EHTAM

HR YERDDR
ARXA CLD
nsan z orqanizmindki sistemlrdn kosmosdak nhng qalaktikalara, tbitdki canllardan
gzl grnmyn hceyrlr qdr kainatn hans hisssini tdqiq ets, qsursuz bir plan, nizam
v dizaynla qarlaar. Kainatn hr yerind insan heyran qoyan ehtiam var. Bu ehtiam hr eyi
nmunsiz yaradan, hr gzlliyin mnbyi, btn varlqlarn sahibi olan Allahn stn v bnzrsiz
sntidir.
MLLF HAQQINDA
Harun Yhya imzasndan istifad edn Adnan Oktar 1956-c ild Ankarada anadan olub. 1980ci illrdn bri imani, elmi v siyasi mvzularda bir ox sr yazb. Bununla yana, mllifin
tkamllrin saxtakarlqlarn, iddialarnn sasszln v Darvinizmin qanl ideologiyalarla
qaranlq laqlrini z xaran ox mhm srlri var.
Mllifiin btn srlrindki ortaq mqsd Qurann tbliini dnyaya atdrmaq, bellikl,
insanlar Allahn varl, birliyi v axirt kimi sas imani mvzular zrind dnmy svq etmk
v inkar sistemlrin sassz tmllrini v batil mllrini nmayi etdirmkdir. Bel ki, mllifin
bu gn qdr 60 mxtlif dil trcm ediln 300-dn ox sri dnya sviyysind geni oxucu
ktlsi trfindn oxunur. Harun Yhya Klliyyat, Allahn iznil, XXI srd dnyadak insanlar
Quranda trif ediln hzur v slh, doruluq v dalt, gzllik v xobxtliy aparmaa vsil
olacaqdr.

O X U C U YA
Bu kitabda v digr faliyytlrimizd tkaml nzriyysinin squtuna xsusi yer
ayrlmasnn sbbi bu nzriyynin hr cr din leyhin flsfnin sasn tkil etmsidir.
Yaradl v dolays il Allahn varln inkar edn Darvinizm 150 ildir ki, bir ox insann imann
itirmsin v ya bhy dmsin sbb olmudur. Ona gr bu nzriyynin yalan olduunu
insanlara gstrmk ox mhm imani vzifdir. Bu mhm xidmtin btn insanlara atdrlmas

is vacibdir. Bzi oxucularmzn blk birc kitabmz da oxuma imkan yoxdur. Bu sbbdn hr
kitabmzda bu mvzuya xlas klind d olsa bir blm ayrlmdr.
Kitablarn mzmunu il bal digr chti d nzr atdrmaq lazmdr. Mllifin btn
kitablarnda imani mvzular, Quran aylri chtdn izah edilir, insanlar Allahn aylrini
yrnmy v yaamaa dvt olunurlar. Allahn aylri il bal btn mvzular oxuyann alnda
he bir bh v ya sual dourmayacaq kild aqlanr.
Buradak izahlarda istifad ediln smimi, sad v axc slub is kitablarn hr ks trfindn
asanlqla baa dlmsini tmin edir. Bu tsirli v sad izah saysind kitablar bir nfsd oxunan
kitablar ifadsin tamamil uyun glir. Dini qtiyytl rdd edn insanlar bel bu kitablarda izah
ediln hqiqtlrdn tsirlnir v izah edilnlrin doruluunu inkar etmirlr.
Bu kitab v mllifin digr srlri oxucular trfindn frdi kild olduu kimi, qarlql
shbt mhitind d oxuna bilr. Bu kitablardan istifad etmk istyn bir qrup oxucunun kitablar
birlikd oxumalar, mvzu il bal z fikir v tcrblrini bir-birlril paylamalar baxmndan
faydal olar.
Bununla yana sadc Allah rizas n yazlm bu kitablarn tannmasna v oxunmasna
kmk etmk d byk xidmt olar. nki mllifin btn kitablarnda sbut v inandrma son
drc gcldr. Bu sbbdn dini izah etmk istynlr n n tsirli sul bu kitablarn digr
insanlar trfindn d oxunmasna svq etmkdir.
Kitablarn arxasna mllifin digr srlrinin tqdimatnn lav edilmsinin is mhm
sbblri var. Bu sayd kitab lin alan xs yuxarda bhs etdiyimiz xsusiyytlri dayan v
oxumaqdan zvq aldn mid etdiyimiz bu kitabla eyni vsflr malik olan daha bir ox sr
olduunu grckdir. mani v siyasi mvzularda faydalanaca zngin mnb toplusunun mvcud
olduuna ahid olacaqdr.
Bu srlrd digr bzi srlrd grnn, mllifin xsi qnatlrin, bhli mnblr
saslanan izahlara, mqdds eylr qar db v hrmt diqqt verilmyn slublara,
narahatlq vern midsiz, bhli v midsizliy srklyn izahatlara rast gl bilmzsiniz.

EHTAM HR
YERDDR
O, yaradan, yoxdan var edn, surt vern Allahdr.
n gzl adlar ancaq Ona mxsusdur.
Gylrd v yerd n varsa (hams) Onu tqdis edib nin
triflr deyr. O, yenilmz qvvt sahibi, hikmt sahibidir!
(Hr sursi, 24)

HARUN YHYA
MLLF V SRLR HAQQINDA
Harun Yhya imzasndan istifad edn mllif Adnan Oktar 1956-c ild Ankarada anadan
olub. Orta thsilini Ankarada tamamlayb. Daha sonra stanbul Memar Sinan Universitetinin
Gzl Sntlr fakltsind v stanbul Universitetinin Flsf fakltsind thsil alb. 80-ci
illrdn bri imani, elmi v siyasi mvzularda bir ox sr yazb. Bununla yana mllifin
tkamllrin saxtakarln, iddialarnn sasszln v darvinizmin qanl ideologiyalarla olan
qaranlq laqlrini z xaran ox mhm srlri var.
Harun Yhyann srlri txminn 30.000 klin yer ald cmi 45.000 shiflik bir
klliyyatdr v bu klliyyat 57 mxtlif dil trcm edilmidir.
Mllifin imzas inkar dncy qar mbariz aparan iki peymbrin xatirlrin
hrmtl, adlarn yad etmk n Harun v Yhya adlarndan ibartdir. Yaz trfindn
kitablarn cildind Rsulullahn mhrnn istifad edilmsinin simvolik mnas is kitablarn
mzmunu il baldr. Bu mhr Qurani-Krimin Allahn son kitab v son sz, Peymbrimiz
(sv)-in d xatml-nbiya (son peymbr) olmasn bildirir. Mllif d drc etdirdiyi btn
srlrind Quran v Peymbrin snnsini zn rhbr tutmudur. Bu yolla inkar
ideologiyalarn btn tml iddialarn tk-tk mhv etmyi v din qar ynldiln etirazlar
tamamil susduracaq son sz sylmyi qarsna mqsd qoymudur. ox byk bir hikmt
v kamal sahibi olan Rsulullahn mhr bu son sz sylmk niyytinin bir duas kimi istifad
edilir.
Mllifin btn srlrindki ortaq hdf Qurann tbliini dnyaya atdrmaq, bellikl,
insanlar Allahn varl, birliyi v axirt kimi sas imani mvzular zrind dnmy svq etmk
v inkar sistemlrin rk tmllrini v batil ttbiqatlarn nzr atdrmaqdr.
Harun Yhyann srlri Hindistandan Amerikaya, ngiltrdn ndoneziyaya, Poladan
Bosniya v Hersoqovinaya, spaniyadan Braziliyaya, Malayziyadan taliyaya, Fransadan
Bolqarstana v Rusiyaya qdr dnyann bir ox lksind bynilrk oxunur. ngilis, fransz,
alman, italyan, ispan, portuqal, urdu, rb, alban, rus, bosnyak, uyur, indonez, malay, benqal, serb,
bolqar, in, kivahili (Tanzaniyada ildilir), hausa (afrikada geni ildilir), divelhi (Mavritaniyada
ildilir), danimarka v isve kimi bir ox dil trcm ediln srlr xaricd geni oxucu ktlsi
trfindn davaml oxunur.
Dnyann hr trfind ox byniln bu srlr bir ox insann iman gtirmsin, bir oxunun
da imanda drinlmsin vsil olur. Kitablar oxuyan, nzrdn keirn hr xs bu srlrdki
hikmtli, sasl, asan baa dln v smimi slubun, all v elmi yanamann frqin varrlar.

Bu srlr srtli tsir etmk, qti ntic vermk,

etirazlara yer qoymamaq, sasllq
xsusiyytlrini dayr. Bu srlri oxuyan v zrind ciddi dnn insanlarn artq materialist
flsfni, ateizmi v digr batil fikir v flsflrin he birini smimi kild mdafi etmsi
mmkn deyil. Bundan sonra mdafi etslr d, ancaq inadkarlqla mdafi edcklr, nki fikri
saslar mhv edilmidir. Dvrmzdki btn inkar meyllr Harun Yhya Klliyyat qarsnda
fikrn mlub olmular.
bhsiz, bu xsusiyytlr Qurann hikmti v izahnn valehediciliyindn qaynaqlanr.
Mllifin z bu srlrin gr lovalanmr, yalnz Allahn hidaytin vsil olmaa niyyt
etmidir. Bundan baqa, bu srlrin nrind v yaymlanmasnda maddi mqsd gdmr.
Bu dyrli srlri tantmaq vzin insanlarn zehnini qardran, fikri qarqlq meydana
gtirn, bh v trdddlri datmaqda, iman qurtarmaqda gcl v kskin bir tsiri olmad
mumi tcrbd myyn ediln kitablar yaymaq is mk v zaman itiksin sbb olar. man
qurtarmaq mqsdindn daha ox mllifin dbi gcn vurulamaa ynln srlrd bu tsirin
ld edil bilmycyi aqdr. Bu bard bhsi olanlar varsa, Harun Yhyann srlrinin tk
mqsdinin dinsizliyi mhv etmk v Quran xlaqn yaymaq olduunu, bu xidmtdki tsir, uur
v smimiyytin aq kild grndyn oxucularn mumi qnatindn anlaya bilrlr.
Dnyadak zlm v qarqln, Mslmanlarn kdiklri ziyytlrin sas sbbinin
dinsizliyin fikri hakimiyytidir. Bunlardan xilas olman yolu is dinsizliyin fikrn mlub
edilmsi, iman hqiqtlrinin ortaya qoyulmas v Quran xlaqnn insanlarn qavrayb yaaya
bilcklri kild izah edilmsidir. Dnyan gndn-gn daha ox zlm, fsad v qarqln
iin srklmy alld nzr alndqda bu xidmtin ldn gldiyi qdr srtli v tsirli
kild edilmsinin n qdr mhm olduu mlum olur. ks tqdird ox gec olar.
Bu mhm xidmtd sas vzifni z zrin gtrm Harun Yhya Klliyyat Allahn iznil
XXI srd briyyti Quranda trif ediln rahatlq v slh, doruluq v dalt, gzllik v
xobxtliy aparmaa vsil olacaqdr.
Bu kitabda istifad ediln btn aylr Ziya Bnyadovun v Vasim Mmmdliyevin birlikd hazrlad QuraniKrimin azrbaycan dilind trcmsindn gtrlmdr.

Birinci bask: Austos 2000

kinci bask: Haziran 2006
nc bask: Kasm 2006

ARATIRMA
YAYINCILIK
Talatpaa Mah. Emirgazi Caddesi
brahim Elmas merkezi
A Blok Kat 4 Okmeydan - stanbul
Tel: (0 212) 222 00 88

Bask: Seil Ofset

100 Yl Mahallesi MAS-ST Matbaaclar Sitesi
4. Cadde No: 77 Baclar-stanbul
Tel: (0 212) 629 06 15

www.harunyahya.org - www.harunyahya.net

NDKLR
GR..................................................................................................................................11
YOXLUQDAN VARLIA: BQ BNQ (BYK PARTLAYI)...................................16
KOSMOSDAKI BYKLK ANLAYII......................................................................18
GN SSTEMNDK QSURSUZ NZAM............................................................20
BNZRSZ PLANET: YER:..........................................................................................22
ATMOSFERN XSUS QURULUU............................................................................24
DALARIN YER QABIINI MHKMLNDRM XSUSYYT......................26
OKEANLARIN TMN ETDY TARAZLIQLAR.........................................................28
SU V BTKLR ARASINDAKI AHNG...................................................................30
QAR DNCKLRNDK NZAM............................................................................32
MEYV V TRVZLRDK BNZRSZ SNT...........................................34
YARPAQLARDAKI QSURSUZ FORMA: DLKLR..............................................36
HNDQOZU BTKSNN TOXUMLARI........................................................................38
BR-BRLRN UYUN YARADILAN CANLILAR.................................................40
CORYANTHES NVNDN OLAN SHLBYNN TAKTKASI..................42
BNNA ARILARIN QABLYYTLR.......................................................................44
KOR TERMTLRN GYDLNLR......................................................................46
SU HRMKLRNN SUYA BAVURMA SULLARI......................................48
KTN: MKMML RTK MMULATI.................................................................50
QARIQA OTELLR......................................................................................................52
IQ SAAN CANLILARDAKI EHTAM...................................................................54
IQ VERN DNZ CANLILARI.................................................................................56
DELFNLRDK STN YARADILI.......................................................................58
DNZ ALTINDA YAAYAN MARAQLI CANLI: NUDBRANK...............................60
TUTUQUU BALIININ YUXU TULUU...................................................................62
QRB BALIQLARININ KAMUFLAJI........................................................................64
YNL OMARLARIN (R DNZ XRNG) K............................................66
DNZ ATLARININ MARAQLI XSUSYYTLR..................................................68
MEDUZALARIN NAMLUM XSUSYYTLR....................................................70
QABIQLI DNZ CANLILARINDAN DNZ DARAQLARININ GZLR............72
MKRODNYANIN CANLILARI: PLANKTONLAR...................................................74
SU ALTINDAKI SIINACAQLAR: MRCANLAR......................................................76
DNZN GZQAMADIRAN CVAHRLR: NCLR........................................78
CANLILARDAKI MKMML SMMETRYA..........................................................80
KPNKLRN HEYRANEDC XSUSYYTLR............................................82
QU TKLRNDK NC YARADILI....................................................................84
ZHR ZRRSZLDRN QULAR: ARARALAR...........................................86
ARI YEYN QULARIN AILLI TAKTKALARI.......................................................88
QSURSUZ YIRTICI QU: QARTAL.............................................................................90
TBTDK TOXUCULAR..........................................................................................92
UAN SNCABLARIN QABLYYTLR..................................................................94
ANQUT QULARININ BALALARINA FQT........................................................96
UMA MEXANZMLR: CIRCIRAMALAR...............................................................98
SHRADAKI HYAT....................................................................................................100
HEYVAN GZLRNDK MXTLFLK..............................................................102
ANTLOPLARIN BDNLRNDK XSUS SOYUTMA SSTEM..................104
NSANIN YARADILIINDAKI EHTAM..................................................................106
TKMLLM KONDSONER, QSURSUZ HSS EDC: DR.......................108
SMKLRDK QFS SSTEMLRN MHKMLY....................................110
DNYANIN N BYK PAYLAMA BKS: QAN DVRANI SSTEM.......112
ACYRLRDK TSRL YARADILI................................................................114
MR MRKZ: BEYN ..............................................................................................116
NSAN BDNNDK XBR: HORMONAL SSTEM.....................................118
DQQTL NZART: HCEYR QILAFI...........................................................120
MNATR MLUMAT BANKI: DNT.........................................................................122
LZZT V GZLLYN NAMLUM MNBY: MOLEKULLAR..................124
ATOMUN QURULUUNDAKI GZL GC................................................................126
PROTONLAR V ELEKTRONLAR ARASINDAKI MVAZNT...........................128

NTC...........................................................................................................................130
LAV BLM: TKAML YALANI.......................................................................132
QEYDLR.......................................................................................................................151

GR
Shr oyandqda etdiyiniz ilri bir anlq fikrinizdn keirin. Gznz arsnz, nfs
alrsnz, yerinizd evrilirsiniz, qalxr v yeriyirsiniz, yemk yeyirsiniz, paltarnz dyiirsiniz.
Ananzla v ya qardanzla, bacnzla danrsnz, siz dediklrini eidirsiniz. Sonra l xrsnz
v ya pncrdn l baxrsnz v mavi sman grrsnz. Blk o an pncrnin qarsndan
uan qularn sslrini eidirsiniz. Yer dn yarpa seyr edrkn aacdak yetimi almalar
grrsnz. Gnin istiliyini v klyi znzd hiss edirsiniz. Kd yeriyn, avtomobillri il
gedcklri yer atmaa alan insanlar var. Qsaca desk, sizin n adi bir gn balamdr.
Grdynz, eitdiyiniz eylr adt etmisiniz; ona gr onlarn zrind dnmyi bel lazm
bilmirsiniz.
Bir d bel dnn. Doulduunuz gndn etibarn bir otaqda hyat srdynz frz edin.
Bu otaq drd divardan ibart olsun v l grmk n he kiik bir pncrsi d olmasn. Otaqda
sadc ehtiyacnza uyun bir ne sad mebel olsun. Hyatnzn kediyi b otaqda siz ancaq
hyatnz davam etdirmk n lazml bir-iki cr yemk v su verilsin. Otaqda ldn xbr almaq
n hr hans rabit vasitsinin, msln, telefon, radio v ya televizorun da olmadn frz edk.
Ona gr bir ox ey haqqnda mlumatnz olmayacaq.
Bir gn hyatnz keirdiyiniz bu otaqdan xarldnz v xarici almi grdynz frz
edin. Bel olduqda dnya haqqnda nlr dnrsiniz?
Gznzn gr bildiyi sahnin geniliyi, in varl, Gnin znz vuran istiliyi, gy
znn mavi rngi, aappaq buludlarn varl sizi ox tccblndirckdir. Geclr gy znd
grnn parlaq ulduzlar, btn ehtiam il gy zn doru uzanan dalar, insanlar n gzllik
olan aylar, gllr, dnizlr, yer zn hyat vern leysan yalar, yamyal aaclar, rngarng
bnvlr, obanyastqlar, qrnfillr, gzl qoxulu yasmnlr, gllr, hr biri insana baqa lzzt
vern portaallar, qarpzlar, gavallar, iylklr, bananlar, aftallar, insanda fqt duyusu
oyandran piiklr, itlr, dovanlar, ceyranlar, heyranedici gzlliklri v rnglril kpnklr,
qular, dniz canllar...
Btn bu grdklriniz qarsnda hm heyrtlnr, hm d btn bunlar kimin etdiyini
dnrsiniz. Meyvlrin rnglrini grb, qoxularn aldqda bunlar kimin bel clbedici rnglr
boyadn, bu xo qoxular onlara kimin verdiyini dnrsiniz. Bir yemii daddqda, almadan bir
para dildikd lzztlrinin nec bu qdr gzl v frqli olduunu, bel qabql bir cismin iin
krin nec yerldirildiyini dnr, meyvlrin sra il dzlm yirdklrini grdkd bunun
nec olduunu yrnmk istyrsiniz.
Grdynz hr yeni ey, yrndiyiniz hr mlumat siz byk hycan verr. Hr eyin
sbbini, necliyini yrnmy alarsnz. Qarpzn oxala bilmk n yirdklrin, qularn
umaq n mtlq tklr ehtiyac olduunu, Gndn gln alarn, oksigenin, suyun btn
canllarn yaamas n lazml olduunu, dnizlrin v okeanlarn varlnn hmiyytini, bitkilr
olmasa yer znd pozulacaq tarazlqlar, taxta parasna bnzyn toxumlarda nvbnv bitkilrin
ccrmsini tmin edn mlumatlarn ifrlndiyini v daha bir ox incliyi yrnrsiniz.
yrndiyiniz hr ey bu ehtiam daha drindn drk etmyiniz kmk edr.
yrnmy baladqlarnzn yer zndki canllarn xsusiyytlrinin sadc ox kiik bir
hisssi olduundan, hr eyin bir-biril laqli kild ildiyindn, grmdiyiniz varlqlarn, eid
bilmdiyiniz sslrin varlndan, kosmosdak ehtiaml sistemlrin mvcudluundan xbrdar
olduqda is tccbnz daha da artar.
Btn bunlarn incliklrini bir-bir yrnrkn h rdf eyni suallar alnza glck: bu
mhtm varlqlarn hams nec ortaya xb? Mn nec meydana glmim? Madam ki, hr eyin
bir sbbi var, hr ey bir sbb taplr; bs mn niy varam?
llrl qaldnz bir otaqdan xdnz anda dnyadak mxtliflik v ehtiaml yaradl il
qarladnz n davaml olaraq dnr v suallarnza cavab axtarrsnz. Hr sualnzn
cavabnda mtlq bunlar edn biri var szlri yer alr. Dnmy tnbllik etmdiyiniz v

trafnzdak varlqlara bigan qalmadnz n hr eyin bir Yaradan olduuna qti qrar
vercksiniz. Hr insan slind mhz bunu etmlidir: grdy eylr biganlikl deyil, dnrk,
suallar verrk baxmaldr...
Hr gn stndn kediyiniz polad krplri nec tikn varsa, salaml polad il mqayis
ediln smklrinizi d bir dizayn edn var. He vaxt bir nfr irli xb dmir v kmrn
tsadfn birlrk polad, poladn da tsadfn sementl birlib krplri ml gtirdiyini
syly bilmz. nki bunu iddia edn xsin alndan bhlnrlr.
Ancaq bu aq hqiqt baxmayaraq, dnyadak btn canllarn, gy znn, ulduzlarn,
kosmosun, qsaca desk, hr eyin tsadfn ortaya xdn iddia etmy csart ednlr var. Bu
tsadf iddialarnn mntiqsizliyi is dnn v drk edn hr insan n son drc aqdr.

Tsadfn mntiqsizliyi
Tsadf iddias il ortaya xanlar materialist v tkaml dncli insanlardr. Bu insanlar
maddnin v kainatn vvlinin v sonunun olmadn, bir yaradannn olmadn iddia edir,
milyardlarla ulduzdan ibart milyardlarla qalaktikann, btn gy cisimlrinin, planetlrin,
gnlrin v btn bunlarn nizam iind varlqlarn davam etdirmsini tmin edn qsursuz
sistemlrin tsadflr nticsind meydana gldiyini sylyirlr. Eyni kild tkaml nzriyysi
d kainatdak ehtiaml nizama baxmayaraq, canllarn da tsadflrl meydana gldiyinin
trfdardr.
Bu mlumatlar sasnda tkamllrin tsadf yaradc bir gc kimi grdklri z xr.
Allahdan baqa bir varl yaradc gc kimi qbul etmk is, bhsiz, btprstlikdir. Yni
tkamllr tkaml adl bt tapnrlar. Bel ki, Darvinist srlri oxuduqda tsadf btndn,
bu btn gcndn v stn qabiliyytlrindn tez-tez bhs edildiyini grrsiniz.
Tkamllrin tsadf btnn var etdiyin inandqlar varlqlarn nmunlrini saymaqla
bitirmk olmaz. Msln, tkamllr canllar ml gtirn ilk hceyrnin tsadf btnn sri
olduuna inanrlar. Bu inanca gr cansz v ursuz atomlar bir gn qrar verib ildrmlarn,
yalarn v mxtlif tbii tsirlin nticsind birlmilr v amin turularn ml gtirmilr.
Sonra bu aminturular canl hceyrsinin sas olan zlallar ml gtirmk qrar verir v tsadf
btnn kmyil bu qrar yerin yetirmk n i balayrlar. Bellikl, ortaya xan zlallarn
is ilk canl hceyrni ml gtirmsi tsadf ad veriln gc saysind drhal hyata keir. Ancaq
hl tsadfn ii bununla qurtarmr.
Tkaml cfngiyyata sasn tsadf bt dnyadak milyonlarla canl nvun d z syi
nticsind ml gtirmidir. vvlc bir balq meydana gtirmi, amma tkc bir baln kifayt
etmdiyini dnrk bu gn mvcud olan yz minlrl balq nvnn ml glmsini tmin
etmidir. Yz minlrl balq cinsi kifayt etmmi, bu balqlarla birlikd digr dniz canllarn da
ml gtirrk dniz altndak heyrtamiz drcd ehtiaml mhit meydana gtirmidir. Bunun
ardnca tsadf bt bir gn dniz altndak canllarn kifayt etmdiyini dnm v bir baln
dnizdn quruya xmas n lazml raiti hazrlamdr. Tsadflr saysind baln zgclri
ayaqlara evrilmidir v balq sudan knarda tnffs tmin edn aciyrlr ld etmidir. Lakin
bunlar da bu gnk canl mxtlifliyini meydana gtir bilmmi v tsadflr ilrin davam
etmilr.
Kitabn sonrak blmsind bir ox misalda grcyiniz kimi, canllar ancaq bir ox orqanlar
tam v ksiksiz kild mvcud olduqda hyatlarna davam ed bilirlr. Bzi orqanlarn ilmmsi
canln bir ne dqiqd v ya n oxu bir ne gnd ldrr. Lakin tkamllrin iddiasna
gr tsadf bt milyonlarla illik mddt rzind son drc urlu, diqqtli, xtasz v qsursuz
kild canllarla bal btn detallar dnm, dizayn etmi v ml gtirmidir.
Bu misallardan da baa dldy kimi tsadf tkamllr gr el bir btdr ki, hr
istdiyini ed bilr, istdiyin drhal forma ver bilr, bir heyvan baqa bir heyvana evir bilr.
Btn bunlar edrkn d btn canllarn v cansz varlqlarn rnglrini, grntlrini, dadlarn
mmkn olan n estetik kild nizamlayr. Mvsmlrin gr meyvlr vitaminlr yerldirir,
onlar sulu v ya doyurucu edir. Hr yerd qoxularnn v dadlarnn eyni olmasn tmin edir.
Tsadf bt toxumun iin bitki il bal btn mlumatlar yerldirck elm malikdir.

Bura qdr sadaladqlarmz materialist v tkaml ideologiyann iddialarnn sas mntiqini

tkil edir. lbtt, btn bu misallarn tkamllrin tk sbb kimi gstrdiklri tsadfl
hyata kemycyi al v vicdan sahibi olan hr insann drhal qavrayaca hqiqtdir. ndi bunu
dnn: tsadflr birlrk osselr sala bilrlrmi, tranzit irktlri quraraq onlarn nizaml
ilmsini tmin ed bilrlrmi? lbtt, tsadfn bel eylrin ortaya xmas mmknszdr.
Nec ki, bir tranzit irkti tsadfn qurula bilmir, insan orqanizmindki paylama bksi d
tsadfn ortaya xa bilmz. Nec ki, Eyfel qllsinin btn polad dayaqlarn bir-bir istehsal edn,
onlar myyn ld ksn, qllnin dizaynn vern, sonra bu dizayna uyun kild hisslri
birldirn, onlar mhkmlndirn insanlar varsa, insan smklrinin hr birini lazmi ld
yaradan, insan orqanizminin ehtiyaclarna uyun kild hamsn n yax yerlrd yerldirn,
smklri birldirrk sap-salam bir skelet dzldn bir gc sahibi d var. Bu, tbitdki hr cr
gcn fvqnd duran, hr eyi hat edn, bnzri olmayan bir gcdr. Mhz bu gcn sahibi,
gylrin, yerin v bu ikisi arasndak hr eyin Yaradan olan Allahdr.
Bura qdr aparlan mqayislrin v kitab boyu gstriln misallarn hams Allahn kainatda
qsursuz kild yaratd mxtliflikdn sadc bir ne nmundir. Bu nmunlrin hr biri z
iind ox detall mlumatlar saxlayr. Msln, bu kitabda kpnklrin bir ne mumi
xsusiyytindn bhs edilir, ancaq tkc kpnyin gz haqqnda yazlm v hr biri shiflrdn
ibart kitablar var. Bundan baqa ox mxtlif sayda kpnk nvlri, bu nvlrin hr birinin
zlrin xas xsusiyytlri var. nsan bdninin bu kitabda ox mumi kild bhs ediln birne
xsusiyyti var, ancaq tkc smklrl bal cild-cild kitablar yazlm v tdqiqatlar aparlmdr.
nsann gznn tkc bir siniri, hratlarn qanadlar, htta bu qanad tkil edn maddnin trkibi
haqqnda yazlm ox shiflik kitablar var.
Btn bunlar Allahn varlnn aq-aydn dlillridir. Allahn varl hr yeri hat etmidir
v aln ildn hr insan yaradldak ehtiam drhal grck. Hr insan al v vicdan
lsnd Allahn byklyn qavraya bilck. Allahn stn qdrtini, sonsuz sntini
qavramaa balayan insana zrin dn n vacib msuliyyt is grdy gzlliklrin sl sahibin
ynlmk v yalnz Allahn raz qalaca kild yaamaqdr.
O Allah Rbbinizdir! Ondan baqa he bir tanr yoxdur. Hr eyi yaradan Odur. Buna
gr d yalnz Ona ibadt edin. O, hr ey vkildir! (nam sursi, 102)
AILLI DZAYN, yni YARADILI
Kitabda bzn qarnza Allahn yaratmasndak mkmmlliyi vurulamaq n istifad
etdiyimiz dizayn sz xacaq. Bu szn hans mqsdl ildildiyinin dzgn baa dlmsi
ox vacibdir. Allahn btn kainatda qsursuz dizayn qurmas Rbbimizin vvl planladrmas,
daha sonra yaratmas demk deyil. Yerlrin v gylrin Rbbi olan Allahn yaratmaq n dizayn
vermy ehtiyac yoxdur. Allahn dizayn vermsi v yaratmas bir anda olur. Allah bu cr
ksikliklrdn uzaqdr. Allahn bir eyin b ya bir iin olmasn istdikd onun olmas n sadc
Ol! demsi kifaytdir. Aylrd bel buyurulur:
Bir eyi istdiyi zaman (Allahn) buyurduu ona ancaq: Ol! demkdir. O da drhal
olar. (Yasin sursi, 82)
Gylri v yeri icad edn (yoxdan yaradan) Odur. Bir iin yaranmasn istdiyi zaman,
ona yalnz: Ol ! -deyr, o da (fvrn) olar. (Bqr sursi, 117)
YOXLUQDAN VARLIA: BQ BNQ (BYK PARTLAYI)
trafnzda grdynz hr eyin, z bdniniz, iind yaadnz ev, hal-hazrda
oturduunuz kreslo, ananz, atanz, aaclar, qular, torpaq, meyvlr, bitkilr, qsaca desk, btn
canllarn v alnza gln btn maddlrin Byk Partlay il var olan atomlarn birlmsi
nticsind ml gldiyini bilirdiniz? Bu partlaydan sonra kainatdak qsursuz nizamn ml
glmsindn xbriniz vard? Bs bu Byk Partlay ndir?
Sonuncu srd qabaqcl texnologiya il hyata keiriln aradrma, mahid v hesablamalar
kainatn bir balanc olduunu qti surtd ortaya qoymudur. Elm adamlar apardqlar
tdqiqatlar nticsind kainatn davaml olaraq genilndiyini myyn etmilr v kainat

genilndiyin gr zaman rzind geriy doru getdikd kainatn tkc bir nqtdn genilnmy
balad nticsin glmilr. Mhz bu gn elm kainatn bu tk nqtnin partlamas il yoxdan var
olduu hqiqtini z xarmdr. Bu partlaya Biq Bnq, yni Byk Partlay ad
verilmidir.
Bu gn elmi ktllr trfindn kainatn mvcud olma formas kimi qbul ediln Byk
Partlayn ardnca son drc qsursuz bir nizamn ml glmsi is slind he d adi vziyyt
deyil. Dnn ki, yer znd minlrl nvd partlay ba verir, amma he birind ortaya bir
nizam ortaya xmr. Hams olan eyi pozur, paralayr, yox edir. Msln, atom v hidrogen
bombalarnn partlamas, kmr mdnindki partlaylar, vulkanik partlaylar, tbii qaz
partlaylar, gnd meydana gln partlaylar; qsaca desk, n cr partlay olsa da, hams
dadc tsir malikdir. He vaxt bir partlay estetik baxmdan qurucu v msbt ntic vermz.
Amma dvrmzn texnologiyas il z xarlm elmi nticlr sasn Byk Partlay
yoxluqdan varla, hm d ox nizaml v ahngdar varla keid sbb olmudur.
ndi d bel bir misal zrind dnk; yerin altnda bir dinamit partlayr v bu partlayn
ardnca otaqlar, pncrlri, qaplar, mebellri olan dnyann n grkmli saray meydana glir.
Buna tsadf nticsind ml gldi demk mntiqli yanama olarm? Bel bir ey z-zndn
ml gl bilrmi? lbtt ki, xeyr!
Byk Partlayn ardnca ml gln kainat is, lbtt, dnyadak bir sarayla mqayis
edilmz drcd ehtiaml, dqiq planladrlm, grkmli bir sistemdir. Bu halda kainatn zzn ml gldiyini iddia etmk son drc mnasz olacaq. Kainat yox ikn birdn-bir ortaya
xmdr. Bu da biz maddni yoxdan var edn, onun hr ann nzartd saxlayan sonsuz bilik v
gc sahibi olan bir Yaradann varln gstrir. O Yaradan stn gc sahibi olan Allahdr.
KOSMOSDAKI BYKLK ANLAYII
Kainatda saysz-hesabsz sistem ilyir. Allah biz bilmdn bel, msln, kitab oxuyarkn,
yeriyrkn, yatarkn btn bu sistemlri nzartd saxlayr. Allah insanlarn z hdudsuz gcn
qavramalar n kainatdak nizam saysz-hesabsz inclikl birlikd yaratmdr. Allah Quranda
insanlara xitab edir, kaianatdak nizamn yaradl sbbini Allahn hr ey qadir olduunu,
Allahn hr eyi elm il ehtiva etdiyini bilsiniz dey (Talaq sursi, 12) klind ifad edir. Bu
nizamda el incliklr var ki, insan dnmy haradan balayacan aar.
Msln, kosmosun ucsuz-bucaqsz olduundan hr ks xbrdardr. Ancaq bunun sl mnada
nec bir byklk olmas zrind dnmy baladqda txmin etdiyimizdn daha frqli
anlaylarla qarlarq. Gnin diametri Yerin diametrindn 103 df bykdr. Bunu bir
bnztm is aqlayaq; gr Yeri bir diyirck byklkd dnsk, onunla mqayisd Gn
futbol topundan iki df byk yuvarlaq bir kr olar. Burada maraql olan aradak msafdir.
Hqiqtlr uyun model qurmamz n diyirck byklyndki Yer il top byklyndki
Gnin arasndak msafni txminn 280 metr etmliyik. Gn sisteminin n knarnda olan
planetlri is kilometrlrl uzaa qoymalyq.
Bu bnztm il Gn sisteminin nhng ly malik olduunu dnrsiniz. Ancaq slind
Gn sistemi iind yerldiyi Sd Yolu qalaktikasna nisbtn olduqca kiik ly malikdir.
nki Sd Yolu qalaktikasnn iind Gn kimi v oxu ondan da byk olan txminn 250
milyard ulduz var.
Spiral formasndak bu qalaktikann qollarndan birind bizim Gnimiz yerlir. Ancaq
tccblu oldur ki, btn kosmosu nzr aldqda Sd Yolu qalaktikas da ox kiik yerdir. nki
kosmosda baqa qalaktikalar da var, hm d txminlr gr, tqribn 300 milyarda yaxn...
Kainatdak gy cisimlrinin llri v splnmlrindki ehtiamdan verdiyimiz bir ne
nmun bel Allahn yaratma sntinin bnzrsizliyini, Onun yaratmada he bir ortann
olmadn, Allahn stn bir gc sahibi olduunu gstrmk n kifaytdir. Allah insanlar bu
hqiqtlr zrind dnmy bel arr:
Sizi yaratmaq tindir, yoxsa gy ki (Allah) onu yaratd; Qbbsini ucaltd, dzldib
nizama sald; (Naziat sursi, 27-28)

