TEN YANMALI MOTORLAR

Yrd. Do. Dr. Selahattin ELK

Nide niversitesi
Makine Mhendislii Blm

NDEKLER
1

MOTORUN TANIMI .......................................................................................................................... 2

MOTOR ETLER............................................................................................................................ 3
2.1

Zamanlarna Gre: ................................................................................................................... 3

2.1.1

Drt zamanl motorlar ..................................................................................................... 3

2.1.2

ki zamanl motorlar......................................................................................................... 5

2.2

Kullanlan Yaktlara Gre: ........................................................................................................ 6

2.3

Yaktn Yanma Yerine Gre: ..................................................................................................... 6

2.4

Yapm zelliklerine Gre: ........................................................................................................ 6

2.5

Silindir Saylarna Gre: ........................................................................................................... 8

2.6

Soutma Sistemlerine Gre: .................................................................................................... 8

MOTORUN PARALARI .................................................................................................................... 8

K ZAMANLI MOTORLARIN ALIMA PRENSPLER ...................................................................... 10

DRT ZAMANLI MOTORLARIN ALIMA SIRALAMASI .................................................................. 10

DRT ZAMANLI BENZNL MOTORLARIN ALIMA PRENSPLER.................................................. 10

DRT ZAMANLI DZEL MOTORLARIN ALIMA PRENSPLER........................................................ 10

ATELEME SSTEM ........................................................................................................................ 10

YAKIT SSTEM ................................................................................................................................ 12

9.1

Benzinli motorlarda yakt sistemi .......................................................................................... 12

9.1.1

KARBRATRL SSTEMLER.......................................................................................... 12

9.1.2

ENJEKSYONLU SSTEMLER ............................................................................................ 13

9.1.3

ENJEKSYON SSTEMLERNN, KARBRATRL SSTEMLERE GRE STNLKLER..... 14

9.1.4

ENJEKSYON SSTEMNN GENEL OLARAK GREVLER .................................................. 14

9.2

Dizel Motorlarda Yakt Sitemi ................................................................................................ 14

10

YALAMA SSTEM..................................................................................................................... 15

11

SOUTMA SSTEM ..................................................................................................................... 16

12

ARJ SSTEM ............................................................................................................................. 18

13

MAR SSTEM ........................................................................................................................... 19

14

EGZOZ SSTEM .......................................................................................................................... 19

15

ELEKTRK VE AYDINLATMA SSTEM .......................................................................................... 20

16

G AKTARMA ORGANLARI ...................................................................................................... 20

17

FREN SSTEM............................................................................................................................. 22

18

SSPANSYON SSTEM .............................................................................................................. 24

19

YEN ARACA LK BAKIM .............................................................................................................. 24

20

GSTERGELER SSTEM .............................................................................................................. 24

1

1 MOTORUN TANIMI
Yakttan elde ettii s enerjisini mekanik enerjiye eviren makinelere motor denir. lk Drt
zamanl (benzinli) motor 1870 ylnda Alman mucit Nikolaus August Otto tarafndan
bulunmutur. Benzinle alan motorlara otto motor ya da otto evrimi ad verilmitir.

ekil 1. lk drt zamanl otto motoru

ekil 2. Otto motorunun mucidi "Nikolaus August Otto"

lk dizel motor 1892'de Alman Mhendis Rudolf Diesel tarafndan bulunmu ve daha sonra
23 ubat 1893'te patenti alnm bu sre diesel evrimi olarak bilinir. Motorun mucidi, geni
kmr yataklarna sahip olan Almanya'nn petrole bamlln azaltmak iin kmrle alan
bir motor yapmay hedeflemitir. Ancak kmr tozunun yanmasndan dolay ortaya kan kl
byk sorunlar dourmu, daha sonralar ise motorda farkl yaktlarn kullanlmas
tasarlanmtr. Nitekim Rudolf Diesel, motorun sunumunu 1900deki Dnya Fuar'nda, yakt
olarak yer fst ya (Biodizel) kullanarak yapmtr.

ekil 3. Tek silindirli sabit dizel motoru, 1906 yapm

2 MOTOR ETLER
2.1 ZAMANLARINA GRE:
2.1.1

Drt zamanl motorlar

Silindir ierisinde bulunan pistonun, iki l nokta arasnda yapt bir harekete zaman denir.
Drt zamanl motorlarda bir zaman; krank milinin dn as olarak 180dir. Buna gre drt
zaman 720 de tamamlanr. Bu srenin tamamna da bir evrim denir. evrim; bir iin
olumas iin geen sretir. Motordan, bir evrimde bir i alabilmek iin; silindir iine hava
ve yakt uygun oranda alarak, bunun uygun koullarda yaklmasn salamak gerekir. Asl
hedef, aa kan s enerjisini, en az kayplarla mekanik enerjiye dntrmektir. Bu ilem
hacimsel (Volmetrik) verimi arttrmak ve her koulda optimum doldurma ve boaltmay
gerekletirmek iin yaplr. Bunun sonucunda, zamanlarn teorideki 180 lik sreleri deiir.
Drt zamanl motorda bir evrimin oluumu;
1-Emme zaman (180)
2-Sktrma zaman (180)
3- zaman (Ateleme ve genleme) (180)
4-Egzoz zaman (180)
Teorik olarak bir zaman krank as cinsinden 180 dir. Ancak, en az yakt ile en byk iin
alnabilmesi iin, baz zamanlarn toplam alarnda deiiklikler yapmak zorunluluu vardr.
3

1- Emme Zaman: Teorik olarak pistonun,silindir ierisinde ..N.`den A..N.`ye hareketi

ile emme supab alr. Silindirdeki hacim bymesi, ierideki basncn dmesine neden olur.
Silindir, emme supab ve emme manifoldu ile atmosfere ak olduundan, iki basn fark
havann silindire doru hareketlenmesine yol aar.
Motorun yakt sistemine gre;
a ) Karbratrl sistemlerde silindire doru giden havann ierisine, ventri boazndan
geerken belirli oranda yakt kartrlr. (14,7 / 1 orannda)
b) Pskrtmeli sistemlerde ise, giren hava arlna gre yakt pskrtlr (Direk
Enjeksiyonlu sistemlerde silindir ierisine pskrtlr).
Gerek evrimde, emme supab, piston bir nceki evrimin egzoz zaman bitimine doru
..N.`ye gelmeden 0-30 nce alr. A..N.`yi ise 0-60 getikten sonra kapanr.
2- Sktrma Zaman: Piston, A..N.`den ..N.` ye hareketine balarken, o silindirde
bulunan tm supablar kapaldr. Silindir ierisinde basn olumutur.Bu durumda ..N.`ye
doru harekete balayan piston, ieride hacim klmesi yaratr. Pistonun bu
hareketi,karmn basncn ve scakln arttrr. Basn, pistonun ..N.`ye yaklamasyla
10 - 15 Bar` a ular. Scaklk ise 400 - 500 C nin zerine kar. Bu scaklk deeri karmn
tutuma scaklna yakn bir deerdir
3- (Ateleme ve Genleme) Zaman: Sktrlan hava - yakt karmnn, buji trnaklar
arasnda yaratlan kvlcmla tutumas salanr. Yanma basnc en yksek deerinin, pistonun
..N.`yi 5 - 10 ` yi getikten sonra olumas istenir. Bu nedenle kvlcm,piston daha
..N.`ye gelmeden oluturulur.Buna "Ateleme Avans" denir. Bu deer motorun tm
alma koullarna gre deiir.Yanma ile balayan genleme, basncn 40 - 50 bara
kmasna neden olur. Bu basn, piston tepesine uygulanan itme kuvvetine dnerek,
pistonun A..N.`ye doru itilmesini salar.
4- Egzoz Zaman: Pistonun, A..N.`den ..N.`ye hareketi ile egzoz egzoz supab almaya
balar.erideki 6 - 7 barlk basn yardmyla yanm gazlarn darya daha kolay atlmas
salanr. Bu darya atm ilemi, pistonun tekrar ..N.`ye gelmesine kadar devam eder.
Gerek evrimde, egzoz supab, piston A..N.`ye gelmeden almaya balar.(0-60).
Kapanmas ise, piston tekrar U..N.`yi gemesine kadar srer. (0-30)

