Sakarya niversitesi

Bilimsel Aratrmaya Giri

SOSYAL BLMLERDE
ARATIRMA YNTEMLER

Sakarya niversitesi
Uzaktan Eitim Ders Notlar

Do. Dr. zer KSEOLU

Bu ders ieriinin basm, yaym ve sat haklar Do. Dr. zer KSEOLU na aittir. "Uzaktan retim" tekniine
uygun olarak hazrlanan bu ders ieriinin btn haklar sakldr. lgili kurulutan izin almadan ders ieriinin tm ya da
blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Her hakk sakldr 2016 zer KSEOLU

Sakarya niversitesi

Yerel Ynetimlerin Geliimi ve nemi

Birinci Blm:
Bilimsel Aratrmaya Giri

Blm Hedefleri
Bu niteyi altktan sonra;
Bilgi edinmenin geleneksel yollarn bilecek,
Geleneksel bilgi edinme yollar/kaynaklar ile bilimsel bilgi arasndaki fark
renecek,
Bilim ve bilimle ilikili baz kavramlar reneceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Bilim
Bilimsel bilgi
Yntem
Yntembilim
Aklclk

Otorite
Grgclk
Veri
Kuram
Ampirik kant

indekiler
GR ................................................................................................................. 3
ARATIRMA YNTEMLER DERSNE NEDEN HTYA DUYARIZ? .......................... 3
BLG EDNMENN GELENEKSEL YOLLARI ............................................................ 4
Sezgi ........................................................................................................................4
Otorite .....................................................................................................................4
Aklclk (Rasyonalizm) ..............................................................................................5
Deneyimcilik (Grgclk) ........................................................................................5
Gelenek ...................................................................................................................6
Saduyu ...................................................................................................................6
Medya Mitleri ..........................................................................................................6

BLM ................................................................................................................ 7

Sakarya niversitesi

Bilimsel Aratrmaya Giri

GR
Bu derste, aratrma yntemlerinin nemine deindikten sonra bilginin kaynaklar
incelenecektir. Bilimsel bilgi, tanmlandktan sonra bilim ve sosyal bilimin temel zellikleri
ortaya konulacaktr.

ARATIRMA YNTEMLER DERSNE NEDEN HTYA DUYARIZ?

Bu derste, bilimsel aratrmann nasl yrtlecei anlatlmaktadr. Bilimsel aratrma,
sadece profesyonel bilim insanlarnn bilmesi gereken bir konu olarak dnlebilir.
Ancak lisans ve lisansst her dzeydeki rencilerin de bilimsel aratrma yntemleri
dersini almalarn gerektiren ok sayda sebep vardr (Christensen vd., 2015: 2). Sz
konusu sebepler Tablo 1de grlmektedir.
Tablo 1. Aratrma Yntemleri Dersini Alma Nedenleri
Neden Aratrma Yntemleri?
Bilimsel aratrmann nasl yrtldn renme
Kamu ynetimi, siyaset bilimi ve sosyoloji gibi belirli konulara temel salama
Daha bilinli ve sorgulayc olma
Eletirel ve analitik dnmeyi gelitirme
Bir bilimsel almay eletirel gzle okuyabilmek iin gerekli bilgi birikimine sahip olma
Kamu ynetimi, siyaset bilimi ve sosyoloji gibi sosyal bilim disiplinlerine ilikin lisansst
programlara kabul almada gerekli olmas
Kaynak: (Christensen vd., 2015: 3).
Bilimsel aratrma, zel ya da kamu sektrnde olsun, ynetici ya da personel olsun
alanlarn i yaamnda kullanabilecekleri veri toplama, analiz etme, lme, bulgular
yorumlara, karmda bulunma, neden-sonu ilikisi kurma ve raporlama gibi birok
yetkinliin etkili bir ekilde kullanlmasna yardmc olur. Esasnda burada saylanlar
insanlarn gndelik hayatnda da karlatklar birok durumda kullanma ihtiyac
duyduu yetkinliklerdir. Bu nedenle, aratrma yntemleri hangi disiplin iin olursa olsun
sosyal bilimlerin temel derslerinden ve zel bir abayla renilmesi gereken konulardan
birisidir.

Sakarya niversitesi

Yerel Ynetimlerin Geliimi ve nemi

KUTU 1. Yntembilim mi Yntem mi?