GN SSTEMNDK QSURSUZ NZAM

Olduunuz yerdn knara xdqda gn alarnn znz sizi he narahat etmdn
vurduunu Gn sistemindki qsursuz nizama borclusunuz. Biz sadc xo istilikl aydnlq
vern Gn slind qpqrmz qaz buludarndan ibart drin bir quyu kimidir. Qaynayan sthindn
milyonlarla kilometr knara fqran nhng alov girdablarndan v dibindn sth doru yksln
nhng burulanlarndan ibartdir. Bunlar canllar n ldrcdr. Ancaq Gnin btn zrrli,
ldrc alar biz atmadan vvl atmosfer v Yerin maqnetik sahsi trfindn udulur. Yerin
hyat n lverili planet olmasn tmin edn mhz Gn sistemindki qsursuz nizamdr.
Gn sisteminin quruluunu tdqiq etdikd son drc hssas tarazlqla qarlarq. Gn
sistemindki planetlri, sistemdn xaraq dondurucu soyuqluqdak xarici kosmosa sovrulmaqdan
qoruyan tsir Gnin cazib qvvsi il planetin mrkzdnqama qvvsi arasndak
tarazlqdr. Gn malik olduu byk cazib gc sbbindn btn planetlri czb edir, onlar da
frlanmalarndan ml gln mrkzdnqama qvvsi saysind bu cazibdn qurtarrlar. Ancaq
gr planetlrin frlanma srtlri bir az yava olsayd, onda bu planetlr srtl Gn doru czb
olunar v nhayt Gn trfindn byk partlayla udulardlar. Bunun trsi d mmkndr. gr
planetlr daha srtli frlansalar, bu df d Gnin gc onlar saxlamaa atmaz v planetlr
xarici kosmosa sovrulardlar. Lakin ox hssas olan bu tarazlq qsursuz kild qurulmudur v
sistem bu mvazinti qoruduu n davam edir.
Burada szgedn tarazln hr planet n ayr-ayr qurulduuna da diqqt kmk
lazmdr. nki planetlrin Gndn msaflri ox frqlidir. Habel, ktllri ox mxtlifdir. Bu
sbbdn hams n frqli frlanma srtlri myyn edilmlidir ki, Gn yapmaqdan v ya
Gndn uzaqlab kosmosa sovrulmaqdan qurtulsunlar.
Bunlar Gn sistemindki ehtiaml tarazln bir ne dlilidir. Nhng planetlri v btn
Gn sistemini nizamlayan v davamlln tmin edn tarazln tsadfn ortaya xmad al
sahibi hr insann asanlqla anlayaca hqiqtdir. Bu nizamn dqiqlikl hesabland aydndr.
stn gc sahibi olan Allah kainatda yaratd qsursuz detallarla biz hr eyin z nzarti altnda
olduunu gstrir.
Gn sistemindki qeyri-adi hssas tarazl kf edn Kepler, Qaliley kimi astronomlar bu
sistemin ox aq kild yaradldn gstrdiyini v Allahn btn kainat zrind hakimiyytinin
sbutu olduunu dflrl qeyd etmilr. Allah hr eyi sonsuz elmi il yaradr v nizamlayr. Allah
stn gc sahibidir.
BNZRSZ PLANET: YER
Bir insann hyat n nlr lazm olduunu dnn. Su, Gn, oksigen, atmosfer, bitkilr,
heyvanlar... Hal-hazrda alnza gln v glmyn hr cr detal, hr cr rt Yerd tbii kild
mvcuddur. Hm d sizin alnza glnlr Yerd canl hyatnn mvcud olmas n tmin
edilmi rtlrdn bir ne sthi detal olacaq. Ancaq bir az da drindn nzrdn keirdikd, btn
hyati ehtiyaclarn ox sayda bir-birin bal detal olduu mlum olar. Bu detallarn da hr biri
Yerd tam halda mvcuddur. Yerdki hr ey- canllar, gy z, dnizlr n gzl halda v tam
kild insann hyat n lverili kild yaradlmdr. Yerl birlikd Gn sistemind baqa
planetlr d var, ancaq onlarn arasnda canllarn hyatna uyun olan tk planet Yerdir. Yerin
Gndn msafsi, z oxu trafnda frlanma srti, oxunun mailliyi, yer z formalarnn varl
kimi bir-birindn asl olmayan bir ox amil planetimizin hyata uyun kild isinmsini v
temperaturun Yer brabr kild yaylmasn tmin edir. Yerin atmosferinin quruluu, Yerin ls
d lazmi qdrdir. Gndn biz gln iq, idiyimiz su, yediyimiz qidalar bizim hyatmz n
son drc uyundur.
Qsaca desk, Yerl bal apardmz hr cr tdqiqat biz Yerin insan hyat n xsusi
nizamlandn gstrck. Gn sistemindki digr planetlr arasnda Yer n yaxn xsusiyytlr
malik olan Mars bel Yer il mqayis edilmz drcd quru v l qaya yndr. Yerdki hyata
uyun rtlrin xsusi nizamlandn grmk n digr planetlrin mumi quruluuna nzr
salmaq kifaytdir. Haqqnda tez-tez bhs ediln planetlrdn biri olan Mars nzrdn keirk.

Marsn atmosferi ox karbondioksid ehtiva edn zhrli qarqdr. Planetd he su yoxdur. Yan
trfdki kiik kildn d grndy kimi Marsn sthind byk meteoritlrin toqqumasndan
meydana gln nhng kraterr diqqt kir. Planetd ox gcl klklr v aylarla davam edn
qum frtnalar hkm srr. Temperatur -53 drcy yaxndr. Mars bu xsusiyytlril canl
haytn mmkn olmad, tamamil l planetdir. Bu mqayis bel Yeri hyat n lverili edn
xsusiyytlrin n qdr byk nemt olduunu anlamaq n kifaytdir.
Btn kainat, ulduzlar, planetlri, dalar v dnizlri qsursuz kild yaradan, insana v
btn canllara hyat vern, hr eyi yoxdan var etmy gc atan, yaratdqlarn insann mrin
vern, sonsuz gc v qdrt sahibi olan Allahdr. Yaad Yerdki ehtiaml quruluu grn hr
insana dn drhal Allaha ynlmk, btn hyat boyu Allahn rizasna uyun davranmaq, Onun
yaratdqlarna, verdiyi nemtlr kr etmk, btn bu gzlliklri vern Allaha yaxn olmaq, Onu
dost v vkil etmdir. Btn bunlarn sahibi olan Allah hmd layiq olandr.
ATMOSFERN XSUS QURULUU
Nfs almaq sizin n sadc havan iiniz kmk v sonra nfs verrk l
buraxmaqdan ibart ola bilr, ancaq slind bu proses n hrtrfli qsursuz nizam qurulmudur.
Bel ki, insann nfs almaq n n kiik sy gstrmsin bel grk yoxdur. Htta bu mvzu
oxunun alna da glmir. Hr insan doulduu andan ln qdr he dayanmadan nfs alr.
nki hm hatsindki, hm d z bdnindki btn rtlri Allah rahat nfs alaca kild
yaratmdr.
Hr eydn vvl insann nfs ala bilmsi n atmosferdki qazlarn tarazlnn ox yax
nizamlanmas rtdir. Bu tarazlqda kiik dyiikliklrin meydana glmsi insann lmn sbb
olan thlkli nticlr dourar. Onsuz da bu cr atmazlqlar he vaxt ba vermz. nki
atmosfer hyat n lazml son drc xsusi rtlr birldirilrk nizamlanm qeyri-adi trkibdir
v qsursuz ilyir.
Yerin atmosferi 77% azot, 21% oksigen v 1% karbondioksid v arqon kimi digr qazlarn
qarndan ibartdir. vvlc bu qazlarn n hmiyytlisi il, yni oksigenl balayaq. Oksigen
ox hmiyytlidir, nki canllarn enerji ld etmk n oksigen ehtiyac var.Oksigen ld
etmk n d nfs alrlar. Nfs aldmz havadak oksigen nisbti is son drc hssas kild
nizamlanmdr.
Atmosferdki oksigen nisbtinin taraz qalmas da mkmml geri qaytarma sistemi
saysind ba verir. nsanlar v heyvanlar davaml kild oksigen srf edirlr v onlar n zhrli
olan karbondioksidi xaric edirlr. Bitkilr is bu prosesin tam ksini hyata keirir v
karbondioksidi oksigen evirrk hyatn davam etmsini tmin edirlr. Hr gn bitkilr trfindn
milyardlarla ton oksigen bu kild ml gtirilrk atmosfer xaric edilir.
gr bitkilr d insanlar v heyvanlarla eyni reaksiyan hyata keirsydilr, Yer ox qsa
mddtd hyat n lverisiz planet evrilrdi. Msln, hm heyvanlar, hm d bitkilr oksigen
xaric etsydilr, atmosfer qsa mddtd yanc xsusiyyt qazanar v n kiik qlcm byk
yannlar trdrdi. Nticd Yer byk partlayla yanaraq mhv olard. Digr trfdn gr hm
bitkilr, hm d heyvanlar karbondioksid xaric etsydilr, bu df atmosferdki oksigen srtl
tknr v bir mddtdn sonra canllar nfs almalarna baxmayaraq boularaq ktlvi kild
lrdilr.
Btn bunlar Yerin atmosferini insan hyat n xsusi kild Allahn yaradldn gstrir.
Kainat nzartsiz deyil. Hr detal il planladrlm v stn gc sahibi olan Allah trfindn
yaradlmdr.
DALARIN YER QABIINI MHKMLNDRM XSUSYYT
Hal-hazrda stnd yeridiyiniz, etibarla evlrinizi tikdiyiniz yer qab slind zndn daha
qaln olan v mantiya adlandrlan tbq zrind d sanki zrm kimi hrkt edir. gr bu
hrkti nzart altnda saxlayan bir sistem olmasayd, yer znd daima sarsntlar, zlzllr

olard v Yer hyat n uyun olmazd. Ancaq dalar v dalarn yerin altndak uzantlar yerin
hrktlrini, dolays il, sarsntlar olduqca azaldr.
Dalar yer qabn ml gtirn ox byk tbqlrin hrktlri v toqqumalar
nticsind ml glir. Hrkt edn iki tbq toqquduu zaman daha davaml olan digrinin
altna girir. Yuxarda qalan tbq qvrlaraq ykslir v dalar ml gtirir. Altda qalan tbq is
yerin altnda irlilyrk aaya doru drin uzant ml gtirir. Yni dalarn yer znd
grdymz hisssi qdr yerin altna doru irlilyn drin uzantlar da var. Yni dalar mantiya
adlanan tbqy drinliy doru kk salmlar.
Bu xsusiyytlri saysind dalar yerin tbqlrinin birlm nqtlrind yerin stn v
altna doru uzanaraq bu tbqlri bir-birin brkidirlr. Bu kild yer qabn mhkmlndirrk
maqma tbqsi stnd v ya z tbqlri arasnda srmsin mane olurlar. Dalarn bu
brkitm xsusiyyti son drc hrktli qurulua malik olan yer qabn sanki sabitldirrk
sarsntlarn byk ld qarsn alrlar.
Son drc ehtiaml grn malik olan dalarn varl yer zndki digr tarazlqlarn
tmin edilmsi baxmndan da son drc vacibdir. Xsusil, temperaturun brabr paylanmasnda
dalar mhm faktordur.
Yerin ekvatoru il qtblri arasnda txminn 100C-lik temperatur frqi var. gr bel bir
temperatur frqi ox kl-ktrly olmayan bir sthd olsayd, srti saatda 1000 km- atan
frtnalar Yerin altn stn evirrdilr. Lakin yer znd temperatur frqin gr ortaya xacaq
gcl havan axnlarnn qarsn alan kl-ktrlklr var. Bu kl-ktrlklr, yni sra dalar,
ind Himalaylarla balayr, Anadoluda Tauruslarla davam edir v Avropada Alp dalarna qdr
sra dalar klind uzanaraq qrbd Atlantik okean, rqd Sakit okeanla birlirlr.
Yer zndki btn detallarda olduu kimi dalarda da tzahr edn Allahn sonsuz sntidir.
Yaadmz Yeri bizim n qsursuz kild Allah yaratmdr. nsann zrin dn is
dnyadak bu ehtiaml snti grrk Allaha qulluq etmyi hyatnn n mhm hqiqti kimi qbul
etmk v sadc bunun n sy gstrmkdir.nki insan saysz-hesabsz nemt mhtacdr,
amma Allah he bir ey ehtiyac olmayandr.
OKEANLARIN TMN ETDY TARAZLIQLAR
Yalar, dnizlr, aylar, okeanlar, kran adqda axan imli su... nsanlar suyun varlna o
qdr adt ediblr ki, yer znn byk hisssinin sularla rtl olmasnn hmiyytini blk he
dnmrlr. Ancaq mlum olan btn gy cisimlrinin arasnda yalnz Yerd suyun olmas, stlik
bu sularn imli olmas son drc mhm msldir.
Gn sistemindki digr 63 gy cismindn he birind hyatn sas rti olan su yoxdur.
Lakin Yer sthinin drdd hisssi sudur. Okeanlar kimi byk su ktllril brabr aylar, kiik
gllr kimi llri v xsusiyytlri bir-birindn frqli olan sular var. Btn sular duzlu v ya
btn sular irin deyil. Yerd btn canllarn ehtiyaclarna gr nizamlanm qsursuz su tarazl
var.
Yer zndki milyonlarla nv canl su saysind hyatlarn davam etdirir, hyat n lazml
tarazlqlar da suyun varl saysind davamllqlarn qoruyurlar. Msln, byk su ktllrindki
buxarlanma saysind buludlar v yalar ml glir. Suyun temperaturu km v saxlama
qabiliyyti oxdur. Bu sayd okeanlardak v dnizlrdki byk su ktllri Yerin temperaturunun
tarazlanmasn tmin edir. Bu sbbdn dniz yaxn razilrd gec il gndz arasndak
temperatur frqi ox azdr. Bu da bu razilri hyat n daha lverili edir.
Yan shifd sada, yuxar trfd qu bax rsmi grnn okeanlarn varl son drc
mhmdr. nki okeanlar gn alarn qurudan daha az ks etdirir, bellikl quruya nisbtn
daha ox gn enerjisi alr, amma bu temperaturu z iind quruya nisbtn daha brabr kild
paylayrlar. Bu sayd okeanlar daha isti olan ekvator blglrini srinldrk hddindn artq
isinmlrinin, qtb blglrinin soyuq sularn da isidrk hddindn artq soyuq olmalarn v
bunun nticsind tamamil donmalarnn qarsn alrlar. Bundan lav, okeanlar karbondioksidin
ayrld kimyvi baza kimidir.

Suyun ffafl saysind su yosunlar okean sthinin altnda fotosintez prosesini hyata
keir bilirlr. Su donduqda genilnn ox az sayda madddn biridir, onun bu xsusiyyti
saysind okeanlar v gllr altdan yuxarya doru donmur.
Burada yalnz bir ne nmun verilmi suyun btn fiziki v kimyvi xsusiyytlri, bu
mayenin insan hyat n xsusi yaradldn gstrir. Baqa he bir planetd bel su ktlsinin
olmamas, sadc Yerd olmas, lbtt, bir tsadf deyil. nsan hyat n xsusi yaradlm Yer
xsusi yaradlm su il hyat verilmidir. Qullar n saysz-hesabsz nemtlr yaradan, onlarn
rahat yaamalarn tmin edn Allah suyu da bnzrsiz snt v inclikl var etmidir.
Gydn sizin n su endirn Odur... (Nhl sursi, 10)
SU V BTKLR ARASINDAKI AHNG
Otlardan hndr aaclara v crbcr iklr qdr btn bitkilr torpaqdan aldqlar suyu v
qidalar n ucqar budaqlarna, n kiiyindn n byyn qdr btn yarpaqlarna atdra bilirlr.
Ancaq dama prosesi sadc bitkilrdki sistemlr saysind hyata kemir. Bu damann hyata
kemsi n eyni zamanda suyun xsusiyytlri d bitkilrin quruluu il uyunluq tkil
etmlidir.
Suyun mumi quruluunu nzrdn keirrk bu uyunlua baxaq.
Yer zndki canllarn hyatlarn davam etdir bilmsi n mtlq lazm olan su hr xasssi
il xsusi kild yaradlm bir madddir. Suyun mhm xasslrindn biri d yksk sth
grginliyin malik olmasdr. Sth grginliyi mayeni tkil edn molekullarn bir-birini czb
etmlril ml glir. Bu sayd bir su qab z ykskliyindn daha yksk bir su ktlsini
darmadan daya bilir v ya metal bir iyn suyun zrin diqqtli kild fqi vziyytd
qoyulduqda batmadan z bilir.
Suyun sth grginliyi mlum olan digr mayelrin hamsndan daha oxdur v bunun yer
znd ox vacib bzi bioloji tsirlri var. Bitkilr tsirini vacibliyin gr birinci yerd qeyd
etmk olar.
Bitkilr suyun sth grginliyi saysind hr hans bir pompaya, zl sistemin v s.malik
olmadan torpan drinliklrindki suyu metrlrl yuxar daya bilirlr. Mlum olduu kimi,
binalarda suyun yuxar mrtblr atdrlmas n son drc kompleks bir sistem olan hidrofor
sistemindn istifad edilir. Ancaq bitkilrd bel bir sistem yoxdur.Su sth grginliyi saysind
bitkinin n ucqar nqtsin qdr atr. Bitkilrin kklrindki v damarlarndak kanallar suyun
sth grginliyindn faydalancaq kild qurulmudur. Yuxarya doru getdikc daralan bu kanallar
suyun yuxar doru qalxmasna sbb olur. gr suyun sth grginliyi digr bir ox mayelrinki
kimi aa sviyyd olsayd, byk bitkilrin bundan faydalanmas mmkn olmazd. Bu d yer
zndki btn canllara mnfi tsir edrdi. Ancaq hm suyun, hm d bitkilrin qsursuz yaradl
saysind bu cr problemlr ortaya xmr.
Suyun yksk sth grginliyi il bitkilrin bu xsusiyytdn faydalanan quruluu arasndak
uyunluq Allahn yaratmasndak qsursuzluu gstrir. Btn bunlar tbitin v canllarn
tsadflr nticsind ml glmdiyini, Allah trfindn qsursuz kild yaradldn gstrn
mhm dlillrdndir.
QAR DNCKLRNDK NZAM
Qar dnciklrini adi gzl mahid edn xs ox frqli formalara malik olduqlarn
grckdir. 1m3 qarda 350 milyon qar dnciyi olduu txmin edilir. Bunlarn hams altbucaql v
kristallik quruludadr, ancaq hr biri frqli formadadr. Bu formalar nec ortaya xb, nec oldu ki,
hr birinin frqli formalarnn olduu, simmetriyann nec tmin edildiyi kimi suallarn cavablar
elm adamlar trfindn illrdir aradrlr. ld ediln hr mlumat is qar dnciklrindki
ehtiaml snti ortaya xarr. Qar dnlrinin altbucaql qurulularndak frqlilik v qsursuzluq
Allahn Bdi (rnksiz yaradan) siftinin bir tzahrdr. Allah yaratd hr eyi n gzl kild
edndir. Qar dnlrinin qurulular tdqiq edildikl Allahn sonsuz sntinin frqli bir trfi akar
olur.

nc v kiik tbqlr, ox axli ulduzlar v ya kiik iyn balarna bnzr killrdki qar
dnciklrinin quruluu olduqca heyrtamizdir. Qar kristallarnn qsursuz nizaml qurulular ox
uzun illrdir ki, insanlarn diqqtini kir. Kristallara son formasn vern amillrin nlr olduu
bardn 1945-ci ildn bri aradrmalar davam edir. Bir qar dnciyi iki yzdn ox buz
kristalndan ibart kristallar birlmsidir. Qar kristallar slind mkmml dizaynla
formaladrlm su molekullarndan ml glir. Memari ah sr kimi qiymtlndiriln qar
kristallar su buxarnn buludlardan kerkn soyumas il formalar. Bu proses bel ba verir:
Su buxarnn iind nizamsz formada hr yana dalm su molekullar buludlardan kerkn
temperaturun dmsi nticsind hrktliliklrini itirirlr. Daha az hrkt edn su molekullar bir
mddt sonra qruplamaa balayr v nticd mhkm forma alrlar. Ancaq qruplamalarnda sla
bir nizamszlq yoxdur, ksin, hr zaman bir-birin bnzyn mikroskopik altbucaqllar kimi
birlirlr. Hr qar dnciyi vvl tk altbucaql su molekulundan ibart olur, daha sonra digr
altbucaql su molekullar da glib bu ilk hissy birlirlr. Bu sahni aradran ekspertlrin
fikrinc, bir kristaln klini myyn edn sas xsusiyyt bu altbucaql su molekullarnn eynil
bir zncirin halqalar kimi bir-birin kemsidir. Bundan baqa temperatura v rtubt nisbtin
gr slind eyni olmas lazm olan kristal hissciklr ox frqli formalar alrlar.
Niy btn qar dnciklrin altbucaql simmetriya var v niy hr biri digrlrindn
frqlidir? Knarlar niy dz deyil, sivri formadadr? Bu kimi suallarn cavabn alimlr hl d
tapmaa alrlar. Ancaq ortada aq-aydn hqiqt vardr: Allah yaratmada he bir orta olmayan,
sonsuz gc sahibi olan v hr eyi rnksiz kild yaradandr.
MEYV V TRVZLRDK BNZRSZ SNT
Eyni quru torpaqdan xan, eyni su il sulanan meyvlr v trvzlr inanlmaz mxtlifliy
malikdir. Meyvlrin v trvzlrin lzztlrini, qoxularn v dadlarn dndkd bu cr
mxtlifliyin nec ortaya xmas ala glir. Eyni torpaqdak eyni su v minerallardan istifad
edrk frqli dad v qoxular srlrdn bri he shv yol vermdn v bir-birlrin qarmadan
saxlayanlar, lbtt, zmlrin, qarpzlarn, qovunlarn, kivilrin, ananaslarn zlri deyil. Bu
bnzrsiz lzzti, grn v dad onlara Allah verir.
str heyvanlar, istrs insanlar bitkilrin verdiyi qidalardan istifad edrk yaamaq n
enerji ld edirlr. Yni bitkilr btn canllara fayda vermk n nemt kimi yaradlmlar. Bu
nemtlrin oxu da insan n xsusi kild dizayn edilmidir. trafmza, yediklrimiz baxaraq
dnk. zm tnyinin qupquru saplana, inc kklrin baxaq... Yavaca kdikd asanlqla
qrlan bu qupquru formadan lli-altm kilo arlnda, insana lzzt vermk n rngi, qoxusu,
dad, qsaca, hr eyi xsusi kild nizamlanm sulu zmlr yetiir. Qarpzlar da dnk. Quru
torpaqdan xan bu sulu meyv insann mhz ehtiyac olduu mvsumd, yni yayda yetiir. lk
df ortaya xd andan etibarn he pozulmadan mhtm qoxusunu saxlayan yemiin
qoxusunu v lzztini d dnk. nsanlar fabriklrd tir istehsal edrkn davaml nzart edir,
eyni qoxunu almaq n byk mk srf edirlr; amma meyvlrdki qoxunun saxlanmas n
hr hans nzart ehtiyac yoxdur.
Btn bunlarla yana hr meyv mvsmn uyun trkib malikdir. Msln, qda C
vitamini il zngin, enerji vern naringilr, portaallar yetiir. Trvzlrd d canllarn ehtiyac
olan hr cr mineral v vitamin mvcuddur. Trvz v meyvlrin inc kklri qara torpaqdan
kdiklri kimyvi maddlri fotosintez prosesi nticsind ox faydal qida maddlrin evirirlr.
Bu kild dnrk yer zndki bitkilrin hamsn nzrdn keir bilrsiniz. ld
etdiyimiz ntic budur: bitkilr insanlar v btn canllar n xsusi nizama salnm, yni
yaradlmdr. Almlrin Rbbi olan Allah btn qidalar canllar n var etmidir v onlarn hr
birini dad, qoxusu, faydas nvbnv kild yaratmdr. Bu da Onun yaratmadak gcn v taybrabri olmayan sntini gstrir:
(Allah) yer znd yaratd crbcr eylri d sizin ixtiyarnza verdi. yd-nsiht
qbul ednlr n, szsz ki, bunda da lamtlr vardr! (Nhl sursi, 13)

YARPAQLARDAKI QSURSUZ FORMA: DLKLR

Knardan baxdqda bzn sadc yal bir cisim kimi grnn yarpaqlar n son drc
hmiyytli formalardan biri olan dliklr d bu nizamn mhm hisslrindndir. Yarpaqlarn
zrindki bu mikroskopik dliklr temperatur v su trlmsini tmin etmk v fotosintez n
lazm olan karbondioksidi atmosferdn almaq vzifsini yerin yetirir. Dliklr eyni zmanda lazm
gldikd alb-qapanan qurulua malikdirlr.
Dliklrin maraql chtlrindn biri is sasn yarpaqlarn alt hisssind yerlmlridir. Bu
sayd gn inn yarpaa mnfi tsirinin azaldlmas tmin edilir. Bitkidki suyu l atan
dliklr gr yarpaqlarn st hisslrind daha ox olsaydlar, ox uzun mddt gn ina
mrauz qalardlar. Bu halda bitkinin istidn lmmsi n dliklr bnyelerindeki suyu davaml
olaraq knar edck, bel olduqda da bitki hddindn artq su itkisindn quruyaraq lckdi. Hr
eyi qsursuz v ksiksiz yaradan Allah bitkilrd d xsusi qurulua malik dliklr var etmi, su
itkisindn zrr kmlrinin bu kild qarsn almdr.
Yarpaqlarn st dri toxumas zrind ct-ct yerlmi dliklrin formas lobyaya bnzyir.
kitrfli kk formalar yarpaqla atmosfer arasndak qaz mbadilsini tmin edn dliklrin
aqln nizamlayr. Dlik az deyiln bu hiss xarici mhitin rtlrin (iq, nm, isti,
karbondioksid nisbti) v bitkinin xsusil su il bal daxili vziyytil laqdar dyiir. Dlik
azlarnn almas v ya kiilmsi il bitkinin su v qaz mbadilsi nizama salnr.
Xarici mhitin btn tsirlri nzr alnaraq nizama salnm dliklrin quruluunda ox inc
detallar var. Mlumdur ki, xarici mhit rtlri daima dyiir. Nm v qaz nisbti, temperatur,
havadak irk... Yarpaqlardak dliklr btn bu dyikn rtlr uyunlaan formadadr.
Biktilrdki bu sistem d digrlri kimi ancaq btn hisslri ksiksiz olduqda funksiyalarn
yerin yetir bilirlr. Ona gr bitkilrdki dliklrind tsadflr nticsind tkaml keirrk
ortaya xmas he cr mmkn deyil. Son drc xsusi quruluu olan dliklr d vziflrini n
hssas kild yerin yetirck kild xsusi olaraq Allah trfindn yaradlmlar.
Mgr O, yaratdn bilmzmi?! O, (hr eyi) incliyin qdr bilndir, (hr eydn)
xbrdardr! Yeri siz ram edn Odur. Onun qoynunda gzin, (Allahn) ruzisindn yeyin. Axr
dn d Onadr! (Mlk sursi, 14-15)
HNDQOZU BTKSNN TOXUMLARI
Bzi bitkilrin toxumlar su vasitsil paylanr. Bu toxumlarn digrlrindn frqli
xsusiyytlri var. Sudan istifad edrk toxumlarn paylayan bitkilr z kilrini azaldan v
sthlrini genilndirn qurulua malikdir. Bundan baqa zn toxumann bir ne frqli formas ola
bilr. Hava il dolu olan hceyrlrin ii bo sngrbnzr formada ola bilr v ya toxumun iin
hava dolaraq hceyraras boluqlar gzdn itirir v bu sayd toxum z bilir. Bundan lav, zn
toxumann hceyr divarlar suyun iri girmsinin qarsn alan formaya malikdir. Bu bitkilrd
bunlardan lav bitki il bal btn mlumatlarn saxland embrionu qorumaq n d lav
daxili tbq var.3
Bu salam qurulular saysind su il danan toxumlarn iind txminn 80 gn rzind suda
qala biln v bu mddt rzind he xarab olmayan, ccrmyn toxumlar bel var. Bunlardan n
mhuru hindqozu palmasdr. Palmann toxumu danmann thlksiz olmas n srt qabn
irisin yerldirilmidir. Bu mhkm qabn iind uzun syaht n su da daxil olmaqla
ehtiyac olan hr ey hazrdr. Xarici trfi is toxumun sudan zrr kmmsi n olduqca srt
toxuma il rtlmdr. Hindqozu toxumlarnn n diqqtkn xsusiyytlrindn biri d suda z
bilmlrini v batmamalarn tmin edn hava boluqlarna malik olmalardr.
Btn bu xsusiyytlri saysind hindqozu toxumlarl yz kilometrlrl yolu okean axnlar
il ke bilirlr. Sahil atdqda is ilrindki toxum ccrir v hindqozu aac yetiir.4