ekil 4. Drt zamanl bir motorun zamanlara gre grnm

2.1.2

ki zamanl motorlar

Motor alrken drt zamanl motorlardan farkl olarak, hem pistonun altndaki krank
blmnden hem de silindirin iinde pistonun st ksmndan faydalanr. Emme veya egzoz
subaplar yoktur. Motorun iinde oluan basnca farklarndan dolay yakt karm emilir veya
egzoz gaz darya atlr.
1- Emme ve sktrma zamanlar
Piston yukar karken stnde bulunan karm silindirin iinde sktrmaya balar. Bu
esnada krank blmnde pistonun yukar kmasndan dolay bir vakum (negatif basn)
oluur. Bylelikle yakt karm emme ksmndan krank blmne dolar. Bu karm benzin,
ya ve hava karmdr. Krank blmnde ya dolu olmad iin (drt zamanl motorlar
gibi) motor elemanlarnn yalanmas benzine kartrlan ya sayesinde olur. Piston yukar
doru devam ederek yakt karmn iyice sktrmtr. Skan yakt karm bujinin
atelenmesiyle yanarak bir patlama oluturur. Bu patlamayla aa kan enerji pistonu aa
doru hareket ettirir.
2- Yanma ve egzoz zamanlar
Piston aa doru hareket ederken egzoz k alr ve emme az kapanr. Yanm yakt
olan egzoz gaz, egzoz borusundan dar atlr. Pistonun aa hareketine devam etmesiyle,
aada skan yakt karm, tama cebinin almasyla pistonun st ksmna dolmaya
balar. st blme yeni yakt karm dolarken, ierdeki tm egzoz gaz atlmtr. Aa
doru hareketini tamamlayan piston yukar doru harekete geer. Artk emme az tekrar
alacak, egzoz gaz k kapanacak ve motor yeniden ayn eyleri yapmaya balayacaktr.
ki zamanl motorlar ite bu prensibe gre alrlar. imdi dier detaylara ksa ksa bir gz
atalm!
* ki zamanl motorlar, drt zamanl motorlara gre daha az detay ierirler. Bu yzden
imalat daha kolay ve daha ucuzdur.
* Maliyeti ucuz olmasna ramen, yakt karmnn bir ksmnn yanmadan egzoz gazyla
birlikte dar atlmas sakncal ve ekonomik olmayan tarafdr.
* Yakt karm krank blmn kullanarak pistonun st ksmna ular. Bu yzden krank
blm drt zamanl motorlar gibi devaml ya iinde yzmez. Bu blmn yalanma ilemi,
benzine kartrlan ya sayesinde olur. Fakat bu yan benzinle birlikte yaklmas evre
kirliliine sebep veren sakncal bir durumdur.
* ki zamanl motorlarda pistonun her yukar knda yanma ilemi gereklemektedir.
Hlbuki drt zamanl motorlar da, piston ikinci kez yukar ktnda yanma ilemi
gereklemektedir. Yanma ileminin her defasnda olmas ok yksek slarn ortaya
kmasn ve motor elemanlarnn mrnn ksa olmasn dourmaktadr.
* Bu motorlarn souk havalarda altrlmas dier motorlara gre daha kolaydr. O yzden
zellikle kar motosikletlerinde tercih edilirler.

ekil 5. ki zamanl bir motorun zamanlara gre grnm

2.2 KULLANILAN YAKITLARA GRE:

1- Benzinli & LPGli motorlar
2- Dizel (mazotlu) motorlar

2.3 YAKITIN YANMA YERNE GRE:

1- ten yanmal motorlar
2- Dtan yanmal motorlar

2.4 YAPIM ZELLKLERNE GRE:

1- Sra tipi

ekil 6. Sral tip motorun grnm

2- Birbirlerinin karlarna yatk (Dz, hafif, eik, boksr tipi)

ekil 7. Boksr tipi motorun grnm

3- Sra halinde bir a ile birletirilmi (V tipi)

ekil 8. V tipi motorun grnm

4- Daire eklinde (Yldz tipi)

ekil 9. Yldz tip motor

2.5 SLNDR SAYILARINA GRE:

1- Tek silindirli
2- ok silindirli

2.6 SOUTMA SSTEMLERNE GRE:

1- Su soutmal

ekil 10. Su soutmal bir motorun grnm

2- Hava soutmal

3 MOTORUN PARALARI
1- Silindir Blou: inde silindirlerin bulunduu ve motor paralarn zerinde tayan ana
paradr.
2- Silindir Kapa: Silindir blou zerini kapatan
ve yanma odalarn meydana getiren kapaktr.
3- Karter : Motor yana depoluk grevi gren, silindir blounun altndaki paradr.
4- Supap Kapa: Motor zerindeki supap (klbtr) mekanizmasn d etkilerden korur.
5- Radyatr: Soutma suyunun bulunduu depodur. Motorda snan su burada radyatrden
d ortama ssn brakarak tekrar sour ve motora gnderilir.
6- Karbratr: Benzin-hava karmn salayan para.
7- Hava Filitresi: Silindirlere giren havay temizler.
8- Manifoldlar (emme-egzoz): Hava yakt karmn silindirlere, yanm gazlar darya
tayan borulardr.
9- Ya Filitresi: Motor ya iindeki yabanc maddeleri temizler.
10- Endksiyon Bobini (Ateleme): Akden gelen akm 15.000-25,000 volta ykselten
paradr.
11- Buji: Benzin-hava karmn tututuran paradr.
12- Konjektr (reglatr): arj dinamosunun rettii elektrii doru akma eviren ve 12
volt deerinde dzenleyen paradr.
13- Enjektr: Dizel motorlarda yakt pskrten paradr.

