Graa vegetativnih biljnih organa

korijen, stabljika, list

Prof. dr. sc. Edita tefani

Poljoprivredni fakultet u Osijeku

Korijen
z
z

Jedan je od osnovnih organa

Cormophyta
Razvio se tek kad su biljke prele
na kopneni nain ivota

Kod niih biljaka (Tallophyta) i

nekih viih (Bryophyta) vlasaste
tvorevine rizoidi (jednostavne
grae, nemaju diferencirano
stanije)

Prvi pravi korijen papratnjae

(Pteridophyta)

z
z
z

Smjeten je u tlu, rjee u

zraku
raste neogranieno
Uloga:
uvrivanje biljke za
podlogu
Upijanje vode s
mineralnim tvarima
Spremite priuvnih tvari

Korijen anatomska graa

Uzduni presjek vrnog dijela korijena
z

Razvija se iz korijenka
(radicula) klice ili embrija
Daljnjim rastom stvara
glavni korijen biljke
Raste neogranieno
pomou vegetativnog vrka
u pravcu sile tee
pozitivno geotropno

Iz: Moore,R., Clark,D.W., Stern, K.R.: Botany. WCB, 1995.

Korijen anatomska graa

Embrionalna zona:
z Korijen raste korijenovim vrhom
z Apikalni meristemi graeni od tri sloja:
Dermatogen diferencira se u epiblem
Periblem diferencira se u primarnu koru
Plerom diferencira se u centralni cilindar

Kaliptrogen stvara korijenovu kapu ili kaliptru,

statoliti

Korijen anatomska graa

Zona produenog rasta:
z Kratka; 5 -10 mm
z Neposredno iza
apikalnih meristema

Zona diferencijacije:
z Razvijaju se korijenove
dlaice apsorpcija
vode i otopljenih
mineralnih tvari
z Nastaje i ilno stanije
sprovoenje vode i
mineralnih tvari u
uzlaznom smjeru, a
asimilata u silaznom
smjeru

Korijen anatomska graa

z

Korijen moe biti: primarne i sekundarne grae

Primarna graa sastoji se samo od primarnih

tkiva, tj. od tkiva koja su se razvila neposredno od
apikalnog ili interkalarnog meristema

Sekundarna graa tkiva koja nastaju pomou

sekundarnih meristema kambija i felogena rast u
debljinu

Korijen primarna graa

z

Primarna tkiva u zoni

korijenovih dlaica

z
z

Na poprenom presjeku
razlikuju se tri dijela:
Rizoderma
Primarna kora:
eksoderma,
mesoderma,
endoderma)
Centralni cilindar

Moe doi i do formiranja postranog

korijenja
Endogenog porijekla
Pericikl poprima meristemski
karakter
Korijen jednosupnica ostaje trajno
u primarnoj grai
Ne dolazi do stvaranja vaskularnog
kambija i sekundarnog rasta
korijena u debljinu

Korijen sekundarna graa

z
z
z

Iz parenhima floema stvara se kambij u luku na

unutarnjoj strani floema
Tangencionalnom diobom formira se sekundarni
ksilem prema unutra i sekundarni floem prema van
Istovremeno se stanice pericikla iznad krakova
ksilema spoje te nastaje kambijski prsten
zvjezdastog oblika
Taj kambij prema van proizvodi elemente floema a
prema unutra elemente ksilema

Korijen sekundarna graa

z

Poseban oblik prijelaza iz

primarne u sekundarnu grau:
mrkva, perin,repa (Brassica
rapa var.rapifera)
Kambijski prsten stvara prema
unutra neznatno ksilema, a
prema van se mnogo
intenzivnije formira floem i
parenhimsko stanije (mrkva,
perin) a kod repe obrnuto
(vie ksilema u odnosu na
floem)

Anomalni prijelaz korijena u

sekundarnu grau: (eerna
repa, blitva)

Sukcesivno stvaranje
kambijskih prstenova u
perifernim dijelovima
primarnog floema nastaje
tangencionalnim diobama
stanica pericikla
Dopunskih prstenova moe
biti 8-12

Korijen grananje

z
z

Dvosupnice:
Razvijen glavni korijen i postrano
korijenje razliitog tipa grananja:
viliasto (rijedak tip)
bono (glavni korijen i bono,
postrano korijenje)
Jednosupnice:
Primarni korijen odumire, a formira
se adventivno korijenje mnotvo
vlasastog korijenja podjednake
veliine

Korijen grananje
Adventivno korijenje:
list
z

Ne razvija se iz klicinog
korijenka ili glavnog korijena,
ve iz drugog dijela biljke, npr.
stabljike ili lista
Zamee se endogeno iznad ili
ispod nodija na stabljici
ista funkcija kao i normalno
korijenje

nodij
stabljika
Adventivno
korijenje

Korijen simbioze korijena

z

Korijen moe biti u simbioznoj zajednici s bakterijama

i gljivama:
Fabaceae i bakterije porodice Nitrobacteriaceae i roda
Rhisobium
Bakterije: vezivanje atmosferskog duika u duine spojeve
(nitrite i nitrate)
Mahunarke: organske tvari
Simbioza korijena i hifa gljiva: mikoriza
orhideje

Korijen preobrazbe korijena

z

Preobraen ili
metamorfoziran korijen:
obavlja i neke druge
funkcije te je njima
prilagoen oblikom i
graom

z
z

Korijenovi gomolji
Repasti ili vretenasti
korijen, zadebljani glavni
korijen s mnogo
spreminog parenhima

Kontraktilni korijen
Ima sposobnost da
naknadno kontrahira ili
stee, esto vrlo naglo
40 do 70% krae
nasuprot normalnom
korijenju
Prilagodba zatiti od
hladnoe

Korijen preobrazbe korijena

z
z
z

Zrano korijenje
Razvija se iz stabljike u zraku
Kod tropskih biljaka upija
atmosfersku vlagu
Slui i za prianjanje stabljike za
podlogu (brljan)

z
z

z
z

Haustorije:
Korijenje parazitskih i
poluparazitskih biljaka kojim
prodire u potkono tkivo biljke
domaina

Asimilacijsko korijenje:
Epifitske vrste orhideja
Korijenje je spljoteno,
priljubljeno uz stabljiku
domaina
S donje strane korijenove
dlaice, a s gornje strane je
zeleno i asimilira

Stabljika
z

Morfoloki i funkcionalno povezuje korijen i listove

Raste vegetacijskim vrhom

Stabljika s listovima predstavlja nedjeljivu cjelinu izdanak

Izdanak se moe nalaziti:

Iznad zemlje: fotofilni i aerofilni
Ispod zemlje: podzemni ili geofilni

Drvenaste i jednogodinje zeljanice - samo nadzemni izdanak,

mnoge viegodinje zeljanice - nadzemni i podzemni izdanak

Stabljika

anatomska graa
z

Iz pupa klice razvija se

izdanak na vrhu kojeg se
nalazi vegetacijski vrh ili
konus rasta zatien
ljuskavim listovima

Rudimentirani
list

Apikalni
meristem

Vegetacijski vrh:
dermatogen, periblem,
plerom
Lisni
zametak

Iz: Starr, C. 1994. Biology, Concepts and Applications. ITP Publ.

Stabljika
anatomska graa
z

Anatomska graa ovisi

o starosti biljke i
sistematskoj
pripadnosti

Anatomska graa
stabljike jednosupnica
(Monocotyledonae)

Anatomska graa
stabljike dvosupnica
(Dycotiledonae)

Stabljika

anatomska graa jednosupnica

Primarna graa:
stabljika jednosupnica je tijekom cijelog ivota
primarne grae (osim par izuzetaka)
Epiderma jednoslojna sa zadebljalim vanjskim
stjenkama; pui

Primarna kora ispod epiderme, mehaniko tkivo i

parenhim, u mlaem stadiju - kloroplasti

Centralni cilindar sredinji dio; temeljno

parenhimsko stanije i mnogobrojne zatvorene kolateralne

ile

Stabljika-

anatomska graa jednosupnica

z

Sekundarna graa- rodovi

Dracena, Yucca, Cordyline,
Alo, Agave i Senseveria
U unutranjem dijelu primarne
kore od parenhimskog tkiva
se formira prsten
ekstrafascikularnog kambija
Prema unutra stvara
leptocentrine ili zatvorene
kolateralne ile s pripadajuim
parenhimom

Prema van stvara sekundarni

parenhim

Takovim rastom znatno se

poveava volumen stabljike
(i do 15 m promjera)

Usljed nepravilnog rasporeda

ila nije mogue odrediti
njihovu starost!

