Integralna Proizvodnja Kosticavog Voca PDF

UNIVERZITET U SARAJEVU
Poljoprivredno prehrambeni fakultet Sarajevo
INTEGRALNA PROIZVODNJA
KOTIAVOG VOA
NAELA I ARGUMENTACIJA
Novembar, 2008
INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA
INTEGRALNA PROIZVODNJA
KOTIAVOG VOA
NAELA I ARGUMENTACIJA
Autori:
Prof. dr Mirsad Kurtovi
Doc. dr Nedad Kari
Doc. dr Vojislav Trkulja
Dipl. ing Adnan Malievi
Dipl. ing Fuad Gai
Tira: 500 komada
page 2 of 131
I. U V O D
Osnovna tenja uspjenog komercijalnog uzgoja svih vrsta voaka
jeste ostvariti maksimalan prinos po jedinici povrine, uz postizanje
najveeg mogueg kvalitet a proizvoda, a istovremeno sa minimalnim
rizikom opasnosti po zdravlje potroaa, te naruavanje prirodnosti i
stabilnosti okoline. U pravcu tenje ka potpunoj realizaciji ovog
pravca, proizvodnja voa moe biti organizovana kroz tri osnovna
koncepta, i to kao:
konvencionalna,
integralna i
organska.
Posmatrana iz ugla konvencionalnog pristupa, a obzirom na
uee ovjeka (rad i znanje), tehnologija uzgoja voaka moe se
podijeliti na:
-
Ekstenzivnu - karakteristike ovog, poetnog nivoa

konvencionalne proizvodnje, su: uzgoj pojedinanih i veoma
bujnih stabala voaka, koje su kalemljene na sijan ac kao
podlogu,
prirodno
formirane
kronje,
alternativno
plodonoenje, kasno proroavanje, te obino nikakav nivo
provedbe agro i pomotehnikih mjera, to rezultira u veo ma
niskom prinosu i kvalitetu ploda, ali veoma visokom stepenu
bioloke ispravnosti proizvoda i ouvanja ivotne okoline.
Takoe, robno, ista je apsolutno neodriva.
Poluintenzivnu - ovaj stepen konvencionalne proizvodnje
voa odlikuje se primjenom samo nekih agro i
pomotehnikeih tretmana, (najee samo zimska rezidba i
ubrenje), te dominantno podrazumjeva karakteristike
prethodnog nivoa.
Intenzivnu - ovaj nivo konvencionalne proizvodnje
karakterie se gustim sklopom sadnje, slabobujnim
podlogama, primjenom
svih
neophodnih
agroi
pomotehnikih mjera, (adekvatna obrada zemljita,
ubrenje, navodnjavanje, zatita, zelena i zimska rezidba).
Naravno, tek je ovaj oblik odriva robna pr oizvodnja ekonomski isplativa, gdje se ostvaruju maksimalni prinosi,
kao i kvalitet ploda, osim u, naravno, adekvatnoj biolokoj
ispravnosti prema potroau , te odrivosti ivotne okoline.
page 3 of 131
Superintenzivnu - ovaj posljednji nivo konvencionalne

proizvodnje pored potpune i intenzivne primjene agro - i
pomotehnikih mjera karakterie i praktikovanje
nekih
specifinih aktivnosti, kao npr. : prorjeivanje plodova,
upotreba hemijskih stimulatora rasta i sl ino. I ovdje su
dominante karakteristike koje su vaile za prethodni nivo .
Integralna proizvodnja voa (I PV)

u osnovi je ekoloki
usmjeren postupak, gdje je primjena hemijskih sredstava svedena
na najmanju moguu mjeru, tako da se unite tetoine ili suzbiju
bolesti biljajka, a u isto vrijeme ne narui ovjekova okolina , i na
kraju, u to veoj mjeri sauva zdravlje potroaa. Obzirom da je u
pogledu agro- i pomotehnikih mjera apsolutno intenzivna ista
ostvaruje realizaciju maksimalnog prinosa po jedinici povrine, a
zbog svoje sveobuhvatnosti u pogledu primjene zatitnih sredstava ,
prua i visok stepen zatite ivotne okoline i zd ravlja potroaa.
Apsolutno je, u takvom pristupu, ista ekonomski najisplativija ,
obzirom da, za razliku od konvencionalnog, ovaj koncept zagovara
daleko manju, prognozno-plansku i dozvoljenu primjenu svih oblika
pesticida. Odlike ovog sistema su optimalni prinosi po jedinici
povrine, uz visok stepen kvaliteta i bioloku ispravnost konanog
proizvoda, te minimalno mogue rizike od zagaenja, odnosno
ugroavanja stabilnosti sredine.
Organska produkcija . Osnovna odlika organske produkcije voa
jeste potpuna zabrana upotrebe hemijskih zatitnih sredstava , tako
da je samo dozvoljena primjena specifinih biolokih preparata . Ovaj
pristup, u pogledu prirodnosti, najsliniji je ekstenzivnom obliku
proizvodnje iz konvencijalnog koncepta, te podrazumjeva produkciju
bioloki najsigurnijeg proizvoda i apsolutno minimalno zagaenje
ivotne okoline, uz ogromna ogranienja u pogledu ostvarivanja
maksimalnog prinosa, potpune intenzivnosti agro- i pomotehnikih
mjera, uzgoja odreenih kultivara, te ekonomske opravdanosti iste.
Ovakav oblik produkcije voa bez veih ekonomskih posljedica
uglavnom organizuju ekonomski razvijenije zemlje, dok one nieg
stepena razvoja implementiraju mogunost primjene ovog pravca
samo na prirodne populacije razliitih vrsta voaka .
U BiH tehnologija uzgoja voaka dominantno je ekstenzivnog i
poluintenzivnog karaktera. Zatim slijedi dobar dio intenzivne
page 4 of 131
proizvodnje, dok je superintenzivna prusutna u tragovima.

Integralna proizvodnja voa zastupljena je samo u odreenim
podrujima nae zemlje, uglavnom kao rezultat meunarodnih
projekata u regionalnim okvirima. S druge strane, organska
produkcija, iako se iz dana u dan favorizuje, ne nalazi plodnu
osnovu, obzirom da ne osigurava robnu odrivost koja je kljuni
segment opstanka zemalja u razvoju u najveoj mjeri usljed
nodostatka potpunog zakonskog okvira, prethodne egza ktne
valorizacije raspoloivih resursa i sl..
Obzirom da navedeno stanje voarstva kod nas podrazumjeva jo
uvijek poprilino nizak nivo agro- i pomotehnikih mjera, te
nepostojanje adekvatnih standarda za datu produkciju, u odnosu na
zapadno-evropske zemlje, evidentan je prostor za djelovanje,
odnosno poboljanje tretirane proizvodnje. U tom pogledu, tim
strunjaka poduzeo je niz aktivnosti na uvoenju integralne
proizvodnje na prostore BiH, a jedan od poetnih koraka jeste i
izrada ove publikacije.
II. INTEGRALNA PROIZVODNJA VOA (IPV)
Razvoj integralne proizvodnje (IP) bio je rezultat naporne saradnje
veine naunika, uglavnom tokom posljednjih 25 godina. Sam termin
integralna proizvodnja nastao je na jednom od sastanaka koji je
odran u Ovrannaz-u, vicarska, 1976 godine. Kao rezultat ovog
skupa publikovan je i dokument koji razmatra poetnu taku za IP u
Evropi. Nakon ove, inicijalne faze usljedilo je tampanje nekoliko
vodia o IP, generalnih i usko specifinih za pojedine usjeve, a koji
su nastali kao rezultat istraivanja i nadogranje sistema IP.
Ope prihvaena definicija IP glasi da je to poljoprivredni sistem
koji proizvodi visokokvalitetnu hranu i druge proizvode putem
koritenja prirodnih izvora i regulacijskih mehanizama u zamjenu za
inpute koji zagauju okolinu, te koji obezbjeuje odrivu
poljoprivredu. Unutar okvira ove generalne definicije, integralna
proizvodnja voa (IPV) se definie kao ekonomina proizv odnja
voa visokog kvaliteta, koja daje prioritet ekoloki sigurnijim
metodama, koje minimiziraju neeljene strane uticaje i primjenu
agrohemikalija, sa ciljem poveanja zatite ivotne okoline i zdravlja
ovjeka. Ove definicije su nadaleko prihvaene ir om svijeta, i one
page 5 of 131
su dio nacionalanih propisa nekoliko zemalja, kao to je na primjer

vicarska.
Za razliku od organske poljoprivrede, IP ne trai eliminaciju
koritenja poljoprivrednih hemikalija, ve prilino smanjenje, (ili ak
iskljuenje u nekim sluajevima), proizvodnih inputa sa visokim
uticajem na okolinu, kao to je irok spektar pes ticida i ubriva, te
preferira primjenu korisnih, sigurnih alternativa.
U okviru IP, poseban akcenat je dat na:

kompletan prilaz sistemu koji obuhvata cjelokupnu far mu
kao baznu jedinicu,

centralnu ulogu agro-ekosistema,
balansiranom ciklusu ishrane, i
na blagostanju svih vrsta u animalnoj poljoprivredi.
Ouvanje i poboljanje plodnosti zemljita, diverziteta okoline i

uzimanje u obzir etikog i socijalnog kriterija esencijalne su
komponente integralne proizvodnje.
Bioloke, tehnike i hemijske metode su paljivo balansirane , i one
se uzimaju u iznosu zatite okoline, profitabilnosti i socijalnih
zahtjeva.
Prema tome, integralna proizvodnja, i u voarstvu, je ekolo ki
usmjeren postupak, kome je cilj u prvom planu ouvanje i zatita
ivotne sredine, uz produkciju plodova sa visokim stepenom
zdravstvene sigurnosti. Ovaj koncept u irem smislu, predstavlja
stepenicu daljeg razvoja integralne zatite biljaka, u okviru ko jeg je
data prednost prirodnim izvorima i regulatorima suzbijanja
patogena, tetoina i korovskih vrsta. U pogledu agro- i
pomotehnikih mjera ovaj koncept voarstva podrazumjeva
intenzivnu proizvodnju, s tim da se aplikacija hemijskih sredstava ne
provodi totalno, ve preventivno, i na bazi prognozne slube.
Ishrana, odnosno gnojidba voaka, kao neophodna agrotehnika
mjera u ovom sistemu organizovanja proizvodnje voa, mora biti
prilagoena odreenoj vrsti, uz to manje naruavanje prirodne
osobenosti uzgojnog podruja. Integralna proizvodnja voa
podrazumjeva ubrenje na osnovu kontrole plodnosti zemljita, izbor
vrsta voaka i kultivara koji su tolerantni ili otporni na vanije
patogene i tetoine, izbor kvalitetnog sadnog materijala, bioloke i
page 6 of 131
mehanike mjere suzbijanja i upotrebu pesticida sa zelene i ute

liste, potivanje principa berbe, uskladitenja i uvanja plodova. Sve
ovo ima za posljedicu racionalnija ulaganja, koja su umnogome
smanjena u odnosu na sve ostale koncepte, obzirom da se nita ne
radi na slijepo, te da je uinak maksimalan, a istovremeno proizvodi
iz ovakvog sistema posjeduju certifikat, markicu po kojoj su
prepoznatljivi i ostvaruju veu cijenu na tritu, to ovaj koncept ini
ekonomski najopravdanijim.
Integralna proizvodnja podrazumjeva sistem takvog organizacionog
oblika u kojem se cijelo imanje ukljuuje kao elementarna jedinica,
integralno sveobuhvatno. Ovo iziskuje brinu njegu zemljita,
odravanje i poveavanje njegove plodnosti, jaanje otpornosti
stabala prema tetoinama i bolestima, te koritenje prirodnih
ograniavajuih faktora za bolesti i tetoine. Primjena sredstava za
zatitu biljaka se ograniava na to je mogue manju upotrebu. Pri
tome se u prvom redu koriste preparati koji, najmanje mogue
optereuju zemljite, vodu i vazduh. Hemijski regulatori rasta se ne
smiju koristiti za upravljanje rastom, poboljanje boje, odnosno sjaja
ploda.
Integralni koncept u voarstvu predstavlja proizvodnju koja potuje
sredinu, a ujedno je ekonomski izvodljiva, osigurava o drivu
produkciju bioloki potpuno opravdanih plodova visokog kvaliteta, sa
minimalnim ostacima pesticida unutar istih, promovie i odrava
bioloki diverzitet, daje prednosti upotrebi prirodnim mehanizmima
regulacije kada je u pitanju zatita od bolesti i tetoina, obogauje i
titi dugoronu plodnost zemljita, te minimizira zagaenje vode,
vazduha i zemljita.
Integralna proizvodnja je jedna konsekveta daljnjeg razvoja
integralne zatite biljaka, pri emu su sve mjere proizvodnje
optimalno usklaene jedna sa drugom. Voari, koji ovaj integralni
proces ele primjeniti, preuzimaju spram odgovornosti prema
ivotnoj okolini, na sebe i otra pravila. To od njih zahtijeva veoma
struna znanja i posebnu motivaciju pri upravljanju zasadom.
U svim voarski razvijenijim zemljama dominantan
proizvodnje voa podrazumjeva upravo ovaj koncept.
sistem
page 7 of 131
III. UKUPNI KVALITET PROIZVODA I ODRIVA

POLJOPRIVREDNA PROIZVODNJA
Temeljne promjene u evropskoj poljoprivredi odigrale su se tokom
protekle etiri dekade. Hiperprodukcija, ugroavanje divljih vrsta,
zagaenje zemljita i povrinskih voda danas su identifikovani kao
glavna ogranienja intenzivne poljoprivredne proizvodnje. Ovi i drugi
problemi postali su jako vani za politiku proizvoaa, farmera i
drutva, te su vodili fundamentalnoj reorjentaciji u poljoprivredi.
Samo ekoloki sigurni, odrivi oblici koritenja zemljita mogu se
suoiti sa prisutnim izazovima. Oni mogu biti ciljani na zamjenu
agrohemikalija koje zagauju, naroito pesticida i ubriva, od str ane
ekoloki sigurnijih i odrivih tehnologija. Prema tome, evolucija od
pojmova bioloke kontrole do integralnog upravljanja tetoinama
(IPM) i konano do potpuno sistemskog pristupa sigurno nije bila
sluajnost, ve naprotiv, to je bio logian odgovor n a napredak koji
je razvijao koncepte i naune standarde, kao vane prekretnice u
poljoprivrednoj proizvodnji. U konanici, definisan je koncept
integralne proizvodnje, odnosno integralne poljoprivrede, kao baza
koja osigurava visok kvalitet proizvoda i odr ivu produkciju. Zbog
toga je posebno vano pojasniti ukupni kvalitet proizvoda u okviru
IP.
Tumaenje znaenja kvaliteta hrane bilo je praeno velikim
promjenama zbog nezadovoljstva i ogromnih protesta potroaa.
Savren vanjski kvalitet hrane, prihvatlj iv okus, (unutranji kvalitet
hrane), te niska cijena ini se da ne mogu biti dugo dominatni
parametri ocjene u tom pogledu od strane poveanog broja kriti kih
potroaa. Parcijalna definicija kvaliteta hrane danas je zamijenjena
sa onom o ukupnom kvalitetu koji izlazi izvan konvencionalnih okvira
istog kod hrane. Aspekti kvaliteta postaju sve vie i vie vezani za
sigurnost hrane kroz dodatnu vrijednost indirektnog i nevidljivog
kriterija kvaliteta hrane, neodreeno opisanim kao zdrava okolina,
blagostanje ivotinja i adekvatno trite.
Poto, u veini sluajeva, trite vodi brigu o vanjskom kvalitetu
poljoprivrednih proizvoda, sistemi odrive produkcije, kakav je i IP,
uzimaju u obzir 4 dodatne crte, osobine kvaliteta proizvoda,
proizvodne i/ili preraivake procedure, i uslove rada. On e su u
page 8 of 131
velikoj mjeri nevidljive za potroae, ali daju esencijalne komponente

sveobuhvatnog kvaliteta hrane, kao:
unutranji kvalitet proizvoda (hemijski, fiziki, organoleptiki)
ekoloki kvalitet proizvodn je i postupanja proizvodom,
etiki kvalitet proizvodnje, dranje i postupanje sa
ivotinjama, te
socio-ekonomski kvalitet proizvodnje, uslovi rada.
Ako se svi shvatljivi aspekti kvaliteta, (identifikovani u sektoru hrane
na taki prodaje), predstave u v irtualnu tabelu dobije se neto poput
piramide koja predstavlja ukupni kvalitet proizvoda. Ova piramida
ima veliki dio hrane nieg kvaliteta u svojoj bazi i mali dio hrane
najvieg kvaliteta na vrhu.
Dijagram 1. Piramida ukupnog kvaliteta hrane
Kao to je pokazano na dijagramu, ova piramida ukupnog kvaliteta

hrane moe se podijeliti u razliite slojeve (ili nivoe kvaliteta):
na dnu je hrana koja ima nisku cijenu,
standardna, normalna, hrana sa certificiranim etiketama
zauzima sredinji dio, i
Premijum (iznad nominalne vrijednosti) hrana sa najviim
standardima ukupnog kvaliteta na vrhu.
page 9 of 131
Zakonska granica je odvajanje hrane niske cijene od hrane koja ne

ispunjava sigurne, pouzdane, zakonske zahtjeve (s obzirom na
higijenu, sigurnost hrane i druge as pekte kvaliteta).
Postoje tri posebne faze u sektoru hrane:
1. Primarna produkcija, koja pokriva procese proizvodnje
hrane, kao primarna faza, do take gdje proizvodi budu
ubrani i spremljeni kao poljoprivredni proizvodi za
prodaju. Koncept integralne proizvodnje je fokusiran na ovu
primarnu fazu produkcije i obuhvata posebno aspekte prije
berbe.
2. Kasnija sekundarna faza rukovanje, postupanje i
prerada poljoprivrednih proizvoda moe se obaviti izvan
nivoa farme, (proizvodnja vina od groa, cijeenje
maslinovog ulja, peenje hljeba), ili kao sekundarni
poljoprivredni proizvodi, odnosno oni proizvedeni od strane
specijalizovanih organizacija. IP ne ukljuuje ovu fazu
prerade u svoju normativnu djelatnost, ali vodi rauna,
razmatra takve aktivnosti na farmi u svojoj odobrenoj
proceduri ako se preraeni proizvodi farme certificiraju.
3. Faza distribucije obuhvata raspodjelu, nabavku i ablon
prodaje poljoprivrednih proizvoda. Aspekti ispravnog trita
se adresiraju u ovoj fazi.
Ako se panja fokusira na primarnu fazu proizvodnje hrane, to
postaje jasno, oigledno, da definicija kvaliteta hrane zavisi u velikoj
mjeri od pozicije sa koje se kvalitet iste opaa. Generalno,
neodreeno opisani aspekti kvaliteta hrane od strane javnosti u
veini (privlanost vizuelnog izgleda, nikakvi po zdravlje tetni
rezidui, proizvodnja mesa s obzirom na blagostanje ivotinja,
proizvodnja hrane s obzirom na okolinu i proizvedena i prodata
hrana s obzirom na ispravno trite), su objanjeni na
profesionalnom nivou u preciznije termine, kao to su:
a) Kvalitet proizvoda, (ili kvalitet poljoprivrednih proizvoda),
koji obuhvata vanjske i unutranje osobine kvaliteta
proizvoda na taki prodaje, ukljuujui aspekt sigurnosti,
bezbjednosti hrane.
b) Proizvodni kvalitet pokriven u preciznijoj formi
generalnim pojmom okolina i blagostanje ivotinja. Kljuni
page 10 of 131
elementi su, ekoloki kriterij proizvodnje ili tehniki

aspekti animalne produkcije u pogledu baznih pravila
blagostanja ivotinja.
c) Etiki kvalitet adresira generalni etiki stav farmera sa
potivanjem proizvodnih procedura primjenjenih na farmi i
pridravanje temeljnih, osnovnih pravila ispravnosti s
obzirom na radnike farme. Etiki aspekti su posebno vani u
animalnoj proizvodnji, s obzirom na blagostanje ivotinja.
d) Socijalni kvalitet adresira na potivanje osnovnih ljudskih
prava, zdravlja i blagostanja, te socijalnog staranja, koja su
definisana od strane Meunarodne organizacije za rad pri
Ujedinjenim Nacijama.
Skandali sa hranom imali su, i nastavljaju imati, znaajan uticaj na
stavove potroaa u pogledu sigurnosti, bezbjednosti iste. Zanimljivo
je primjetiti da aspekti sigurnosti hrane kvalitet u proizvoda ne daju
samo veliku panju, ve su ustvari poboljana i stroga pravila
implementirana na skoro svim nivoima piramide kvaliteta hrane,
(vidjeti dijagram ispod). S druge strane, moe se pretpostaviti da
hrana niske cijene ima vjerovatno najnie sta ndarde kvaliteta za
potroae, s obzirom na dodatnu vrijednost, to jest okolinu,
animalno blagostanje i ispravno trite, (predstavljeno od strane
etikih, ekolokih i socijalnih komponenti ukupnog kvaliteta hrane).
Meutim, najvii standardi ukupnog kva liteta mogu biti oekivani u
dobro upravljanim proizvodnim sistemima , koji predstavljaju
napredne sistema odrive poljoprivrede.
Kako je prihvaeno od strane javnosti u veini, premijum sektor
hrane koji prekriva sve aspekte ukupno g kvaliteta iste je dobro
predstavljen od strane organske (bioloke) poljoprivrede.
Iznenaujue je da nijedan drugi sistem odrive produkcije nema
jasno ostvaren, postignut ugled, reputaciju ni generisanu slinu
dodatnu vrijednost na nivou farme. Dok se irom svijeta trokovi
proizvodnje u poljoprivredi poveavaju, a cijene proizvoda padaju,
izgleda da ne postoji nikakav prostor niti motivacija za investiranje,
odnosno ulaganje za vie od apsolutnog minimuma kod potroaa,
odnosno dodatnu vrijednost kvaliteta na nivou farme.
page 11 of 131
3.1 Pozicija IP u piramidi ukupnog kvaliteta hrane