14- Krank Mili: Pistonlarn bal olduu, motorun almas sonucu elde edilen hareketin ve
gcn motordan alnmasna yarayan mildir.
15- Piston: Silindir iersinde hareket eden ve hareketi krank miline iletmesine yardmc olan
paradr.
16- Piston (biyel) Kolu : Pistonun dorusal hareketini krank miline ileten paradr.
17- Ya Pompas: Karterdeki ya basnla hareketleri paralara gnderir.
18- Yakt Pompas (benzin otomatii): Yakt basnla karbratre gnderen para:
19- Distribtr: Benzinli motorlarda ateleme srasna gre bujilere elektrik enerjisi
gnderen paradr.
20- Mar Motoru: Motora ilk hareket veren paradr. Elektrik enerjisini hareket enerjisine
evirir.
21- Alternatr (arj dinomosu): Ara iin gerekli elektrik enerjisini reten paradr. Hareket
enerjisini elektrik enerjisine evirir.
22- Su Pompas (devirdaim): Suyun silindir iindeki kanallarda dolamasn salar.
23- Enjektr Pompas: Dizel motorlarda yakt basnla enjektrlere gnderen paradr.
24- Kam Mili (Eksantrik): Supaplarn zamanlarna gre alp kapanmasn salayan,
enerjisini krank milinden salayan elemandr.
25- Enjeksiyon Sistemi: Benzinli aralarda yaktn karbratrle deil de silindire
pskrtlerek gnderilmesini salayan elemanlardr.
26- Kzdrma Bujisi: Dizel aralarda ilk altrmada yanma odasnn stlmasn salayan
elemandr.

ekil 11. Motoru oluturan elemanlarn gsterimi

4 K ZAMANLI MOTORLARIN ALIMA PRENSPLER

1- Emme - Sktrma: Silindire yakt-hava karmnn alnmas ve sktrlmas.
2- Ateleme - Egzoz: Sktrlan hava-yakt karmnn atelenmesi ve artk gazlarn darya
atlmas.

5 DRT ZAMANLI MOTORLARIN ALIMA

SIRALAMASI
1. Zaman
2. Zaman
3. Zaman
4. Zaman

: Emme
: Sktrma
: Ateleme ()
: Egzoz

6 DRT ZAMANLI BENZNL MOTORLARIN ALIMA

PRENSPLER
1- Emme: Yakt-hava karmnn silindire alnmas
2- Sktrma: Silindire alnan havann sktrlmas
3- Ateleme: Sktrlan yakt-hava karmnn buji kvlcm yardmyla yaklmas.
4- Egzoz : Silindir iinde kalan artk gazlarn darya atlmas

7 DRT ZAMANLI DZEL MOTORLARIN ALIMA

PRENSPLER
1- Emme: Silindire temiz havann alnmas
2- Sktrma : Silindire alnan havann sktrlmas
3- Ateleme : Sktrlan havann zerine yaktn enjektrle pskrtlerek yanmas
4- Egzoz : Silindir iinde kalan artk gazlarn darya atlmas.

8 ATELEME SSTEM
Grevi: Silindirdeki sktrlan yakt-hava karmnn, buji ucundaki kvlcm yardmyla
yanmasn salar.
Paralar:
1- Distribitr: Endksiyon bobininden gelen yksek gerilim elektrik akmn ateleme
srasna gre bujilere gnderir.

10

a) Platin: Alp kapanarak endksiyon bobininin yksek gerilim meydana getirmesine

yardmc olur.
b) Meksefe (kondansatr): Platinin yksek gerilimden zarar grmesini nler.
c) Tevzi makaras: Yksek gerilimin sras ile bujilere gnderilmesini salar.
2- Buji: Distribtrden gelen elektrik akmn trnaklar arasnda kvlcm yaratarak silindir
iindeki yakt hava karmnn yanmasn salar.
3- Ak: Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine evirir. Motorun almad anda ara iin
gerekli elektrik enerjisini salar. 12 volt elektrik akm verir.
4- Kontak Anahtar: Elektrik akmnn iletilmesi veya kesilmesini salayan paradr. Kontak
anahtar devrelidir. Birinci devrede akm, aydnlatma ve gsterge cihazlarna gnderir.
kinci devrede akm ateleme sistemine gnderir. nc devrede mar motorunu altrr.
5- Endksiyon Bobini: Akden ald 12 voltluk elektrik akmn 15 - 25 bin volta
ykseltir.
6- Enjektr: Yakt toz halinde (plverize) silindire gnderen para.
7- Kam (eksantrik) Mili: Krank milinden ald hareketle baz motor sistemlerinin
almasn salayan paradr.
8- Supaplar: Yaktn silindirlere alnmasn (emme), egzoz gazlarnn silindirden atlmasn
salayan paradr (egzoz)
9- Besleme Pompas: Dizel motorlarda mazotu enjektr pompasna ileten paradr.
10-Kzdrma bujisi: Dizel motoru, benzin motorunun aksine kendi kendine atelenen bir
motordur. Emilen hava silindirlerin iinde sktrma yoluyla yakl. 700-900Clk bir scakla
kadar stlarak yakt pskrtldnde oluan karmn kendi kendine tutumas salanr.
Dizel motorlar bu yzden benzin motorlarndan daha yksek bir sktrma oran (20-24) ve
buna uygun olarak da daha salam bir tasarm gerektirir. Gerekli scakla ulalmasn, souk
altrma ya da don soukluu gibi elverisiz kullanm artlar altnda da gven altna
alabilmek iin, yanma odasna ek s iletilmek zorundadr.
Kzdrma bujisi bu srete prensip olarak bir elektrikli su stc gibi alr. Elektrik enerjisi
bir kzdrma rezistansndan geirilir, o da bu srada iddetle snr (1.000Cye kadar).
Bununla birlikte bu basit prensip, pratikte uzun mrllk, ar snma korumas ve akm
ekii alarndan baz zorluklara neden oldu. 1960l yllarda motor altrma ilemleri bu
yzden henz 30 saniyeye varabilen sreler gerektiriyordu. Bu, 1980li yllarda 3-5 saniye
gibi ksa altrma srelerine indirilebildi. TDI motorlarnn kullanma girmesiyle birlikte
0Cnin stndeki d scaklklarda benzin motoru ile hemen hemen hibir farkllk
alglanamaz oldu. Yalnzca 0Cnin altndaki scaklklar hala bir n kzdrma gerektirmeye
devam etti.
Sistemin Bakm ve Arzalar:
Ak elektrolit seviyesi kurun plakalarn 1 cm. zerinde olmas gerekir. Elektrolit seviyesi
dtnde saf su ile tamamlanr. Kn akmlatrn donmamas iin tam arj ettirilirmesi
gerekir.
Ak zerinin temiz olmas gerekir. Temizlenmedii takdirde pisliklerin devreyi tamamlayarak
aknn kendi kendine boalmasna sebep olur.
Havalandrma deliklerinin ak olmas gerekir. Deliklerin kapal olmas halinde ak patlar.
Ak kutup balar oksitlenmeyi nlemek iin gres ya ile yalanmal. Oksitlenen kutup
11