Hindqozu toxumlar sahil atdqda almalar ox maraql v qeyri-adidir. nki mlum

olduu kimi bitki toxumlar adtn suya dyn kimi ccrmy balayr. Amma bu hindqozu
bitkilrin aid deyil. Toxumlarn su il paylayan bitkilr xsusi formalarna gr istisnalq tkil
edirlr. gr bu bitkilr d digrlri kimi suya dn kimi ccrmy balasaydlar, nsillri oxdan
ksilrdi. Lakin yaadqlar rtlr uyun mexanizmlri saysind bu bitkilr hyatlarna davam
edirlr. Aydndr ki, buradak hssas xsusiyytlr v mexanizmlr tkamllrin iddia etdiklri
kimi tsadfn hyata kemz.
Toxumlarn yol qidalarnn v sularnn miqdar, sahil atma vaxtlar, qsaca, btn bu
xsusiyytlrindki dqiq hesablamalar toxumlar yaradan, sonsuz al v bilik sahibi Allah
trfindn qsursuz kild nizamlanmdr.
BR-BRLRN UYUN YARADILMI CANLILAR
Bzi bitkilrin iklrindki nektar iyin drinliyind yerlir. Bu da hratlarn v
qularn netkar toplamalarna v bu yolla da iyin mayalanmasn tinldirn mane kimi
grnr. Lakin Allah nektar drinlikd yerln iklrin xsusiyytlrin eynil uyun
qurululara malik canllar yaradaraq bu bitkilrin d mayalanmasn tmin etmidir. Yukka aac v
yukka gvsi arasndak uyunluq buna nmundir.
Yukka bitkisinin zrind byk yarpaqlardan ibart xona formas, onun da mrkzind krem
rngli iklri olan bir sap yerlir. Aviz aacnn xsusiyyti tozcuqlarnn maili olmasdr. Buna
gr bitkinin erkkciklrindki ik tozunu ancaq maili az quruluuna malik gv nv toplaya
bilir.
Yukka aacnn gvsi toplad ik tozlarn bir-birin sxb top formasna salr v bunu
baqa yukka aacnn iyin dayr. vvlc iyin dibin enir v z yumurtalarn qoyur. Sonra
diiciy xr v ik tozu topunu buraya vuraraq tozcuqlar tkdrr. nki bir mddt sonra
yumurtalardan gv trtllar xacaq v bu tozcuqlar qidalanacaqlar. Ancaq bununla brabr gv
vvlki bitkidn toplad ik tozu topunu yeni bitkinin diiciyin vuraraq bitkinin d
mayalanmasna kmk edir. gr gvlr olmasa, avize aaclar z-zlrini mayalandra bilmzlr.
Grndy kimi gvnin qidalanmas v aacn mayalanmas bir-birlrin son drc uyun
kild hyata keir. Bu uyunluu yaradan aacn z v ya gv deyil. Bir bitkinin v ya bir
hratn baqa bir canlnn ehtiyaclarndan xbrdar olmas v buna gr taktika ildrk z
ehtiyacn tmin etmsi mmkn deyil. nki bu canllar dn bilmz, sullar tapb digr canlya
bu sullar yrd bilmz. Canllar arasnda bir ox nmunsin rast gldiyimiz bu qsursuz ahngi
yaradan Allahdr. Hr iki canl onlar ox yax tanyan, birln, almlri Rbbi olan, hreydn
xbrdar olan Allahn srdir v Allahn byklyn, uca qdrtini, qsursuz sntini insanlara
tandb baa salmaq n yaradlmlar.
Yeddi gy, yer v onlarda olanlar Allahn tqdis edir. El bir ey yoxdur ki, Allaha trif
deyib Ona kr etmsin, lakin siz onlarn tqdisini anlamazsnz. Allah, hqiqtn, hlimdir,
balayandr. (sra sursi, 44)
CORYANTHES NVNDN OLAN SHLBYNN TAKTKASI
Bir iyin bir hratn tlbatlarndan xbrdar olmas mmkndr? Bs bu hrat tly
salmaq n plan qurmas v buna uyun olaraq zn dyidirmsi mmkndr? lbtt, bir
iyin v ya hratn al v iradsi il bu cr taktikalar iltmsi mmkn deyil. Ancaq tbitdki
canllara baxdqda bu cr bir ox taktikalar iltdiklrini grrk.
Coryanthes shlbiklri maraql taktika il hratlar tly salaraq oxalan bitkilrdir.
Shlbiyinin oxalma sistemi hratlar zn krk tozcuqlar damaq n qurulmudur.
Bu shlb nvnn iklri topa halda bitir. Hr iyin qarsnda iki qanadabnzr anaq yarpaq,
bu yarpaqlarn da arxasnda kiik bitki anaq yerlir. iklr alarkn xsusi selik bu anan
dibin doru axmaa balayr. Bir mddt sonra metallik yal rng alan ik bu selik saysind
arlar clb edn gzl qoxu vermy balayr.

Yan trfdki rsmd grnn shlbin ik amas il erkk arlar bu qoxunu alaraq iyin
trafnda umaa balayrlar. Arlar shlbin dik knarlarna qonmaa alarkn bir trfdn d
iyin anaq hisssini gvdy balayan boru formasndak hisssind ayaqlar il dayanmaq n
yer axtarrlar. Mhz bu hiss srgn v maili qurulua malikdir. Ona gr iyin yaxnlnda
dolaan arlar iyin dibindki selikl dolu anan iin drlr.5
iyin iin dn arnn qarsnda tkc bir x yolu var: iyin n divarna, yni gn
ina alan dar tunel. Hratn ddy mayeenin sthil eyni sviyyd olan bu x yolunu
tapana qdr ar bu mayenin iind zr. x yolunu tapmaa alarkn tozcuqlarn olduu
diicik v erkkciyin altndan keir. Bu zaman iyin iki tozcuq kissi hratn arxasna yapr.
Hrat x yolu vasitsil ikdn knara xr. Ar yeni bir iy getdikd iyin diiciyi
tozcuqlar arnn arxasndan gtrr v bu kild mayalanma balayr.6
Ancaq bu hadis yalnz iy fayda vermir. in ddy i ananda yerln seli arlar
n d son drc hmiyytlidir. nki erkk arlar bdnlrin bulaan selikdn qoxusunu
ctlm zaman dii arn kmk n istifad edcklr.
vvld d bildirdiyimiz kimi bir iyin bir hrat aldadan taktikalar iltmsi, fiziki
quruluunu bu taktikaya uyun kild dyidirmsi sla mmkn deyil. Eyni kild bir hratn
ehtiyac olan maddni ik vasitsil ld etmsi n taktika iltmsi d z iradsil ba vermz.
ki canl arasndak bu tccbl uyunluq hr ikisinin d tk Yaradan trfindn, yni stn gc
sahibi Rbbimiz olan Allah trfindn yaradldqlarnn dlilidir.
BNNA ARILARIN QABLYYTLR
Bnna arlar ar nvlri iind yuva qurulmasnda gstrdiklri sy il diqqt kn canllardr.
Yuva qurmaq istyn dii ar uyun yer tapdqdan sonra vvlc bu yeri tmizlyir. Lakin yuvan
tikmsi n vvla palq mnbyi tapmaldr. gr dii ar palq tapa bilms, bir az narn torpaq
tapr v bunu az seliyi il qardraraq yumaq pala evirir.
Bnna ar yuva tikilmsin bir az pal nsi il yerdn qazyaraq balayr. Ayaqlarnn
arasnda tutduu bu pal kiik yumaa evirir v arabir palq lav edrk bir nv qlib
dzldir. Daha sonra dii ar pal alt nsi il tutaraq yuvaya qaydr.
Palqla birlikd yuva tikcyi yer gln ar i ordan-burdan balamr. Bnna arlar
tunelbnzr yuvalarn tikrkn myyn planla hrkt edirlr. Bu plana uyun olaraq bnna ar
hazrlad ilk palq yuman tunelin qapal ucunu ml gtirn ilk hcrnin arxa hisssini ina
etmk n istifad edir. Daha sonra hiss-hiss gtirdiyi palq yumaqlar il blmnin inasn
tamamlayr. Bundan sonrak mrhld bnna ar bitmi blmy qida gtirir.
Hcrnin tikilmsi tamamlandqdan sonra bnna ar burada saxlamaq n qida toplamaa
balayr. vvlc yuvann arxa hisssin tozcuq toplayr. Sonrak hr uuda vvlki syahtind
gtirdiyi tozcuun zrin nsil qat mcuna evirdiyi bal qoyur. Belc yumurtlamas n ilk
hazrlqlar tamamlayr.
Ar tozcuq ykn yuvaya qoyan kimi yumurtlamaa balayr. Yumurtladqdan sonra dii ar
vvlcdn iarldiyi digr blmnin divarlarn ina etmy balayr. Ar myyn sra il hcr
inasn v yumurtlama yuvan tkil edn hcrlr sra il dzln qdr davam etdirir.
Hcrlrin quruluu standartdr. Hr hcrd qida il birlikd yumurta da var v qonu hcrdn d
palq blm il ayrlr.
n son hcr d tamamlanb qapandqdan sonra dii ar bir boluq qoyur v bu boluu txacla
balayr. Bu txac yuvann qarsnda digr canllarn yuva quraraq balalarnn xmasna mane
olmalarna imkan vermmk n xsusi quruludadr.7
Yuva tikilmsinin hr mrhlsindn grndy kimi bnna arlarn etdiklri btn
hrktlrd ox aq al v ur var. Allah bir aysind bal arlarnn Onun ilham il hrkt edn
canllar olduqlarn bildirir. Tkc bal arlar deyil, kainatdak btn canllar Allahn ilham il
hrkt edirlr. Allah stn gc sahibi, hr eyin hakimidir.
KOR TERMTLRN GYDLNLR

Kor fhllrin Empire State byklynd bina ina etmsi mmkndr? nsanlar bel eyi
bacarmazlar. Amma kor termitlr hyatlar boyu z boylarna gr Empire State hndrlynd
yuvalar tikirlr.
Termitlrin qurduqlar nhng yuvalar insanlarn tikdiklri binalar il mqayis etmzdn
vvl termitlri mumi kild tsvir etmk lazmdr. Termitlrin mlum olan n mhm
xsusiyytlrindn biri insanlarn bel asanlqla yxa bilmdiklri mhkm yuvalar tikmlridir. Hr
nv z ehtiyac olan xsusiyytlr gr mxtlif tipli yuvalar ina edir. Bzilri yandrc istilikdn
qorunmaq n, digrlri is yadan qorunmaq n yuva tikir. Bu yuvalar aac ilrind
olduqlar kimi ksriyyti torpan stnd v altnda da yerlirlr.
Bir termit yuvasn adqda qarnza sngrbnzr grnt xar. Yuva txminn 2.5sm enid
v ya daha dar saysz-hesabsz hcrdn ibartdir. Bu hcrlri bir-birlrin ancaq termitlrin
kecyi byklkd dar dliklr balayr. Termitlrin bu gzl binalar tikrkn istifad etdiklri
xam madd is sadc torpaq, z seliklri v tullantlarndan ibartdir. Bu cr bsit xam madd il
bzilri ancaq dinamitl yxlacaq qdr mhkm olan, stlik iind labirintlr, ventilyasiya
sistemlri v kanallar kimi hrtrfli sistemlr olan yuvalar tikirlr.
Grn chtdn qlly bnzyn ehtiaml yuvalar tikn termitlrin sl mczvi
xsusiyyti is, daha vvl d bhs etdiyimiz kimi, kor olmalardr. Bu son drc tccbl
vziyytdir. Termitlr n qurduqlar tunellri, n d ucaltdqlar otaqlar gr bilirlr.
Termitlrl insanlarn tikdiklri binalar mqayis edildikd grdklri iin qeyri-adiliyi daha
aydn kild z xr. Mhz bu sbbdn termitlrin tikdiklri gydlnlri daha yax
dyrlndirmk n Amerikadak Empire State binas il mqayis etdik. Bu binann hndrly
443 metrdir. Termitlr is 1-2 sm-lik hratlardr. Bu kiik bdnlrin baxmayaraq 7 metr
hndrlynd nhng yuvalar tikirlr. gr termitlrin insanlarla eyni boyda olsaydlar, tikdiklri
yuvalar da Empire State binasnn hal-hazrki hndrlyndn 4 df ox olard. nsanlarn gr
bilmdiyi bu qeyri-adi ii kor termitlr milyon illrl, mvcud olduqlar andan etibarn grrlr.8
Termitlri btn xsusiyytlril birlikd yaradan Allahdr. Kor termitlr tikdirdiyi ehtiaml
tikililrl almlrin Rbbi olan Allah biz sonsuz qdrtini v elmini tandr.
Allah hr eyin xaliqidir. O, hr ey vkildir! (Zumr sursi, 62)
SU HRMKLRNN (ARGYRONETA AQUATICA)
SUYA BAVURMA SULU
Asiya v Avropann mlayim iqlimli blglrind yaayan su hrmklri hyatlarnn byk
hisssini su altnda keirirlr. nki bu hrmklr yuvalarn suyun iind qururlar.
Yuvann qurarkn hrmk vvlc su bitkilrinin saplaqlarnn v ya yarpaqlarnn arasnda
iplrl platforma hrr. Bu iplr hrmy hm evinin yolunu gstrn iar, hm platforman
mhkmlndirn ba, hm d ovun yaxnladn bildirn radar vzifsini yerin yetirir.
Platforma hrldkdn sonra hrmk platformann altna ayaqlar v bdnil hava
qabarcqlar dayr. Bellikl, tor yuxarya doru iir v hava lav edildikc znqrov formasn
alr. Bu znqrov hrmyin su altnda olduu mddtd snaca olan yuvasdr (yandak shif,
solda aadak kil)
Hrmk gndzlr yuvasnn iind gzlyir. Yaxnlndan hr hans kiik bir heyvan,
xsusil bir hrat v ya trtl kedikd l xaraq onu tutur v yemk n yuvasna aparr.
Suyun sthin dn bir hrat onu titrdir. Bu titrmlrdn xbr tutan hrmk yuxar xr v
hrat tutub suyun altna aparr. Hrmk suyun sthindn sanki bir tor kimi istifad edir. Suya
dn hrratn tora ilin digr ovlardan frqi yoxdur.
Q yaxnladqda is hrmk donmamaq n qoruyucu tdbirlr grmlidir. Bunun n
qn yaxnlamasyla su hrmyi gld daha da aa enir. Bu df q n znqrov hrrk
iini hava il doldurur. Bzi hrmklr is suyun dibind su ilbizi qabna yerlir. Znqrovun
iind he trpnmir v btn q boyu demk olar ki, he enerji srf etmirlr. Bunun sbbi artq

enerji itirmmk v oksigen ehtiyacn aradan qaldrmaqdr. Bu tdbir saysind yuvaya danan
hava qabarcndak oksigen hrmy q keircyi 4-5 ay rzind kifayt edir.
Grndy kimi, su hrmyinin ml gtirdiyi qabarcq v yem ovlama formas bir
hrmyin suda yaamas n n ideal kild qurulmudur. Tsadflrl quruda yaayan bir
canlnn suda yaamaq n tdbir grmsi, bhsiz, mmkn deyil. Bu canl gr suda yaamaq
n xsusiyytlr malik deyils, suya girn kimi lck, tsadf v ya baqa bir eyi gzlmk
n vaxt da olmayacaq. Ona gr quruda yaayan canl olmasna v bu xsusiyytlri damasna
baxmayaraq asanlqla suda yaayan canl xsusiyytin ortaya xd ilk andan etibarn malikdir.
Yni canl btn bu xsusiyytlri il birlikd Allah trfindn bir andaca yaradlmdr. Allah su
hrmklrind olduu kimi tay-brabri olmayan nmunlr yaradaraq sonsuz elmini v
hikmtini bizlr tandr.
KTN: MKMML RTK MMULATI
Hratlar dnyada n ox rast glinn canllardr. Bunun sbbi bir ox mnfi rtlr qar
dzml formada yaradlmalardr. Onlar bu cr dzml edn sbblrdn biri bdnlrini rtn
kitin tbqsidir. Kitin adl madd son drc yngl v incdir. Ona gr hratlar n onu
damaq tin deyil. Bu madd hratn bdnini xaricdn rtmkl brabr skelet funksiyasn
yerin yetirck qdr mhkm, eyni zamanda olduqca elastikdir. Bu tbq hratn bdninin
iindn uclar zn bal olan zllrin ylb-almas il hrkt edir. Bu xsusiyyt hratlara
hrktlrind cldlik qazandrd kimi knardan gln zrblrin tsirini d azaldr. Kitin
tbqsinin zrindki xsusi rtk maddsi saysind iriy su keirmir. Bdnin iindki
mayelrin d knara xmasna mane olur.9 n tin rtlr, msln, yksk temperatur, htta
radiasiya bel ona tsir etmir. Bu tbqnin bir xsusiyyti d yan trfdki killrdn grndy
kimi ox vaxt traf mhitl ahngdar rngd olmasdr. Bunun saysind hrat olduu mhitd
dmnlri grmdn yaaya bilir. Bu tbqnin rnglri bzn d trafdak ov axtaran dmnlri
yayndracaq qdr parlaq olur.
Bir ox hratn xarici qabn tkil edn kitin maddsi mhkmliyi, elastikliyi v izolyasiya
gc il hr chtdn mkmml xammadddir. Bu qdr diqqtkn xsusiyytlr malik olan bir
madd insann alna gr tyyarlr v kosmik gmilr kitin xsusiyytlrin malik bir
madddn istehsal edilsydi, nec olard sualn gtirck. Bu xammadd aeronavtika
mtxssislrinin arzu etdiyi xsusiyyt malikdir. Ancaq texnoloji irlilyilr baxmayaraq
insanlar hl bel uur ld etmmilr.
XXI srin texnologiyas il bnzri hazrlanmaa aldqlar kitin maddsi hratlar ilk df
mvcud olduqlarn andan etibarn var v bu madd yuxarda da bildirdiyimiz kimi, bir hrat n
n ideal rtk mmulatdr. Canln hr cr thlkdn qoruyan xsusiyytlr malik olan bu
maddnin tsadfn ortaya xmas is, lbtt,mmkn deyil. He bir hrat z iradsil qrar
verib z n bu cr ideal qoruma vasitsi ml gtir bilmz. Xsusi qurulua malik olan bu
madd tbitdki dan, torpan qrar il d ortaya xmamdr. Bu madd stn rtdy
hratlarn btn qeyri-adi xsusiyytlri il birlikd tam uyunluq iind Allah trfindn
yaradlmdr.
Gylri, yeri v oralara yayb spldiyi canllar yaratma Onun qdrt
nianlrindndir. Allah istdiyi vaxt onlar bir yer ymaa qadirdir! (ura sursi, 29)
QARIQA OTELLR
Bir canl baqa bir canlya kmk edirs, onun rahat olaca mhiti hazrlayaraq ehtiyaclarn
dyirs, bu birliyin tsadfn ml glmsi, lbtt, iddia edil bilmz. uru olmayan canllarn
bir-birin yaxnlq gstrmlri, bir-birlrin fayda qazandracaq kild davranmalar bu

canllardak stn yaradl sbut edir. Birlikd yaayan canllar bir Yaradan, yni Allah trfindn
bir-birlrin uyun kildki xsusiyytlrl yaradlmlar. Bu cr canllara n bariz nmunlrdn
biri kimi bitkilri v qarqalar gstrmk olar.
Bzi bitkilrd bioloji dill domatia ad veriln drin oyuqlar vardr. Bu oyuqlarn tk
funksiyas qarqalara snacaq vermkdir. Bu bitkilrd qarqalarn asanlqla bitkinin irisin
girib-xmalarn tmin edn dliklr v ya toxumalardan ibart zrif prdlr vardr. Bu
blmlrd d qarqalar trfindn toplanaraq yeyilmsi n bitkinin xsusi olaraq hazrlad
qida vardr. Bu qidalarn tk funksiyas da yen qarqalar yedirmkdir. Bitkinin zn fayda vern
funksiyas yoxdur.
Bellikl, domatialar qarqalarn hyat n yaradlm xsusi formalardr. Temperatur v
nmin miqdar v tarazl qarqalar n ideal mhit hazrlayr. Qarqalar zlri n hazrlanm
bu mhitd insanlarn lks otellrd dincldiklri kimi rahatlq hiss edirlr.
Baqa bir misal kimi bir qarqa nv olan Philidris il onun ev sahibi bitkisi olan Dischidia
major-u gstr bilrik. Bu canllar btn hyatlar boyu ortaq kimyvi faliyytgstrirlr. Bu
bitkinin torpaa ilyn kklri yoxdur v buna gr digr bitkilr sarmaaraq uzanr. Bitki karbon
v azot almaq n ox maraql suldan istifad edir. Qarqalarn bu bitkinin iind balalarn
yerldirmk v zvi artqlar (l qarqalar, bck hisslri v s.) gizltdiklri qarqa yarpa
adlandrlan anbarlar var. Bitki bu artqlardan azot mnbyi kimi istifad edir. Bundan baqa yarpaq
boluqlarnn daxili sthlri d qarqa trfindn xaric ediln karbon-oksidi sorur v bellikl,
msamlrdn xan su itkisini azaldr. Bu bitki tropik iqlimd bitmsin baxmayaraq, su itkisinin
qarsn almaq onun n ox vacibdir. nki bu cr bitkilrin kklri olmadna gr torpaqdak
suya he vaxt ata bilmirlr. Bellikl, qarqalar onlar n snacaq vern bu bitkiy vzind
onun iki ehtiyacn dyir.
Hr iki misalda grnn qurulularn tsadfn meydana gldiklrini, tsadfn qarqalara
uyun qida hazrladqlarn v onlara uyun formalara ddklrini sla iddia etmk olmaz.
Qarqa-bitki laqlri yer znd tk Yaradan, yni Allah trfindn yaradlan mhtm tarazln
dlillrindn biridir.
IQ SAAN CANLILARDAKI EHTAM
q saan canllarn n ox mlum olan nvlri atbcklridir. Elm adamlar illrl davam
edn aradrmalar v faliyytlril atbcklri qdr ox iq istehsal etmy alrlar.
Maksimum iq vern v demk olar ki, he enerji itirmyn atbcklri bu xsusiyytlrin gr
illrl tdqiqat hdfi olmular. slind bir canlnn iq vermsi eyni zamanda bu in istiliyinin
ona tsir etmmsi son drc tccbldr. nki mlum olduu kimi, dvrmzn texnologiyas
il hyata keiriln iq istehsalnda mtlq istilik ayrlr v bu istilik istilik enerjisi kimi l xr.
Ona gr iq vern canllarn zlri d bu yksk temperaturdan zrr grmlidirlr. Lakin iq
vern canllar iq verdikd ox istilik ayrlmr. Soyuq iq adlanan bir cr iq verirlr.
Orqanizmlri buna uyun olaraq qurulmudur.
Atbcklri bdnlrinin iind ba vern kimyvi reaksiyalar nticsind yal-sar iq
vern hratlardr. Xbrlmk v ctlm mesaj vermk n bu iqlardan istifad edn
atbcklrind nv gr parlama uzunluu frqlnir. Bundan lav bzi nvlrd dii
atbcyini clb etmk n vvlc erkk ildayr, bzi nvlrd is dii atbcyi ildayaraq
xbr verir. Bzi nvlri is iqlarndan dmnlrdn qorunmaq n istifad edirlr. Sadqlar
iq eyni zamanda dmnlrinin pis olmas mesajn da verir.12
Atbcklril yana mxtlif dniz canllar, hratlar v bir ox canl nv d iq
verirlr. Hr birinin iq verm formalar, istifad sahlri, mddtlri v veriln in nv kimi
xsusiyytlri bir-birindn ox frqlidir.
Bu canllara istifad etmk n iq verm sistemlri vern, bu sistemlrin davamlln
tmin edn is, lbtt, canllarn zlri deyil. Tsadflr nticsind iq ver biln v bu prosesd
canlnn zn he bir zrr vermyn kompleks orqanlarn ortaya xmas mmkn deyil. q
saan canllar Allahn stn yaratma sntinin dlillrindndir. Allah sonsuz bilik, al v qdrtinin
dlillrini yaratd canllar vasitsil bizlr tandr.

Bu, Allahn yaratdqlardr. ndi siz d Mn (Allahdan) baqalarnn n yaratdn

gstrin. Xeyr, zalmlar aq-akar yri yoldadrlar. (Loman sursi, 11)
IQ VERN DNZ CANLILARI
Dniz canllarndan bir oxu atbcklri kimi iq vern sistemlr malikdir. Adtn bundan
dmnlrini yanltmaq v ya qorxutmaq n istifad edirlr. Bunlardan Comb Jelly (Ctenophora)
adl canl eynil meduzalar v dniz anemonlar kimi hssas canllardr. Mikroskopik bitkilr v
kiik dniz heyvanlar il qidalanrlar. Bzilri ovlarn eynil balq tilovu kimi suda hrkt edn
yapqan lamis orqanlar il tuturlar. Bu canlnn baqa nvnn is ox geni alan v digr
Comb Jelly canllar d daxil olmaqla bir ox canln udan azlar var. Comb Jelly-nin bdnind
sra il dzlm inc tklr var v heyvan bu tklrini suda zn irliy doru itlmk n
istifad edir. Bunda baqa demk olar ki, btn Comb Jelly-lrin arxasnda eynil tiki yerin
bnzyn zolaqlar formasnda iq vern hceyrlr yerlir. Nvlrin zlrinin d maraql
xsusiyytlri var. Msln, qrmz Comb Jelly-y toxunduqda parldayr. Eyni zamanda suya
parldayan, iql dnciklr buraxr. Bu dmnlrindn xilas olmaq n istifad ediln yanltma
suludur.13
Dniz ulduzlar, dniz kirpilri, tkl ulduzlar kimi canllar tikanl heyvanlar adlandrlr. Bu
heyvanlarn bir oxunun drisi mdafi mqsdil istifad etdiklri iti tikanlarla rtldr. Dniz
sahillrind mrcan qayalqlarnda v dniz yataqlarnda yaayrlar. Bu canllar da dmnlrindn
qorunmaq n iq verirlr. Parlaq qollara v ya onuraya malik olan bu canllara hcum edildikd
suda iq buludlar ml gtirirlr.
Qorunmaq n iq vern canllara baqa bir misal kimi dniz ulduzu nvn gstrmk olar.
Bu dniz ulduzu dniz sthinin txminn 1000 m drinliyind yaayr. Qollarnn ucundan parlaq
yal-mavi iqlar sar. ql xbrdarl dmnlrin dadnn pis olduunu bildirmk ndr.
Baqa bir dniz ulduzu nv is hcuma mruz qaldqda parlamaa balayr v dmni
uzaqladrmaq n qollarndan birini dmn trf atr. Bu, dniz ulduzunun istifad etdiyi
mhm mdafi taktikasdr. Qopan qolun a iq samaa davam etmsi dmnin diqqtini qola
ynlndirir. Dniz ulduzu da bu arada qar.14
Canllardak iq verm mexanizmlri d, grndy kimi, Allahn yaratmasndak
mhtmliyin nmunlrindndir. Allah yoxdan yaradandr.
... Xeyr, gylrd v yerd n varsa, hams Ona mxsusdur, hams Onun itatinddir!
Gylri v yeri icad edn (yoxdan yaradan) Odur. Bir iin yaranmasn istdiyi zaman, ona (o
i) yalnz: Ol ! -deyr, o da (fvrn) olar. (Bqr sursi, 116-117)
DELFNLRDK STN YARADILI
Delfinlr n nfs almaq insanlarda v ya digr quruda yaayan mmlilrd olduu kimi
bir refleks deyil, iradli hrktdir.15 Yni biz nec yerimy qrar veririks, delfinlr d nfs
almaa qrar verir. Bu, heyvann suda yatarkn boularaq lmmsi n grlm tdbirdir.
Delfin yatdqda beyninin sa v sol yarmkrlrini tqribn on be dqiq fasil il ildir. Bir
yarmkr yatarkn, digr yarmkr sth xaraq heyvann nfs almasna nzart edir.
Delfinlr balqlar kmi su iind nfs alb-ver bilmzlr. Bu sbbdn nfs almaq n
nizaml kild suyun sthin xrlar. Balarnn stnd hava alb-vermlrini tmin edn bir dlik
var. Delfinlrin orqanizmi o qdr mkmml qurulua malikdir ki, heyvan suya ba vurduqda bu
dlik bir qapaq trfindn avtomatik balanr v bu sayd iri su kemsinin qars alnr. Su
sthin xdqda is qapaq yen avtomatik alr.
Delfinlrin azlarndak dimdiy bnzr xnt is sudak hrktlrini asanladran baqa
bir xsusiyytdir. Heyvan bu quruluu saysidn suyu daha yax yarr v daha az enerji srf edrk
daha srtl zr. Masir gmilrin burunlarnda da delfinlrin azna bnzr xnt var. Bu
hidrodinamik qurulu gmilrin srtini d eynil delfinlrinki kimi artrr.

