1) Objas.nastanak elem.u vasioni!

Proces nastanka elemenata u vasioni poeo je fuzijskim

procesima u kojima su reagovali atomi H, to je rezultiralo nastankom He, a meusobnim
fuzijskim reakcijama nastajali su sve tei elementi. Procesi koji se odvijaju prikazani su
reakcijama:
1
1
2
+
(+)
( - neutrino)
1 H + 1 H 1 H + +
2

H +

H + ( kvant gama zraenja)

H + 23H 24H + 2 11H

____________________
4 11H 24H + 2 + + 2 + 2 ( + ) (+ - pozitron)!
2

Nova faza evolucije elem.zapoinje poslije utroka H.

2 24H 48Be + ! 48Be + 24H 612C + !
12
1
13
13
+
+ ! 612C + 11H
6 C + 1 H 7 N 6 C +
13
1
14
14
1
15
6 C + 1 H 7 N + !
7 N + 1 H 8 O + !
15
15
+
17
1
4
12
8 O 7 N + + !
7 N + 1 H 2 He + 6 C!

13

N + !

13

13

C + + + !

Proces se nastavlja i poslije potronje He usljed djelim.kolapsa zvijezde i porasta t na 10 9 K,

pri emu se iz C i O grade preteno sa Si i S, prema nuklear.reak.:
12
12
20
4
16
16
28
4
16
16
31
6 C + 6 C 10 Ne + 2 He!
8 O + 8 O 14 Si + 2 He!
8 O + 8 O 16 S
+ 01n!
Ovi elem., u komb.sa lakim jezgrima ili uz dodatak topl.energ., grade i 2.stab.i
nestab.izotope koji mogu da se nau u PSE, koji nastaju u nuklear.reak.:
+ 1428Si 1224Mg + 24He! 1428Si + 24He 1632S + ! 1632S + 24He 1836Ar + !
2) Objas.diferencijaciju elem.na Zemlji! Mnogi hem.i fiz.procesi i osobine elem.uticali su
na proces nastanka Zemlje i diferencijaciju materije u njenoj kori, na primjer,
oksidoredukcija, vel.jona, energ.hem.veze, p, t, fazne ravn., rasprostranjenost elem.,
mag.osobine... Diferencijacija materije na Zemlji se ogleda u procesu diferencijacije
elem.koja se odvija u 3 stepena: 1) 1./primar.stepen uslovljen je odnosom vrijedn.redox E
posmatranih elem.ka elem.od kojih oksido-redukc.procesi ovise, a to su Fe, O i S. 2)
2./sekund.stepen uslovljavaju relat.odnos vel.jona elem.i hem.reakt.elem.to utie na
diferencijaciju elem.tokom kristalizacije faza iz magme. Posredno utie i gustina nastalih
vr.faza, to je u direkt.vezi sa uticajem gravitacije (utie na razmjetanje) dubinu nalaenja
pojedinih vr.faznih sis.u Zemlji. 3) 3.stepen uslovljavaju spoljni faktori biogene i abiogene
prirode. Utiu na ponaanje i cirkulaciju elem.kroz Zem.koru, hidrosferu i atmosferu.
Obuhvata i aktivnosti ovjeka koje dovode do zaga.prir.
3) Bitni faktori kod analize djel.polutanata u okoliu? Kod analize dejstva zaga.supst.
neophodno je imati u vidu: - svako antropogeno optereenje iv.sredine izaziva izmjenu u
njoj; - svaku od izmjena treba razmatrati kao impuls poslat u iv.sredinu; - prir.sis.reag. na
impulse (ubrzava/usporava se reorg.njihove strukt., a nekad nastaju nove izmjene, tj.
sekundarni efekti); - sekund.efekti prouzrokuju nove izmjene, tj. dati materijalni/energetski
impuls izaziva cijeli niz reak.; - trajanje impulsa i zbirni efekat dovodi do izmjena u narednoj
fazi razvoja, ili do dostizanja kritinih vel., od znaaja su za prognozu narednih uticaja!
4) Objas.prostorno-vrem.faktore djel.polutanata u okoliu! Razmatrajui uticaj
zaga.supst. na sastav prir.sis., treba panju obratiti na inilac vrijeme i to na: - neposredan
uticaj u datom momentu; - ocjenu uticaja za neki projektovani period; - prognozu uticaja na
dugoroni period koji izlazi iz okvira projektovanog; - ocjenu mogueg uticaja rezultata i
posljed.zaga.koji se mogu odraziti u budunosti, poslije perioda dugorone prognoze u
tzv.postprognoznom periodu!
Prostorno-vrem,inilac treba uzeti u obzir u fazi razrade strategije odlaganja otpada i
predupreenju posljedica emisije zaga.supst.u biosferu.

Nagomilavanje vr.otpada nije prostorno veliko, ali je vremenski dugotrajno. Premjetanje

zaga.supst.u prostoru i njihovo nagomilavanje u toku dueg vrem.intervala poveava
opasnost od njihovog dejstva. Premjetanje ljudi iz 1 sredine u 2.i prevoz proizvoda i otpada
iz 1oblasti u 2.poveavaju nekontrol.emisiju u raznim oblicima. inilac vremena i rastojanja
moe sniavati, zadravati/ograniavati rasprostiranje tetnih djel. Uzimanje u obzir ovih
inilaca daje mogunost predvianja mjera zatite od zaga., prekidanjem njihovog djel.ili
ograniavanja u prostoru. Najslo.problem je procjena prostorno-vrem.dejstva na iv.sredinu
odreenog tehnolo.procesa ili industrije. Odreeno je proizvodnim procesima,
tehnolo.nivoom ili proizvodnjom vezanom za dob.i preradu sirovina. Prostornovrem.djel.moe se svesti na sljed.: 1) trajno uzimanje iz prirode osn. sirovina na kojima
poiva proizvodnja dovodi do ne/povratnog djel.na iv.sredinu; 2) ogranienost u
prostor.djel.na iv.sredinu vezana je za uokvirenje proizvodnje na odre.teritoriji; 3)
rasprostiranje djel.kako na povrinsku, tako i na podzemnu teritoriju; 4) ogranienost vremena
uticaja na iv.sredinu, to je vezano sa usavravanjem tehnolo.procesa!
5) Posljed.djel.polutanata u hidrosferi! Stepen zagaivanja hidrosfere zavisi od vrste
zaga.supst.i od fiziko-geograf.osobina sredine, karaktera hidrometeorol.uslova i tipa
hidroloke veze povr.i podzem.voda! Pod dejstvom zaga.supst.u vodama dolazi do
primarnih, sekundarnih i tercijarnih promj. Primarne promjene nastaju pri neposrednom
dejstvu zaga.supst.i izraavaju se izmjenama fiziko-hem.i biolo.osobina voda, sastava, t,
gasnog reima i uslova vezanih za ivot vod.org. Dalje se pojaaju slo.sekundarnim promj.,
nastalim pri meusob.reak.zaga.supst.ili sa osn.sastojcima vode, pa dolazi do obrazovanja
novih supst., koje tetno djeluju na vod.org. Moe doi do truljenja i vrenja org.sedimenata s
obrazovanjem toksinih supst., pojaanja/slabljenja mineralizacije voda, biohem.procesa u
vodama i tlu, te samopreiavanja voda. Navedeno pogorava hidrohem.reim voda i uslova
ivota vod. org. Kao rezultat se javljaju tercijarne promj., koje se ogledaju u naruavanju
slo.komplexa reak.riba i vod.org.sa spolj.sredinom i odnosa meu org., pa moe doi do
naruavanja iv.ciklusa razvoja. Usljed izumiranja na zaga.supst.osjetljivih org.i njihovom
zamjenom otpornijima moe doi do raspadanja biocenoza. To dovodi do sniavanja bioloke
produktivnosti voda, a vremenom i do unitavanja ribljeg fonda. Zaga.vode doprinosi
pogoranju njenog fiziko-hem.i biolo.kvaliteta, gube se dragocjeni izvori vodosnadbjevanja,
tj.dolazi do poveanja trokova proizvodnje vode za pie i za ind.potrebe.
Zagaivanje morskih prostranstava (naftom) i smanjena produktivnost fitoplanktona ima
ekonomske posljedice (smanjenje izlovljavanja jestivih org.), a utie i na smanjenje
produkcije O.
6) Posljed.djel.polutanata u tlu! Degradacija i zaga.tla hem.supst.! Litosfera je izloena
svakodnevnim degradacijama i zaga., neposrednim i posrednim putem, preko voda i zraka.
Kako se radi o vrstoj komponenti, zaga.supst. (pogotovu nerastvor.u vodi) se tu
nagomilavaju i cine opasnost za ivi svijet. Do manjih smanjivanja konc.zaga.supst.dolazi
njihovim ispiranjem atmosfer.padavinama, pri emu supst.iz tla dospijevaju u podzemne vode
(aktivnou mikroorg.). Degradacija i zagaivanje tla zasluuje interesovanje, jer od
uk.povr.Zemlje povr.kopna od oko 15 milijardi hektara ini 1/3. ume 28%, pustinje,
gleeri, naseljena 45%, panjaci 17%, obradive povrine 10%. Tlo je slo.prir.sis.gdje pod
dejstvom ivih org.i 2.faktora dolazi do stvaranja i razlag.slo.org.supst. Miner.supst. iz tla
izvlae biljke, ugrauju ih u sastav odg.org.supst., a lancem ishrane dospijevaju i u org.ivot.i
ljudi. Poslije uginua ivih org.njihovi ostaci dospiju u tlo gdje se pod dejstvom
mikroorg.pretvaraju u oblike dostupne za druge biljke. Ubiranjem plodova ovjek iz tla
izvlai i znaajne koliine mineral.i org.supst., ime se ono osiromauje. Neophodno je
sistematski popunjavati rezerve ovih elem.u tlu - unoenjem ubriva. tetna djel.ljudi na tlo
su: erozija, laterizacija, klizanje i zaga.! Erozija je proces naruavanja strukt.i odnoenja
zemlj. pokrivaa vodama i vjetrom. Zbog nekontrol.krenja uma postoji mogunost
poveanja laterizacije tla u tropskim predjelima. Klizanje zemljita se zbog katastrofalnih
posljedica koje nastaju pomjeranjem nekoliko miliona kubnih m zemljita i ogromnih masa
stijena, na povrini od vie hektara svrstava u elementarne nepogode. Nepovoljan uticaj na

zemljite ispoljavaju otrovni gasoviti, teni i vr.ind.otpadi. U okolini ovih postrojenja je u tlu
sadraj tekih metala i do 10000x vei od prir.! Za zaga.tla su znaajni poljoprivr.radovi,
tj.upotreba vjeta.ubriva i pesticida kao zaga.supst. Danas se primjenjuju vjet.ubriva
koja hidrolizuju kiselo tlo (amonijumnitrat i sulfat), pa e zemljite postajati sve kiselije.
Promjena pH vrijednosti moe dovesti do smanjenja sadraja Ca i Mg i rastvar.i apsorpcije
nekih tetnih mikroelem., to ima neg.dejstvo na biljke, te na ovjeka i ivotinje.
Nagomilavanje pesticida u tlu odre.je uslovima primjene (norme utroka, duina primjene),
stabiln.i rastvorlj.preparata, tipom zemljita, pH vrijed., t, vlanou... Voda za
navodnjavanje zadrava se u tlu, odakle veci dio ispari, neposredno sa povrine ili preko
biljaka koje tu rastu. Poveava se sadraj miner.materija u vodi i tlu. Sa novim koliinama
zaga.voda u tlo dospiju nove koliine miner.materija i tlo se pretvara u slano.
7) Opte posljed.djel.polutanata na ivi svijet i ovjeka! *Ugro.ivota na Zemlji, emu e
doprinjeti mogue smanjenje sadraja O u atm. *Ugro.opstanka nekih vrsta ivih org.i 2.koji
od njih zavise. *Genet.izmjene ivih vrsta, posebno ovjeka, koje mogu dovesti do nestanka
ljud. vrste kao inteligentne i vladajue. *Oteavanje i ugro.ivota pojedinaca i odg.gr.
*Neposrednog i brzog neg.djel.na pojedince/ue grupacije.
8) Bitne osobine hem.supst.od kojih ovisi njihovo djel.! Zavisi od inilaca kao: fizikohem.i toksikoloke osobine, dimenzije estica (praina), konc., duina djel.(expozicija) i nain
prodiranja u org. Fiziko-hem.i toksikoloke osobine! Odre.hem.supst.ispoljavaju dejstvo na
neke organe. Pb i benzol djeluju na krv; vinilhlorid oteuje jetru... Dimenzija estica!
Krupnije estice taloe se u gornjim disajnim putevima i estice manje od 5m imaju
sposob.prodiranja i dospijevanja u plune alveole. Sitne estice uglja nose na povrini
sorbovane gasove omoguava SO2 da dospije u plua. Konc.! to se vea
kol.hem.supst.nalazi u kontaktu sa ivim org.to je vea mogunost pojave tetnih efekata.
Duina djel.(expozicije)! to su org.due u kontaktu sa hemikalijama to im je dejstvo
izraenije. Nain prodiranja u org.! Zaga.supst.u org.ljudi i ivotinja dospijevaju
respiratornim putem, preko koe i usta, pora i korjen.sis.kod biljaka.
9) Vrste djel.hem.supst.na ovjeka! Dejstvo zaga.supst.iv.sredine na org.ovjeka,
klasifikuje se kao: nadraujue, fibrogeno, alergijsko, na kou, toksino, mutageno,
kancerogeno i embriotropno. Nadraujue! Mnoge supstance nadrauju oi, nos, gornje
disajne puteve, plua ili kou. Amonijak ili formaldehid - izazivaju suze, kaalj, ali bez trajnih
posljedica. NOx - za kratko vrijeme uzrokuju ozbiljna oteenja plua. Efikasnost dejstva
zaga.supst.zavisi pored prirode i od konc.i vremena izloenosti org.dejstvu. Fibrogeno!
Oblici praine-ugljena, azbestna - izaziva fibrozu (rane na pluima). Napredovanje ovog
oblika oteenja - pneumokonioza. Gl.simptomi bolesti su oteano disanje. Neki oblici
praine ne izazivaju fibrozu, ali mogu ozbiljno oboljenje plua (bisinozu). Alergijsko! 4
razliita tipa alergena. U zaga.iv.sredini nalaze se alergeni. U org.prodiru udisanjem
(pneumoalergeni), namirnicama (alimentarni alergeni) ili kontaktom (dermatoalergeni).
Djel.na kou! Koa je dio tijela koji je najizloeniji dejstvu ind.preparata, te se ind.dermatitis
javlja kao profes.oboljenje. Oboljenja koe izazivaju: kis.ili baze, rastvarai ili deterdenti
kojima se udaljava neistoa ili boja sa koe, te njena prir.mast koja ima zatitnu f-ju.
Toksino! Trovanje (intoksikacija) je bolesno (patoloko) stanje koje nastaje usljed
dospijevanja otrova u org. Otrovima se zovu supst.koje pri dospijevanju u org.razliitim
putevima u odre., malim kol.ili konc.mogu za krae/due vrijeme hem., fiziko-hem.ili
fiz.dejstvom izazvati naruavanja iv.aktivnosti, koja pod odre.uslovima mogu prei u
bolesna stanja - trovanja. U odnosu na pojavu toksinog dejstva i odvijanje razlikovuju se
oblici trovanja: 1) Akutno: nastaje jednokratnim unosom velike doze toksine supst. Teina
trovanja zavisi od kol.otrova u org.i praeno je oteenjem 1/vie iv.fiziolo.procesa. 2)
Subakutno: nastaje pri viestrukom unosu doza manjih od onih za akutno trovanje.
Kontinualno dospjele manje doze organizam nije u stanju da eliminie, odbramb.org.se
iscrpljuje i dolazi do razvoja trovanja. 3) Hronino: dolazi do oteenja nervnog sis. Do
hron.trovanja dolazi u sluaju unosa otrova koji imaju sposob.akumulacije.

Mutageno - Promjene org.mogu se javiti kao modifikacije i mutacije. Modifikacije su

promj.izazvane iniocima iv.sredine i ne ispoljavaju se u sljed.generaciji. Vae za sve
predstavnike vrste podvrgnute novim uslovima iv.sred. Kada ovi inioci nestanu, nestaje i
modifikacija u toj/sljed.generaciji. Mutacije su hem.(molekularne) promj.gena, smanjivanje
br./redosljeda gena u hromozomima prenosi se sljed.generaciji (nasljeuje). inioci
iv.sred.koji dovedu do nasljed.promj.izazivanjem mutacije gena zovu se mutagenima.
Kancerogeno! Maligne neoplazme sedijele u 3 gr.: 1) Karcinomi - obuhvataju maligna
oboljenja epitelnih elija, 2) sarkomi (maligna oboljenja vezivnih tkiva, kostiju, miia i
limfnog tkiva), 3) maligna oboljenja krvotvornih org.! Proces nastanka malignih oboljenja
(raka) naziva se karcinogeneza, agensi koji ih izazivaju su kancerogeni agensi. Dijele u 2
osn.klase: endogene (neki hormoni, vit.D 2, holesterol, u.kis.) i egzogene koje ine
hem.supst., fiziki agensi (ne/jonizujua zraenja), bioloki agensi (virusi, bakterije, paraziti) i
kombinacija kancerogena. Osn.naelo kancerogeneze je da se 1 hem.supst.mora nepovratno
vezati za makromolek.el., kao DNK, RNK/proteine, da doe do pretvar.normal.el.u
el.raka. Embriotropno! Hem.supst.za vrijeme trudnoe mogu izazvati poremeaje u razvoju
ploda i oni se dijele na 2 tipa efekata: teratogene i embriotoksine.
Teratogeno dejstvom - anomalije u razvoju ploda, prouzokovane strukt., funkc.i
biohem.promj.u org.majke i ploda. Vana uloga pripada brzini kojom supst.difunduje ili
akt.prolazi kroz placentu. Pripisuje se pesticidima, lijekovima i antibioticima.
Embriotoksinim dejstvom - intramaterina smrt ploda i snienje teine i dimenzija embriona
pri normal.diferencijaciji tkiva. Pripisuje se: hloropren, benzen, Hg i njene soli, granozan...
10) Osn.reak.otrova u org.ovjeka! Osn.tipovi reak.u org.: hidroliza, oxid., red.,
dehidrohlorovanje, izomerizacija, konjugacija. Katalizovane su enzimima, a neke zahtijevaju i
prisustvo donora H. Svi procesi vezani za metabolizam otrova u org.se odvijaju u el.
Hidroliza otrova u org.moe se odvijati hem.i enzimatskim putem. Osnovnu ulogu imaju
enzimi: amidaze, nitrilaze, fosfataze... Pri hidrolizi se lipofilne supstance pretvaraju u
hidrofilne, ime se mijenja ponaanje otrova u org. Nastali proizvodi reak.bre se eliminiu iz
org. Hidrolizom se obrazuju manje toksine supst. Postoje otrovi ija se toksinost poslije
hidrolitikog razlaganja poveava. Oxid.je rasprostranjeniji tip transformacije otrova u org.
Za odvijanje su potrebni enzimi i donori H. Za mnoge supst.oxid.je osn.put metabolizma u
org. Pa mogu nastati toksinije ili manje toksine supst. i stabilni ili manje stabilni proizvodi.
Reakcija oksidacije ima znaaj u procesu degradacije aromati.prstena i metabolizmu
stab.jed., kao halogenovani CH. Za ciklodienska jedinjenja (heptahlor) karakteristina je
neposredna oxid.2str.veza uz obrazovanje epoksida, koji su toksiniji nego polazne supst. Pri
hidroksilovanju aromat.prstena, u molekul otrova uvodi se polarna grupa i polarnost molek.se
poveava, a toksinost smanjuje. Od reak.koje dovode do gubitka toksinosti otrova u org.
reduk.nitro gr.i dehidrohlorovanje. Prva je za supstance sa nitro gr.vezanim za aromat.jezgra,
ija reduk.dovodi do obrazovanja odg.aminoderivata sa manjom fiziolo.aktivnou.
Dehidrohlorovanje svojstveno je hlorovanim CH i odvija se u baznoj sredini uz uee
enzima. Kao rezultat mogu nastati manje i vie toksini proizvodi. Kod sisara otrovi i njihovi
proizvodi razlaganja dospjeli u krv, stiu u jetru gdje se podvrgavaju procesima razlaganja uz
nastajanje u vodi rastvornih jed. Oni se iz organizma eliminiu urinom kroz bubrege ili preko
ui stiu u crijeva odakle se eliminiu fecesom. Produkti razlaganja nekih otrova mogu se
eliminisati i u obliku gasova preko plua. Akumulacija otrova (Hg, Pb, Cd) i oteenja el. 2
najvanija organa zaduena za detoksikaciju i eliminaciju otrova jetre i bubrega.
Eliminacija produkata razlag.iz bilj.org.odvija se preko pora u obliku CO 2, NH3 i gasovitih
supst.i preko korjenovog sis. Mnogi otrovi se kreu po vaskularnom sistemu kao konjugati sa
glukozom, AK i org.kis. Ako dnevno sorbovana koliina prevazilazi koliinu koja se eliminie
iz organizma dolazi do nagomilavanja (akumulacije) otrova. Pojedine supstance se
nagomilavaju i skladite u nekim dijelovima organizma stvarajui tzv.depoe.