balar sodal scak su ile temizlenmeli. Art kutup ba, eksi kutup bana gre daha kalndr.
Kutup ba kelepelerinin iyi sklm olmas ve kablolarn akm iyi iletmi olmas gerekir.
Kutup balarna ayn anda madeni bir para dememesi gerekir. Aksi halde ak patlar. Arata
elektrik kayna yaplrken ak kutup ba kelepelerinin sklmesi gerekir. Digital gstergeli
tip arata ak takviyesi yaplmaz.
Ak araca ters balanrsa diyotlar grev yapmayacak ekilde tahrip olur. Kutup balarna asla
vurulmamaldr. Ak baka bir ak ile takviye edilirken art kutup artya, eksi kutup eksiye
balanr. (Paralel balanr.) Motor almazken kontak anahtar ateleme durumunda ak
braklrsa platin yada endksiyon bobini yanar. Elektronik ateleme sisteminde mekanizmay
elektronik beyin kontrol eder ve distribtrde platin yoktur.
Kullanma klavuzuna gre, belirli klometre sonunda aracn bujilerinin ve platinin
deitirilmesi gerekir
Ateleme sisteminde platin, avans ve buji ayarlar yaplmaldr. Platin meme yapm ise, ince
zmpara ile temizlenmelidir. Platin meme yaparsa, meksefe (kondansatr) arzalanmtr. Buji
kablolarndan birinin km olmas, tekmeli (sarsntl) almasna neden olur.
Benzinli bir motorda normal yanma olmamasnn nedenlerinden biri de bujilerin kurum
balayarak normal ateleme yapmyor, platin veya buji ayarnn bozuk olmas motorun
ekiten dmesine neden olur. Buji ve platin ayar yanl yaplm bir motorun egzoz
duman siyah renkli kar. Avans ayar bozuk olursa motor gten der veya almaz.

9 YAKIT SSTEM
9.1 BENZNL MOTORLARDA YAKIT SSTEM
9.1.1

KARBRATRL SSTEMLER

Yakt sistemi karbratrl olan sistemlerin genel olarak elemanlar; yakt deposu, yakt
filtresi, yakt pompas ve karbratrdr. Karbratrler, yakt ile havann kartrld ve
motorun alma koullarna uygun karmn hazrland yer olmasna karn yapsndan
dolay yakt ile havann motorun deiik alma koullarna gre homojen bir biimde
karmasn tam olarak salayamaz. Bu yzden; teknolojinin geliimi ile karmn nasl daha
iyi hazrlanabildii hava/yakt karmnn silindirde sktrma sonunda buji ile ateleme
yapan motorlarmzda, karbratrl sistemler dnda, benzini pskrten enjeksiyon sistemleri
kullanlmtr.
Grevi: Deiik motor devirlerine gre yakt hava karmn silindirlere gndermek.
Paralar:
1- Yakt deposu ve amandras: Yaktn depo edildii kap.
2- Yakt gstergesi: Depodaki yakt miktarn gsterir. Kontak ald zaman alr.
3- Benzin pompas (otomatii): Hareketini kam milinden alr, depodan ektii yakt
karbratre gnderir. (Yakt otomatii)
4- Benzin filitresi: Benzini temizler.
5- Karbratr: Yakt-hava karmn 1/15 orannda ayarlayan paradr. Rlanti ayar yaplr.
Rlanti, jigle, kap, g, yksek hz devreleri vardr.
12

6- Hava filitresi: Havann iindeki yabanc maddeleri temizleyerek silindirlere temiz hava
gnderen, karbratrn zerindeki paradr. Hava filitresi basnl hava ile temizlenir. Tkal
ola hava filitresi yakt sarfiyatn arttrr, yanma ktleir ve egzozdan siyah duman kar.
7- Emme manifoldu: Karbratrdeki yakt-hava karmnn silindire girmesini salayan
paradr.
8- Egzoz manifoldu: Silindir iindeki yanm gazlar egzoz borusundan iterek atlmasn
salar.
Sistemin almas: Mara basldnda benzin pompas yardm ile depodan alnan benzin
karbratre gelir. Karbratr, 1 birim benzine 15 birim hava kartrarak silindire gnderir.
Silindirdeki bu karm buji kvlcm ile atelenerek yanma salanr.
Karbratr devreleri:
1- Jigle devresi: Souk havalarda motorun kolay almasn salayan devredir. Zengin
karm meydana getirir. Jigle ekili unutulursa yakt sarfiyat artar, motor yksek devirde
alr. Egzoz gaznn rengi siyah olur.Jigle kelebei karbratrn hava girii ksmndadr.
Otomatik jigleli aralarda yaza ve ka gre ayar yaplmas gerekir.
2- Rlanti devresi: Aracn gazna basmadan kendi kendine alt devredir. Rlanti
devresinin ayar yksek olursa yakt sarfiyat artar. Rlanti ayar bozuk olursa, motor dzensiz
alr veya durur.
3- Kap devresi: Ani gaza basldnda karbratrden silindire ek yakt gnderen devredir.
Kap devresi arzal olduunda; alan motorun gazna aniden basldnda motor stop eder.
4- Yksek hz devresi: Gaz pedalnn sonuna kadar basldnda, karbratrden silindire daha
ok yaktn gittii devredir.
5- G devresi: Gaz pedalna basld andaki devredir. Gaz pedalna basma dzeyine gre
karbratrden silindire yakt-hava karmnn miktarn ayarlamaktadr.
Not: subap ayarlar bozuk olan motor dzensiz alr. Ani duru ve kalklar yakt sarfiyatn
arttrr. Araca yakt koyarken motorun stop edilmesi gerekir. Boulmu motoru altrrken
gaza sonuna kadar baslr, sonra mar yaplr. Motor sndktan sonra stop ediyorsa
karbratre baklr. Yakt iinde yabanc maddeler motorun dzensiz almasna sebep olur.
Motor almazken gaz pedalna basmak, motorun boulmasna yol aar.
Arata egzozdan fazla ses kyorsa sebebi egzoz susturucular veya borular delik demektir.
Motor snnca stop ediyorsa karbratr ayarlar kontrol edilmelidir. Enjeksiyon sistemli
aralarda karbratr yoktur.
9.1.2

ENJEKSYONLU SSTEMLER

Enjeksiyonlu sistemlerin yakt sistemi karbratrl olan sistemlere gre farkl olan elemanlar
yakt deposu ve yakt deposu ierisinde bulunan elektrikli yakt pompas, emme manifoltu
zerinde bulunan enjektr gvdesi bnyesinde yer alan enjektr ve yakt basn regltrdr.
Sistemde bulunan elektrikli elemanlarn almas; elektronik bir kontrol nitesi tarafndan,
motorun devrine ve ykne bal olarak, sensorlardan gelen bilgiler dorultusunda kontrol
edilir. Enjektrler benzini ok kk damlacklar halinde zerreletirme grevini yerine
getirirler. Motorun dzenli ekilde almas iin, hava/yakt karmnn hazrlanmas
bakmndan karlanmas gerekli olan koullar esas olarak unlardr;
13

1-Gereksiz yakt tketiminin nlenmesi ve yanmay garanti altna almak iin, hava/yakt oran
olabildiince stokiyometrik deerde tutulmaldr.
2-Karm, mmkn olduu kadar homojen olumaldr.
9.1.3

ENJEKSYON SSTEMLERNN, KARBRATRL SSTEMLERE GRE STNLKLER

1-Motorun deiik alma koullarna gre (motor scakl, emme manifoltuna giren
havann scakl, emme manifoltu vakumu, yanma odasna giren havann arl, motor
devri, egzoz gaz ierisindeki oksijen miktar, gaz kelebeinin pozisyonu) alma veriminin
yksek olmasdr.
2-Uzun sre bakm, onarm ve temizlie gerek duyulmamasdr.
3-Enjeksiyon sisteminin kullanld otomobil, ekolojik olmaya uygundur.
9.1.4