Bundan baqa, delfinlr elm adamlarn tccblndirck qdr srtl zrlr. Delfinlrin
bdnlrinin trafnda suyun axmas qsursuz kild ba verir. Bunun sbbi delfinin drisi
zrind aparlan tdqiqatlar nticsind taplmdr. Delfinin drisi qatdan ibartdir. Xarici qat
incdir v ox elastikdir; daxili tbq qalndr, plastik tkl fraya bnzyn elastik ubuqlardan
ibartdir. Ortadak qat is sngrbnzr madddndir. Bellikl, ox srtl zn delfin dyn
sudan girdab ml glmy baladqda xarici dri qat bu girdabn sbb olduu yksk tzyiqi
daxili qatlara trr v daxili qatlar bu yksk tzyiqi aradan qaldrrlar. ml gln girdab
bellikl bymy balamadan itir.16
Heyvanlar iind sadc delfinlr xas olan bu formalarn hams stn yaradl aq
dlillrindndir. Allah hr canl kimi delfinlri d yaadqlar rtlr n uyun bdn quruluu il
birlikd yaratmdr.
DNZ ALTINDA YAAYAN MARAQLI CANLI: NUDBRANK (NUDIBRANCHIA)
ox maraql dizaynlara v qeyri-adi rnglr malik olan Nudibrank qabqsz ilbiz nvdr.
Son drc clbedici grnlri olan bu canllar dniz altnda yaayan n maraql canllardandr.
Bu ilbiz ox parlaq rnglr malikdir v son drc clbedicidir. Bundan lav olduqca yumaq
bdn malikdirlr. zlrini qorumaq n qabqlar bel yoxdur. Bu xarici grn bir ox canl
n clbedici olmasna baxmayaraq ox az heyvan Nudibrank il qidalanr. nki Nudibranklarn
heyranedici rnglri dmnlrin ox zhrli olduqlarn xbr verir.
Bu dniz ilbizi nvnn diqqtkn xsusiyyti gcl zhr dayan dalayc hceyrlr
malik olmasdr. Nudibranklar mhz bu dalayc hceyrlri saysind dmnlrindn asanlqla
qorunurlar. Nudibranklar Hidroid adlanan canllarla qidalanr v onlar hzm sistemlrind hzm
etmirlr. Bu heyvanlar Nudibrankn hzm sistemi irisind qoruyucu selikl rtlr v dalayc
hceyr kimi onu qoruyurlar.17
bhsiz, Nudibrankn Hyroidlrin zhrli olduunu v bu zhrin ona zrr vermycyini,
amma eyni zamanda dmnlrindn d qorunmasna kmk edcyini bilmsi mmkn deyil. Bel
bir eyi tcrbdn keirrk yrnmsi d mmkn deyil. Bs onda Nudibrankn bu maraql
mdafi metodunu nec kf ediblr?
El bu yerd btn kainatda aq-akar grnn hqiqt bir daha qarmza xr. Hm nax v
rng mxtlifliyi il, hm d zhrlrini ld etm sullar il diqqt kn Nudibranklara n etmk
lazm olduunu ilham edn, bdnlrind Hidroidlrin zhrini zrrsizldirn sistem yaradan
btn kainatn Rbbi Allahdr. Allah btn canllar mxtlif rnglrd v ox frqli xsusiyytd
yaradr. Allahn sonsuz gcn bel nmunlrl yrnn insan Allah tsbih edrk, sadc Allahn
raz olaca kild gzl davranmaldr. Allah aylrind bel buyurur:
nsanlarn, heyvanlarn v davarlarn da bu cr mxtlif rnglri vardr. Allahdan z
bndlri irisind ancaq alimlr qorxar. Hqiqtn, Allah yenilmz qvvt sahibidir,
balayandr! (Fatir sursi, 28)
TUTUQUU BALIININ (SCARIDAE)YUXU TULUU
Tutuquu balqlar xsusil geclr zlri ifraz etdiklri jeleybnzr madd il bdnlrini
rtrlr. vvlc bu jeleybnzr maddnin nec ifraz edildiyin v istifadsin baxaq. Tutuquu
balqlar geclr zlrini xarici tsirlrdn qorumaq n bu jeleybnzr maddni ifraz edirlr. Bu
madd bal geclr aktiv olan v ciddi thlk yaradan dmnlrindn qoruyur, bir trfdn d
baln kamuflaj sulu il gizlnmsini tmin edir.
Bu jeleybnzr qlaf vvlc qlsm boluununn yuxar knarnda yerln selik vzindn
nfs alb-verrkn ifraz edilir. Bir mddt sonra bu qlaf baln btn bdnini rtr. Bu ffaf
yuxu tuluunun n mhm funksiyas bal n byk dmnlrindn olan mren balqlarndan
(Muraenidae) qorumaqdr. Mrenlr ox hssas qoxu bilm bacarna malikdirlr v ovlarn bel

taprlar. Lakin bu qoruyucu anaq saysind mren tutuquu balnn qoxusunu ala bilmir, htta
yanndan kedikd ona toxunsa da, tanmr.
Bu halda almza bu sual glir: Tutuquu balqlar geclr istifad etdiklri bu qoruyucu
qlaf nec ld ediblr? Dmnlri mren balqlarnn gcl qoxu bilm duyusundan
qorunmalarn, gecni rahatlqla keirmlrini tmin edn bu cr mhm maddni nec kf
ediblr?
bhsiz, kimyvi maddni z orqanizmind hazrlayb zn bu madd il rtmyi bir
baln dnmsi, planladrmas mmkn deyil. Hm d bel bir sistemin zaman rzind z-zn
meydana glmsi d mmkn deyil. Nec ki, kildki tutquu bal bel bir maddni z uru il
planladrb, orqanizmind bel bir sistemi z iradsil ml gtir bilmir, bundan 1000 il, 10.000
il vvl yaam tutuquu bal da bunu ed bilmz.
Baln bdninin dmnin qar ox uyun jelatinl rtlmsi mahir kamuflaj suludur.
jBel bir xsusiyytin tsadfn ortaya xmad, stn bir gc trfindn var edildiyi aydndr. Bu
bnzrsiz gc bala v ya baqa hr hans bir varla deyil, btn bunlar yaradb nizama salan
Allaha aiddir. Aylrd bel buyurulur:
O Allah Rbbinizdir! Ondan baqa he bir tanr yoxdur. Hr eyi yaran Odur. Buna
gr d yalnz Ona ibadt edin. O, hr ey vkildir! Gzlr Onu drk etmz. O, gzlri drk
edr. O, ltifdir, (hr eydn) xbrdardr! (nam sursi, 102-103)
QRB BALIQLARININ (SCORPAENIDAE)KAMUFLAJI
kildki qrb balqlarna baxn, olduqlar mhitdn onlar frqlndirmyin nec tin
olduunu drhal anlayacaqsnz.
qrb balqlar mlayim v tropik quraqdak dniz yatanda yaayr v he vaxt aq dniz
xmrlar. Bu balqlar yrtcdrlar v kiik balqlar yeyirlr. Sinlrindki zgclr baln
dmnlrindn qorunmaq n istifad etdiyi mkmml silahdr. Baln qrmz-a cizgilri
yaad mrcanlarn iind gizlnmsin kmk edir. qrb bal olduqca rngli grn
malikdir, ancaq eyni kild yaad mrcanlar da ox rngli olduu n mrcanlarn iind
asanlqla gizlnir. Bu da dmnlri trfindn ovlanmaq riskini azaldr. Eyni zamanda ovuna da
yaxnlamasn asanladrr.18
qrb balqlarnda olduu kimi dniz canllarnn bir oxunu yaad mhitdn ayrd etmk
mmkn deyil. Bu canllarn varl ancaq hrkt etdikd blli olur. Dnizin altnda qsursuz
kild gizlnn canllar bu rnglrdn istifad edrk qida ld edirlr, oxalrlar, bir-birlril
xbrlirlr. Bs bu uyunluq nec ortaya xb? Bir baln bdnini iind yaad qaya il eyni
rngd, htta iynli grn vern, bir kreveti dniz bitkilrinin rngind boyayan kimdir?
Tsadfl ba vern kimyvi proseslrin v ya hr hans baqa bir tsirin bu canllara olduqlar
mhitin rngini vermsi mmkn deyil. Bir balq, krevet v ya bir xrng rng anlay olmas v
znd rng dyiikliyi edn sistemlr ml gtirmsi mmkn deyil. Bu cr dnc xyaldan
baqa bir ey deyil. Bel bir sistemin qurulmas, canllarda bu sistemin yerldirilmsi, nsildnnsl trlmsi n genlrind nizamlanma aparlmas v bu mlumatlarn canllarn
hceyrlrind kodlanmas ancaq ox stn gc sahibi trfindn edil bilr. Bu stn gc sahibi
Allahdr. Btn canllar malik olduqlar xsusiyytlrl birlikd qdrt sahibi olan Allah
yaratmdr.
Allah baqa he bir tanr yoxdur. bdi, zli varlq Odur. O n mrg, n d yuxu
bilr. Gylrd v yerd n varsa (hams) Onundur. Allahn izni olmadan Onun yannda kim
fat ed bilr? O, btn yaranmlarn kemiini v glcyini bilir. Onlar Allahn elmindn
Onun znn istdiyindn baqa he bir ey qavraya bilmzlr. Onun krss gylri v yeri
hat etmidir. Bunlar mhafiz etmk Onun n he d tin deyildir. n uca, n byk
varlq da Odur! (Bqr sursi, 255)
YNL OMARLARIN (R DNZ XRNG) K

Minlrl, htta on minlrl kilometr uzaqlqdak razilr k edn canllarn bunu nec
bacardqlarn he dnmsnz? Msln, syahtlrinin msafsini nec tam hesabladqlarn v
bu hesaba gr kifayt qdr qida topladqlarn, marrutlarn amadqlarn, getdiklri yerd iqlim
rtlrinin daha yax olacan, bzn he grmdiklri halda yollarn nec tapdqlarn v buna
bnzr hl bir ox problemin cavabn dnn insan ox aq hqiqtl qarlaar.
K edn canllarn he tanmadqlar yerlrl bal bu mlumat z ur v iradlril ld
etmlri, bunlara uyun hesablamalar apararaq bu hesablamalara sasn ktlvi kild hrkt
etmlri mmkn deyil. Bu vziyyt grdklri ilrin bu canllara ilham edildiyini, bu canllarn
stn bir gc trfindn ynldildiklrini gstrir. K edn canllar Allahn ilham il yollarn
tapr, nec enerji srf edcklrini v btn digr lazml mlumatlar ld edirlr.
K edn canllara misal olaraq iynli omarlar gstrmk olar. Bu canllarn mmknsz
grnn eylri nec bacardqlarna baxaq. ynli omarlar Florida sahillrindki v Baham adalar
trafndak mrcan qayalqlarnda yaayrlar. Lakin iqlimin dyimsil qayalqlardak yuvalarn
trk edir v dniz altnda yrlar. Bu, yumurtlamaq n daha isti v thlksiz sulara doru
edcklri k n hazrlqdr. K hazrlaan omarlarn hr biri yapqan buynuzlar il
qarsndak omarn arxasndan tutur v tk srada dzlrlr. Hr srada txminn 50 omar olur.
Omarlarn tk srada dzlrk hrkt etmlrinin mhm sbblri var. vvla, bu hrkt suyun
km tsirini azaldr v daha az gc srf etmlrini v daha srtl hrkt etmlrini tmin edir.
Bundan baqa, he bir gizlnm yeri olmayan aq qum ovalqlar boyu hrkt edn omarlar
qarlarna xan thlklr qar daha yax mdafi olunurlar. K edn omar srlri dmnlri
trfindn hcuma mruz qaldqda dzldklri sran pozur v qsqaclarn ld xararaq srada
dzlrlr v bu kild mdafi lunurlar.19
K edn yetikinler sahil yaxn yerlrd yumurtlayrlar. Yumurtadan xan trtllar dniz
axnlar il yenidn dnizin drinliklrin aparlr v dibind yerldirilir. Balalar bydkd eyni
k yenidn balayrlar v tk sra halnda k edirlr.20
Mgr O yaratdn bilmzmi?! O, (hr eyi) incliyin qdr bilndir, (hr eydn)
xbrdardr! Yeri siz ram edn Odur. Onun qoynunda gzin, (Allahn) ruzisindn yeyin. Axr
dn d Onadr! (Mlk sursi, 14-15)
DNZ ATLARININ MARAQLI XSUSYYTLR
Dniz atlar xarici grnlri v son drc xsusi nizama malik mumi qurulular il
diqqt kn canllardr. Boylar 4-30 sm arasnda dyin dniz atlar adtn sahil zolanda
yosunlarn v digr bitkilrin arasnda yaayrlar. Malik olduqlar qoruyucu smk zireh bu
heyvanlar thlklrdn qoruyur. Zireh o qdr mhkmdir ki, qurumu l dniz atn l il
qrmaq mmkn deyil.
Dniz atnn ba bdninz dz bucaq altnda bitimidir. Baqa he bir balqda buna bnzr
xsusiyyt rast glmk mmkn deyil. Dniz atlar bdnlri dik kild zr, balarn yuxar v
aa hrkt etdir bilirlr. Ancaq balarn yan trflr doru hrkt etdir bilmirlr. Bu
xsusiyyt deigr canllarda olsa, grm chtindn problem yaradard. Ancaq dniz atlar malik
olduqlar xsusi bdn quruluu saysind bel bir probleml qarlamrlar. Dniz atlarnn gzlri
bir-birindn asl olmayan, hr trf srbst kild hrkt edn v dnrk hr trfi rahatlqla
seyr edn kild yaradlmdr. Ona gr balarn iki yana evirmslr d, traflarn rahatlqla
gr bilirlr.
Dniz atlarnn zmsi d ox xsusi sistem saysind hyata keir. zm kislrind
yerln bir cr qazn miqdarnda lazmi dyiiklik edrk suda yuxar-aa hrkt edirlr. gr
bu kissi zdlns v az miqdarda da olsa, qaz itirs, dniz at dnizin dibin batar. Bu hal is
dniz atnn lm demkdir. Burada diqqt edilmli bir cht d var. zm kissindki qazn
miqdar ox hssas nizamlanmdr. Mhz buna gr hr hans dyiiklik heyvann lmn sbb
olar. Bu hssas nizamn biz gstrdiyi hqiqt is ox vacibdir. Dniz at ancaq bu hssas nizamla
yaaya bilr. Yni dnizat ancaq bu xsusiyyti il birlikd bir andaca ortaya xd n yaayr.
Bu vziyyt dniz atnn zaman rzind bu xsusiyytlri qazanmasnn mmkn olmadn, yni

tkamllrin iddia etdiyi kmi tkaml nticsind ml glmdiyini gstrir. Kainatdak hr

varlq kimi onlar da btn xsusiyytlril birlikd Allah trfindn yaradlmlar.
Bu canllarn n tccbl chti is erkk dniz atnn domasdr. Erkk dniz at qarnnn
alt hisssind zireh tbqsinin olmad yerd geni bir kisy malikdir, bu kisd yara bnzr
dlik var. Dii yumurtalarn birbaa bu kisy yerldirir. Erkk is buradak yumurtalar
mayalandrr. Yumurtalarn qoyulduu kisnin iri hisssindki dri bir mddt sonra sngr kimi
olur v yumurtalarn qidalanmasnda mhm rol oynayan qan damarlar il dolur. 1-2 ay sonra
dniz atnn bnzri olan balalar kisdn xr.21
ox sayda dniz canllarndan tkc biri olan dniz atlar bir ox chtdn bnzrsiz
xsusiyytlr malikdirlr. Dniz atlarndak yaradl Allahn hdudsuz gcnn, sonsuz elminin
nmunlrindndir.
MEDUZALARIN NAMLUM XSUSYYTLR
Meduzalar hr ks mlum olan ox maraql canllardr. Ancaq 95%-i sudan ibart olan
meduzalarn bir ox namlum tccbl xsusiyytlri var. Msln, bzi nvlri iq saaraq
dmnlrini yanldr, bzilri is bdnlrind dmnlri n ldrc zhr hazrlayr.
Demk olar ki, btn iqlim quraqlarnda yaaya biln meduzalarn bir ox nv canllar
n thlklidir. ffaf olan bu canllarn bdnlrinin alt hisssindn uzanan lamis orqanlar var.
Bzi nvlrin lamis orqanlarnda zhrli maye olur. Meduzalar ovlarn bu zhri ifraz edrk
tutur, dmnlrini d bu zhrl ldrrlr. Zhri olmayan meduza nvlri is, lbtt, mdafisiz
deyillr. Onlardan bzilri zlrini qorumaq n iq sama xsusiyytlrindn istifad edirlr.
Dmnlri olan dniz tsbaalarndan, dniz qularndan, balqlar v balinalardan xilas olmaq n
planl v metodlu kild hrkt edirlr. Dmnlrindn qaarkn btn bdnlrin iq yanr.
Ancaq dmn onlar dilmk istdikd znqrov formal hisslrindki i sndrr v iq
yanan lamis orqanalrn gvdlrindn qoparb ayrrlar. Bellikl, dmnin diqqti lamis
orqanlarna clb edilir. Meduzalar da bu vziyytdn istifad edrk drhal oradan uzaqlarlar.
Baqa meduza nv olan fizaliyalar (Siphonophora) (yan trfdki shifd aadak kil)
is byk meduzalardr. Aralq dnizi d daxil olmaqla, btn tropik v mlayim iqlimlrd
yaayrlar. Fizaliyalarn dniz sthindn 20 sm- qdr yuxar qalxan mavi yelknbnzr orqanlar
var, onlarn zmsin v hrkt etmsin bu orqan kmk edir. Spiralvari lamis orqanalrnda
trkibind iflicedici toksinlr olan kapsullar var. Meduzalarn btn bu xsusiyytlri olduqca
maraqldr. Gnl tmasda olduqda qsa mddtd iind quruyub yox olan, demk olar ki,
tamamil sudan ibart bi rcanl bu cr kimyvi maddni nec hazrlayr? Dmnini yanldan
sullar nec tapr?
Meduzalarn dmnlrini v ya ovlarn grn gzlri, beyinlri yoxdur. Meduzalar sadc
jeleybnzr su ktlsidir, ancaq mxtlif taktikalar ildrk qida tapr, dmnlrindn xilas
olmaq n crbcr urlu hrktlr edirlr. Bu urun, tinliklr hll yolu tapan aln
meduzalara aid olmad aydndr. Meduzalar haqqnda mlumatlar bu chtdn nzrdn
keirildikd insan ox mhm nticlr aparan mlumatlara evrilir.
Meduzalar v xsusiyytlrini, etdiklrni dnn insan bu canllarn z-zlrin he n
etmycklrini, hr ey hakim olan bir gc trfindn ynlndirildiklrini anlayacaqdr. He
bnzri olmayan bu gc Allaha aiddir. Allah btn canllar nvbnv yaradaraq z stn aln v
bnzri olmayan elmini bu canllarda tzahr etdirir. Meduzalar bu nmunlrdn biridir.
QABIQLI DNZ CANLILARINDAN
DNZ DARAQLARININ (CORIS PICTA) GZLR
Yan trfdki kiik kild grnn canl dniz dara adlandrlan qabql dniz canlsdr.
ndi kl diqqtl baxn. Bu heyvann qabnn knarlar boyu dzlm kiik parlaq mavi
nqtlri grdnz? Bs bu nqtlrin hr birinin slind bir gz olduunu desk, buna
tccblnrsiniz?

N qdr tccbl olsa da, bu mavi nqtlrin hr biri kild grnn canlya aid gzdr.
Hr biri yalnz 1mm byklkd olan bu gzlr olduqca kiik olmalarna baxmayaraq bu canlnn
dmnlrindn xilas olmasna kmk edir.22
Dniz daraqlarnn bu kiik gzlrinin hr birinin bbyi v tor qias var. Bu gzlrdki
bbklri i toplayb fokuslayr. Ancaq bu canllarn beyinlrind grm mrkzi yoxdur. Yni
gzlri trfindn fokuslanan grntlr canlnn beynind normal bir gzn grdy formada rh
edilmir. Dniz daraqlarnn gzlri zrind aradrma aparan elm adamalr bu gzlrin byk
ehtimalla grnt ml gtirmdiyini txmin edirlr. gr eldirs, bu tccb yaradan gzlr n
i yarayr?
Dniz daraqlar bu gzlri aydnlqla qaranl ayrd etmk n istifad edirlr v bellikl,
qumlu sahlrdn yosunlu sahlr doru hrkt ed bilirlr. Bundan lav, millimetrik gzlri
istridylr traflarndak hrktlri sem hissini d verirlr. stridy bu sayd onu tutmaq
istynlrdn qab xilas ola bilir.
Dniz darann gzlri yaad mhitd ehtiyaclarn tmin edn xsusiyytlr malikdir v
bu gzlrin quruluunda ox aq yaradl dlili var. Gzlr bu canlnn xarici almi hiss edcyi
kild sra il qabn xarici hisssin dzlmdr. Yni bu canlya ehtiyac olan gzlr lazmi
uyunluqda v nizamla verilmidir. Dniz altndak qabql canldan qulara, aaclardak
sistemlrdn ulduzlara qdr kainatn hr yerini hat edn bu qsursuz uyunluq, nizam v plan
lbtt bir planlayan, Yaradan var. Allah canllarda yaratd bu kimi detall formalarla biz zn
tandr. Al sahibi insanlarn zrin dn vzif is gydn yer, atomdan qalaktikalara qdr hr
yerd tzahr edn Allahn hdudsuz gcn grmk v yalnz Allaha ynlmkdir.
V Allahla yana baqa he bir tanrya ibadt etm. Allahdan baqa he bir tanr yoxdur.
Allahdan baqa hr ey mhv mhkumdur. Hkm Onundur. Siz mhz Onun hzuruna
qaytarlacaqsnz! (Qss sursi, 88)
MKRODNYANIN CANLILARI: PLANKTONLAR
Planktonlar dniz altndak hyatn zncirinin n mhm, n vacib halqalarndan biridir. Bu
canllarn ls bir ne mikrometrdn ox deyil. Bir mikrometrin bir metrin milyonda biri
olmas nzr alndqda, bu canllarn gzl grnmyck qdr kiik olduu baa dlr. Bs
gzl grlmyck qdr kiik olan bu canllar bu qdr hmiyytli, htta hyatn davamll
n lazml edn hans xsusiyytdir?
Dniz altndak bir ox canlnn sas qidas bitki v heyvan sasl olmaqla iki qrupa ayrlan
planktonlardr. Bu sbbdn planktonlarn azalmas balinalardan kiik dniz canllarna qdr bir
ox canl n thlk yaradr. Bu mikroskopik canllarn hmiyyti sadc bununla
mhdudlamr. Xsusil bitki sasl planktonlar dnyadak mxtlif mvazintlrin tmin
edilmsind mhm faktordur.
Fitoplanktonlar bitki sasl planktonlardr v sasn dniz axnlar il hrkt edn tk
hceyrli mikroskopik orqanizmlrdn ibartdir. Fitoplanktonlar dnizlrdki qidalanma znciririn
ilk halqasn tkil edirlr. Bundan baqa, quruda bitn bitkilrd olduu kimi birbaa gn enerjisi
vasitsil fotosintez prosesini hyata keirir v z qidalarn hazrlayrlar. Ona gr okeanlarn sas
zvi madd mnbyi olan bitki sasl planktonlar eyni zamanda oksigen dvrannda da tarazlayc
rol oynayrlar.
Fitoplanktonlarn hyata keirdiyi fotosintez prosesi snasnda havadak karbondioksid
udulur v byk miqdarda oksigen ml glir, yerd bitkilrin hr il atmosfer xaric etdiyi 110
milyard tonluq oksigenin 70%-i bu yolla tmin edilir.23
Fitoplanktonu ml gtirn tk hceyrli su yosunlarna ox sayda misal gstrmk olar.
Sthi geometrik formalarla bznmi, silisium oksidindn ibart kapsullar saysind asanlqla
tannan Diatomlar v iki qamsnn kmyil yerlrini dyidirm xsusiyytin malik olan
Dinoflagellatlar fitoplanktonlara misal gstril bilr.

Heyvan sasl planktonlar da sasn tk hceyrli canllardan ibart olur, amma bu qrupda
ox hceyrli heyvanlar da olur. Demk olar ki, mlum olan btn dniz canllar qruplarnn
plankton formalar var. Msln, onurasz heyvanlar srf halnda ikn, balqlar da inkiaf
mrhllrinin balancnda dnizlrdki mvqqti planktonlar ml gtirir.
Plantktonlarn hm ox mxtlif nvlri, hmd hr nvn zn xas xsusiyytlri var.
Burada izah ediln ox az nmunlrdn d grndy kimi bu mikroskopik canllarda hm
grn, hm d mumi qurulu chtdn qsursuzluq mahid edilir. Bu canllar yerdki bir ox
tarazln tmin edilmsin kmk edirlr. Allahn gc sonsuzdur, istdiyini istdiyi formada
yaradr. Allah hr ey gc atandr.
SU ALTINDAKI SIINACAQLAR: MRCANLAR
Mrcanlar tropik sularn dayaz yerlrind yaayan canllardr. l mrcanlarn hngdana
evriln skeletlrinin zaman rzind toplanmas nticsind bir ox canlnn birlikd yaad
mrcan riflri ml glir. Riflr olduqca byk sahy malik olurlar. Elm adamlar mrcan riflrini
ilrind yaayan canl mxtlifliyi baxmndan ya melri il mqayis edirlr. nki mrcan
riflrind 2000-dn ox balq, 5000 nvd molyusk, 200 nvd mrcan v saysz-hesabsz xrng
nv, dniz kirpisi, dniz ulduzu, dniz ilbizi nvlri var.
Poliplr d mrcan riflrind yaayan canl nvdr v toxumalarnn daxili sthindki
hcrlrd yaayan dniz yosunlar il ortaq hyat srrlr. Dniz yosunlarnn xlorofil hceyrlri
var, bu sayd fotosintez prososesini hyata keirirlr. Dniz yosunu oksigen chtdn zngin, lakin
qidadan mhrumdurlar. Digr bitkilr kimi dniz yosununun da nitrat v fosfata ehtiyac var. Mhz
burada iki canl arasndak ortaq hyatn hmiyyti ortaya xr. Tk bana yaaya bilmyn bu
canllar birlikd yaamalar saysind atmazlqlarn ortadan qaldraraq hyatlarna davam
edirlr.
Polip toxumalarnda yaayan dniz yosunu haytlar n lazml azot kim maddlri
poliplrdn ld edirlr. Eyni zamanda thlksiz snacaqda yerlrk dmnlrindn d
qorunurlar. Poliplr d dniz yosununun fotosintezl hazrladqlar qidann bir hisssini alrlar. Bu
yolla poliplr hngdandan ibart skeletlrini qurmaq n ehtiyaclar olan lazmi enerjini ld
edirlr. 24
Digr ortaq yaayan btn canllarda olduu kimi poliplrl dniz yosunu arasndak
arasndak ortaq hyatda da hr iki canlnn btn ehtiyaclar n asan kild tmin edilir. Bu
canllar birldirn, hr ikisinin d ehtiyaclarndan xbrdar olan tk Yaradcnn olmas aydndr.
Bu canllar bir-birlrini tamamlayan, bir-birlrinin ehtiyaclarn tmin edn kild Allah trfindn
yaradlmlar.
Allah dniz altnda yaratd nvbnv canl v bu canllardak bnzrsiz qurulular,
heyrtamiz xsusiyytlr il biz sonsuz hyatn v hdudsuz elmini tandr.
(Allah) yer znd yaratd crbcr eylri d sizin ixtiyarnza verdi. yd-nsiht qbul
ednlr n, szsz ki, bunda da lamtlr vardr! Tz t yemyiniz, taxdnz bzk eylrini
xartmanz n dnizi d siz ram edn Odur. Nemtindn ruzi axtarmanz n sn gmilrin
onu yara-yara zb getdiyini grrsn. Blk, kr edsiniz! (Btn bunlar) Onun ltfn
aramanz v kr etmyiniz ndr! (Nhl sursi, 13-14)
DNZN GZQAMADIRAN CVAHRATI: NCLR
nsan dnyada hara baxsa, ehtiaml yaradl, qsursuz dizayn v heyrtamiz xsusiyytlrl
qarlar. Bu kitab boyu verdiyimiz nmunlr bu ehtiamn yalnz bir ne kiik detaldr. Allah
insanlar n yer znd grn son drc gzl olan bir ox bitki v heyvan nv yaratmdr.
Tbitdki hr detal insana zvq vern kild yaratmdr. Btn bunlarla yana yer znd bir
ox bzk yas da Allah trfindn yaradlaraq insanlara tqdim edilmidir. Bu bzk yalarndan
biri olan incilr ehtiaml gzlliklril brabr hr chtdn maraql xsusiyytlr malikdirlr.

ncilrin ml glm mrhllri heyranedicidir. ncilri adtn inci istridiysi adlanan v bir
ox nv olan istridiylr hazrlayrlar. Bu istridiyrin qabqlarnn ox mhkmdir. Amaq ox
tin olan xarici qabqlarnn kalsium-karbonat sasl trkiblri bir ox dmn n d thlklidir.
Kalsium-karbonat maddsi eyni zamanda istridiynin incini ml gtirmsind d mhm rol
oynayr.
stridiylr ilrin qum, nql v ya zrrli parazitlr girdikd bundan narahat olurlar. Bu
cr hallarda qoruma sulu kimi bu dvtsiz qona izolyasiya edirlr v zrini sdfl rtmy
balayrlar. Bu rtm prosesi incinin ml glmsindki ilk mrhldir. stridiynin iin girn yad
cisimlr incilrin ml glmsi n yirdk rolu oynayrlar. llr boyu bu yirdk maddnin
st inc st-st kalsium-karbonat tbqlril rtlckdir.
Bs istridiynin iind sdf maddsi nec ml glir? stridiynin daxili drisindki
qatlarda sdfi ml gtirn iki sas madd olur. Bir qatda incini meydana gtirn v araqonit
adlandrlan, kalsium-karbonat trkibli mineral, digrind is incidki bu araqonit maddsinin
birldirn yapqana bnzr konxiolin maddsi olur. Araqonit yarmffaf madd olduu n
inciy parlt verir. Bu iki maddnin istridiy (slind beyni bel olmayan t paras) trfindn
hazrlanmas, sonra bunlarn birldirilrk toz dnciyini rtrk inci kimi gzl cismi ml
gtirmsi, lbtt, dndrcdr. stridiynin qorunma mqsdil ml gtirdiyi inci insanlar
n estetik bzk yas kimi yaradlr.
Allah Rhman sursindki Onlardan (o iki dnizdn) inci v mrcan xar. (Rhman
sursi, 22) aysil incilr diqqt kmidir. Bundan baqa, Quranda dnyadan insanlara bir
gzllik nmunsi kimi bx ediln incilrdn cnntdki bzk yalarndan biri kimi d bhs
edilir.
CANLILARDAKI MKMML SMMETRYA
Gzgd znz baxn, mkmml simmetriyann olduunu grcksiniz. liniz bir jurnal
aln v shiflrini evirin. evirdiyiniz shiflrd qarnza xan insanlar, l baxdqda
grdynz qular, iklr, kpnklr d eyni simmetriyaya malikdirlr.
Simmetriya kainatdak uyunluu tmin edn msllrdn biridir. Btn canllar simmetrik
qurulua malikdirlr.
Dniz canllarna baxn, eyni simmetriyan grrsiniz. Balqlar, xrnglr, krevetlr, qabql
dniz canllar... liniz yan trfdki killr bnzyn bir ct dniz qab aln v simmetrik
kild bu qabqlar qar-qarya qoyun. Cizgilrinin dzlnd, bykdn kiiy doru
sralanmasnda da qsursuz simmetriya v bnzrsiz rng mxtlifliyini grcksiniz. Kainatdak
hr eyin z-zn inkiaf edn tsadflr nticsind ortaya xdn iddia edn tkaml
nzriyysinin trfdarlar tbitd nmayi etdiriln bu rng mxtlifliyi, simmetriya v nizam
qarsnda bir aqlama ver bilmirlr. Bu cr qsursuz nizamn z-zn, kor tsadflr, ursuz
hadislr il aqlana bilmycyi aydndr. Tkamllrin irli srdklri iddialar il tbitdki
canllarn rnglrinin, naxlarnn, simmetriyann ml glmsini aqlamalar he cr mmkn
deyil. Bu al sahibi hr insann drhal frqin varaca aq-aydn hqiqtdir. Bel ki, nzriyynin
banisi olmasna baxmayaraq arlz Darvin d bu hqiqti etiraf etmy mcbur olmudur:
Parlaq rnglr, erkk balqlarn bala xarmas, parlaq dii kpnklr... bu gzlliyin tbii
semnin nzartil ml gldiyini dn bilmirm.25
lbtt, trafmzda grdymz saysz-hesabsz gzllik nmunlrinin, rngarng
kpnklrin, gllrin, bnvlrin, iylklrin, gilaslarn, clbedici rnglril tutuquularn,
tovuzqularnn, bbirlrin, qsaca desk, btn ehtiam il yer znn tsadflrl ml gldiyini
al v mntiq sahibi he bir insan iddia etmz. Canllar bu xsusiyytlr malik kild Allah
trfindn yaradlmlar. Allahn elmi hr yeri hat etmidir. Ondan baqa tanr yoxdur.

Mgr sn bilmirsn ki, gylrin v yerin sltnti ancaq Allaha mxsusdur v sizin
Allahdan baqa bir dostunuz v yardmnz yoxdur?! (Bqr sursi, 107)
KPNKLRN HEYRANEDC XSUSYYTLR
Yan trfdki kild grnn kpnklrin qanadlarn ilk df grrm kimi nzrdn
keirin. Bel qsursuz estetika, n kiik shv yol verilmmi simmetriya, clbedici rnglr v
naxlar qarsnda mtlq heyran qalacaqsnz. ndi d bir para dnn. Bu kpnk
naxlarndan ilham alaraq toxunmu, olduqca estetik v keyfiyytli para. Bel bir paran
maazann vitrinind grdkd n dnrsiniz? bhsiz, bu parann naxlarn kn, krkn
d kpnk qanadlarndan nmun gtrn bir sntkarn varl alnza glr v onun sntini
bynib qiymtlndirrsiniz. El is bu hqiqti d tqdir etmlisiniz: heyran olduunuz bu snt
kpnklrdn nmun gtrrk parann naxn kn deyil, kpnk qanadlarndak naxlar
v rnglri nmunsiz yaratm Allaha aiddir.
Kpnklrin rngli v mxtlif naxlara malik qanadlar Allahn rng sntinin ehtiaml
tzahrdr. Nec ki, bir para nax z-zn, tsadfn ortaya xa bilmz, qanadlardak rng v
nax simmetriyas da qtiyyn tsadflrl ml glmyck qdr mkmmldir.
Bundan baqa, yan trfd killrini grdynz kpnklrin heyranedici xsusiyytlri
tkc mhtm qanadlarndan ibart deyil. Kpnklrin bdn quruluu da hr chtdn
qsursuzdur. Kpnklr iklrdki nektar soraraq qidalanrlar. Bzn drinliklrd olan nektar
sormaq n kpnklrin bir oxunda Proboscis adlandrlan uzun orqanv ar. Proboscis
ikrldki nektar kmi maye qidalar sormaq v ya su imk n istifad ediln uzun dildir.
Kpnklr bu uzun dillrindn istifad etmdikd iri saryrlar. Bu dil uzanm halda kpnyin
boyundan 3 df uzun olur.
Kpnklrin d digr hratlarda olduu kimi bdnlrinin trafn hat edn skeletlri var.
Bu xarici skelet yumaq toxuma il bal olan brk tbqlrdn ibartdir v zirehli paltara
bnzyir. Bu brk tbq kitin maddsindn ibartdir. Bu tbqnin ml glmsi son drc
maraql proses nticsind ba verir. Mlumdur ki, kpnk trtllar ox hrtrfli metamorfoz
prosesi keir. Trtl vvlc pup olur, daha sonra kpny evrilir. Bu dyim prosesi boyu
qanadlarda, bcqlarda, ayaqlarda v digr orqanlarda kiik dyiikliklr meydana glir. Uu
zllri, qanadlar kimi frqli mrkzlrdki hceyrlr dyiikliyin hr mrhlsind zlrini bir
daha nizama salrlar. Bundan baqa bu dyiikliklrl birlikd bdndki hr sistem d- hzm
sistemi, ifrazat sistemi v tnffs sistemi- dyiiklik keirir.26
Kpnklrin eynil qanadlarndak kimi malik olduqlar bu rng v nax mxtlifliyi stn
gc sahibi Allaha aiddir. Allah hr canlya ehtiyac olan xsusiyytlri verndir.
QU TKLRNDK NC YARADILI
Bir ox insan yerd grdy v ya havada uarkn tutduu bir qu tkn nzrdn
keirmidir. Tkdki simmetrik quruluu, altdak tklrin daha inc qurulua malik olduunu,
tklrin bir-birin kemi kimi grntsn grm v blk d tccblnmidir. Bu xs gr bir
qu tkn mikroskop altnda nzrdn keirsydi, qarlaaca qeyri-adi dizayn qarsnda
tccb daha da artard.
Tklrin ortasnda hammza mlum olan uzun v brk boru var. Bu borunun hr iki trfindn
yzlrl tk xr. Boylar v yumaqlqlar frqli olan bu tklr qua havadan uu n n lverili
kild istifad etm xsusiyyti qazandrr. Ancaq bir az da drindn nzrdn keirsk, daha da
maraql formalarla qarlaarq. Tklrin hr birinin zrind tkck deyiln v gzl
grnmyck qdr kiik olan tklr var. Bu qarmaqlar saysind hr tkck bir-birin sanki bir
zncirbnd kimi yapr.

Durnann tklrinin tkc birinin zrind tk borusunun hr iki trfind uzanan 650 dn
inc tk var. Bunlarn hr birind is 600 dd qarlql tkck var. Bu tkcklrin hr biri is 390
dn qarmaqla bir-birin balanr. Qarmaqlar bir zncirbndin iki trfi kimi bir-birin kemidir.
Qarmaqlarla ilimi bu tkcklr o qdr bitiikdir ki, tst frdkd bel aralarndan kemz.
Qarmaqlar hr hans kild bir-birindn ayrlsa, quun bir df silklnmsi v ya daha ar
hallarda dimdiyil tklrini dzltmsi tklrin vvlki halna dmsi n kifaytdir. Qu
tkknn bu quruluu uu n son drc vacibdir; qanadlarn havan keirmmsi saysind qu
ua bilir.
Qu tklrindi bu inc dizaynla yana zngin rng mxtlifliyi d olduqca diqqtkndir.
Bu mxtliflik tklrin irisind yerln v tkn ilk ml glmsi snasnda toplanan
piqmentlrl v ya iq hrktlril laqdar meydana glir. Keratin maddsindn meydana gln
tklr traf mhit rtlri sbbindn qsa mddtd khnldiyi n myyn fasillrl tzlnir.
Amma qu hr df rngarng tklrin yenidn qovuur. nki qularn tklri lazmi uzunluu,
qu nvnn rng v nax xsusiyytlrini tam ld edn qdr inkiaf edir.
Qu tklrindki saysz-hesabsz rng v nax mxtlifliyi il birg qanadlardak inc
qurulular da Allahn yaratmasndak stn snti v elmi biz gstrn dlillrdndir.
ZHR ZRRSZLDRN QULAR: ARARALAR
Hr hans sbbdn zhrlnn bir insan xilas olmaq n zhrin tsirini mhv edn drman
qbul etmli v ya zhr tibbi yolla orqanizmdn xarlmaldr. Zhrlnmlr haqqnda tibbi
mlumat olmayan bir xsin bir bitkidn v ya baqa hr hans madddn istifad edrk z-zn
malic etmsi mmkn deyil.
Ancaq bzi canllar ox insann thsil alaraq ld etdiyi bu biliy doulduu andan malikdir.
Bir ura, yrnmk n ala, zkaya, qsacas, he ura malik olmayan heyvanlar bir ox
hallarda xstliklrini zlri malic edirlr. Heyvanlarn z-zlrini malic etmk n istifad
etdiklri sullardak diqqtkn cht hamsnn n edcklrini ox yax bilmlri, hans
xstliy nyin xeyir vercyini myyn etmlridir. Bs bunu edn hqiqtn heyvanlarn
zlridir? Heyvanlar bu mlumatlar nec ld ediblr? Tkamllr canllarn bu cr
davranlarnn bir oxunun instinktiv olduunu iddia edirlr, ancaq instinktlrin mnbyini, bu
davranlarn ilk df nec ortaya xdn aqlaya bilmirlr.
vvla, canllarn bunlar zaman rzind yrnmlri mmkn deyil. Msln, zhrlnn bir
heyvan drhal lck. Zhrlnmsin sbb olan amili nec ortadan qaldracan tcrbdn
keirrk yrnmsi bu halda mmkn deyil. Unudulmamaldr ki, bir heyvann bel bir eyi
dnn uru da yoxdur.
Heyvanlarn z-zlrini malic edrkn nmayi etdirdiklri urlu davranlarna bir
misalda baxaq. Araralar tropik Amerikaya xas olan bir cr tutuquu nvdr. Clbedici rnglri il
olduqca clbedici olan bu canllarn n tccbl chti zhrli toxumlarla qidalanmalardr. ri
qarma xatrladan dimdiklril ox brk qabqlar bel qra biln bu qular zhrli toxumlarla bal
sanki mtxssisdirlr. Bu olduqca tccbl haldr, nki zhrli toxum yedikd qu
zhrlnmlidir. Ancaq bu ba vermir v qu zhrli toxumlar yedikdn sonra drhal qayalqlara
doru uur v orada olan gilli qaya paralarn gmirib udmaa balayr. Bu davrann sbbi gilli
qaya paralarnn toxumlarn iindki toksini udmas v zhrin tsirini mhv etmsidir. Qular bu
sayd zhrlnmdn toxumlar hzm edirlr.27
Bir bitkidki zhrin nec zrrsizldirilmsini araralarn z-zlrin bilmsi, lbtt,
mmkn deyil. Canllardak bu cr urlu davranlarn heyvanlarn zlrindn qaynaqlanmad,
bunun mnbyinin tbitd mvcud olan baqa bir gc v ya tsir olmad da aydndr. Gzl
grnmyn bur gc btn canllarn davranlarna nzart edir, yni onlara ilham edir. Bu taybrabri olmayan gc mhz Allaha aiddir. stn elm sahibi olan Allah nzart edndir,
yaratdqlarn qoruyandr.
ARI YEYN QULARN (MEROPIDAE) AILLI TAKTKALARI

Bzi qular mmknsz grnmsin baxmayaraq, da bel qaza bilirlr. Mhkm qayalar
oyarkn istifad etdiklri tk altlri var: dimdiklri... Ar yeyn qu bu qulardan biridir.
Ar yeyn qu yuvasn qumda uurumlarnn stn v ya ayn sahilindki brkimi
palqlara dimdiyil davaml kild vurub oyuqlar aaraq qurur. Oyuq ama prosesin 90-100 sm
uzunluunda dar tunel aana qdr davam edir. Yuvann knarlarn amaq n inaat vasitsi kimi
dimdiyindn istifad edn ar yeyn quun qsa v gcl pnclri d qazma iin kmk edir.
Yuvann iind toplanan torpa pncsil l boaldr. Ar yeyn qularn bzi nvlri 1000 v ya
daha ox qudan ibart koloniyalar halndan yaayrlar. Elm adamlar bu qdr ox yuvann iind
hr quun z yuvasn nec tapdn aqlaya bilmirlr.28
Ar yeyn qularn maraql xsusiyytlrindn biri d hrat ovlamaqda pekarlqlardr. Bu
qular arlarla qidalanrlar. Bu olduqca tccbldr, nki digr qular n ar yemk ldrc
ola bilr. Ancaq ar yeyn qulara arlarn zhri tsir etmir. nki bu qular tutduqlar arnn
qarnn vvlc bir budaa srtrk andrr, bellikl, zhri havaya boaldrlar.29
Ar yeyn quun digr bdn xsusiyytlri d hratlar asanlqla tutmalarna kmk edir.
4,5 sm uzunluunda dimdiyi var. Bu uzunluq hmiyytlidir, nki gr quun dimdiyi daha qsa
olsa, hratlar tutmaa alarkn hratlar onu yaralaya bilr. Bundan lav, dimdiyinin ox
sivri uc hisssi d ovunu sin il qarn arasndan tutmasna kmk edir. Bu sayd arnn zhrini
daha asan boalda bilir.
Ar yeyen qu hratn zhrini nec zrrsizldirmyi, lbtt, z iradsil yrnrk
ttbiq ed bilmz. Bu cr hyati drcd thlkli hadisni quun tcrb edib yrnm metodu il
kf etdiyini he ks iddia etmz. Bir quun bu cr all taktika iltmsi onun doulduu andan bu
biliklr malik oalraq yer zn gldiyini gstrir. Bundan baqa, quun btn bdn quruluunun
da bu cr qida tutma prosesin uyun formada olmas vu canlnn arlar tuta bilck kild
yaradldnn aq-aydn gstricisidir. Ar yeyn qular da yer zndki btn canllar kimi malik
olduqlar btn xsusiyytlril birlikd Allah yaratmdr.
Hqiqtn, gylrin v yerin yaradlmasnda, gec il gndzn bir-birini vz
etmsind, irisind insanlar n mnftli eylr olan gmilrin dnizlrd zmsind,
quruyan yer zn Allahn gydn yamur yadraraq yenidn diriltmsind, cins-cins
heyvanlar onun hr trf yaymasnda, gyl yer arasnda ram edilmi klyin v buludlarn
bir smtdn baqa smt dndrilmsind dnnlr n lamtlr vardr. (Bqr sursi,
164)
QSURSUZ YIRTICI QU: QARTAL
Qular nzrdn keirdikd bdnlrindki btn xsusiyytlrin uu n xsusi dizayn
edildiyini grrik. Msln, gy znd n yax hrkt etm qabiliyytin malik olan qulardan
olan qartallarnda bdn qurulular hr chtdn qsursuzdur. Qartallarn hm yerdn havaya
qalxmaq n yngl olmal, hm d ovlarn tutduqda rahatlqla damaq n gcl olmaldrlar.
Bir kel krksin (qartaln) 7000-dn ox tk var, ancaq bu tklrin hamsn birldirdikd btn
tklrin arl txminn 500 qram edir. Bundan baqa qartallarn bdnlrinin daha yngl olmas
n smklrinin ii d bodur. Bu smklrin bir x yerind havadan baqa bir ey yoxdur. Bir
kel krksiin skeletinin btvlkd arl 272 qramdan bir az oxdur. Qsacas, qartallarn
arl umaq n son drc idealdr.
Bir qartal uarkn zn lazm olan gcn oxunu qanadlarn rpma snasnda, qanadnn
aaya doru hrktindn alr. Buna gr qartaln qanadlarn aaya doru kn zllrin say
qanadlar yuxar kn zllrin sayndan oxdur. Bir qartal n uu zllri ox vacibdir. Bu
zllr adtn quun bdn kisinin yarsna brabr olur. Qartallar qanadlarnn vziyytini
dyidirrk daha srtli v ya daha yava ua bilirlr. Srtl umaq istdikd qanadlarnn n
knarlarn kly doru evirir v bellikl havan ksirlr. Srtlrini yavalatmaq istdikd is
qanadlarnn enli hisssini kly doru evirirlr.

Btn qartallarn gzlrind niktitant prd deyiln artq gz qapa var. Bu qapan
funksiyas gzlri tmizlmk v qorumaqdr. Qartallar balalarn yedirrkn gz qapaqlarn adtn
yumurlar. Bu balalarn shvn anasnn gzlrin zrr vermsinin qarsn almaq n tdbirdir.
Qartallardak dizayn sadc qsursuz uu bacar n deyil. Bundan lav tklrind yer
enm n d xsusi dizayn var. Qartal yer enrkn quyruunu havaya qaldrr v bdnin gr
bir bucaq altnda quyruunu aa krk srtini azaldr. Qanandlarnn uclarn alaldaraq
onlardan ylc kimi istifad edir. Ancaq srtini itirrkn qanadlarn stnd ml gln hava axn
qartaln yxlma thlksinin artmasna sbb olur. Qartal qanadlarnn ucundak -drd ng tk
qaldraraq bu thlknin qarsn alr. Bunlar qanadn sthindn havann dz xtt halnda
kemsin v quun rahatlqla yer enmsin kmk edir.31
Bura qdr gstriln misallard ox aq grnn bir hqiqt var. Tk bir qartaln bdnindki
dizaynn bir ne detal bel tsadfn ml glmyck qdr mkmmldir. Bu da biz qartallar
da eynil btn digr qular v canllar kimi stn gc sahibi Allahn yaratdn aq kild sbut
edir.
TBTDK TOXUCULAR
Yal v tz yarpaqlardan inc uzun zolaqlar ksrk son drc sistemli hrktlrl, tapd
haa budaqlarda hrlm mhkm yuvalar quran bir canl n bunlar tsadfn yrnmidir
demk mmkndr? lbtt, bel bacarq qarsnda tsadfn yrnmidir iddias olduqca yersiz
aqlamadr. Bir az sorna vercyimiz misaldan da grcyiniz kimi canllarda mvcud olan daha
bir ox xsusiyyt tkamllrin tsadf iddialarnn n qdr al v mntiqdn knar olduunu
aq kild ortaya qoyur.
Toxucu qu vvlc istifad edcyi material toplayr. Ya yal v tz yarpaqlardan zn
inc uzun zolaqlar ksir, ya da yarpaqlarn orta damarlarndan istifad edirlr. Xsusil tz
yarpaqlar semsinin is, lbtt, sbbi var. Quru yarpaqlar hrmk ox tindir, ancaq tz
yarpaq liflrini hrmk ox asandr. Qu vvlc haa budaa bir yarpaqdan qopard uzun lifin
ucunu saryaraq i balayr. Bir aya il lifin ucunu budan stnd tutur, digr ucunu dimdiyil
hrr. Liflrin almasnn qarsn almaq n onlar dynlyib bir-birlrin balayrlar. vvlc
bir nbr ml gtirirlr, bu yuvann giriidir. Daha sonra is dimdiyindn mkik kimi istifad
edr yarpaq liflrini digr liflrin zrindn v altndan sra il keirir.Toxuma prosesi snasnda
hr lifin n qdr kilmsi lazm olduunu da hesablayr. nki gr toxuma bo olsa, yuva kr.
Bundan baqa, yuvann son haln zehnind canlandrmaldr ki, divarlarn n vaxt qvsvari formaya
salacana v ya l doru xnt vercyin qrar versin.
Girii toxuduqdan sonra yuvann divarlarn toxumaa balayr. Bunun n baaa dayanr
v iridn ilmy davam edir. Dimdiyil bir lifi digrinin altna soxur v sonra hssas kild
ld qalan ucunu tutur v tarm kir. Bellikl, son drc mntzm toxuma ml gtirir.32
Grndy kimi, toxucu qu yuvasn qurarkn daima bir ne mrhl sonrasn
hesablayaraq hrkt edir. vvlc yuvas n n uyun material toplayr, yuvan toxumaa
tsadfi yerdn balamr. vvlc girii toxuyur, oradan divarlara davam edir. Toxucu qularn bu
bacarqlara tsadfn, ursuz kild yiylnmsini iddia etmk, lbtt, mmkn deyil. Bu
qularn z-zlrin bu qdr qarq formaya malik olan yuvalar hrmsi tsadflrl aqlana
bilmz. Toxucu qularn da btn canllar kimi Allahn ilham il hrkt etdiklri al v vicdan
sahibi hr insann asanlqla grcyi aq-aydn hqiqtdir.
UAN SNCABLARIN BACARIQLARI
Allah yaratd maraql xsusiyytdki canllarla insanlara zn tandr. nsanlarn
tandqlar canllar haqqnda yrndiklri hrtrfli mlumat heyrtlrini artrr; tanmadqlar
canllar haqqndak mlumatlar is zehinlrindki qflt prdsinin almasna kmk edir. Bu
xsusiyytlr zrind dnmk is hr birindki qsursuz yaradl grmy v Allahn sonsuz
qdrtini tqdir etmy yoldur.

Uan sincablar da insanlarn zrind dnm monotonluunu, alqanlq prdsini

qaldracaq xsusiyytlr malik olan milyonlarla canl nvndn biridir. Boylar 45-90 sm arasnda
dyin uan sincablar Avstraliyada yaayrlar. Bir aacdan digrin planer (motorsuz uan aparat)
kimi uaraq ken bu canllarn btn nvlri aaclarda yaayr. Bu canllar qollarnn arasndak
uma prdsi vasitsil uurlar.
Baqa bir nvn uma prdsi qabaq ayaqlardan arxadaklara qdr uzanr; dardr v qotaza
bnzr uzun tklri var. Digr nvlrd is bu paratbnzr forma krkl dridn ibart prddir.
Bu prd qabaq ayaq topuuna qdr uzanr. Uan kuskus adl nv bir aacn gvdsindn atlr v
grilmi drinin planer bnzyn tsirindn bir dfd 30 metrlik msafy tullanr. Byk uan
sincablar aaclar arasnda planer kimi uurlar. Bu canllarn ard-arda 6 dfd 530 metr msaf qt
etdiklri mahid edilmidir.33
Bu kitabda verilmi digr nmunlrdn d grndy kimi uan sincablar zlrin xas
xsusiyytlr malikdirlr. Yer zndki milyonlarla nv canlnn malik olduu bnzrsiz
xsusiyytlrin nec ortaya xdn dnn bir insan bunlarn bircsinin bel ursuz hadislr
nticsind ortaya xmayacan, bir canlnn z-zn qsursuz xsusiyytlr qazanmayacan, bu
canlnn bir hisssinin bel tsadfn ml glmycyini drhal anlayacaq. Btn heyvanlar,
bitkilr, insanlar Allah trfindn ksiksiz kild yaradlmlar. Al v vicdanla dnn insanlar
n bu ox aq hqiqtdir.
Bu hqiqti drk etmk v btn hyatn ona gr qurmaq hr insann xeyrindir. nki
insann dnyadak vzifsi Allahn ehtiaml yaratmasn grmk v bu yaradl qarsnda Allahn
sonsuz gcn v elmini tqdir etmkdir.
Sizin tanrnz ancaq O Allahdr ki, Ondan baqa he bir tanr yoxdur. O, elm il hr eyi
ehtiva etmidir! (Taha sursi, 98)
ANQUT QULARININ BALALARINA FQT
ursuz bir canlnn balasn doduqdan sonra trk edib getmsi gzlnilir. Ancaq tam
ksin, heyvanlar balalarnn btn msuliyytini boyunlarna gtrrlr. Bel ki, onlar irlid
qarlaacaql thlklrdn qorumaq n tdbir grmyi bel unutmurlar.
Bununla bal n gzl nmunlrdn biri su qularndan olan anqutlardr. Anqutlar balalarn
arxalarnda dayrlar. Balalar ana-atalarndan birinin arxasna xrlar. Ana balalarnn stndn
yxlmamas n qanadlarn bir az yuxar qaldrr v balalarn ban yana doru uzadaraq
dimdiyin ald qida il yedirir (yuxardak kil).
Lakin anqutarn balalarna verdiyi ilk ey sl qida deyil. Anqutlar balalarna vvlc suyun
stndn topladqlar v ya sinlrindn qopardqlar tklri yedirirlr. Hr bala ox miqdarda tk
udur. Bs bu maraql yemyin sbbi ndir?
Balalarn yediklri bu tklr hzm olunmur, ancaq balalarn mdsind toplanr. Bir hisssi
barsaa alan yerd ylr. Balqlarn qlqlar v digr qidalarn hzm olunmayan hisslri
burada toplanr. Bellikl, sivri balq qlqlarnn v ya hratlarn brk hisssinin balalarn
mdsindn kerknbarsaqlarn nazik divarlarn zdlmsinin qars alnr. Bu tk yem
tcrbsi quun btn hyat davam edir. Ancaq ilk df yediriln tklr balalarn salaml n
grln mhm tdbirdir.34
Anqutlar kimi balalarnn ehtiyaclarn hr chtdn tmin etmy v qorumaa ynln
davranllar btn canllarda grmk mmkndr. Tbitdki canllarn hr biri balalar byyn
qdr onlarn qaysna qalr, ehtiyaclarn tam tmin edirlr.
Tbitdki canllar arasnda mahid ediln bu davranlar tkamllrin tbit dy
meydandr, xudbin olan, z mnftini gdn stn glr iddialarn tamamil sassz edir.
Canllardak bu kiimi davranlarn mnbyinin is onlarn z alndan qaynaqlanmad, bir quun,
plngin v ya baqa hr hans heyvann, baqa canlnn ehtiyaclarn dnrk, incliklri nzr

alaraq hrkt etmycyi aydndr. Bu canllar Allahn ilham il hrkt edirlr. Allah canllarn hr
birin davranlarn ilham edir v onlar da bunu ksizsiz kild yerin yetirirlr. Hr biri zn
Yaradan Allaha boyun ymidir. Quranda bu hqiqt bel bildirilir:
Gylrd v yerd olanlar Onundur. Hams Ona boyun yr! (Rum sursi, 26)
UMA MEXANZMLR: CIRCIRAMALAR
Crcrama uuu hans srtd v hans istiqamtd olsa da, ani surtd dayanb trs
istiqamtd umaa balayacaq qdr qsursuz uma bacarna malikdir. Bundan baqa, havada
sabit dayanb ovuna hcum etmk n uyun mvqe tuta bilir. Hminin bu vziyytd ikn
olduu yerd cld dnrk ovuna ynl bilir. Bunlar crcramann dvrmzn qabaqcl
texnologiasnn mhsulu olan vertolyotlara ilham mnbyi olan manevr qabiliyytlrindn bir
nesidir.
Crcramann bdni metalla rtlm tssrat vern halqal qurulua malikdir. Buz
mavisindn bordo rngin (tnd qrmz) qdr mxtlif rnglr malik olan crcramann belind
biri qabaqda, digri arxada olmaqla iki cr qanad var. Qanadlar ks zamanl ilyir. Yni qabaqdak
iki qanad yuxar qalxarkn arxadak iki qanad aa enir. Qanadlarn hrkti iki qar-qarya zl
qrupunun hrktil tmin edilir. zllrin bir ucu gvdnin iindki ling formal uzantlara
baldr. Bir zl qrupu ylaraq bir ct qanadn yuxar qalxmasn tmin edrkn digr zl
qrupu da eyni drcd dartlaraq ikinci ct qanadn aa enmsin kmk edir. Dvrmzd
crcrmalardan nmun gtrlrk istehsal ediln vertolyonlar da eyni sulla yuxar-aa hrkt
edirlr. Crcramalarn qsursuz uuu bir-birindn asl olmayan bu 4 byk qanadn bdnin
arln damas il mmkn olur. Bu xsusiyyt hrata ani manevrlr etm, srtini anidn
artrma v saniyd 10 metr atan srtl uma imkan verir.35
ox yksk srtl uarkn ani manevrlr edn crcramannn grm qabiliyyti d
qsursuzdur. Crcramann gz elmi ktllrd dnyann n yax grn hrat gz kimi qbul
edilir. Hr biri 30.000- qdr xrda gzdn ibart olan bir ct gz malikdir. ki yarmkry
bnzyn v bann yarsn tutan gzlr hrata ox geni sahni grm imkan verir. Crcrama
gzlri saysind demk olar ki, arxasnda ba vernlri be gr bilir.36
Grndy kimi crcrama hr biri tk-tk mkmml qurulua malik sistemlr btndr. Bu
sistemlrin hr hans birindki kiik bir ksiklik digr sistemlrin i yaramamasna yol aar. Amma
sistemlrin hams mkmml kild yaradlm v bu sayd canl hyatna davam
edir.Crcramadak bu bnzrsiz yaradl Allaha aiddir. Allah hr cr yaratma bilndir.
SHRADAKI HYAT
Gndz hddindn artq isti, gec is dondurucu soyuq, hftlr, htta aylar boyu davam edn
quraqlq, qida atmazl... Btn bunlar shralardak mhitin bir hisssidir. Bu tin rtlr
altnda yaamaq, lbtt, asan deyil. Ancaq btn bu tin grnn rtlr baxmayaraq shrada
yaayan bir ox canl var. Bu canllara baxdqda hr hrktlrinin, bdn qurulularnn burda
yaamaa uyun xsusiyytd yaradldn grrk. Allah bu canllar onlara xas kild yaratd
sullarla istidn qoruyur. Nmunlri nzrdn keirdikd bu canllarn malik olduqlar
xsusiyytlrin tsadfn ortaya xmadqlar, ancaq stn gc sahibi olan bir Yaradan trfindn
yaradldqlar aydn olacaq.
Qum tplrind yaayan shra grzlri (Cerates vipera) qumlarn altnda yaayr. Grz
quma yanak titrmlrl ba vurur.Quyruu soldan saa doru srtl hrkt edir, sonra bu
hrkt ilan tamamil quma gmln qdr qvrm halnda olan btn gvdsin yaylr.
Heyvan bzn bir, bzn d iki gzn d ld qoyur. Bu sayd ovlama imkan ld edir.

Qum frtnalarnn ani surtd balad bel bir mhitd gzlrini ld qoymaq slind ilana
zrr ver bilr. Ancaq grznin gzndki qurulu il bu thlk tamamil aradan qaldrlmdr.
Grznin gzlri quma qar ffaf qabqdan olan eynk il qorunur.
Shrada yaayan canllardan biri d n kiik tlk olan Fennec tlksdr. Onun ox byk
qulaqlar var. Bu tlklr Afrika v rbistann qumlu llrind yaayrar. Enli qulaqlar sadc
ovunun yerini myyn etmy kmk etmir; eyni zamanda ox istilnmyin qarsn alaraq
heyvann srin qalmasn da tmin edir (ortadak kiik kil).
Shralarda yaayan m burunlu krtnkl is quyruunu v ayaqlarn srinltmk n
isti qumun zrind rqs edirmi kimi hrkt edir. Sonra quyruunun dstyil arpaz kild bir
qabaq, bir arxa ayan havaya qaldrr (n yuxardak kil). Bir ne saniy sonra ayaqlar dyiir.
Krtnkl aerodinamik formal burnu v bdni saysind qum tpciklrinin iind sanki zr.
Byk ayaqlar qumlarn arasnda ox srtl qamasna kmk edir.37
Avstraliyada yaayan shra qurbaalar is sanki su anbardrlar. Bdnlrindki kislri ya
yadqda su il doldururlar. Daha sonra qumun altna girir v yaacaq yalar gzlmy
balayrlar. Digr shra heyvanlar da susadqda bu qurbaalar taprlar, qumdan xararaq
qurbaadak suyu iirlr.38
HEYVAN GZLRNDK MXTLFLK
Balqlar su altnda ikn, qular is uarkn onlara grm imkan vern gz qurulularna
malikdirlr. Bunlar kimi digr canllarn da gz qurulular ehtiyaclarna gr yaradlmdr. Bu,
doru dyrlndirdikd insana ox ey qazandracaq mlumatdr. Gz kimi qarq v mrkkb
quruluda olan bir orqann stlik hr canlda mxtlif xsusiyytlr z-zn malik olmayaca
aydndr. Bununla bal nmunlri aradran v al v vicdanl dnn hr insan canllarn Allah
trfindn yaradldqlar hqiqtini drhal anlayacaq. Aada veriln nmunlr bu hqiqti
dnmk n bir yoldur.
Qular insanlardan daha srtli grm gcn malikdir v daha geni sahni ox aydn gr
bilirlr. Bir qu insann hiss-hiss grrk qavrad bir ox grntn bir baxda btvlkl gr
bilir. Bu ov ovlayarkn byk stnlkdr. Bzi qularn gzlri insanla mqayisd 6 qat uza
grr.
nsan n gzn qrpdqda ortaya xan anlq grnt itkisi ox da mhm deyil. Ancaq
yzlrl metr yksklind, byk srtl uan bir qu n bu mhm problem yarada bilr. Bu
sbbdn qular gzlrini qrparkn he vaxt grntlrind fasil yaranmr. nki quun gz
qrpma prdsi adlanan nc gz qapa var. Bu qapaq ffafdr v gzn bir trfindn digrin
hrkt edir. Bellikl, qular gzlrini tamamil yummadan qrpa bilirlr. Suya ba vuran qularda
is bu prd dalc eynyi funksiyasn yerin yetirir v gz zrr glmsinin qarsn alr.
Baqa bir nmun kimi dvnin gzlri d lazmi mdafini tmin edn xsusiyytddir.
Gzlrin trafndak brk smklr zrblr qar gz qoruduqlar kimi, gn alarndan da
mhafiz edirlr. Olduqca gcl qum frtnalar bel dvnin gzlrin zrr vermir. nki
kirpiklri bir-birinin iin ken qurulua malikdir v hr hans bir thlk olduqda avtomatik
rtlr. Bellikl, heyvann gzn n xrda toz bel girmir.
Balqlarn gzlri is dnyaya ffaf rtk arxasndan baxr. Bu prd dalclarn sualt
eynklrini xatrladr. Krkilli v brk olan gz qurulular yaxn plandak cisimlri grr.
Baln gznn krkilli olmasnn baqa bir sbbi is in suda snmasdr. Gz, demk olar
ki, su il eyni qatla malik maye il dolu olduundan knardak grntlr gzd ks olunarkn
snmr. Bunun nticsind gz bbyi knardak cismin grntsn tor qia zrind tamamil
fokuslayr v balq, insann ksin, suyun iind son drc aydn grr.
ANTLOPLARIN BDNNDK XSUS SOYUTMA SSTEM

nsanlar soyutma sistemlrini ox yaxn dvrd kf etmi, texnologiyann inkilaf il bu

gnk masir halna qdr tkmilldirmidir. Ancaq soyutma sistemlrini ilk df kf ednlr
insanlar deyil. Tbitdki istiqanl hr canlnn bdnind temperaturun nizamlanmas n lazml
mexanizm var. Bu canllar bdnlrindki soyutma sistemil birlikd yaradlmlar. Bunlara misal
olaraq Afrikann srtl qaan antilopunu gstr bilrik. Antilop yaamaq n dmnlrindn
qamaa mcburdur, nki baqa mdafi vasitsi yoxdur. Bu srtli qa antilopun bdninin
temperaturunu hddindn artq qaldrr. Lakin antilopun hyatda qalmas n beyninin bdnindn
daha srin qalmas vacibdir.
Antilopun beyninin srin qalmas n bann sa trfind znmxsus soyutma sistemi
var. Antiloplarn v ona bnzr heyvanlarn nfs alma kanallarnn arxasnda uzanan, byk qan
ynlarnn irisindn yaylan yzlrl kiik arteriya var. Qbul edilmi hava burunun iindki
nmliyi soyudur, ona gr kiik arteriyalarn irisindn ken qan soyuyur. Sonra kiik arteriyalar
qan beyin dayan bir qan damarnda birlir. Bu sayd antilop qaarkn srtl artan bdn
temperaturundan zrr grmr.
Burada diqqtkn cht var: bu qsursuz sistem zaman rzind z-zn meydana gl
bilmz. nki beyinin soyudulmas n lazml olan bu sistemin olmamas antilopun ilk df
qamas il lmn sbb olar.39
Antiloplardak soyutma sistemi misalndan da grndy kimi canllardak qurulular
tkamllrin mrhlli inkiaf iddias il aqlanmayacaq qdr mrkkbdir. Yni bir canlnn
bdn sistemlriin v orqanlarnn zaman rzind kiik dyiikliklrl ortaya xmas
mmknszdr. Canl bdnlri antiloplardak soyut sistemi kimi tkc bir hisssi olmasa, he bir
i yaramayan formalardan ibartdir. Bu da btn canllarn tkamllrin iddia etdiklri kimi
tsadflrl zaman rzind ml glmdiklrini, ksin, Allah trfindn bir andaca qsursuz
kild yaradldqlarn sbut edir. Bu dnn v aln ildn insanlar n ox aq hqiqtdir.
gr (all-bal) dn bilirsinizs, (anlayn ki) O, rqin, qrbin v onlarn ikisinin
arasnda olanlarn Rbbidir! (ra sursi, 28)
NSANIN YARADILIINDAKI EHTAM
trafnzdak insanlarn hams analarnn btnind keirdiklri aylarn nticsind bu gnk
hallarna glmilr. Hr biri n eyni qsursuz sistem analarnn btnind hazrlanm, hr biri eyni
mrhllri kemilr.
Dou son drc byk mczdir. Ana btnind hazrlanm xsusi qorunmu otanda
inkiaf edn krp bir mddt sonra dnyaya glir. Bu mczvi hadisdki incliklri dnn hr
insan hmiyytli nticlr ld edckdir. Bu nticy krpnin inkiafna tsir edn amillrdn
birini nzrdn keirrk glk:
Plesanta dllnmi yumurtann btn divarna yerlmsi n bdn trfindn ml
gtiriln toxumadr. Krpnin yumaq qan damarlarn ehtiva edir. Bu damarlar bir aacn kollar
kimidir. Plesanta krpy qida dayan toxumalarla birlrk qida, vitamin, minerallar, su v
oksigen kimi anadan gln hr cr maddni krpy dayr.
Plesantann bu vzifsi ox vacibdir. nki bu toxuma hm krpnin btn ehtiyaclarn
tmin etmli, hm d onu qorumaldr. slind bu vziflri yerin yetirmkl plesanta krp n
aciyr, md, barsaq, qaraciyr v byrk kimi orqanlarn vzifsini z boynuna gtrr.
Plesantann bu mbadilni hyata keirmsini tmin edn korion adlandrlan zrif prddir. Bu
prd ana il krpnin qan dvrann bir-birindn ayrr. Bu prd saysind anann qan qtiyyn
krpnin damarlarna kemir. Krp oksigen v qidan bu prd vasitsil qbul edir.
Krpnin ilk aylarda ehtiyac olan qidalarla skkizinci v doqquzuncu aylarda ehtiyac olan
qidalar bir-birindn frqlnir. Plesanta qidann qbul edilmsi zaman bunu da tarazladrmaldr.
Bel ki, btn bunlar plesanta qsursuz kild yerin yetirir. Hr df nyi n qdr gtrcyini
ox yax bilir, seir v diqqtli olur. Bunlar plesantann xsusiyytlrindn bir nesidir. Burada
bzi suallar v chtlrl qarlarq. vvla, sadc hceyrlrdn ibart bir toxuma olan

plesantann btn bu hesablamalar nec etdiyi sualna cavab verilmlidir. Bununla brabr
krpnin ehtiyaclarndan plesantann nec xbrdar olmas sual da cavab gzlyir. Dnn bir
insan bunlar plesanta adlanan t parasnn z-zn etmsinin v ya bu xsusiyytlri plesantann
tsadfn qazanmasnn mmkn olmadn drhal grckdir. Bu halda qarmza xan hqiqt
yen son drc aqdr: plesanta toxumas ana btnindki uan ehtiyaclarn dyck
xsusiyytlr malik kild Allah trfindn yaradlmdr. Dou mczsi Allahn yaratma
sntindki ehtiamn nmayi etdirdiyi nmunlrdn biridir.
Ey insan! Sni krim olan Rbbin qar aldadan ndir? O Rbbin ki, sni yaratd,
dzldib qaydaya sald. Sn z istdiyi surtd biim verdi. (nfitar sursi, 6-8)
TKMLM KONDSONER, QSURSUZ HSS EDC: DR
Hal-hazrda bu kitabn shiflrini asanlqla evir bilirsiniz. ni llriniz shiflrin hiss
etmkd he bir problem yaratmr. Eyni kild dz, srkn sthi olan cisimlri d, msln,
stkanlar da liniz alb apara bilirsiniz. Bir tk toxunduqda yumaqln, bir qayan tutduqda
brkliyini hiss ed bilirsiniz. nki driniz btn bunlar qbul edib beyniniz lazmi siqnallar
gndrrk sizin cisimlri beyninizd qavrayamaa kmk edn xsusiyyt malikdir.
nsan drisinin altnda yerln toxunmaya hssas sinirlr ox hssasdr v bdn
splnmidir. n ox sinir ucu barmaq uclarnda yerlir. Bu da siz hrkt asanl verir v he
bir rahatszlq vermir. Bununla yana daha hmiyytsiz yerlrd, msln, krkd az sayda
sinir ucu var. Bu ox mhm stnlkdr. Bunun ksini dnk: barmaq uclarnn ox hissiyyatsz
olduunu, btn sinir uclarnn krkd toplandn frz edk. Bu, bhsiz, olduqca tin vziyyt
olard. limizdn dzgn istifad ed bilmz, lakin kryimiz toxunan n kiik maddni, msln,
paltarmzn qrlarn hiss edrdik.
nsan drisi bir ox tbqdn ml gln, iind hiss edici sinirlr, qan dvran kanallar,
ventilyasiya sistemlri, temperatur v nm nizamlayclar olan, lazm gldikd, qalxan kimi Gn
alarndan bdni qoruyan mrkkb orqandr. Bu xsusiyytlrin gr drisinin bir hisssinin
zdlnmsi insan n hyati thlk ola bilr.
Bir-birindn tamamil frqli qurululardan ml gln drinin alt isssind yadan ibart
tbq var. Bu ya tbqsi temperatura qar izolyasiya funksiyasn yerin yetirir. Bu tbqnin
stnd driy elastiklik vern v byk hisssi zlallardan ibart baqa tbq var.
Drimizin 1 sm drinliyin baxsaq mhz bu yalarn v zlallarn ml gtirdiyi, ox
mxtlif damarlarn da olduu qeyri-estetik, htta rprdici grnt il qarlaarq. Dri btn bu
qurulular rtn xsusiyyti il hm bdnimiz estetik grnt verir, hm d btn xarici
tsirlrdn qorunmamza kmk edir. Drimizi bizim n lazml edn vziflrindn bir
nesini saymaq v onlarn zrind dnmk drimizin varlnn n qdr vacib olduunun baa
dlmsi n kifaytdir.
nsan drisi orqanizmin su tarazlnn pozulmasnn qarsn alr, davaml v elastikdir, zzn tzly bilir, bdni zrrli alardan qoruyur, xarici alm il laqni tmin edir, soyuq v
ya isti havalarda bdnin temperaturunu tnzimlyir.
Hr cr ehtiyac tmin edn tkmillmi kondisioner v hssas detektor kimi hrkt edn
insan drisi hm estetik chtdn, hmd insan qoruyan xsusiyytlril Allah trfindn
yaradlm nemtdir. Tkc bir xsusiyyti haqqnda oxshifli kitablar yazlan dri Allahn
yaratmasndak ehtiamn biz bir daha gstrir.
SMKLRDK QFS SSTEMLRN MHKMLY
Bdnin hrkti v qorunmas kimi mhm funksiyan yerin yetirn smklr bu ii
asanlqla grck keyfiyyt v mhkmlikd yaradlmlar. Msln, bud smy dik formada bir
ton arla tab gtir bilr. Bel ki, atlan hr addmda bu smymz bdn arlmzdan
df ar yk dr. Htta dirkl hndrly tullanan bir idman yer enrkn bud smynn hr
sm2-i 1400 kq-lq tzyiq mruz qalr.

Smklrdki nizamn mkmmlliyinin tam kild baa dlmsi n bel bir bnztm
edk. nsann istifad etdiyi n mhkm v yararl materiallardan biri poladdr.nki polad hm
mhkm, hmd elastik madddir. Ancaq smklr brk poladdan daha mhkmdir v 10 df artq
elastikliy malikdir. Smklr poladdan arlq baxmndan da stn quruludadrlar. Bir polad
karkas insan skeletindn 3 df ardr. Smklrdki qsursuz quruluu dvrmzn tikililril
mqayis etmk d mmkndr. XX srin ikinci yarsna qdr byk v hndr tikililr ina etmk
insan n xrc v uzun vaxt tlb edn, tin bir ii idi. Lakin texnologiyann inkiaf il tikinti
sahsind bir ox sul ilndi. Bu sullarn n mhmlrindn biri qfs sistemlr kimi mlum
olan sistemdir. Bu sula sasn tikili saxlayan dayaqlar tk hissdn deyil, bir-birinin iin kemi,
qfs formasndak dirklrdn ibartdir. Kompterlrd ilnn mrkkb hesablamalar saysind
bu suldan istifad edilrk tikiln byk krplr v snaye obyektlri daha mhkm v ucuz baa
glir.
Smklrin daxili quruluu da insanlarn binalarda v krplrd istifad etdiyi qfs
sistemin sasn qurulmudur. Bir smy ksib tdqiq etdikd daxili quruluunda olduqca maraql
sistem grmk olar. Minlrl kiik ubuq i-i kerk mrkkb sistem ml gtirir. Mhz bu
forma smklrin iind qurulmu qfs sistemidir. Bu sayd smklr hm ox mhkm, hm d
insann asanlqla hrkt etmsin imkan verck qdr yngldrlr. gr bunun ksi olsayd, yni
smklrin ii xarici kimi brk v tamamil dolu olsayd, hm smklrin arlndan insan
hrkt ed bilmzdi, hm d smyn quruluu brk olduundan n kiik zrbdn atlayar v
snard.
nsann dvrmzn texnologiyas vasitsil tqlid etmy ald smklrdki qurulu
Allahn bnzrsiz yaratma sntinin nmunlrindn sadc biridir. Allahn ksiksiz v bnzrsiz
yaratmasndak ehtiam hr insan z bdnind grmli v zrind dnrk kr etmlidir.
DNYANIN N BYK PAYLAMA BKS: QAN DVRANI SSTEM
100 trilyon evdn ibart bir hr tsvvr edk. Sizc bu hrdki evlrin hr birinin
istklrini bir anda yerin yetirn bir paylama irkti ola bilr? Bir oxunuz buna lbtt, ola
bilmz cavabn vercksiniz. Ancaq buna bnzr bir sistem hr insann orqanizmind mvcuddur.
nsann orqanizmindki evlr hceyrlrdir, paylama irkti is saysz-hesabsz iisi olan qan
dvran sistemidir. Qan dvran sistemi iilri insan bdnindki txminn 100 trilyon hceyrni
bir-bir gzir. Bu sistemin n vacib iisi rkdir. rk irkli v tmiz qann bir-birin qarmadan
orqanizmin mxtlif yerlrin pompalanmasn tmin edn drd frqli kameras, thlksizlik
vzifsini grn qapaqcqlar il son drc hssas qurulmu bir nizama malikdir.
ryi tdqiq etdikd onun yalnz bir pompadan ibart olmadn, hm d bu pompann
vurduu qann istiqamtini myyn edn qapaqcqlar olduunu da grrik. Onlar rk
zllrinin vurduu qann lazmi anda v lazmi istiqamtd hrkt etmsini tmin edirlr. Habel
rk byk damarlar vasitsil bir trfdn aciyrl, digr trfdn d btn bdnl laqlidir.
Bdn gedn damar z d eyni zamanda mxtlif qollara ayrlr, onlar da daha kiik damarlara
blnr. Kapilyarlara qdr davam edn bu ayrlmadan sonra bu damarlar byk damarlara
birlirlr v btn bunlar yenidn ry qaydr. rkdn d qann trkibindki karbon-dioksidi
vermk v vzin oksigeni almaq n aciyr trlr.
Btn bu qan dvran sistemi, yni rk, damarlar v aciyr birlikd dnlrs, ortaya tam
kompleks bir sistem xar. (Buraya vzifsi qan tmizlmk olan byrklri, qandak kr
nisbtini tnzimlyn mdalt vzi, qann kimyvi trkibini nzartd saxlayan qaraciyri v
qandak mdafi sisteminin trkib hisslrini lav etdikd ortaya ehtiaml bir qurulu xr.) Bu
kompleks sistemin hisslrinin hams bir-birlril hmahngdir v bir-birlrin ox dzgn bir
formada balanmlar. Bir-birlril hmahng olan btn bu hisslr ortaq mqsd xidmt edirlr.
gr bir hiss bel ksik olsa, sistemd axsamalar meydana glckdir. Bu is qan dvran
sisteminin sahibi olan insann lm il nticlnck hallara sbb olar.
He bir rk vurduu qan tmizlyck bir aciyr olmadan tk bana hr hans bir bdni
bir dqiqdn artq yaada bilmz. Demli, qan dvran sistemi tk bir anda btn hisslri il

birlikd yaradlmdr. Bu da rkdki v qan dvran sistemindki qsursuz yaradl gstrir v

almlrin Rbbi olan Allahn tay-brabri olmayan yaratma sntini gstrir.
ACYRLRDK TSRL YARADILI
Aciyrlriniz sizin hrktlriniz gr zn tnzimlyn orqandr. Qadqda aciyrlriniz
daha ox ilyir v artan oksigen ehtiyacnz tmin edir, oturduqda is daha yava ilyir, ancaq he
dayanmr. Yaadnz mddtd aciyrlriniz hava pompas kimi he dayanmadan orqanizmin
iin hava alb, sonra bu havan l pompalayr. Bunu edrkn d tnffs sisteminin digr
iilril birlikd uyunluq iind hrkt edir. nki nfs almaq n tkc aciyrin olmas
kifayt deyil. Aciyrin ilmsini tmin edck knar gc d ehtiyac var. Bu gc d qfsinin
altndak diafraqm v qabralarn aralarndak zllr saysind qazanlr.
Nfs alb-verrkn znz baxn. Qabralarnzn l v yuxar doru hrkt etdiyini
grcksiniz. Bu zaman aciyrin altnda yerln diafraqma zlsi d aaya doru yastlar.
Aciyr nfs borusundak havan aaya kir. Nfs verildikd d qabralar iriy kilir.
Qabrann altnda yerln diafraqm zlsi yuxarya doru hrkt edir. Aciyr sxldqda kiik
kisciklrdki hava nfs borusundan l xr.
Qamaq, glmk, yerimk, yatmaq... Siz bunlar he dnmdn edirsiniz, ancaq btn bu
mxtlif hrktlr snasnda aciyrlrinizd orqanizminizin oksigen ehtiyacn myyn edn
avtomatik tnffs nzart sistemi ilyir. Hrkt halnda ikn bdn hceyrlrinin faliyytlri
artr, hceyrlr daha ox gc v enerji srf edir. Ona gr bdndki 100 trilyona yaxn hceyr
normalda olduundan daha ox oksigen ehtiyac hiss edir. Oksigen ehtiyacnn artmas il yana
hceyrlrin istehsal etdiyi artq karbondioksid d orqanizmdn drhal xaric edilmlidir. gr artan
oksigen tlbat tmin edilms, bundan btn orqanizm hceyrlri zrr grr. Bu sbbdn
tnffs srtlnir, yni aciyrlr daha srtl ilyirlr.
Hyat n ox vacib olan bu hal yen mczli sistem saysind hll olunur. Beyin sap
adlandrlan hissd qandak karbondioksid faizin davaml surtd nzart edn reseptorlar var. Bu
reseptorlarn bal olduu mrkzlr iin ddklri vziyyt gr aciyrlrin ilmsini tmin
edn zllr lazmi mrlr gndrir. Beyin sapndan baqa aciyrlrin xarici sthind yerln
tzyiq qar hssas reseptorlar da aciyr hddindn artq grildikd beyin sapna tnffs
drinliyinin azaldlmas n lazmi mrlr gndrirlr. Bu proseslr hr gn, hr saniy, hr an he
dayanmadan tkrarlanr.
Bir-birini tamamlayan bir ox tarazlqdan ibart bu sistemin z-zn kor tsadflr
nticsind ml glmsini iddia etmk, lbtt, mmkn deyil. nsan bdnindki tnffs sistemi
Allahn yaratma sntinin nmunlrindn sadc biridir.
MR MRKZ: BEYN
nsan beyni bir ox ii yeni anda grn sistem malikdir. Msln, bir insan beynindki
qsursuz qurulu saysind bir trfdn avtomobilini srrkn, digr trfdn maqnitofonu i sala
bilir, o snada skan da rahatlqla idar ed bilir. Bir ox ii eyni anda grmsin baxmayaraq
qarsndak avtomobillr v ya piyadalarla toqqumur. Eyni anda ayaqlar il qaz pedaln idar
edir. Radio dinlyrkn deyilnlri d tam kild anlayr. Shbtin qald yerdn davam edir v
hr n sas odur ki, btn bu proseslrin hamsn eyni anda mkmml idar edir. Qsaca desk,
insan beyninin qeyri-adi qabiliyyti saysind eyni anda bir ox ii gr bilir. Bu uyunluu tmin
edn is beyindki sinir hceyrlrinin bir-birlril laqsidir.
Xarici almdki cisimlrdn beyin gln v milyonlar, htta milyardlara ifad ediln
siqnallar byk uyunluq iind beyind analiz edilir, daha sonra dyrlndirilir v hr birin lazmi
qiymtlr verilir. Bu qarq sistemin ilmsi he dayanmadan, hyat boyu davam edir. Biz d bu
sayd grr, eidir, hiss edir, qsacas, yaayrq.
Beyindki bu qsursuz sistemi ml gtirn n mhm nsrlrdn biri say 10 milyarda
atan sinir hceyrlridir. Beyindki sinir hceyrlri digr btn hceyrlrdn frqli olaraq
elektrik axnar il ilyir v bu elektrik axnlar saysind mlumat mbadilsi edir, mlumat
saxlayrlar.

Sinir hceyrlrinin bir-birlril laqsini, dolays il beyindki ahngi tmin edn sinir
hceyrlrindki xsusi quruludur. Beyindki 10 milyard hceyrnin 120 trilyona yaxn laqsi var
v bu 120 trilyon laqnin hams doru yerddir. gr bu laqlrdn hr hans biri shv yerd
olsayd, nticsi ox ar olard. Htta insanlarn hyati funksiyalarn yerin yetirmsi mmkn
olmazd. Ancaq bel bir ey ba vermir v bzi xstliklr istisna olmaqla btn insanlar onlar n
tbii olan, amma slind ardnda trilyonlarla mczvi prosesin ba verdiyi hyat yaayrlar.
Beyindki bir-biril laqdar ilyn bu qurulu da insan bdnindki digr btn sistemlr
kimi hr mrhlsind mkmml xsusiyytlr malikdir. Beyinin milyonlarla funksiyasn tam
shvsiz, qarqlq salmadan yerin yetirmsinin sbbi is sonsuz ala malik olan Allahn onlar bu
xsusiyytlrl birlikd yaratmasdr.
Gylri, yeri v oralara yayb spldiyi canllar yaratma Onun qdrt
nianlrindndir. Allah istdiyi vaxt onlar bir yer ymaa qadirdir! (ura sursi, 29)
NSAN BDNNDK XBR: HORMONAL SSTEM
Siz bu shifni oxuyarkn he bir ey hiss etmdn v he bir qarqlq olmadan
orqanizminizd ox sayda proses ba verir. ryinizin bir dqiqd ne df vuraca,
smklrinizd toplanan kalsium faizi, qannzdak krin miqdar, byrklrinizin bir dqiqd
szdy su miqdar v bunlara bnzr minlrl proses bdninizdki hceyrlrin uyun faliyyti
saysind hyata keir. Bdninizd 100 deyil, 1000 v ya bir milyard deyil, txminn 100 trilyon
hceyr var. Bs bu qdr ox sayda hceyrnin uyunluunu tmin edn ndir? Mhz bu
uyunluu tmin edn orqanizminizdki hormonal sistemdir.
Yal noxud dnsi byklkd hipofiz vzi hormonlar idar edn v nizamlayandr. Beyinin
hipotalamus adl blgsinin nzarti altnda ilyir. Kiik t paras kimi grnn hipofiz vzi
hipotalamusdan gln mlumatlar saysind sizin hans rtlrd ny ehtiyacnz olduunu. Bu
ehtiyac tmin etmk n hans orqannzdak hans hceyrlrin ilmli olduunu, bu
hceyrlrin kimyvi mexanizmlrini, fiziki qurulularn, hazrlanmal maddlri v bu
hazrlanmann n vaxt dayandrlmasn bilir. Bundan baqa, ox xsusi xbrlm sistemi
saysind bu ehtiyaclarn tmin edilmsi n lazml yerlr btn mrlri verir.
nsan orqanizmi yetkinlik dvrnn sonuna qdr inkiaf edir. Trilyonlarla hceyr blnrk
oxalr, bellikl, toxuma v orqanlarn bymsi tmin edilir. Myyn ly atdqda
toxumalarda bym faliyyti dayanr. N qdr bymniz lazm olduunu biln v bu ly
atdqda bymnizi dayandran hipofiz adlanan vzdir. Hipofiz eyni zamanda bdninizdki
karbonhidrat v ya mbadilsini d tnzimlyir. Lazm gldikd heceyrlrindki zlal
hazrlanmasn da artrr.
Siz sadc ba hrlnmsi v ya narahatlq hiss edirsiniz v bunun n bir mddt istiraht
edirsiniz v narahatlnz keir. gr bu narahatln sbbi qan tzyiqinizin aa dmsidirs,
hipofiz vzi drhal i balayr. Hipofizin ifraz etdiyi molekullar damarlarn trafndak zllrin
bzlmsini tmin edir. Milyonlarla zlnin bzlmsi v damarlarn daralmas qan tzyiqini
artrr, siz d znz yax hiss etmy balayrsnz.
Hipofiz vzi hormonlarn klli miqdarda ifraz edildiyi vzlrdn biridir. Bundan lav,
byrkst vz, mdalt vz, cinsiyyt vzlri, qalxanabnzr vzlri kimi vzlrd d hyatn
davamll n olduqca hmiyytli hormonlar ifraz edilir. Bu vzlrdn hr hans birinin
zdlnmsi v normal ilmmsi hyat n thlklidir. nsan orqanizmindki digr sistemlr
kimi hormonal sistem d btnlk iind ilyir. Bu btnly tmine dn insan orqanizmindki
qsursuz xbrlm sistemini yaradan, he bhsiz, Uca Allahdr.
DQQTL NZART: HCEYR QILAFI
ox gcl thlksizlik tdbirlri grln, zrrli he bir eyin qapdan iri qoyulmad, iri
giri n ox dqiq yoxlamalarn edildiyi v glnlrin ancaq bu kild iri buraxld bir bina

dnn. Ancaq btn bunlar binann z etsin. ldn he bir mdaxil, he bir kmk almadan
bina canl kimi hrkt etsin. Binann dnrm kimi hrkt etmsi, yni thlksizlik
yoxlamalarn kompterin kmyil etmsi, xsiyytinin yoxlamasn aparmas dvrmzn
texnologiyas il mmkn ola bilr. Bs bel bir sistemin 1 millimetrin 100 mind biri qdr yer
yerldirildiyini desk n dnrsiniz? ndiki texnologiya il bel bir uurun ba tutmas mmkn
deyil. Ancaq bu o demk deyil ki, bel bir sistemin dnyada yoxdur. lk df eitdikd mmknsz
kimi grnn qeyri-adi sistem insan ilk ortaya xdndan bri mvcuddur. Hal-hazrda yer
zndki btn insanlarn orqanizmini tkil edn tqribn 100 trilyon hceyrnin hr birinin
qlafnda bel bir sistem mvcuddur.
Hceyr qlaf urlu canlnn yni insann sas xsusiyytlrindn olan qrar verm,
xatrlama, qiymtlndirm kimi xsusiyytlr malikdir. Qonu hceyrlrl laqni tmin edir,
hceyry giri-xlara ox hssas kild nzart edir. Malik olduu bu stn qrar verm
qabiliyyti, hafizsi v nmayi etdirdiyi al sbbil hceyr qlaf hceyrnin beyni kimi qbul
edilir.
Ancaq burada urlu hrktindn bhs etdiyimiz hceyr qlaf o qdr incdir ki, ancaq
elektron mikroskopu il grmk olur. Qlaf ct trfli, ucsuz-bucaqsz divara bnzyir. Bu divar
hceyry girii v x tmin edn qaplar v qlafn xarici mhiti tanmasn tmin edn
reseptorlarla zngindir. Bunlar hceyr divarnn zrind yerlir v hceyry giri v xlarn
hamsna dqiqlikl nzart edir.
Hceyr qlafnn ilk vzifsi hceyrnin orqanoidlrini hat edrk birlikd saxlamaqdr.
Bundan baqa, bu orqanoidlrdki proseslrin davam etmsi n lazml maddlri xarici mhitdn
qbul edir. Bunu edrkn hceyr qlaf ox qnatcildir; hceyrnin ehtiyac olduundan oxunu
sla iri qbul etmir. Bir trfdn d hceyrnin iindki zrrli maddlri drhal myyn edir v
vaxt itirmdn onlar hceyrdn xarr. Hceyr qlafnn vzifsi hyat n olduqca vacibdir. n
kiik bir xtan qbul etmz. nki hr hans bir xta v ya atmazlq hceyrnin lmn sbb
olar.
Ya v zlal molekullarndan meydana glmi tbq olan hceyr qlafnn bu cr all
hrktlrinin v urlu qrarlarnn zndn qaynaqlanmad aqdr. Tsadfn bel bir sistemin
ortaya xmadn al v vicdan sahibi h rinsan asanlqla anlayar. Hceyr d, onu hat edn
qlaf da stn elmin sahibi olan Allahn sridir v onlar qsursuz kild yaradan Allahn tyin
etdiyi vziflri yerin yetirirlr.
MNATR MLUMAT BANKI: DNT
DNT insan orqanizminin mlumat bankdr. trafnzdak insanlara baxn v n cr
xsusiyytlrinin olduunu bir anlq dnn. Bu insanlara aid gz rngi, boyun uzunluu, sa tipi
v rngi, ss tonu, dri rngi v s. kimi btn mlumatlar DNT-lrind qeyd edilmidir. Bu mlumat
bank hm iind yerldiyi hceyrnin, hm d bdndki digr btn hceyrlrin qurulular v
ehtiyaclar haqqnda hr cr mlumat da iind saxlayr. nsan bdni bir binaya bnzdils,
bdnin n inc tfrratna qdr ksiksiz plan v layihsi, btn texniki detal il hr hceyrnin
nvsindki DNT-d mvcuddur.
DNT hceyrnin ortasnda yerln nvd ciddi kild qorunur. nsan orqanizmind say 100
trilyona atan hceyrlrin diametrinin txminn millimetrin yzd biri olduu nzr alnsa, n
qdr kiik yerdn bhs edildiyi daha yax baa dlr. Bu mczvi molekul Allahn yaratma
sntindki mkmmllik v fvqltbiiliyin aq dlilidir.
DNT-dki bu mlumatlar sadc fiziki xsusiyytlri myynldirmir. Eyni zamanda
hceyr v orqanizmdki minlrl mxtlif hadis v sistem d nzart edir. Msln, insann qan
tzyiqinin aa, yuxar v ya normal olmas bel DNT-dki mlumatlarla laqdardr.
Elm adamlar insann genetik quruluu il bal mlumatlarn oxluunu vurulamaq n
frqli l vahidlrini ortaya qoyurlar. DNT-d qeyd olunmu mlumatlar o qdr oxdur ki, bunlar