Yntembilim, yntemlerden daha geni bir alandr ve yntemleri de kapsar. Yntembilim,
yntemleri kullanan toplumsal aratrmaclar grubunun toplumsal-rgtsel balamn, felsefi
varsaymlar, etik ilkeleri ve politika meselelerini anlamaktr. Yntemler ise vakalar semek,
toplumsal yaamn eitli ynlerini lmek ve gzlemlemek, veri toplamak ve elde etmek,
verileri incelemek ve sonular rapor etmek iin kullanlan belirli teknik kmelerdir.
Yntembilim ve yntem, yakndan ilgili ve birbirine bal olmakla birlikte ayr eylerdir
(Neuman, 2010: 3).

BLG EDNMENN GELENEKSEL YOLLARI

Bir olgu ya da olay hakknda bilgi sahibi olabilmek iin birok yol bulunmaktadr. rnein,
gemi yaadklarmzdan dersler kararak deneyim yoluyla bilgi ediniriz ya da konuyla
ilgili uzmanlarn grlerine itibar ederek bilgimizi artrrz. Ancak belirtmek gerekir ki,
bilimsel yntemlerle bilgi edinmenin sezgi ve deneyim gibi farkl yollarla
karlatrldnda ayrt edici bir takm zelliklerinin bulunduuna dikkat edilmelidir.
Bilgi edinmenin balca yntemlerine aada yer verilmitir.

Sezgi
Sezgi, akl ve mantk yrtme olmadan dorudan bilgiye ulama sreci veya eylemidir.
rnein, ruhbilimciler ulamak istedikleri bilgiye sezgileriyle eriirler. Sezgi, bunun
doru olduunu hissediyorum veya sebebini ifade edemesem de bu gre sahibim gibi
gerekelendirmelere dayanr. Sezgisel yaklam, doru ve yanl bilgiyi ayrt etmek iin bir
yntem sunmaz. Buna ramen, rnein hipotezlerin ekillendirilmesi gibi bilimsel srecin
eitli aamalarnda sezgiden yararlanlr (Christensen vd., 2015: 3).

Otorite
Bilginin, olduka gvenilir bir kaynak tarafndan salanmas nedeniyle kabul edilmesidir.
Burada, rnein devlet bir siyasal otorite olarak yrtt politikalar veya kard
yasalar eliyle belirli bir bilgiyi gereklik olarak kabul edip sosyal hayatta uygulanmasn
temin edebilir (Christensen vd., 2015: 4). Ayrca kitaplar, televizyon ve dier iletiim
aralarnn yan sra anne, baba, retmen ve uzmanlardan da bilgi ediniriz. Otorite
konumundaki biri syledii iin ya da otorite sahibi bir yaynda yer ald iin bir eyin
doru olduunu kabul ettiimizde bilginin temeli olarak otoriteyi kullanm oluruz
(Neuman, 2010: 4).
Otorite yaklamnda karara balanan her ey sorgusuz biimde kabul edilir. Otoritelerin
bilgeliine gvenmek bir eyi renmenin hzl, basit ve ucuz yoludur. Ancak otoritelere
gvenmenin de snrlar vardr. nsanlarn uzmanln abartmak kolaydr, hakl
olmadklar halde hakl grlebilirler, ok az bildikleri alanlar zerine konuup yanltc
olabilirler ve hatta otorite olma zelliklerini ktye kullanp manplatif olabilirler.

Sakarya niversitesi

Bilimsel Aratrmaya Giri

Ayrca kimin otorite olduu veya fark otoritelerin birbiriyle anlamazla dtnde
kime inanacamz konular da tartmaldr (Neuman, 2010: 4). Tarih yanl bilgilendirme
yapan uzmanlar ve kurumlar ile bunlarn ynlendirilmesiyle hareket eden siyasetiler,
hkmetler ve karar alclarn rnekleriyle doludur. Ayrca otoritelere ok fazla gvenmek
demokratik toplumlar iin tehlikeli olabilir. Teknokratik eilimler, katlm zayflatarak
insanlarn kendi kendine yargya varma becerilerinin zarar grmesine neden olur
(Neuman, 2010: 5).
Yukarda tartlan sorunlarna ve risklerine ramen, aratrmann tasarlama aamasnda
farkl otorite kaynaklarndan yararlanlabilecei gibi rnein bir nitel aratrmada uzman
grne bavurmak gerektiinde aratrma alannda otorite olan kii veya kiilere
danlabilir (Christensen vd., 2015: 4).

Aklclk (Rasyonalizm)
Bu yaklama gre, bilgiye ulamak iin akl yrtme kullanlr ve doru akl yrtme
sreci kullanldnda geerli bilgi elde edilebilir. Rene Descartesn (1596-1650),
dnyorum, yleyse varm sz aklcln en iyi ifadelerinden biridir. Rasyonalizm,
16. yzylda kiiyi geree ulatrabilecek en etkin model olarak grlyordu. Fakat, nasl
ki iki farkl bireyin ayn akl yrtme yntemlerini kullanmasna ramen farkl sonulara
ulamas mmknse aklcla fazla gvenmenin de sorunlu olduu sylenmelidir. Buna
ramen, akl yrtmenin bilimsel srete nemli bir faktr olduu unutulmamaldr.
Hipotez kurmak, hipotezlerin yanll veya doruluunu belirlemek gibi eitli bilimsel
srelerde aklcla dayanlr. Ayrca rasyonalizmin bir eidi matematik sosyal bilim
aratrmalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr (Christensen vd., 2015: 5).

Deneyimcilik (Grgclk)
Temelde bir eyi deneyimlediysem, bu geerli ve dorudur anlayna dayanr
(Christensen vd., 2015: 6). Burada ben grdme inanrm anlaynn gl bir etkisi
vardr (Neuman, 2010: 4). Bu nedenle, deneyimle uyumlu olan gerekler kabul edilirken,
dierleri reddedilmektedir. Ancak Robert Merton tarafndan ortaya konulan ve kiinin
baz durumlar gerek olarak alglad durumlarda sonular itibariyle de gereklik ortaya
kar tezine dayanan kendini dorulayan kehanet gibi teoriler deneyimciliin sorunlu
olduunu aa kartmtr. John Locke (1632-1704) ve David Hume(1711-1776) gibi
filozoflar hemen hemen btn bilginin deneyime dayandn savunmutur. Bunlara gre,
bilgimizin btn kayna grme ve duyma gibi dokularmzdr. Ampirik yaklam, yaygn
olarak kullanlmakla birlikte gemi deneyimler ve alglama srasndaki motivasyon gibi
deikenlerin etkileri ve birey hafzasnn sabit kalmamas (unutma, hafza kayplar gibi
nedenlerle) bu yaklamn sorunlu olabileceini gstermektedir (Christensen vd., 2015: 6).
Neuman (2010: 8-9), kiisel deneyimde drt ciddi hatann insanlar yanl ynlendirdiini
belirtir:
1. Ar genelleme: nandmz bir kantmz olduunda bunun pek ok baka
durum iin de geerli olduunu varsaydmzda ar genelleme yapm oluruz.

Sakarya niversitesi

Yerel Ynetimlerin Geliimi ve nemi

rnein, 40 yama kadar grme engelli be kii tandm ve hepsi de ar

sinirliydi, bu nedenle grme engellilerin hepsi ar sinirlidir sonucuna ulamak
gibi. Halbuki kiisel deneyim yaadmz be kii, grme engelli tm insanlar
temsil etmez.
2. Seici gzlem: Baz insanlara ya da olaylara zel olarak dikkat gsterdiiniz ve
sonra bunlardan genelleme yaptnz zaman ortaya kar. ou kez bildiimiz ya
da inandmz eyleri dorulayan kantlar arayp buluruz, fikirlerimizi dorulayan
zelliklere duyarllk gsteririz.
3. Erken bitirme: Erken bitirme, yukarda bahsedilen dier iki hatayla birlikte
grlr. Erken bitirme, tm yantlar bulduumuzu dnp daha fazla dinleme,
bilgi arama ya da soru sorma gereksinimi duymadmzda gerekleir. ounlukla,
birka para kant elde ettiimizde ya da ksa bir sre iin olaylar
gzlemlediimizde her eyi zdmze inanyoruz. rnein, gnde alt paket
sigara ien ve 80 yana kadar yaayan kii tanyorum, demek ki ok sigara ien
insanlar 80 yana kadar yaar.
4. Hale etkisi: ok olumlu ya da itibarl olduuna inandmz eyleri ar
genellediimizi belirtir. Sayg duyduumuz kii ya da eyleri bir haleyle evreleriz
ya da onlara byk nem atfederiz. rnein itibarl bir niversiteden bir kiinin
hazrlad bir rapora ulatmzda yazarnn zeki ve yetenekli olduu, raporunun
mkemmel olduunu varsayarz. ok bilinmeyen bir niversiteden birinin raporu
iin ayn varsaymda bulunmayz.
Bahsedilen tm sorunlarna ramen, deneyimcilik sosyal bilimin bir parasdr, ancak
ampirik (yani veriye dayal) gzlemler kontoll artlar altnda yrtlmeli, aratrmacnn
nyargsn en aza indirmek ve objektifliini en st dzeye karmak iin sistematik
stratejiler kullanlmaldr (Christensen vd., 2015: 6).