ENJEKSYON SSTEMNN GENEL OLARAK GREVLER

1-Pskrtme srelerinin ayarlanmas

2-Soukta harekete gemenin kontrol
3-Hzlanma srasnda yakt zenginliinin kontrol
4-Yavalama srasnda yaktn kesilmesi
5-Motor rlanti hznn kontrol ve ynetimi
6-Maksimum devrin snrlandrlmas
7-Lambda sensr ile yanmann kontrol
8-Kendi kendine arza tehisi

9.2 DZEL MOTORLARDA YAKIT STEM

Grevi: Mazotu sktrma zaman sonunda silindir ierisine pskrterek yanmay salamak.
Paralar:
1- Yakt deposu
2- Yakt gstergesi
3- Besleme pompas: Yakt depodan ekerek enjektr pompasna gnderen pompa.
4- Yakt filitresi: Sisteme giden yakt iindeki yabanc maddeleri temizler.
Depo ile enjektr pompas arasnda bulunur.
5- Mazot-su ayrcs: Yakt iindeki suyu ayran sistem
6- Mazot-enjektr pompas: Yakt yksek basnl hale getirerek enjektre gnderir.
7- Hava filitresi: Silindir iine alnacak hava iindeki yabanc maddeleri temizleyen paradr.
8- Yksek basn borular: Yakt enjeksiyon pompasndan kan yksek basnl yakt
enjektre tayan elik borulardr.
9- Enjektrler: Yakt pompasndan gelen basnl yakt silindir iine zerrecikler halinde
pskrten paradr.

14

Sistemin almas: Besleme pompas ile depodan ekilen yakt enjektr pompasna gelir.
Enjektr de silindir iinde sktrlm, snm temiz havann zerine yakt toz halinde
pskrterek yanmasn salar.
Dizel motorlarnn hava yapmasnn sebepleri:
1- Yakt bittiinde,
2- Filitre ve mazot-su ayrcs temizlendiinde,
3- Sistemde herhangi bir geveklik, atlak olduunda motor hava yapar.
Hava yapan motor almaz. Dizel motorlarda kullanlan yal tip hava filitresi gaz ya ile
ykanarak temizlenir. Dizel motolarn souk havalarda rahat alabilmesi iin stma bujileri
kullanlr. Eer ara uzun sre kullanlmayacaksa yakt deposu doldurulur. Egzozdan siyah
duman kyorsa yakt pompas ayarszdr. Dizel motorlarn yakt sisteminde, gnlk olarak
yaplacak ilem yakt deposunun suyunu almaktr. Dizel motorlarda mar yapldnda mar
motoru dnyor, fakat motor almyorsa sebebi yakt filitresinin tkal olmas olabilir.

10YALAMA SSTEM
Grevi:
Motorun yalanmas; birbirine srtnerek alan paralar arasndaki srtnmeyi azaltarak
anmalar nlemek, motorun soutulmasna yardmc olmak, anmalar sonucu oluan talar
temizlemek, boluklar doldurarak szdrmazl salamak.
Paralar:
1- Ya karteri: Ya dinlendirir, soutur. Yaa depoluk eder.
2- Ya pompas: Basnl olarak ya sisteme gnderir.
3- Ya seviye kontrol ubuuu: Yan seviyesini gsterir.
4- Ya miri: Yan basnc elektiriksel olarak ler, ya gstergesine iletir.
5- Ya gstergesi: Sistemdeki yan basncn gsterir.
almas: Motorun almas ile birlikte ya pompas da almaya balar. Karterdeki ya
nce kaba szgeten, sonra ya filitresinden geirilerek basnl olarak ya kanallarna
gnderilir. i biten ya geri dn kanallarndan kartere gelir. Ya sistemde dolarken
pislikleri temizler, soutmaya yardmc olur. Kartere indiinde pisliklerini brakr, sour ve
tekrar kanallara gitmeye hazr olur.
Motor ya
Motorda srtnmeden dolay oluan anmay nleyen ya, ayn zamanda temizlik ve
soutma iini de yapar. Motorlarda 20 x 50 ya kullanlr. Kullanma klavuzunda belirten
zamanlarda muhakkak deitirilmelidir. Motor ya gnlk bakmda kontrol edilir. Silindirde
ant varsa motor ya yakar, motor ya yakarsa egzozdan mavi duman kar. Motor ya
deitirilecei zaman motorun scak olmasna dikkat edilir.
Ya Filitresi
Yan temizlenmesini salar. Kullanma klavuzunda belirtilen zamanlarda diitirilmelidir.
Kural olarak iki ya deiiminde filitre deitirilir. Motor alrken ya filitresi tkanrsa ya
basnc aniden der. Krmz ya lambas yanar. Ya lambas yandnda motor
durdurulmaldr.

15

Ya seviye kontrol ubuu

Yan seviyesini gsterir. Ya kontrol edildiinde ya, kontrol ubuunun iki izgisi arasnda
olmaldr.
Ya Miri
Yan alma basncn src mahallindeki ya gstergesine iletir. Kablosu koptuunda,
balants gevediinde akm iletmez.
Ya gstergesi
Motorun yalama sisteminin alp almadn srcye gsterir. Baz aralarda
manometre vardr. Ama tm aralarda krmz ya lambas vardr. Yalama ile ilgili tehlikeli
bir durum olduunda krmz ya lambas yanar. Karterde ya lambas yanar. Karterde ya
azaldnda, herhangi bir nedenle ya basnc dtnde, mir kablosu koptuunda, balant
gevediinde lamba yine yanar.
Motor alrken ya gstergesinde herhangi bir anormallik grldnde motor hemen
durdurulmaldr. Mara baslp motor altnda ya lambasnn snmesi gerekiyor.
Motor yann kontrol edilmesi
Motor yan kontrol etmek iin ara dz bir zemine alnr. Motor durdurulur. Yan kartere
inmesi iin 4-5 dakika beklenir. Ya ubuu nce ekilir, temizlenir, yerine yerletirilir.
Tekrar ekilerek ya seviyesi kontrol edilir. Ya, ya seviye kontrol ubuundaki iki izgi
arasnda olmaldr. Eksikse motordaki antlar artar. Motor ok snr ve yanar. Eksik ya,
supap muhafaza kapanda bulunan kapaktan yeterli miktarda ilave edilerek tamamlanr.
Not: Motorda ya basncnn ok ykselme nedeni kaln numara ya konulmasdr. Karterde
ya kalmam ise de ya basnc der. Motor yann eksilmesinin nedenleri:
1- Silindir ve segmanlar andndan motor ya yakyorsa ya eksilir. Bu durumda motor
egzozundan mavi duman atar.
2- Karter contasnn yrtlmas durumunda ya eksilir.
3- Krank keeleri karrsa ya eksilir.
4- Motor ar sndnda ya buharlaarak karter havalandrlmasndan kaar.
Not: Silindir contas yrtksa veya silindir atlak ise yaa su karr yan rengi kirli beyaz
olur.
Rodaj zaman
Ara yeni alndnda veya yeniletiinde motorun daha iyi almas iin geen sreye rodaj
zaman denir. Bu dnemde ani kalk ve srat yaplmaz.

11 SOUTMA SSTEM
Grevi: Yanma sonucu aa kan sy motor paralarna zarar vermeyecek deere drp,
istenen s deerleri arasnda tutmak.
Paralar:
1- Radyatr: Motor suyunu soutur soutma suyuna depoluk eder.
16

2- Devirdaim pompas: Suyu basnl olarak radyatr ile motor blou arasnda devreder.
3- Vantilatr: Radyatrdeki suyu soutur. Otomatie fan denir. Fan almyorsa arza
elektirik sisteminde olabilir.
4- Vantilatr kay: Krank kasnandan ald hareketle devirdaim pompas ve beraberinde
vantilatr evirir.
5- Termostat: Motor suyunun scakln alma scaklnda sabit tutar. Termostat silindir
kapa knda bulunur. Motor suyunun scakln ayarlar.
6- Hararet miri: Motor suyunun scakln src mahallindeki hararet gstergesine iletir.
7- Hortumlar: Motor blou ile radyatr arasnda suyun geiini salar. Kalorifer ve radyatr
hortumlar yaza ve ka hazrlanrken kontrol edilir.
8- Hararet (s) gstergesi: Soutma suyunun ssn gsterir.
almas
Motor ilk altnda motor souk olduundan termostat kapaldr. Vantilatr ve devirdaim
pompas dnmesine ramen su radyatre gnderilmez. Motor suyu ksa srede snr ve
termostat aar. Motor alma scaklnda ara hareket ettirilebilir. Su souduunda termostat
yeniden kapanr. Su sistemde bu ekilde devirdaim eder.
Motorun hararet yapma nedenleri
1- Radyatrn su seviyesinin dk olmas. Radyatrn peteklerinin zerine kadar su
doldurulur.
2- Vantilatr kaynn gevek olmas.
a) Vantilatr kay gerginlii 1-1.5 cm esneyecek ekilde olmaldr. Daha gevek olursa
motor hararet yapar
b) Vantilatr kay sk olursa alternatr ve devirdaim pompas yataklar arzalanr.
3- Radyatr ve motor su kanallar tkal olursa motor hararet yapar. Paslar ve kireler
tkanklk yapar.
4- Aracn uygun viteste kullanlmamas: Devaml dk viteste gidilirse motor hararet yapar.
5- Termostatn zamannda almamas: Eer zamannda almazsa hararet yapar.
6- Fanl sistemde fann arzal olmas: Otomatik fan arzal olur, almazsa motor hararet
yapar.
7- Radyatr peteklerinin tkal olmas.
8- Vantilatr kaynn kopmas: Kay koptuunda devirdaim ve vantilatr dnmeyeceinden
motor hararet yapar. Kayn koptuu arj gstergesinden anlalr, arj lambas yanar.
Not:
1- Motor arza yaparsa rlantide altrlr.
2- Motor Hararet yaparsa Radyatr kapann havas alnarak alr.
3- Soutma sistemi su azaltyorsa silindir kapak contas yrtktr veya radyatr hortumlarndan
karyordur. Silindir kapa ve blou atlaksa su azalr, motor hararet yapar.
4- Motor yana su giriyorsa silindir contas yanktr.
5- Motorda hararet ykselirse ya incelir, motor ekiten der.
6- Is gstergesi almyorsa s (hararet) miri arzaldr. Balant kablosu kopmutur. Hava
ile soutmal motoru, su ile soutmal motordan ayran en nemli zellik de, radyatr ve su
pompasnn olmamasdr.
7- Ara altktan sonra motor alma scaklna gelmiyorsa termostat arzal demektir.
Termostat ak kalrsa motor snmaz.
8- Soutma sistemi suyu gnlk kontrol edilir. Su seviyesi peteklerin zerinde olmaldr.
Radyatre konulacak su, iilecek temizlikte olmal.
9- Motor termostat karlrsa motor souk alr, ge snr, anmalar artar.
17

10- Radyatrn su seviyesi motor rlantide alrken kontrol edilir.

11- Radyatre su ara rlantide alrken, motor souk iken konur. Motor scakken lk ve
kresiz su konur. Hararetli motora souk su konursa silindir blou atlar.
12- Kn soutma sisteminde suyun donmamas iin radyatre antifiriz ilave edilir. Kn
antifiriz konmazsa su donar, blok atlar.
13- Soutma sisteminde su yeterli olduu halde, motor fazla snyorsa termostat arzalanm
olabilir.
14- Soutma sisteminde su azalyorsa, sebeplerinden biri kalorifer hortumlarnda kaak
olmas olabilir.
15- Radyatr kapann bozuk olmas durumunda da soutma sisteminde suyun eksilmesine
ve motorun hararet yapmasna neden olur.
16- Su kaynatarak su seviyesi eksilmi motora lk su konulmaldr.

12 ARJ SSTEM
Grevi:
Motor alt mddete aky arj edip alclar besler.
Paralar:
1- Alternatr (arj dinomosu): Motor alt mddete mekanik enerjiyi elektrik enerjisine
evirir. Motor devrine bal olarak elektrik akm retir. Aky arj eder, doldurur.
2- Konjektr (reglatr): Alternatrn rettii elektirii ayarlayarak sistemin zarar grmesini
nler.
3- arj gstergesi: Sistemin alp almadn gsterir.
almas:
Kontak anahtar aldnda src mahallinde bulunan ya ve arj gstergesi lambalar
yanar. Mara baslp motor altnda, yalama ve arj lambalar sner. Alternatrn rettii
elektrik, motor devri ile deiir. arj gstergesi sistemin alp almadn srcye
bildirir. Alternatr krank kasnandan vantilatr kay vastas ile hareket alr. Vantilatr
kay koparsa arj lambas yanar. Bu yzden arj lambas yandnda motor stop edilmelidir.
ot:
1- Ara zerinde elektrik kayna yaplacaksa alternatrn zarar grmemesi iin ak kutup
balar sklr.
2- Vantilatr kay gerginlii 1-1.5 cm den fazla olursa dk devirde alr, arj lambas
yanp sner.
3- Konjektr alternatrn rettii elektrii ayarlayamaz ise sisteme fazla gerilim gider
lambalar sk sk patlar.
4- Alternatrn kmr bittiinde veya andnda elektrik retemeyeceinden arj lambas
yanar.
5- Mara baslp motor altnda, arj lambas sner.
6- Motor alrken arj lambasnn yanmasnn dier nedeni alternatr balant kablosunun
kopmas, gevek veya oksitli olmasdr.
7- Motor alrken ayamz gaz pedalndan ektiimizde far klar azalyorsa ak
zayflamtr.
8- Motor alrken ak arj olmuyorsa alternatr elektrik retmiyordur.
9- Motor almazken k ve zel alclar altran akmlatrdr.
10- Konjektr (reglatr) n arzal olmas aracn aksnden su kaybnn fazla olmasna
neden olur.
18

13 MAR SSTEM
Grevi:
Mar motoru yardm ile motora ilk haraket vererek motoru altrmak.
Paralar:
1- Akmlatr
2- Kontak anahtar
3- Selenoid
4- Mar motoru
5- Volan dilisi
almas:
Kontak anahtar alp mara basldnda mar dilisi volan dilisini evirerek motora ilk
hareketi
verir.