kitab halnda dnsk v bu kitablar st-st qoyduumuzu frz etsk, 70 metr hndrlkd kitab
yn alnar. Elm adamlar insann gen xritsini makinada yazman mddtini d hesablamlar
v dqiqd 60 sz yazan bir xsin gnd skkiz saat yazaraq bunu ancaq 50 ild bitircyini d
qeyd etmilr. Hm d qeyd etmilr ki, DNT-dki mlumatlarla 200- yaxn 500 shiflik telefon
dftrini doldurmaq olar.
Gzl gr bilmdiyimiz, diametri millimetrin milyardda biri qdr olan, atomlarn yan-yana
dzlmsil ml glmi bir zncirin bel bir mlumata v hafizy malik olmas v bir canlnn
btn hyat funksiyalarnn bu mlumat sasnda ba vermsi aq-aydn yaradl hqiqtidir. Allah
DNT-y yerldirdiyi mlumatlarla gcnn hdudsuz olduunu v yaratmada he bir orta
olmadn bir daha gstrir. Allahn elminin hdudsuz olmamas bir ayd bel bir bnztm il
bildirilir:
De: gr Rbbimin szlrini yazmaq n drya mrkkb olsayd v bir o qdr d
ona lav etsydik, yen d Rbbimin szlri tknmdn nc onlar tknrdi! (Khf sursi,
109)
LZZT V GZLLYN NAMLUM MNBY: MOLEKULLAR
Bir ox madd eyni atomlardan tkil olunmasna baxmayaraq frqli grnr v frqli
xsusiyytlri dayr. Sizin fikrinizc, trafnzda grdynz cisimlri bir-birindn frqli edn ey
ndir? Rnglrini, formalarn, qoxularn, dadlarn bir-birindn frqlndirn, yumaq v ya brk
edn ndir? Btn bunlarn sbbi mhz atomlarn molekullar ml gtirmk n z aralarnda
qurduqlar frqli kimyvi laqlrdir.
Maddni tkil edn ilk pill olan atomlardan sonra ikinci pill molekullardr. Molekullar
maddnin kimyvi xsusiyytlrini myyn edn n kiin vahidlrdir. Bu kiik formalar iki v ya
daha ox atomdan, bzilri d minlrl atom qrupundan ibart olur. Molekullarn mxtlif
formalarda birlmlri nticsind d trafmzda gdymz mxtliflik ortaya xr. Buna dad v
qoxu hisslrimizdn misal krk baxaq.
Dad v qoxu dediyimiz anlaylar slind bir-birindn frqli molekullarn duyu
orqanlarmzda yaratd hisslrdn baqa bir ey deyil. Yemklrin, ikilrin, mxtlif meyv v
ik qoxularnn hams yan trfdki kiik kild bir nmunsini grdymz uucu
molekullardan ibartdir. Atomlar bir trfdn canl v cansz maddni ml gtirir, digr trfdn
d maddy lzzt v gzllik qatrlar. Bs bu nec ba verir?
Vanil qoxusu, lal qoxusu kimi uucu molekullar burunun epiteli adlandrlan hisssindki
titrk tklrdki reseptorlara glir v bu reseptorlarla qarlql laqy girir. Bu qarlql laq
beynimizd qoxu kimi rh edilir. Eyni kild insann dilinin n trfind d drd frqli tipd
kimyvi reseptor var. Bunlar da duzlu, irin, tur v ac dadlarna hiss edir. Btn duyu
orqanlarmzn reseptorlarna gln bu molekullar beynimiz trfindn kimyvi siqnallar kimi qbul
edilir.
Dvrmzd dad v qoxunun nec hiss edilmsi, nec ml glmsi mslsi mlum
olmudur, ancaq elm adamlar n n bzi maddlrin ox, bzi maddlrin az qoxu vermsi, n
n bzilrinin dadnn xo, bzilrinin d pis olmas il bal ortaq qnat gl bilmyiblr.
Dad v qoxunun olmas insanlar n sas ehtiyac deyil. Ancaq qhvyi rng v znmxsus
qoxusu olan torpaqdan yzlrl nvd, xo qoxulu v lzztli meyv, trvz v minlrl rng,
forma v qoxuda ik bitir v btn bunlar mhtm sntin mhsulu kimi dnyaya tamamil
baqa gzllik verir.
Bu baxmdan rng v qoxu da digr btn nemtlr kimi sonsuz ltf v ikram sahibi Allahn
insana qarlqsz bx etdiyi gzlliklrdndir. Ancaq bu iki hissin mvcud olmamas bel insann
hyatn ox dadszladrmaa kifayt olard. Ona veriln btn bu nemtlrin vzind insann

zrin dn, bhsiz, zn hr trfdn hat etmi bu cr sonsuz ikram qarsnda Rbbimizin
istdiyi kimi qul olmaa almaqdr.
ATOMUN QURULUUNDAKI GZL GC
Hava, su, dalar, heyvanlar, bitkilr, bdniniz, oturduunuz kreslo, qsaca desk, n
kiiyindn n byyn qdr grdynz, toxunduunuz, hiss etdiyiniz hr ey atomlardan
meydana glmidir. Hr iki liniz d, llrinizd tutduunuz bu kitab da atomlardan ibartdir.
Atomlar o qdr kiik hissciklrdir ki, n gcl mikroskoplarla bel birc dnsini grmk
mmkn deyil. Bir atomun diametri millimetrin milyonda biri qdrdir.
Bu kiikliyi bir insann gznd canlandrmas mmkn deyil. Ona gr bunu bir misalla
aqlamaa alaq: linizd bir aar olduunu dnn. bhsiz, bu aarn iindki atomlar
grmyiniz mmkn deyil. Gr bilmk n linizdki aar Yerin llrin qdr
bytdynz frz edk. linizdki aar Yer qdr bys, ancaq onda aarn iindki hr bir
atom bir gilas byklynd olar v siz d onlar gr bilrsiniz.41
Bs bu qdr kiik bir formann iind n var? Bu drcd kiik olmasna baxmayaraq
atomun iind kainatda grdymz sisteml mqayis edilck qdr qsursuz, tay-brabri
olmayan v kompleks sistem var. Hr atom bir nv v nvnin ox uzaqlndak orbitlrd
frlanan elektronlardan ibartdir. Nvnin iind is proton v neytron adlanan baqa zrrciklr
var.
Nv atomun tam mrkzind yerlir v atomun xsusiyytin gr myyn sayda proton v
neytrondan ibartdir. Nvnin radiusu atomun radiusunun on mind birin brabrdir. Bir az vvl
bhs etdiyimiz kimi, linizdki aar Yerin llri qdr bytdkd ortaya xan gilas
byklyndki atomlarn iind nvni axtara. Amma bu axtar bounadr. nki bel bir ld
bel ox kiik olan nvni mahid etm ehtimalmz qtiyyn yoxdur. Nvni grmyimiz n
atomumuzu tmsil edn gilas yenidn byyb iki yz metr hndrlynd byk bir top
olmaldr. Bu alasmaz ly baxmayaraq atomumuzun nvsi yen d ox kiik toz dnsindn
byk olmayacaq.42
Ancaq burada son drc tccbl vziyyt var: hcmi atomun 10 milyardda biri olmasna
baxmayaraq, nvnin ktlsi atomun ktlsinin 99.95%-ni tkil edir. Bs nec olur ki, bir ey
ktlnin txminn yarsn tkil edir, ancaq demk olar ki, he yer tutmur.
Bunun sbbi atomun ktlsini tkil edn arln atomun nvsind toplanmasdr. Bu is
gcl nv qvvsi adlandrlan qvv nticsind ba verir. Bu qvv saysind atomun nvsi
dalmadan birlikd dayanr.
Buraya qdr izah etdiklrimiz tkc bir atomun iindki qsursuz sistemin sadc bir ne
kiik detal idi. slind atom haqqnda cild-cild kitab yazlacaq qdr hrtrfli qurulua malikdir.
Ancaq burada grdymz bu bir ne detal bel onu mhtm quruluu il birlikd Allahn
yaratdn anlamaq n kifaytdir.
PROTONLAR V NEYTRONLAR ARASINDAKI MVAZNT
Atomun iindki qsursuz nizamn bir az da tfrratn nzrdn keirmkd fayda var.
Mlumdur ki, elektronlar malik olduqlar elektrik ykn gr nvnin trafnda davaml kild
frlanrlar. Btn elektronlar mnfi (-), btn protonlar is msbt (+) elektrik ykldrlr v
atomun nvsindki msbt yk elektronlar zn doru kir. Bu sbbdn elektronlar
srtlrinin onlara verdiyi mrkzdnqama gcn baxmayaraq nvnin trafndan ayrlmrlar.
Atomun mrkzind n qdr proton varsa, knarnda da o qdr elektron olur. Bu sayd
atomlarn elektrik yk tarazlanr. Ancaq protonun hcmi d, ktlsi d elektronlardan oxdur. gr
mqayis etsk, aralarndak frq bir insanla bir fndq arasndak frq kimidir. Amma yen d

elektrik yklri bir-birinin eynidir. Bs grsn proton v elektronun elektrik yklri brabr
olmasayd, n olard?
Bel olduqda kainatdak btn atomlar protondak artq msbt elektrik sbbindn msbt
elektrik ykn malik olardlar. Bunun nticsind d kainatdak hr atom bir-birini itlyckdi.
Grsn, bu indi ba vers, n olar? Kainatdak atomlarn hr biri bir-birini itls, nlr ba
verr?
Ba verck eylr ox fvqltbiidir. Atomlardak bu dyiiklik ml gls, hal-hazrda bu
kitab tutan llriniz v qollarnz bir anda para-para olar. Sadc llriniz v qollarnz deyil,
bdniniz, ayaqlarnz, banz, gzlriniz, dilriniz, qsaca desk, bdninizin hr paras bir anda
havaya uar. ind oturduunu otaq, pncrdn grnn xarici alm d bir anda havaya uar. Yer
zndki btn dnizlr, dalar, Gn sistemindki btn planetlr v kainatdak btn gy
cisimlri eyni anda sonsuz sayda hisslr ayrlb yox olar v bir daha kainatda gzl grnn he
bir cisim mvcud olmaz.
Hm d canllar n bel bir eyin ba vermsi elektron v protonlarn elektrik yklri
arasndak mvazintin 100 milyardda bir nisbtind dyimsil hyata ke bilr. Kainatn yox
olmas is bu mvazintdki milyard df milyardda bir dyiiklik il ba verr. Yni kainatn v
canllarn varl ox hssas tarazlqlarla mmkndr (trafl mlumat n bax: Harun Yhya,
Kainatn Yaradl).
Bu mvazint kainatn tsadfn meydana glmdiyini, myyn mqsd uyun kild
nizamlandn gstrir. Btn kainat yoxdan var edib, sonra da onu istdiyi formada dizay
edib nizama salan yegan qdrt is, lbtt, Qurandak ifad il btn almlrin Rbbi olan
Allahdr. Quranda bildirildiyi kimi, Sizi yaratmaq tindir, yoxsa gy ki (Allah) onu
yaratd; Qbbsini ucaltd, dzldib nizama sald; (Naziat sursi, 27-28)
NTC
Kitab boyu Allahn btn kainatda grln ehtiaml yaratmasna ahid olduq. Kainatn
drinliklrindki bir ulduzun hrktlrindn atomun iindki orbitlr, bir kpnyin
qanadlarndak simmetriyadan bir quun balalarna gstrdiyi qayya, dniz altnda demk olar ki
srf qabqdan ibart bir canlnn qeyri-adi drcd gzl incilri ml gtirmsindn suyu yer
zndki briyyt n hmiyytin qdr bir ox yaradl dlilini nzrdn keirdik.
Ancaq bir cht unudulmamaldr. N qdr ox misal gtirsk d, bu, Allahn sonsuz gcn
v bnzrsiz elmini izah etmk n sla kifayt deyil. Allah btn stn siftlrin, btn gzl
adlarn, btn gcn tk sahibidir. Grdynz v ya grmdiyiniz hr nizam hr an Allahn iznil
ilyir. Btn insanlar, canl-cansz btn varlqlar Allah yaradr v nzart edir. Quranda
bildirildiyi kimi ... el bir canl yoxdur ki, onun ixtiyar (Allahn) lind olmasn... (Hud
sursi, 56) Bizdn milyonlarla iq ili uzaqlqdak gy cisimlrinin hrktlrindn Gnd ba
vern hadislr, Yerin atmosferin daxil olan alardan Yerin tbqlrind ba vern proseslr,
yer zndki suyun buxarlanmasndan aaclardan dn yarpaqlara qdr kainatda meydana gln
btn hadislr Allahn nzartind hyata keir.
Allahn yaratmas sonsuz v hdudsuzdur. Bunu daha yax anlamaq n znz dnn.
Siz d digr insanlar kimi llri, qollar, gzlri, qulaqlar, ayaqlar olan milyardlarla insandan
birisiniz, amma eyni zamanda hr birindn frqlisiniz. Bir d insann ilk yaradlndan bu gn
qdr dnyada yaam insanlar dnn. Bu gn qdr blk milyardlarla, blk yz milyardlarla
insan yaamdr v bu insanlar da sizin kimi llr, qollara, gzlr, qulaqlara malik olmasna
baxmayaraq siz he bnzmmilr. Allah ists, bu insanlar qdr v daha da oxunu yaratmaa
gc atandr.
Allah insann he bilmdiyi v malik olduu mhdud alla anlamaqda tinlik kdiyi hl bir
ox eyi yaratmaa da qadirdir. Bunlar Allahn yaratmasndak bnzrsizliyin drk edilmsi

baxmndan zrind dnlmli hqiqtlrdir. Allah sonsuz sayda kainat, sonsuz sayda varlq,
sonsuz sayda mkan yaratmaa gc atandr. Hr birini frqli xsusiyytlrd yaratmaa da gc
atar.
Btn bu hqiqtlrdn xbrdar olan insann zrin dn Allahn istdiyi hyat trzini
yaamaq, Allahn raz olaca kild davranmaqdr. Qflt srklyn, dnmy mane olan
sbblri aradan qaldrma hr ks ancaq z syi nticsind bacarar.
De: Ey insanlar! Artq Rbbinizdn siz haqq glmidir. Doru yolu tutan zn savab,
doru yoldan azan is zn gnah qazanar. Mn siz zamin deyilm! (Yunus sursi, 108)

LAV BLM

TKAML XTASI
Darvinizm, yni tkaml nzriyysi yaradl hqiqtini inkar etmk mqsdil irli
srlm, ancaq uursuzluqla nticlnmi elmdnknar cfngiyyatdan baqa bir ey deyil.
Canllarn cansz maddlrdn tsadfn ml gldiyini iddia edn bu nzriyy kainatda v
canllarda ox mczvi nizam olduunun elm trfindn sbut edilmsil rmdr. Bellikl,
Allahn btn kainat v canllar yaratd hqiqti elm trfindn d sbut edilmidir. Bu gn
tkaml nzriyysini dirltmk n dnya sviyysind hyata keiriln tbliat sadc elmi
hqiqtlrin thrif olunmasna, trfli rhin, elm ad altnda sylniln yalanlara v ediln
saxtakarlqlara saslanr.
Ancaq bu tbliat hqiqti gizltmir. Tkaml nzriyysinin elm tarixindki n byk xta
olmas, son 20-30 il rzind elm dnyasnda getdikc daha ucadan dil gtirilir. Xsusil 80-ci
illrdn sonra aparlan tdqiqatlar Darvinist iddialarn tamamil shv olduunu ortaya qoymu v
bu hqiqt bir ox elm adam trfindn dil gtirilmidir. AB-da biologiya, biokimya,
paleontologiya kimi frqli sahlrl mul olan bir ox elm adam Darvinizmin sasszln grr,
canllarn mnyini artq yaradl hqiqtil aqlayrlar.
Tkaml nzriyysinin squtundan v yaradl dlillrindn digr bir ox faliyytimizd
btn elmi detallar il bhs etmiik v etmy davam edirik. Ancaq mvzudan dad hmiyyt
baxmndan burada da bhs etmkd fayda var.

Darvini mhv edn tinliklr

Tkaml nzriyysi tarixi qdim Yunanstana gedib xan bir tlim olmasna baxmayaraq
XIX srd hrtrfli kild irli srld. Nzriyyni elm dnyasnn gndliyin gtirn n
mhm irlilyi arlz Darvinin 1859-cu ild nr ediln Nvlrin mnyi adl kitab idi. Darvin
bu kitabda dnyadak mxtlif canl nvlrini Allahn ayr-ayr yaratmas hqiqtin qar xrd.
Darvin gr btn nvlr ortaq cdaddan trmi v zaman rzind kiik dyiikliklrl
mxtliflmidilr.
Darvinin nzriyysi he bir konkret elmi tapntya saslanmrd; znn d qbul etdiyi kimi
sadc bir mntiq yeritm idi. Htta Darvin kitabndak Nzriyynin qarsnda duran
tinliklr balql uzun blmd etiraf etdiyi kimi nzriyy bir ox mhm sual qarsnda
arsiz qalrd.

Darvin nzriyysinin qarsndak tinliklr irlilyn elmin stn glcyin, yeni elmi
kflrin nzriyysini gclndircyin mid edirdi. Bunu kitabnda tez-tez bildirirdi. Ancaq
irlilyn elm Darvinin midlrinin tam ksin, nzriyynin sas iddialarn bir-bir sassz qoydu.
Darvinizmin elm qarsndak mlubiyytini sas balq altnda nzrdn keirmk olar:
1) Nzriyy hyatn yer znd ilk df nec ortaya xdn sla aqlaya bilmir.
2) Nzriyynin irli srdy tkaml mexanizmlrinin slind tkaml xarakterin malik
olduunu gstrn he bir elmi tapnt yoxdur.
3) Fosillr tkaml nzriyysinin iddialarnn tam ksini ortaya qoyur.
Bu blmd bu sas bal sasl kild nzrdn keircyik.
Keilmz ilk pill: Hyatn mnyi
Tkaml nzriyysi btn canl nvlrinin bundan txminn 3.8 milyard il vvl bsit yerd
ortaya xan birc canl hceyrdn trdiklrini iddia edir. Birc hceyernin milyonlarla
kompleks canl nvn nec ml gtirmsi v gr hqiqtn bu cr tkaml ba vermis, n
n izlrinin fosillrd taplmad nzriyynin aqlaya bilmdiyi suallardandr. Ancaq btn
bunlardan vvl iddia ediln tkaml prosesinin ilk pillsi zrind dayanmaq lazmdr. Bhs ediln
o ilk hceyr nec ortaya xmdr?
Tkaml nzriyysi yaradl inkar etdiyi, he bir fvqltbii mdaxilni qbul etmdiyi
n o ilk hceyrnin he bir dizayn, plan v nizamlama olmadan, tbit qanunlar iind
tsadfn meydana gldiyini iddia edir. Yni o nzriyyy gr cansz madd tsadflr
nticsind ortaya canl hceyr xarmaldr. Ancaq bu, mlum olan n tml biologiya qanunlarna
zidd iddiadr.

Hyat hyatdan tryr

Darvin kitabnda mnyindn he bhs etmmidi. nki onun dvrndki bsit em anlay
canllarn ox bsit qurulua malik olduqlarn frz edirdi. Orta srlrdn bri inanlan spontane
generasiya adl nzriyyy sasn cansz maddlrin tsadfn birlrk canl varlq ml
gtirmsin inanlrd. Bu dvrd hratlarn yemk artqlarndan, sianlarn da budadan ml
glmsi geni yaym dnc idi. Bunu sbut etmk n qrib tcrblr edilmidi. irkli
skinin stn bir az buda qoyulmu v bir az gzldikd bu qarqdan sianlarn ml glmsini
dnmdlr.
tin qurdlamas da hyatn cansz maddlrdn trdiyin bir dlil hesab edilirdi. Lakin daha
sonra mlum olacaqd ki, tin stndki qurdlar z-zlrindn ml glmirlr, milklrin gtirib
qoyduqlar gzl grlmyn yumurtalardan xrdlar.
Darvinin Nvlrin mnyi adl kitabn yazd dvrd is bakteriyalarn cansz madddn
ml glmsi inanc elm dnyasnda geni kild qbul edilirdi.
Lakin Darvinin kitabnn nr edilmsindn be il sonra mhur fransz bioloqu Lui Paster
tkaml sas vern bu inanc qti kild mhv etdi. Paster apard uzun faliyyt v tcrblrd
gldiyi nticni bel rh etmidi:
Cansz maddlrin hyat ml gtirmsi iddias artq qti kild tarix gmlmdr.43
Tkaml nzriyysinin trfdarlar Pasterin kflrin uzun mddt qar xdlar. Ancaq
inkiaf edn elm canl hceyrsinin mrkkb quruluunu z xardqca haytn z-zn ml
glmsi iddiasnn sasszl daha da aq kil ald.

XX srdki nticsiz sylr

XX srd hyatn mnyi mvzusu il mul olan ilk tkaml mhur rus bioloqu
Aleksandr Oparin oldu. Oparin 1930-cu illrd ortaya atd bzi tezislrl canl hceyrsinin
tsadfn meydana gl bilcyini sbut etmy ald. Ancaq bu faliyytlr uursuzluqla
nticlnck v Oparin bu etiraf etmk mcburiyytind qalacaqd:
Tssf ki, hceyrnin mnyi tkaml nzriyysinin tamamil hat edn qara nqtdn
ibartdir.44

Oparinin yolunu davam edn tkamllr hyatn mnyi problemini hll etmk n
tcrblr aparmaa aldlar. Bu tcrblrin n mhuru amerikal kimya Stenli Miller
trfindn 1953-c ild aparld. Miller bsit atmosferd mvcud olduunu iddia etdiyi qazlar bir
tcrbd birldirdi v bu qara enerji verrk zlallar tkil edn bir ne zvi molekul (amin
turusu) sintez etdi.
O illrd tkamll bal mhm mrhl kimi tandlan bu tcrbnin sassz olmas v
tcrbd ttbiq ediln atmosferin hqiqi Yer rtlrindn ox frqli olmas sonrak illrd z
xacaqd.45
Uzun mddt sonra Millerin z d ttbiq etdiyi atmosfer mhitinin hqiqi olmadn etiraf
etdi.
Hyatn mnyi problemini aqlamaq n XX sr boyu gstriln btn tkaml sylri
uursuzluqla nticlndi. San Diyeqo Skrips nstitutundan mhur geokimya Cefri Bada
tkaml Yer jurnalnda 1998-ci ild drc ediln bir mqald bu hqiqti bel qbul edir:
Bu gn XX sri arxada qoyarkn hl d XX srin balancnda qarmzda duran n byk
hll edilmmi probleml qar-qaryayq: Hyat yer znd nec balayb. 47

Hyatn kompleks quruluu

Tkaml nzriyysinin hyatn mnyi il bal bu qdr byk xlmaz vziyyt
dmsinin balca sbbi n bsit hesab ediln canl formalarnn bel inanlmaz drcd
mrkkb qurulua malik olmasdr. Canl hceyrsi insann hazrlad btn texnoloji
mhsullardan daha mrkkbdir. Bel ki, bu gn dnyann n qabaqcl laboratoriyalarnda bel
cansz maddlr birldirilrk canl hceyr ml gtiril bilmir.
Bir hceyrnin meydana glmsi n lazml rtlr sla tsadflrl aqlanmayacaq qdr
oxdur. Hceyrnin sasn tkil edn zlallarn tsadfn sintezlnm ehtimal 500 amin
turusundan ibart bir zlal n 10950-dir. Ancaq riyaziyyatda 1050-d 1-dn kiik ehtimallar
praktiki chtdn mmknsz hesab edilir. Hceyrnin nvsind yerln v genetik mlumat
dayan DNT molekulu is mlumat bankdr. nsan DNT-sindki mlumat gr kaza krls,
500 shifdn ibart 900 cildlik kitabxana ml glr.
Burada ox maraql mmma da var: DNT ancaq bir sra xsusi zlallarn (hormonlarn)
kmyil ctln bilr. Amma bu hormonlarn sintezi d ancaq DNT-dki mlumatlar sasnda ba
verir. Bir-birlrindn asl olduqlarna gr ctlmnin meydana glmsi n ikisi d eyni anda
mvcud olmaldr. Bu is hyatn z-zn meydana glmsi ssenarisini xlmaz vziyyt salr.
San Diyeqo Kaliforniya Universitetindn mhur tkaml Prof. Lesli Orcel Scientific American
jurnalnn 1994-c il oktyabr tarixli saynda bu hqiqti bel etiraf edir:
Olduqca kompleks qurulua malik olan zlallarn v nuklein turularnn (RNT v DNT) eyni
yerd v eyni zamanda tsadfn ml glmlri hddindn artq ehtimaldan knardr. Amma
bunlarn biri olmadan digrini ld etmk d mmkn deyil. Ona gr insan hyatn kimyvi
yollarla ortaya xmasnn tamamil mmknsz olmas nticsin glmk mcburiyytind qalr.48
bhsiz, gr hyatn tbii amillrl ortaya xmas mmkn deyils, bel olduqda hyatn
fvqltbii kild yaradld qbul edilmlidir. Bu hqiqt sas mqsdi yaradl inkar etmk
olan tkaml nzriyysini aq kild sassz edir.

Tkamln xyali mexanizmlri

Darvinin nzriyysini sassz edn ikinci byk cht nzriyynin tkaml mexanizmlri
kimi irli srdy iki anlayn da slind he bir tkaml gcn malik olmamasnn baa
dlmsidir. Darvin ortaya atd tkaml iddiasn tamamil tbii seleksiya mexanizmi il
laqlndirmidi. Bu mexanizm verdiyi hmiyyt kitabnn adndan da aq kild baa
dlrd: Nvlrin mnyi, tbii seleksiya yolu il...
Tbii seleksiya tbii sem demkdir. Tbitdki hyat urunda mbarizd tbii rtlr
uyun v gcl canllarn hyatda qalaca dncsin saslanr. Msln, yrtc heyvanlar

trfindn thlky mruz qalan bir maral srsnd daha srtl qaan marallar hyatda qalacaq.
Bellikl, maral srs srtl qaan v gcl frdlrdn ibart olacaq. Amma, lbtt, bu
mexanizm marallarn tkaml keirmsin sbb olmaz, onlar baqa bir canl nvn, msln,
atlara evirmz.
Ona gr tbii sem mexanizmi he bir tkaml gcn malik deyil. Darvin d bu hqiqti
anlamd v Nvlrin mnyi adl kitabnda Faydal dyiikliklr ba vermdikc tbii sem
he bir ey ed bilmz demk mcburiyytind qalmd. 49

Lamarkn tsiri
Bs bu faydal dyiikliklr nec ba ver bilrdi? Darvin z dvrnn bsit elm anlay
iind bu suala Lamarka saslanaraq cavab vermy almd. Darvindn vvl yaam fransz
bioloq Lamarka gr canllar hyatlar boyu keirdiklri fiziki dyiikliklri sonrak nsil trrlr,
nsildn-nsil saxlanlan bu xsusiyytlr nticsind yeni nvlr ortaya xr. Msln, Lamarka
gr zraflr ceyranlardan tryiblr, hndr aaclarn yarpaqlarn yemk n chd edrkn
nsildn-nsil boyunlar uzanmdr.
Nvlrin mnyi adl kitabnda qida tapmaq n suya girn bzi aylarn zaman rzind
balinalara evrildiyini iddia etmidi.50
Amma Mendelin kf etdiyi v XX srd inkiaf edn genetika elmi il qti kild sbut
ediln irsiyyt qanunlar qazanlm xsusiyytlrin sonrak nsillr trlmsi fsansini mhv
etdi. Bellikl, tbii sem tk bana v tamamil tsirsiz mexanizm olaraq qalrd.

Neo-darvinizm v mutasiyalar
Darvinistlr is bu vziyyt bir x yolu tapmaq n 1930-cu illrin sonlarnda Masir
sintetik nzriyyni v ya daha geni yaylm ad il neo-darvinizmi ortaya atdlar. Neo-darvinizm
tbii semnin yanna faydal dyiiklik sbbi kimi mutasiyalar, yni canllarn genlrind
radiasiya kimi xarici tsirlr v ya klonladrma xtalar nticsind ml gln pozulmalar lav
etdi.
Bu gn d dnyada tkaml adna saslln qoruyan model neo-darvinizmdir. Nzriyy
yer znd mvcud olan milyonlarla canl nvnn bu canllarn qulaq, gz, aciyr, qanad kimi
saysz-hesabsz mrkkb orqanlarnn mutasiyalara, yni genetik pozulmalara saslanan bir
proses nticsind ml gldiyini iddia edir. Amma nzriyyni arsiz qoyan bir aq elmi hqiqt
var: mutasiyalar canllar tkmilldirmirlr, ksin hr zaman canllara zrr verirlr.
Bunun sbbi ox saddir: DNT ox mrkkb qurulua malikdir. Bu molekula olan hr hans
tsadfi tsir ancaq zrr verir.Amerikal genetik B.G. Ranqanatan bunu bel aqlayr:
Mutasiyalar kiik, tsadfi v zrrlidirlr. ox nadir meydana glirlr v n yax halda
tsirsizdirlr. Bu xsusiyyt mutasiyalarn tkaml xarakterli inkiaf meydana gtirmycyini
sbut edir. Yksk drcd xsusilmi orqanizmd meydana gln tsadfi dyiiklik ya tsirsiz,
ya da zrrli olar. Bir qol saatnda meydana gln tsadfi dyiiklik qol saatn tkmilldirmz.
Ona byk ehtimalla zrr verr v ya n yax halda tsir etmz. Bir zlzl bir hri daha yax
hala salmaz, onu mhv edr.51
Bel ki, bu gn qdr he bir yararl, yni genetik mlumat tkmilldirn mutasiya
nmunsi mahid edilmyib. Btn mutasiyalarn zrrli olmas mlum olub. Aydn olmudur ki,
tkaml nzriyysinin tkaml mexanizmi kimi gstrdiyi mutasiyalar slind canllar sadc
thrif edn, ikst edn genetik hadislrdir (insanlarda mutasiyann n ox rast glinn tsiri
xrngdir). lbtt, mhfedici mexanizm tkaml mexanizmi ola bilmz. Tbii sem is
Darvinin d qbul etdiyi kimi, tk bana he bir ey ed bilmz. Bu hqiqt biz tbitd he bir
tkaml mexanizmi olmadn gstrir. Tkaml mexanizmi olmadna gr tkaml deyiln
xyali proses d mmkn deyil.