11) Osn.principi voenja registra zagaivaa i dometa zagaivanja!

PRTR je jedinstveni registar emisija i dometa potencijalno opasnih zagaenja. Kljuni
principi pregovora o izradi portokola:
Protokol e biti otvoren za potpisivanje i ratifikaciju i za zemlje koje nisu lanice Arhuske
Konvencije;
PRTR, koji e biti ustanovljen Protokolom, e biti kompatibilan postojeim sistemima;
*Protokol e, slino Konvenciji, postaviti minimum zahtjeva i zemlje e se podsticati da
razviju naprednije sis.na nacionalnom nivou;
*Protokol e se izgraditi na postojeim meunarodnim procesima u cilju izbjegavanja
dupliranja napora;
*Uzimajui u obzir odredbu koja poziva za napredak u ustanovljavanju registara, Protokol e
se bazirati na korak po korak pristupu u procesu postepenog razvoja PRTR sistema!
Kljuna pitanja su:
1. Podaci o tano odreenim objektima Postrojenje identifikuje podatke o emisijama
i dometima u registru.
2. Podaci o tano odreenim zagaenjima vri se izvjetavanje za svaku
hem.supst.posebno, suprotno grupama i irokim kategorijama zagaivaa.
3. Izvor i odredite transfera Izvjetavanje o odreditu transfera otpada (ili zagaenja
u otpadu) je presudno. Odredite transfera znai pokretanje otpada sa teritorije
postrojenja u 2.postrojenje ili odlagalite.
4. Lista hemikalija Podaci o emisiji se podnose u izvjetaju za identifik.gr.hemikalija
(toksine materije, teki metali, karcinogene materije).
5. Multimedij Izvjetavanje se vri odvojeno za emisije u zraku, vodi, tlu kao i u
totalu za sva 3 medija. Baza podataka e dozvoliti identifik.koliko je
odre.hemikalije iz odre.postrojenja isputeno u zrak, isputeno u vodu ili izbaeno
na tlo.
6. Obavezno period.izvjetavanje godinji izvjetaji. Postrojenja prikupljaju
informacije iz samo-nadgledanja i informaciju prenose dravnoj agenciji.
7. Struktuirana kompjuteriz.baza podataka treba da bude postavljen u elektronsku
bazu podataka, podaci bi trebali biti lako dostupni, aktivno rasprostranjeni i bliski
korisniku.
8. Difuzni izvori su izvori emisija koji se ne mogu identifikovati preciznim mjestom
lokacije. Emisije su bazirane na procjenama od strane vlasti.
12) ta su pragovi i obarai u smislu registra zagaivaa?
Da se izbjegne pretrpavanje sis.i preoptereenje postrojenja, pojedini pragovi su postavljeni
tako da ograniavaju izvjetavanje na znaajne emisije i transfere. Izvjetavnje se ograniava
kod postrojenja sa posebnim tipom proizvodnje. Pragovi su postavljeni za individualna
postrojenja zasnovana na njihovoj vel.ili na kol.odre.iskoritene hemikalije ili
emitovane/transferisane. 2 zastupljena pristupa se reflektuju u nacrtu protokola: ameriki
prag zasnovan na koritenju i EU prag zasnovan na otputanju. Moe se dogoditi da se
oba ova pokretajua faktora koriste kao alternative koje e svaka strana posebno odabirati, jer
Protokol pokuava da prilagodi razliite pristupe koliko je to mogue. U svrhu dosljednosti i
uporedivosti, moe biti potreban odre.pristup 1 pragu.

3. UPRAVLJANJE OTPADNIM VODAMA I GASOVIMA

1. Upravljanje otpadnim vodama i gasovima
Upravljanjem otpadnim vodama i gasovima postie se visok nivo zatite ivotne sredine, koja
moe biti ugroena hemijskom industrijom. Kada je mogue, vri se zajedniki pristup
upravljanju vodenim i gasnim otpadom. Vodeni i gasni otpad se razmatraju odvojeno kad je
potrebna upotreba strategije ili alata za specifini medij.
Implementacija sistema upravljanja okolinom na odreenoj lokaciji zavisi od aktivnost koje
se vre na datoj lokaciji i njihovog uticaja na okolinu. Za implementaciju je potrebno uzeti u
obzir specifinu okolinsku situaciju na datoj lokaciji kao i oko nje.
1.1 SISTEM UPRAVLJANJA OKOLINOM
Upravljanje okolinom ima mnoge prednosti, kao to su:

Poboljan uvid u okolinski aspekt kompanije

Poboljanu osnovu za donoenje odluka
Poboljanu motivaciju osoblja
Dodatne mogunosti za smanjenje proizvodnih trokova i poboljanje kvaliteta
proizvoda
Poboljan uticaj na okolinu
Poboljan image kompanije
Smanjenu odgovornost, trokove osiguranja, neslaganja
Poboljanu privlanost za zaposlenike, kupce i investitore
Poboljan odnos sa vlastima i udrugama za zatitu okoline

Sistem upravljanja okolinom se moze predstaviti petljom stratekih elemenata:

Okolinska polisa, tj. javna izjava potvrena i

odobrena od strane najvieg nivoa upravljanja
o namjerama, osnovama akcije i ciljevima, koja
upravlja okolinskim aspektom kompanije
Organizacija i struktura predviena za
implementaciju okoline polise kompanije
Obiman registar mjerodavnih propisa i
standarda kompanije
Propisan program uzorkovanja i monitoringa sa
registrom podataka
Uspostavljanje
individualnog
okolinskog
programa za datu lokaciju, na osnovu globalnih,
dugoronih ciljeva, postavljenih na najvii nivo, zajedno sa podacima iz registra
okolinskih efekata
Okolinski auditing
Propisana revizija i procjena prikladnosti i uinkovitosti EMS-a, to utie na okolinsku
polisu, ime se petlja zavrava i poinje ponovo

Prikazana petlja predstavlja process koji se stalno ponavlja i nain je za optimizaciju

okolinske situacije ili stava kompanije prema okolinskom problemu.

Sistem upravljanja okolinom poboljava djelovanje postrojenja na okolinu dajui kompaniji

mogunosti za:

Uvid u mehanizme nastajanja zagaenja tokom proizvodnog procesa

Donoenje odmjerenih odluka o okolinskim mjerama
Izbjegavanje privremenih rjeenja i nepovratnih investicija
Adekvatno i proaktivno djelovanje u razvoju okolinskog upravljanja

EMS prati strategiju kruznog procesa koji se sastoji od:

Analize ili karakterizacije zagaenja, odnosno evaluacije proizvodnog procesa, s

ciljem razumijevanja nastanka zagaenja
Identifikacije mogunosti za smanjenje zagaenja mjerama kao to su:
- razmatranje okolinskog uticaja prilikom planiranja novih proizvodnih linija ili
poveanja postojeih,
- ponovno osmiljavanje i dizajniranje tehnolokog procesa npr., prelazak na
ie tehnologije, ie sirove materijale ili poboljanu opremu,
- preventivne mjere integrirane u proces,
- mogunosti za reciklau ili ponovno koritenje otpadnog sadraja,
- opcije za kontrolu i poboljanje skupljanja otpadnih emisija, npr. nekim
predtretmanom,
- kontrole na kraju cijevi,
- procjene tretmana na kraju cijevi
Procjenjivanja najefektivnijih mogunosti, uzimajui u obzir:
- pozitivan uticaj na okolinu kao npr. ukupnu efikasnost uklanjanja otpada,
- tehniku, organizacijsku i financijsku izvodljivost,
- ogranienja specifina za datu lokaciju (npr. prostorni zahtijevi u odnosu na
postojea prostorna ogranienja),
- sigurnosna pitanja,
- potrebne resurse i sredstva
Izvrenja cilja i monitoringa dostignua prema akcionom planu, koji sadri:
- raspored akcije
- odgovornost za akciju
- podatke koji se trebaju procijeniti
- metod za monitoring i uestalost monitoringa
- upute na kojima se zasnivaju procesi monitoringa i evaluacije
Kruni proces se mora pratiti za sve
individualne proizvodne jedinice sa svim
relevantnim okolinskim aspektima, uzimajui u
obzir rezultate za itavu tvornicu.
EMS se zavrava strunim prosuivanjem
pomou alata upravljanja, koji su objanjeni u
slijedeem poglavlju.

ALATI UPRAVLJANJA
Da bi EMS mogao pratiti petlju stratekih elemenata, koristi se nekoliko vrsta alata:

1.

Inventarni alati, koji daju detaljne informacije o lokaciji, proizvodnji, okolinskim

prilikama, emisijama, itd., hemijske industrije i tako pomazu detekciju emisija koje se
mogu sprijeiti ili reducirati.
Operacijski alati, koji pomazu u odluivanju prilikom planiranja, dizajniranja,
instaliranja, izvravanja i poboljavanja prevencije zagaenja i(li) postrojenja za
tretman otpada.
Strateki alati, koji obuhvataju integrisanu organizaciju i izvravanje postupaka
manipulacije otpadom za itavo hemijsko postrojenje.
Sigurnosni alati, neophodni za mogunost djelovanja u sluaju nepredvienih
dogaaja.
INVENTARNI ALATI UPRAVLJANJA

Da bi industrijsko postrojenje radilo u skladu sa dobrim EMS-om, neophodno je imati detaljne

i transparentne informacije o:
Terenu i okolinskim prilikama
Proizvodnom procesu
Karakteristikama polutanata u pojedinanim proizvodnim procesima
Karakteristikama emitovanih tokova
Lokalnoj situaciji
Bez ovih saznanja nije mogue razviti dosljednu, djelotvornu i isplativu strategiju prevencije
ili redukcije emisija.
a) Inventar terena
Inventar terena sadri informacije o:

lokaciji (mapa, tlocrt)

klimi, geografskom poloaju, kvaliteti zemljita i voda, sudsjedstvu, prilivnim vodama
veliini terena
broju zaposlenih
proizvodnim jedinicama
spisku postrojenja sa prateim podacima
proizvodnom procesu
kanalizacionom sistemu

Informacije o proizvodnom procesu predstavljaju:

kratki opis
pojednostavljenu emu procesa sa izvorima otpadnih tokova
detaljan opis hemijskih reakcija i podravajuih operacija
informacije o materijalu za proizvodnju, meuproduktima i finalnim produktima
nain rada
potencijalne opasne situacije

b) Inventar otpadnih tokova - registar

Registar predstavlja kompilaciju relevantnih injenica o sastavu i koliini otpadnih voda i
plinova (registar otpadnih voda i registar otpadnih plinova). Emitovani otpadni tokovi su
navedeni prema njihovom izvoru tj. proizvodnom procesu od kojeg potiu.
Registar otpadnih tokova se sastoji od:

Informacija o hemijskom proizvodnom procesu (jednaine hemijskih reakcija,

ukljuujui reaktante, produkte i nusprodukte; pojednostavljenu emu procesa)
Informacija o emitovanim tokovima (komponente, koncentracije, temperatura, pH,
provodljivost, zapaljivost, eksplozivnost, reaktivnost, sadraj relevantnih zagaivaa,
podaci o mogunostima biodegradacije, druge prisutne supstance)

Svrha registra otpadnih tokova je identifikacija najrelevantnijih izvora emisije i mogunost

postavljanja prioriteta za smanjenje emisije, to generalno predstavlja operaciju koja se sastoji
od:

Popisa izvora
Procjene uzroka emisije iz svakog izvora
Odreivanja koliine emisije iz svakog izvora
Validacije rezultata kroz materijalni balans

OCJENA SVIH OTPADNIH VODA (WHOLE EFFLUENT ASSEMENT WEA)

Ispusti otpadnih voda su veoma ispitani i regulisani na bazi fiziko-hemijskih osobina,
omoguavaju kontrolu optadnih voda sa malo zagaivaa iji je toksikoloki uticaj poznat.
Nekad je, meutim, veoma teko ispitati toksinost na osnovu samo fiziko-hemijskih osobina
otpadnih voda.
Zato se sve vie primjenjuju metode biolokih testova, ija je prednost to to se toksinost
ispituje kao posljedica skupnih uticaja svih zagaivaa, u odnosu na fiziko-hemijske metode
koje ispituju pojedinane supstance i njihova pojedinana dejstva. Izbor biolokih ispitivanja
i njihovog oblika zavisi od njihove namjene.
NAJEE SE KORISTE DVIJE METODE:
Jedna ukljuuje barem 5 statistikih parova sa dvije vrijednosti, od kojih jednu vrijednost ini
koncentracija zagaivaa, a drugu vrijednost njen toksikoloki uticaj.
Druga metoda podrazumijeva razblaivanje do nivoa koji ne pokazuje nikakve toksikoloke
posljedice. Ova metoda je jednostavnija, mada nije mogua statistika ocjena i nije poznato
podruje povjerenja.
WEA moe potencialno da sadri: propise o toksinosti otpada, rangiranje ekolokih rizika
ispusta na vodeni sistem, identifikaciju toksinosti / procjene redukcije, odreivanje prioriteta
tretmana otpadnih voda, ocjena efikasnosti poboljanja tretmana, praenje efekata u
pogoenoj sredini, rizike / tete specifine za pogon.

WEA je korisni alat za integriranu kontrolu i prevenciju od zagaenja, mada ne moe

u potpunosti zamijeniti hemijske metode, ve ih samo upotpuniti.
c) Analiza protoka energije i materijala (EMFA)
EMFA obuhvata grupu alata koji se koriste za optimiziranje potronje energije, sirovina, vode
i optimiziranje isputanja efluenata.
Normalna EMFA procedura je:

Poinjanje sa ulazno-izlaznom analizom procesa

Ponavljanje procedure sa ciljem identifikacije mogunosti poboljanja, kvantitativnim
poreenjem ulaznih i izlaznih podataka sa ciljnim vrijednostima
Simulacija razliitih scenarija sa individualnom procjenom njihovog uticaja na okolinu
Identifikacija najboljih rjeenja u odnosu na set ciljeva (uinkovitost trokova,
prevencija zagaenja, tednja resursa, itd.)
Cilj ove analize je da se upravlja procesom uz veu efikasnost i uz manji udar na okoli.
2.

OPERACIJSKI ALATI UPRAVLJANJA

Dok alati inventara obezbjeuju potrebne informacije bez kojih je nemogue zamisliti odluke
o prevenciji ili minimalizaciji otpada, operacioni alati upravljanja su ti koji obezbjeuju bazu
za provoenje ovih odluka.
a) Monitoring
Monitoring predstavlja most izmeu inventarnih i operacijskih alata, a takoe je povezan i sa
stratekim i sigurnosnim alatima.
Parametri koji treba da podlijezu monitoringu su:
Takasti izvori, emisije u atmosferu, vodu ili kanalizacijom nastale difuzijom
ili sluajnim isticanjem
Otpadi, naroito opasni otpadi
Kontaminacija zemlje, vode i zraka
Koritenje vode, goriva, energije, kisika, azota i drugih gasova (npr. argona)
Isputanje toplotne energije, buke, mirisa i praine
Efekti na specifine dijelove okoline i ekosistema
Nesree u postrojenjima
Povrede osoblja
Transportne nesree
Prituzbe stanovnitva
Monitoring, meutim, nije ogranien samo na analitika mjerenja, ve ukljuuje i
redovno odravanje, vizuelne i sigurnosne provjere.

SELEKCIJA SISTEMA ZA KONTROLU OTPADNIH VODA

Vrlo je vano izabrati odgovarajui sistem za kontrolu otpadnih voda, to zavisi od vrste
industrije.
Panju treba obratiti na sljedea pitanja:
1.Moe li stepen degradacije biti reduciran ili eliminiran izabranim
procesom?

2.Da li sva otpadna voda iziskuje jednak tretman?

3.Da li je protok vode pogodan za bioloki tretman i da li je
potreban predtretman?
Proizvodni proces

ne

Da li je voda iz hemijskog
procesa zagaena?

da minimalno? da

Recipient

ne

zagaeno?

predtretman

da

predtretman

ne

recipient

organski otpad?

recipient

ne

Bioloki ili
drugi pogodan tretman.
Jo organskog otpada?

da

SHEMA SISTEMA ZA TRETMAN OTPADNIH VODA

REDUKCIJA ZAGAENJA NA IZVORU ZAGAENJA
Redukcija zagaenja na samom izvoru zagaenja treba biti prva razmatrana, a to je vrlo esto
i mogue. Neophodno je neprestalno pratiti uzroke zagaenja. Izvor zagaenja vode su:
-

procesna voda i
voda nastala drugim aktivnostima, koje se odvijaju unutar hemijske industrije.

PROCESNA VODA
Stepen zagaenja zavisi od samog proizvodnog procesa. Koncentracija polutanta zavisi od
njegove topivosti u vodi. Neophodno je poduzimati mjere koje bi, eventualno, smanjile
koliinu polutanta u vodi.
Da bi se to postiglo treba :
-

minimalizirati koliinu vode koju treba preiavati, odnosno u samom proizvodnom

procesu koristiti to je mogue manje vode
( omoguiti ne mijeanje otpadne vode
sa kinicom i sl.),
kada je to izvodivo i ekonomski mogue istu procesnu vodu ponovno koristiti u
procesu (nakon regeneracije),

da se voda iz sistema za hlaenje ne mijea sa procesnom vodom, jer tako

poveavamo koliinu vode koju treba regenerisati (to usporava sam proces
regeneracije) . . .