Gelenek
Gelenek, bir eyin doruluunun, eskiden beri byle olageldii iin kabul edilmesi
anlamna gelir. Geleneksel bilgi bir zamanlar doru olsa bile kuaktan kuaa getike
arptlabilir ve bir sre sonra doruluunu yitirir. nsanlar, gemite ie yarar ya da doru
olduu iin bir eyin her zaman doru olmas gerektiini varsayarlar (Neuman, 2010: 5).

Saduyu
Toplumsal dnya hakknda sradan mantk yrtme ve saduyu araclyla birok eyi
biliriz ve aklamaya alrz. Herkesin bildii ve bize mantkl gelen eylere gveniriz.
Mesela dz bir mantkla, lm cezasnn olmad lkelerde cinayet oranlarnn yksek
olduu dnlr, nk lm cezasyla kar karya kalan insanlarn su ileme
eilimleri azalacaktr. Saduyu, gndelik yaamda nemli bir bilgi kaynadr; ancak bizi
mantksal yanllklarla kar karya brakr. Saduyu gelenekten de kaynaklanabilir
(Neuman, 2010: 6).

Medya Mitleri
6

Sakarya niversitesi

Bilimsel Aratrmaya Giri

Televizyon ovlar, filmler, gazete ve dergi makaleleri, toplumsal yaam hakknda nemli
bilgi kaynaklardr. rnein, sulularla hibir temas olmayan birisi diziler, televizyon
ovlar ve filmler izleyerek, gazete ve dergi okuyarak su hakknda bilgi edinir. Ancak
televizyondaki sulu portreleri ve daha birok ey, toplumsal gerei doru yanstmaz.
rnein bir aratrmada psikiyatrik tedaviyi betimleyen 400 filmden ancak 5 tanesinin
bunu doru biimde yapt bulunmutur. Medya, bir kltrn mitlerini srdrme
eilimindedir. rnein, akl hastas insanlarn ounun iddet gsterdiini veya yallarn
ounun huzur evinde kaldn gsterir, ancak gerekte durum tam tersidir (Neuman,
2010: 6).
ARATIRMA SORUSU

Ev ilerinin cinsiyete gre blnmesinde, neden kadnlar amar ykama eilimlidir?

Yukardaki soruyu otorite, sezgi, aklclk, kiisel deneyim, gelenek, saduyu ve medya
miti asndan nasl temellendirilebileceini dnerek, bu yaklamlara dayal olarak
aklamaya aln.

Sezgi, otorite, aklclk ve deneyimcilik bilgi edinmenin geleneksel yollardr. Bu yolla

edinilen bilginin bilimsellik nitelii tartmaldr. Buna ramen, sezgi, otorite, aklclk ve
deneyimcilikten bilimsel aratrmann farkl aamalarnda yararlanlmaktadr. O halde,
bilim nedir ve bilimsel yolla bilgi nasl edinilir konusuna daha ayrntl bakabiliriz.

BLM
Bilim, Latince bilmek kknden (scire) tremi ve bilinen ey (scientia) ya da bilgi
anlamna gelen bir kelimedir. Modern anlamda bilim, 16 ve 17. yzyllarda Bat
dnyasnda ortaya kan nemli deiiklikler sonucunda, doay ve toplumu anlama ve
aklamada gelenek ve dinin yerini alan bir dnce tarzdr (Altunk vd., 2012: 3).
Gnmzdeki anlamyla science (bilim) kelimesi, 19. yzylda Wiliam Whewell
tarafndan tretilmitir. Bu yzyldan nce bilim insanlarna doa filozoflar deniyordu
(Christensen, 2015: 6).
Bilim kelimesini duyduunda insanlarn aklna genelde doa bilimleri gelir. Biyoloji,
kimya, fizik gibi doa bilimleri, fiziksel ve maddi dnyayla (kayalar, bitkiler, kimyasallar,
yldzlar, kan, elektrik gibi) ilgilenir. te yandan, antropoloji, psikoloji, siyaset bilimi ve
sosyoloji gibi sosyal bilimler insanlarn (rnein inanlarnn, davranlarnn,
etkileimlerinin ve kurumlarnn vb.) incelenmesiyle urar (Neuman, 2010: 10). Bilim,
soru sormaya, sorgulamaya dayanr. Doa bilimleri ya da sosyal bilimler olsun, bilimsel
faaliyetin kendine gre bir geliimi, ayr bir dili ve kendine zg kurallar bulunur
(Altunk vd., 2012: 5).
Bilim, her eyden nce bir sistematik bilgiler kmesidir. Bu bilgiler, mantksal ve
olgusal olarak birbiriyle ilikili olup, bir btn oluturur. Bilimsel bilgiyi by, fal, edebiyat
ve sanat gibi dier bilgi trlerinden ayran temel lt, bilimin konusunun grgl