Fosillr: ara-keid formalardan sr yoxdur

Tkaml nzriyysinin iddia etdiyi ssenarinin ba vermdiyinin n aq gstricisi is

fosillrdir.
Tkaml nzriyysin gr btn canllar bir-birlrindn tryiblr. vvlcdn mvcud
olan bir canl nv zaman rzind digrin evrilmi v btn nvlr bu kild ortaya xmlar.
Nzriyyy sasn bu evrilm yz milyonlarla il davam edn uzun zaman hat etmi v
mrhl-mrhl irlilmidir. Bu halda iddia ediln uzun evrilm prosesi irisind sayszhesabsz ara nvlr ml glmli v yaamaldrlar.
Msln, kemid balq xsusiyytlrini damalarna baxmayaraq, bir trfdn d bzi
srnn canl xsusiyytlrini qazanm yarbalq-yarsrnn canllar yaamaldr v ya srnn
xsusiyytlrini dayan, bir trfdn d bzi qu xsusiyytlri qazanm srnn-qular ortaya
xmaldr.
Bunlar bir keid prosesind olduqlar n ikst, yarmq, qsurlu canllar olmaldr.
Tkamllr kemid yaadna inandqlar bu nzri mxluqlar ara-keid formas
adlandrrlar.
gr hqiqtn bu cr canllar kemid yaaybsa, onlarn saylar v nvlri milyonlarla,
htta milyardlarla olmaldr v bu caib canllarn qalqlarna mtlq fosil izlrind rast
glinmlidir. Darvin Nvlrin mnyind bunu bel aqlamdr:
gr nzriyym dorudursa, nvlri bir-birin balayan saysz-hesabsz ara-keid nvlri
mtlq yaamaldr... Onlarn yaadnn dlillri d sadc fosil qalqlar arasnda tapla bilr.52

Darvinin pu olan midlri

Ancaq XIX srin ortasndan indiy qdr dnyann hr trfind qzn fosil aradrmalar
aparlmasna baxmayaraq bu ara-keid formalarna rast glinmmidir. Aparlan qaznt ilrind v
tdqiqatlarda ld ediln btn tapntlar tkamllrin gzldiklrinin ksin, canllarn yer
znd birdn-bir, ksiksiz v qsursuz formada ortaya xdqlarn gstrmidir.
Mhur ingilis paleontoloqu Derek V. Eycer tkaml olmasna baxmayaraq bu hqiqti
bel etiraf edir:
Problemimiz budur: fosillri hrtrfli tdqiq etdikd nvlr v ya siniflr sviyysind bel,
daima eyni hqiqtl qarlarq; mrhlli tkamll tkmilln deyil, birdn-bir yer znd
ml gln qruplar grrk.53
Yni fosil izlrind btn canl nvlri, aralarnda he bir keid formas olmadan, tam
formada ani surtd ortaya xrlar. Bu, Darvinin rylrinin tam ksidir. Habel, bu canl nvlrinin
yaradldqlarn gstrn ox gcl dlildir. nki bir canl nvnn tkaml keirrk ml
gldiyi he bir cdad olmadan, bir anda v qsursuz kild ortaya xmasnn tk aqlamas var: o
nv yaradlmdr. Bu hqiqt mhur tkaml bioloq Duqlas Futuyma trfindn d qbul edilir:
Yaradl v tkaml yaayan canllarn mnyi haqqnda iki yegan aqlamadr. Canllar
dnyada ya tamamil mkmml v tam formada ortaya xmlar, ya da bel olmamdr. gr
bel olmamdrsa, bir dyiiklik prosesi nticsind zlrindn vvl mvcud olan bzi canl
nvlrindn tkaml keirrk meydana glmlidirlr. Amma gr tam v mkmml formada
ortaya xblarsa, onda sonsuz gc sahibi olan bir al trfindn yaradlmlar.54
Fosillr is canllarn yer znd tam v mkmml formada ortaya xdqlarn gstrir. Yni
nvlrin mnyi Darvinin hesab etdiyinin ksin, tkaml deyil, yaradldr.

nsann tkaml nal

Tkaml nzriyysinin trfdarlarnn n ox gndliy gtirdiklri msl insann
mnyidir. Bununla bal darvinist iddia bu gn yaayan masir insann meymunabnzr bir cr
mxluqlardan trdiyini frz edir. 4-5 milyon il vvl balad frz ediln bu prosesd masir insan
il cdadlar arasnda bzi ara-keid formalarn yaad iddia edilir. slind tamamil fantastik
olan bu ssenarid drd sas kateqoriya var:
1- Australopithecus

2- Homo habilis
3- Homo erectus
4- Homo sapiens
Tkamllr insanlarn ilk meymunabnzr cdadlarna cnub meymunu mnasn
vern Australopithecus adn vermilr. Bu canllar slind nsli ksilmi meymun nvdr. Lord
Soli Zakerman v Prof. arlz Oksnard kimi ngiltr v AB-dan dnyada mhur olan iki
anatomistin Australopithecus nmunlri zrind apard hrtrfli aradrmalar bu canllarn
sadc nsli ksilmi meymun nvn aid olduqlarn v insanlarla he bir bnzrlik tkil
etmdiklrini gstrmidir.55
Tkamllr insann tkamlnn sonrak mrhllsini d homo, yni insan kimi tsnif
edirlr. ddiaya sasn homo seriyasndak canllar Australopithecuslardan daha ox inkiaf etmilr.
Tkamllr bu frqli canllara aid fosillri ard-arda dzrk xyali tkaml sxemi qururlar. Bu
sxem xyalidir, nki slind bu frlqi siniflrin arasnda tkaml xarakterli laq olmas hl sbut
edil bilmmidir. Tkaml nzriyysinin XX srdki n mhm trfdarlarndan biri olan Ernst
Mayr Homo sapiens uzanan zncir halqas slind itib deyrk bunu qbul edir.56
Tkamllr Ausrtalopithecus>Homo habilis>Homo erectus>Homo Sapiens srasn
yazarkn bu nvlrin hr birinin daha sonraknn cdad olmasn irli srrlr. Lakin
paleoantropoloqlarn son kflri Australopithecus, Homo habilis v Homo erectusun dnyann
mxtlif blglrind eyni dvrlrd yaadqlarn gstrir.57
Habel, Homo erectus tsnifatna aid olan insanlarn bir qismi ox masir dvrlr qdr
yaamlar, Homo Sapiens neandertalensis v Homo sapiens sapiens (masir insan) il eyni mhitd
birlikd mvcud olmular.58
Bu is, lbtt, bu siniflrin bir-birilrinin cdad olduqlar iddiasnn sasszln aq
kild ortaya qoyur. Harvard Universitetinin paleontoloqlarndan Stefen Cey Qauld, z d
tkaml olmasna baxmayaraq, darvinist nzriyynin iin ddy bu xlmaz vziyyti bel
aqlayr:
gr bir-biril paralel kild yaayan mxtlif hominid (insanabnzr) sxemi varsa, onda
bizim soy aacmza n oldu? Aydndr ki, bunlarn biri digrindn try bilmz. Habel, biri
digril mqayis edildikd tkaml xarakterli inkiaf meyli gstrmirlr. 59
Qsaca desk, KV-d v ya drsliklrd veriln bir cr xyali yarmeymun-yarinsan
canllarn rsmlril, yni srf tbliat yolu il dirldilmy allan insann tkaml ssenarisi
he bir elmi sas olmayan naldan ibartdir.
Bu mvzunu uzun illr tdqiq edn, xsusil Australopithecus fosillri zrind 15 il
aradrma aparan ngiltrnin n mhur v hrmtli elm adamlarndan biri olan Lord Soli
Zakerman tkaml olmasna baxmayaraq, ortada meymunabnzr canllardan insana uzanan
hqiqi soy aac olmamas nticsin glmidir.
Zakerman maraql elm kalas da qurmudur. Elmi hesab etdiyi elm sahlrindn
elmdnknar qbul etdiyi elm sahlrin qdr axlnm qurmudur. Zakermann bu cdvlin
sasn n elmi- yni konkret faktlara saslanan elm sahlri kimya v fizikadr. Cdvld
bunlardan sonra bioloji elmlr, daha sonra sosial fnnlr glir. axlnmnin n knar ucunda, yni
elmdnknar hesab ediln hissd is Zakermana gr telepatiya, altnc hiss kimi hissin
fvqnd olan qavrama anlaylar v insann tkaml yerlir! Zakerman axlnmnin bu
ucunu bel aqlayr:
Obyektiv hqiqt sahsindn xb bioloji elm frz ediln bu sahlr, yni hissin fvqnd
olan qavramaya v insann fosil tarixinin rh edilmsin daxil olduqda, tkaml nzriyysin
inanan bir xs n hr eyin mmkn olduunu grrk. Bel ki, nzriyylrin qti kild
inanan bu xslrin ziddiyytli bzi rylri eyni anda qbul etmlri bel mmkndr.60
nsann tkaml nal da mhz nzriyylrin kor-koran inanan bir sra insanlarn
tapdqlar bzi fosillr haqqnda qabaqcadan ry verrk rh etmlrindn ibartdir.

Darvinin formulu!
ndiy qdr nzrdn keirdiyimiz btn texniki dlillrl brabr, istyirsinizs,
tkamllrin nec cfng inanca malik olduqlarna bir d uaqlarn bel anlayaca qdr aq
misalla baxaq.
Tkaml nzriyysi canllarn tsadfn ml gldiyni iddia edir. Ona gr bu iddiaya
sasn cansz v ursuz atomlar birlrk vvlc hceyrni ml gtirmi v sonra eyni atomlar
birlrk digr canllar v insan meydana gtirmilr. ndi fikirlk; canllarn sasn tkil edn
karbon, fosfor, azot, kalium kimi elementlri birldirdikd bir yn ml glir. Bu atom yn
hans prosesdn keirils d, birc canl bel ml gtiril bilmz. styirsinizs, bununla bal bir
tcrb keirk v tkamllrin slind mdafi etdiklri, amma ucadan syly bilmdiklri
iddian onlarn adndan Darvin formulu ad il nzrdn keirk:
Tkamllr ox sayda byk nin iin canllarn sasn tkil edn fosfor, azot, karbon,
oksigen, dmir, maqnezium kimi elementlrdn bol miqdarda qoysunlar. Htta normal rtlrd
mvcud olmayan, ancaq bu qarn iind lazml bildiklri maddlri d bu nlr lav etsinlr.
Qarqlarn iin istdiklri qdr amin turusu, istdiklri qdr d (birc dnsinin bel tsadfn
ml glm ehtimal 19950 olan) zlal doldursunlar. Bu qarqlara istdiklri nisbtd temperatur
v rtubt versinlr. Bunlar istdiklri tkmilldirilmi cihazlarla qardrsnlar. nlrin banda
nzarti kimi dnyann qabaqcl elm adamlarn qoysunlar. Bu mtxssislr atadan oula,
nsildn-nsil trlrk nvb il milyardlarla, htta trilyonlarla il davaml olaraq nlrin
banda gzlsinlr. Bir canlnn ml glmsi n hans rtlrin mvcud olmasn lazm
bilirlrs, hamsn ttbiq etmkd srbst olsunlar. Ancaq n etslr d, o nlrdn sla bir canl
xara bilmzlr. Zraflri, aslanlar, arlar, sar blbllri, tutuquular, atlar, delfinlri, gllri,
shlbiklrini, zanbaqlar, qrnfillri, bananlar, portaallar, almalar, xurmalar, pomidorlar,
qovunlar, qarpzlar, ncirlri, zeytunlar, zmlri, aftallar, tovuzqularn, qrqovullar,
rngarng kpnklri v bunlar kimi milyonlarla canl nvndn he birini ml gtir bilmzlr.
Ninki burada sadaladmz bir ne canln, bunlarn birc hceyrsini bel ld ed bilmzlr.
Qsaca desk, ursuz atomlar birlrk hceyrni ml gtir bilmzlr. Sonra yeni qrar
verrk bir hceyrni iki yer blb, sonra ard-arda baqa qrarlar verib elektron mikroskopunu
icad edn, sonra z hceyr quruluunu bu mikroskop altnda tdqiq edn professorlar ml gtir
bilmzlr. Madd ancaq Allahn stn yaratmas il hyat qazanr. Bunun ksini iddia edn tkaml
nzriyysi is ala tamamil zidd cfngiyyatdr. Tkamllrin ortaya atd iddialar zrind
bir az dnmk yuxardak misalda gstrildiyi kimi bu hqiqti z xarar.

Gz v qulaqdak texnologiya
Tkaml nzriyysinin qtiyyn aqlaya bilmdiyi digr msl is gz v qulaqdak stn
duyu keyfiyytidir.
Gzl bal mvzuya kemzdn vvl Nec grrk? sualna qsaca cavab verk. Bir
cisimdn gln alar gzd tor qiaya trsin dr. Bu alar buradak hceyrlr trfindn
elektrik siqnallarna evrilir v beyinin arxa hisssindki grm mrkzi adlanan kiik nqty
trlr. Bu elektrik siqnallar bir sra ardcl proseslrdn sonra beyindki bu mrkzd grnt
kimi rh edilir. Bu mlumatdan sonra dnk:
Beyin ia qapaldr. Yni beyinin ii qapqaranlqdr, iq beyinin yerldiyi yer gir bilmz.
Grnt mrkzi adlanan yer qapqaranlq, in dmdiyi, blk he qarlamadnz qdr
qaranlq yerdir. Ancaq siz bu zlmt qaranlqda iql, aydn dnyan seyr edirsiniz.
stlik bu qdr aydn v keyfiyytli grntdr ki, XIX srin texnologiyas bel hr cr
imkan olmasna baxmayaraq bu aydnl tmin ed bilmir. Msln, hal-hazrda oxuduunu
kitaba, kitab tutan llriniz baxn, sonra banz qaldrn v trafnz seyr edin. Hal-hazrda
grdynz aydn v keyfiyytli grntn baqa bir yerd grmsnz? Bu qdr aydn grntn
siz dnyann qabaqcl televizor irktlrinin istehsal etiyi tkmilldirilmi televizor ekran bel
ver bilmz. 100 ildn bri minlrl mhndis bu aydnl ld etmk n alr. Bunun n

fabriklr, byk mssislr qurulur, aradrmalar aparlr, planlar v dizaynlar edilir. Bir televizor
ekranna baxn, bir d hal-hazrda linizd tutduunuz bu kitaba. Arada byk aydnlq v keyfiyyt
frqi olduunu grcksiniz. Hm d televizorun ekran siz iki ll grnt gstrir, lakin siz
ll, drin grnt izlyirsiniz.
Uzun illrdn bri on minlrl mhndis ll televizor hazrlamaa, gzn grm
keyfiyytini ld etmy alrlar. Bli, ll televizor kimi sistem istehsal ed bildilr, amma
onu da eynksiz ll grmk mmkn deyil, hm d bu, sni ldr. Arxa trf daha
bulanq, n trf is kaz dekorasiya kimi grnr. He bir zaman gzn grdy qdr aydn v
keyfiyytli grnt ml glmir. Kamerada da, televizorda da mtlq grnt itkisi ba verir.
Tkamllr bu keyfiyytli v aydn grntn ml gtirn mexanizmin tsadfn ml
gldiyini iddia edirlr. ndi birisi siz otanzdak televizor tsadflr nticsind ml gldi,
atomlar birldi v bu grntn ml gtirn alti meydana gtirdi des, n dnrsiniz?
Minlrl insann birlikd ed bilmdiyini ursuz atomlar nec etsin?
Gzn grdyndn daha bsit grntn ml gtirn alt tsadfn ml glmirs, gzn
v gzn grdy grntnn d tsadfn meydana glmycyi ox aqdr. Eyni vziyyt qulaa
da aiddir. Xarici qulaq trafdak sslri qulaq seyvan vasitsil toplayb daxili qulaa trr; daxili
qulaq da bu titrmlri elektrik siqnallarna evirrk beyin gndrir. Eynil grmd olduu kimi
eitm prosesi d beyindki eitm mrkzind hyata keir.
Gz n dediklrimiz qulaa da aiddir, yni beyin iq kimi ss d qapaldr, ss keirmir.
Ona gr xarici alm n qdr hay-kyl olsa da, beyinin ii tamamil sssizdir. Buna baxmayaraq,
n aydn sslr beyind eidilir. Ss keirmyn beyninizd orkestrin simfoniyalarn dinlyir,
tnlk mhitin btn hay-kyn eidirsiniz. Amma o anda hssas bir cihazla beyninizin iindki
ss sviyysi lls, burada sssizliyin hakim olduu mlum olacaqdr. Aydn grnt ld etmk
midil texnologiyadan nec istifad edilirs, ss n d eyni sylr on illrdn bri davam
etdirilir. Ssyazma cihazlar, musiqi mrkzlri, bir ox elektron alt, ss qbul edn musiqi
sistemlri bu faliyytlrin nticlrindn bzilridir. Ancaq btn texnologiyaya, bu texnologiyada
ilyn minlrl mhndis v mtxssis baxmayaraq qulan ml gtirdiyi qdr aydn v
keyfiyytli ss ld edilmmidir.
n byk musiqi sistemi irktinin istehsal etdiyi n keyfiyytli musiqi mrkzini dnn.
Ssi qeyd etdikd mtlq ssin bir hisssi itir, az da olsa thrif olur v ya musiqi mrkzini i
saldqda hl musiqi almazdan vvl mtlq bir czlt eidirsiniz. Ancaq insan orqanizmindki
texnologiyann mhsulu olan sslr olduqca aydn v qsursuzdur. nsan qula he vaxt musiqi
mrkzind olduu kimi czltl v ya thrif olunmu kild ss eitmir; ss necdirs, tam v
aydn kild onu eidir. Bu vziyyt insan yaradld gndn bri beldir. ndiy qdr insann
istehsal etdiyi he bir grnt v ss cihaz gz v qulaq qdr hssas v keyfiyytli qbuledici
olmamdr. Ancaq grm v eitm hadissind btn bunlarn fvqnd ox byk hqiqt d var.

Beyinin iind grn v eidn ur kim aiddir?

Beyinin iind parlaq, rngli dnyan seyr edn, simfoniyalar, qularn civiltilrini dinlyn,
gl qoxulayan kimdir?
nsann gzlrindn, qulaqlarndan, burnundan gln oyanmalar elektrik siqnal kimi beyin
trl. Biologiya, fiziologiya v ya biokimya kitablarnda bu grntnn beyind nec ml
glmsin dair bir ox ey oxuyursunuz. Ancaq bu mvzu haqqnda n mhm hqqit he bir
yerd rast gl bilmzsiniz: beyind bu elektrik siqnallarn grnt, ss, qoxu v hiss kimi
qavrayan kimdir? Beyinin iind gz, qulaa, buruna ehtiyac hiss etmdn btn bunlar qavrayan
bir ur var. Bu ur kim aiddir?
lbtt, bu ur beyini tkil edn sinirlr, ya tbqsi v sinir hceyrlrin aid deyil. El
buna gr hr eyin madddn ibart olduunu znn edn darvinist-materialistlr bu suallara he
cr cavab ver bilmirlr. nki bu ur Allahn yaratd ruhdur. Ruhun grntn seyr etmk n

gz, ssi eitmk n qulaa ehtiyac yoxdur. Eyni zamanda dnmk n beyin d ehtiyc
yoxdur.
Bu aq v elmi hqiqti oxuyan hr insan beyinin iindki bir ne kub santimetrlik,
qapqaranlq mkana btn kainat ll, rngli, klgli v iql kild sdran uca Allah
dnb, Ondan qorxub Ona snmaldr.

Materialist inanc
Bura qdr nzrdn keirdiklrimiz tkaml nzriyysinin elmi kflrl z xan
ziddiyytli iddia olduunu gstrir. Nzriyynin hyatn mnyi haqqndak iddias elm ziddir,
irli srdy tkaml mexanizmlrinin he bir tkaml gc yoxdur v fosillr nzriyynin iddia
etdiyi ara keid formalarnn yaamadn gstrir. Bu halda, lbtt, tkaml nzriyysi elm
zidd frziyy kimi bir knara qoyulmaldr. Bel ki, tarix boyu dnya Yer mrkzli kainat modeli
kimi bir ox dnc elmin gndliyindn xarlmdr. Amma tkaml nzriyysi tkidl elmin
gndliyind saxlanlr. Htta bzi insanlar nzriyynin tnqid edilmsini elm tcavz kimi
gstrmy alrlar. Ax niy?.. Bunun sbbi tkaml nzriyysinin bzi ktllr n ayrlmaz
doqmatik inanc olmasdr. Bu ktllr materialist flsfy kor-koran baldrlar v Darvinizmi d
tbit haqqnda yegan materialist aqlama olduu n mnimsyiblr. Bzn bunu aq kild
etiraf edirlr. Harvard Universitetindn mhur genetik v eyni zamanda qabaqcl tkamllrdn
olan Riard Levontin vvlc materialist, sonra elm adam olduunu bel etiraf edir:
Bizim materializm bir inancmz var, bu a priori (vvlcdn qbul edilmi, doru frz
edilmi) inancdr. Bizi dnya haqqnda materialist aqlama vermy mcbur edn ey elmi
metodlar v qanunlar deyil. ksin, materializm olan a priori ballmz sbbindn dnya
haqqnda materialist aqlama vern tdqiqat metodlar v anlaylarn uydururuq. Materializm
mtlq doru olduuna gr d lahi aqlamanan shny xmasna icaz ver bilmrik.61
Bu szlr darvinizmin materialist flsfy ballq urunda davam etdiriln bir doqma
olduunun aq ifadsidir. Bu doqma madddn baqa he bir varlq olmadn qbul edir. Bu
sbbdn d cansz, ursuz maddnin hyat ml gtirdiyin inanr. Milyonlarla mxtlif canl
nvnn, msln, qularn, balqlarn, zraflrin, plnglrin, hratlarn, aaclarn, iklrin,
balinalarn v insanlarn maddnin z daxilindki reaksiyalarla, yni yaan yala, axan imkl,
cansz madddn ml gldiyini qbul edir. slind is bu hm ala, hm elm zidd qbuldur.
Amma darvinistlr z ifadlril lahi aqlamann shny xmamas n bu qbulu mdafi
etmkd davam edirlr.
Canllarn mnyin materialist dnc il baxmayan insanlar is bu aq hqiqti
grcklr: btn canllar stn gc, bilik v ala malik olan Yaradann sridir. Yaradan btn
kainat yoxdan var edn, n qsursuz kild nizama salan v btn canllar yaradb forma vern
Allahdr.

Tkaml nzriyysi dnya tarixinin n tsirli sehridir

Burada bunu da bildirmk lazmdr ki, he bir ideologiyann tsiri altnda qalmadan, sadc
aln v mntiqini ildn hr insan elm v mdniyytdn uzaq cmiyytlrin xurafatlarn
xatrladan tkaml nzriyysin inanman mmknsz olduunu asanlqla anlayacaqdr.
Yuxarda da bildirildiyi kimi, tkaml nzriyysin inananlar byk bir nin iin bir ox
atomu, molekulu, cansz maddni dolduran v bunlarn qarndan zaman rzind dnn, drk
edn, kflr edn professorlarn, universitet tlblrinin, Eynteyn, Habl kimi elm adamlarnn,
Frank Sinatra, arlton Heston kimi sntkarlarn, bununla yana ceyranlarn, limon aaclarnn,
qrnfillrin xacana inanrlar. Hm d bu cfng iddiaya inananlar elm adamlar, professorlar,
mdniyytli, thsilli insanlardr. Bu sbbdn tkaml nzriyysi haqqnda dnya tarixinin n
byk v n tsirli sehri ifadsini iltmk yerin dr. nki dnya tarixind insanlarn bu
drcd aln bandan alan, al v mntiql dnmlrin imkan vermyn, gzlrinin
qarsna sanki bir prd kib ox aq olan hqiqtlri grmlrin mane olan baqa inanc v ya

iddia yoxdur. Bu, afrikal bzi qbillrin tomtemlr, Sba xalqnn Gn tapnmasndan, Hz.
brahimin qvmnn z llril dzltdiklri btlr, Hz. Musann qvmnn qzldan dzltdiklri
buzova tapnmalarndan daha qorxulu v alasmaz korluqdur. slind bu vziyyt Allahn
Quranda iar etdiyi alszlqdr. Allah bzi insanlarn anlaylarnn qapanacan v hqiqtlri
grmkdn mhrum olacan bir ox aysind bildirir. Bu aylrdn bzilri beldir:
Hqiqtn, kafirlri zabla qorxutsan da, qorxutmasan da, onlar n birdir, iman
gtirmzlr. Allah onlarn ryin v qulana mhr vurmudur. Gzlrind d prd vardr.
Onlar byk bir zab gzlyir! (Bqr sursi, 6-7)
... Onlarn qlblri vardr, lakin onunla anlamazlar. Onlarn gzlri vardr, lakin onunla
grmzlr. Onlarn qulaqlar vardr, lakin onunla eitmzlr. Onlar heyvan kimidirlr, blk
d, daha ox zlaltddirlr. Qafil olanlar da mhz onlardr! (raf sursi, 179)
Allah Hicr sursind d bu insanlarn mczlr grslr d, inanmayacaq qdr
sehrlndiklrini bel bildirir:
gr onlara gydn bir qap asaq v oradan durmadan yuxar drmasalar yen d:
Gzmz balanm, biz sehrlnmiik, - deyrlr. (Hicr sursi, 14-15)
Bu qdr geni ktly bu sehrin tsir etmsi, insanlarn hqiqtlrdn bu qdr uzaq
saxlanmas v 150 ildn bri bu sehrin pozulmamas is szl ifad edilmyck qdr heyrtli
vziyytdir. nki bir v ya bir ne insann mmknsz ssenarilr, cfng v mntiqdnknar
iddialara inanmalar baa dl bilr. Ancaq dnyann hr trfindki insanlarn ursuz v cansz
atomlarn ani qrarla birlib qeyri-adi tkilatlanma, nizam, al v ur nmayi etdirrk
qsursuz sisteml ilyn kainat, canllara uyun hr cr xsusiyyt malik olan Yer planetini v
saysz-hesabsz kompleks sistemdn ibart canllar meydana gtirdiyin inanmasnn sehrdn
baqa he bir aqlamas yoxdur.
Bel ki, Allah Quranda inkar flsfnin trfdar olan bzi xslrin etdiklri sehrlrl
insanlara tsir etdiklrini Hz. Musa il Firon arasnda ba vern bir hadis il biz bildirir. Hz. Musa
Firona haqq dini tbli etdikd Firon Hz. Musaya z bilici sehrkarlar il insanlarn toplad bir
yerd qarlamasn sylyir. Hz. Musa sehrkarlarla qarladqda sehrkarlara vvlc onlarn
bacarqlarn gstrmsini mr edir. Bu hadisnin danld ay beldir:
(Musa) Siz atn - dedi. Onlar (salarn yer) atdqda, adamlarn gzlrini balayb
(sehrlyib) onlar qorxutdular v byk bir sehr gstrdilr. (raf sursi, 116)
Grndy kimi, Fironun sehrkarlar etdiklri gz balayclqla Hz. Musa v ona
inananlardan baqa insanlarn hamsn sehrly bilmidilr. Ancaq onlarn atdqlarna qar Hz.
Musann ortaya qoyduu dlil onlarn bu sehrini, aydki ifad il uydurduqlarn udmu, yni
tsirsiz etmidir:
Biz d Musaya: san tulla! - dey vhy etdik. Bir d (baxb grdlr ki) sa onlarn
uydurub dzltdiklri btn eylri udur. Artq haqq zahir, olanlarn uydurub dzltdiklri
yalanlar is batil oldu. (Sehrbazlar) orada mlub edildilr v xar olaraq geri dndlr. (raf
sursi, 117-119)
Aylrd d bildirildiyi kimi, vvllr insanlara sehrlyrk tsir gstrn bu xslrin
etdiklrinin saxtakarlq olmasnn baa dlmsi il szgedn xslr alalmlar. Dvrmzd d
bir sehrin tsirindn elmilik ad altnda olduqca cfng iddialara inanan v bunlar mdafi etmk
n hyatlarn qurban vernlr gr bu iddialardan l kmslr, hqiqtlr tam mnas il z
xdqda v sehr pozulduqda alalacaqlar. Bel ki, tqribn 60 yana qdr tkaml mdafi
edn v ateist filosof olan, ancaq sonradan hqiqtlri grn Malkolm Maqeric tkaml
nzriyysinin yaxn glckd dcyi vziyyti bel aqlayr:
Mn zm tkaml nzriyysinin xsusil ttbiq edildiyi sahlrd glcyin tarix
kitablarndak n byk yumor hdflrindn biri olacana inandm. Glck nsillr bu qdr
rk v qeyri-myyn hipotezin inanlmaz saflqla qbul edilmsini heyrtl qarlayacaqlar.62
Bu glck uzaq deyil, ksin, ox yaxn glckd insanlar tsadflrin ilah olmasnn
mmknszlyn anlayacaqlar v tkaml nzriyysi dnya tarixinin n byk yalan v n
gcl sehri kimi trif edilckdir. Bu gcl sehr byk srtl dnyann hr trfind insanlar
zrind tsirini itirmy balamdr. Tkaml yalannn sirrinin yrnn bir ox insan bu yalana
nec aldandn heyrt v tccbl fikirlir.

QEYDLR
1- Grsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi, s. 543
2- Bilim ve Teknik Dergisi, Aprel 1995, s.23
3- T.T. Kozlowski, Seed Biology, Academic Press, New York and London, 1972, s.194)
4- Biology Solomon, Berg, Martin, Villie, s. 751
5- Natural History, Mart 1999, s.72-74
6- Linda Gamlin ang Gail Vines, The Evolution of Life, s.63
7- Christophe Otoole and Anthony Raw, Bees of the World, s.63
8- Harikalar Dnyas, National Geographic, stanbul,1999,s.190
9- Ali Demirsoy, Yaamn Temel Kurallar, Omurgaszlar, Bcekler, Entomoloji, Ankara, Meteksan A.. Cilt II, Ksm
II, 1992, s.18-22
10- Bert Hlldobler-Edrward O. Wilson, The Ants, Harvard University Press, 1990, s.522-523
11- Geo Dergisi, Oktyabr 1995, s.186
12- Anita Ganeri, Creatures That Glow in The Dark, Marshall Editions dev., 1995, s. 10-11
13- Anita Ganeri, Creatures That Glow in The Dark, Marshall Editions dev., 1995, s. 28
14- Anita Ganeri, Creatures That Glow in The Dark, Marshall Editions dev., 1995, s. 16
15- Betty Mamane, Le Surdoue du Grand Bleu, Science et Vie Juniour, Avqust 1998, s.79-84
16- Bilim ve Teknik Dergisi, Say:212, yul 1985, s.20
17- The Ocean World of Jacques Cousteau, World Publishing, New York, 1973, s.28
18- Marco Ferrari, Colors for Survival, Barnes and Noble Books, New York, 1992, s.122
19- David Attenborough, The Trials of Life, s. 123
20- Mitchell Beazley, Oceans, Mitchell Beazley Publishers, 1991, UK, s.54
21- David Juhasz, Creation (16:3) yun-Avqust 1994, s.39-40
22- N.J.Berril, The Life of the Ocean, s.8
23- Thema Larousse, Tematik Ansiklopedi, s.133
24- Mitchell Beazley, Oceans, Mitchell Beazley Pub., 1991, UK, s.68
25-Francis Darwin, Life and the Letters, Vol. II, s.305
26- Thomas C. Emmel, Florida's Fabulous Butterflies, s.4)
27- David Attenborough, The Life of Birds, s.78
28- David Attenborough, The Trials of Life, s.137
29- David Attenborough, Life of Birds, s.96
30- ZooBooks, Aprel 1993, Vol. 10, N. 7
31- David Attenborough, The Life of Birds, s.51
32- Peter J.B.Slater, The Encyclopedia of Animal Behaviour, s.42, David Attenborough, Life of Birds, s.234-235
33- C.B.P.C. Publishing Ltd., Hayvanlar Ansiklopedisi, s.88
34- David Attenborough, The Life of Birds, s.256
35- Science et Vie, No.931, s.5
36- David Attenborough, Yaadmz Dnya, stanbul:nklap Kitabevi, 1982, s.52
37- Int. Wildlife, Noyabr-Dekabr 1997, No.6, s.53
38- Dr. Maurice Burton-Robert Burton, Srngenler ve Kurbaalar, s.48
39- Lawrence O. Richards, It Couldn't Just Happen s.108
40- Flanagan, Geraldine Lux, Beginning of Life, A Dorling Kinderslly Book, ngiltere:1996, ,s.68
41- Jean Guitton, Tanr ve Bilim, Simavi Yaynlar, 1993, s.62
42- Jean Guitton, Tanr ve Bilim, Simavi Yaynlar, 1993, s.62
43. Sidney Fox, Klaus Dose, Molecular Evolution and The Origin of Life, New York: Marcel Dekker, 1977, s. 2)
44. Alexander I. Oparin, Origin of Life, (1936) New York, Dover Publications, 1953, s.196
45. "New Evidence on Evolution of Early Atmosphere and Life", Bulletin of the American Meteorological Society, c.
63, Noyabr 1982, s. 1328-1330
46. Stanley Miller, Molecular Evolution of Life: Current Status of the Prebiotic Synthesis of Small Molecules, 1986, s.
7
47. Jeffrey Bada, Earth, Fevral 1998, s. 40
48. Leslie E. Orgel, The Origin of Life on Earth, Scientific American, c. 271, Oktyabr 1994, s. 78
49. Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 189
50. Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 184
51. B. G. Ranganathan, Origins?, Pennsylvania: The Banner Of Truth Trust, 1988
52. Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 179
53. Derek A. Ager, "The Nature of the Fossil Record", Proceedings of the British Geological Association, c. 87, 1976,
s. 133
54. Douglas J. Futuyma, Science on Trial, New York: Pantheon Books, 1983. s. 197
55. Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New York: Toplinger Publications, 1970, s. 75-94; Charles E. Oxnard,
"The Place of Australopithecines in Human Evolution: Grounds for Doubt", Nature, c. 258, sf. 389
56. J. Rennie, "Darwin's Current Bulldog: Ernst Mayr", Scientific American, Dekabr 1992

57. Alan Walker, Science, c. 207, 1980, sf. 1103; A. J. Kelso, Physical Antropology, 1. bask, New York: J. B. Lipincott
Co., 1970, sf. 221; M. D. Leakey, Olduvai Gorge, c. 3, Cambridge: Cambridge University Press, 1971, s. 272
58. Time, Oktyabr 1996
59. S. J. Gould, Natural History, c. 85, 1976, s. 30
60. Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New York: Toplinger Publications, 1970, s. 19
61. Richard Lewontin, "The Demon-Haunted World", The New York Review of Books, 9 Yanvar 1997, s. 28
62. Malcolm Muggeridge, The End of Christendom, Grand Rapids: Eerdmans, 1980, s.43