VODA NASTALA DRUGIM AKTIVNOSTIMA KOJE SE ODVIJA UNUTAR HEMIJSKE

INDUSTRIJE
Druge aktivnosti koje se odvijaju unutar jedne hemijske industrije, a koje za posljedicu mogu
imati poveanje koliine polutanata u vodi.
Potrebno je:
-

tano definisati opremu i sredstva za ienje,

paljivo planirati odvoenje vode iz aparatura,
paljivo odabrati metode i sredstva za ienje opreme,
tano definisati raspoloivi put za svu opremu i sredstva za ienje i druge sl.
aktivnosti.

NENAMJERNO ISPUTANJE VODE U RECIPIENT

Nenamjerno isputanje vode u recipient se ne smije desiti, pogotovo ne u hemijskoj industriji.
To mora biti kontrolisani sistem koji nee dozvoliti isputanje neregenerisane vode u
recipijent.
Panja se treba obratiti na sljedee:
-

svi epovi, ventili i drenane cijevi treba da su zatvoreni kada nisu u upotrebi;
omoguiti prikupljanje vode koja iscuri usljed poplave (sistem pomonih bazena) i na
taj nacin sprijeiti odlazak nepreiene ili hemikalijama tretirane vode u recipijent;
minimizirati upotrebu crijeva za polivanje, te obezbjediti sisteme za prikupljanje vode
iz crijeva za polivanje. Takva voda sadri prainu i druge neistoe, ali ne i neistoe
hemijskog procesa, te se kao takva moe ispustiti u recipient;
napraviti udubljenja oko plonika koja e prikupljati kontaminiranu vodu koja ispre;
obezbjediti opremu koja e kontrolirati tankere za otpadnu vodu da se ne prepune i
druge mjere specifine hemijskoj industriji.

ZAKAZIVANJE APARATURE I OPREME

Zakazivanje aparature i opreme je nepredvidivo, ali treba da postoje pravila i mjere,
specifine aparaturi i opremi ukoliko zakau, a cilj tih mjera je minimizacija tete.
U te svrhe koriste se razne vrste alarma, te razni sistemi zatite i upozorenja. Koriste se i
sistemi koji e, to je mogue prije detektovati mjesto pukotine i izdati mjere za sanaciju.
TRETMAN OTPADNE VODE I METODE KOJE SE KORISTE
1. Predtretman je individualan, zavisi od toga da li je potreban bioloki tretman nakon
predtretmana i zavisi od toga koja vrsta bilokog tretmana e biti primjenjena.
Predtretman zavisi i od prisustva tekih metalai drugih specifinih polutanata. Duina
trajanja predtretmana je razliita, a ponekad predtretman nije potreban.
2. Centralni tretman moe biti bioloki ili mehaniki ili njihova kombinacija.
3. Krajnji tretman, prije putanja vode u recipijent takoe je individualan.
4. Za nisko kontaminiranu vodu nije potreban tretman.

Kvantifikacija emisije otpadnih gasova:

Emisija otpadnih gasova iz nekih izvora moe da ima razliite uzroke, stoga se ponaosob
mora ocijeniti emisija od svakog uzroka da bi se kvantificirala zbirna emisija kroz isti izvor.
Nadalje, redukcija uzroka znai skoncentrisati se na uzrok prije nego li na izvor kroz koji se
gas emituje.
Postoje dva naina kvantifikacije:
1. kvantifikacija po izvoru
2. kvantifikacija po uzroku
Nain kvantifikacije odreuje priroda emisije.
Posebno je neuhvatljive emisje teko mjeriti, pa se pribjegava kvantificiranju po uzroku,
dok se recimo za emisije koje prolaze kroz cjevovodni sistem obino pribjegava
kvantifikaciji po izvoru.
REDUKCIJA ZAGAENJA NA IZVORU ZAGAENJA
Neophodna je redukcija zagaenja na samom izvoru zagaenja ukoliko je mogua. Samim
smanjenjem zagaenja omoguava se bolji i efikasniji dalji tretman otpadnih gasova.
TRETMAN OTPADNIH GASOVA
Kada nije mogue uklanjanje polutanta na samom mjestu nastanka, onda je neophodan
tretman gasova. Pored redukcije zagaenja na samom izvoru neophodna je i instalacija
sistema ventila. Ti sistemi se moraju odlikovati efektivnou i trebaju obezbjediti tretmanza
svu koliinu gasa koji protekne.
Selekcija pogodnog tretmana je individualna za svaku hemijsku industriju, kao to je
individualna i selekcija tretmana otpadnih voda, a to zavisi od vrste i koliine prisutnih
polutanata.
Od izbora tretmana zavisi i efikasnost preiavanja.
Treba posmatrati koliinu gasova koji proticu, kao i koliinu prisutnih polutanata, ali i prirodu
polutanta.
Tako:
-

samo zapaljivi gasovi mogu sagoriti,

halogeni i sumpor se podvrgavaju tretmanu termalne i katalitike oksidacije,
lahko isparljive polutante mogue je kondenzovati
ugradnja membrana za specifine komponenta,
vlani tretman za rastvorljive komponente,
biofiltracija za biodegradabilne komponente . . .

Ponekad je i za otpadne gasove potreban predtretman, ukoliko su prisutne estice koje nisu
gasovi. To su npr. praina i druge lebdee vrste tvari, voda ili kapljice drugih koritenih
rastvaraa. U predtretmanu se koriste razliiti filteri i procesi za uklanjanje navedenih.
U razmatranje treba uzeti dozvoljene prisutne koncentracije polutanata.
Mnoge tehnike su ograniene. Tako npr. jako dobre rezultete daju tehnike biofiltracije
(100%), termalna katalitika oksidacija (99%), dok neke tehnike imaju manju efektivnost.

IZBOR SISTEMA ZA SAKUPLJANJE OTPADNIH VODA I NJENU SEGREGACIJU

Ponekad se sve otpadne vode preiavaju jednim sistemom, zajedno tj. mijeaju se. To
mijeanje otpadnih voda sa razliitim polutantima ponekad je poeljno radi regulacije pH,
temperature, izazivanja taloenja usljed hemijskih reakcija do kojih dolazi mijeanjem i
drugo.
Meutim, ponekad je potrebna saparacija npr. vode sa organskim i vode sa anorganskim
polutantima i one se podvrgavaju razliitim tretmanima.
Vode u kojima je koliina polutanata previe koncentrovana, te se u tom sluaju ne garantuje
efikasnost tretmana, tada je neophodno razblaivanje otpadne vode. Razblaivanje se moe
vriti kinicom, vodom iz sistema za hlaenje, vodom od pranja aparatura, sanitarnom
otpadnom vodom ili ve recikliranom otpadnom vodom, a nikako ne vodovodnom vodom.
Separacija podrazumjeva i odvoenje vode u recipijent, vode kojoj nije potreban tretman.
Voda se moe sakupljati u podzemnom zatvorenom sistemu ili otvorenim bazenima, ovisno
od koliine otpadne vode, da li se moe mijeati sa kinicom, da li je potrebno zagrijavanje,
da li su prisutne lahko isparljive komponentei sl. najee se koristi sistem otvorenih bazena.
Obino su ekonomski razlozi presudni u odluivanju.
IZBOR SISTEMA ZA SAKUPLJANJE OTPADNIH GASOVA
Sistem za sakupljanje otpadnih gasova esto su mnogo vaniji od onih za sakupljanje
otpadnih voda.
Uglavnom su instalirani kao:
-

sistem ventila, svaki ventil za odreeni tretman,

sistem za hvatanje difuznih i emisionih gasova pomou tvz. hvataa i njihovo
sakupljanje odakle dalje idu na zajedniki tretman
sistem za deponovanje gasova u hitnim sluajevima . . .

U ovakvim sistemima neophodno je smanjiti protok zraka, a izvore otpadnih gasova uiniti
zatvorenimsistemom to je mogue vie (da nema odtoka otpadnih gasova prije nego su
preieni).
Ovakav sistem treba da ima:
-

operativnost mogunost pristupa opremi,

sigurnost da nema gubitka gasova i
da je higijenski u smislu zdravlja ljudi koji tu rade.

Svi otvori sistema moraju biti kontrolisani i neprohodni za otpadne gasove, a unutar sistema
mora se voditi rauna o tome kakve gasove mijeamo, da ne doe do njihovog spontanog
paljenja ili eksplozije. Uvjek se mora pratiti visina rizika od eksplozije.
Kada je selektovan polutant njegovo uklanjanje se planira do u detalje, razgradnja zavisi od
njegove prirode, da li je organski polutant ili pakanorganski. Izvedba cijelig sistema je u
smjeru minimizacije koliine polutanta i to manjeg uticaja na okolinu.
Vrijeme potrebno za uklanjanje polutanta zavisi od vrste i koliine.
KONTROLA KVALITETA

Kontrola kvaliteta je mjerilo valjanosti sistema preiavanja. Rezultati treba da se

podudaraju sa standardima koji su odreeni za neku industriju specifino. Ukoliko mjerenja
ne odgovaraju standardima potrebno je detektovati promjenu nastalu ili u samom
proizvodnom procesu ili u sistemu za preiavanje, identifikovati uzrok nastale promjene, te
poduzeti odgovarajue mjere.
NEPRESTALNO VRENJE KONTROLE
Neprestalno se kontroliraju zadate varijable.kontroliranje je svakodnevno, sedmino ili
periodino nakon odreenog vremena. Na osnovu izvrene kontrole ocjenjuje se kakvoa
preiene vode , koja se isputa u recipient, kao i kakvoa tretiranih gasova.
Panja se treba posvetiti i reakcijama koje se mogu odvijati naknadno, nakon tretmana, kao
posljedica mijeanja npr. razliitih tretiranih voda ili reakcije izmeu tretirane vode i vode
recipijenta.
Neprestalna kontrola je pokazateljkvaliteta, koji se postie kroz tri koraka:
-

identifikacija moguih problema, koji se mogu javiti

prikupljanje podataka dobivenih analizom,
statistika obrada podataka, na osnovu kojih se odreuju mjere, koje e se poduzimati
ukolko se takav problem javi.

Ovi problemi se uglavnom odnose na funkcionisanje sistema za preiavanje i kontrolu

otpadnih voda.
U te svrhe koriste se sljedei alati:
-

uzrono posljedini dijagrami, koji obezbjeuju efektivnu organizaciju i

predoenje razliitih ideja o posljedicama problema koji se mogu javiti,
anliza faktora koji uzrokuju probleme i njihovo svrstavanje u bazu podataka
dijagram protoka koji daje korake koji e se eventualno poduzimati

Sve navedeno ini tvz. SCP sistem (statistical process control).

Navedeno se primjenjuje i u sluaju kada rezultati analize se ne podudaraju sa standardima
i/ili kada rezultati nisu oekivani (koncentracije polutanata su iznad dozvoljene granice, a
prema odvijenom procesu to nije bilo za oekivati).
U tom sluaju vri se provjera kalibracije instrumenata, provjera filtera, valjanosti hemikalija,
kulture bakterija koje su se koristile i drugo.
STRATEKI MENADMENT
Obuhvata ekonomske razloge i uticaj na ivotnu okolinu, a sastoji se od:
-

odluke o visini poreza,

odreivanje referentne take,
tvz. kruno oporezivanje

1. ODLUKE O VISINI POREZA

Odluka o visini poreza se izraunava se na osnovu uticaja industrije (direktnog ili indirektnog)
na ljude, ivotno okruenje, zatim na osnovu visine ekolokog rizika sa jedne i rezultata
procesa proizvodnje sa druge strane.
Podrazumjeva praenje:
-

identifikacije opasnosti
praenje visine koncentracije
izlaganja ljudi polutantima i odreivanje visine rizika

Ukoliko se otkrije prisustvo toksinih materija, koje se uopte nebi trebale nai u ivotnom
okruenju, one moraju biti uklonjene ili reciklirane, te visina njihove koncentracijene ulazi u
proraune o visini poreza.
2. ODREIVANJE REFERENTNE TAKE
Odreivanje referentne take se vri na osnovu trenutnog zagaenja ivotne okoline. Mjere se
parametri koje e ta hemijska industrija isputati kao polutante, ali i oni parametri koje
industrija nee isputati kao hemijske polutante, ali koji mogu hemijski reagovati sa
polutantima koje industrija isputa.
Takvo stanje se uzima kao referentno, te se sva ostala mjerenja vre u odnosu na to referentno
stanje.
3. KRUNO OPOREZIVANJE
Ovo oporezivanje prati parametre iz ivotne okoline koji mogu imati uticaja na sam proces
proizvodnje. Podrazumjeva prikupljanje i popis rezultata. Analiza podrazumjeva analizu
protoka i materije i energenata u okruenju. Prati i sve dodirne take sa proizvodnim
procesom, te interpretaciju rezultata baziranu na ekolokim i pogodnim varijablama.
4. ZATITA I HITNI SLUAJEVI
Poznato je da hemijske industrije imaju najvei uticaj na ovjeka i ivotno okruenje. Prema
tome treba poduzeti mjere smanjenja tih uticaja, kao i mjere smanjenja rizika ukoliko doe do
nesretnih sluajeva. Tada treba djelovati u smjeru minimizacije uticaja na ivotnu okolinu.
Primjeri:
-

izlijevanje hemikalija i ulja, koji se tretiraju hemijskim putem,

neke materije nisu tetne za ovjeka, ali mogu imati velikog uticaja na ivotnu
okolinu, npr. ako su zapaljive tvari mogu izazvati poar.

5. MATERIJAL I OPREMA ZA HITNE SLUAJEVE

Od materijala i opreme za hitne sluajeve treba imati aparaturu i opremu specifinu industriji i
problemu koji se moe javiti.
Industrija, pored navedenog treba da posjeduje i:
-

pijesak i zemlju u specijalnim vreama za upijanje prosutih ulja i hemikalija,

odgovarajue apsorbujue supstance,
ureaje za plovljenje,
tvari za oteene spremnike,
odvodne sisteme,
bombe i drugo.

U sluaju prosipanja hemikalija i ulja moe se postupati:

-

skupljanjem u tankere i onda se postupa prema standardnoj proceduri za otpadnu

vodu,
- postavljanje na povrinu recipienta posebna sita za odvajanje ulja.
Mjere treba da su ureenje tako da djeluju u to kraem roku i to je mogue efikasnije.
PLANIRANJE REAKCIJE NA SLUAJNO ZAGAENJE
Za to su potrebne mnoge informacije o kojima je ve bilo govora (o njihovom prikupljanju i
obradi). Generalno jedan takav plan treba:

obezbjediti detaljne informacije o mjestu na kom e se plan sprovoditi,

imati pripremljen plan o mjestima na kojima je drenaa mogua,
do u detalje razraditi proceduru djelovanja u takvim sluajevima
dati tana pravila, uvjebati koritenje aparature . . .

POSTAVLJANJE I REDOVNI PREGLED INTERNIH CILJEVA ILI PROGRAMA:

Sistem ekolokog upravljanja mora da uspostavi ekoloki program u kojem su postavljeni
globalni, dugoroni i interni ciljevi specifini za pogon.
Generalni standardi i standardi specifini za datu lokaciju
Primjeri generalnih standarda su:
-Standardi za ekoloki kvalitet, kao i tehnoloki standardi vezani za okoli
-Generalni standardi za kvalitet sliva rijeke (nacionalni propisi o kvaliteti vode)
-Generalni propisi za kvalitet zraka, koji mogu biti nacionalni ili internacionalni
-Interni propisi kompanije izdati za sve pogone, nezavisno od lokalnih propisa
Primjeri standarda specifinih za lokaciju su:
-propisi dozovljenih stanja (npr. Slaganja sa stalnim ogranienjima nivoa emisije)
-Specifina ogranienja ekotoksinog sadraja medija koji prima emisiju, npr vode. Neki
primjeri su dafnia test, test sa ribama, test sa algama itd.

Hemijska industrija je podlona stalnim promjenama stoga je neophodno stalno

provjeravanje ekolokog uinka datog pogona i sainjavanje programa koji sadri
sljedee elemente:

a. periodinu procjenu ekolokog upravljanja koja uzima u obzir uticaj na okoli,

promjenu propisa, interesa javnosti i implementaciju tekueg unapreenja.
b. poticaje za implementaciju, ekonominu djelatnost i doprinos smanjenju emisije (npr.
interno takmienje u cilju smanjenja smetnji i nezgoda
c. dopunjavanje ciljeva za nove ili novo-opremljene pogone i procese (npr. uvoenje
reciklae startnih sirovina ili pak finalnih proizvoda)
d. ispitivanje i procjena izljeva (ili otpusta) da bi se mogle poduzeti mjere u cilju
spreavanja istog
OPCIJE ODABIRA TRETMANA:
Kontrolne opcije se generalno procjenjuju i odabiru u skladu sa:
a.
b.
c.
d.

karakteristikama protoka (npr. brzina protoka, temperatura,pritisak itd.)

-koliinom dijela koji zahtijeva tretman
-zakonskim propisi
kontrolnim opcijama koje postoje za dati sluaj

Proces odabira kontrolnih opcija slijedi sljedee korake:

a. redukcija izvora zagaenja sastoji se od toga to se odmah na poetku smanji
otpadna voda. To se ini tako to se raznim mjerama smanjuje koliina vode u samom
procesu, neeljeni ispusti tokom rada pogona, zatim operacije odravanja koje mogu
zagaditi vodu, potom se mora sprijeiti izliv uzrokovan kvarom opreme kao i
kontaminacija zbog loeg sistema kanalizacije.
b. izbor podesnog sistema odvodnih cijevi

c. izgradnja meuspremnika - korisno je kada doe do kvara sistema, tako da je

mogue zaustaviti zagaenu otpadnu vodu, pa je opet obraditi kada se sistem vrati u
normalu
d. metodi tretmana sastoji se od samog tretmana otpadnih voda.