Danas postoje tri uspostavljena, internacionalna standarda vezana
za primarnu fazu poljoprivredne proizvodnje, koji adresiraju sve
komponente ukupnog kvaliteta u sektoru hrane (po menuti
hronolokim nizom): organska (bioloka) poljop rivreda, integralna
proizvodnja, i nivo 3 sveobuhvatno pouzdanje farme (IFA/EUREP).
Zanimljivo je napomenuti da su sva tri standarda razvijena od strane
privatnog ili nevladinog sektora. Pozicija ovih standarda u piramidi
ukupnog kvaliteta predstavljena je u dijagramu 2.
Standardi organske poljoprivrede spadaju u premijum segment. Oni
imaju dugu tradiciju i visoku reputaciju.
IP standardi takoe se osvru na dugu tradiciju. Oni su definisani
temeljnim dokumentom Naela integralne proizvodnje zajedno sa
tehnikim direktivama za specifine usjeve. Ulazni kriterij se
stavlja u poloaj na mausklop Certificirane hrane i Premijum
hrane segmenata i funkcionie kao prvi generalni pristupni scenario
za organizacije kandidate. Detaljnije analize, koje koriste specifine
page 12 of 131
alate za ocjenu, pomau u odluci o uspjenom o dobrenju

organizacije kandidata. Tokom tri godine eksperimentalnog perioda,
IP odobrena organizacija ima priliku, mogunost, za poboljanje
suboptimum taaka programa i smjestiti svoj epitet na vii nivo u
segment premijum hrane.
Sa jasnom politikom supostavljenom poetkom 1990 -tih, IP je uvijek
pruala otpor svim pokuajima za smanjenje njenih standarda. IP e
teiti ovoj politici u budunosti kako bi se motoviranim farmerima
omoguilo da razviju svoje sisteme odrive poljoprivrede utemeljene
na naprednim naunim i tehnikim saznanjima. Osim toga, visoki
standardi ukupnog kvaliteta moraju biti odravani za stvaranje
dodatne vrijednosti na nivou far me i da opravdaju adekvatne cijene
poljoprivrednih proizvoda.
Nivo 3 ema integrisanog pouzdanja farme (IFA) EUREP -GAP (danas
GLOBAL-GAP) poinje da prekriva sredinji radijus piramide ukupnog
kvaliteta. Sa svojim modularnim prilazom ovaj specifini pro gram
ima potencijal konano da razvije standarde pozicionirane na viim
nivoima kvaliteta.
Dijagram 2. Pozicija tri internacionalna standarda primarne faze

poljoprivredne proizvodnje na piramidi ukupnog kvaliteta hrane
page 13 of 131
IV. GENERALNI ASPEKTI IPV

Posljednjih nekoliko godina, interesi i potrebe potroaa, prodavaa,
uzgajivaa i preraivaa hrane za sigurnu, bezbjednu hranu dobrog
kvaliteta sakupljeni su u brojnim meunarodnim standardima. O vi
standardi ne mogu biti ignorisani od strane koncepta IPV.
Standardi u industriji hrane su definisani od strane zakonskih
nacionalnih i internacionalnih vladinih regulativa, ili od strane
dobrovoljnih saglasnosti koje dopiru u privatni sektor. Veina istih
fokusirana je na proizvodni kvalitet, p osebno aspekte sigurnosti
hrane. Kroz svoje inspekcijske eme oni implementiraju mnotvo
inspekcijskih kriterija koji su adresirani na sigurnost svjeeg
proizvoda. Drugi standardi proiruju sigurnosi fokus na agronomske
komponente i definiu specifinu int erpretaciju dobre poljoprivredne
prakse (GAP Good Agricultural Practice). Ogranieni broj skoranjih
standarda nadograuje, za razlikovanje stepena, komponente
dodatnih vrijednosti (okolina, blagostanje ivotinja, sajamska
trgovina), te tako idu u vie kategorije kvaliteta.
IP koncept i direktive uspostavljene od poetka 1990-tih vezane za
ovu oblast definiu generalne kriterije specifinog usjeva naprednih
sistema odrive produkcije. Do sada ovi dokumenti su uzimali za
odobrenje, (i bili stoga proputan i), veinu baznih elemenata koji se
tiu zakonske suglasnosti i dobre poljoprivredne prakse. Takoe, oni
nisu elaborirali u detalje specifine zahtjeve za vanjskim i
unutranjim kvalitetom proizvoda, ukljuujui i aspekte sigurnosti
hrane.
Poveanje meunarodne svijesti o transparentnosti standarda,
onome emu se moe ui u trag, konkurencijskoj oznaki visine
kvaliteta, potvrenim procedurama inspekcije i dr., su takoe
poveali pritisak na farmera da pristupe sa preovladavajuim
tehnikim standardima na tritu. Prema tome razvoj koncepta IP
uzima u razmatranje navedeni napredak, te isti integrie u svoje
okvire. Kompatibilnost IP principa sa standardima koji dominiraju
na tritu ne namjerava da smanji njihov visoki stepen vrijednosti u
pogledu kvaliteta proizvoda, ve je to na uzgajivau koji treba da
minimizira suvine i/ili ak kontradiktorne inspekcijske aktivnosti na
svojoj farmi. Prema tome, u koncept IPV inkorporirano je mnotvo
relevantnih elemenata izvedenih iz oba vljenih i internacionalno
page 14 of 131
primjenjenih ema sigurnosti hrane i GAP kriterija za poveanje ove

inspekcijske kompatibilnosti.
Dobra poljoprivredna praksa (GAP) i standard integralne
proizvodnje. Temeljni i relevantni elementi GAP standarda koji su
identifikovani u internacionalno pri hvaenim ek listama kao take,
moraju takoe biti uzete u razmatranje u IP direktivama i trebali bi
biti naborajani u inspekcijskim protokolima (= ek liste). Meutim,
naela IPV za pojedine grupe voaka ne mogu pomenuti sva
navedena pravila pod mora od strane dobre poljoprivredne
prakse, ali moraju predstaviti odabrane zahtjeve koji se ine da budu
od specijalne relevantnosti za ukupni kvalitet. Tako koncept IPV
jasno definie minimiziranje ostataka rezidua pesticida, kao i
adekvatno odlaganje njihove p razne ambalae.
Aspekti bezbjednosti/sigurnosti hrane. Temeljni i relevantni
elementi procedura upravljanja sigurnosti hrane koji su identifikovani
u meunarodno sklopljenim i prihvaenim standardima (Global Food
Safety Initiative), kao mora take, treb ale bi biti uzete u
razmatranje i u IP direktivama i najbrojane u osobitim inspekcijskim
protokolima (= ek liste). Meutim, naela IPV za pojedine grupe
voaka ne mogu pomenuti sva navedena pravila pod mora od
strane upravljanja sigurnosti hranom , ali moraju predstaviti
odabrane zahtjeve koji se ine da budu od specijalne relevantnosti
za ukupni kvalitet. Tako se snano preporuuje da IPV organizacije
diskutuju sa svojim lanovima i meusobno pomau u implementaciji
HACCP (Hazard Analysis Critical Contro l Points, kako su definisane
od strane prehrambenog kodeksa). Ovaj pristup sastoji se od
identifikacije i prevencije problema koji se dogaaju s obzirom na
sigurnost hrane. HACCP obuhvata procjenu svih koraka
obuhvaenim u operacijama proizvodnje hrane za identifikaciju svih
mikrobiolokih, hemijskih i fizikih opasnosti. On identifikuje kritine
kontrolne take, gdje, ako kontrola nije ostvarena, sigurnost i
kvalitet proizvoda mogu biti dovedeni u pitanje.
Aspekti kojima se moe ui u trag. Svi uesnici proizvodnog
procesa su odgovorni za kvalitet konanog proizvoda i, ako je
pogodno, za determinaciju (zagaenja) nivoa rezidua. lanovi
moraju osigurati da je potpuno praenje mogue kroz njihov
proizvodni proces, i da postoji sistem na mjes tu za provoenje ove
page 15 of 131
veze do sljedee take u snabdjevenom lancu kada proizvod postane

nezavisan od lanova kontrole. Svi proizvodi farme certificirani i
etiketirani od strane ovlatenih institucija za dati standard moraju
biti praeni do registrovane farme gdje su uzgajan i.
Lina ocjena. Svaki lan farme mora kompletirati tokom godine
ispekcijski protokol (= ek lista) od strane potvrene organizacije za
dati standard, pored radnih knjiga koje se vode u sistemu IPV.
Rezultat ove line ocjene trebao bi biti koriten u farm skoj inspekciji,
i odgovarajuim korekcijama implementiranog plana.
IV. CILJEVI INTEGRALNE PROIZVODNJE
INTEGRALNA PROIZVODNJA JE POLJOPRIVREDNI SISTEM KOJI:
INTEGRIE PRIRODNE I REGULACIJSKE MEHANIZME U

POLJOPRIVREDNE AKTIVNOSTI ZA POSTIZANJE MAKSIMALNE
ZAMJENE OFF-FARM INPUTA
Ovi ciljevi adresiraju temeljne namjere odrive poljoprivrede.

Razumno upravljanje i oprezno koritenje prirodnih izvora
moe pomoi u zamjeni inputa farme kao to su ubriva,
pesticidi i gorivo. Ukupna ili djelimina zamjena ov ih
materijala ne samo da smanjuje zagaenje, ve takoe i
trokove proizvodnje, te poboljava ekonominost farme.
OBEZBJEUJE ODRIVU PROIZVODNJU HRANE VISOKOG

KVALITETA I DRUGIH PROIZVODA KROZ EKOLOKI BOLJE I
SIGURNIJE TEHNOLOGIJE
IP ima za cilj visokokvalitetne poljoprivredne proizvode,

uglavnom kroz ekoloki ispravne tehnike koje su sigurne za
zdravlje ovjeka. Ukupna ocjena kvaliteta poljoprivrednih
proizvoda smatra se, kao znaajan kriterij, ne samo njihov im
specifinim unutranjim i vanjskim karakteristikama i
sigurnosti hrane (= proizvodni kvalitet), ve takoe sv im
odrivim metodama zatite usjeva (= ekoloki kvalitet),
adekvatnim standardima u animalnoj proizvodnji (= etiki
kvalitet), te adekvatnim uslovima rada za radnike na farmi
(= socijalni kvalitet).
page 16 of 131
ODRAVA DOHODAK FARME
Proizvodi farme proizvedeni sa visokim nivoom ekoloki

sigurnog, etiki ispravnog i socijalno prihvatljivog kvaliteta
moraju proizvesti opravdane dodatne vrijednosti. Odriva
poljoprivreda i marketing moraju primjeni ti princip sajamske
trgovine u najveem moguem obimu.
ELIMINIE ILI SMANJUJE IZVORE PRISUTNOG ZAGAENJA

OKOLINE PROIZVEDENOG OD STRANE POLJOPRIVREDE
Zagaenje poljoprivrednog porijekla mora biti smanjeno ili

eliminisano bilo kad i bilo gdje se ono izvod i.
PODRAVA MULTIPLE/VIESTRUKE FUNKCIJE POLJOPRIVREDE

(MULTIFUNKCIONALNOST)
Poljoprivreda mora zadovoljiti potrebe cjelokupnog drutva,

to obuhvata i one zahtjeve koji nisu direktno vezani sa
proizvodnjom hrane i vlakana. Raznoliki pejzai, ouvanje
divljih ivotinja, kolonizacija i kultivacija zabaenih podruja,
kao i odravanje lokalnih kulturnih tradicija su neke od
nepoljoprivrednih centralnih i rekreacionih vrijednosti
obezbjeene od strane operativne farme.
V. PRINCIPI INTEGRALNE PROIZVODNJE
Principi koji vae za IP su:
1.
IP SE PRIMJENJUJE SAMO POTPUNO/KOMPLETNO
IP nije samo kombinacija integralnog upravljanja

tetoinama (IPM Integrated Pest Management) i
dopunskih elemenata, kao to su ubriva i agronomske
mjere za poveanje njihovih uinkovitosti, ve se oslanja na
regulaciju ekolokog sistema, na vano blagostanje ivotinja
i na ouvanje prirodnih izvora.
2.
VANREDNI TROKOVI I NEPOELJNI UTICAJI SU MINIMIZIRANI
tetni sporedni uticaji poljoprivrednih aktivnosti, kao to su

kontaminacija vode za pie nitratima ili pesticidima, ili
sedimentima erozije u podzemnim vodama, namee
ogromne trokove za drutvo. Ovi vanjski trokovi se
page 17 of 131
normalno ne reflektuju u budetima za poljoprivredno

troenje i moraju biti smanjeni.
3.
CJELOKUPNA FARMA JE JEDINICA IP IMPLEMENTACIJE
IP je sistemski pristup koji se fokusira na cjelokupnu farmu

kao baznu jedinicu. Kada se praktikuje na izoliranim
pojedinanim podrujima farme , IP nije kompatibilna sa
potpunim pristupom postuliranim iznad. Vane strategije,
kao to su uravnoteeni ciklusi ishrane, smjene usjeva i
ekoloke infrastrukture, postaju znaajn e samo ako se
uzimaju u obzir za cijelu farmu.
4.
FARMEROVO
ZNANJE
O
AURIRANO/OSVJEAVANO
IP
MORA
BITI
REDOVNO
Farmer igra kljunu ulogu u sistemu IP. Njegovo/njeno

shvatanje, motivacija i profesionalna sposobnost za
ispunjenje zahtjeva savremene odrive poljoprivrede su usko
povezani sa njegovim/njenim profesionalnim sposobnostima
steenim i auriranim redovnim trenin zima.
5.
STABILNI AGROEKOSISTEMI
KLJUNE KOMPONENTE
MORAJU
BITI
SAUVANI
KAO
Agroekosistemi su temelji za planiranje i realizaciju svih

aktivnosti na farmi, posebno onih sa potencijalnim ekolokim
uticajem. Oni su vidljive ekspresije kompletn og koncepta i
obezbjeuju oboje, prirodne izvore i komponente regula cije.
Stabilizacija znai najmanji mogui poremeaj ovih izvora od
strane aktivnosti koje se provode na farmi.
6.
CIKLUSI ISHRANE MORAJU BITI URAVNOTEENI I GUBICI

MINIMIZIRANI
Uravnoteen ili balansiran u ovom kontekstu znai onaj

koji ima za cilj maksimalnu redukciju gubitaka hranjiva (npr.
putem ispiranja), opreznu zamjenu onih koliina koje ostaju
na obraivanom podruju prodajom proizvoda, te one koji
recikliraju materijale farme.
7.
SUTINSKA/UNUTRANJA PLODNOST ZEMLJITA MORA BITI

SAUVANA I POBOLJANA
page 18 of 131
Unutranja, osobena, plodnost zemljita je proizvodna

sposobnost istog bez vanjskih intervencija unutar datih
uslova mjesta. Prema tome, plodnost je funkcija balansiranih
fizikih karakteristika zemlji ta, hemijskih performansi i
ujednaene bioloke aktivnosti. Zemljna fauna je vaan
indikator plodnosti istog.
8.
IPM JE BAZA ZA ODLUKU IZVRAVANJA ZATITE USJEVA
Integralno upravljanje tetoinama (IPM) primjenjuje se za

tetne vrste fitofagnih ivotinja, patogena i korova. tetne
vrste su one koje uzrokuju vie gubitaka nego koristi. U
kontekstu naglaavanja odrive poljoprivrede unutar zatite
usjeva daje se prednost preventivnim (indirektnim)
mjerama, koje moraju biti iskoritene u najpotpunijem
obimu prije nego direktne mjere budu primjenjene (=
kontrola). Kontrola znai upravljanje populacijom
tetoina kako bi se isti odrali ispod nivoa koji uzrokuje
ekonomske gubitke. Odluke o potrebi primjene kontrolnih
mjera u zatiti usjeva moraju se osloniti na najnaprednije
dostupne alate (naine), kao to su prognozne metode i
nauno verifikovani pragovi. Instrumenti direktne zatite
biljaka su posljednje sredstvo koje se primjenjuje, ukoliko
ekonomski neprihvatljivi gubici ne mogu biti sprijeeni
primjenom indirektnih mjera.
9.
BIOLOKI DIVERZITET MORA BITI P ODRAN
Bioloki diverzitet ukljuuje razliitosti na nivou genetike,

vrste i ekosistema. To je kima stabilnosti ekosistema,
faktora prirodne regulacije i kvaliteta zemljita. Zamjena
pesticida od strane faktora prirodne regulacije ne moe biti
dovoljno ostvarena bez adekvatnog biolokog diverziteta.
Stabilni agroekosistemi u kojima su flora i fauna
diverzifikovani obezbjeuju vane ekoloke servise za
farmera obuhvaene od strane termina Funkcionalni
biodiverzitet.
10. UKUPNI KVALITET PROIZVODA JE VANA KARAKTERISTIKA
KVALITETA ROIZVODA ODRIVE POLJOPRIVREDE
page 19 of 131
KVALITET
MORA
BITI
NE
SAMO
DEFINISAN
OD
STRANE
KONVENCIONALNIH VANJSKIH I UNUTRANJIH PARAMETARA KVALITETA
PROIZVODA, VE TAKOE I OD STRANE TE PROIZVODNJE, POSTUPANJA I
SOCIJALNOG KRITERIJA NEVIDLJIVOG ZA KONZUMENTE.
Artikli farme proizvedeni na visokom nivou ukupnog kvaliteta

ne ispoljavaju samo standarde u konvencionalnim i
mjerljivim parametrima, kao to su vanjski i unutranji
kvalitet. Oni takoe moraju zadovoljiti zahtjeve kvalitetnih
osobina koje nisu vidljive za potroae: naime, kvalitet
proizvodnje (= ekoloki kvalitet), kvalitet ivotinjskog
odgajanja, dranje, transport i procedure klanja (= etiki
kvalitet), i adekvatne uslo ve rada radnika farme prema UN
povelji Internacionalne organiza cije rada (= socijalni
kvalitet).
11. ANIMALNA PROIZVODNJA NA MJEOVITIM FARMAMA
ANIMALNA GUSTINA/ZBIJENOST MORA BITI ODRAVANA NA NIVOIMA
DOSLJEDNIM SA OSTALIM PRINCIPIMA
Animalna gustina po ha obradivog zemljita ima glavni uticaj

na uravnoteenost ishrane u okviru farme. Nabavljena
animalna hrana i animalno ubrivo imaju vaan uticaj na
cikluse ishrane, edafski diverzitet i okolinu.
BLAGOSTANJE SVIH VRSTA FARMSKIH IVOTINJA MORA BITI UZETO U
RAZMATRANJE
Uslovi dranja farmskih ivotinja, transport i procedure

klanja moraju se smatrati baznim potrebama ponaanja i
blagostanja pojedinanih vrsta, i mora ju ispuniti vie
(nacionalne i internacionalne) zahtjeve.
page 20 of 131
VI. SMJERNICE NAELA IPV
Naela IPV detaljno razrauju sljedea poglavlja:

Plan uzgoja
Mjesto
Sadni materijal
Sorte i podloge
Uzgojni sistem
Zatitni pojas
Redovna njega
Obrada zemljita
Priprema zemljita za sadnju
Sadnja voaka
Obrada meurednog prostora
Redna obrada zemljita
ubrenje i navodnjavanje
Regulacija rasta i rodnosti
Odravanje kronje
Regulatori rasta
Prorjeivanje plodova
Zatita voaka
Kontrola zasada
Regulisanje populacije tetnih insekata
Zatita i podsticaj razvoja prirodnih neprijatelja
tetnih biolokih agenasa
Mehanike mjere zatite
Biotehnike mjere zatite
Hemijske mjere zatite
Ispravnost i tehnike mogunosti aparata za
primjenu zatitnih sredstava
Krajnji rok primjene hemijskog sredstva
Berba
Odreivanje momenta berbe
Tehnika pravila berbe
page 21 of 131
Zahtjevi u voenju imanja

Voenje radne knjige
Nakon izrade ovih smjernica i upoznavanja proiz voaa IP sa istim
jasno je da njihovi krajnji korisnici date postulate prihvataju, uz
njihovo istovremeno bezuslovno pridravanje.
6.1 PLAN UZGOJA
6.1.1 Mjesto
Izbor mjesta za zasnivanje vonjaka uslovl jen je ekolokim
aspektom. Ukoliko su agrarne povrine ekoloki stabilne, moraju i
drugi strukturni elementi (vezivo, naslon i dr.) biti od prirodnih
materijala. Ekstremna stanja, povean utroak sredstava za zatitu i
mineralnih ubriva su nepoeljna, naroito kod ekstremno lakih i
tekih zemljita s nepovoljnim vodnim reimom i sadrajem hranjivih
materija. Moraju biti izabrane samo one parcele koje su pogodne za
odrivu proizvodnju odreene kulture. Svako polje mora biti mogue
identifikovati, kako bi se na pravi nain izvrilo snimanje stanja.
Mjesta za novu sadnju moraju biti procjenjena na opasnost i koje se
nameu od strane segmenta sigurnosti hrane, ouvanja zdravlja
potroaa i stabilnosti okoline, a to zahtjeva da treba uzeti u
razmatranje prijanje koritenje zemljita, tip istog, poloaj i
mogunost erozije, inklinaciju terena, stanje podzemnih voda
(kvalitet i nivo), dostupnost odgovarajuih izvorita vode, padavine,
trajanje sijanja sunca, opasnost od kasnih proljetnih i ranih jesenjih
mrazeva, uestalost od grada, te uticaj na, i od susjednog podruja.
Pogodnost lokacije za podizanje zasada voaka treba posmatrati
pored ekolokog i sa organizovano-ekonomskog aspekta. Posebnu
panju treba posvetiti putnoj mrei, povezanosti lokacije sa tritem,
potroakim i preraivakim centrima.
Kada procjena mjesta identifikuje nekontrolisanu opasnost koja je
kritina za zdravlje i/ili okolinu, mjesto ne smije biti koriteno za
proizvodnju. Trebao bi postojati akcioni plan za korekciju, to
podrazumjeva definisanje mjera za minimiziranje svih identifikovanih
(a koje je mogue kontrolisati) opasnosti u novim poljoprivrednim
podrujima.
Usjevi se ne bi smjeli uzgajati u poljima bez adekvatnih tampon
zona, susjednih osjetljivih i/ili problematinih podruja (po vrina
page 22 of 131
vode i izvorita, autoputevi, otpadna smetljita, zaraeni usjevi,

hibernacijska podruja tetoina i bolesti).
6.1.2 Sadni materijal
Uslov za uspjenu produkciju voa jeste kvalitetan i zdravstveno
ispravan sadni materijal. Pod kvalitetom sadnog materijala
podrazumjeva se sljedee:
da sorta i podloga odgovaraju narudbi,
da nedzemni sistem i korijen sadnice zadovoljava zakonom
predviene standarde za pojedine vrste i kategorije,
da je isti proizveden takvom tehnologijom koja maksimalno
garantuje zdravstveno stanje,
da nema fizikih oteenja.
Za zasnivanje zasada u konceptu IPV smije se upotrebljavati samo
bezvirusni sadni materijal, a ukoliko on ne stoji na raspologanju u
iznimnim sluajevima moe se koristiti i sadni mater ijal koji je
testiran na viruse.
6.1.3 Sorte i podloge
Kultivari i podloge moraju biti adaptirani na lokalne uslove . Tako
prilikom izrade plana budueg zasada voaka u obzir se moraju uzeti
sve privredno vrijedne veliine, posebno kvalitet planirane sorte,
visina njenog prinosa, otpornost, tolerantnost iste na napad bolesti i
tetoina, njeno fizioloko stanje, te mogunost skladitenja -uvanja
u hladnjai. Naravno, data obiljeja potrebno je sagledati i kroz
ekonomske parametre, uvaavajui profit kao vodeu komponentu.
Primarno se izbor sorte treba orjentisati prema klimi, a iste koje su
manje osjetljive ili rezistentne treba da imaju prednost, odnosno da
se pokusno uvode.
Niske forme uzgoja, obzirom na kvalitet voa, prednjae u
integralnoj proizvodnji. One se mogu postii u potrebom slabo bujnih
podloga. Prema rastu na datim zemljitima ili prema sorti mogu se
upotrijebiti podloge slabe ili eventualno jae snage rasta. Naime, kod
podloga za jabuaste vrste treba uzeti u obzir i klimatsku podobnost
istih. Postojee oficijelne nacionalne liste varijeteta moraju biti uzete
u razmatranje. Takoe, genetski modifikovani organizmi (GMO) ne
smiju biti koriteni.
page 23 of 131
6.1.4 Uzgojni sistem