Not:
1- Mara bastmzda mar motoru hi dnmyorsa, korna almyorsa ak botur, kutup ba
gevektir veya balantlarda oksitlenme vardr.
2- Mara 10-15 sn den fazla baslrsa ak boalr.
3- Motor altrlrken mar motoru yava dnyorsa veya tk diye ses gelip mar motoru
almyorsa ak zayflamtr.
4- Mar kilitlenmesinde yaplacak ilk ilem arac vitese takarak ileri geri sallamaktr.
5- Mar sisteminde; mar motoruna giden kablo balantlar geveyebilir, mar dilisi
krlabilir veya anabilir, mar kmr anabilir, mar otomatii arzalanabilir, mar motoru
arzalanabilir. Bu durumlarda motora ilk hareket verilmez ve motor almaz.

14 EGZOZ SSTEM
Grevi:
Yanma sonucu aa kan gazlarn sessiz ve emniyetli bir ekilde dar atlmasn salar.
Egzoz gaznn normal rengi: yazn renksiz kn beyazdr.
Paralar:
1- Egzoz subab
2- Egzoz manifoldu
3- Susturucu
4- Borular
Not:
1- Basnl olarak dar kan egzoz gazlarnn sesini azaltan para egzoz susturucusudur.
2- Arata egzozdan fazla ses karsa sebebi susturucu ve borularda delik olmasdr.
3- Egzoz susturucusu tkal olursa yakt sarfiyat artar.

19

15 ELEKTRK VE AYDINLATMA SSTEM

Grevi:
Gndz olduu gibi gecede rahat seyir imkan salayan, aracn srcsnn diger aralarla
emniyetli seyrini salamak iin yaplan far, sinyal, korna ve eitli lambalardan oluan
paralar altran ve onlarn sigorta sistemi ile emniyetini salayan komple sistemdir.
Paralar:
1- Farlar
2- eitli lambalar
3- Sigortalar
4- Flar
Not:
1- Aracn farlarndan bir ksm veya hibiri yanmyorsa sigortalar atm olabilir veya far
anahtar arzaldr.
2- Arac veya herhangi bir elektrikli sistemde ksa devreden doacak, etkili tehlikelerden
koruyan para sigortadr.
3- Aracn herhangi bir elektrikli sisteminde sigorta atm ise ayn amperde yenisi ile
deitirilir.
4- Aracn farlarndan birisi normal, dieri az yanyorsa balantlar oksitlenmitir veya
balantlar gevemitir. Farlarn ikiside yanmyorsa far anahtar arzaldr.
5- Aracn farlarndan veya sinyallerinden biri yanmyorsa ampul gevek veya yanmtr.
6- Aracn sinyalleri yanmyorsa flarler arzaldr.
7- Farlarn bakm yaplrken far ayarda yaplr.
8- Aracn zerinde alrken ksa devreden doacak yangn durumuna kar aknn kutup
ba balants sklr.
9- Ayamz gaz pedalndan ektiimizde far klar azalyorsa ak zayftr.
10- Fren pedalna basldnda fren lambalarndan herhangi biri yanmyorsa yanmayan
lambann ampul yanmtr.
11- Fren pedalna bastmzda fren lambalar yanmyor ise sigortalar atmtr veya fren
miri arzaldr. Eer fren tutmaz lambada yanmaz ise fren hidrolii bitmi veya sistemde
hava vardr.

16 G AKTARMA ORGANLARI
RESM
1-Kavrama (debriyaj) Sistemi
Grevi: Motor alrken motorun hareketini tekerleklere iletmek veya kesmek. Arac vitesi
geirmeyi salamak. Vites deitirilirken debriyaja baslr.
Paralar:
1- Bask
2- Balata
3- Bilye

20

Not :
1- Kavrama vites kutusu ile volan arasnda bulunur. Volann zerindedir.
2- Vites deitirilirken ses geliyorsa debriyaj pedalna tam baslmamtr veya debriyaj
ayarszdr. Vitese geite zorluk varsa kavrama ayrtmyordur.
3- Ara hareket halinde iken ayak devaml debriyaj pedalnda tutulursa debriyaj balatas
anr.
4- Ani ve sert kalk yaplrsa yakt sarfiyat artar. Karma ve kayma nedeni balatann
yalanmasdr.
5- Motor aniden ekiten derse balata yalanmtr. Debriyaj teli kopmusa ara vitese
gemez.
6- Debriyaj en alt noktada kavryorsa ayar bozuktur.
7- Ara geri vitese gemiyorsa debriyaj pedalndan ayak ekilir, yeniden baslr.
2-Vites Kutusu
Grevi: Aracn hzn yk ve yol durumuna gre ayarlamak, aracn geri hareketini temin
etmek.
Paralar:
1- Prizdirek mili
2- Senkromen
3- Grup dilisi
4- Geri vites dilisi
5- k mili
NOT:
1- Aracn hzn gcn ayarlayan sistemdir.
2- Ya, kullanma klavuzuna gre deitirilir. Vites kutusundan ses geliyorsa ya
kalmamtr.
3- Bakm yaplrken yana baklr. Kaak olmamaldr.
4- Dili ya kullanlr. Yasz kalrsa ses yapar.
5- Aracn kilometre saati deer gstermiyorsa teli kopmu demektir.
6- Arala yolda giderken aracn hzna gre vitesi ayarlamak gerekir.
3-aft (kardan ) mili
Grevi: anzmandan ald hareketi diferansiyele iletir.
1- ok dzgn dnmelidir.
2- Boyu uzayp ksalabilmelidir.
3- Al dnebilmelidir.
4- i bo borudan yaplmaldr.
5- aftn kopmas annda ara devrilebilir.
6- aft balans bozuk olursa belirli hzlarda aftan ses gelir.
7- Motor ile difransiyelin ok yakn olduu aralarda aft olmaz.
8- aftn zerindeki mafsallarn grevi deiik alarda hareket iletmektir.
4- Diferansiyel
Grevi: afttan ald hareketi 90 derece krp tekerleklere iletmek. Dnlerde iteki tekerin
az, dtaki tekerin fazla dnmesini salamak.
Paralar:
1- Ayna dili
2- Mahruti dili
21

3- Aks dili
4- Pinyon dili
5- Aks mili
NOT:
1- Diferansiyelde dili ya kullanlr.
2- Dililer arasnda anma olur ve yasz kalrsa ter (ses yapar).
5-Lastikler
nemli Notlar:
1- amrelli lastik : lastii olan lastie denir.
2- Dubleks lastik : lastii olmayan ( amrelsiz ) lastiklere denir.
3- Radyal lastik : Geni tabanl lastiklere radyal lastik denir.
4- Lastik hava basnlar normalden fazla olursa lastik orta ksmnda daha abuk anr, ayrca
yolda giderken zplama yapar.
5- Lastik hava basnc az olursa lastikler kenardan anr, yakt sarfiyat artar, frenleme iyi
olmaz.
6- n lastiklerin birinde hava basnc az olursa direksiyon az olan tarafa ekme yapar.
7- Lastiklere balans ayar yaplmaz ise direksiyona darbeler gelir. Ara yolda giderken
titremeler yapar. Direksiyonda titreim hissedilir.
8- Ara uzun yoldan geldiinde lastik hava basnc artm ise hibirey yaplmaz.
9- Lastik di derinlii 4 mm den aaya derse deitirilir.
10- n lastikler daima yeni olmaldr. n lastiin biri yeni biri eski olursa ara ekme yapar.
11- Patinaj zinciri ekici, yani diferansiyelden hareket alan ( ekili ) tekerlere taklr.
12- Lastiklerin zerinde ebad yazldr. Lastik zerindeki rakamlar lastiin ebadn gsterir.
13- Aracn lastikleri deitirilirken motor durdurulmal, el freni ekilmeli, tekerleklere takoz
konulmaldr.
14- n lastiklerin basnc tavsiye edilen deerden az olursa direksiyon zor dner.
15- Aracn lastiklerini araca her bineceinizde kontrol etmelisiniz.
16- n lastiklerden birine dubleks birine de amyelli lastik taklrsa bir tarafa ekme yapar.
17- Aralarda periyodik olarak lastikler deitirilmezse baz lastikler daha nce eskir.
18- Arata yakt tasarrufu salamak iin lastiklerin hava basnc kontrol edilmelidir.
19- Ara lastikleri gnde en az bir kez kontrol edilmelidir.