Slino kao kod otpadnih voda, kod otpadnih gasova imamo sljedee korake odabira:
a. redukcija izvora zagaenja: kao i sa vodom, radi se o smanjenju emisije od samog
njenog poetka.
b. -kontrola emisije
c. -odabir tehnologije tretmana: radi se odabiru konkretne tehnologije (opet slino kao
u sluaju rada s otpadnim vodama), koja e da preradi otpadni gas.
SISTEM PRIKUPLJANJA:
Izbor adekvatnog sistema za prikupljanje zavisi od odabira sistema za
tretman i od
zadataka i ciljeva postavljenih za otpadne vode, odnosno za otpadne gasove.
Odabir prikladnih sistema za otpad osigurava optimalan ispust otpadne vode, koji e imati
minimalne posljedice po okoli.
Zavisno od tog tretmana, drenani sistem mora da ispuni potrebe razliitih tipova drenaa, kao
to su npr. drenae za kinicu, drenae za sanitarnu vodu, za vodu za hlaenje, drenae za
otpadnu vodu itd. Osim ovih uvjeta, na sam sistem utiu i ekonoski faktori. Treba jo rei da
cjevovodni sistemi mogu biti nadzemni i podzemni.
Nadzemni imaju tu prednost to su pristupaniji, to omoguava bru intervenciju u sluaju
kvara, a osim toga i sam zahvat na nima je jeftiniji, to ovu vrstu cjevovoda ini
ekonominijim.
Sistemi za prikupljanje otpadnih gasova nisu toliko razvijeni kao ekvivalentni sistemi za
vodu. Oni se uglavnom ugrauju kao sistemi vie ventila koji vode do zajednikog sistema
tretmana, ili kao prikupljivai za odbjegli plin, ili pak kao sistem za paljenje otpadnog gasa.
Vrlo bitno kod ovih sistema je sigurnost, to znai da se nivo zapaljivih plinova mora drati
ispod minimuma zapaljivosti, to se postie pogodnom mjeavinom gasova. Isto tako, da bi se
sprijeile detonacije, sistem bi trebao da sadri zatvoreni rezervoar, vodene ventile i
priguivae detonacije.
IMPLEMENTACIJA ODABRANIH KONTROLNIH OPCIJA:
Kada se mjere za kontrolu emisije odaberu, njihova implementacija se mora planirati do
detalja, bez obzira na organizacijsku ili tehniku prirodu pogona.
Vrijeme za implementaciju zavisi od prirode mjera i tipa pogona:
a. -organizacijske mjere, tj. revizija operativnih procedura i procedura rasporeda, ove
mjere se mogu brzo sprovesti
b. -mjere kontrole, tj. rutine vezane za kompjutersku optimizaciju, koje se razvijaju u
operativnoj sredini, ovo moe potrajati i vie mjeseci
c. -mjere opreme, tj. implementacija promjena ureaja ili procesa, koje su usmjerene ka
redukciji emisije, mogu da potraju nekoliko mjeseci pa do nekoliko godina u najveim
pogonima

Metode kontrole kvaliteta:

Metode kontrole kvaliteta su sredstva koja se koriste za rjeevanje problema kada postojei
proces tretmana doe izvan kontrole ili kada vie nije u mogunosti da ispuni svoje zadatke.
Da bi se provjerilo da li postrojenje radi kako treba, kvalitet ispusta se uporeuje sa
standardima. Ako standardi nisu ispunjeni ulae se napor kako bi se stnadard opet postigao.
To se radi tako to se otkrije promjena i njen uzrok, a potom se uradi korekcija koja e vratiti
sistem u poetno stanje. Naravno, kako napreduje tehnika koja se upotrebljava u procesu, tako
i standardi moraju ii u korak s njom. Tako se desi da prethodni standardi ne ispunjavaju neke
uvjete postavljene od strane novih vrsta tehnologija, pa je neophodno da se oni mjenjaju. Isto
tako nove sofisticiranije tehnologije omoguavaju i nove standarde, pa se i u skladu s tim
standradi mijenjaju (obino u pravcu postizanja stroijih zahtjeva).
3. ALATI STRATEKOG UPRAVLJANJA
Alati stratekog upravljanja se primjenjuju u organizaciji, slue nam za procjenu ekolokih i
ekonomskih opcija, a meu njima se nalaze:
a. procjena rizika
b. sistematsko vrednovanje
c. procjena ivotnog ciklusa
a) Procjena rizika:
Procjena rizika je poznata metodologija za proraun ljudskog i ekolokog rizika kao
posljedice aktivnosti proizvodnih procesa. To je proces u vie koraka, i sadri barem prvi od
nabrojanih pet koraka:
1. -identifikacija tetnosti supstance,
2. -procjena efekta koncentracije,
3. -procjena izloenosti,
4. -procjena koncentracija ili doza koje mogu uticati na okoli
5. -karakterizacija rizika,
6. -procjena pojavljivanja i ozbiljnosti razliitih efekata koji se mogu pojaviti
7. -procjena rizika,
8. -kvantifikacija vjerovatnoe u karakterizaciji rizika
Kada prvi korak ne ustanovi nikakvu tetnost, proces je zavren.
Proces donoenja odluka spada izvan ocjene rizika, jer na odluke utiu i socioekonomski i
politiki faktori, tako da nisu bitni samo faktori tehnike prirode.
b) Sistematsko vrednovanje:
Sistematsko vrednovanje je proces usporedbe dostignua jednog postrojenja ili pogona sa
dostignuima drugih. To je alat koji operator koristi za svoj nain rada, npr. njegov nain
upravljenja otpadnim vodama i gasovima, u odnosu na sline aktivnosti na drugim
lokacijama. Ovaj alat moe biti instrument koji e dovesti do poboljanja ekoloke situacije
na datoj lokaciji.

c) Procjena ivotnog ciklusa:

Procjena ivotnog ciklusa ukljuuje poreenje razliitih potencijalnih ekolokih efekata u
razliitim nainima rada. Ova procjena uzima u obzir samo ekoloke aspekte, to je samo
jedan element u donoenju odluka, jer su mu ekonomski i socioloki elementi prije dodatni
nego sastavni dio.
Zbog toga ovaj metod nije sam po sebi dovoljan za donoenje odluka bitnih za
kompaniju.
Moe se koristiti za:
1. -ekoloki optimalne rute odlaganja
2. -ekoloku taku
3. -prelomnu taku isplativosti kad je u pitaju reciklaa i drugi procesi zatite okolia
4. -slabe take u ivotnom ciklusu predmeta ispitivanja
5. -prioritete neophodnih radnji
Metod procjene ivotnog ciklusa se koristi u sklopu priznatih pravila i potuje slijedee
certifikate:
ISO14040: ekoloko upravljanje procjena ivotnog ciklusa prinicipi i upute
ISO 14041: ekoloko upravljanje procjena ivotnog ciklusa analiza inventara ivotnog
ciklusa
ISO 14042: ekolko upravljanje procjena ivotnog ciklusa uticaj ivtong ciklusa
ISO 14043: ekoloko upravljanje procjena ivotnog ciklusa ocjena poboljanja ivotnog
ciklusa
4. ALATI ZA BEZBJEDNOST I HITNE SLUAJEVE
Koriste se za spreavanje incidenata koji mogu ugroziti zalihe vode i zdravlje graana.
Upravljanje vodom za gaenje poara i znaajnim izljevima:
Glavni zadatak upravljanja protupoarnom vodom i izljevima obuhvata strategiju koja
omoguava savladavanje izljeva. Najbitnije je uzeti u obzir strategije borbe protiv poara i
ako je mogue smanjiti utroak vode koritene za gaenje poara npr. recikliranjem. S tim u
vezi treba obratiti panju na slijedee stavke:
-sistem obuzdavanja: Pri nesretnim sluajevima poput poara esto je dovoljna samo
jedna barijera koja e sprijeiti izlazak tetnog materijala, a nekad to nije dovoljno, ve je
potrebno graditi poseban sistem zatite - bazeni ukopani u zemlju, rezervoari, sistem ventila i
cijevi (koji se reguliu ili runo ili automatski i po potrebi izoliraju cijeli sistem), seperatori
ulja.
-materijali i oprema za hitne sluajeve: pijesak ili zemlja (koji upijaju prosute hemiklije
ili ulje), prikladni absorberi, supstance koje zatvaraju upljine u oteenim kontejnerima i
drenane pregrade.
Upotrebljeni materijali se zatim odlau, ili u samom krugu ili van kruga pogona. Ako je
van kruga, to se moe vriti obinim kontejnerima ili pak sistemom za otpadne vode, naravno
uz dozvolu vlasti.
Planiranje odgovora za incidente zagaenja:
Daje sve neophodne informacije svima onima koji bi trebali da budu upueni. Ovakav
plan se izvrava na sljedei nain:
1. -obezbjeujui detalje pogona svim onima za koje je plan bitan
2. -izlistavanje bitnih brojeva poput brojeva hitnih slubi, ili pak brojeva institucija za
zatitu okolia

3. -spremanje drenanog plana pogona, koji sadri jasan dijagram sa svim bitnim
detaljima
4. -obezbjeivanje inventara svih supstanci koje se nalaze unutar pogona
5. -davanje detalja o procedurama za hitne sluajeve, tako da se daju sve aktivnosti,
procedure i odgovornosti osoblja u sluaju nesrea
6. -periodino vjebanje za sluajeve nesree
TEHNOLOGIJE PRIMJENJENOG TRETMANA
Ovdje e biti dato vie detalja o tehnikama tretmana otpadnih voda i otpadnog gasa, u skladu s
njihovim uticajem na okoli, uzimajui u obzir i njihovu ekonomsku opravdanost. Opis
tretmana je podijeljen na sljedei nain:
1. -opis tretmana
2. -upotreba tretmana
3. -prednosti / mane tretmana
4. -dostini nivoi emisije / norme emisije
5. -ekoloki uticaji
6. -monitoring i
7. -ekonomija
TEHNIKE TREMANA OTPADNIH VODA
1. Ekstrakcija u suprotnom smjeru u odnosu na tok:
Konvencionalni proces pranja se sastoji obino od viestrukih ekstarkcija neeljenih
neistoa (npr. soli) i kao takav zbog svoje potronje nije previe efikasan. Zato se uvode
napredni procesi kao to je ekstrakcija u suprotnom smjeru u odnosu na tok, to je
prvenstveno primjenjivo kod velikih fabrika, dok se kod fabrika sa malom proizvodnjom
obino koriste druge tehnike.
2. Viestruka upotreba i operacije recirkulacije:
Mora se napraviti razlika izmeu otpadne vode koja je dola direktno izproizvodnje i
otpadne vode koja vodi porijeklo od ienja opreme.
Tako se esto voda koja je koritena
za ienje opreme opet moe koristiti,
ako ne sadri komponente koje e smetati u samom procesu. To moe dovesti do
znaajnih uteda tokom procesa, mada ovo zahtijeva i posebne rezervoare koji takoe imaju
svoje trokove, pa sa ove strane ovo moe biti i mana.
3. Indirektno hlaenje sa parnom fazom:
Direktno hlaenje dovelo bi do velike koliine otpadne vode, pa se koristi indirektno, tj.
pomou izmjenjivaa toplote. Efekti utede vode se smanjuju kada se u vodi nau razne
estice ili rastvorene tvari, pa je neophodno redovno odravanje. Postoje i procesi kod kojih
ovaj metod nije primjenjiv, npr. kada je zbog kristalizacije potrebno da se snano mijea tena
organska faza sa vodom.
4. Procesi bez otpadne vode za vakuum generaciju:
Skoro neometan rad, niska cijena i mala potreba za odravanjem, vakum pumpe na
vodeni mlaz i vodenu paru omoguava da se skoro svugdje koriste. Prethodno je potrebno
analizirati da li je mogue primjeniti ovu pumpu; npr. ako se u protoku gasa nalazi velika
koliina materijala koji je sklon kondezaciji, formiranju praine ili prevlake vakuum-pumpa
se ne moe koristiti. Ovo je inae pogodna metoda kada je rastvara potrebno obnoviti kao i
kad je neophodan visok vakuum.

Tehnike bez otpadne vode za ienje ispusnog zraka:

Oko treine sistema za preradu otpadnog zraka koristi procese bazirane na vodi ili
alkalijama. Ovo je posebno efikasno za anorganske neioe. Kada su u pitanju tehnologije
koje ne daju otpadne vode, to se one uglavnom koje se koriste za tretman tetnih supstanci
koje bi inae ule u ivotni ciklus mnogih organizama. Npr:
-sakupljanje i naknadno termalna ili katalitika oksidacija kalorinog otpada (esto uz
korisnu proizvodnju toplote)
-primjena prikladne opreme za suho uklanjanje praine
-koritenje suhih i polusuhih tretmana gasa
-koritenje regenerativnih organskih rastvaraa umjesto vode kao tenosti za ienje
ispusnog plina
Obnavljanje supstanci:
Obnavljanje substanci koje ulaze u otpadne vode je ekonomski opravdano samo kada su u
pitanju relativno koncentrisane otpadne vode. Obnavljanje moe da sadri:
-odvajanje korisnih pojedinanih spojeva, kao to poetne sirovine, rastvarai, katalizatori
itd.
-pretvaranje materijala sa naknadnim obnavljanjem supstanci
Ovaj metod ne samo da ima povoljan ekonomski uinak, ve smanjuje i sadraj
polutanata to se pozitivno odraava na okolinu.

Uravnoteenje protoka

Tretmani otpadne vode su najefikasniji kad se dri konstantnim protok i sadraj

polutanata, to u praksi nije uvijek mogue zbog:
-uslova procesa
-upotrebe vode za pranje
-vremena odravanja
-kia
Za spreavanje fluktuacija prave se meuspremnici, to za rezultat ima:
-izjednaavanje sadraja organskih spojeva, koncentracija soli, sadraja nitrogena itd.
-podeavanja potrebnog odnosa C:N:P
-neutralzizacija kiselih i alkalnih voda
-izjednaavanje protoka ovde
Ovaj metod ne samo da pomae kod izjednaavanja protoka, nego moe da bude od pomoi
pri nepredvienim situacijama-izljev tetnih supstanci.

Skladini kapaciteti za sluajeve propusta

Operacioni propusti, curenje opreme, nenamjerno zagaenje vode za hlaenje i druge

smetnje u proizvodnji mogu da dovedu ili do poveane proizvodnje polutanata, ili pak do
loeg funkcionisanja sistema. Zato postoji vie sistema meuspremnika. Njihov kapacitet
mora da bude dovoljan za smjetaj svih otpadnih voda. (bile su navedene dvije vrste
spreminika al posto nema slike ja sam ih izbacio,jer tekst opisuje slike...)

Prvi korak u tretmanu otpadnih voda je odvajanje suspendiranih estica iz tenosti, kao i
odvajanje tenosti koje se ne mijeaju, koritenjem neke od navedenih tehnika: gravitacione
separacija, sedimentacije, separacije vode i ulja, flotacija, filtracija,
Potom se voda osloboena vrstih tvari svrstava u biorazgradljivu i bionerazgradljivu.
Tretmana bionerazgradljive vode ukljuuje: taloenje i filtraciju, kristalizaciju,hemijsku
redukciju i hidrolizu, adsorpcija, jonoizmjenivanje,ekstrakcija...
Poslije ovih procesa voda se moe otpustiti ili se alje dalje do obrade biorazgradljivih
komponenata, gdje se vre:anaerobna ili aerobna digestija, bioloko odvajanje sumpora,
nitrifikacija / denitrifikacija, centralni bioloki tretman otpadnih voda
Zajedniko svim tretmanima je proizvodnja vrstog otpada( mulj) koji se tretira
zgruavanjem, odstranjivanjem vode, stabilizacijom, kondicioniranjem i redukcijom.
U daljem radu osvrnuemo se samo na tehnike za odvajanje vrtstih estica od
otpadne vode kao i na odvajanje tenosti koje se ne mijeaju (sepratori za odvajanje ulja
od vode).

Nerastvorljivi zagaivai / mehanika separacija

Nerastvorljive komponente otpadnih voda u mogu da se sastoje od inertnih supstanci kao

to su praina ili pijesak, ali i od otrovnih supstanci poput tekih metala i njihovih spojeva,
koji mogu da budu vrste materije, kao i tenosti koje se ne mijeaju u vodi. Takva voda se
tretira u sljedeim procesima:
Odvajanje sitnih rvstih estica:
Pijesak se odvaja iz kinice u posebnim komorama horizontalnog protoka od 0,3 m/s, dok
se druge vrste estice kreu u slijedei dio tretmana vode i razlikuju se tri vrste komora:
a. komore u oblku kanala sa horizontalnim protkom, koje odravaju odreeni protok,
prikladne su za otpadne vode sa varirajuim sastavom
b. -cirkularna komora-voda se uvodi tangencijalno, uzrokuje cirkulisanje sadraja i
potiskuje pijesak u centar gdje ga snop zraka odnosi-metod nije pogodan kod
promjenjivih protoka
c. prozrana komora-cirkulisanje sadraja je uzrokovano injekcioniranjem zraka koji
ostvaruje potreban protok na dnu komore, ovaj tip komore primjenjiv je kod
promjenjivog protoka
1. Sedimentacija vrstih estica
Podrazumjeva separaciju suspendiranih i plutajuih estica pomou gravitacije. vrste
estice se sa dna odvajaju kao mulj, dok se plutajue estice kupe sa povrine.Ako nije
mogue izvriti separciju samo pomou gravitacije dodaju se pomone supstance, kao to
su:aluminijum-sulfat, eljezo-sulfat, eljezo-hlorid,kre,katjonski organski polimeri koji slue
da se destabiliziraju eventualne koloidne ili male suspendirane estice anglomeracijom u vee
estice.

Koriste se razliiti sedimentatori: u obliku pravougaonika, u obliku lijevka, laminarni

izbistrivai.

2. Flotacija
Flotacija je proces odvajanja vrstih estica od otpadne vode vezivanjem estica za
mjehurie vode. Plovee estice skupljaju se na povrini sa strugaima. esto se dodaju i
aditivi,kao to su aluminijske i eljezne soli, jer potpomau flotaciju dodaju i stvaraju dobre
uslove za absorbciju mjehuria.
Po nainu na koji se dodaje zrak, razlikujemo tri metoda:
a. -vakum flotacija-zrak se rastvara pri atmosferskom pritsku, a potom slijedi pad
pritiska koji omoguava formaciju mjehuria
b. -inducirana zrana flotacija (IAF)-fini mjehurii se uvuku u otpadnu vodu pomou
ureaja kao to su ventori ili upljikave ploe
c. -flotacija sa rastvorenim zrakom (DAF)-zrak je pod pritisikom rastvoren u vodi i
naknadno puten kako bi se oslobodili mjehurii.
Flotacija se primjenjuje kada sedimentacija nije prikladna: estice imaju slabu
tendenciju slijeganja, premala razlika u gustoi estica i vode, dolazi do odvajanja ulja i
masnoa, kada postoji ogranienje prostora u datom krugu.
Flotacija zauzima manje prostora i zahtjeva manje ulaganja, a takoe daje bolje rezultate
u preiavanju vode nego sedimentacija. Jedina prednost sedimentacije su manji trokovi
rada.
3. Filtracija
Filtarcija podrazumjeva separaciju vrtsih supstanci od otpadne vode tako to voda
prolazi korz pororzni medijum. Upotrebljeni filteri obino zahtijevaju i operaciju ienjapranje unazad koje se izvodi tako to se ista voda provodi u suprotnom smjeru od onog u
filtraciji.
Pjeani filteri se sastoje od filtera od granularnog medija sa tokom prema dole ili prema gore,
mogu da se sastoje od samo jednog ili od vie medija. Rade principu gravitacije ili na principu
primjenjenog pritiska.
Postoji nekoliko vrsta filtera: konvencionalni multimedijalni filteri sa protokom prema dole,
filteri pod pritiskom, vakuumski rotacioni filteri.
Filtracija se koristi kao krajnja faza separacije, nakon sedimentacije ili flotacije to ima za cilj
vrlo niske koncentracije estica. Pri radu je neophodno pratiti zamuenost efluenta i
eventualni pad pritiska.
4. Mikrofiltracija i ultrafiltracija
Mikrofiltracija i ultrafiltracija su mebranski procesi koji omoguavaju odvajanje tenosti koja
prolazi kroz membranu od koncentrata koji ostaje. Sila koja pokree ove procese je razlika
pritisaka sa razliitih strana membrana. Membrane rade sa vrlo sitnim porama koje proputaju
male molekule, dok se zadravaju koloidne estice, mikroorganizmi, pa ak i velike
makromolekule.
Membrane za mikro i ultrafiltraciju se prave od raznih materijala: staklena vuna,
polikarbonat, celulozni acetat, poliamid, polivinilfluorid-PVDF.

PVDF membarne imaju prednost to se mogu istiti sa jakim kiselinama, kaustinom

sodom i izbjeljivaima.
Membranska filtracija se primjenjuje kada se zahtijeva voda osloboena vrstih estica,
da li e to biti ultra ili mikrofiltracija zavisi od veliine estica.

5. Odvajanje vode i ulja

Separacija ulja od vode i naknadno odvajanje ulja se moe podijeliti na:
a. -gravitaciono odvajanje slobodnog ulja koritenjem opreme za odvajanje
b. -slamanje emulzije koritenjem hemikalija za slamanje emulzija kao to su soli
polivalentnih metala, mineralne kiseline kao to su sulfatna, hloridna i nitratna
kiselina, adsorbanti kao to su glina u prahu, kre, organski polimeri, poliakrilati
Separatori koji se obino koriste su:
a. -separator amerikog instituta za naftu, koji je najjednostavniji. Sastoji se od
pravougaonog bazena i strugaa koji potiskuje mulj u posudu za skupljanje, tu je i
ureaj za skupljanje koji moe da presretne velike koliine ulja
b. -separator sa paralenim ploama (PPI) opremljen sa paralelnim ploama u odnosu na
struju koje jako poveavaju aktivnu povrinu, mada nije prikladan za obradu velikih
koliina
c. -separator sa valovitim ploama (CPI) opremljen sa valovitim ploama okrenutim u
suprotnom smjeru u odnosu na struju. Nije podesan da prerauje velike koliine, ali je
jako efikasan kad je u pitanju separacija.

FIZIKO-HEMIJSKA OBRADA OTPADNIH VODA

(Kod opisa ovih tehnika prof. je ne predavanju rekla da bi trebali pisati o
principu,prednostima i nedostacima,monitoringu i ekonomicnost pa eto..)
Topljivi,ne-biorazgradljivi ili inhibitorni kontaminanti / fiziko-hemijska obrada
Topljivi ne-biorazgradljivi ili inhibitorni kontaminanti iz otpadne vode se mogu podijeliti u tri
klase spojeva :
1. anorganski spojevi, kao to su soli ili spojevi tekih metala,
2. organski spojevi kao izvor za vatrostalni TOC (ukupni organski ugljik),
3. inhibitorni organski ili anorganski spojevi koji ometaju bioloki proces u
biolokom WWTP (postrojenje za obradu otpadne vode).
Anorganski spojevi nisu podloni uticaju bioloke obrade ali zato mogu, poput vatrostalnog
TOC, biti skloni naruavanju biolokog procesa u biolokom WWTP-u. Za oboje je najee
potrebna posebna predobrada uzvodno od centralnog WWTP. Postupci predobrade su slijedei
:
1. hemijske promjene u kojima nastaju proizvodi u vrstom stanju, a oni se u procesu
koji slijedi razdvajaju
2. hemijski procesi degradacije u kojima se stvaraju biorazgradljivi kontaminanti
3. procesi fizike eliminacije
4. procesi sagorijevanja u kojima se formiraju gasovite i vrste rezidue koje se mogu
razdvojiti iz toka otpadne vode

2. PRECIPITACIJA
2.1 Opis metode
Precipitacija je hemijski nain formiranja estica koje mogu biti razdvojene dodatnim
procesima, kao to su sedimentacija, flotacija, filtracija, te ako je potrebno slijedi i
membranska filtracija ili ultrafiltracija. Fina separacija uz pomo membranskih tehnika e
moda biti potrebna u svrhu zatite nizvodnih postrojenja, ili da sprijei oslobaanje opasnih
estica. A takoer moe biti i korisna tehnika za odstranjivanje koloidnih taloga (npr. sulfida
tekih metala).
Postrojenje za taloenje se obino sastoji od : jednog ili dva rezervoara (spremnika) za
mijeanje, gdje se dodaju agens i vjerovatno neke druge hemikalije, spremnika za
sedimentaciju i spremnika za uvanje hemijskih agenasa.
Ukoliko je potrebno, dodaje se i dodatna oprema za obradu. Spremnik za taloenje se moe
nizvodno zamijeniti sa nekim drugim sistemima za sakupljanje mulja.
Uobiajene hemikalije za taloenje su :
1. kre (vapno) za teke metale (sastavni dio jedinice za obradu su ureaji za taloenje
sa krenim mlijekom )
2. dolomit za teke metale
3. NaOH za teke metale
4. soda ( Na2CO3 10 H2O) za teke metale
5. Ca-soli za sulfate ili fluoride
6. Na2S za ivu
7. poliorganosulfidi za ivu
Ove hemikalije su esto popraene sa flokulantima, koji bi pomogli daljnju separaciju, kao to
su :
1.
2.
3.
4.

soli Fe2+ i soli Fe3+

Al2(SO4)3
polimeri
poliorganosulfidi

2.2 Aplikacija
Taloenje moe biti primjenjeno u razliitim etapama toka otpadne vode, tj. :
direktno na izvoru, kako bi se najefikasnije uklonili teki metali i da bi se izbjeglo
razblaenje sa odvodnim tokovima
kao tehnika centralne obrade za uklanjanje fosfata, sulfata i fluorida, pod uslovom da
se ne oekuje nedovoljno razblaenje
da bi se uklonili fosfati nakon bioloke faze u sredinjem WWTP, gdje se mulj
sakuplja u zavrnom preiavau.
Granice / Restrikcije aplikacije
prilagodba pH vrijednosti
optimalni pH raspon za teke metale, fosfate, fluoride :
pH 9-12,
kada se upotrebljavaju sulfidi, H2S se stvara u kiselim
uslovima
kompleksirajue supstance
mogu sprijeiti taloenje tekih metala, npr. Cu, Ni

Izvoenje daljnje teno/vrste separacije uobiajeno zavisi od faktora kao to su pH, kvalitet
mijeanja, temperatura ili vrijeme zadravanja u koraku taloenja, stvarnih uslova koji se
mogu pronai u studiji sluaja
2.3 Prednosti i nedostaci
Prednosti

Nedostaci

Sa kreom kao agensom

Sa kreom kao agensom
prevencija porasta sadraja soli u
operativni problemi povezani sa
otpadnoj vodi
rukovanjem, skladitenjem krea
poveanje puferskog kapaciteta
poveanje
koliine
mulja
sredinjeg biolokog WWTP-a
zahvaljujui viku Ca(OH)2
poboljanje u sedimentaciji mulja
problemi odravanja
zgunjavanje mulja
poboljanje mehanike sposobnosti
uklanjanja vode iz mulja
redukcija
vremena
ciklusa
uklanjanja vode
niski trokovi
Za Na2S
Za Na2S
smanjenje koliine mulja (oko 30%
stvaranje H2S, kada grekom dio
u volumenu u usporedbi sa krenim
tekuine ubaen u cjevovod postane
tretmanom)
kiseo
smanjenje u koliini upotrebljenih
problemi smrada povezani sa Na2S
hemikalija (oko 40% u usporedbi sa
krenim tretmanom)
daje nie nivoe metala u tretiranom
efluentu
nije potrebna predobrada niti postobrada
velika efikasnost kod uklanjanja
suspendiranih i rastvorenih metala
iz toka otpadne vode

2.4 Postignuti nivoi emisije / brzine izvedbe

Postignuti nivoi emisije za teke metale se uveliko razlikuju, zavisno od konkretne situacije,
kao to je :
1. uklanjanje specije jednog tekog metala iz anorganskog matriksa otpadne vode
2. uklanjanje mjeavine tekog metala iz anorganskog matriksa otpadne vode
3. uklanjanje tekih metala iz organskog matriksa otpadne vode sa tendencijom
obrazovanja kompleksa metala, npr. bojena sredstva
2.5 Efekti unakrsnog medija

Sredstva za taloenje se uobiajeno moraju odbaciti kao mulj. esto je taj mulj hemijski
otpad, pogotovo ako sadri teke metale. Ovaj otpad moe sadravati CO32-, F, OH (ili O2-),
PO43-, SO42-, S2- tekih metala.
Izvori buke su pumpe i postrojenja za uklanjanje mulja. Moraju se poduzeti odgovarajue
mjere za kontrolu buke.
Ukoliko se moe oekivati oslobaanje volatilnih i supstanci neugodna mirisa, taloenje se
treba izvoditi u zatvorenim rezervoarima ili natkrivenim bazenima sa cijevima do postrojenja
za sniavanje gasa.
Potroivo je :
Potroivo
sredstvo za taloenje (kre,dolomit,feri i
fero soli, Al2(SO4)3, FeSO4/Na2S, polimeri,
poliorganosulfidi)
energija (kWh/m3)

Koliina
zavisi od kontaminacijskog punjenja

2.6 Monitoring i ekonominost procesa

Tokom procesa taloenja treba paljivo prilagoditi pH vrijednost te doziranje sredstava,
ukljuujui sredstva za flokulaciju i / ili sredstva za koagulaciju.
Podaci kojima je predstavljena ekonominost procesa su : tip trokova ( kapitalni trokovi i
operativni trokovi), trokovi, brzina protoka (m3 /h) i zabiljeke.
3. KRISTALIZACIJA
3.1 Opis metode
Kristalizacija je usko povezana sa taloenjem. Za razliku od taloenja, talog se ne formira
hemijskom reakcijom u otpadnoj vodi, ve nastaje na zrnastom materijalu kao to je pijesak ili
minerali, radom u fluidiziranom procesu- kugliastog reaktornog sistema. Kuglice rastu i
kreu se prema dnu reaktora. Pokretaka sila procesa je doziranje reagensa i podeavanje pH
vrijednosti. Ne javlja se otpadni mulj. Princip ureaja za kristalizaciju je prikazan na slici 2.

Slika 2. Princip procesa kristalizacije

Ureaj za kristalizaciju se preteno sastoji od :

1. cilindrinog reaktora sa ulazom na dnu i izlazom na vrhu
2. zrnastog materijala, tj. kuglica filterovanog pijeska ili minerala, uvanog u
fluidiziranim uvjetima
3. cirkulacijskog sistema sa pumpom za recirkulaciju
Brzina ulazne otpadne vode (40-120 m/h) dri kuglice u fluidnom stanju. Uslovi procesa na
dnu reaktora su odabrani na nain da se ostvari relativno visoka supersaturacija (prezasienje)
izabrane soli. Fluidna platforma (podloga) prua veoma veliku povrinu kristalizacije ( 500010000 m2 / m3 ) tako da, u brzoj i kontrolisanoj reakciji, gotovo svi anioni ili sadraj metala
kristalizira na kuglicama. Periodino, dio kuglica se izbacuje i zamjenjuje sa novim zrnastim
materijalom. Obino se ovo deava jedanput dnevno.
Princip cirkulacijskog sistema je da mijea ulaznu otpadnu vodu sa cirkulacijskim tokom
(strujom) manje koncentracije aniona ili metala. Zahvaljujui cirkulacijskom sistemu reaktor
moe efikasnije raditi, tj. :
1. fluktuacije (kolebanja) u ulaznom toku i u sastavu se lako eliminiraju
2. sve vrste otpadne vode sa koncentracijama u rasponu 10-100000 ppm se jednostavno
mogu tretirati sa prilagoavanjem brzine cirkuliranja ( vie koncentrovana otpadna
voda zahtijeva veu brzinu cirkuliranja)
3. fluidizacija kuglica se odrava ukoliko se ne dodaje otpadna voda
Ukoliko se moraju zadovoljiti veoma strogi zahtjevi, efluent moe biti poliran (izglanan) sa
konvencionalnom ili kontinuiranom pjeanom filtracijom ili membranskom filtracijom. Ova
filtracijska faza se moe odvijati ili unutar cirkulacijske petlje ili u protoku efluenta. Efluent
se koristi za ispiranje povratnim tokom konvencionalnih pjeanih filtera. Nosa koji je
odstranjen pomou filtera se ponovo rastvori mijeanjem sa dovedenom kiselinom, ili se
zakiseli i vrati u reaktor. Primjer kristalizacijskog procesa u hemijskoj proizvodnji je prikazan
na slici 3.

Slika 3. Vienamjenska aplikacija kristalizacije u hemijskoj proizvodnji

3.2 Aplikacija(ogranienja)
U veini sluajeva, kristalizacija se koristi kako bi se uklonili teki metali iz tokova otpadnih
voda i nakon toga redom obnovili teki metali za dodatnu upotrebu, ali se takoer mogu i
tretirati F , PO43-, SO42-. Primjeri upotrebe u hemijskoj industriji su :
1. obnavljanje Zn, Ni i / ili Te u proizvodnji dodataka za gume, sa unesenim
koncentracijama izmeu 50-250 ppm
2. obnavljanje Ni i Al u proizvodnji elastomera, gdje kristalizacijski ureaj radi prije
centralnog biolokog WWTP, sa koncentracijama izmeu 50-400 ppm i za Ni i za Al
U principu, skoro svi teki metali, metaloidi i anioni se mogu kristalizacijom ukloniti iz svih
vrsta otpadnih voda. Obrazovanje kuglica soli je izvedivo kada je rastvorljivost nastale soli
niska, a metal ili anion brzo kristalizira u stabilnu kristalnu reetku. Budui da se metali
obino izdvajaju kao CO32-, HCO3, OH, S2-, PO43- SO42-, F itd., anioni su veinom uklonjeni
kao Ca-soli.
brzina protoka
sadraj polutanta
kapacitet uklanjanja

Granice / Restrikcije aplikacije

0,1-10000 m3 / h
10 mg/l 100 g/l
do 100 kg metal/anion po satu po jedinici

3.3 Prednosti i nedostaci

Prednosti
kompaktne i fleksibilne jedinice,
koje
omoguavaju
selekciju

Nedostaci
samo je primjenjivo na jonske
konstituente
koji
formiraju

unificirane strukture i krojenih

materijala
nema proizvodnje mulja
bezvodne kuglice visoke istoe
koje omoguavaju recikliranje ili
dodatnu upotrebu sadraja metala u
drugim podrujima
obnavljanje / recikliranje sirovog
materijala
proces skoro bez otpada

netopljive ili teko topljive soli

reagensi su ogranieni na neopasne
supstance
ukupni sadraj soli u otpadnoj vodi
nije smanjen

3.4 Postignute vrijednosti emisije / brzine izvedbe

Glavna svrha kristalizacije je smanjenje (gubitak) ili obnavljanje tekih metala.
3.5 Efekti unakrsnog medija- efekti prelaza izmeu sredina (mislim da je to to)
Da bi se postigli dobri rezultati uklanjanja, reagensi potrebni za obrazovanje taloga se obino
dodaju u prekomjernoj dozi. To znai da uklanjanje jedne supstance ima za posljedicu
dodavanje drugog jedinjenja, koje nije prisutno u izvornom toku otpadne vode.
Obino ne nastaju ni otpad ni mulj, jer su istaloene soli vezane za kuglice. One su gotovo
slobodne od neistoa, a njihov sadraj vlage nakon atmosferskog suenja iznosi samo 5-10
%. Zato se kuglice mogu koristiti u svrhu obnavljanja smanjenih supstanci polutanata.
Izvori buke su pumpe, koje e moda trebati ograditi kako bi se smanjila buka.Ono to je
ovdje potroivo su : hemikalije za kristalizaciju i energija (kWh/m3)
3.6 Monitoring i ekonominost procesa
Vani parametri koje treba kontrolirati su :
1.
2.
3.
4.
5.

protok vode, da odrava fluidnu platformu (podlogu) u radnom stanju

koncentracija / punjenje metala ili aniona u influentu
doziranje reagensa, da se odre optimalni uslovi za kristalizaciju
pH, iz istog razloga
koncentracija metala ili aniona u efluentu

4. HEMIJSKA OKSIDACIJA
4.1 Opis metode
Hemijska oksidacija je pretvorba polutanata sa hemijskim oksidacijskim sredstvima, pored
kisik/zraka ili sa bakterijama, u sline ali manje tetne ili opasne spojeve i/ili u kratkolanane
i lako biorazgradljive organske komponente.
Sredstva za hemijsku oksidaciju su :
1. hlor
2. Na ili Ca hipohlorit
3. hlordioksid
4. ozon (sa ili bez UV zraenjem)
5. H2O2 / UV zraenje
6. H2O2 / soli Fe2+
este operacije povezane sa hemijskom oksidacijom su :
1. oksidacija sa ozonom
2. oksidacija sa H2O2
3. oksidacija sa ozonom / UV zraenje

4. oksidacija sa H2O2 / UV zraenje

5. oksidacija sa ozonom, H2O2 i UV zraenjem
6. oksidacija sa hlorom, hipohloritom
Model oksidacijskog reaktora ovisi od njegove posebne namjene :
1. Oksidacijski procesi se obino odvijaju pod pritiskom do 0,5 MPa. Zavisno od toga da
li se UV zraenje koristi kao akcelerator, oprema reaktora treba da obezbjedi izvor
zraenja, tj. ivinu lampu niskog pritiska. U takvom sluaju, reaktor se obino sastoji
od kvarcnih kiveta, transparentnih za UV zrake, koje ograniavaju otpadnu vodu i UV
lampama izvana, ili UV lampama unutar kvarcnih kiveta koje su okruene sa
otpadnom vodom.
2. Ako je ozon ukljuen u proces, generator ozona je sastavni dio opreme, jer je ozon
nestabilan, ne moe se transportovati, ve se mora proizvesti na licu mjesta. Poslije
obrade, viak ozona se mora eliminirati. Veoma su strogi sigurnosni zahtjevi za
rukovanje ozonom.
3. Sa hidrogen peroksidom kao oksidirajuim sredstvom, potreban je GAC adsorber radi
uklanjanja vika sredstva.
4. Aplikacija hlora uslovljava specijalnu opremu, kao to je posue napravljeno od titana.
Dodatne instalacije bi se trebale ugraditi kako bi se mogao ukloniti viak hlora ili
hipohlorita sa npr. sulfitom.
Za oksidirajua sredstva se moraju obezbjediti skladita, imajui na umu opasni potencijal
ovih supstanci.
4.2 Aplikacija
Hemijska oksidacija se obino aplicira kada otpadna voda sadri kontaminante : koji nisu lako
biorazgradljivi, ili nisu nikako biorazgradljivi (npr. anorganske komponente); koji mogu
ometati bioloke ili fiziko-hemijske procese u nizvodnom WWTP; ili koji imaju svojstva
previe tetna da bi ih smjeli otpustiti u zajedniki kanalizacijski sistem.Kao primjere takvih
tetnih zagaivaa navodimo :
1. ulje i mast
2. fenoli
3. policiklini aromatski ugljikovodici (PAH)
4. organski halogenidi
5. boje
6. pesticidi
7. cijanidi
8. sulfidi
9. sulfiti
10. kompleksi tekih metala
Neki od ovih zagaivaa su biorazgradljivi do odreene granice i mogu alternativno biti
obraeni sa specijalno prilagoenim mikroorganizmima. U tim sluajevima, da li se prednost
daje hemijskoj oksidaciji nad biolokom oksidacijom zavisi od lokalne situacije. Kada su radi
o malim koliinama otpadne vode ili kada na licu mjesta nema dostupnog biotretmana,
hemijska oksidacija moe biti preporuljiva mogunost tretmana umjesto instaliranja
centralnog biolokog WWTP.
Reakcije oksidacije sa aktivnim oksigenom (ozon, hidrogen peroksid), esto popraene sa UV
zraenjem, se koriste npr. u obradi eluata iz deponija (odlagalita) ili kod uklanjanja obojenih
pigmenata ili komponenti neugodna mirisa.

Oksidacija sa hlorom ili Na-hloritom se moe upotrebljavati pod specijalnim uslovima za

uklanjanje organskih kontaminanata, ak i organskih halogenida. Primjer je SOLOX -proces
za eliminaciju (pri povienoj t i p) COD(hemijska potronja kisika)/TOC i AOX iz otpadne
vode koja potie iz proizvodnje epihlorohidrina.
Ali upotreba hlora, hipohlorita i hlorita mora biti paljivo ispitana u svakom sluaju, s
obzirom na rizik stvaranja organskih halogenida iz organskog sadraja u protoku otpadne
vode.

UV zraenje

Granice / Restrikcije aplikacije

rezultati velike zamuenosti u slaboj transmisiji UV-a
sadraj amonijaka treba da bude nizak, da konkurie
potronji organskih radikala
supstance koje su sklone prljanju e smanjiti efikasnost
nepotpuna oksidacija ili obrazovanje intermedijarnih
kontaminanata moe sprijeiti efektivnost procesa

4.3 Prednosti i nedostaci

Prednosti
mogu biti tretirane otpadne vode sa
koncentracijama vatrostalne COD u
rasponu od nekoliko g/l do manje
od 1 g/l
mogu biti tretirane i anorganske
supstance
moe se rukovati i sa velikim
kolebanjima
zahtijeva
se
kratko
vrijeme
zadravanja i mali volumen
rezervoara (oksidacija sa H2O2 se
odvija pri atmosferskom pritisku i
sobnoj temperaturi unutar 60-90
minuta)
proces se moe kombinovati sa bilo
kojim drugim da bi se postigli
optimalni
rezultati
(
GAC
adsorpcija,
striping
analiza,
biologija aktivnog mulja)

Nedostaci
visoka
potronja
energije
:
proizvodnja ozona, obrazovanje UV,
pritisak i grijanje za oksidaciju
hlorom
visoki zahtjevi za kvalitetom
ulaznih sirovina
mogui je nastanak organskih
halogenida kada se kao oksidacijska
sredstva koriste halogeni spojevi

Kada se obrauje otpadna voda sa vatrostalnim organskim sadrajem, glavni je zadatak razbiti
ove komponente u lake razgradljive / manje tetne spojeve. Vodei rauna o tome,
najpraktiniji izvor dokaza izvoenja ne mora biti efikasnost izdvajanja samog oksidacijskog

procesa, ve sveukupna redukcija tih kontaminanata, postignuta u kombinaciji sa tretmanskim

procesima koji prethode i koji slijede.
4.5 Efekti unakrsnog medija
Gdje god oksidacija sa ozonom i / ili hidrogen peroksidom obino ne stvara problem transfera
iz vode u zrak i / ili otpadni dio, upotreba hlora ili hipohlorita treba da se kritino procijeni za
svaku aplikaciju.Kao to je ve spomenuto, hlor i hipohlorit mogu za razliku od primjera
SOLOX procesa- stvoriti hlorirane organske spojeve koji su slabo razgradljivi i / ili otrovni.
To se moe utvrditi i onda kada se otpadna voda, ispunjena sa organskim spojevima, pomijea
sa drugim tokovima koji sadre viak hipohlorita iz prethodnog koraka oksidacije.
Otpadna voda tretirana oksidacijom sa hlorom mora biti osloboena vika hlora ili hipohlorita
prije nego se otpusti u zajedniki kanalizacijski sistem.
U precesu je potroivo: oksidacijsko sredstvo, sredstvo za unitenje vika oksidansa, energija
(kWh/m3) i proizvodnja ozona (kWh/kg O3) u koliini 9-12 (1-3 wt-% ozona iz kisika;
dvostruka vrijednost kod suhog zraka).
4.6 Monitoring i ekonominost procesa
Tokom procesa oksidacije jako je bitan detaljan monitoring operativnih parametara, tj. :
1. pH
2. redoks potencijal
3. koncentracija ozona (koncentracija ozona od 15-20 % u zraku je veoma nestabilna i
tei raspadu)
4. koncentracija oksigena (iz sigurnosnih razloga)
5. sadraj vika oksidanta u efluentu
6. sadraj AOX u efluentu, ako se koriste sredstva na bazi hlora
Hemijska oksidacija nije isplativa u finansijskom smislu kada se oekuje visoka koncentracija
kontaminanta, jer su tada potrebne i velike koliine sredstva. Napredni oksidacijski procesi
kao npr. :
1. UV / hidrogen peroksid
2. UV / ozon
3. UV / hidrogen peroksid / ozon
imaju visoke kapitalne i operativne trokove, i zahtijevaju opsenije predobrade otpadnih
voda nego procesi bez zraenja.
5. WET AIR OKSIDACIJA
5.1 Opis metode
Vlana oksidacija je oksidacija rastvorenih ili suspendiranih komponenti u vodi sa kisikom
kao oksidirajuim sredstvom. Kada se koristi zrak tehnika postaje poznata kao oksidacija
vlanim zrakom. Reakcija oksidacije se odvija u superprokljualoj vodi na temperaturi iznad
uobiajene take kljuanja vode (100 0C) ali ispod kritine take (374 0C). Sistem se mora
odravati pod visokim pritiskom da bi se izbjeglo previe isparavanje vode. Reakcija se esto
odvija u prisustvu katalizatora. Reakcioni proizvodi su, ovisno od sadraja otpadnih voda :
1.
2.
3.
4.
5.
6.

CO iz organskog sadraja
CO2 iz organskog sadraja
voda iz organskog sadraja
N iz hidrazina, ili amonijaka
NO3 iz NO2 i organskih tvari koje sadre N
amonijak, u odsustvu katalizatora

7. (hidrogen) hlorid iz organskih hlorida

8. SO42- iz S2-, SO32- i tiocijanata
9. PO43- iz komponenti koje sadre P
Za bolju procjenu potencijalnog raspona aplikacija za vlanu oksidaciju, pokazalo se korisnim
razvijanje dvije varijante procesa sa razliitim uslovima reakcije : vlana oksidacija pod
niskim pritiskom i vlana oksidacija pod visokim pritiskom. Tipina svojstva ove dvije
varijante su :

temperaturni raspon ( C)
raspon pritiska (MPa)
vrijeme zadravanja (h)

Nizak pritisak
30-200
0,5-2
0,5-3

Visok pritisak
150-340
>2
0,5-3

Opremu i dizajn za proces oksidacije vlanim zrakom pod niskim pritiskom ine :
1.
2.
3.
4.
5.
6.

visokotlana pumpa za transport otpadne vode ili mulja

kompresor za dovod zraka / kisika
gasno-teni separator
ventili za smanjivanje pritiska
sistem za toplotne promjene sa ureajima za predgrijavanje za ulaz otpadne vode
reaktorsko posue (komora) prema primjenjenom pritisku i temperaturi

5.2 Aplikacija
Oksidacija vlanim zrakom se aplicira na otpadne vode koje sadre kontaminante koji nisu
lako biorazgradljivi ili mogu naruiti (poremetiti) bioloki proces u nizvodnom biolokom
WWTP, ili koji imaju isuvie tetne osobine da bi se dozvolilo njihovo otputanje u obian
kanalizacijski sistem. Koristi se i za obradu mulja. Supstance koje se preferiraju za ovu
tehniku su :
1. NO2 koji prelazi u NO3 u jednom koraku procesa na 30-50 0C
2. SO32- iz proizvodnje boja, koji prelazi u SO 42- u dva koraka, homogeno kataliziranom
procesu na 120-140 0C i 0,6 MPa
3. derivati fenola i naftena koji se transformiraju na 120-150 0C
4. hlorirani aromati koji se transformiraju u kataliziranom procesu na 120-190 0C
kod koritenja varijante sa niskim pritiskom i kod koritenja varijante sa visokim pritiskom :
1.
2.
3.
4.
5.

organski nitro spojevi koji prelaze u N

organski amino spojevi ili aromati sa hetero atomom N koji prelaze u amonijak
organski spojevi sumpora koji prelaze u SO42organski spojevi fosfora koji prelaze u PO43hlorirani organski spojevi koji prelaze u HCl

Primjeri proizvodnih procesa gdje se primjenjuje oksidacija vlanim zrakom su :

1.
2.
3.
4.

proizvodnja boja i poluproizvoda (polufabrikanata)

oksidacija aromatskih sulfonata
proizvodnja derivata fenola ili naftola
prozvodnja aromatskih hidrokarbona

Oksidacija vlanim zrakom moe zamijeniti centralno bioloki WWTP, ukoliko je koliina
otpadne vode premala da bi opravdala takvo postrojenje ili ako nije dostupan biotretman.

Koncentracija kontaminanta

Kolebanja otpadne vode

Granice / Restrikcije aplikacije

nema prednosti za niske COD koncentracije;
preporuljivo za COD koncentracije izmeu 5000
i 50000 mg/l, koncentracije izmeu 6000 i 8000
mg/l su autotermalne
koncentracije iznad 100000 mg/l zahtijevaju
razblaenje
sa varijantom pod visokim pritiskom, potrebne su
koncentracije COD preko 50000 mg/l kako bi
izjednaile ukupnu energetsku potranju procesa
koncentracije fluorida < 10 mg/l (varijanta pod
niskim p), vie koncentracije treba predobraditi
npr. taloenjem sa Ca-solima i nakon toga
filtracijom, < 5 mg/l (varijanta pod visokim p)
koncentracije fluorida usklaene sa proizvodom
rastvorljivosti CaF2 su dovoljne da zapone
korozija pri pH < 5 (varijanta pod visokim
pritiskom)
punjenja soli trebaju biti to je vie mogue
smanjena, bar kod varijante sa visokim p, zbog
korozije npr:
soli < 150 g/l
hloridi < 50 g/l
fosfati < 400 mg/l
NH4-N < 2,5 mg/l
Ca, Fe, Al, Cu < 100 mg/l
otpadna voda se mora sakupiti i ujednaiti
uzvodno od oksidacijskih postrojenja

5.3 Prednosti i nedostaci

Prednosti su :
1. Mogue je tretiranje otpadne vode sa relativno visokim koncentracijama vatrostalne
COD.
2. Anorganski kontaminanti se mogu ili eliminirati ili prevesti u manje tetne supstance.
3. Moe se kombinirati sa drugim postupcima obrade.
Nedostaci :
1. Mogu se stvoriti dioksini.
5.4 Postignuti nivoi emisije / brzine izvedbe
Kada je glavni cilj eliminacija vatrostalnih organskih sadraja i / ili inhibitora kasnijih
biolokih tretmana, to se obino odvija u dvostepenom pristupu :
1. razbijanje vatrostalnih komponenti u kratak lanac ili u lako razgradljive spojeve
2. potom slanje takve otpadne vode u nizvodni sredinji bioloki WWTP

Prema tome, dokaz izvoenja se ne procjenjuje samo posmatranjem efikasnosti oksidacijskog

procesa, ve uzimanjem u obzir i efikasnost biolokog procesa koji slijedi.
5.5 Efekti unakrsnog medija
U nepovoljnim uslovima, moe se stvoriti ili regenerirati dioksin, i stoga je potreban dodatni
tretman rezidua. Efluenti iz ovog procesa - vodeni i bez-gasni (CO, nii hidrokarboni)- treba
da se podvrgnu nizvodnom tretmanu, npr. biolokom tretmanu, adsorpciji ili stripingu otpadne
vode; te ribanju (struganju) gasa, biofiltraciji ili termalnoj / katalitikoj oksidaciji otpadnog
gasa. U procesu je potroivo : zrak, kisik i energija (kWh/m3).
Potronja energije zavisi od punjenja TOC. Kada sadraj TOC premai autotermalni raspon,
proizvedena toplota se moe koristiti pomou instaliranih toplinskih izmjenjivaa.
5.6 Monitoring i ekonominost procesa
Tokom cijelog procesa detaljno praenje operativnih parametara kao to su pritisak,
temperatura i sadraj kisika je od presudnog znaaja za osiguranje ispravnosti rada.

6. SUPERKRITINA OKSIDACIJA U VODI ( SCWO )

6.1 Opis metode
SCWO je specijalna aplikacija varijante oksidacije vlanim zrakom pod visokim pritiskom.
Oksidacijska reakcija se odigrava u superkritinom podruju vode, tj. temperatura preko
3740C i pritisak iznad 22,1 MPa. Proces je prikazan na slici 5.
Otpadna voda se dovede u stanje superkritinog pritiska djelovanjem visokotlane pumpe
prije nego to ue u ekonomizer (naprava za tednju), gdje se unos predgrijava sa efluentom
reaktora. Na poetku, ili ako je koncentracija organske tvari u otpadnoj vodi manja od 4%,
unos se mora dodatno zagrijavati kako bi dosegao opseg superkritine temperature. Kada se
unosu doda kisik, temperatura u reaktoru e porasti do 6000C.

Slika 5. Pojednostavljeni protok SCWO procesa

Efluent reaktora utie u ekonomizer, te potom kroz parni generator obnovljive toplote i kroz
hladilo efluenta. Na kraju, kontrolni ventil sputa pritisak efluenta do atmosferskih uslova te
se razdvajaju tena i gasna faza. Organski sadraj otpadne vode se redukuje u CO 2, vodu i
nitrogen.
Karakteristike SCWO procesa su :
1) potpuna rastvorljivost organskih spojeva u superkritinoj vodi
2) potpuno taloenje anorganskih vrstih tvari, npr. soli
3) reakciono vrijeme za potpunu razgradnju je izmeu 30-60 sekundi, i striktno zavisi od
reakcione temperature
4) reakcija na oko 25 MPa i 400-6000C
5) razgradnja volatilnih vrtih tvari
6) oksidacija tekih metala u njihovo najvie oksidacijsko stanje
7) separacija svih inertnih tvari kao isti, neproputajui pepeo
8) potpun prelaz sadraja organske tvari, tj. :
organski ugljik prelazi u CO2
organski i anorganski nitrogen prelaze u gas nitrogen
organski i anorganski halogeni prelaze u odgovarajue kiseline
organski i anorganski sumpor prelazi u H2SO4
6.2 Aplikacija
SCWO se primjenjuje na kontaminante niske biorazgradljivosti i / ili visoke toksinosti u
hemijskoj, petrohemijskoj i farmaceutskoj industriji. Takoe unitava i dioksine i PCB, budui
da relativno niski temperaturni opseg od 400-6000C onemoguava tako lako proizvodnju NOx
(N-oksidi, iskljuujui N2O).
Jo jedna oblast primjene SCWO je tretman industrijskog i komunalnog mulja radi unitenja
otrovnih organskih spojeva, ukljuujui dioksine.
6.3 Prednosti / nedostaci
Prednosti su :

1. unitava se sav organski sadraj, nezavisno od svojih osobina

2. veoma visoka efikasnost razaranja se postie pri relativno niskim temperaturama, to
rezultira sa emisijom bez NOx
3. ne stvara se dioksin
4. potrebno je veoma kratko reakciono vrijeme, to ima za posljedicu kratko vrijeme
zadravanja i samim time mali volumen reaktora
5. moe se kombinovati sa drugim tretmanima nizvodno
Nedostaci su :
1. postoji mogunost pronalaska tragova gasa za smijanje N2O i siretne kiseline
2. anorganske vrste tvari se taloe i mogu izazvati koroziju
6.5 Efekti unakrsnog medija
Zavisno od influenta u otpadnoj vodi, gasni efluent sadri tragove, u procesu nastalog, gasa za
smijanje N2O i siretne kiseline, ali i hidrogen halogenide kao proizvode razgradnje organskih
halogenida, a koji se trebaju tretirati nizvodno u postrojenjima za otpad gasa. Anorganske
vrste tvari se, u sluaju nemogunosti recikliranja ili koritenja na nekom drugom mjestu,
moraju izbaciti.
Instalacija je izvor buke, koja se odnosi na proizvodnju pritiska. Kako bi se smanjila buka,
oprema treba da je zatvorena. U procesu je potroivo : zrak, kisik i energija.
6.6 Monitoring
Tokom cijelog procesa detaljno praenje operativnih parametara kao to su pritisak,
temperatura i sadraj kisika je od presudnog znaaja za osiguranje ispravnosti rada.
7. HEMIJSKA REDUKCIJA
7.1 Opis metode
Hemijska redukcija je pretvorba polutanata sa hemijskim redukcijskim sredstvima u sline, ali
manje tetne ili opasne spojeve. Opa hemijska redukcijska sredstva su npr.: SO 2, NaHSO3,
FeSO4, Na2S i NaHS, te urea ili amidosulfonska kiselina (pri niskom pH).
Oni se dovode u kontakt sa otpadnim specijama pod odgovarajuim uslovima pH i
koncentracije. Hemijska redukcija obino rezultira sa proizvodima koji se lake mogu tretirati
u nizvodnim tretmanskim postrojenjima, kao to je hemijsko taloenje. Dizajn reaktora u
tretmanu zavisi od njegove specijalne svrhe. Osnovno postrojenje je CSTR (kontinualni
reaktor sa mjeanjem), napravljen u skladu sa zahtjevima procesa, npr. od materijala otpornog
na koroziju i pritisak, ili poklopac i cijevi za izlazne gasove.
7.2 Aplikacija
Hemijska redukcija se primjenjuje na otpadnu vodu koja sadri kontaminante koji se ne mogu
lako ukloniti ili imaju isuvie tetne osobine da bi se dozvolilo njihovo otputanje u zajedniki
kanalizacijski sistem. Ciljani kontaminanti su anorganski spojevi : manje je efektivno sa
organskim spojevima.
Primjeri takvih kontaminanata su :
1.
2.
3.
4.

Cr(VI), koji se redukuje u Cr(III)

Hlor ili hipohlorit, koji se redukuju u hloride
H2O2, koji se redukuje u vodu i kisik
NO2 , koristei ureu ili amidosulfonsku kiselinu pri niskom pH

esta nizvodna operacija povezana sa hemijskom redukcijom je hemijsko taloenje.

supstance
pH, ORP
reakcijski uslovi

Granice / Restrikcije aplikacije

broj napadnutih anorganskih supstanci je ogranien
izvedba jako zavisi od pH i ORP, pa je stroga kontrola ovih
parametara izuzetno bitna
potrebno je dobro mijeanje

7.3 Prednosti i nedostaci

Prednosti su : moe se obraditi otpadna voda u irokom opsegu koncentracije ( od neznatnih
g/l do malo ispod 1 mg/l). Nedostaci su : esto formiranje gasa; a sa sulfidom je mogue
stvaranje H2S.
7.4 Postignuti nivoi emisije / brzine izvoenja
Efikasnosti uklanjanja su veoma visoke.
7.5 Efekti unakrsnog medija
Ne uzimaju se u razmatranje neki posebni okolini problemi. Izlazni gasovi se hvataju i
cijevima odvode u nizvodna postrojenja za tretman otpadnog gasa. U procesu je potroivo :
redukcijsko sredstvo, energija i hemijsko sredstvo za razbijanje vika reakcijskog sredstva.
Potronja redukcijskog sredstva zavisi od punjenja kontaminanta; a potronja hemikalija za
razbijanje vika reaktanata zavisi od kvalitete procesa.
7.6 Monitoring i ekonominost procesa
Reakcija se prati i kontrolira sa nezavisnim kontrolnim ciklusima : dodatak kiseline/baze kroz
pH kontrolu i dodatak redukcijskog sredstva kroz kontrolu ORP.
Efluent treba provjeriti na viak redukcijskog sredstva.
U kombinaciji sa visokom koncentracijom kontaminanta i velikom koliinom redukcijskog
sredstva postoje druge tehnike obrade koje su finansijski isplativije.