Sistem uzgoja, koji ukljuuje ablon sadnje, odravanje oblika
kronje putem pomotehnike, (zimska i ljetna rezidba, povijanje
grana i sl.), mora potovati optimalna fizioloka stanja date kulture.
Nove plantae trebaju usvojiti lokalno prilagoe ne sisteme uzgoja,
koji dozvoljavaju principe integralne zatite biljaka i mjere za
poveanje biodiverziteta , kako bi bile optimalno integralne.
Uzgojni sistem mora biti takav da za vrijeme itavog eksploatacionog
perioda vonjaka isti obezbjeuje dovoljno svjetlosti i prisustvo
aeracije. Nesmiju se primjenjivati drastine mjere rezidbe, niti se
smiju koristiti regulatori rasta. Uzgojni sistem mora da doprinese
redukciji upotrebe herbicida , kao i maksimalno iskoritavanje
ivotnog prostora, te minimalno rasipanje vode i ubriva. U pogledu
sistema uzgoja preporuuju se isti, koji podrazumjevaju pojedinane
redove, odnosno palire.
6.1.5 Zatitni pojas u vonjaku
U cilju obezbjeenja zatitnog pojasa u vonjaku, u blizini ulica ili
stambenih naselja, sade se stabla graba ( Carpinus ), drenjka
(Cornus), hrasta ( Acer) ili druge biljke jae snage rasta , otporne na
plamenjau. Ove jedinke s jedne strane smanjuju unos tetnih
materija iz pravca saobraajnica u vonjak, a s druge strane
spreavaju irenje zatitnih sredstava izvan vonjaka.
6.1.6 Redovna njega vonjaka
Proizvodnja zdravog, okusnog i voa koje se dobro uva,
podrazumjeva uravnoteen odnos izmeu snage rasta i optimalne
rodnosti stabala voaka. Zbog toga uzgoj, uslovno reeno mirnijih
stabala jedan je od osnovnih principa ovih naela. Rezidba, dakle
mora biti izvedena tako, da se ne isprovocira ekstremne reakcije.
Pomoni materijal, substance kao to su: zatitna sredstva i
mineralna ubriva moraju se upotrebljavati u ogranienim
koliinama kako bi ista bila prihvatljiva i u smislu zatite ovjekove
okoline.
6.2 OBRADA ZEMLJITA
Sve mjere obrade i njege zemljita moraju biti usmjerene na
odravanje ili poveanje njegove unutranje plodnosti i strukture.
page 24 of 131
Tehnike uzgoja moraju biti prilagoene prema tipu zemljita, usjevu,

topografiji, opasnosti od erozije i klimi, kako bi se odrala i
poboljala plodnost zemljita.
Odravanje i poveanje plodnosti zemljita mora biti ostvareno
putem:
Definisanja
optimalnog
nivoa
humusa
prema
karakteristikama lokacije i njegovo odravanje p utem
adekvatnih mjera;
Odravanja visokog stepena diverziteta vrsta flore i faune.
Primjena bioindikatora (kine gliste, organizmi koji
dekompoziraju celulozu, i dr.) treba biti podstaknuta;
Optimizacije bio-fizikih osobina zemljita, (stabilnost
veliine
agregata,
konduktivitet,
provodljiv ost),
za
izbjegavanje sabijanja;
Odravanja najdue mogue zatite zemljita pomou
usjevnog ili neusjevnog pokrivaa;
Podeavanja svih mjera obrade za najmanje mogui
poremeaj zemljita (fiziki i hemijski).
Preferira se nizak intenzitet kultivacije zemljita. U regionima sklonim
ka ispiranju i opasnostima od erozije, pogodan zemljini pokriva,
(sa adekvatnim kapacitetom usvajanja N), mora biti odravan. Na
veoma nagnutim terenima, zatita zemljita moe biti postignuta
putem obrade po konturama i/ili terasama. Mjere za izbjegavanje ili
kontrolu erozije zemljita trebale bi biti definisane za svaki usjev na
osnovu mogunosti erozije, i to specifino za region i farmu. Gdje su
tete od erozije vidljive, plan za akcij u popravke mora biti
uspostavljen i implementiran.
Mehanizacija na farmi trebala bi biti optimizirana, tako da bi ista
smanjila sabijanje zemljita i sauvala organsku materiju, te za
poveanje efikasnosti i djelotvornosti mainske kontrole korova i
aplikacija agorhemikalija, uz smanjenje potronje goriva.
6.2.1 Obrada meurednog prostora
Meuredni prostor u vonjaku se odrava u sistemu trava mal,
odnosno isti se ozelenjava. Primjenjeno maliranje pospjeuje
zavidnu opskrbu zemljita sa organskom materijom i rezultira
ravnomjernim protokom azota, tj. predstavlja izvor ovog elementa
page 25 of 131
za voku. Iz navedenog razloga ubrenje azotom moe biti svedeno

na minimum.
Zatravljivanje u meurednom prostoru pogoduje zemljitu i obzirom
da ono podnosi teret tokova i drugih vidova pritisaka , pri velikoj
vlanosti ne dolazi do njegovog znaajnijeg oteenja. U cilju
smanjenja pritiska na zemljite, njegovog sabijanja, manjeg
unitavanja biljaka u meurednom prostoru i smanjenja mogunosti
nastajanja tragova od tokova, pri upotrebi mehanizacije, koriste se
gume nieg pritiska, pogon na sve tokove, te manja uk upna masa
vozila. Trake, brazde i druge depresije na zemljitu se uklanjaju
obradom, a kvalitet provedenih mjera se ogleda u brzom
zatravljivanju meurednog prostora.
6.2.2 Redna obrada zemljita
U regulisanju borbe protiv korova u prvom planu nalaze se metode
koje nisu tetne za okolinu i zemljite. Prostor u redu treba odravati
nezakorovljen toliko dugo, i u mjeri ko liko je neophodno za
normalan rast i razvoj voaka. Za normalan rast stabala sa dobrim
prinosima i visokim kvalitetom plodova, posebno u mladim zasadima,
obavezno je da u rednom prostoru nema korova u periodu od
proljea do ljeta.
Alternative hemijskoj borbi protiv korova bile bi:
-
mehanike mjere borbe, razliitim oruima,

zastiranje rednog prostora dobro zgorjelim stajnjakom,
piljevinom, trijeem ili folijom,
putanje korova da raste do nivoa koji je podnoljiv u
zasadu, u kratkom periodu.
Navedeni postupci nisu uvijek primjenljivi. esto primjena ovih

metoda poveava trokove proizvodnje, a zavisno od uslova na
terenu i vremenskih prilika mogu ak biti i neizvodljivi. U ovakvim
sluajevima upotreba herbicida, odnosno hemijske mjere borbe
protiv korova ostaju i dalje kao jedino izvodljive.
Kod primjene herbicida treba koristiti najnie mogue koliine istih,
koje su dovoljne za unitenje korova. Tretiranje se vri tako da se
odravaju redne trake irine cca 80 cm, te smanjuje broj tretiranja u
godini, kao i koliina herbicida , u pojedinanim primjenama.
Meuredni prostor mora biti pod trajnim zelenim pokrivaem, i to
page 26 of 131
najmanje 70%, od ukupne povrine meurednog prostora u

vonjaku.
Herbicidi se smiju primjenjivati ukoliko u blizini nema pitke vode. Da
bi se sprijeila zagaenost zemljita, treba dati prednost kontaktnim
sredstvima. Tretiranja herbicidima nisu dozvoljena 6 sedmica prije
sazrijevanja i tokom berbe plodova odreene sorte voaka.
Pri prejakom razvoju korova neophodna je primjena kontaktnih
herbicida i nakon berbe, takoe na ovaj nain se smanjuje i
mogunost pojave oteenja i od strane mieva na stablima voaka.
Ovaj kasni postupak primjene herbicida omoguava da se isti ne
moraju upotrijebiti u proljetnom terminu.
6.2.3 ubrenje i navodnjavanje
Norme ubrenja i navodnjavanja su ovisne prije svega od vrste,
sorte, podloge, uzrasta i slino, i treba ih se pridravati. Odstupan ja
prije svega utiu na kvalitet plodova, te ugroavaju okolinu, naroito
kod preobilnog ubrenja.
ubrenje. ubrenje se izvodi na osnovu potreba voaka za
hranjivima. Analiza makroelemanata zemljita je baza za procjenu
hranjivih potreba, (izuzev N). Prema tome, sadraj makroelemenata
zemljita, naroito fosfora, kalija i magnezija, mora biti utvren
hemijskom analizom zemljita u definisanim intervalima, obino
svakih tri do pet godina. Potreba za ubrenjem u sluajevima
specifinih zemljita, odnosno podruja, mogu se adekvatnije
odrediti kombinacijom analize zemljita i analize lista, zatim na
osnovu fiziolokog stanja stabala, koliine i kvaliteta plodova.
Harmonina ishrana plodova u smislu njihovog dobrog skladitenja
moe se uspostaviti jedino i deta ljnom analizom istih.
Adekvatna deskripcija tehnika primjene (to jest interpretacija
kriterija koji ukljuuju ciljani opseg poeljnih hranjivih rezervi P, K i
Mg, tehnike uzimanja uzoraka, analitike procedure), je takoe
neophodna.
Kriterij usvajanja i potrebe za makrohranjivima moraju biti
uspostavljeni, i ova informacija uinjena dostupnom za lanove
datog IP udruenja.
Hemijski sadraj od najmanje N, P, i K u svim neorganskim i
organskim ubrivima koritenim unutar plantaa tokom posljednjeg
dvanaestomjesenog perioda mora biti poznat i dokumentovan.
page 27 of 131
Skriveni izvori hranjiva, kao to su unoenje kroz zagaeni zrak (N),

i potencijal mineralizacije organskih komponenti zemljita takoe,
moraju biti uzeti u razmatranje.
Snabdjevanje nitrogenom i proraun vremena. Prilikom
koritenja azotnih ubriva treba posebno voditi rauna, obzirom da
ovaj elemenat putem ispiranja i evaporacije izaziva znaajne
ekoloke posljedice. Opskrba azotom, kao i podeavanje vremena
primjene, moraju biti ciljani da zadovolje potrebe date vrste. Kod
voaka dobar nain je i vizuelna ocjena zelene obojenosti lia ,
putem koje se mogu obezbjediti korisne indikacije potrebe za
ogranienom primjenom N.
Prilikom aplikacije N mora biti jasno definisan maksimalni unos istog
za svaku kulturu (izraen u kgN/ha/godina), i specificirati vremenski
okvir adekvatne aplikacije. Proste, slijepe, preporuke u direktivama
za postojanje slubenih preporuka nisu prihvatljive. Prema tome,
ubrenje azotom na propusnim zemljitima ne smije se izvoditi pri je
sredine marta, a na tekim zemljitima ne prije februara. Potrebe za
azotom konstatuju se na osnovu fiziolokog stanja voaka, tipa i
odravanja zemljita i kroz iznoenje hranjivih elemenata putem
berbe. Opskrba stabala mikroelementima vri se folijarn im
ubrenjem.
Prekomjerni fosfat mora biti izbjegavan jer su male koliine istog
dovoljne da uzrokuju prekomjerno bogaenje povrinskih voda.
Fosfat od poljoprivrednog zemljita se uglavnom translocira pomou
erozije malih estica zemljita. Bilo koji unos P i K, (do 10%), preko
koliine pokazane putem analiza mora biti opravdan. Zamjena unosa
mineralnog P kroz poveanje aktivnosti organizama zemljita
(mikoriza) treba da bude podstaknut.
Organska ubriva u datom konceptu se preferiraju. Naime,
stajnjak ili kompost mogu pomoi za poboljanje plodnosti zemljita
putem poveanja sadraja organske materije, to pobolj ava
retenciju vode i hranjiva, te smanjuje eroziju.
Stajnjak mora sadravati samo najnie mogue optereenje tekih
metala i drugih toksikanata i zadovoljiti zakonske regulative.
Ozbiljnija ogranienja za teki metal i druge toksikante koji
prekorauju minimalne zakonske zahtjeve treba da budu postignuti.
Netretirane ljudske fekalije ne smiju biti aplicirane na farmskom
zemljitu.
page 28 of 131
Sigurna i uinkovita aplikacija ubriva i stajnjaka. Moraju biti

uspostavljene liste mjera za smanjenje tehniki neizbjenih gubitaka
hranjiva putem ispiranja, erozije i evaporacije, (zemljini pokriva ili
podeavanje vremena kultivacije zemljita). Stajnja k i mineralna
ubriva nesmiju biti primjenjeni na tekuu vodu, smrznuto zemljite,
ili strmi teren gdje postoji rizik, od njihovog oticanja.
Maine za aplikaciju ubriva moraju biti redovno odravane u
dobrom stanju. Redovno servisiranje i godinja verifikacija kalibr acije
(koliina po vremenu i po prostoru), moraju biti izvreni od s trane
kvalifikovanog lica, odnosno specijalizovane kompanije.
Skladitenje/uvanje ubriva. Uslovi skladitenja i mjere
predostronosti za ubriva moraju ispuniti temeljne zahtjeve dobre
poljoprivredne prakse (GAP). vrsta ubriva, stajnjak i biljna
hranjiva moraju biti skladiteni na istoj, suhoj lokaciji gdje ne
postoji rizik od kontaminacije vode. Neorganska i organska ubriva
ne smiju biti skladitena sa svjeim proizvodom i biljnim materijalom
za razmnoavanje. Ako je nemogue skladititi ubriva odvojeno,
onda bi ona trebala biti jasno odvojena i oznaena.
Navodnjavanje. Sve mjere koje podrazumjeva navodnjavanje
moraju biti izvrene da minimiziraju gubitak vode i optimiziraju
kvalitet proizvoda.
Navodnjavanje je samo opravdano ako prirodno raspoloiva voda ne
zadovoljava potrebe uzgajane vrste. Proraunata koliina vode ne
smije prekoraiti kapacitet zemljita. Sistemi koji planski rasipaju
vodu trebali bi biti koriteni. Farmerima koji slijede koncept IP
moraju biti dostupne informacije o potrebi razliitih usjeva za
vodom, tipovima zemljita, i klimatskim uslovima za date kulture.
Navodnjavanje bi trebalo koristiti, gdje god je mogue, lokalne
podatke u pogledu koliine evaporacije izraunate pomou sredina u
lokalnim meteorolokim stanicama.
Plan navodnjavanja treba da bude uspostavljen pojedinano za
svaku odvojenu plantau. Koliina primjenjene vode treba da bude
zabiljeena u evidenciju. Navodnjavano podruje koje pokazuje
deficit vode, trebalo bi biti ne manje od 30% od ukupne povrine
pod navodnjavanjem.
Naini navodnjavanja. Najuinkovitiji i komercijalno praktini
sistemi isporuke vode trebali bi uvijek biti koriteni za osiguranje
page 29 of 131
najboljeg iskoritavanja vodenih izvorita. Gdje god je mogue,

trebalo bi primjeniti kombinaciju navodnjavanja sa fertirigacijom.
U podrujima sa nedostatkom adekvatnih koliina vode trebalo bi
dati plan upravljanja vodom za optimizaci ju koritenja iste, uz
smanjenje rasipanja, i to: navodnjavati nou, odravati sisteme za
smanjenje gubitaka, sakuplja ti kinicu sa krovova, itd.
Kvalitet vode i snabdjevanje. Voda za navodnjavanje mora biti
adekvatnog kvaliteta i nesmije sadravati elemente koji zagauju,
(koji prevazilaze tolerance zakonskih nivoa), i patogene bitne za
uzgajanu kulturu. Preporuuje se redovno analiziranje kvaliteta vode
s obzirom na teke metale, N, Na/Cl, i dr..
Koritenje netretirane otpadne vode za navodnjavanj e/fertirigaciju je
zabranjeno. Ondje gdje se koristi tretirana otp adna voda, kvalitet
iste se mora povinovati WHO-direktivama 1989 o Sigurnosti
koritenja otpadne vode i ekskreta u poljoprivredi i akvakulturi.
Voda za navodnjavanje trebala bi biti dobijen a iz odrivih izvora,
(izvori koji obezbjeuju dovoljno vode unut ar normalnih uslova).
Takoe, trebaju biti instalirani i mjerni ureaji na odreenom
podruju za registrovanje koliine primjenjene vode.
Prema tome, kod navodnjavanja i jabuastog voa, koliina potrebne
vode mora se usaglasiti sa aktuelnim potrebama jabuke i kruke za
istom. Prevelike koliine vode, po sebno na lakim zemljitima, mog u
dovesti do ispiranja hranjivih elemenata, dok na tekim zemljitima
mogu dovesti do nakupljanja vode, te nastati periodi guenja
korijena, zbog nedostatka kiseonika.
Momenat navodnjavanja ne smije nikada prekoraiti iskoristivi vodni
kapacitet u zemljitu. Za naa podruja najaktuelniji sistemi za
navodnjavanje jabuke i kruke, a koji omoguavaju i fertirigaciju, su
tipa kap po kap.
6.3 REGULACIJA RASTA I RODNOSTI
6.3.2 Odravanje kronje
U cilju formiranja i odravanja kronje, odnosno zahvatima koji se
provode u sklopu rezidbe voaka, ovim tehnikama se moe efikasno
upravljati razvojem kronje, kako u pravcu jae, tako i pravcu slabije
snage rasta. U cilju postizanja eljenih dimenzija voke, samo u
page 30 of 131
mladim zasadima, poeljan je snaan rast. U rodnim vonjacima,

prejak vegetativni rast pospjeuje alternativno plodonoenje i isto
esto vodi ka looj obojenosti plodova i smanjenoj mogunosti
uvanja istih u skladitu. Svako orezivanje zasebno podsticaj je
vegetativnog rasta. Sve to se vie voka orezuje, to je stimulisanje
vegetativnog rasta sve izraenije. Orezivanje, dakle mora da osigura
kvalitet rodnih stabala voaka, a ne da samo potencira isti
vegetativni rast stabala .
Vei uglovi formiranja mladara usporavajui su za vegetativni rast.
Isti efekti mogu se postii slabijom rezidbom, ciljanim ljetnim
pomotehnikih zahvatima, kao nadopunom zimskoj rezidbi.
Termin, naini i jaina mjera u okviru rezidbe odreuju se prema
uinku vegetativnog rasta, prinosima stabala, ukupnoj rodnosti i
odrivosti ploda.
6.3.3 Regulatori rasta
Primjena regulatora rasta u cilju: upravljanja vegetativnom snagom
rasta, poboljanja boje plodova, spreavanja njihovog opadanja i
ubrzanje sazrijevanja istih, u IP konceptu nije dozvoljena.
6.3.4 Prorjeivanje plodova
Redovni prinosi i kvalitetni plodovi voaka ne mogu se postii bez
primjene zahvata prorjeivanja plodova. Prekomjerni cvjetovi i
zaeci plodova moraju se, u interesu redovnog godinj eg zavidnog
nivoa obrazovanja cvjetova, veoma rano odstranjivati. Bez hemijskih
pomonih sredstava ova operacija je gotovo neizvodiva. Ona je i pri
tome vremenski vrlo usko ograniena i veoma skupa operacija. Ipak,
svjesno dodatno runo prorjeivanje je ne minovno, kako bi se
postigao to vei kvalitet ploda.
6.4 INTEGRALNA ZATITA VOAKA
Integralna zatita biljaka: put nije konana destinacija.
Poetna taka pregleda u ocjeni metoda zatite biljaka je tabela 1,
uspostavljena davne 1977 godine, ali jo uvijek zadrava svoju
osnovnu punovanost.
Neto prije 20 godina, naunici su opisali etiri koraka u razvoju
zatite biljaka i zakljuili da integralna zatita biljaka je najvii,
page 31 of 131
najnapredniji, najpoodmakliji, korak koji moe biti dostignut. Oni su

dijelili korak 4 od koraka 5, (integralnu zatitu od integralne
proizvodnje), sa punom linijom koja ukazuje na krajnje odredite,
destinaciju. Meutim, glavni napredak je ostvaren posljednjih
godina, od kad postoji jasan stav da zatita biljaka mora biti
izdvojena iz ove izolacije i stavljena u kontekst ukupnih operacija
farme. Stoga je ovdje, vrsta linija zamijenjena sa isprekidanom
kako bi se naglasilo da integralna zatita biljaka je ste, i mora biti
sastavni dio integralne proizvodnje.
Tabela 1. Ocjena metoda zatite biljaka (prilagoeno od 1977)
1. Slijepa hemijska
kontrola
2. Hemijska kontrola
bazirana na izvjetaju
3. Specifina kontrola
Prijelazna faza
4. Integralna zatita
biljaka*
Dinamika faza
5. Integralna
poljoprivredna
proizvodnja*
Otvorena dinamika faza,
napredni razvoj mogu u
cijelom svijetu
Generalne, ope, ematske i rutinske aplikacije

najpotentnijih pesticida; savjet, izvjetaj od
industrije
Aplikacija uobiajeno irokog spektra pesticida
nakon konsultacije sa zvaninim, slubenim
savjetodavnim servisom
Uvoenje
koncepta
nivoi
ekonomskog
praga; aplikacija pesticida bez negativnih
stranih uticaja; zatita korisnih organizama
Slina specifinoj kontroli, ali osim u
integraciji biolokih i biotehnikih metoda i
metoda dobre poljoprivredne prakse;
Hemijska kontrola snano regulisana
Slina integralnoj zatiti biljaka, ali osim u
pridravanju, uvanju, integraciji i eksploataciji
svih pozitivnih faktora u agro-ekosistemu
prema ekolokim principima, naelima
* U originalnoj tabeli, korak 4 bio je jasno odovojen od koraka 5 pomou vrste linije.
Ovdje je ista zamijenjena sa isprekidanom linijom koja ukazuje da u modernom
konceptu integralne zatite biljaka je uklonjena iz svoje izolacije i stavljena u sadraj
cjelokupnih farmskih operacija
Nakon razmatranja ove ocjene metoda u razvoju zatite biljaka sada

se moe produiti taka interesa, odnosno integralna zatita u
kontekstu integralne proizvodnje. U ovom ciljnom podruju moe se,
primjetiti visok stepen maglovitosti i mnotvo opcija koje imaju svoje
page 32 of 131
korjenje u definiciji FAO (1967) i njenoj kasnijoj adaptaciji od strane

IP prihvatljivog koncepta, a koja se interpretira kako slijedi:
Definicija integralne zatite biljak a (FAO, IOBC 1977)
Sve ekonomine, ekoloke i toksikoloke odbra mbene metode e biti
primjenjene za odravanje tetnih organizama ispod ekonomskih nivoa tete
dok se svjesna eksploatacija prirodnih kontrolnih faktora naglaava.
Ova definicija otvorena je za irok spektar interpretacija. Mnog e

ilustracije u razliitim knjigama pokazuju integralnu zatitu biljaka
kao veliki radijus dejstva mjera zatite biljaka prilagoenih za dati
usjev. Ovo sugerie da je mogue uiniti bilo koju datu kombinaciju
(=integraciju) kontrolnih metoda prema neijem linom ukusu i
proglasiti to programom integralne zatite. Krajnji sluaj pronaen u
literaturi objavljuje da princip (integralne zatite biljaka) se sastoji
od kombinacije biolokih i hemijskih metoda kontrole . Oigledno,
ovo miljenje ne odraava vie moderni koncept zatite biljaka u
kontekstu odrive poljoprivrede.
Moderni koncept koji je razvijen u 1980 -tim istie agro-ekosistem
kao jedan od kljunih elemenata integralne i organske poljoprivrede.
Jasna
hijerarhija
prioriteta
zamjenjuje
slobodnu
kombinaciju kontrolnih metoda. Glavni zadatak zatite biljaka
ne moe biti popravljanje teta uzrokovanih od strane neadekvatnih
poljoprivrednih praksi. Utemeljeno na ovakvom razmatranju sistem
IP je usvojio jasan koncept prioriteta za zatitu biljaka u kontekstu
odrive poljoprivrede . Osnovni elementi ove prioritetne liste
predstavljeni su ematski u tabeli 2.
Potpun pristup sistemu daje najvei prioritet preventivnim mjerama
koje mogu biti rezimirane kao indirektna zatita biljaka . Ovaj prvi
element ukljuuje (1) optimalno koritenje prirodnih izvora ve u
planiranoj fazi novog usjeva, (2) eliminaciju svih operacija farme sa
negativnim uticajem na agro-ekosistem, (koje izazivaju ili
poveavaju probleme zatite biljaka), i (3) zatitu i poveanje
prirodnih antagonista.
Sistem monitoringa i prognoze kao vaan drugi, sekundaran
element, daje neophodne instrumente za odluku ako i kada trei
element, naime direkta zatita biljaka (= kontrolne mjere) mora biti
primjenjena. Dakle, koritenje pesticida nije po sebi sastavni dio
integralne zatite biljaka, ve posljednja opcija kada prevencija sama
ne proizvodi prihvatljive rezultate.
page 33 of 131

Tabela 2.
Zatita biljaka u kontekstu odrive poljoprivrede
(integralna i organska poljoprivreda)
1.
Optimalno koritenje prirodnih izvora, bogatstava

Usjev adaptiran, prilagoen na lokalne uslove; pogodna
oekivanja prinosa; rezistentni varijeteti i klonovi;
menament korova sa adekvatnim intenzitetom,
jainom, konkurencije, takmienja usjeva; mjeavina
varijeteta i usjeva (moda se misli vrsta); optimalno
vrijeme sadnje; optimalni uzgojni sistemi; ekoloki
naknadna, obeteena, podruja (=parametri, granice,
obimi, sistema)
Indirektna zatita
biljaka
2.
Farmski postupci, prakse, bez begativnog uticaja

na agor-ekosistem
ne viak inputa nutrienata (posebno N); optimalna
gustoa usjeva i lia (provjetravanje); niz ak intenzitet
obrade/kultivacije i produkcija metoda koje tite
plodnost zemljita; menedment korova
(kontrola erozije); menadment prebivalista, sredine
(zeleni pokriva) za poveanje biodiverziteta
(=prevencija)
3.
Zatita i poveanje antagonista (korisne

artropode, gljivice, biljke)
Procjena vanih individualnih antagonist vrsta;
oslobaanje inokuluma; koji gui (suppressive) zemljita;
habitat-menadment.
Odluka za primjenu direktnih kontrolnih mjera

Monitoring i prognoza sistemi
Epidemiologija i prognozni modeli (vrijeme doaaja, sluaja i opasnost, rizik)
Ekonomski pragovi i nivoi trpeljivost, tolerancije
4.
Primjena kontrolnih mjera koje djeluju iskljuivo

na ciljane organizme (tetoine, bolesti, korovi)
Bioloke i biotehnike: tehnika sterilnog insekta;
ponavljano otputanje, oslobaanje, selektivnih parazita,
predatora, entomopatogena (virusa), i gljivinih
antagonista, indukovana rezistentnost; konkurencijske,
kompetitivne, biljke; mikoherbicidi i s elektivni herbivori u
kontroli korova;
Direktna zatita
biljaka
Selektivne hemikalije: feromoni (prekid, remeenje,

parenja)
(=kontrola)
5.
Primjena manje selektivnih mjera, gdje prethodni

koraci ne spreavaju ekonomski neprihvatljivu tetu
Poluselektivni pesticidi: Bacillus thuringiensis , regulatori
rasta insekta (IGR), sterol fungicidi sinteze inhibicija;
Neselektivni pesticidi: kratka perzistentnost
page 34 of 131
Principi integralne zatite biljaka koji moraju biti primjenjeni mogu se

saeti u sljedee: preventivne (indirektne) mjere i observacije u
zasadima na status tetoina, bolesti i korova moraju biti uzete u
obzir prije nego intervencije sa direktni m mjerama zatite biljaka
budu poduzete.
Tamo gdje indirektne mjere zatite biljaka nisu dovoljne da sprijee
probleme, i prognozne vrijednosti praga ukazuju na potrebu
intervencije sa direktnim mjerama zatite biljaka, priorite t mora biti
dat onim mjerama koje imaju minimalan uticaj na zdravlje ovjeka,
ne-ciljane organizme i okolinu.
Spreavanje i/ili zatakavanje kljunih tetoina, bolesti i korova
trebalo bi biti ostvareno ili podrano izmeu drugih opcija posebno
pomou:
izbora pogodnih rezistentnih/tolerantnih kultivara ,

primjene optimalnog plodoreda, (gdje se primjenjuje) ,
koritenja adekvatnih tehnika uzgoja, (to jest vremenski rok
za sadnju, gustina sklopa sadnje, dubina sadnje, formiranje i
odravanje adekvatnog uzgojnog oblika i dr.),
primjene
praksi
uravnoteene
ishrane
(posebno
nitrogenom), i navodnjavanja (nain, vrijeme, koliina) ,
zatite i podsticanja vanih prirodnih neprijatelja za
odreene tetoine pomou adekvatnih mjera zatite biljaka ,
iskoritavanja ekolokih infrastruktura unutar i izvan
proizvodnih mjesta, vonjaka, za njihovo irenje koje
podrava ouvanje bioloke kontrole tetoina od strane
antagonista.
Integralna zatita u proizvodnji voa predstavlja jedan sistem u

kome sve primjenjene mjere imaju za cilj da odre populaciju tetnih
biolokih agenasa na nivou u kome oni nisu ekonomski tetni za
uzgajane vrste voaka, uvaavajui privredne, ekoloke i
toksikoloke kriterije upotrebljenih pojedinanih mjera. Jedan od
osnovnih ciljeva integralne proizvodnje voa je, da pored dobijanja
to kvalitetnijih proizvoda, odri voke u takvom stanju u kojem one
pokazuju najveu otpornost na napad tetoina i bolesti, titei
prirodne neprijatelje i antagoniste (odriva proizvodnja).
Ekonomski prag tetnosti (prag tolerancije, kritini broj, prag
intervencije) u integralnoj zatiti je veoma bitan faktor za donoenje
page 35 of 131
odluke o intervenciji. Samo u sluaju prekoraenja praga tetno sti

opravdana je primjena zatitnih sredstava. Meutim, i u ovom
sluaju primjena sredstava ne smije biti na slijepo, nego treba
obratiti panju na mogunost suzbijanja vie tetnih vrsta sa manje
tretiranja, kao i na prisutnost prirodnih neprijatelja tet oina i
antagonista uzronika oboljenja.
6.4.1 Kontrola zasada
Odluka o podobnosti primjene hemijskih sredstava u integralnoj
zatiti donosi se u prvom redu nakon detaljnog pregleda zasada na
prisustvo tetoina i uzronika bolesti, kao i njihovih prirod nih
neprijatelja i anatagonista. Kod suzbijanja bolesti neophodno je
obratiti panju i na uslove potrebne za ostvarenje infekcije.
Za kvalitetnu kontrolu zasada neophodno je obratiti panju na:
temperaturu, padavine i duinu vlaenja lista za uspjenu

prognozu pojave gljivinih oboljenja (krastavost), to je
mogue ostvariti pomou elektronskih i raznih mehanikih
metoda;
redovna vizuelna opaanja, u cilju praenja pojave tetoina
i bolesti, kao i njihovih prirodnih neprijatelja (pregledi
pupoljaka, cvjetova, listova, prirasta i plodova) ;
poetak i vrijeme trajanja leta tetnih vrsta insekata pomou
feromonskih
zamki,
to
omoguava
odreivanje
pravovremenog termina intervencije ;
pojavu odreenih tetnih vrsta pomou ljepljivih ploa
razliite obojenosti (bijele osice voaka, ute muhe
voaka);
pojavu cvjetojeda i korisnih insekata metodom otresanja i
prisustvo prezimljujuih oblika insekata pregledom granica
u toku zime.
tetoine, bolesti i korovi moraju biti praeni primjenom adekvatnih

metoda i alata za odreivanje kada i gdje primjeniti direktne mjere
kontrole.
Nauno ispravno upozorenje, sistemi koji prognoziraju i poetno
dijagnosticiraju prisutne probleme trebali bi biti koriteni. Oni su
vani za donoenje odluke o tome kada su direktne mjere k ontrole
neophodne. Zvanine prognoze opasnosti od tetoina i/ili bolesti,
page 36 of 131
gdje su na raspolaganju, moraju biti uzete u razmatranje i najvee

mogue koritenje istih mora biti uinjeno.
Snane i nauno ispravno utemeljene vrijednost ekonomskog praga
tetnosti su esencijalne komponente za donoenje bilo koje odluke.
Za tetoine, bolesti i korove, zvanino uspostavljeni nivoi praga
definisani za region moraju biti uzeti u razmatranje prije postupanja
sa direktnim mjerama. Empirijske vrijednost praga trebale bi biti
zamjenjene od strane vie naunih ispravnih parametara. Razlike u
osjetljivosti vrsta, gdje su poznate, moraju takoe biti uzete u
razmatranje.
6.4.2 Regulisanje populacije tetnih insekata
Cilj integralne zatite biljaka je da tetne organizme p omou
razliitih uzgojnih i biolokih mjera odri na nivou koji nije ekonomski
tetan uz tendenciju sve manje upotrebe hemijskih sredstava.
U integralnoj proizvodnji kotiavog voa, u cilju regulacije tetnih
organizama, podesne su mjere koje e u narednom pregledu biti
navedene i detaljnije opisane.
6.4.3 Zatita i podsticanje razvoja prirodnih neprijatelja
Osnovu regulacije tetnih organizama u ovom sistemu zatite i
proizvodnje ini ouvanje i podsticanje razvoja korisnih organizama.
U ovom pogledu najvanije mjere bile bi:
-
unoenje parazitskih i predatorskih vrsta insekata u zasade,

postavljanje oslonaca za ptice grabljivice ,
postavljanje gnijezda i naseljavanje ptica koje se hrane
insektima,
postavljanje raznih skrovita za ostale korisne ivotinje (je),
odravanje i eventualno podizanje zatitnih ograda od
biljaka nepodesnih za razvoj i prezimljavanje bolesti, kao
mjesta za gnijezda ptica i sklonita za korisne insekte.
6.4.4 Izbor metoda direktne zatite biljaka (= kontrola)

Bioloke, biotehnike i fizike/mehanike metode moraju biti
prioritetne naspram hemijskih metoda ako one obezbjeuju
zadovoljavajuu kontrolu. Biotehnike metode kontrole se definiu u
primjenjenoj entomologiji kao visoko specifine procedure koje
djeluju na ponaanje ili razvoj tetoina bez direktne aktivnosti koja
page 37 of 131
izaziva smrt, kao to je na primjer prekid parenja, zastraivanje,

tehnika neplodnog insekta i dr.
Sve koritene agrohemikalije moraju ispuniti temeljne zahtjeve GAP a. Svi primjenjeni proizvodi za zatitu biljak a moraju biti zvanino
registrovani ili doputeni od strane pogodne vladine organizacije u
zemlji od aplikacije i konane destinacije proizvoda. Gdje ne postoji
registrovana oficijelna ema upuuje se na izvravanje FAO Propisa
o ponaanju u distribuciji i primjeni pesticida.
Primjenjeno sredstvo za zatitu biljaka mora biti pogodno za cilj,
kako je ukazano na proizvodnoj etiketi, ili za zvanino odobreno
koritenje. Sve aplikacije pesticida moraju se povinovati uslovima
propisanim zakonom u pogledu specifinog usjeva, maksimuma
dozvoljene ukupne doze, maksimuma broja tretmana, interval a
prskanja i posljednje vrijeme aplikacije, kako je ukazano na etiketi
proizvoda ili ovlatenoj primjeni bez etikete . Poto su doze na etiketi
maksimalne doze odobrene od strane strunjaka, smanjene doze su
mogue, (posebno kod herbicida).
Izbor pesticida u emama odrive produkcije i njihova klasifikacija
unutar dozovoljeni, dozvoljeni sa restrikcijamai nedozvoljeni
kategorije mora razmotriti sljedee faktore:
njihovu otrovnost za ljude*,

njihovu otrovnost za kljune prirodne neprijatelje *,
njihovu toksinost za druge prirodne organizme *,
njihovu mogunost zagaenja okoline (zemljite, voda,
vazduh)*,
njihovu sposobnost da stimuliu tetoine i bolesti ,
njihovu selektivnost,
njihovu perzistentnost,
njihov potencijal za razvoj otpornosti/rezistentnosti kod
cilja**,
nepotpunu ili informaciju koja nedostaje, te
potrebu koritenja.
* Za ovaj kriterij preporuka je nainjena za oficijelne faze opasnosti EU (i drugih

drava)
** Mjere zatite biljaka koje imaju nestalnost ovog kriterija mogu biti koritene u
zelenoj listi samo ako je njihovo koritenje poeljno, stroga resistent -menadment
ema biva definisana i njihov eko-toksikoloki profil ne pokazuje druge negativne
aspekte.
page 38 of 131
Gdje je opasnost od rezistentnosti nasuprot mjer a zatite biljaka

poznata i gdje nivo tetoina, bolesti ili korova zahtjeva ponovljenu
aplikaciju proizvoda za zatitu biljaka u vonjaku, regionalna
organizacija mora obezbjediti jasne preporuke ili obavez ne zahtjeve
za anti-rezistentnom strategijom za odravanje djelotvornosti
proizvoda.
6.4.5 Mehanike mjere zatite
Mehanike mjere zatite su veoma efikasne i najee se
preporuuju. Meutim, ove mjere borbe su veoma teko izvodljive,
posebno u velikim zasadima voaka i pri jaem napadu tetoina i
uzronika bolesti. Najbitnije mehanike mjere u zasadima kotiavog
voa su:
-
odravanje opte higijene zasada putem odstranjivanja

oboljelih grana, granica i m umificiranih plodova,
odsjecanje napadnutih dijelova kronje ili kreenje
napadnutih stabala, u sluaju napada bolesti koje se
hemijskim tretiranjem ne mogu sprijeiti,
pravovremeno isjecanje rak rana,
suzbijanje mieva pomou klopki,
zaoravanje ili neki drugi nain unitavanja opalog lia radi
spreavanja razvoja parazitskih gljivica u toku zime.
6.4.6 Biotehnike mjere zatite
Ovo su specifine i efikasne mjere zatite, a u granicama mogunosti

i lako primjenjive. U ove mjere spadaju:
-
suzbijanje drvotoaca pomou zamki sa alkoholom ,

suzbijanje vie vrsta leptira metodom zbunjivanja.
6.4.7 Hemijske mjere zatite
Zatita biljaka u sistemu integralne proizvodnje kotiavog voa ima

za cilj postizanje zadovoljavajuih prinosa i kvaliteta , uz to manju
primjenu hemijskih sredstava. U sluaju primjene h emijskih
sredstava treba imati u vidu:
-
mogunost tretiranja samo jednog dijela zasada radi

nejednake osjetljivosti sorti i neujednaenog napada u
cijelom zasadu, zbog blizine ume, susjednih povrina i sl. ,
page 39 of 131
jedino primjena selektivnih preparata protiv pri rodnih

neprijatelja ima ansu da bitnije utie na regulaciju tetnih
vrsta.
U integralnoj zatiti voaka dozvoljena su sredstva koja djeluju

selektivno i tite prirodne neprijatelje, sa jedne strane, a sa druge
strane koja ne zagauju okolinu, to jest, i ji se rezidui brzo
razgrauju u prirodi. Sva dozvoljena sredstva svrstana su u dvije
liste: zelena, koja podrazumjeva dozvoljena sredstva u integralnoj
zatiti i uta lista na kojoj se nalaze sredstva sa ogranienom
upotrebom. U sluaju ekstremnih pojava bolesti i tetoina i
nemogunosti suzbijanja istih sa sredstvima sa ove dvije liste,
neophodne je traiti savjet i dozvolu, od ekspertnog tima integralne
proizvodnje.
Hemijska sterilizacija zemljita u integralnoj proizvodnji nije
dozvoljena. U sluaju zamorenosti zemljita neophodno je prije
podizanja novog zasada na takvom zemljitu provesti odgovarajue
mjere, kako bi se taj efekat otklonio (zelenino ubrenje).
6.4.8 Neophodne liste u konceptu IPV
Svaka regionalna IP organizacija koja slijedi i implementira IPV
naela, u okviru istih, mora imati, za datu vrstu, uspostavljene
sljedee liste:
Restriktivnu - koja ograniava listu kljunih tetoina, bolesti
i korova koji su ekonomsko vani, i zahtjevaju redovne
kontrolne mjere u dotinom regionu;
Listu najznaajnijih, poznatih, za mjesto specifinih prirodnih
antagonista, sa informacijom o njihovoj vanosti u
uzgajanom usjevu. Zatita i poveanje najmanje dva
prirodna antagonista mora biti podrana kao poeljan cilj u
naprednijim odrivim produkcionim sis temima kakav je i
koncep IPV;
Listu preventivnih i veoma selektivnih mjera direktne
kontrole, odnosno pesticida koji se koriste u IP programu
(zelena lista).
Listu pesticida koji mogu biti koriteni sa restrikcijama (uta
lista).
page 40 of 131
6.4.8.1 Zelene i ute liste mjera zatite biljaka

Zelena lista mjera zatite biljaka je jedan od kljunih elemenata
uspostavljen od strane ekspertnog tima i IP odobrene organizacije
uzgajivaa, udruenja. im se uspostavi za datu vrstu, ona zadrava
svoju vrijednost za nekoliko godina i slui kao vaan alat za organizac iju,
individualnog farmera i inspekcijsko tijelo.
Indirektne (preventivne) mjere zatite biljaka su prioritetni izbori,

opcije, u programu integralne zatite biljaka. One su bazirane na
mnogobrojnim agronomskim aspektima kao to su ubriva (posebno
N), upravljanje zemljitem, ekoloke infrastrukture, izbor adekvatnih
kultivara i klonova, itd. One su podrane putem uvoenja i/ili zatite
kljunih antagonista u podruju gdje se uzgaja usjev. Adekvatni
monitoring alati i ekonomski pragovi su instrumenti za odluku ako ,
kada i koja vrsta veoma selektivnih direktnih kontrolnih mjera mora
biti primjenjena.
Svi ovi aspekti, esto nisu jasno identifikovani kao jednako bitni za
planiranje integralne zatite biljaka i on i su obino razbacani kroz
razliita poglavlja IP naela.
Paljivo dizajnirana zelena lista je snaan alat za sakupljanje i
predstavljanje svih elemenata koji su relevatni za moderni program
zatite biljaka.
Mjere nabrojane u zelenoj listi moraju biti prihvatljive na farmi bez

ogranienja. Generalni plan zelene liste je pripremljen od strane
organizacije uzgajivaa sa najveim moguim ueem obuhvaenih
farmera. Farmske specifine opcije su odabrane i primjenjene od
strane individualnog lana.
1. Svrha zelenih i utih listi mjera zatite biljaka
Zelena lista mjera zatite biljaka spada u kljune dokumente,
datih udruenja koje slijede koncept IPV, odnosno organizuju
poljoprivrednu proizvodnju na visokom nivou odrivosti. Ovi
dokumenti se uspostavljaju svake godine od strane kompetentne,
nadlene, slube i daju neophodni alat za planiranje i implementaciju
aktivnosti integralne zatite biljaka na nivou farme. Specifina zelena
lista se uspostavlja za svaki usjev i za svako geografsko podruje sa
page 41 of 131
uporedivom situacijom zatite biljaka. Svaka zelena lista ima

dopunsku utu listu mjera zatite biljaka.
2. Zelene liste su vie od lista pestcida
Zelene i ute liste agrohemikalija imaju relativno du gu tradiciju i
postali su uobiajeni, generalni, alati u programima integralne
proizvodnje. Meutim, opta praksa za primjenu zelenih i utih
kategorija iskljuivo za direktne mjere zatite biljaka otvara vrata
pogrenim shvatanjima. Jedno takvo pogreno s hvatanje je netano
uvjerenje da proizvodi zatite biljaka i kontrolne procedure ukljuene
u zelene liste ustanovljavaju same po sebi prioritetnu opciju, izbor,
zatite biljaka. Funkcije i sadraj zelene liste izvode se iz sljedeeg
konteksta:
Zelena lista mjera zatite biljaka se uspostavlja i godinje aurira za
dati sistem uzgoja usjeva i za definisano geografsko podruje sa
uporedivom situacijom u zatiti biljaka. To je tehniki dokument koji
obuhvata sve specifine aspekte usjeva neophodne za plan i
implementaciju integralne zatite biljaka na nivou farme, a to su:
lista kljunih tetoina, bolesti, korova i fiziolokih
poremeaja,
dva najznaajnija antagonista,
listu preventivnih mjera,
monitoring alate i ekonomske pragove ,
listu veoma selektivnih direktnih kontrolnih mjera (fizike,
bioloke, biotehnike, hemijske) bez negativnog uticaja na
ljudsko zdravlje, neciljane organizme i okolinu.
Zelena lista moe imati dopunsku i ogranienu utu listu pesticida da
bude koritena sa restrikcijama, odnosno ogranienjima.
3. Uspostavljanje zelenih listi
Struktura zelene liste trebala bi olakati login e procedure aktivnosti
zatite biljaka, a ista sadri:
a) Naziv i profil mjesta to obuhvata:
ime organizacije,
godinu vanosti
vrstu, kulturu, usjev,
page 42 of 131
geografski region ili njegovo specifino podruje,

godinji i nivo padavina tokom 6 najvanijih mjeseci
vegetacije;
b) Kljune tetne organizme i antagoniste:

Nadlena sluba organizacije e sakupiti ili verifikovati
informaciju u pogledu kljunih tetoina, bolesti , korova i
fiziolokih poremeaja i relevantnih anatagonista i uvrstiti
ovu informaciju na sam vrh zelene liste.
c) Listu opcija koje pokrivaju preventivne mjere koja
moe biti provjerena od strane farmera. Lista moe
adresirati sljedee aspekte:
Prevencija (= indirektna zatita biljaka)

Spreavanje i zatakavanje kljunih tetoina, bolesti,
korova i fiziolokih poremeaja trebalo bi biti ostvaren o ili
podrano izmeu drugih opcija posebno do strane : izbora
pogodnih
rezistentnih/tolerantnih
kultivara,
primje ne
adekvatnih tehnika obrade, optimalnih programa ubrenja
(posebno nitrogenom) i navodnjavanja, zatite i poveanja
vanih prirodnih neprijatelja pomou adekvatnih mjera
(uvoenje antagonista, koritenje ekolokih infrastruktura
unutar i izvan proizvodnih mjesta za irenje koje podrava
konzervacija bioloke kontrole kljunih tetoina putem
antagonista).
d) Monitoring i ekonomski pragovi:
Preporuke bi trebala biti uraene u tehnikim dokumentima
naelima, i informacija dostupna farmeru, ako ovi detalji
nisu dati u zelenoj listi.
e) Lista direktnih metoda zatite biljaka
Lista mjera zatite biljaka, (kontrolne procedure i proizvodi
zatite biljaka), bez negativnog uticaja na ljudsko zdravlje,
neciljane organizme i okolinu. Izbor podesnih mjera se
zasniva na pouzdanim i nauno ispravnim izvorima
informacije. Bioloke, biotehnike i fizike metode moraju
biti prioritetne prema hemijskim metodama ako one
obezbjeuju kontrolu koja zadovoljava. Pesticidi ukljueni u
zelenu listu moraju zadovoljiti kriterij e odrive produkcije i
pripadati priroritetnoj opciji s obzirom na pesticide. Mjere
page 43 of 131
koje naruavaju ovaj kriterij, i stoga zahtjevaju restrikcije s

obzirom na njhovu aplikaciju nabrojani su u utoj listi.
Izuzetak moe biti napravljen za pesticide sa potencijalnim
razvojem rezistentnosti, ako se stroga otpornost namee,
(stroga regulacija dozvoljenog broja tretmana, zamjena,
naini djelovanja i dr). Tamo, gdje postoji rizik od
rezistentnosti proizvoda zatite biljaka i gdje nivo tetoina,
bolesti ili korova zahtjeva ponovljenu aplikaciju proizvoda za
zatitu biljaka, regionalne organizacije moraju obezbjediti
jasne preporuke ili obavezne zahtjeve, za anti-rezistentnu
strategiju odravanja neefektivnih proizvoda.
4. Uspostavljanje utih listi
Dopunska, komplementarna uta lista sadri kritiki odabranu
grupu proizvoda za zatitu biljaka koji nisu kvalifikovani za zelenu
listu, ali bi trebali biti dostupni za uzgajivaa uprkos njihovim
optim, jasnim, negativnim aspektima. Razlozi za razmatranje
koritenja takvih proizvoda mogu biti aspekti menadmenta
razistentnosti ili obiljeenog kor itenja za precizno definisane,
izuzetno teke sluajeve.
Grupa proizvoda nabrojana u utim listama moe prekriti
selektivnost ili toksinost za kljune prirodne neprijatelje ili
toksinost za druge prirodne organizme ili njihov potencijal za
razvoj rezistentnosti kod cilja. Ova grupa proizvoda mora biti
odravana veoma malom. Proizvodi su dozvoljeni samo za precizno
definisane indikacije sa jasno preciziranim ogranienjima. Njihovo
koritenje u naprednim IP programima mora biti minimalno, s trogo
regulisano i kontrolisano.
5. Pribavljanje informacije o proizvodima za farmera
Zelene liste sa komercijalnim proizvodima mogu nabrojati dozvoljene
pesticide sa njihovim komercijalnim imenom i aktivnim sastavom,
materijom. ute liste, meutim, moraju dati vanu informaciju o
proizvodu u adekvatnoj formi. Ekotoksikoloki podaci posebno
moraju biti komplenti, i olakati izbor adekvatnog proizvoda od
strane farmera.
page 44 of 131
6.4.9 Aplikacija i evidencija primjene pesticida

Posebno se preporuuje ograniiti aplikacije na najmanji mogui
prostor, (na primjer: prskanje u trake, mjesni tretmani).
Pored toga, primjena najboljih, dostupnih tehnika aplikacije za
minimiziranje drifta (zano enja) i gubitaka, takoe se jako
preporuuje.
Mora postojati dokumentovana evidencija o nainu primjene prema
naznaenim instrukcijama, te da je koliina za aplikaciju bila
tano/precizno izraunata, pripremljena i zabiljeena. Prskanje za
vrijeme vjetrovitih vremenskih uslova kada brzina vjetra premauje 5
m/sec, na temperaturama iznad 25 oC, i relativnoj vlanosti ispod
50%, se ne preporuuje. Tampon zone adekvatne veliine izmeu
podruja tretiranog vonjaka, i osjetljivih podruja bez usjeva,
(vodene povrine, izvorita, ekoloke infrastrukture), moraju se
potivati.
Uticaj na okolinu mora biti minimiziran pomou izraunavanja
doze/ha zahtjevane za datu fenoloku fazu uzgajane vrste. U trodimenzionalnim usjevima, postojei modeli za izraunavanje
zapremine pokrivaa i lisne povrine trebali bi biti koriteni za
najpotpuniji stepen.
Mala netretirana podruja, (nula tretman ili okviri prskanja),
trebala bi biti odravana u svakom usjevu, i u svakom glavnom
plotu/polju osim za artropodne tetoine, bol esti i korove deklarisane
kao veoma opasnim/zaraznim od strane nacionalnih strunjaka.
Slubeni i n t e r v a l i p r i j e b e r b e za minimiziranje rezidua
pesticida moraju se pratiti i trebali bi, ako je mogue, biti produeni.
Oni moraju biti zabiljeeni za sve aplikacije proizvoda za zatitu
biljaka i evidencija bi trebala obezbjediti mogunost praenja.
6.4.10 Efikasno i sigurno/bezbjedno skladitenje
i postupanje pesticidima
Temeljni zahtjevi Dobre poljoprivredne prakse (GAP) s obzirom na
skladitenje, sigurnosno rukovanje i odstranjivanje pesticida, kao i za
funkcionisanje, uvanje i odravanje opreme za prskanje, moraju biti
izvreni i ocrtani u detalje unutar regionalnih naela.
page 45 of 131
Sigurnost i rukovanje. Moraju postojati adekvatni o bjekti za

mjerenje, mijeanje, sipanje, te punjenje u rezervoare proizvoda koji
se apliciraju. Adekvatna pomona sredstva, kao to je tekua voda,
kutija prve pomoi i pomone procedure, moraju biti pribavljene do
detalja sa moguom kontaminacijom operatora. Pomo ni plan mora
ukljuivati popis telefonskih brojeva pomoi i lokaciju najblieg
telefona. Operator mora imati adekvatno zatitno odijelo i opremu za
operacije koje ukljuuju hemikalije.
Sigurna primjena i trening. Svi operatori prskanja moraju imati
podesan trening i dobiti, gdje je vano, podesan certifikat o
sposobnosti, nadlenosti. Operatori na treningu za certifikat
sposobnosti moraju biti nadziran i tokom aplikacije pesticida od
strane certificirajueg tije za datu namjenu.
Skladitenje. Pesticidi moraju biti uskladiteni u saglasnosti sa
lokalnim propisima, u zakljuanoj sobi i odvojeni od drugih
materijala. Klju i pristup skladitu pesticida mora biti ogranien za
radnike sa formalnim treningom za rukovanje pesticidima. Pesticidi
smiju samo biti uskladiteni u svom originalnom pakovanju. Samo
pesticidi koji su odobreni za koritenje u usjevima smiju biti
skladiteni u istoj prostoriji; proizvodi za zatitu biljaka koriteni u
druge svrhe, a ne za zatitu usjeva, prema odobrenim IP
programima moraju biti jasno identifikovani i uskladiteni odvojeno
od proizvoda sa zelene i ute liste.
6.4.11 Ispravnost i tehnike mogunosti aparata za
primjenu sredstava za zatitu voaka
Aparati kojima se vri primjena sredstava za zatitu voaka moraju
biti tehniki ispravni i od strane strunjaka, angaovanog ispred
ekspertnog tima, pregledani najmanje jednom u dvije godine. Kod
kontrole ispravnosti posebnu panju treba posvetiti ravnomjernom
rasporeivanju sredstava i smanjenju zagaenja zemljita i vazduha
putem drifta.
6.4.12 Krajnji rok primjene hemijskih sredstava
Za spreavanje ostatka tetnih rezidua u plodovima voaka
neophodno je strogo pridravanje karenci propisanih od strane
proizvoaa sredstava.
page 46 of 131
Tretiranje protiv bolesti u skladitima, po zapoetoj berbi, dozvoljeno

je samo uz posebnu dozvolu ekspertnog tima integralne proizvodnje.
Inae, tretiranje plodova u skladitu nije dozvoljeno.
6.5 BERBA
U momentu nastupanja berbe, plodovi moraju postii traeni stepen
zrelosti i visok kvalitet. Za vrijeme odreivanja vremena berbe,
srazmjerno sortama, pored veliine plodova presudni su i oblik, boja,
vrstoa ploda, sadraj rastvorljivog skroba i va ljan sadraj eera.
U sluajevima preobilnog roda, kvalitet plodova za berbu moe se
poboljati putem viestruke berbe. Za pravilno branje veoma su
vane upute za berbu. Berai, naime moraju biti paljii pri: branju,
punjenju, sortiranju, noenju i pranjenju ubranih plodova. Pri tome
se mora voditi rauna i o kvalitetu ambalae, kao i o koliini plodova
koji se stavljaju u pojedinana pakovanja , u cilju smanjenja pritiska i
moguih oteenja pri transportu.
Koliinu punjenja pojedinanih naina pakovanja treba tako odmjeriti
kako bi se izbjegla oteenja pritiskom pri slaganju istih. Od velike
vanosti je, takoe brza dostava plodova, u za to prikladne uslove
skladitenja, u cilju izbjegavanja pojave neeljenih fiziolokih
poremeaja na istim.
6.6 ZAHTJEVI U VOENJU IMANJA
6.6.1 Imanje
Proizvoa koji proizvodi voe prema ovim uputstvima treba da ima
pozitivan stav prema ciljevima integralne proizvodnje i da posjeduje
zavidan nivo strune osposobljenosti. Pored tehnike osposobljenosti
on treba da poznaje ivotne cikluse tetnih insekata, gljivica,
bakterija, njihove prirodne neprijatelje i ostale mjere sizbijanja
tetnih organizama. IP je sama po sebi jedan stalni proces u
daljnjem razvoju proizvodnje voa. Zbog toga, proizilazi obaveza
proizvoaa za njegovo stalno struno educiranje na podruju
novina u ovoj proizvodnji.
page 47 of 131
6.6.2 Radna sveska - knjiga

Integralna proizvodnja zahtjeva taan opis razvojnog toka kulture
koja se gaji, kao i provedenih mjera u okviru ovakvog produkcionog
pristupa. Svaki rukovodilac imanja, koji uestvuje u integralnoj
proizvodnji prema ovim smjernicama, je naime obavezan da o istoj
vodi radnu svesku proizvodnje. U ovoj radnoj svesci su
dokumentovane sve bitne mjere, aktivnosti i posebno nacrt o:
karakteristikama zasada voaka (veliina, sistem uzgoja,

sorte/podloge,...),
rezultati posmatranja zasada ,
sprovedene zatitne mjere,
upotrebljena koliina sredstava za zatitu biljaka ,
mjere zatite i pospjeivanja razvoja korisnih organizama i
rezultati ispitivanja zemljita i ubrenje.
VII OBAVEZE
Proizvoa u integralnoj proizvodnji obavezuje se da e ovlatenim
osobama svoj nain proizvodnje otvoreno predoiti, dopustiti uvid u
njegove radne knjige, te dozvoliti posjete njegovom zasadu i
prostorijama imanja. On treba da dozvoli i uzimanje uzoraka
zemljita, lista i ploda, na svom gazdinstvu, u cilju analize rezidua u
istim. Takoe, proizvoa svojim potpisom potvruje potpunost i
tanost podataka koji su unijeti u radnu svesku.
page 48 of 131
LISTA DOZVOLJENIH INSEKTICIDA U INTEGRALNOJ

PROIZVODNJI KOTIAVOG VOA
Aktivna
materija
AZADIRACHTIN A
Bt - preparati
FENOKSIKARB
MINERALNO ULJE
PIRIMIKARB
TEBUFENOZID
TIAKLOPRID
TRIFLUMURON
TIAMETOKSAM
ACETAMIPRID
PIMETROZIN
Preparat
NeemAzal
Baturad WP
Insegar
Bijelo ulje
Pirimor
Mimic
Calypso
Alystin
Actara
Mospilan
Chees 25 WP
Koncetracija
%
0,3 0,5
0,1
0,03 0,05
23
0,04 0,06
0,06
0,01 0,02
0,06 0,08
0,02
0,04
0,04
Doza/ha
kg, l
3-5
1
0,3-0,5
20-30
0,4-0,6
0,6
0,1-0,2
0,6-0,8
0,2
0,4
0,4
LISTA DOZVOLJENIH AKARICIDA U INTEGRALNOJ

PROIZVODNJI JABUASTOG VOA
Aktivna materija
MINERALNO ULJE
- zimski period
- u vegetaciji
Preparat
Koncetracija
%
Doza/ha
kg, l
Bijelo ulje
34
1-2
30-40
10-20
page 49 of 131
LISTA DOZVOLJENIH HERBICIDA U INTEGRALNOJ

PROIZVODNJI KOTIAVOG VOA
Aktivna materija
Preparat
GLIFOSAT
GLUFOSINAT
Herkules
Basta
Koncetracija
%
0,4 1,2
0,45 0,75
Doza/ha
kg, l
4-12
4,5-7,5
LISTA SREDSTAVA ZA PRORJEIVANJE PLODOVA

DOZVOLJENIH U INTEGRALNOJ PROIZVODNJI
KOTIAVOG VOA
Aktivna
materija
ETHEFON
Koncetracija
Doza/ha
%
kg, l
Na osnovu preporuke proizvoaa
page 50 of 131
VIII. ARGUMENTACIJA IP KOTIAVOG VOA

8.1. Izbor i ocjena pogodnosti mjesta za podizanje
zasada ljive, vinje i trenje u konceptu
integralne proizvodnje
Za normalan rast i razvitak ljive, vinje i trenje, budui zasad bi
trebao da ima u toku cijele godine dovoljne koliine suneve
svjetlosti, lagano strujanje vazduha-vazdunu drenau, te da je
zatien od dominantnih hladnih i toplih vjetrova. Posebnu opasnost
predstavlja podizanje vonjaka u zoni vazdunih bara gdje dolazi do
stagniranja hladnih vazdunih masa i do inverzije temperatur e.
Kada je u pitanju ekspozicija terena (okrenutost stranama sv ijeta)
treba znati da je juna ekspozicija u naim uslovi ma najtoplija, te se
na istoj ispoljavaju najvie temperature vazduha i zemljita, u
proljee se brzo oslobaa snijega, ranije kree vegetacija, ali ima i
najmanje zaliha vode, a ujedno najvea isparavanja. Suprotno
junoj, sjeverna ekspozicija je najhladnija, na njoj se pojavljuju
najnie temperature vazduha i zemljita. Na zapadnoj strani
(naroito jugozapadnoj) oscilacije temperature su bre i vee, nego
na istonoj, jer se zapadna strana bre hlad i po zalasku sunca.
Inklinacija (pad) terena (odnos izmeu visinske razlike izmeu dvije
take na terenu i horizontalnog rastojanja izmeu tih taaka) vrlo
je bitna kod iskoritavanja zemljita. Tako zemljita 0 -5 inklinacije
se normalno iskoritavaju kad su u pitanju vonjaci (ravni tereni), 5 15 potrebna je obrada po izohipsama, 15 -30 obavezno je
trasiranje za podizanje vonjaka, dok > 30 u obzir dolaze samo
ume i travnjaci.
Osim navedenog, pravilan izbor mjesta za podizanje zasada ljive,
vinje i trenje jo obuhvata i sagledavanje: stanja podzemnih voda,
padavine, trajanje sunevog sjaja, opasnost od kasnih proljetnih i
ranih jesenjih mrazeva, te uestalost od grada i slino.
ljiva i vinja predstavljaju dominantne kulture na podruju distrikta
Brko te se generalni, prethodno navedeni zahtjevi spram
pogodnosti mjesta mogu smatrati zadovoljavajuim. Kada je u
pitanju trenja, koja iz dana u dan osvaja podruja Brko distrikta, u
pogledu klime treba obratiti panju na sljedee cvjetanje trenje
poinje kada prosjene dnevne temperature dostignu 10 -11oC, a
oplodnja je najbolja pri prosjenoj dnevnoj temperaturi od 15 i 20 oC.
page 51 of 131
Trenja dobro podnosi vrlo niske temperature u periodu dubokog

zimskog mirovanja, s tim da ako je u ovu fazu stablo stupilo u
dobroj kondiciji moe izdrati i do -30oC, a rodni pupovi i do -25oC.
Rani jesenji, kao i kasni proljetni mrazevi mogu izazvati znaajne
tete, posebno na stradanju debla, te ravita grana. Razliite sorte
treanja specifino su osjetljive na niske temperature. Sve su trenje
ute ili svijetlocrvene i crvene boje ploda otpornije od sorata
tamnocrvene i crvene boje ploda, jer je i kora svih vegetativnih
organa svjetlija. Trenja je izrazit heliofit, tj. trai mnogo svjetla i
topline, te odlino podnosi vrl o visoke temperature. Trenji pogoduju
umjerena zrana strujanja, a ne podnosi jae i suhe vjetrove,
posebno u periodu cvjetanja. Snjeni pokriva zimi je koristan u
zasadu trenje, jer utie na sporije zagrijavanje zemljita u kritinim
godinama kada poviene temperature zraka mogu izazvati kolanje
sokova nakon dubokog zimskog mirovanja. Tada korijen u hladnijem
zemljitu usporava cirkulaciju sokova i time umanjuje mogunost
smrzavanja ako poslije toga nastupi period vrlo niskih temperatura.
8.2 Izbor sadnog materijala za zasnivanje zasada
ljive, vinje i trenje u konceptu IP
Sadni materijal nabavlja se iskljuivo od ovlatenih rasadnika. Svaka
sadnica mora da ima markicu/etiketu na kojoj stoji: ime i adresa
rasadnika, vrsta, sorta, podloga, star ost podloge i plemke, za koju
godinu i sadnju vai. Pored markice, obavezno je da kupljeni sadni
materijal prati i adekvatna dokumentaciju u pogledu dokaza o
sortnoj istoi i fitopatolokoj ispravnosti, a koja je izdata od strane
ovlatene institucije. Certificiran sadni materijal preduslov je
uspjenosti budue proizvodnje voa. Pr ilikom kupovine sadnica
jabuke i kruke potrebno je obratiti panju na izbor tipa sadnice , jer
e od izbora iste, u krajnjem zavisiti uspjenost planirane
proizvodnje. Postoje sljedei tipovi kalemljenog sadnog materijala
voaka: OKULANT starost plemke i podloge je jednu godinu;
KOPULANT starost podloge je dvije, a plemke jednu godinu;
RAZGRANATA SADNICA starost podloge je dvije, a plemke jednu, s
tim da se na istoj nalaze prijevremeni prirasti; KNIP SADNICA
starost podloge je tri, plemke dvije, a prirasta na njoj jednu godinu.
Preporuuje se uzimati sadnice sa razgranjenjima.
page 52 of 131
Posebnu panju posvetiti pri izboru podloge, obzirom da ista

uslovljava razmak sadnje.
Slika 1. Tipovi sadnog materijala kalemljenih voaka
8.3 Izbor sorte i podloge za zasnivanje zasada

ljive, vinje i trenje u konceptu IP
Sorta je klon, odnosno vegetativno potomstvo jednog stabla i moe
se razmnoavati samo vegetativnim putem. Zbog toga se u praksi
sorte i ljive, vinje i trenje razmnoavaju kalemljenjem na jednu
od podloga koja u odreenim uslovima najvie odgovara za dotinu
sortu. Prema tome, svako kalemljeno stablo je prisilna simbioza dva
organizama razliitih biolokih svojstava, podloge (hipobionita) i
plemke ili sorte (epibionita), te je razumljivo da se uticaj podloge
odraava na sortu i obratno, kao i to, da bi ta ivotna zajednica
funkcionirala, potrebno je da izmeu sorte i podloge postoji
zadovoljavajui afinitet, odnosno kompatibilnost.
Podloge za ljivu: Kao podloga za ljivu u BiH se uglavnom koristi
sijanac danarike, te je veina sorte ove vrste voaka i na podruju
Distrikta okalemljena na ovaj tip podloge. Meutim, danas se u
svijetu sve vie koriste vegetativne podl oge srednje ili slabe bujnosti,
koje omoguavaju podizanje zasada sa veim brojem biljaka po
jedinici povrine, a time i poveanje prinosa. Meu najznaajnijim
su:
podloga St. Julien koja je pogodna za sve tipove zemljita,

GF 655/2 podloga kojoj vie odgovaraju laka i tolija
zemljita,
Fereley podloga koja dobro podnosi i tea zemljita,
page 53 of 131
Mr. S 2/5 neto je bujnija, srednje otpornosti na asfiksiju guenje korijena, dok je slabije otporna na hlorozu.
Ove podloge u BiH jo uvijek nisu ispitane, tako da je sijanac

danarike jo uvijek vodea podloga za ljivu.
Sortiment ljive: na osnovu biohemijskih i fizikih osobina ploda
sve sorte mogu se podijeliti, prema upotrebnoj vrijednosti, u
sljedee grupe:
1. stone sorte, po krupnoi ploda spadaju u srednje krupne
do krupne, plodovi imaju harmonian odnos eera i
kiselina, aromatini, tipino su plave boje, izraene sonosti,
a meso se lako odvaja od kotice ,
2. sorte za preradu: Sorte za kompot : imaju vrsto meso sa
1,25% kiselina, pH soka preko 3,4 (altanova i zel ena
renkloda, poegaa, italijanka, nansi mirabela, katinka) ;
Sorte za marinadu (poegaa, ana pet, zimmerova rana,
italijanka, altanova renkloda, aenka), Sorte za zamrzavanje :
poegaa, aenka, italijanka, ana pet, uta mirabela,
stenlej, zimmerova rana, altanova renkloda,), Sorte za
suenje: sadre 46,62-54,94% ukupnih eera i 2,53-3,18%
kiselina, od 100 kg svjee ljive se proizvede oko 27 kg
suhe ljive, suenje na poetku je na temp eraturama od 5055C, a pri kraju na 75-85C (poegaa, aenka, valjevka,
ana pet, zimmerova rana, stanley, aanska rodna); Sorte
za sokove : poegaa, aenka, italijanka, alt. Renkloda; Sorte
za rakiju : poegaa, aenka, altanova renkloda, bjeloljiva.
U IP zasadima ljive prednost se daje sortama iste koje su otporn e,
ili pak tolerantnije na bolesti i tetoine, a posebno arku ljive.
Stone sorte ljive:
Rut Gersteter: najranija stona sorta, dozrijeva polovinom jula. Plod
je srednje krupan, ovalnog oblika, ljubiasto plave boje. Meso se
lako odvaja od kotice, po okusu je slatko-kiselo i srednje vrstoe.
Plod dobro podnosi transport. Stablo je srednje bujnosti, rano stupa
na rod i redovno raa. Cvjetanje je srednje rano, ali je djelomino
samobesplodna sorta pa trai uzgoj sa opraivaem (npr. poegaa,
stenlej.) Osjetljiva je na proljetnje mrazeve, a otporna na
plamenjau, moniliju. arka ljive izaziva manja oteenja na plodu.
page 54 of 131
Kalifornijska plava: dozrijeva u drugoj polovini jula. Plod je

krupan, okrugao i tamno plave boje. Meso se lako odvaja od kotice,
vrlo je sono i slatko. Plodovi su osjetljivi na transport, pa je treba
brati prije pune zrelosti. Bujnost stabala je slaba do srednja, rano
prorodi i redovno raa. Samooplodna je sorta. Osjetljiva na
proljetnje mrazeve i suu. Nije rezistentna na arku, ali n astala
oteenja nisu velika. Pogodna je za toplija podruja sa plodnim
zemljitima.
Bilska rana: dozrijeva poetkom avgusta. Plod je srednje krupan,
jajste forme i tamno plave boje. Meso ploda se lako odvaja od
kotice. Stabla su bujnog rasta, ali kasno proroavaju. Samooplodna
je sorta, srednje kasnog perioda cvjetanja. Otporna je na niske
temperature, bolesti i tetoine, a arka ljive izaziva slaba oteenja
na plodu.
Vagenheim: dozrijeva polovinom augusta. Plod je srednje krupan i
jajast, tamno plave boje. Meso je dobrog kvaliteta i lako se odvaja
od kotice. Dobro podnosi transport. Stabla su bujna, neto kasnije
dolaze na rod i dobro raaju. Cvjetanje je kasno, a samooplodna je
sorta. arka je zaraava u manjoj mjeri, a dobro podnosi niske
temperature i tea zemljita
aanska rana dozrijeva polovinom jula. Plod je krupan,
eliptian, ljubiasto plave boje. Meso ploda je sono i aromatino i
lako se odvaja od kotice. Stablo je srednje bujnosti, rano stupa u
rodnost. Djelomino je samobesplodna sorta, i treba je gajiti sa
opraivaem: aanska ljepotica, aanska najbolja.
aanska ljepotica: dozrijeva krajem jula i poetkom avgusta.
Plod je srednje krupan, ovalnog oblika, tamno plave boje. Meso
ploda se lako odvaja od kotice, a kvaliet et mu je dobar. Stabla su
slabo do srednje bujna, rano prorode i obilno raaju. Samooplodna
je sorta.
aanska najbolja: dozrijeva u drugoj polovini avgusta. Plod je
krupan, ovalnog oblika, tamno plave boje sa mesom koje se odvaja
od kotice. Stablo je srednje bujn o, vrlo rano stupa na rod.
Djelomino samobesplodna je sorta, a dobri opraivai su aanska
rana, aanska ljepotica i aanska rodna.
Stenly - dozrijeva od kraja augusta i u septembru, plod je srednje
krupan do krupan, tamno plave boje. Meso se odvaja od kotice,
page 55 of 131
stabla se slabo razgranjavaju pa zahtjeva redovnu rezidbu. Plod je

dobar za stonu upotrebu i za preradu, ali nije pogodan za suenje.
President dozrijeva poetkom septembra. Plod je vrlo krupan,
ovalnog oblika i tamnoljubuaste boje. Meso ploda je vrsto i odvaja
se od kotice. Stabla su bujnija, neto kasnije stupaju u rod.
Samobesplodna je sorta i trai opraivae.
Sorte ljive za kombinovanu upotrebu (stonu i preradu)
aanska rodna: dozrijeva krajem avgusta. Plod je srednje
krupan, jajstog oblika, tamno plave boje. Meso se odvaja od kotice.
Stablo je srednje bujnosti, rano prorodi i obilno raa. Samooplodna
je sorte.
Aenka 707 dozrijeva prije poegae i smatra se dobrom sortom
za suenje.
Poegaa je dugo vremena bila vodea i dominantna sorta ljive,
koja je dobra i za svjeu upotrebu, ali i za preradu. Meutim, i pored
visokokvalitetnih plodova, njen dalji uzgoj se ne preporuuje zbog
izuzetne osjetljivosti na arku.
Nove sorte ljive izraene tolerantnosti na arku
U zadnjih 20 godina rad na oplemenjivanju i selekciji ljive je iao u
pravcu selekcionisanja sorata koje uz dobar kvalitet ploda imaju i
izraenu tolerantnost i otpornost na arku ljive. Meu tim sortama
su najvanije:
Katinka rana samooplodna sorta (zrenje u drugoj polovici julapoetak augusta), vrlo rano prorodi, plod sitan -srednje krupan, meso
se lako odvaja od kotice). Kod katinke je boja ploda problematina i
samo dobro zreli plodovi imaju tipino plavu boju. Ima dobar odnos
eera i kiselina.
Hanita zrije u drugoj polovici augusta (nakon a anske ljepotice),
plod srednje krupan do krupan, plod vrlo kvalitetan, a prinosi visoki i
redovni, stona sorta, ali je dobra i za preradu. Sorta ima dosta
antocijana u pokoici i lijepu utu boju mesa. Plodove brati u
momentu zrelosti, jer kod ranije obranih plodova meso se malo tee
odvaja od kotice.
Jojo sorta koja se opisuje kao otporna na arku, visokog i
kvalietnog prinosa, a plodovi su izuzetno dobri za stonu upotrebu.
Sazrijeva u avgustu mjesecu.
page 56 of 131
Elena kasna samooplodna sorta (kraj septembra poetak

oktobra), plod srednje krupan do krupan, meso sono i lako se
odvaja od kotice, redovan i kvalitetan prinos, a prema namjeni je
sorta kombinovanih osobina.
Presenta dozrijeva iza Elena, srednje krupan d o krupan plod,
sline osobine Eleni.
Top, Toper, Topking i Top 2000 - selkcije prof. Jacoba iz
Geisenheima. Toper i dalja poboljanja imaju vei stepen
tolerantnosti na arku. Plodovi su krupni, plave boje, prelijepe ute
boje mesa, ali nedovoljne sonosti. Grane se lako lome zbog obilnog
raanja i cvjetanja. Vrlo je kasna sorta, zajedno sa Elenom i
Presentom.
Primjer sortnih kompozicija za ljivu u konceptu IPV:
Stenlej 80-90 % i aanska ljepoticu 10 - 20 %.

ili aanska rodna 90 % + 10 % stenleja,
Bilska rana 50 % + 20% aanska ljepotica+Hanita, Hanita
80 % + 20 % katinka.
Podloge za vinju
Pri izboru podloge za vinju u intenzivnim zasadima treba se
pridravati sljedeih pravila:
da
da
da
da
da
podloga ima potpuni afinitet s datom sortom,

ne emituje izdanke,
osigurava ujednaenost stabala,
se dobro privruje stablo za zemljite i
osigurava ranu i redovitu rodnost.
Pri izboru podloga za vinju nema velikih mogu nosti kao kod
jabuke. Vinja se na teim zemljitima uzgaja uglavnom na
generativnim podlogama, i to na sjemenjaku divlje trenje ( Prunus
avium). Na lakim pjeskovitim zemljitima, vinja se dominantno
uzgaja na sjemenjaku raeljke (Prunus mahaleb ). Kao to se vidi,
sorte vianja kod nas se praktino kaleme samo na dvije podloge.
Izmeu istih postoji velika razlika. Raeljka kao podloga je vrlo
osjetljiva prema teim i hladnijim zemljitima, prekomjernoj vlanosti
istog, a posebno prema vodi koja stagnira.
Divlja trenja kao podloga za vinju je zastupljenija od raeljke. Ova
podloga se mnogo lake moe adaptirati na loije uslove zemljita i
page 57 of 131
klime. Kako sjemenjaci trenje posjeduju heterogena genetska

svojstva, isti kod izbora podloge za vinju moraju poticati od
poznatih matinih stabala koja su pod konstantnim nadzorom. To je
posebno vano zbog ujednaenosti vegetativnih osobina, dobrog
afiniteta sa pojedinim sortama vinje i nestvaranja izdanaka iz
korijena.
Sortiment vinje
Prilikom projektovanja i podizanja zasada vinje u intenzivnoj
proizvodnji treba voditi rauna o tri tu, vremenu sazrijevanja,
kvalitetu ploda i njegovoj transportabilnosti, kao i o odnosima
opraivanja i oplodnje. Postoje samooplodne sorte vinje, te je iste
mogue gajiti u monosortnim zasadima (samo jedna sorta), iako i
one ostvaruju bolje rezultate kada se uzgajaju u viesortnom
zasadu, odnosno ako se obezbjedi opraiva.
Poseban segment prilikom izbora sortimenta vinje jeste namjena
plodova. Prema trenutno dostupnim saznanjima, u glavnim
evropskim proizvodnim podrujima vinje zadralo se samo nekoli ko
najboljih i najkvalitetnijih sorti za preradu i za stonu, odnosno svjeu
potronju.
Prema tome, kod izbora sorte vinje za zasnivanje zasada treba
obratiti panju na sljedee osobine iste:
plodovi moraju biti prikladni za preradivaku industriju ili p ak
stono trite u zavisnosti o namjene proizvodnje ,
dobru produktivnost,
prikladnost za mehanizovanu berbu ,
autofertilnost, ako se sadi samo jedna sorta ,
otpornost prema moniliji, bakteriozi, upljikavosti i
pjegavosti.
Uzmu li se u obzir svi navedeni faktori proizvodnje, preporuuju se
sljedee sorte vinje:
Oblainska vinja. Prestavlja iskljuivo industrijsku sortu. Slabe je
bujnosti. Plodonosi obilno i redovno. Plod oblainske vinje je sitan,
tamnocrvene pokoice. Meso ploda je aromatino, kisel o-slatkog
okusa, srednje vrstoe i tamno crvene boje. Relativno je otporna na
bolesti, i tolerantna na loija zemljita. U naim podrujima
prosjeno sazrijeva krajem juna (oko 25 juna).
page 58 of 131
Hajmanov rubin je sorta srednje bujnosti. Raa obilno i redovno.

Srednje krupnog do krupnog ploda, te je vie namijenjena stonom
tritu. Pokoica ploda je tamno crvena. Meso ploda je arkocrvene
boje, mekano, slatkokiselo, aromatino. Sazrijeva oko 1. jula.
Duga lotova slabo do srednje bujna sorta. Raa obilno i redovno .
Plod je srednje krupan. Pokoica ploda je tanmocrvena. Meso ploda
je tamnocrveno, sono, slatkokiselo, aromatino. Sazrijeva oko 10
jula.
Od sorti vinje koje takoe zasluuju panju mogu se spomenuti
Kelleris i Montmorency. Primjer sortne kompozicije za zasad
vinje: 60 % oblainska, 20 % aten morela i 20 % hajmanov rubin.
Podloge za trenju: U BiH su se tradicionalno za zasnivanje
zasada trenje najvie koristile generativne podloge izraene
bujnosti, da bi se u posljednje vrijeme poelo sa primjenom
vegetativnih podloga slabijeg rasta. Naime, savremena tehnologija
uzgoja trenje podrazumjeva slabiju bujnost stabala u cilju
poveanja kvantiteta i kvaliteta plodova, kao i svih mjera prilikom
odravanja zasada ove vrste. Podloge za trenju mogu se podijeliti
na vegetativne i generativne. Kalemljene na generativnim
podlogama, sorte tre nje izrazito su bujne, neujednaenog porasta,
kasnije prorode, a zatim redovno i obilno raaju, te dugo ive. Na
vegetativnim podlogama navedeni nedostaci se u najveoj mje ri
eliminiu. Od generativnih podloga za trenju znaajne su: SIJANAC
DIVLJE TRENJE ili VRAPARA ( Prunus avium ) i SIJANAC RAELJKE
(Prunus mahaleb ).
Sjemenjak divlje trenje ima dobar afinitet s svim sortama
treanja. Posjeduje izrazito razvijen korjenov sistem koji se dobro
razvija i na teim, slabije plodnim zemljitima. Bolje podnosi vlana i
hladna zemljita nego raeljka. Okalemljene sorte trenje na ovoj
podlozi manifestuju veoma snaan porast, te u konanici imaju
veoma bujnu kronju, kasnije proro de, neujednaene su po veliini,
a imaju veoma dug ivotni vijek (obino 40 50 godina).
Zbog izraene bujnosti stabla, za sorte kalmljene na divljoj trenji,
preporuuje se prirodno formiranje kronje, to ima za posljedicu
vei razmak prilikom sadnje. Divlja trenja otporna je prema niskim
temperaturama, dok suu ne podnosi.
page 59 of 131
Sjemenjak raeljke ili magrive takoe posjeduje dobru

podudarnost sa svim sortama treanja. Sorte trenje kalmljene na
ovoj podlozi su manje bujne nego na divljoj trenji. Na ovoj podlozi
stabla trenje prije prorode nego, u odnosu na sijan ac vrapare, ali
su zato kraeg ivotnog vijeka. Ova podloga podnosi suha,
pjeskovita, skeletna i krena zemljita, te se trenja na ovoj podlozi
posebno uzgaja na lakim zemljitima (Hercegovina) , dok ukoliko se
zasadi podiu na tekim, slabo propusnim zemljitima vrlo brzo
dolazi do propadanja stabala. Zbog smanjene bujnosti, raeljka kao
podloga za trenju, pogodna je za poluvisoke i bunaste uzgojne
oblike. Vano je napomenuti da je raeljka ka o podloga podudarnija
sa vinjom nego sa trenjom.
Kolt je vegetativna polupatuljasta podloga za trenju nastala
ukrtanjem divlje trenje i lane vinje. Ima odlinu kompatibilnost
sa najveim brojem sorti trenje koje imaju za oko 30 % krljavije manje bujno stablo nego na divljoj trenji. Lako se vegetativno
razmnoava reznicama. Otporna je na rak grana i tzv. bolest
presaivanja, kao i prema smolotoini. Za razliku od nae zemlje, u
Italiji predstavlja najmasovniju podlogu za trenju. Pogodna je za
uzgoj treanja u gustom sklopu uz obavezno nav odnjavanje.
GISELA Podloge iz grupe gisela dobivene su ukrtanjem vrsta
Prunus cerasus , Prunus canescens , Prunus fructicosa i Prunus avium
u Njemakoj. Cilj selekcije bio je u pronalaenju podloga slabe
bujnosti, koje bi posluile za podizanje gustih zasada trenje, koji bi
postizali brzu poetnu, te kasnije redovnu i obilnu rodnost. Od est
hiljada krianaca izdvojeni su tipovi Gisela 1 i Gisela 5.
Gisela 1 - Sorte trenje kalemljene na ovu podlogu formiraju stabla
patuljaste do osrednje bujnosti i dobre rodnosti. Posjeduje dobro
uvravanje korijena. Tolerantna je na asfiksiju -guenje korijena,
osjetljiva na pjegavost lia, moniliju i Pseudomonas. Nije dovoljno
kompatibilna sa sortama trenje, te se esto javljaju izraenija
zadebljanja na spojnom mjestu, ime je oteana cirkulacija sokova,
te dolazi do propadanja cjelokupnog stabla. Takoe, sorte trenje
kalemljene na ovim podlogama iskazuju poveano izluivanje smole,
o emu se mora voditi rauna prilikom rezidbe.
Gisela 5 Sorte trenje kalemljene na ovu podlogu formiraju stabla
slabije bujnosti (50% manje nego kod sijanca raeljke), esto s
nedovoljno obraslom kronjom, te stimulira brzo stupanje u poetnu
page 60 of 131
i punu rodnost. Korijen se razvija preteno u p ovrinskom sloju, pa

zahtjeva naslon. Tolernatna je na asfiksiju korijena, osjetljiva na
pjegavost lia, moniliju i Pseudomonas . Nije zadovoljavajue
kompatibilna sa sortama. Nedostatak podloge je izraena osjetljivost
na anaerobne uslove koji su prisutni u tekim zemljitima gdje
Phitophtora moe izazvati znaajna oteenja. Nema nekih velikih
saznanja o ovom tipu podloge. Sigurno je samo da gisele u razliitim
ekolokim uvjetima pokazuju dobru ili slabu kompatibilnost sa
sortama.
Sorte trenje
Bing je jedna od najstarijih sorti trenje koje se jo uvijek
uzgajaju. Naime, to je kultivar koji se u SAD najvie uzgaja. Nastala
je 1875 godine u Oregonu. Plodovi sorte Bing su krupni. Meso je
vrsto i hrskavo, slatko i sono, izrazito lijepe arome. Iako im a
veoma kvalitetan plod ova sorta takoe pokazuje u uzgoju i
odreene slabosti. Niske zimske temperature mogu predstavljati
problem, kao i osjetljivost cvjetnih pupoljaka na proljetne mrazeve
zbog ranog vremena cvjetanja. Plodovi lako pucaju usljed kie i ovu
sortu treba gajiti u podrujima u kojima nema kie 2 -3 nedelje pred
berbu. Sorta je ranog vremena sazrijevanja sa vremenskim
rasponom od 60-75 dana izmeu perioda punog cvjetanja i berbe.
Samobesplodna je sorta. Dobri opraivai su sorte Van i Rainier.
Burlat ova sorta trenje sazrijeva oko 20 maja. Plod je veliine
priblino sedam grama. Posjeduje glatku pokoicu , karmincrvene
boje. Meso ploda je vrsto, hrskavo i slatkonakiselo. Stabla ove sorte
trenje kasnije dolaze u poetnu rodnost. Burlat je sorta trenje
osjetljiva na pucanje plodova .
Giorgia predstavlja ranu sortu trenje, te s azrijeva oko 28 maja.
Daje srednje bujna stabla. Kao dobri opraivai su sorte: Burlat, Erly
Star, New Star.
Hedelfingen dobro poznata, starija sorta koja jo uv ijek zauzima
visoko mjesto u asortimanu trenje koja se proizvodi za svjeu
upotrebu. Dobro podnosi hladnou, daje veoma obilan rod i
tolerantna je prema pucanju plodova. Plod je krupan, vrst, crvene
boje i veoma prijatnog okusa. Kultivar je kasnog perio da cvjetanja
zajedno sa Attikom. Kasnog vremena sazrijevanja. Samobesplodna
sorta, zahtjeva unakrsno opraivanje.
page 61 of 131
Lapins nastala u Britanskoj Kolumbiji, Kanada, ukrtanjem sorti

Van x Stella, jedna je od najljepih sorti trenje tamno crvene boje.
Samooplodna. Plod je krupan, tamne burgundsko crvene, skoro crne
boje u punoj zrelosti, slatkog okusa, odlinog kvaliteta i arome.
Tolerantna je prema pucanju plodova. Stablo dobro podnosi zimske
mrazeve, rano prorodi i obilno raa. Sorta je ranog perioda
cvjetanja, a plodovi sazrijevaju oko dvije nedjelje poslije sorte Bing
(14 juni).
Sam sorta je trenje ranog do srednje ranog perioda sazrijevanja
(od 5-10 juna). Nije samooplodna. Plodovi ove sorte trenje
uglavnom su izrazito krupni, crne boje , relativno siromanog okusa,
vrlo otporni na pucanje, i dobro su vezani za peteljku. Stablo je
otporno na bakterijalni rak, iskazuje dobru produktivnost.
Merchant sorta je trenje porijeklom iz Velike Britanije. Posjeduje
plodove srednje krupnoe, dobrog kvaliteta, a peteljka iste ostvaraju
dobru vezu sa granicom. Plodovi ove sorte trenje nisu otporni na
pucanje. Ova sorta daje veoma bujna stabla, dobrog zdrastvenog
stanja. Rana je sorta trenje, dozrijeva 25 maja. Nije samooplodna,
ali je dobar opraiva za druge sorte.
Sweetheart je genotip trenje vrlo dobrog kvaliteta ploda. Isti su
tamnocrvene boje, izrazito krupni i vrstog mesa. Po vrijemenu
sazrijevanja vrlo je kasna sorta, sazrijeva 22 juna . Vrlo je zahvalna
sorta trenje, i ista kalemljena na svim tipovima podloga ostvaruje
veoma dobre prinose. Otpornosti na izmrzavanje i rak su varijabilne,
a djelimino je otporna na pucanje pokoice. Samooplodna je sorta
trenje.
Kordia (Attika) sorta trenje iji su plodovi krupni, vrsto mesa,
mahagoni crvene boje na vrlo dugim peteljkama, i imaju izvrsan
okus. Sazrijeva srednje kasno do kasno (VI sedmica zriobe trenje) .
Otpornost ove sorte trenje na izmrzavanje je dobra, srednje
otporna prema dejstvu kie (pucanje plodova). Cvjetovi Cordie su
najosjetljiviji od svih sorti trenje. Autosterilna, odnosno nije
samooplodna sorta trenje, te zahtjeva opraivae.
Regina nova sorta, porijeklom iz Njemake, koja je trino sve
zastupljenija meu komercijalnim kulti varima tamno crvene trenje.
Ova sorta dobro podnosi zimske mrazeve i tolerantna je prema
hladnijim vremenskim uslovima sa veom koliinom padavina. Plod
page 62 of 131
je veoma dobrog kvaliteta, krupan, mahagoni crvene boje, vrst,

veoma dobrog okusa, otporan na pucanje . Ista je osjetljiva na
pjegavost lista. Sorta kasnog vremena cvjetanja i sazrijevanja.
Samobesplodna je.
Summit impresivno veliki plodovi, crvene do tamno crvene boje,
srcastog oblika, manje vrstoe ploda nego ostale sorte za stonu
upotrebu. Sazrijeva srednje kasno do kasno (VII sedmica
dozrijevanja trenje). Srednje otporna na pucanje. Samobesplodna.
Sunburst Dozrijeva 6 juna. Ima krupne, tamno obojene plodove,
nije preporuljiva za hladnije krajeve, jer je mogue izmrzavanje.
Plodovi su tamnocrvene boje, slatkog ukusa. Samooplodna.
Skeena krupni,okrugli,vrsti plodovi, tamnocrvene boje. Sazrijeva
19 juna. Ima dobru toleranciju na pucanje uzrokovano kiom.
Stablo je visoke rodnosti i autosterilna je sorta.
8.4 Izbor uzgojnog oblika prilikom zasnivanja zasada
ljive, vinje i trenje u konceptu IPV
Standardni uzgojni oblik (forma kronje) i za ljivu, vinju i trenju u
intenzivnoj proizvodnji je vitko vreteno. Ovaj uzgojni oblik se sastoji
od provodnice sa primarnim granama, koje su ujedno i rodno drvo,
ili te kratke primarne grane nose na sebi rodno drvo (sekundarne
elemente). Dakle, ovaj uzgojni oblik kao skelet ima samo stoinu, a
poluskeletne grane ine nosai rodnog drveta i obrastajue granice
koje se nalaze direktno na provodnici. Stabla u vitkom vretenu
pruaju velike prednosti u proizvodnji navedenih kultura, tako to se
u svim pomotehnikim zahvatima smanjuje ljudski rad. Takva
kombinacija sorte, podloge i uzgojnog oblika obezjeuje rano
dospijevanje vonjaka u poetnu rodnost, uz kasnije postizanje
dobrih prinosa. Obzirom da se ljiva i vinja dominatno uzgajaju na
sijancu kao podlozi vitko vreteno kod istih se umnogome razlikuje od
onog kod jabuke. Naime, kod ovih vrsta zbog izraene bujnosti
podloge treba teiti formiranju prvih grana, uslovno prvog sprata
pod to je mogue otvorenijim uglovima u odnosu na centralnu
stoinu, jer e ta zona nositi najvei dio roda. U preostaloj zoni
kronje formiraju se naizmjenino rasporeeni prirasti bez jasno
definisane spratovnosti. Ukoliko su sorte trenje kalemljene na
sijancu kao podlozi ova karakteristika se odnosi na njih, a ukoliko su
page 63 of 131
iste na jadnoj od vegetativnih podloga (obino kod nas gissela) onda

oblik vitkog vretena je slian onom kod jabuke i kruke.
Slika 2. Shematski prikaz formiranog uzgojnog oblika vitko vreteno kod ljive
i vinje (lijevo, sredina) i trenje desno
Vano je znati da su rast i rodnost u korelaciji. Borba protiv rasta

jeste povijanje grana. Grana koja raste vertikalno dominantno raste,
a njena rodnost se destimulie. S druge strane prirast koji se povija
pod veim uglom u odnosu na stoinu prelazi na rod u korelaciji od
tog ugla otklona. to je vei ovaj ugao, odnosno to je grana vie
povijena, bre stupa na rod. Treba znati da e na generativni m
podlogama daleko tee biti formirati otvorenije uglove.
Slika 3. A. Otri uglovi grananja stimulie se samo rast, B. Poreenje

otrog i otvorenog ugla grane, C. Primjer povijenih grana
8.5 Priprema zemljita za sadnju ljive, vinje i trenje

u konceptu IPV
Prvi korak u pripremi zemljita za zasnivanje budueg zasada ljive,
vinje i trenje u konceptu IPV jeste hemijska, odnosno pedoloka
analiza zemljita na osnovu koje se pristupa popravci plodnosti
page 64 of 131
zemljita, koja treba da omogui povoljne uslove za prijem, porast,

razvoj i plodonoenje navedenih vrsta. Vrijeme uzimanja uzoraka za
analizu zemljita zavisi od vie faktora, ali isto mora da obezbjedi
dovoljan vremenski period, kako bi se neophodne prepravke mogle
izvriti do momenta sadnje voaka. Pedoloka analiza zemljita
minimalno mora obuhvatiti sljedee pokazatelje: sadraj humusa u
zemljitu, sadraj pristupanih makroelemenata NPK, pH zemljita,
te tip zemljita. Uzorci zemljita se uzimaju sa dvije dubine , i to od
0-30 cm, i od 30-60 cm, sa razliitih mjesta po cijeloj parceli, a
potom se isti pomijeaju u jedan uzorak koji se dostavllja na analizu.
Hemijska analiza zemljita takoe, mora sadravati preporuke za
ubrenje u pogledu planiranih vrsta.
Svjee krevine, umskih populaci ja ili starijih vonjaka, nisu
pogodne za podizanje novih zasada jabuke i kruke, te iste treba
prvo kultivirati najmanje 2 god ine. Najbolje predkulture za vonjak
su leguminoze, odnosno grahorice, a potom panjaci i itarice, dok
se nepovoljnim smatra veina okopavina, a posebno krompir i
suncokret. Priprema zemljita podrazumjeva: pretpostavku da je pH
zemljita 5,5-6,5, osnovnu obradu - duboko oranje do 60 cm,
osnovno ubrenje - 3-5 t/dunumu zgorjelog goveeg stajnjaka,
aplikaciju mineralnih ubriva, voarskih formulacija (10:20:30,
8:16:24) u koliinama prema analizi zemljita , te dopunsku obradu
zemljita tanjiranje i frezanje. Zemljite se mora pripremiti
minimalno mjesec dana prije same sadnje, i to je mogue bolje, jer
e na tom mjestu vonjak biti eksploatisan 15-tak godina. Dubina
kopanja sadnih mjesta - rupa takoe, zavisi od intenziteta obrade.
Ukoliko se zemljite adekvatno pripremi sadnja voaka se moe
obaviti i u brazde. Suprotono, loija priprema zemljita zahtjeva
kopanje sadnih mjesta vee dubine.
8.6 Sadnja ljive, vinje i trenje u konceptu IPV
Razmjeravanje za sadnju Razmak sadnje izmeu redova, i za

nevedene kulture, obino se definie tako da omogui prolaz
neophodne mehanizacije, za razliku od unutarrednog koji
dominantno zavisi od izbora podloge. Tako se za ljivu na sijancu
kao podlozi predlae razmak od 5x3 m, a za trenju na sijancu 5x4
m, s tim da se mora obratiti panja na tip zemljita i ishranu.
Preporueni razmak sadnje za trenju na vegetativnim podlogama iz
page 65 of 131
grupe gisela je 4x2,5 m, uz obavezno obezbjeenje ra stresitog

zemljita i sistema za navodnjavanje. Za vinju se takoe
preporuuje razmak sadnje od 4x3 m. Ako su u pitanju blae padine
razmak izmeu redova treba neto poveati zbog proklizavanja
maina prilikom obrade. Obavezan pravac redova, ukoliko to nagib
dozvoljava je sjever-jug, a na blaim padinama redovi se postavljaju
kontra nagibu ili pak po izohipsama, odnosno na veim nagibima
formiraju se terase.
Slika 4. Primjer razmjeravanja za podizanje z asada ljive na generativnoj

podlozi i uzgojnog oblika vitko vreteno
Dimenzije rupe za sadnju i tehnika kopanja rupe - Sadnja i ljive,

vinje i trenje obavlja se uglavnom u jesen, jer je to najbolji
momenat kako bi se voke pripremile za naredni period. Dimenzije
rupe za sadnju, u pravilu iznose 60x60 cm. Meutim, ukoliko je
zemljite dobro pripremljeno iste mogu biti i manjih dimenzija, dok
kod idealno pripremljenog zemljita sadnja se moe vriti i u brazde.
Kopanje rupe izvodi se na sljedei nain: pr vo se iskopa gornji sloj
zemljita (zdravica) na dubini od 30 cm (jedan aov), te se isti odloi
na jednu stranu. Drugi sloj (jo 30 cm mrtvica) odvoja se na
drugu stranu. Dakle, ova dva sloja zemljita jasno se razdvajaju.
Slika 5. Dimenzije rupe za sadnju voaka sa nazna enim slojevima zdravice

page 66 of 131
i mrtvice (lijevo), tehnika kopanja rupe (desno)
Tehnika sadnje Sadnju u pravilu uvijek treba da obavljaju dva lica,

jedno dri sadnicu, drugo zat rpava rupu, i to tako da se na dno
iskopanog sadnog mjesta prvo unosi 1/3 zdravice u formi humke,
kako bi se po postavljanju sadnice npr. ljive spojno mjesto (mjesto
kalemljenja) to vie podiglo iznad povrine zemlje. Nakon toga se
postavlja sadnica, a potom korijen iste prekrije drugom treinom
zdravice, i to tako da stajnjak (jedna lopata) i NPK (15:15 :15 jedna
aka samo u tom navratu) ne dou u dodir sa korijenom. Potom se
rupa zatrpava preostalom koliinom zdravice, te cjelokupna povrina
prekriva ostatkom zemlje (mrtvicom).
Slika 6. Pravilna tehnika sadnje ljive, vinje i trenje
Vano je jo jednom napomenuti da se spojno mjesto ne smije

ugroziti (zakopati ili ostaviti u nivou zemlje i time izloiti estoj
stagnaciji vode), ve se isto treba locirati to vie iznad povrine
zemlje. U suprotnom isto e bit ugroeno, bre je njegovo
propadanje, odnosno lomljenje pod teretom roda.
8.7 Obrada rednog i meurednog prostora
vonjaka u konceptu IPV
Koncept IPV zahtjeva nain odravanja zemljita u sistemu trava
mal. Isti podrazumjeva da se redni prostor intenzivno obrauje
(mainski ili runo) u irini od 60 cm sa obje strane stabla, i time
stalno odrava istim od korova, zatim travom pokoenom u
meuredu, te i na taj nain smanjuje isparavanje vlage iz zemljita,
ali i oteava rast novog korova. Za razliku od rednog, meuredni
prostor se odrava pod travom trava mal, gdje se koriste trave
necvjetnice (npr. ljuljevi), koje se kose im dostignu visinu od 5 cm.
Obino se konja obavlja est puta u toku vegetacije, ali moe ak i
vie u zavisnosti od vremenskih prilika (koliina padavina).
page 67 of 131
Slika 7. Odravanje zemljita unutar vonjaka u sistemu trava mal
Pokoena trava se zatim prebacuje u redni p rostor, a u pravilu se ne

iznosi iz vonjaka. Koenje trave se ob avlja mainom koja se naziva
maler, ista ujedno kosi i sitni pokoenu travnu smjesu. Usitnjena
travna smjesa je vana zbog brze razg radnje i ponovnog vraanja
hranjiva u zemljite. Sistemom trava mal postiu se sljedee
prednosti: lake se podnosi teret traktorskih tokova i drugih vidova
pritisaka, ne remeti se struktura zemljita, konzervira se potrebna
vlaga, slabije je osjemenjavanje korovskih biljaka, manja je upotreba
ubriva, laka je manipulacija traktora kroz zasad, plodovi pri berbi
su istiji i dr.
8.8 ubrenje i navodnjavanje ljive, vinje i trenje
u konceptu IPV
ubrenje kao agrotehnika mjera provodi se iskljuivo na osnovu
potrebe vonjaka za hranjivima. Sadraj pojedinih eleme nata,
naroito P, K, Ca, Mg mora biti utvren na osnovu hemijske analize
zemljita svake tri godine. Na osnovu analize zemljita i iznesenog
hranjiva plodom, dakle planira se ishrana za sljede u vegetaciju.
Ishrana voaka moe se podijeliti, obzirom na uzrast, na ishranu
mladih zasada i gnojidbu voaka u rodu. Mladi zasadi se redovno
ubre sa ciljem normalnog rasta i razvoja stabala, a vonjacima u
rodu ubrenjem se tei osiguranju visokog, sta bilnog i kvalitetnog
roda, uz optimalan vegetativan porast. Takoe, ubrenje moe biti i
osnovno, ali i prihranjivanje. Osnovno ubrenje obavlja se fosfornim
i kalijumovim ubrivima, a termin njihove aplikacije je od jeseni pa
do poetka vegetacije. Prihranjivanje se obavlja azotnim ubrivima i
ista podrazumjevaju intervencije u vegetaciji.
page 68 of 131
8.9 Regulacija rasta i rodnosti ljive,

vinje i trenje u koceptu IPV
Rezidba u cilju formiranja kronje zapoinje odmah nakon sadnje i to
tako to se u proljee po sadnji, sadnice prikra uju kosim rezom
iznad pupoljka na odgovarajuu visinu, ljiva, vinja i trenja 115120 cm iznad zemlje, uz osljepljivanje drugog i treeg pupoljka, u
cilju eliminacije konkurencije terminalnom. Za razliku od jabuastih
vrsta voaka, kod kojih se prikraivanje kosim rezom obavlja to
blie pupoljku, kod kotiavog voa u tom pogledu postoje odreene
specifinosti. Kod ljive i vinje prilikom prikraivanja ostavlja se
manji patrljak iznad pupoljka (uobiajeno oko 1 cm), dok kod sorti
trenje kalemljenih na vegetativnim podlogama iz grupe gisela isti se
ostavlja u duini od oko 10-15 cm. Ovaj patrljak se ostavlja zbog
toga to kotiave vrste voaka imaju izraenu pojavu smo larenja na
mjestu reza, a koja je najizraenija kod kultivara trenje kalemljenih
na giseli. Kako smolarenje ne bi uzrokovalo propadanje pupoljka na
koji je izvreno prikraivanje, iznad istog se ostavlja patrljak
odreene duine. Svi pupoljci na duini debla (70 cm) se
odstranjuju, provjerava vezivo za vertik alni naslon sadnice, a nakon
izrastanja mladara 15-20 cm, po duini razgranjenja vri se njihovo
dovoenje u horizontalni poloaj, obino postavljanjem akalica,
tegova ili jednostavnim vezivanjem.
Slika 8. A. Sadnica u jesen nakon sadnje , koi pored sadnice i vezivanje

iste na osmicu; B. Prikraivanje sadnice kosim rezom sa suprotne strane , sa
ostavljanjem patrljka iznad istog, na visini 115 -120 cm od zemlje; C.
Sljedea dva pupoljka (drugi i trei) se osljepljuju, te uklanjaju svi prirasti na
visini 70 cm od zemlje, ovo je dio sadnice predvien za formiranjem debla ;
D. Pravilno izoliran pupoljak tokom vegetacije omoguuje razvoj produljnice
koja formira centralnu stoinu
page 69 of 131
Na ovaj nain postie se horizontalan poloaj bonih razgranjenja , te

je kod istih bolja diferencijacija generativnih pupoljaka, ime se
skrauje period rasta, a ubrzava nastupanje plodonoenja.
Slika 9. A. Razliiti naini razvoenja grana ; A.1 razvoenje grana

tipaljkama; A. 2 razvoenja grana akalicama ; A. 3 razvoenje grana
letvicom; A. 4 razvoenje grana tegovima ; A. 5 grana koja u osnovi
posjeduje poeljan ugao (90 o) posjeduje pri bazi prsten-lic, dok grana
otrog ugla ima procjep
U drugoj i treoj godini vri se prikraivanje produljnice na visini od

70 cm iznad posljednjeg razgranjenja , a ostali zahvati ponavljaju
kao i u prvoj godini. U zavisnosti od razvijenosti mladog stabla u
treoj godini postepeno se pored zimske rezidbe (rezidba u cilju
formiranja uzgojnog oblika) uvodi i zelena (rezidba na rod). N aime,
zelena rezidba obezbjeuje bolju aeraciju, osunanost kronje, kao i
eliminaciju svih nepotrebnih prirasta. Na indirektan nain ovako se
pospjeuje diferencijacija generativnih pupoljaka, smanjuje vlanost
lisne mase, a samim tim i pojava bolesti, ka o i dodatno pospjeuje
obojenost plodova. Sa zelenom rezidbom obino se zapoinje krajem
maja, po zavretku aktivnog vegetativnog rasta, i ista se provodi u
dva bliska ljetna termina. Previe kasna zelena rezidba ne daje
eljene efekte, a ukoliko se ista obavlja prvo voarskim makazama,
kasnije se jo jednom mora intervenisati u cilju runog prorjeivanja
mladara.
Zimska rezidba obavlja se u proljee prije otvaranja pupoljaka,
odnosno sve dok ne krenu sokovi u voki. U onim klimatskim
podrujima gdje ne postoji opasnost od estokog izmrzavanja na
mjestima izvrenih rezova ista se moe obaviti i u jesen. Osnovni cilj
zimske rezidbe je formiranje uzgojnog oblika, kasnije ista slui za
page 70 of 131
njegovo odravanje i ini sastavni dio zelene rezidbe. Treba

napomenuti da je najbolje rodno drvo ono koje je staro etiri godine.
To praktino ukazuje da se treba vriti zamjena rodnog drveta ija je
starost vea od etiri godine. Potrebno je znati da je pravilo i to je
dio koji se rezidbom uklanja vei, to je i reakcija na re z vea.
Takoe, najbolji plodovi su oni koji se nalaze to blie centralnoj
stoini, te provoenjem rezidbe tei se istom. Treba imati na umu da
prilikom provoenja osnovnih zahvata rezidbe kod sorti trenje
kalemljenih na vegetativnim podlogama iz grupe g isela iznad
izvrenog reza uvijek se ostavlja patrljak od 10-15 cm zbog
izraenijeg smolarenja.
DVIJE GRANE IZ ISTOG MJESTA osnovno pravilo kod rezidbe voaka
u uzgojnom obliku vitko vreteno jeste da nikada iz jednog mjesta ne

smije da raste vie od jedne grane, zbog formiranja rave koja u
toku plodonoenja puca i dolazi do oteenja stabla.
PRIKRAIVANJE (TRICKANJE GRANA) pravilo kod rezidbe je i da se
rast grana nikada ne zaustavlja prikraivanjem/trickanjem

(skraivanjem vrha makazama u bilo kojem intenzitetu). U
suprotnom na mjestu prikraivanja formiraju se dvije nove grane, pa
kada se i one skrate etiri i tako u nedogled. Svaki rez na voki je
provociranje rasta. Reakcija na isti zavisi od jaine reza. Ranije je
napomenuto da se rast grane zaustavlja prevoenjem na donju ili
bou, a u pravilu nikada granu prikraivati.
page 71 of 131
UKLANJANJE PARALENIH PRIRASTA kada se u malom prostoru unutar
kronje nalaze dvije grane jedna iznad druge, mada ne remete , a

pogotovo kad remete zakon potinjenosti, i paralelne su, i to tako da
gornja u izvjesnoj mjeri zasjenjuje donju, jedna od ovih grana se
obavezno uklanja, obino ona koja je slabije obrasla ili ima otriji
ugao.
UKLANJANJE NISKO POLOENIH PRIRASTA svi prirasti koji su prisutni
nie od 70 cm (deblo) kod kotiavih voaka uklanjaju se, obzirom

da postoji mogunost da e plodovi na ovim granama tokom
plodonoenja dodirivati zemlju , ili pak smetati adekvatnom nainu
odravanja zemljita u rednom prostoru. Ove priraste nabolje je po
mogunosti uklanjati rukom tako to se otkinu iz osnove ime se
eliminie mogunost pojave novih mladih prirasta jer su uklonjeni i
spavajui pupoljci.
REZ NA EP ukoliko se na gornjem spratu nalazi jaa grana u
odnosu na nii sprat, zbog zakona potinjenosti, odnosno zbog toga

to zasjenjuje donju, ista se uklanja rezom na ep, i to tako da donja
povrina reza-epa bude vea od gornje, kako bi se dobio slabiji
prirast i boljeg (otvorenijeg) ugla (A). Ovaj zahvat se prakt ikuje u
sluaju kada na jednoj strani stabla postoji jaka grana, a sa suprotne
strane ista ne postoj (B).
page 72 of 131
VERTIKALNIH PRIRASTA/JAHAA vertikalni prirasti

(vodopije) su nerodni, crpe hranu i s toga se, bez obzira na mjesto
njihovog nastanka, obavezno uklanjaju do osnove. Najbolje ih je
uklanjati u toku zelene rezidbe dok su mladi i to rukom, bez makaza .
UKLANJANJE
DODIRIVANJE PRIRASTA zbog biolokih osobina kod kotiavih

vrsta voaka, kojim pripadaju i trenja i breskva, nikada ne treba
dozvoliti da se prirasti dodiruju, bilo da se radi o prirastima na istom
stablu ili pak dva susjedna.
Zelena rezidba je pomotehniki zahvat koji se oba vlja tokom

vegetacije. Ista ima za cilj poboljanje koliine i kvaliteta roda, zbog
ega se jo naziva rezidba na rod. Zelenu rezidbu, u pravilu treba
vriti runo, iz razloga to uklanjanjem grana makazama u osnovi
page 73 of 131
ostaju spavajui pupoljci koji e se probuditi, dati novi prirast koji e

se ponovo morati uklanjati. Meutim, kada se grana el minie rukom
iz osnove ne postoji mogunost za njeno ponovno pojavljivanje.
PINCIRANJE ovaj zahvat ima za cilj zaustavljanje
rasta vrhom i stimulisanje bonih razgranjenja.

Izvodi se na taj nain to se vrh grane otkine
rukom, zalamanje izmeu prstiju, na zadnji
razvijen list.
UKLANJANJE VERTIKLNIH PRIRASTA SA RODOM ukoliko se desi da
vertikalni prirast u svojoj osnovi nosi plod u zelenoj rezidbi isti se

skrauje na 3-4 lista, kako bi se plod mogao ishraniti i ne bi dolo do
oegotina. Naravno, nakon berbe plodova, prikraeni prirast se,
tokom zimske rezidbe uklanja do osnove. Ovo je jedan od rijetkih
zahvata koji se u pravillu tokom zelene rezidbe mora obavljati
makazama.
UKLANJANJE VERTIKALNIH PRIRASTA TKZV. JAHAA vodopije (jahai)
se uklanjaju rukom na taj nain to se isti dok su mladi (oko 10 -15

cm) povijaju u jednu stranu do osnove, potom u drugu stranu i naj
taj nain ostranjuju, pucajui i ispadajui bez potekoa. Takoe,
pravilo da samo jedna grana raste iz jednog mjesta, zahtjeva u
page 74 of 131
nekim sluajevima i na nekim mjestima u kronji, intervenciju u tom

pravcu i u zelenoj rezidbi.
POTIVANJE OSNOVNIH ZAHVATA ZELENE REZIDBE - Takoe,

pravilo da samo jedna grana raste iz jednog mjesta, zahtjeva u
nekim sluajevima i na nekim mjestima u kronji, intervenciju u tom
pravcu i u zelenoj rezidbi.
8.10 Berba ljive, vinje i trenje u konceptu IP

Ova tehnika radnja koja oznaava kraj proizvodnje provodi se u
pravom momentu koji se odreuje na osnovu veeg broja
raspoloivih metoda (sadraj eera, jodni test, vrstoa ploda i sl.).
Obzirom na neujednaenost sazrijevanja plodova berbu je ispravno
provest u dva do tri navrata. Plodovi se beru paljivo, slau u
ambalau (holandeze) i po mogunosti vri i istovremeno klasiranje
(ukoliko je na kolicima za berbu vei broj holandeza). Klasiranje je
mogue provesti i kasnije, a plodovi se po sortiranju otpremaju do
potroaa (kao stono) ili dalje tretiraju u zavisnosti od njihove
krajnje upotrebe (za preradu, za hladnjae ).
page 75 of 131
8.11 Integralna zatita ljive, vinje i trenje

Integralna zatita ljive, vinje i trenje predstavlja sistem u kojem
sve primjenjene mjere imaju za cilj odravanje populacije tetnih
biolokih agenasa na nivou na kojem oni nisu ekonomski tetni.
Jedan od osnovnih ciljeva integralne proivodnje voa je, pored
dobijanja to kvalitetnijih proizvoda i odravanje vonjaka u takvom
stanju u kojem on obezbjeuje najveu otpornost od napada bolesti
i tetoina, uz ouvanje prirodnih antagonista (bubamara, zla tooka,
pela i sl.). Naime, pomou kompjuterskog programa, a na osnovu
meteorolokih podataka utvruje se intenzitet i vrijeme pojave
infekcije, te na osnovu toga odreuje termin, sredstvo i
koncentracija aplikacije. Naravno , da se na bolesti i tetoine djeluje
ne samo kurativno, ve prije svega preventivno. Redovna vizuelna
zapaanja takoe, se u sklopu prognoze obavezno provode. Ovi
pregledi vre se na popoljcima, cvjetovima, listovima, ukupno na
cijelim prirastima i plodovima. Poetak i vrijeme trajanj a leta tetnih
insekata prati se pomou feromonskih klopki, to naravno
omoguava odreivanje pravovremenog momenta aplikacije. Sve
upute po pitanju integralne zatite dobijaju se direktno, preko
telefona ili telefonske sekretarice. U pravilu integralna zatita, i
pridravanje naela IP omoguuju datom konceptu smanjenje
trokova u proizvodnji i do 50%.
8.11.1 Integralna zatita kotiavih voaka od tetoina
Integralna zatita kotiavih voaka
od lisnih uiju ( Aphididae )
Lisne ui su tetnici brojne skupine insekata iz reda Homopterae .
Karakterie
ih
visok
potencijal
razmnoavanja,
naroito
partenogenezom, gdje u toku vegetacije mogu da razviju vei broj
generacija.
Biljkama priinjavaju direktne i indirektne tete. Direktne se ogledaju
u mehanikom oteenju biljnih dijelova a indirektne u prenosu
virusa-uzronika biljnih oboljenja. Ovisno o vrsti biljaka znaaj vrste
oteenja je razliit.
Poseban znaaj lisne ui imaju kod kotiavih voa obzirom na
rasprostranjenost virusnih oboljenja kod ovih vonih vrsta. Dobro je
poznat problem arke ljive parisutan na naem podruju vie
page 76 of 131
desetina godina. Virus koji uzrokuje ovu bolest prenosi se na vie

naina. Pored prenosa sadnim materijalom, koji moe biti
dominantan u pojediniom fazama, prijenos lisnim uima je stalno
prisutan u toku vegetacije. Dovoljno je da samo jedna jedinka lisne
ui, inficirana virusom hranei se na zaraenoj biljcu dospije na
nezaraenu i na njoj zapoene ishranu, da i ta biljka bude zaraena.
Radi se o insektima koji su manjih tjelesnih dimenzija (1-3 mm),
njenje tjelesne grae, uglavnom svjetlijih boja, mada se susree i
crna boja. Boja zavisi od vrste, stanita i godinjeg doba. Hrane se
sisanjem biljnih sokova u kojima preovladavaju ugljeni hidrati. Viak
eera izbacuju na cjevice ( sifuncule) na lenoj strani u obliku
medne rose. Mednom rosom se hrane mravi zbog ega se esto
javaljaju u zajednikoj populaciji sa uima i esto uzrokuju pogrene
dijagnoze. Nisu mravi uzrok pojave lisnih uiju nego obrnuto. Mravi
u ovom sluaju nisu tetni mada u odreenoj mjeri potpomau
ishranu lisnih uiju skidanjem medne rose sa pomenutih cjevica,
koja se moe zadrati na vrhu cjevice i stvrdnuti ime
onemoguava daljnu ishranu lisne ui.
Usni aparat je tipa aparata za bodenje i sisanje i glavno je sredstvo
prenosa virusa kod lisnih uiju bilo da je rije o mehanikom, ili
prenosu preko tjelesnih tenosti. Mehaniki nain podrazumijeva
prijenos na povrini usnog aparata i kao takav je od manjeg znaaja ,
jer je lisna u infektivna dok se v irus nalazi na povrini usnog
aparata. Meutim, prijenos virusa preko tjelesnih tenosti je
znaajniji obzirom da je jedinka lisne ui infektivna sve dok se virus
nalazi u njenom tijelu, a to je najee tokom cijela njena ivota.
Pojedini virusi su sposobni i da se umnoavaju u tijelu uiju, to
predstavlja dodatni pritisak , jer je u tijelu insekta virus prisutan
stalno u obimu sposobnom da i pri najmanjem kontaktu sa novom
biljkom izvri zarazu.
Ovisno o vrsti, lisne ui prezimljavaju u razliitim stadij ima razvoja.
Veina ekonomski znaajnih vrsta prezimljava u stadiju zimskog
jajeta na samim vokama. Stoga je i suzbijanje lisnih uiju bitno
zapoeti u toku mirovanja vegetacije jer se tada postiu znatno bolji
rezultati. Zimskim tretiranjem kotiavih vo aka sa mineralnim uljima
unitavaju se prezimljujua jaja uiju iz kojih se u proljee javljaju
najtetnije generacije. Bitno je suzbiti lisne ui u prva dva mjeseca
vegetacije, kada i prave najvee tete, naroito u prenosu viroza.
page 77 of 131
Kasnije u toku ljeta usporava prirast i cirkulacija biljnih sokova , a ui

se sele na zeljaste domaine. Sljedea kritina faza je ponovo u
jesen pri kasnom ljetnom prirastu kada se ui ponovo sele na
drvenaste biljke na kojima polau prezimljujua jaja.
Za uspjeno suzbijanje vrlo je bitan momenat intervencije i kvalitet
primjenjenog sredstva. Za odreivanje momenta intervencije
neophodno je izvriti pregled vonjaka na prisustvo i brojnost uiju.
To se radi vizualno, a moe i pomou utih ljepljivih klopki na kojima
se prati poetak leta uiju. Utvrivanjem prisustva uiju prisutupa se
odabiru sredstava koja moraju biti na listi dozvoljenih u integralnoj
zatiti bilja. Za zimsko tretiranje su to ve pomenuta mineralna ulja
koja se susreu i u kombinacijama sa fungicidnom kompon entom. U
toku vegetacije u obzir dolaze samo novija i ekoloki prihvatljiva
sredstva iz skupine sisteminih insekticida. Sistemik je neophodan iz
dva razloga: prvi je da dospije do uiju skrivenih u zakovrdanim
dijelovima listova i izboja, a drugi je da n e djeluje kontaktno ime se
tite korisni insekti koji se nalaze u tretiranom zasadu.
Integralna zatita od trenjine muhe (Rhagoletis cerasi )
Trenjina muha je najznaajniji tetnik trenje, vinje i maraske.
Oteuje plodove u fazi zriobe, to umanjuje trinu vrijednost
plodova kako za svjeu upotrebu tako isto i za industrijsku preradu.
Crvljive plodove izbjegava konzumirati veina ljudi , a isto tako u
industrijskoj preradi larve mogu oneistiti vee koliine gotovih
proizvoda.
Imaga trenjine muhe polau jaja u poetnim fazama zriobe, pri
pomjeni boje ploda od zelene prema utoj. Larva se ubuuje u plod i
njemu zavrava razvoj. Prezimljava u stadiju lutke u povrinskom
dijelu zemljita nakon to larve napuste otpale plodove.
Osnova integralne zatite je unitavanje otpalih plodova i lutki u
povrinskom dijelu zemljita u cilju smanjenja potencijala napada u
iduoj godinu.
Zatita u toku vegetacije bazira se na praenju pojave imaga
pomou utih ploa koje se rasporeuju u vonjaku. Nakon uoene
pojave imaga pristupa se tretmanu vonjaka sa sredstvima krae
karence (acetamiprid). U sluaju manjih zasada brojnost trenjine
muhe moe se uspjeno smanjiti i sa nekoliko utih ploa po stablu.
page 78 of 131
Ploe treba postaviti vie sa june strane, gdje plodovi u pra vilu
poinju ranije da mijenjaju boju.
Integralna zatita od grinja
Grinje su vrlo sitne ivotinjice iz klase Arachnidae , klase pauka. Od
insekata se razlikuju po mnogim osobinama , a najvanije su
morfoloke, gdje grinje imaju dva ili etiri para nogu , a insekti uvijek
tri para. Po ovoj morfolokoj karakteristici sa najlake identifikuju.
Obzirom da su malih tjelesnih dimenzija, ispod jednog mm, za
identifikaciju je u pravilu potrebna lupa odgovarajueg uveanja.
Imaju vie generacija u toku godine.
Ova skupina tetnika na kotiavom vou moe biti ekonomski
zanaajna. Posebno kod ljive pri formiranju uzgojnog oblika. Naime
jaa pojava grinja iz familije Eriophydae na poetku vegetacije ili u
rasadnicima izaziva jae grananje ljive, to je esto nepoel jno. Kod
trenje i vinje grinje mogu praviti vee probleme neposredno pred
zriobu plodova kad je zbog karence nemogue intervenisati
akaricidima.
Pored tetnih vrsta, u ovoj skupini tetnika postoje i mnoge korisne predatorske koje su jako osjetljive na primjenjivane insekticide i
akaricide u vrijeme totalne zatite. Vrlo brzo je populacija korisnih
grinja unitena tako da su tetne dole do izraaja obzirom na
veoma visok potencijal razmnoavanja. Kako je navedeno, veoma su
sitne u uglavnom se primjete tek po prenamnoenju i nastalim
tetama kada i nema neke koristi suzbijati iste.
Prezimljuju najee u stadiju jaja , a pojedine vrste i u stadiju larvi i
imaga u zatienim prostorima. tetne vrste u voarstu
prezimljavaju u stadiju jaja na stablima gdj e je prva mejra suzbijanja
zimsko tretiranje voaka sa mineralnim uljima. Suzbijanje populacija
u toku vegetacije se bazira na adekvatnom praenju pojave i stanja
meteorolokih prilika. Za ubrazani razvoj i razmnoavanje grinje
zahtijevaju vie temeparature uz manju vlanost zraka. Stoga se
posebna panja mora obratiti u toku ljetnih mjeseci. U sluaju jae
pojave i prognoze povoljnih vremenskih uvjeta treba intervenisati
nekim od akaricida dozvoljenim u integralnoj zatiti od ovih tetnika.
page 79 of 131
Slika 10. Lisne ui na mladom izboju-mladaru
Slika 11. Prezimljujua jaja lisnih uiju
Slika 12. Trenjina muha
page 80 of 131
Slika 13. Trenjina muha
Slika 14. Grinje na ljivi
page 81 of 131
Slika 15. Oteenje na prirastima ljive od grinja
8.11.2 Integralna zatita ljive, vinje i trenje od bolesti

Suenje cvjetova i granica i mrka trule plodova
(Monilioza) kotiavih voaka
prouzrokovai Monilinia laxa (Ader. et Ruhl.) Hon. ex Whet.; anamorf:
Monilia laxa (Ehr.) Sacc. i Monilinia fructigena (Ader. et Ruhl.) Hon. ex
Whet.; anamorf: Monilia fructigena Pers.
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Meu nekoliko parazita

kotiavih voaka koji prouzrokuju smanjenje prinosa, pogoranje
kvaliteta plodova, kao i prevremeno izumiranje stabala, vrste iz roda
Monilia kod nas, svakako, zauzimaju posebno mjesto. Ovo i zbog
toga to, pored velikih gubitaka koje prouzrokuju pri gajenju
pojedinih vrsta kotiavih voaka u toku vegetacije (sl. 94), vrlo su
znaajni i gubici koji nastaju na plodovima ovih voaka poslije berbe.
Tani podaci o ekonomskim gubicima, koje priinjavaju ovi paraziti u
naoj zemlji nisu poznati, ali nisu rijetki sluajevi da propada i do
80% plodova. Naime, usljed loeg transporta i slabijih smjetajnih
prilika dolazi do ozljeivanja i infekcije plodova, tako da esto za vrlo
kratko vrijeme propadaju velike koliine ovog voa i prije nego to
stignu na neko udaljenije trite.
Simptomi. Bolest se uoava na parazitiranim cvjetovima,
mladarima, granama, granicama i plodovima pojedinih vrsta
kotiavih voaka.
Cvjetovi i mladari. Infekcija cvjetova moe da nastane odmah po
njihovom oslobaanju iz pupoljaka, ali i kasnije tokom perioda
cvjetanja. Prvi simptomi bolesti na ovim organima uoavaju se u
vidu suenja pranika i kruninih listia, poslije ega se ubrzo sue i
ostali dijelovi cvijeta (sl. 1). Ako je vrijeme vlano, na izumrlim
cvjetovima se obrazuju sitne gomilice pepeljaste boje, sastavljene od
reproduktivnih organa parazita. Kroz cvjetnu drku micelija parazita
prodire i u tkiva mladara, gdje produava svoje razvie,
prouzrokujui na njima u poetku ovalne i eliptine pjege, koje se, u
povoljnim uslovima za razvoj patogena, ire i spajaju, prstenasto
obuhvatajui mladar, tako da se dio iznad mjesta zaraze sui i
izumire. U vlanim uslovima iz oboljelog tkiva mladara istie smola,
to esto moe posluiti kao dobar dijagnostiki znak o
prouzrokovau nastale bolesti, jer naoko slini simptomi mogu
page 82 of 131
nastati i izumiranjem tkiva mladara, usljed dejstva kasnih proljetnih

mrazeva.
Plodovi. Plodovi mogu biti inficirani od trenutka zametanja pa do
potpune zrelosti, ali i kasnije, poslije berbe, u toku transporta i
skladitenja. Mladi plodovi skoro po pravilu bivaju inficirani preko
sasuenih pranika, koji se na njima zadravaju due vremena, ali
zaraza moe nastati i kroz pokoicu ploda ako je peridermis ma i
najmanje ozlijeen. Ove povrede najee nanose insekti, a mogu
nastati i usljed dejstva hemikalija, insolacije, grada i sl. Prvi
simptomi bolesti uoavaju se u vidu manjih, okruglastih, mrkih
pjega, koje se ire dosta brzo, a ako je temperatura povoljna i ima
dosta vlage, plod moe biti zahvaen u potpunosti i propasti za
svega nekoliko dana. Na povrini ploda dolazi do obilne sporulacije
parazita (sl. 2). Kroz obrazovane pukotine na pokoici ploda izbijaju
pepeljaste gomilice, sastavljene od reproduktivnih organa parazita
(sporodohije), koje se obino formiraju u vidu koncentrinih
krugova, to predstavlja jedan od karakteristinih dijagnostikih
znakova ove bolesti. Oboljeli plodovi postepeno gube vodu, sue se
i pretvaraju u mumije, koje su proete micelijom i slue za
odravanje patogena tokom zime. Tako mumificirani plodovi u toku
zime mogu ostati u kronji, privreni micelijom uz granu, ili pak
opadaju i ostaju na zemlji ispod kronje.
Opis parazita. Kotiave voke parazitiraju dvije vrste iz roda
Monilinia, i to: Monilinia laxa ( Ader. et Ruhl.) Hon. ex Whet. (syn.
Sclerotinia laxa Ader. et Ruhl.; S. cinerea (Bon.) Sch.); anamorf :
Monilia laxa (Ehr.) Sacc., koja je dominantan parazit kotiavih
voaka kod nas, i Monilinia fructigena (Ader. et Ruhl.) Hon. ex Whet.
(syn. Sclerotinia fractigena Ader. et Ruhl.); anamorf: Monilia
fructigena Pers., koja se rjee pojavljuje kao parazit kotiavih
voaka kod nas.
Oba navedena parazita imaju skoro identinu biologij u, a morfoloke
razlike izmeu njih su relativno male. Tako se ova dva parazita
meusobno mogu razlikovati na osnovu izgleda njihovih kolonija na
krompir-dekstroznoj podlozi, na kojoj je obod kolonije M. laxa
renjevit, dok je kod M. fructigena cio. Takoe, ovi paraziti se mogu
dosta lako razlikovati i na osnovu naina klijanja njihovih konidija,
odnosno izgleda zaetaka hifa, koji je kod M. laxa jednostavan,
page 83 of 131
kratak i razgranat, dok je kod M. fructigena prost, dugaak i nerazgranat.

U ciklusu njihovog razvia mogu se razlikovati: kondije anamorfnog
(bespolonog) stadijuma ( Monilia spp.); nepotpune sklerocije
(strome) i apotecije-plodnosna tijela teleomorfnog (polnog) stadija
(Monilinia spp.). Kondijski stadijum karakterie se kratkim,
jednostavnim konidioformama, na kojima se razvijaju u duim
nizovima kondije limunastog ili ovalnog oblika. Kondiofore
s
kondijama uvjek se obrazuju u veim grupama, stvarajui esto
krupnije gomilice (sprodohije) u vidu sivih ili pepeljastih bradaviica
na povrini oboljelih organa voke. U mumificiranim plodovima
(stromama) micelija odrava svoju vitalnost preko deset godina,
stvarajui svake godine u toku proljea na njima nove generacije
kondija, dok formiranje apotecija na ovim organima u naim
uslovima jo nije utvreno.
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. M. laxa prezimljava u obliku
micelije u kori oboljelih grana i granica, i u mumificiranim
plodovima koji se nalaze u kronji ili na povrini zemljita, dok M.
fructigena obino prezimljava u mumificiranim plodo vima. U
povoljnim uslovima temperature i vlanosti micelija sporulie tokom
zime i proljea, bilo u kori oboljelih grana ili na mumificiranim
plodovima, tako da u naim uslovima osnovne izvore infekcija
predstavljaju kondije koje se formiraju u proljee u vidu pepeljastih
gomilica - sporodohija na mumificiranim plodovima i na oboljelim
granicama i sasuenim cvjetovima ili rak -ranama.
Primarne zaraze se najee vre konidijama, ali u nekim podrujima
one mogu nastati i od askospora formiranih u apotecijama , koje se
stvaraju na mumuficiranim plodovima. Meutim, smatra se da su u
naim uslovima konidije osnovni izvor inokuluma, kako za primarne,
tako i za sekundarne zaraze.
Dui kini periodi u proljee omoguuju obilnije formiranje konidija,
njihovo rasijavanje, klijanje i infekciju cvjetova i mladara kotiavih
voaka. Takoe, u vlanim uslovima, koliina inokuluma se tokom
vegetacije poveava, zbog ega se skoro redovno moe oekivati i
jaa pojava trulei plodova. Konidije parazita klijaju u irokom
temperaturom intervalu, ali je optimalna temperatrua za infekciju
18-22oC, kada inkubacioni period traje svega 2 -3 dana. Ovi podaci
jasno ukazuju o specifinim osobinama parazita, a ujedno i o
problemima suzbijanja istih.
page 84 of 131
Suzbijanje. Suzbijanje M. laxa i M. fructigena, parazita kotiavih

voaka, veoma je sloeno, bez obzira na karakter mjera koje se
preduzimaju. Uspjena zatita se moe postii samo uz upotrebu
integralnih mjera zatite koje podrazumjevaju uzgoj otpornih sorti
pojedinih vrsta kotiavih voaka u z primjenu agrotehnikih,
mahanikih i hemijskih mjera suzbijanja ovih patogena.
Uzgoj otpornih sorti. Pitanju introdukcije i uzgoja pojedinih novih
tolerantnijih i otpornijih sorti ljive, beskve, vinje i drugih vrsta
kotiavih voaka, kao jednom od naj jednostavnijih i najjeftinijih
naina borbe protiv Monilia spp., kod nas se, na alost, jo uvijek ne
posveuje dovoljna panja, a i dostupni podaci su jo uvijek
nedovoljni, na emu bi se u budunosti trebalo mnogo vie i
konkretnije raditi.
Agrotehnike mjere. Pri podizanju zasada pojedinih vrsta
kotiavih voaka treba birati ocjedite terene, gdje lako dolazi do
provjetravanja, a redove postavljati u pravcu dominantnih vjetrova,
radi bolje aeracije. U vonjaku treba redovno provoditi sve
higijenske mjere (njega kronje, suzbijanje korova i dr.)
poveavajui na taj nain vitalnost voki, a samim tim i smanjujui
do izvjesne mjere napad parazita. Isto tako, pravilno i ujednaeno
naubrene voke Monilia spp. manje napadaju.
Mehanike mjere. Od mehanikih mjera borbe, najznaajnije je
sasjecanje i spaljivanje oboljelih i sasuenih granica, kao i
sakupljanje i zakopavanje mumificiranih plodova. Ovo sakupljanje
treba izvesti jo u jesen i to kako plodova koji se nalaze na zemlji,
tako i onih koji su ostali na voki. Takoe, ukoliko je mogue, treba
uklanjati oboljele plodove jo u toku ljeta im se na njima ukau prvi
znaci zaraze. Isto tako, ukoliko je mogue, treba ukloniti i sve opale
plodove sa zemlje, koji su najee oteeni od strane insekata, jer
e i ti plodovi biti inficirani od strane Monilia spp.
Ove mjere mogu biti veoma korisne u okunicama (na manjim
povrinama), jer se njima znaajno umanjuje infekcioni potencijal
parazita. Meutim, u veim vonjacima, koji se obrauju, a gdje je
navedene mjere tee sprovesti, korisno je opale mumificirane
plodove zaorati, ali dosta duboko. Kod pojedinih vrsta kotiavih
voaka se, nadalje, preporuuje i uklanjanje zimskom rezidbom svih
suvih grana i granica, zajedno sa mumificiranim plodovima na
njima.
page 85 of 131
Hemijske mjere. Sve dosad navedene mjere, iako korisne,

najee same nisu dovoljne za uspjenu zatitu ljive, breskve,
vinje i drugih vrsta kotiavih voaka zbog ega se kod nas redovno
preduzimaju i mjere hemijskog subijanja Monilia spp., posebno u
godinama povoljnim za njihov razvoj (tzv. godinama monilioza ), pri
emu je vrijeme aplikacije i broj tretiranja u direktnoj zavisnosti od
konkretnih meteorolokih uslova, duine cvjetanja, osjetljivosti vrste
(sorte), razvoja parazita i osobenosti fungicida koji s e primjenjuju.
Iskustva su pokazala da se u naim uslovima za uspjeno suzbijanja

Monilia spp., parazita pojedinih vrsta kotiavih voaka, najee
mogu preporuiti 3 tretiranja, i to: prvo, prije kretanja vegetacij e,
preparatima na bazi bakra (Champion, Bakrocid-50, Bakarni
oksihlorid S-50, Bakarni kre 50, Cuprablau-Z, