X hi hc, s 3,4 - 1988

V THI K QU LN CH NGHA X HI VIT NAM( 1 )

Tin s trit hc NGUYN DUY QU
Ph trng ban khoa gio Trung ng ng Cng sn Vit Nam.
Thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi l thi k ci to x hi t bn
thnh x hi ch ngha bng cch mng. Thi k ny l tt yu v quan h sn xut x hi ch
ngha khng ra i trong lng ch ngha t bn. Ch ngha t bn ch chun b nhng tin vt
cht qu ln ch ngha x hi. Cng cuc xy dng x hi ch ngha ch c thc hin sau
khi gt giai cp t sn ra khi chnh quyn v thit lp c nn chuyn chnh v sn.
Tuy nhin, sau khi ginh c chnh quyn, giai cp v sn cng khng th c ngay ch
ngha x hi m Cn phi c mt thi k qu kh lu di t ch ngha t bn ln ch ngha x
hi, v ci t sn xut l vic kh khn, v cn phi c thi gian mi thc hin c nhng thay
i cn bn trong mi lnh vc ca cuc sng v v phi tri qua mt cuc u tranh lu di quyt
lit mi c th thng c sc mnh to ln ca thi quen qun l theo kiu t sn v tiu t
sn.( 2 )
Nh vy, ni dung c bn ca thi k qu ln ch ngha x hi cc nc t bn pht
trin l ci bin nhng c s vt cht ca ch ngha t bn thnh nhng c s vt cht ca ch
ngha x hi. Thi k ci bin cch mng y y kh khn, phc tp mc d ch ngha t bn
phi tri qua nhiu th k mi xy dng c c s vt cht k thut, tin cn thit cho ch
ngha x hi.
Thi k qu ln ch ngha x hi nc ta khng phi t ch ngha t bn, cng
khng phi t ch ngha t bn pht trin, m v c bn l t x hi tin t bn ch ngha (mt s
mt thi k u ca ch ngha t bn) nn li cng phc tp, kh khn hn.
Vic b qua giai on lch s pht trin ca ch ngha t bn nc ta lm cho dn tc ta
trnh khi nhng au kh, bt hnh gn lin vi ch ngha t bn, nhng mt khc, chng ta ngy
cng nhn ra nhng kh khn khch quan ca s pht trin x hi khng qua ch ngha t bn.
Nc ta khi bc vo thi k qu ln ch ngha x hi thiu mt trnh cn thit v x hi
ha lao ng, v pht trin sn xut hng ha, pht trin k thut, v dn ch v php ch, v c
s vt cht; v giao lu quc t v phong cch cng nghip, nhng iu kin vt cht c bn cn
thit cho ch ngha x hi.
V by thi k qu ln ch ngha x hi nc ta c nhng c im ring, chng ta
khng th rp khun mt cch my mc nhng nhim v c quy nh cho nhng nc qua
ch ngha t bn, cng khng ging thi k qu i vi cc nc qua ch ngha t bn pht
trin. Nu nh ni dung c bn ca thi k qu cc nc qua ch ngha t bn pht trin
l ci bin (bng cch mng) nhng c s ca ch ngha t bn thnh nhng c s ca ch ngha
x hi th nc ta ng thi vi vic ci bin nhng c s hin c thnh nhng c s ca ch
ngha x hi li phi chun b c nhng tin vt cht cn thit m ng ra ch ngha t bn
lm. Chnh c im c bn ca nc ta i vo thi k qu ln ch ngha x hi t mt x hi
vn l thuc a na phong kin, nn kinh t ph bin l sn xut nh, chnh do trnh pht trin
kinh t cn thp quyt nh thi k qu ln ch ngha x hi nc ta l mt thi k kh
lu di v nhiu kh khn. ng nh V.I. Lnin nhn nh: Mt nc, cng lc hu m li
phi do nhng bc ngot ngoo ca lch s - bt u lm cch mng x hi ch ngha, th nc

Tham lun ti Hi ngh cc ph ch tch Vin Hn lm ph trch khoa hc x hi

.V.I. Lnin Ton tp, tp 38, NXB Tin B, Matxcva, 1978, tr. 446.