Sakarya niversitesi

Yerel Ynetimlerin Geliimi ve nemi

(ampirik) ve nesnel gereklik olmasdr. Grgllk, bilginin konusunu oluturan olay ya

da nesnelerin gzlemlenebilir olmas anlamna gelir (Altunk vd., 2012: 3-4). Bilimsel
yaklam, doal dnya hakknda gvenilir ve geerli bilgiyi sistematik bir ekilde retmek
iin tasarlandndan sezgi, otorite, aklclk ve deneyimcilikten stndr (Christensen vd.,
2015: 6). Bilimsel yaklam dierlerinden ayran temel zellii bulunmaktadr
(Altunk vd., 2012: 4):
1. Gzlem, snflama, kavramsallatrma ve yorumlamada daha sistematik, formel ve
kesindir.
2. Bulgularn eletirel bir deerlendirmeye tabi tutar.
3. Elde edilen bilgiler genelletirilerek, bilgi btn oluturmak amalanr.
Yukardaki zelliklerinden yola kldnda, bilimsel faaliyetin amac incelenen
konudaki olgular tanmlamak, olgular arasnda nedensellik ilikisi kurmak ve bunlar
genelletirip, kuramlar iinde toplayarak kanunlara ulamak olarak ifade edilebilir.
Olaylara dayanma, tarafszlk, eletiriye ak olma ve yanlma olasln kabul etme
bilimsel dnmenin temel zellikleridir (Altunk vd., 2012: 5). Ancak belirtmek gerekir
ki bilimin bu fonksiyonu, pozitivist bilim anlayna uygun bir yaklamdr. Sosyal
bilimlerde pozitivist bilim anlaynn yannda post-pozitivist, yapsalc ve feminist
yaklamlar gibi farkl akmlar da bulunur.
Bilim insanlar, zel teknikler kullanarak veri toplar ve kuramlar desteklemek ya da
reddetmek iin bu verileri kullanr. Veriler, kural ya da prosedrlere uygun olarak
dikkatle toplanan ampirik kantlar ya da bilgilerdir. Veriler nicel (yani saylarla ifade
edilen) ya da nitel (yani kelime, resim veya nesnelerle ifade edilen) olabilir. Bilimsel bilgi
kuramlar halinde dzenlenir. (Toplumsal) kuram ise toplumsal dnya hakkndaki
bilgileri zetleyen ve dzenleyen, birbirine balayan fikirler sistemidir. Ampirik kant,
dorudan insanlarn duyular (dokunma, grme, duyma, koku ve tat) araclyla
deneyimledii gzlemler ya da dolayl olarak duyular destekleyen teknikler kullanarak
gzlemlenip deneyimlenen eylerdir. Bilimsel faaliyetle uraan aratrmaclar toplumsal
dnyann zeka, alg, tutum, g, yetki gibi farkl ynlerini gzlemlemek ve dolayl olarak
lmek iin, duyularnn yannda pek ok zel teknii kullanrlar (Neuman, 2010: 12).

KAYNAKA
Altunk, Remzi, Cokun, Recai, Bayraktarolu, Serkan ve Yldrm, Engin (2012), Sosyal
Bilimlerde Aratrma Yntemleri, Gelitirilmi 7. Bask, Sakarya: Sakarya Yaynclk.
Christensen, Larry B., Johnson, Burke R. ve Turner, Lisa A. (2015), Aratrma Yntemleri:
Desen ve Analiz, Ankara: An Yaynclk.
Neuman, Lawrance W. (2010), Toplumsal Aratrma Yntemleri: Nitel ve Nicel Yaklamlar,
I. Cilt, Sedef zge (ev.), stanbul: Yaynodas Yaynlar.

Sakarya niversitesi

Bilimsel Aratrmaya Giri