17 FREN SSTEM
Grevi: Hareket halindeki arac yavalatmak, arac dudurmak, duran arac yerinde
sabitlemek.
Paralar:
1- Fren ana merkezi
2- Tekerlek silindiri
3- Disk-kampana
4- Fren hidrolik ya
5- Balatalar
6- El freni tabancas ve balatalar
7- Ayak pedal
22

8- Westing hause
9- Fren Borular
Fren eitleri:
1- Haval frenler
2- Hidrolik frenler
3- Mekanik frenler (El freni)
almas: Sistem; svlar sktrlmaz, zerine gelen hareketi aynen iletir prensibine gre
alr. Fren pedalna basldnda borulardaki hidrolik ya, kampana veya diskteki silindirde
balatalara hareketi iletir. Balatalar diski dnmez pozisyona getirir.
Not:
1- Fren pedalna basldnda lambalar yanmyor ise fren sisteminin hidrolii bitmitir.
2- Fren pedalna basldnda lambalardan biri yanmyorsa lambann ampl yanmtr.
3- Fren yapldnda aracn hz azalmyorsa hidrolik kalmamtr.
4- Fren hidrolik kabndaki ya gnlk bakmda kontrol edilir.
5- ok souk havalarda el freni ekili halde park edilirse el freni ve balatalar donarak yapr.
6- Aracn kampanalar el ile kontrol edildiinde ar snmsa fren ayar bozuktur.
7- Westing hause sisteminde ara hareket ediyorken motor stop edilirse fren tutmaz.
8- El freni ekili vaziyette unutulup yola devam edilirse kampanalar snr fren tutmaz.
9- Servis frene basldnda n ve arka lastikler birlikte durur.
10- Arata elfreninin grevi duran arac sabitlemektir.
11- Aracn freni sk ayarlanrsa yakt sarfiyat artar.
12- Fren ya azalm ise hidrolik ya ile tamamlanr.
13- Ara altrp hareket istendiinde rahat harekete gemiyor veya zorlanyorsa el freni
ekili kalmtr.
14- Aralarda ayak ve el freni bulunur.
15- El freninin teli koparsa el freni tutmaz.
16- Traktrlerde sa sol fren mandal yolda giderken kilitlenmelidir.
17- Hava frenli bir arata hava basncnn ok abuk dmesinin nedeni borularda veya
rekorlarda kaak olmasdr.
18- Hava frenli bir aracn hava basnc gstergesi basn gstermiyorsa ara olduu yerden
hareket ettirilmez.
19- Hava frenli bir arata gsterge hava basnc gstermiyorsa kompresr hava retmiyordur.
20- Ara yolda giderken aracn hzna gre uygun vites takmak gerekir.
21- Hidrolik fren sistemine hava girmi ise frenleme kuvveti azalr, aracn hz azalmaz,
frenleme iyi olmaz.
22- Disk fren sistemi balatalarn daha abuk souyabilmesi nedeni ile kampanal frene gre
stndr.
23- Fren pedalna basldnda titreimler hissediliyorsa, fren diskinde izikler ve anmalar
olmu demektir.
24- Fren balatalar slandnda, ara frene basldnda durmaz.
25- Sadece bir taraftaki fren balatalar slanm ise, frenleme srasnda ara, balatalarn
sland ynden savrulur.
26- ABS fren sistemi, frenleme srasnda srcnn direksiyon hakimiyetini salad iin
stndr.

23

18 SSPANSYON SSTEM
Grevi: Aracn iindeki src, yolcu ve aracn kendisini yol arzalarndan dolay meydana
gelen darbelerden korur.
Paralar:
1- Amortisr
2- Yay (Helezon ve yaprak yay). Bu sitemin zarar grmemesi iin ukur ve tmseklere sert
girilmemelidir.
DREKSYON SSTEM VE N DZEN DONANIMI
Grevi: Dnlerde n tekerin ayn ada dnmesini salamak ve n takm dzgnln,
dengesini salamak.
Paralar:
1- Direksiyon simidi
2- Direksiyon mili
3- Direksiyon dili kutusu
4- Rot (ksa-uzun)
5- Rot ba
6- Rotil
Not:
1- n dzen ayar bozuk olan arata n lastikler iten ve dtan dzensiz anr, yakt sarfiyat
artar.
2- Aracn n tekerleklerinde balansszlk varsa direksiyonda titreim meydana gelir.
3- Aracn direksiyon boluu fazla ise nedeni, dili kutusundaki arzadr.
4- Aracn direksiyon boluu artm ve titreim varsa rot balar anmtr.
5- Aracn direksiyon boluu artm ise direksiyon kutusu ayar bozulmutur.
6- Aracn direksiyonu zor dnyor ise lastiklerin havas tavsiye edilen deerden azdr.
7- Direksiyon dili kutusunda dili ya kullanlr.

19 YEN ARACA LK BAKIM

Rodaj sresince ani duru ve kalk yaplmamal ve ayn viteste uzun sreli gidilmemelidir.
lk kilometreler motorun alma devresidir. Aracn kullanma klavuzunda belirten
kilometrelerde bakm yaptrlmas gerekir. Aksi halde motorda hasar meydana gelebilir.

20 GSTERGELER SSTEM
Grevi: Aracn; yakt, yalama, soutma, arj, k, aydnlatma, motor devri, hz deeri gibi
hususlar hakknda srcye bilgi veren ve ikaz eden sistemdir.
Arata bulunan gstergeler:
Kilometre gstergesi
Motor devri gstergesi
24

Gnlk kilometre gstergesi

Hz gstergesi
Yakt gstergesi (Depodaki yakt miktar belli bir seviyenin altna dtnde sar renkli
lamba yanar.)
Ya gstergesi (Motor altrldnda snmesi gereken krmz lamba)
Is gstergesi
arj gstergesi (Motor altrldnda snmesi gereken krmz lamba)
Jigle gstergesi (Jigle ekili olduunda yanan sar lamba)
El freni gstergesi ( El freni ekili olduunda yanan krmz lamba)
Dn klar gstergesi
Ksa ve uzun far gstergesi (Uzun farlar yakldnda yanan mavi lamba)

25