Bn quyn thuc Vin X hi hc www.ios.org.vn

X hi hc, s 3,4 - 1988

cng kh khn.( 3 ). l iu cn lu khi bn n nhim v ca thi k qu ln ch
ngha x hi nc ta.
Vi s gip to ln v c hiu qu ca cng ng x hi ch ngha, nc ta c th rt
ngn thi gian vn n ca lch s, tin ln ch ngha x hi, b qua giai on pht trin t bn
ch ngha. Tnh tt yu khch quan ca qu trnh vn ng lch s ny c gii quyt v mt
l lun v c thc tin cch mng kim nghim, chng minh. Vn t ra l trong khi b
qua giai on pht trin t bn ch ngha th cn nghin cu xem nhng khu no l nhng nc
thang tin ha c tnh cht lch s - t nhin ca s pht trin x hi m t nc ta khng th b
qua c. Qua nghin cu c th nu ra mt s khu c bn nh pht trin sn xut hng ha,
tin hnh cch mng k thut, m rng giao lu quc t, chng ch ngha quan liu, gia trng,
phong kin, khc phc tm l tiu nng l nhng khu khng th b qua c. D nhin, trong
iu kin ca nc ta hin nay cc khu va nu trn c thc hin theo hng x hi ch
ngha v v li ch ca ch ngha x hi.
Tnh phc tp, kh khn ca thi k qu ln ch ngha x hi nc ta cn do hu
qu nng n ca 30 nm chin tranh c lit, nhng hu qu y khng th no khc phc nhanh
chng c. Nhng m mu v hnh ng th ch ca ch ngha quc v nhng lc lng
phn ng ang tm cch ngn cn bc tin ca chng ta. Trong qu trnh tin hnh cch mng
x hi ch ngha chng ta tip tc m rng quan h quc t vi cc nc t bn ch ngha, duy tr
nn kinh t nhiu thnh phn, trong c thnh phn t bn t nhn. Tt c nhng iu y lm
tng thm tnh phc tp trong cuc u tranh ai thng ai gia hai con ng t bn ch ngha
v x hi ch ngha trong thi k qu nc ta.
Tt nhin, khi ni v nhng c im ca nc ta khi bc vo thi k qu khng ch
nhn mnh nhng kh khn m phi thy ht nhng thun li. Trc ht, phi ni n tinh thn
yu nc, lao ng cn c, tinh thn u tranh cch mng c rn luyn v th thch ca
nhn dn ta di s lnh o ca ng. ng thi thy c hon cnh quc t c nhiu thun
li: S gip ca Lin X v cc nc x hi ch ngha khc, s pht trin mnh m ca cch
mng khoa hc - k thut trn th gii. Tt c nhng thun li y r rng m ra kh nng v
trin vng i vi s nghip xy dng ch ngha x hi nc ta.
Nhn li tin trnh lch s ca cch mng Vit Nam chng ta thy r thi k qu ca
min Bc bt u t nm 1954 sau khi kt thc thng li cuc khng chin chng thc dn Php,
v trong c nc bt u t nm 1975 sau khi cuc khng chin chng M cu nc ginh c
thng li hon ton. Xt ring min Bc th trn ba mi nm, chung c nc th hn mi
nm, nhn dn ta tin hnh ci to x hi ch ngha v xy dng ch ngha x hi, bc u thc
hin nhng nhim v ca thi k qu . Trong thi gian y, bng nhng thnh tu t c,
chng ta khc phc mt bc s lc hu ca nn kinh t, ci bin mt phn c cu kinh t - x
hi, t nhng c s u tin cho s qu ln ch ngha x hi. Nhng chng ta cha tin xa
c bao nhiu so vi im xut pht qu thp. Hn na, nhng sai lm nghiem trng, ko di v
ch trng v chnh sch ln bt ngun t sai lm v ch o chin lc ca ng ta phn nh s
lc hu v l lun lm cho tnh hnh kinh t x hi nc ta vn kh khn cng thm kh
khn gay gt. Thc t i hi ng ta phi c nhng n lc rt ln nhm a t nc ta thot
khi nhng kh khn trng ip, n nh tnh hnh kinh t x hi v to ra bc ngot cho s pht
trin.
T chng ta thy r vic xc nh ng mc tiu v cc bc i thch hp trong c
thi k qu l vn c tm quan trng chin lc ca cch mng x hi ch ngha nc ta.