8.HEMIJSKA HIDROLIZA
Hidroliza je destruktivan proces, to je hemijska reakcija u kojoj organske i anorganske
supstance reagiraju s vodom pri emu se raspadaju na manje tvari. Dizajn reaktora hidrolize
ovisi o njenoj svrsi a procesi hidrolize se odvijaju na pritisku i temperaturi okoline. Procesi se
odvijaju u serijama i potrebno je osoblje za punjenje i pranjenje posua. S obzirom da viak
kiseline ili baze mora biti neutralisan nakon procesa, moraju biti omogucene dodatne
instalacije. Strogi su sigurnosni uvjeti za rukovanje jakim kiselinama i bazama. Njihova
upotreba zahtijeva specijalnu opremu otpornu na koroziju. Moraju biti osigurani uvjeti sa
spremnicima za kiseline i baze, s obzirom da je poznato njihovo opasno djelovanje.
Upotreba

Hemijska hidroliza se koristi za tretiranje vode koja sadrzi kontaminante koji se teko
raspadaju ili mogu omesti bioloke procese u povratnom biolokom tretmanu otpadne vode,
ili imati previe opasne osobine da bi bile otputene u kanalizacijski odvod.
Primjeri takvih kontaminanata su:
1. organski halidi
2. pesticidi
3. organski cijanidi
4. organski sulfidi
5. organofosfati
6. karbamati
7. esteri
8. amidi
Najei procesi vezani za hemijsku hidrolizu su:
1. kemijska neutralizacija
2. kemijska oksidacija
3. precipitacija
Reakcija veoma zavisi od hemijske strukture, pH vrijednosti i temperature:
1. porast temperature povecava brzinu hidrolize
2. niska ili visoka pH vrijednost moe poveati brzinu reakcije, oviso o reagensu,
npr. esteri fosforne kiseline i organski hloridi preferiraju hidrolizu u baznim
uvjetima
3. katalizatori mogu poveati brzinu reakcije.
Limiti i granice upotrebe
pH
Temperatura
Koncentracija
Osobine supstanci
Rastvorljivost u vodi

Limiti / granice
Ili kiselo ili bazno
15 80 C, do 120C pod pritiskom
1 mg/l 100 g/l
Nepogodne su supstance za koje su
potrebni predrasticni uvjeti
Mala rastvorljivost u vodenom mediju
moze ograniciti upotrebu

Prednosti i nedostaci
-

Prednosti
moe biti obraena otpadna voda
sa visokom HPK
procesi mogu biti kombinirani sa
mnogim povratnim reakcijama kao
sto su GAC adsorpcija, stripping,
reakcije unutar aktivnog mulja

Efekti prijelaza izmeu sredina

Nedostaci
kemijska neutralizacija procesa
hidrolize je obicno potrebna, pri
cemu nastaje so i / ili dodatni talog
moe doi do otputanja gasova i
isparenja
visok pritisak i/ili temperatura su
obino potrebni, sto uzrokuje
potronju energije.

Hemijska hidroliza sa jakim bazama NaOH i Ca(OH) 2 ili kiselinama H2SO4 obino ne
pravi transfer izmeu sredinama, npr. iz vode u vazduh i/ili otpad, s kojima bi se trebalo
pozabaviti.
Otputanje volatilnih i supstanci neugodnog mirisa ako su neke oekivane je obino
sprijeeno pokrivanjem posude ili izvoenjem reakcije u zatvorenom spremniku i
preusmjeravanjem vazduha u sistem za preiavanje gasova.
Monitoring
Tokom procesa hidrolize krucijalan je stalan monitoring svih operativnih parametara poput:
temperature
pH
pritiska
Rezidencijskog vremena
Izlazna voda treba biti analizirana na specifine spojeve razgradnje i viak kiselih / baznih
agenasa.
9. NANOFILTRACIJA (NF) I REVERZNA OSMOZA (RO)
Membranski proces je kretanje tecnosti kroz membranu, u svrhu odjeljivanja materije koja ne
prolazi kroz membranu od efluenta koji proe, pri emu koncentrat mora biti sauvan.
Pokretaka sila ovog procesa je razliit pritisak kroz membranu.
N.F i RO membrane mogu zadrati sve estice,od organskih molekula do jona.U sluaju kada
je dolazna voda slobodna od takvih estica, takve membrane se uglavnom koriste kada se zeli
postici potpuna reciklaa efluenta i/ili koncentrata.
Tipicne karakteristike NF i RO membrana su ilustrovane u tabeli:
Parametar
Dijametar pore [m]
1
Operativni pritisak
[MPa]
Cut-off size [nm] 2
Protok [l m-2 h-1]
Brzina prolaska toka
[m/s] 2
Tip membrane
Konfiguracija
membrane

Nanofiltracija
0.010.001

Reverzna osmoza
<0.001

0.5-3 2

2-100 3

>1 2001000 g/mol

<100
1-2

<1000 g/mol
1035
<2

Polimerna, asimetrina ili

sloena

Polimerna, asimetrina ili sloena

Cijev sa spiralnim navojem

Cijev sa spiralnim navojem

Membrane su dostupne u nekoliko materijala i konfiguracija. Optimalna modifikacija za

djelimine procese zavisi od prirode koritene vode, s obzirom da razliiti materijali pokazuju
razliitu otpornost prema rastvorenim supstancama. Meterijali za membranu kod NF su npr:
1. celulozni acetat
2. poliamid
Materijali za membrane za RO su organski polimeri kao to su:
1. celuloza acetat
2. poliamid

3. poliimid
4. polikarbonat
5. polivinilhlorid
6. polisulfon
7. polietersulfon
8. poliacetal
9. kopolimeri akrilonitrila i vinilhlorida
10. polielektrolitski kompleksi
11. unakrsno povezan polivinil alkohol
12. poliakrilati
Membrane zasnovane na poliamidima su obino superiornije prema membranama
baziranim na celuloznom acetatu za uklanjanje tragova organskih molekula. NF i RO procesi
se obino izvode po principu presjenih struja , tj probojna struja je okomita na dolaznu.
Neistoce ostaju u struji koja, reducirajuci svoj volumen, naputa membranski sistem kao
iskoristeni tok.
ak i sa najboljim pretretmanskim reimima i programima, membrane ce se pokvariti i
pogorati u djelovanju ako nije osigurano ienje. Membranski sistemi bi trebali biti
dizajnirani tako da bi ovi uzorci trebali biti uzeti odvojeno i oieni mehaniki ili kemijski.
Membrane u industrijskim postrojenjima se obicno sastoje od tri odvojena dijela:
1. pretretmanski dio gdje je punjenje tretirano kemijskim preiavanjem
(precipitacija, koagulacija) i kasnije filtracijom ili filtracijom i kasnijom UF
2. membranski dio u kojem se primjenjuje visok pritisak i iskoritena voda protie
preko membrane
3. post tretmanski dio gdje je natapanje pripremljeno za ponovnu upotrebu ili
pranjenje i so sakupljena za dalji posao ili disponirana.
Upotreba
NF i RO imaju razlicitu upotrebu zbog razliitih osobina koje pokazuju u migraciji
molekularnih estica kroz svoju povrinu.
NF se koristi za odstranjivanje velikih organskih molekula i vievalentnih jona sa
namjerom da reciklira i ponovo upotrebi otpadne vode ili smanji volumen i istovremeno
poveca koncentarciju kontaminanata u takvoj mjeri da naknadni procesi ienja budu
izvodljivi.
RO je proces odvajanja vode i otapanja komponenata sve do jonskih vrsta. Koristi se
kada se zahtjeva visok stupanj istoe. Faza odvajanja vode je reciklirana i ponovo
upotrebljena.
Primjeri su:
1. desalinizacija
2. konacno uklanjanje, npr:
3. degradabilnih komponenata ako bioloki tretman nije dostupan
4. tekih metala
5. toksinih komponenata
6. odvajanje polutanata sa ciljem koncentriranja istih ili njihove daljnje prerade
NF i RO se cesto koriste u kombinaciji sa tehnikama naknadne obrade koje su bazirane
na sistemu protoka, npr. jonske izmjene ili GAC adsorpcije.
Limiti i granice upotrebe

NF

Veliina estica

RO

Koncentracija

Rastvorljivost soli
Polimerizirajui monomeri
Obje

Materijal membrane

Limiti/ogranienja
Ogranieni kapacitet zadravanja
suspendiranih materija ija je molekulska
masa <200
Koncentrirani rastvori iji je osmotski
pritisak toliko velik da ili prelazi
dostupne operativne pritiske ili nije
ekonomski isplativo primijeniti RO
Rastvori soli sa niskom rastvorljivou
imaju tendenciju da kristaliziraju i na taj
nain ine oneienje membrane
Polutanti koji imaju tendenciju da
polimeriziraju oneiuju membranu
Mala termika i kemijska otpornost
ograniava im primjenu na ogranieni pH
i temperaturski interval (18 30 oC)

Prednosti i nedostaci:

Prednosti
Velika uinkovitost odvajanja
Modularni sistem, tj. fleksibilan za
upotrebu
Mogua je reciklaa i koncentriranje
efluenta
Niske operativne temperature
Mogunost potpune automatizacije
procesa

Nedostaci
Mogua su zaepljenja i zaprljanja
Zbijanje u prisustvu omekavajuih
agenasa
Potrebni visoki pritisci. Nizak protok

Efekti prijelaza izmeu sredina

Membranski tretman proizvodi otpadni tok (koncentrat) od priblino 10 % od poetnog
ulaznog volumena, u kojem je ciljana supstanca prisutna u koncentraciji priblino 10 puta
veoj od one u otpadnoj vodi.
Procjena mora biti napravljena tako da se residue ili mogu reciklirati, ili ukloniti ili zahtjevaju
daljnji tretman..
Monitoring
Da bi se osigurao pouzdan proces konstantno se mora nadgledati razlika u pritiscima i protok
kroz membranu.

10. ADSORPCIJA
Opis
Adsorpcija jeste transfer rastvrljivih supstanci iz otpadne vode na povrinu vrstih, visoko
poroznih estica (adsorbens). Adsorbens ima ogranien kapacitet za svaku supstancu koju
treba ukloniti. Kada je kapacitet prezasien i adsorbens potroen zamjenjuje se sa svjeim
materijalom. Potroeni adsorbent se ili obnavlja ili spaljuje.
Proces adsorpcije je podijeljen na:

Mijeanje, obino za periodini tretman

Cijeenje, obino se koristi za kontinuirani tretman, normalno sa fixed-bed
adsorberom spakovanim u dva stuba koji se naizmjenino koriste za dovodnu i
odvodnu vodu.
Pulse-bed ili moving-bed proces, kao kontinuirano cijeenje, gdje se otpadne
vode i adsorbent uvode u suprotnu struju kroz kolonu
Budui da aktivna povrina adsorbenta esto sklona stvaranju zapreka ili blokada, otpadne
vode trebaju da budu slobodne od vrstog sadraja to je vie mogue, to nekad zahtjeva
filtraciju na gornjem dijelu vodotoka.

Primjena
Najee koriten adsorber u kemijskom sektoru je aktivni ugalj. Koristi se u granuliranom
obliku (GAC) u stubovima ili kao puder (PAC) u tankovima ili basenima za preradu. Drugi
esto koriteni adsorbenti su lignitni koks, aktivirani aluminijum oksid, smola i zeolit.

GAC (granular activated carbon) adsorpcija se koristi da se odstrane organski

zagaivai, veinom oni sa refraktornim, toksinim, bojenim i/ili miriljavim
karakteristikama, i da se odstrane male koliine neorganskih zagaivaa, kao to su
spojevi azota, sulfidi i teki metali. Granulirani filteri, npr. pjeeni filteri se esto
koriste u gornjim kapacitetima pogona za preradu da odstrane rastovorene vrste tvari.

Primjeri koritenja:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

tekstilna i industrija boja odstranjivanje TOC, boja i pigmenata

rafinerije ulja i petrohemijska industrija odstranjivanje COD i BOD
detrdenti, smola, hemikalije odstranjivanje TOC, COD, ksilena, alkohola, fenola,
derivata smole, rezorcinola, nitriranih aromata, poliola
herbicidi, insekticidi odstranjivanje hlorofenola
lijekovi odstranjivanje fenola
eksplozivi odstranjivanje nitriranih fenola

GAC se normalno regenerira na temperaturama izmeu 900 1000C

PAC (powder activated carbon) adsorpcija se koristi za iste zagaivae kao i GAC.
Dozira se u otpadnu vodu kao emulzija i postepeno uklanja procesima separacije, kao
to su sedimentacija i filtracija. PAC se takoer moe dodati u otpadne vode na istom
mjestu gdje se uklanjaju neorganski koagulanti procesima filtracije i sedimentacije.
Preporuuje se koritenje u sluajevima gdje adsorptivno uklanjanje organskih tvari je
isprekidano ili varira. Dozira se po potrebi i kada je potrebno. Drugi nein aplikacije
je u hitnim sluajevima u cilju uklanjanja toksinih i opasnih substanci koje su
pobjegle iz tanka za sedimentaciju, tanka sa aktivnim muljem ili nekog drugog
pogona. PAC se takoer odaje u basene za aeraciju u sklopu tretmana aktivnog mulja,
gdje su mukrobioloki procesi poboljani procesima adsorpcije. PAC adsorbenti se
najee koriste sa spravama za postizanje emulzije u kombinaciji sa koagulativnim i
flokulativnim agensima, kada se PAC dodaje za vrijeme flokulacije, sedimentacije ili
filtracije. Normalno PAC se ne regenerira nego postaje dio mulja koji se uklanja.

Lignitni koks se koristi slino kao GAC i moe ga ak i zamjeniti kada su efekti
ienja u donjem toku dovoljni. Njegova niska cijena je u suprotnosti sa njegovom
niskom efikasnou, zato to je potrebna velika koliina adsorbena ili vie
regenerativnih filtera

Aktivni aluminijum oksid se koristi za adsorpciju hidrofilnih substanci kao to su

fluoridi i fosfati. Kada se kontaminira sa organskim supstancama, termalno se
regenerie na temperaturi oko 750C. A ako se kontaminira sa neorganskim
supstancama, regenerie se kemijskim putem.

Adsorbentna smola se koristi za uklanjanje i hidrofobnih i hidrofilnih organskih

zagaivaa, npr. da olaka obnovu organskih rastvora. Smola uobiajeno bubri
primajui za sebe organske rastvore. Smola se regenerie kemijski rastvorima kao to
su metanol i aceton.

Zeoliti se koriste za uklanjanje amonijaka i tekih metala, npr. kadmijum. Kada se

koristi za uklanjanje amonijaka efektivni su na vrlo slabim strujama (40 mg/l).
Regeneriu se rastvorima natrijum hlorida sa kaustinom sodom ili kreom.

Limiti i ogranienja upotrebe

Ukupna suspendirana materija

Koncentracija polutanata
Molekulska masa
Duina ugljikovog lanca
Ravanje ugljikovog lanca
Polarnost
Topivost u vodi
Stupanj disocijacije
makromolekule

Prednosti i nedostaci:
Prednosti
Visoka efikasnost uklanjanja
Omoguuje uklanjanje teko uklonjivih
i/ili toksinih organskih supstanci
Mala potreba za dodatnim prostorom
Automatizirani sistemi
Mogua regeneracija komponenti

Ogranienja
<20 mg/l s fiksiranim adsorbensom
<10 mg/l s pominim adsorbensom
<100 g/l (bez obnavljanja adsorbensa)
<500 g/l (s obnavljanjem adsorbensa)
Smanjena efikasnost kod malih molekulskih
masa
Smanjena efikasnost sa smanjivanjem
ugljikovog lanca
Smanjenje efikasnosti sa poveanjem
ravanja
Smanjenje efikasnosti s poveanjem
polarnosti
Smanjena efikasnost s visokom topljivou
Smanjenje efikasnosti s porastom stupnja
disocijacije
Smanjenje efikasnosti s makromolekularnom
strukturom

Nedostaci
Smjese organskih spojeva mogu izazvati
znatnu redukciju adsortivnog kapaciteta
Visoka koncentracija makromolekula
smanjuje uinkovitost i moe uzrokovati
nepovratnu blokadu aktivnih mijesta.
Potroeni adsorbens mora se regenerisati
ili razloiti.

Efekti prijelaza izmeu sredina

Kad se adsorptivni kapacitet adsorbensa istroi bit e zamijenjen i regenerisan (s izuzetkom
PAC-a koji se uklanja s ostalim otpadnim muljem). Svaki adsorbens ima svoj vlastiti nain

regeneracije. Zajedniko ovim metodama je je da one trebaju energiju i/ili hemikalije za

njihov rad.
GAC, lignit i aktivirani aluminijum oksid (kada nosi organsko punjenje) se termiki
regeneriraju na temperaturi 750 1000 oC. Smole, zeoliti i aktivirani aluminijum oksid koji
nose neorganski materijal se ispiru hemikalijama, organskim rastvaraima ili neorganskim
rastvorima.
Drugi udari na okoli su:
Transport potroenog GAC-a na i s regeneracije
Sama regeneracija vri se u sjeditu specijalizirane kompanije
Utroak energije na proces regeneracije
Isputanje zagaivaa u vodu i/ili zrak tijekom procesa regeneracije
Izvori buke
Monitoring
Ulaz i izlaz supstanci iz ureaja za adsorpciju treba biti nadgledan ovisno o vrsti supstance
koja je u pitanju. Najee se vri monitoring TOC (ukupnog organskog ugljika) za organske
komponente i vodljivosti za anorganske kontaminante.
11. JONSKA IZMJENA
Opis
Razmjena jona je uklanjanje neeljenih tetnih jonskih komponenti otpadnih voda i njihova
zamjena sa prihvatljivijim jonima iz smole za razmjenu jona, gdje se privremeno zadravaju i
kasnije putaju u regeneraciju ili tenost za ispiranje. .
Oprema za razmjenu jona se obino sastoji od:
1. komore sa vertikalnim cilindrinim pritiskom sa oblogom sa zatitom protiv korozije
koja sadri smolu obino upakovan kao stub sa nekoliko moguih konfiguracija
2. kontrolnih ventila i cjevovodnog sistema, koji usmjerava tok otpadnih voda i
regenerativni rastvor do odgovarajuih lokacija
3. sistem za regeneraciju rezidua, koji se sastoji od opreme za kontrolu otapanja i
razrjeivanja soli
Ulazni sistem za distribuciju se nalazi ili na vrhu ili na dnu komore i jednako distribuira
otpadnu vodu koja pritie kako bi sprijeio pravljenje upljina i kanala u spremniku za smole.
Takoe djeluje kao kolektor vode za ispiranje.
Razmjenjivai jona koji se obino koriste su makroporozne granule smole sa katjonskim
ili anjonskim funkcionalnim grupama, kao to su:
1. jaki kiseli katjonski izmjenjivai (SAC), koji neutraliziraju jake baze i pretvaraju
neutralne soli u njihove odgovarajue kiseline
2. slabi kiseli katjonski izmjenjivai (WAC), koji mogu neutralizirati jake baze i koriste
se za dealkalizaciju.
3. anjonski izmjenjivai sa jakom bazom (SBA), koji neutraliziraju jake kiseline i
pretvaraju neutralne soli u njihove odgovarajue baze
4. anjonski izmjenjivai sa slabom bazom (WBA), koji neutraliziraju jake kiseline i
koriste se djeliminu demineralizaciju
Ciklus razmjene jona ukljuuje:

1. stvarne operacije razmjene jona

2. faze ispiranja, ukljuujui uklanjanje nagomilanih estica i reklasifikaciju spremnika
smole za razmjenu jona.
3. faze regeneracije, pri emu se koristi otopina niskog volumena/visoke koncentracije,
ponovo punei smolu sa odgovarajuin jonom i putajui neeljene vrste jona u
regeneracionu otopin
4. istiskivanja ili sporog ispiranja, sa sporim tokom vode koji istiskuje regeneracionu
otopinu kroz spremnik
5. brzog ispiranja, ukljanjajui preostale tragove regeneracione otopine iz spremnika
smole
Primjena
Razmjena jona se primjenjuje kod uklanjanja neeljenih jonskih vrsta iz otpadnih voda,
npr.:
1. jona tekih metala katjonskih ili anjonskih, npr. Cr3+
2. jonizirajuih neorganskih spojeva kao to je H3BO3
3. topljivi jonski ili jonizirajui organski spojevi, npr. karboksilne kiseline, sulfonske
kiseline, neki fenoli, amini u formi soli, kvaterni amini, alikilsulfati i organska iva.
Razmjena jona je izvodljiva kao postupak end-of-pipe, ali njena najvea vrijednost je u
njenom obnavljakom potencijalu. Obino se primjenjuje kao integrirana operacija u
proiavanju otpadnih voda, npr. da obnovi ispranu vodu i preradi hemikalije. Tipine ulazne
koncentracije su izmeu 10 i 1000 mg/l. suspendirane estice u dovodu treba da budu manje
od 50 mg/l kako bi se sprijeilo zaepljivanje, tako da su gravitaciona ili membranska
filtracija odgovarajua predobrada.
Limiti i ogranienja
1.
2.
3.
4.