Stabljika

anatomska graa dvosupnica

z

Primarna i sekundarna graa

Primarna graa se moe ralaniti na:

Epiderma- jednoslojna, s kutiniziranim vanjskim
stjenkama; pui

Primarna kora- mehaniko stanije (kolenhim);

parenhimsko stanije, endoderm (granini sloj)

Centralni cilindar -sredinji dio: pericikl (parenhim i

sklerenhim), temeljno parenhimsko stanije, radijalne ile

Stabljika

anatomska graa dvosupnica

Sekundarna graa stabljike dvosupnica- Tilia tip
z

Mnogi predstavnici drvea i grmlja, te neke zeljaste

dvosupnice
Stanice kambijskog prstena dijele se mnogo godina i
daju produkte prema periferiji stabljike - sekundarni
floem (kora), a prema centru sekundarni ksilem
(drvo)
Nestaje individualitet ila i primarne zrake srike

Stabljika

anatomska graa dvosupnica

Sekundarna graa stabljike dvosupnica- Tilia tip
z

Prirast drva tijekom jedne vegetacijske sezone naziva

se god
Promjene u primarnoj kori stabljike. Sekundarni
meristem felogen stvara prema van pluto a prema
unutra feloderm
Nastaje sekundarno kono stanije mrtva kora titi
biljku od vanjskih utjecaja

Stabljika

anatomska graa dvosupnica

Sekundarna graa stabljike dvosupnica- Aristolochia tip
z
z

z
z

Fascikularni kambij kao primarni meristem javlja se izmeu

floema i ksilema
U zrakama srike nastaje sekundarni meristem,
interfascikularni kambij te tako nastaje zatvoreni kambijski
presten
Prema van producira elemente sekundarnog floema, a
prema centru elemente sekundarnog ksilema
Prema van i pema unutra parenhimsko stanije zrake
srike

Stabljika

anatomska graa dvosupnica

Sekundarna graa stabljike dvosupnica- Helianthus tip
z

izmeu ranije stvorenih 6 velikih otvorenih kolateralnih

ila stvara sekundarno u prostranim zrakama srike vie
novih manjih otvorenih kolateralnih ila
Suncokret i mnoge zeljaste dvosupnice

Stabljika

anatomska graa dvosupnica

Drvo etinjaa
z
z
z
z

Drvo je vrlo jednostavno graeno

Produkt je djelovanja kambija prema centru stabljike
koja je ispresjecana zrakama srike
Na poprenom presjeku vidljivi su godovi i okomito
na njih zrake srike
Smolenice produciraju smolu

Stabljika

grananje stabljike
z

Opa pojava kod biljaka poveanje aktivne

povrine, stvaranje veeg broja listova i
njihov pravilniji raspored u prostoru

Tipovi grananja su:

Monopodijalno
Simpodijalno
Dihotomo
Busanje

Stabljika

vrste izdanaka
Vlat (culmus) vrsta stabljike
trava koja ima jasno
izraena koljenca (nodije) i
lanke (internodije)
z Veinom je uplja i samo u
koljencima se nalaze
poprene pregrade
Batvo (scapus) izdueni
lanak bez listova, izbija iz
podzemnih dijelova
z Na vrhu ima cvijet ili cvat

Vrijea ili stolon

horizontalni nitasti izdanci
nadzemne stabljike s dugim
internodijima
Pruaju se po povrini tla i
slue vegetativnom
razmnoavanju
U dodiru s tlom na donjoj se
strani razvija korijen, a na
gornjoj nadzemni izdanak

Stabljika

vrste izdanaka

Lukovica podzemna,
vrlo skraena stabljika,
nosi zadebljale mesnate
listove
Listovi se nalaze na
skraenoj unjastoj
stabljici, tzv. lukovini, iz
koje prema gore raste
batvo, a prema dolje
korijenje

Gomolj prvenstveno
podzemna stabljika, ali
moe biti i nadzemna
Ograniena su rasta,
skraenih intenodija i
zadebljali

Podzemni zadebljanja
hipokotila
Nadzemni zadebljanja
epikotila

Stabljika

vrste izdanaka

z
z

Podanak (rhizoma) podzemna mesnata stabljika

neograniena rasta, nalikuje korijenu
Na njemu se razlikuju kratki lanci i ljuskavi listovi
Vrh podanka zavrava pupom iz kojeg se razvija
nadzemna stabljika

Stabljika

preobrazbe stabljike

Filokladij preobraena
stabljika u obliku
spljotenih, zelenih listova
ograniena rasta koji
asimiliraju te nose
cvjetove i plodove
Cvjetovi i plodovi se
razvijaju u pazucu
zakrljalih listova

z
z

Kladodij - plosnato
raireni izdanci
listolikog oblika
Kod mnogih sukulenata
Listovi su preobraeni u
trnove i slue kao
zatita od jake
transpiracije

Stabljika

preobrazbe stabljike

Trn (spina) iljasta

nerazgranata ili
razgranata tvorevina
esta pojava kod
biljaka suhih podruja
(pustinje, stepe, suhe
ume)

Vitica preobrazba
stabljike u tanke, nitaste
tvorbe osjetljive na dodir
s podlogom
Slue privrivanju
izdanka
Mogu biti simpodijalno i
monopodijalno
razgranate

List
z

Razvija se iz lisnih zametaka

koji se pojavljuju na
vegetacijskom vrhu stabljike

Ograniena je rasta
U poetku raste ravnomjerno, a
kasnije intenzivnije vrhom i
donjom stranom
Nakon nekog vremena vrh
prestaje s rastom
Uloga: asimilacija i transpiracija

z
z
z

Graen je od u veini sluajeva

od primarnih tkiva, sekundarnih
nema

Iz: Starr, C. 1994. Biology, Concepts and Applications. ITP Publ.

List
anatomska graa lista
Dorziventralni tip lista
z
z

Gornja(ventralna) i donja (dorzalna) epiderma; pui

Unutranjost: parenhimsko stanije mezofil
palisadni ili asimilacijski parenhim (ispod gornje epiderme)
spuvasti ili transpiracijski parenhim (iznad donje epiderme)
zatvorene kolateralne ile

List
anatomska graa lista
Ekvifacijalan list (izobilateralan)
z
z

Gornja i donja epiderma; pui

Unutranjost: parenhimsko stanije - mezofil
palisadni parenhim ispod obje epiderme
spuvasti parenhim u sredini lista
zatvorena kolateralna ila

List
anatomska graa lista
Izolateralan list
z
z

I gornja i donja epiderma jednake grae pui

Palisadni parenhim - ispod gornje i donje epiderme
Moe biti odijeljen bezbojnim stanicama ili je sav parenhim
mezofila graen od podjednakih stanica
Tipian spuvasti parenhim ne postoji
Zatvorene kolateralne ile

List
anatomska graa lista
z

Unifacijalan list

Na poprenom presjeku je krunog oblika

Donja epiderma dobro razvijena
Gornja epiderma reducirana
Mezofil nije diferenciran na palisadni i spuvasti

z
z
z

Donja povrina je vea i konveksna, a gornja manja i

konkavna
Zatvorene kolateralne ile

List
anatomska graa lista
Koncentrian list (etinjae)
z
z
z
z

Po anatomskoj grai srodan je ekvifacijalnom tipu

Sklerenhimska epiderma s uvuenim puima
Ispod epiderme sklerenhimska hipoderma
Mezofil:
nabrani klorenhim (asimilacija);
transfuzijski parenhim
u sreditu s dvije zatvorene kolateralne ile

List
anatomska graa lista
List trava (Graminejski tip)
z

z
z

Stanice epiderme uzduni paralelni nizovi

(izmjenjuju se dugake i kratke stanice); pui
graminejskog tipa
Mjehuraste ili motorne stanice (lepeze)- reagiraju na
turgor- uvijanje lista
Mezofil
nije diferenciran na palisadni i spuvasti
Zatvorene kolateralne ile paralelna nervatura

List
kategorije listova na stabljici
Kategorije listova na stabljici:
z

Kotiledoni (supke)

prvi listovi koji dolaze na embriju

Mogu se prepoznati ve u sjemenci

Jednostavnijeg su oblika i grae u odnosu na prave listove
Broj supki je sistematska kategorija cvjetnjaa:

Jednosupnice (A)
Dvosupnice (B)

List
kategorije listova na stabljici
Pridankovi ili ljuskavi listovi (lat. squame)
z
z
z

Ljuskavi, bezbojni listovi, sjedei, neugledni

Kod lukovice spremite priuvnih tvari
pojavljuju se na podzemnim stabljikama (podanak,
gomolj, lukovica) i kod zimskih pupova kao zatita
vegetacijskog vrha

List
kategorije listova na stabljici
z
z
z

Pravi listovi: lat. phyllum

Najbrojniji listovi na biljci
Primarno slue asimilaciji i
transpiraciji
Razvijaju se odmah poslije
pridankovih listova, a ponekad
odmah nakon supki
Sastoje se iz tri dijela:

Plojke (lamina)
Peteljke (petiolus)
Podine (basis)

z
z

z
z

Plojka ili lamina- najvaniji dio

lista,
Zelene je boje, spljotena i
proirena (kod nekih igliasta,
valjkasta, ljuskava)
moe biti cjelovita ili razdijeljena
Jednosupnice veinom cjeloviti
listovi
Dvosupnice razdijeljeni listovi
ili sastavljeni od vie listaka

List
kategorije listova na stabljici
Oblik plojke:
z
z

Plojka jednostavnih listova

vrlo je razliitog oblika
Moe biti: igliasta, linearna,
duguljasta, lancetasta,
eliptina, okruglasta, jajasta,
obrnuto jajasta, srcasta,
trokutasta, kopljasta,
streliasta,
bubreasta,ovalna...

Plojka razdijeljenih listova

predstavlja prijelazni oblik
od jednostavnih ka
sastavljenim listovima
moe biti: perasto i dlanasto
rascijepana
Sastavljeni listovi imaju
plojku sastavljenu od vie
lisaka
mogu biti: trodjelni, parno
perasta, neparno perasta,
dvostruko neparno perasta,
dlanasta

List
kategorije listova na stabljici
z

Rub plojke: razlikuju se pet

temeljnih oblika ruba plojke:
cjelovit, pilast, nazubljen,
narovaen, izverugan

Vrh - iljat, uiljen, bodljast,

okrugao

Baza - kijaasta, okrugla,

odrezana, srcolika,
streliasta, kopljasta i uata

z
z

z
z

Nervatura lista
Kroz plojku prolaze ile -nervatura
lista; provode vodu s mineralnim
tvarima i asimilate
Daju vrstou plojci
Glavna ila ili glavno rebro: prolazi
kroz medijalnu ravninu plojki
tri osnovna tipa nervature:

Viliasta
Prugasta
Mreasta (perasta i dlanasta)

List
kategorije listova na stabljici
Peteljka (petiolus)
z
z
z

Izdueni dio lista koji nosi

plojku
Dovodi ju u najpovoljniji
poloaj prema svjetlosti
Gibanja prema izvoru
svjetlosti: pomou posebnih
lokalnih zadebljanja na bazi
ili vrhu peteljke (lisni
jastuii)
Listovi bez peteljke- sjedei

Podina ili baza lista (basis)

z
z

Dio kojim je list vezan za

stabljiku
Kroz peteljku prolazi ilni
sustav za provoenje vode i
asimilata
Moe biti: spljotena,
razvijena u obliku rukavca
(trave), ili nositi palistie

List
kategorije listova na stabljici
Palistii
z
z
z

Izrasline na bazi lista

Slue za zatitu lisnih
pupova
Nalazimo ih kod 40%
drvenastih i 20% zeljastih
biljaka
Kod nekih su veliki i
asimiliraju

Pricvjetni listovi (bracteae)

z

z
z
z

Nalaze se u gronjem dijelu

stabljike, u zoni cvijeta i
cvata
Iz njihovog pazuca se
razvija cvijet
Pojavljuju se iza pravih
listova
Uloga: zatitna i ekoloka
(obojeni, primamljuju kukce)

List -preobrazbe
z
z

Vitice
najea preobrazba lista
Slue za prianjanje uz
razliite predmete
Plojka je zakrljala a od
glavne ile razvila se vitica

Trnovi i listovi sukulenata

Moe biti preobraen dio ili
cijeli list
Listovi insektivornih biljaka
Preobraeni su u organe za
hvatanje insekata i slinih
ivotinja