V.I. Lnin Ton tp, tp 34, NXB Tin B, Matxcva, 1978, tr. 6.

Bn quyn thuc Vin X hi hc www.ios.org.vn

X hi hc, s 3,4 - 1988

Nu nh tiu chun bt u ca thi k qu l thit lp c chnh quyn ca giai cp
v sn th mc tiu phi t c khi kt thc thi k qu l phi xy dng xong v c bn c
s vt cht k thut ca ch ngha x hi, lm cho x hi mi vn ng v pht trin trn nhng
c s ca chnh n; nc ta tr thnh mt nc cng nng nghip pht trin, c nn khoa hc k
thut tin tin, nhn dn n, mc, c i sng hnh phc, trnh vn ha ca nhn dn
c nng cao r rt, hnh thnh nn vn ha mi, con ngi mi x hi ch ngha. Vn ai
thng ai c gii quyt, ch ngha x hi ginh c thng li v c bn.
t c mc tiu ni trn, vn quan trng l phi xc nh c phng hng,
nhim v ca s nghip xy dng ch ngha x hi trong tng thi gian nht nh, ph hp vi
iu kin khch quan ca kinh t x hi ca t nc v nhng nhn t ch quan, s c gng
phn u ca ng v nhn dn ta trong thi k lch s y.
S d nh vy l v thi k qu l mt thi k di, qua nhiu bc qu nh, m
mi bc qu nh y th nhim v kinh t x hi phi gii quyt khng hon ton ging nhau,
do c im xut pht khc nhau, do yu cu ca x hi t ra nhng vn c th khc nhau.
Chnh nh cc i sch trong cc bc qu nh y khng ging nhau, ngha l cc i sch
ph hp vi iu kin thc tin, ph hp vi hon cnh lch s c th ca cc bc qu nh y
to nn c s bin cc ch trng chnh sch ca ng thnh hin thc sinh ng trong i
sng x hi. Nh vy, vn t ra l phi xc nh ng cc bc qu nh m t nc ta
phi tri qua trong sut thi k qu ln ch ngha x hi v ng ta phi c ng li, chnh
sch ph hp vi tng bc qu nh y. Nh V.I. Lnin ch ra: Tt c ci kh khn ca
chnh sch v tt c s kho lo ca chnh sch l ch bit tnh n nhng nhim v c th ca
tng bc qu y.( 4 )
T , cho php chng ta kt lun v s tt yu khch quan ca s phn k thi k qu
ln ch ngha x hi cc nc x hi ch ngha ni chung v nc ta ni ring. Tt nhin,
s phn k y ty thuc vo hon cnh c th ca mi nc nh c im ca t nc khi bc
vo thi k qu , tnh cht v nhim v phi gii quyt trong thi k qu , hon cnh quc t
v c im ca thi i chi phi qu trnh qu ln ch ngha x hi mi nc. S khc nhau
y c th hin di ngn khc nhau v s phn k thnh cc bc i, cc giai on hay cc
chng ng khc nhau ca thi k qu . Nhng kinh nghim ca cc nc anh em gip chng
ta tham kho khi phn tch tnh hnh c th ca nc ta v vn ny.
Nhn li s pht trin ca ch ngha x hi Lin X chng ta thy thi k qu tri
qua ba giai on:
Giai on u (1917-1920) l giai on xa b cc giai cp bc lt, bt u hnh thnh
thnh phn kinh t x hi ch ngha. giai on ny trong iu kin c cuc can thip ca ch
ngha quc v ni chin, nh nc X vit buc phi tin hnh mt chnh sch kinh t mang
tn ch ngha cng sn thi chin. C s ca chnh sch ny l trng thu lng thc tha, cm
bun bn t do, nh nc phn phi theo giai cp, tr lng bng hin vt, cp pht lng thc
khng thu tin, thi hnh ngha v lao ng i vi mi cng dn.
Giai on th hai (1921-1925) l giai on khi phc nn kinh t quc dn b chin tranh
tn ph, l giai on chuyn t chnh sch ch ngha cng sn thi chin sang chnh sch kinh
t mi, l giai on chun b iu kin trin khai nhanh chng v mnh m cng cuc xy
dng ch ngha x hi giai on tip sau.
Giai on th ba (1926-1937) l giai on gii quyt nhng nhim v quan trng nht,
kh khn nht ca thi k qu tin ln x hi ch ngha Lin X. Kt qu ca k hoch 5
nm ln th nht (1928-1932) v 5 nm ln th hai (1933-1937) thc hin c vic cng
4

V.I. Lnin Ton tp, tp 40, NXB Tin B, Matxcva, 1978, tr. 110-120.

Bn quyn thuc Vin X hi hc www.ios.org.vn

X hi hc, s 3,4 - 1988

nghip ha t nc, tp th ha c c s kinh t ca nng dn, hon thnh vic ci to x hi
ch ngha i vi ton b nn kinh t quc dn, h thng kinh t x hi ch ngha v thc t
c xc lp vng chc. Cch mng vn ha c thc hin. Ch ngha x hi Lin X
c xy dng xong v c bn. Thi k qu kt thc.
Vic phn k thi k qu ln ch ngha x hi nh va trnh by trn hon ton
khng phi c vch ra trong Cng lnh ca ng nh mt d bo khoa hc v s phn chia
thi k qu m ch sau khi thi k qu kt thc cc nh khoa hc mi tng kt v rt ra
kt lun.
Tuy trong hon cnh khc vi Lin X, nhng thi k qu cc nc x hi ch
ngha ng u ang tri qua s phn k tng t. R rng iu kin kinh t x hi im xut
pht ca thi k qu v hon cnh quc t thun li hn nn di ca thi k qu ca cc
nc ng u tng i ngn hn so vi thi k qu Lin X. Ci ging nhau v c bn l
thi k qu cng c chia thnh cc giai on hay cc chng ng. iu mt ln na
khng nh kt lun nu trn v tnh tt yu ca s phn k thi k qu ln ch ngha x
hi l hon ton xc ng.
S phn k thi k qu cho php chng ta c th lng ha cc mc tiu chung thnh
nhng nhim v c th cho tng chng ng. Bng cch , chng ta s tm ra cc bc i, cc
hnh thi v bin php thch hp gii quyt cc nhim v c th trong tng thi gian, ph hp
vi iu kin khch quan ca kinh t x hi, ph hp vi quy lut khch quan ca s vn ng
pht trin x hi. T , chng ta thy rng s phn k chnh xc thi k qu gip chng ta
hiu r c tng thi gian t nc mnh ang u v phi lm g cho hin nay v cho ngy
mai, thy r c nhng vic lm c v nht l nhng vic s phi lm, trnh ch quan t
mn, chng bo th tr tr, phn u vn ln v phi vn ln vi nhp nhanh chng mi rt
ngn c khong cch gia s pht trin ca nc ta v s pht trin ca cc nc tong th gii
hin i.
Vy thi k qu ca nc ta c th chia ra thnh my chng ng? V vn ny
trong gii l lun ca ta c nhiu kin khc nhau. Theo chng ti, c s phn nh cc chng
ng nh trn trnh by l cn c vo mc tiu ca nhim v kinh t x hi phi t c
trong mt khong thi gian nht nh ca thi k qu . Nh vy, thi k qu nc ta tt
yu phi qua chng u vi mc tiu l n nh kinh t x hi sau chin tranh, to tin cho s
nghip cng nghip ha, hin i ha, v chng tip theo l thc hin cng nghip ha, hin i
ha xy dng c s ca ch ngha x hi v cn bn, hon thnh nhim v ch yu ca thi k
qu , chng ta thy thi k qu nc ta c chia thnh hai chng.
Chng ng u: vi mc tiu l n nh kinh t x hi, to tin cho s nghip
cng nghip ha, hin i ha.
Mc tiu ca chng ng u ny l nhm n nh mi mt i sng x hi. ng phi
c nhng bin php hu hiu a nn kinh t nc ta ra khi tnh hnh kh khn nghim trng
hin nay, a nc ta vo qu o vn ng v pht trin ph hp vi quy lut khch quan. iu
cn nhn mnh y l phi thc s tin hnh s nghip i mi, phi c gii php tnh th
mi c th a nn kinh t ra khi tnh trng tr tr, suy gim hin nay.
Do trnh pht trin lc lng sn xut cn qu thp nn trong thi k qu , nht l
chng ng u, chng ta phi nm vng quan im ht sc c bn l phi coi trng pht trin
lc lng sn xut, phi to mi iu kin thun li u tin pht trin lc lng sn xut, y
nhanh tin b khoa hc k thut phc v sn xut c hiu qu thit thc. Trn c s tng nhanh
s pht trin lc lng sn xut m thit lp vng chc quan h sn xut x hi ch ngha trn c
ba lnh vc: s hu, qun l v phn phi. ng phi c chnh sch ng n pht huy tc
dng tch cc ca c cu kinh t nhiu thnh phn, pht trin mnh m sn xut hng ha.

Bn quyn thuc Vin X hi hc www.ios.org.vn

X hi hc, s 3,4 - 1988

Nh vy, trong chng u phi tp trung s phn u ca ton ng, ton dn vo nhim
v n nh kinh t x hi m im then cht l n nh sn xut, n nh i sng vt cht v vn
ha ca nhn dn, tng cng hiu lc ca t chc qun l, thc hin cng bng x hi. Trn c
s n nh kinh t, x hi tip tc to ra nhng tin cn thit cho vic y mnh cng nghip
ha theo xu hng ngy cng hin i.
Chng ng u s kt thc khi nn kinh t quc dn i vo th n nh, bo m c
lao ng tt yu v to ra c ngun vn tch ly tin hnh cng nghip ha x hi ch
ngha, xy dng c s vt cht k thut trong chng ng tip theo. Chng ng u c th kt
thc vo nhng nm cui ca th k ny.
Chng ng tip theo, hon thnh nhng nhim v ch yu ca thi k qu :
Tip tc xy dng c s vt cht ca ch ngha x hi, nng cao r rt i sng vt cht
v tinh thn ca nhn dn, bo m cn i, hp l gia cc nhn t hp thnh x hi x hi ch
ngha. Chng by s kt thc khi h thng mc tiu ni trn c thc hin, ch ngha x hi
Vit Nam ginh c thng li quyt nh, bt u vn ng trn c s ca chnh mnh.
Chng ny d tnh s kt thc vo nhng thp k u ca th k sau. Nhp nhanh
chm ty thuc vo c gng ch quan ca chng ta v tc ng khch quan ca nhng bin ng
trn th gii.
Chng ta tin tng rng ng ta s vch ra chin lc pht trin kinh t x hi, pht trin
khoa hc k thut m nhn t trung tm l chin lc con ngi, mt cch ng n, ph hp vi
thc tin nc ta, tun th nghim ngt quy lut khch quan ca s vn ng v pht trin x hi,
tin hnh cuc u tranh lu di, bn b nht nh hon thnh thng li nhim v ca thi k qu
, xy dng thnh cng ch ngha x hi, em li phn vinh cho t nc, m no hnh phc cho
nhn dn.

Bn quyn thuc Vin X hi hc www.ios.org.vn