Jonska koncentracija visoke jonske snage moe izazvati oticanje estica smole.
Temeraturna termalna ogranienja anjonskih smola su obino oko 60 C.
Korozivni agensi, nitratna kiselina, hromna kiselina, hydrogen peroksid, eljezo,
mangan, baker mogu oteti smolu.

5. Interferirajui spojevi, neorganski spojevi kao to su talozi eljeza ili organski spojevi
kao to su aromati mogu izazvati nepovratno zgunjavanje

Prednosti i nedostaci

Prednosti
Generalno svi joni i jonizirajue
vrste mogu biti uklonjeni iz
vodenih tenosti.
Pokree se na zahtjev, relativno je
neosjetljiva na varijacije toka.
Mogua je visoka uinkovitost.
Mogua je obnova vrijednih vrsta.
Mogua je obnova vode.
irok izbor posebnih smola

Nedostaci
Potrebna je predfiltracija.
Rast bakterija na povrini i
oneienje je izazvano taloenjem
ili zgunjavanjem.
Uplitanje kompetitivnih jona u
otpadnim vodama .
Smanjenje estica smole usljed
regeneracije ili mehanikih uticaja.
Slana voda i talog koji su rezultati
regeneracije treba da se obrade ili

stave na raspolaganje.

Monitoring
Priticanje i istjecanje iz i u komoru za razmjenu jona se mora paljivo nadgledati. Parametri
koji se moraju kontrolisati su:
1.
2.
3.
4.

pad pritiska
elektrina provodljivost
pH
istjecanje koncentracija jona mora se kontrolisati.
12. EKSTRAKCIJA

Opis
Ekstrakcija pretstavlja prevoenje topivih oneienja iz otpadnih voda u rastvara (otapalo).
Poeljne osobine odgovarajueg rastvarae su:
1. niska topivost i and podatljivost mijeanju u vodi, primjeri su sirova nafta, pentan
i heksan
2. vei kapacitet otapanja oneienja nego vode
3. lako odvajanje rastvaraa i otpadnih voda, npr. zbog velike razlike u gustoi
4. lako odvajanje oneienja, npr. zbog niske topline isparavanja prilikom
destilacije
5. niska toksinost
6. termalna stabilnost
Ekstrakcija se izvodi u kolonama gdje je otpadna voda dovedena u kontakt sa organskim
rastvaraem na razliite naine, npr.:
1. protusmjerne kaskade (lanci)
2. kontaktori za mijeanje i slijeganje
3. kolone sa sitom
4. pakovane kolone
5. kule sa rasprivaima (spray towers)
6. rotirajui disk kontaktori
7. centrifugalni kontaktori za male razlike u gustoi
Primjena
Ekstrakcija pomou rastvaraa koristi se za odvajanje mnogih organskih spojeva i metalnih
kompleksa, kada postoji odgovarajui rastvara a koncentracija zagaivaa nije preniska.
Pri niskim koncentracijama, ekstrakcija nije kompatibilna s adsorpcijom ili biolokim
tretmanom. ee je koritena kao tretman koji prethodi adsorpciji i/ili postrojenjima za
bioloki tretman.

Primjeri su:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Uklanjanje fenola (phenosolvan process)

Recikliranje metala, poput cinka npr.
Recikliranje supstanci iz matinog likvora
Uklanjanje estera posfatne kiseline
Uklanjanje kloriranih aromata
Predtretman koncentriranja aromatskih sulfonskih kiselina

Limiti i granice upotrebe:

Suspendovana krutina
Rastvara

Limiti i granice
Poeljno je da otpadna voda bude gotovo
sasvim osloboena suspendovanih krutina
i/ili emulzija
Pogodnost rastvaraa (vidjeti ispod);
Gubici rstvaraa povlae za sobom
trokove i udar na okoli;
Regeneracija rastvaraa moe biti vrlo
komplikovana i skupa

Prednosti i nedostaci

Prednosti
Omoguava uklanjanje ili recikliranje
teko odvojivih i/ili toksinih organskih
spojeva i nekih metala.

Nedostatci
Rezidue se moraju pohraniti ili spalit.
Ograniena primjena zbog
karakteristika rastvaraa.

Efekti prijelaza izmeu sredina

Gubici organskih rastvaraa tijekom procesa izazivaju emisiju otpadnih gasova ili rezidua
rastvaraa u otpadnu vodu. To u kasnijem procesu zahtjeva dodatni tretman, npr. stripping,
kao tretman koji prethodi npr. termalnoj/katalitikoj oksidaciji ili adsorpciji.
Nakon obnavljanja rastvaraa (destilacija ili rektifikacija) rezidue s dna kolone koje sadre
ekstrahovane oneiivae moraju se tretirati kao kemijski otpad, najee spaljivanjem.
Monitoring
Ulaz u ekstrakcijsku jedinicu mora se kontrolirati da se sprijei ulaz neeljenih krutina, koje
bi mogle izazvati smetnje u procesu ili destrukciju postrojenja. Redovito odravanje je
potrebno u svrhu sprjeavanja ili otkrivanja gubitaka rastvaraa u okoli.

13. DESTILACIJA / REKTIFIKACIJA

Opis
Destilacija ili rektifikacija je postupak razdvajanja otpadnih voda od svojih polutanata,
njihovim prevoenjem u parnu fazu. Obogaena parna faza, zatim, biva kondenzovana.
Razdvajanje osjetljivih supstanci omoguceno je odvijanjem procesa pod vakuumom.

Destilacija i rektifikacija se izvode u kolonama koje su snadbjevene ploama ili materijalom

za pakovanje te nizvodnim kondenzatorskim ureajem. Zagrijavanje se ostvaruje direktnim
propuhivanjem pare da bi se izbjegla lokalna pregrijavanja.
Destilat i ostatak hvataju se u spremnicima snadbjevenim potrebnim sigurnosnim ureajima.
Izvoenje
Postoje ogranienja u izvedbi destilacije i rektifikacije otpadnih voda.
Tretman otpadnih voda izvodi se npr.:
1. da bi se nadokandio rastvara nakon ekstrakcije otpadne vode
2. da bi se nadoknadio rastvara iz otpadnih voda, npr. razdvajanje alkohola od
proizvoda metil celuloze
3. kao predtretman uklanjanju glavnih polutanata iz otpadnih voda radi njihovog
preiavanja i otjecanja na daljne nizvodne tretmane
4. radi dobijanja organskih iz preienih pia
Granice i ogranienja u izvoenju

Koncentracija
Temperatura
kljuanja

Granice/ogranienja
moraju biti dovoljno velike da bi destilacija bila
ekonomski izvodiva
dovoljna razlika izmeu temperatura kljuanja otpadne
vode i polutanta; za azeotropne smjese potreban je
pomoni ureaj u protivnom razdvajanje destilacijom
nije mogue

Prednosti i nedostaci
Prednosti: sanacija materije je mogua; omoguava uklanjane graevinskog materijala i/ili
toksinih organskih komponenti
Nedostaci: ostaci moraju biti disponirani, obino spaljivanjem; visoka energijska potronja.
Monitoring
Ulaz u destilacijsku/rektifikacijsku jedinicu mora biti kontroliran da se sprjeio ulaz
neeljenih krutih tvari koje mogu uzrokovati smetnje u procesu ili tete na ureaju. Redovno
odravanje je potrebno da se gubici rastvaraa ne bi javljali u okoliu.

14. ISPARAVANJE
Opis
Evaporacija otpadnih voda je proces destilacije u kojem je voda isparljiva supstanca, pri emu
zaostaje koncentrat kao ostatka na dnu, koji se dalje disponira. Cilj ove operacije je reducirati

volumen otpadnih voda odnosno koncentirati matini rastvor. Para se skuplja u kondenzator i
kondenzovana voda se, ako je potrebno, poslije naknadnog tretmana, reciklira.
Izvodjenjem procesa pod vakuumom sniava se temperatura kljuanja i omoguava reciklaa
supstanci koje bi se inae raspale.
Postoji vie tipova isparivaa a primjeri nekih su :
1. prirodni-cirkulatorni ispariva, pogodni za materije nesojetljive na toplotu;
2. kratko-cijevni vertikalni isparivai, pogodni za ne-korozivne ili ne-kristalizirane
tenosti;
3. koarasti isparivai, isti nain izvodjenja kao i kod kratko-cijevnih isparivaa;
4. falling film isparivai;
5. mjeani tankoslojni isparivai, koriste se za koncentriranje, frakcioniranje i stripping
u farmaceutskoj proizvodnji, proizvodnji polimera. organskih i anorganskih
hemikalija.
Normalni radni uvjeti su pritisak od 12 do 20 kPa i temperatura od 50 do 60 C.
Ostaci se hvataju u spremnike prije njihovog uklanjanja (reciklae).
Izvoenje
Kad je glavna svrha sanacija materije, poeljne su predoperacije prije isparavanja a neke od
njih su:
1. dodatak kiselina, baza itd. radi snienja isparljivosti molekukalrnih supstanci.;
2. razdvajanje nerastvorljivih, slobodnih tenih faza, npr. ulje;
3. hemijske/fizike operacije za razdvajanje tekih metala i/ili drugih krutina.
Daljni tretman, npr. spaljivanje, nakon isparavanja je poeljan, ako koncentrat nije pogodan za
reciklau.
Granice i ogranienja u izvoenju

Oneienje
Korozija
Supstance

Granice/ogranienja
Sklonost toplotnih izmjenjivaaka
oneienju
Osjetljivost toplotnih izmjenjivaa i
isparivaa na korozivne supstance
Ometanje pjenuavih supstanci te koloidnih i
suspendovanih estica;
Isparavanje isparljivih organskih i
anoragnskih supstanci

Prednosti i nedostaci
Prednosti: mogua sanacija materije; omogueno uklanjanje graevinskog materijala i/ili
toksinih organskih komponenti iz otpadnih voda; redukcija koliine otpadnih voda; redukcija
koliine i volumena opasnog otpada. Nedostaci: ostaci moraju biti disponirani uglavnom
spaljivanjem ako nisu pogodni za reciklau; isparljivi zagaivai zagauju kondenzat ili se
emituju kao otpadni gas.; osjetlivost na oneienje, koroziju i pjenjenje; visoka enregijska
potronja.
Monitoring
Pravilno odravanje toplinskih izmjenjivaa je kljuna stvar. Oneienje i korozija ometaju
prenos toplote do tenosti i samnjuju uinkovitost energije. Koncentracije polutanata ili
zamjenskih parametara ( TOC, pH, provodnost itd.) trebaju kontinuiran monitoring radi
sprjeavanja prenosa polutanata.

15. STRIPPING
Opis
Stripping je metoda u kojoj se otpadne vode dovode u kontak sa velikim dotokom gasne struje
da bi se isparljivi polutanti prenijeli iz vodene faze u gasnu fazu. Polutanti se dalje uklanjaju
iz stripping gasa, koji se moze reciklirati i ponovo koristiti.
Isparavenje vode, meutim, smanjuje temperaturu otpadnih voda, smanjujui tako ispraljivost
polutanata.
Stripping se izvodi pomou zraka i pare:
Stripping zrakom (air stripping) vri se sa ili bez zagrijavanja stripping kolona, koje
se koriste za jako isparljive i osjetljive sastojke.
Stripping parom (steam stripping), kao alternativa spram air strippinga izvodi se u
sluaju manje ispatrljivih i manje osjetljivih sastojaka. Para se obino dovodi pomou
generatora. Ako nema postojeih generatora za paru stripping parom moze biti
ekonomski neizvodiv.
Uobiajena postrojenja za stripping metodu:

packed tower striper, sa rasprivaima na vrhu za rasprivanje vode iznad

pakovanja (packing), sabirnikom na dnu, za sakupljanje preiene vode, grijaem
zraka, automatiziranim kontrolnim sistemom i zranim kontrolnim emisionim
sistemom (GAC jedinica, katalitiki oksidans ili spaljiva);
stripping rezervoar, u kojem se isparljive komponente stripuju mjehurastim
gasom u rezervoar otpadnih voda.

Oprema ukljuuje:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

meuspremnik za otpadne vode;

rezervoar za predobradu za prilagoavanje pH;
protustrujne kolone za stripping;
povratni predgrija, vraa toplotu sa narednog kondenzatora pare;
kondenzator, hlaen zrakom ili vodom;
nizvodna postrojenja za tretman gasa.

Daljnje uklanjanje isparljivih komponenata iz gasne postie se:

1. adsorpcijom na GAC, zeolitu ili sintetskim smolama;
2. adsorpcijom u nevodenim rastvaraima te naknadnom desorpcijom;
3. apsorpcijom u vodenim rastvorima, kao to su jake kiseline (za apsorpciju
amonijaka);
4. kondenzacijom ili parcijalnom kondenzacijom te daljim naknadnim tretmanima;
5. termikom ili katalitikom oksidacijom.

Izvoenje
Ova metoda se izvodi radi razdvajanja isparljivih zagaivaa iz vode, npr.:

1. hloriranih ugljikohidrata, kao to su trihloreten, perhloreten, trihlormetan,

dihloretan, trihloretan;
2. amonijaka i hidrogensulfida, njihova isparljivost strogo ovisi od temperature i pH
tako da je kontorla ph kljuna (pH > 9,5 za amonijak, pH 2-3 za hidrogensulfid) ;
3. amonijaka i hidrogensulfida zajedno, u dvo-etanim parnim stripping jedinicama
[cw/tm/149];
4. organskih otapala, petrola disel goriva, niih aromata, fenola merkaptana;
Stripping metode (bilo zrakom ili parom) ovise od:
1.
2.
3.
4.

osjetljivosti zagaivaa;
mogunosti sanacije zagaivaa;
raspoloivosti parom;
sigurnosnih uvjeta itd.

Granice i ogranienja

Oneienje
Suspendovane estice

Granice/ogranienja
Sklonost regenratora ka oneienju
< 5 ppm

Prednosti i nedostaci
Prednosti: visoka uinkovitost uklanjanja, mogua sanacija materije, pad pritiska, nisak
nergijska potronja.
Nedostaci: pod odreenim uvjetima (Fe > 5 mg/l, tvrdoa vode > 800 mg/l) potrebno je
uvoenje sredstava protiv oneienja,gas nakon strippinga se mora tretirati, poeljno uestalo
ienej kolona.
Monitoring
Parametri za kontrolu su:
1. pH, posebno pri prisustvu amonijaka i hidrogensulfida;
2. punjenje;
3. pritisak;
4. temperatura;
5. nivo tenosti;
6. povratni omjer kolone.

16. SPALJIVANJE OTPADNIH VODA

Opis

Ova metoda zapravo predstavlja oksidaciju, organskih i neorganskih zagaivaa otpadnih

voda, zrakom te istodobno isparavanje vodenog dijela pri noramalnom pritisku i
temperaturnom intervalu izmeu 730 i 1200 C ili pri niim temperaturama kada se koriste
katalizatori. . U hemijskoj industriji, spaljivanje otpadnih voda se esto izvodi centralno ili u
pogonima za oksidaciju otpada. Reakcijski produkti su ugljen dioksid, voda i druge
neorganske komponente (oksidi nitrogena, oksidi sumpora, halidi hidrogena, fosfati, teki
metali), ovisno od prisutnih zagaivaa.
Spaljivanje otpadnih voda je samoodrivo samo u sluaju dovoljnog prisustva organskih
supstanci, koje osiguravaju adekvatnu energetsku podrku procesim isparavanje i zagrijavanja
vode (COD>50 g/l). Kada su manja optereenja organskim komponentama, pogonima za
spaljivanje potrebna su potporna goriva.
Ureaji za spaljivanje konstruisani su kao obine oksidacione komore ili kao spaljivai sa
fluidiziranim slojem. Visoki su zahtjevi za stabilnou i otpornou prema koroziji.
Predhodne obrade mogu biti potrebne radi eliminiranja krupnijih estica, da bi se sprijeilo
blokiranje slavina.
Izvoenje
Spaljivanje se primjenjuje na otpadnim vodama koje sadre komponente koje nisu lako
biorazgradive, koje ometaju bioloke procese u nizvodnom bilokom WWTP ili imaju previe
tetne osobine da bi se ispustile u odvod.
Takvi sastojci su npr.:
1. vodeni ostaci proizvodnje boja
2. vodeni ostaci proizvodnje gume. koje sadre velike koliine soli
3. vodeni ekstrakti proizvodnje pesticida
4. vodeni ostaci poliesterske proizvodnje
Ova metoda je specijalno pogodna, kada:
1. organski sastojci ne mogu biti ponovo iskoriteni ili kada je njihova reciklaa
neprofitabilna
2. zagaivai mjeovitog sastava
3. je osim organskog sadraja prisutna prilina koliina neorganskog materijala
4. je otpadna voda slabo biorazgradiva ili toksina
5. je sadraj soli visok za bioloki tretman, ili samo nakon prilinog razblaivanja
6. spaljivanje dozvoljava reciklau neunitivog unosnog materijala, npr. soli ili
proizvodnju vrijednih proizvoda
Granice i ogranienja

Halogeni, sumpor
Temperatura sagorijevanja
Krutine, soli

Prednosti i nedostaci

Granice/ogranienja
Sadraj halogena i sumpora zahtjeva
specijalni tretman sa dimnim plinom
Prisustvo nitrogenovih oksida poveava
temperaturu sagprijevanja
Mogu blokirati injektore, zato je potrebna
adekvatna oprema

Prednosti: visoki organski sadraj, gotovo potpuno, se uklanja; eliminacija polutanata je

mogua; moe se koristiti otpadna toplota .
Nedostaci: niske koncentracije organskih komponenata zahtjevaju potporna goriva; vrsti
otpad se mora ukoniti; spaljivanje sumpora i/ili halidnih komponenata moze zahtjevati
tretman dimnim plinom to stvara vrsti otpad i otpadne vode.
Monitoring
Potrebno je kontorolisati sljedece parametre: sadraj oksigena, temperaturu sadraj oksida
sumpora, oksida nitrogena, halida hidrogena, praina radi besprjekornog rada.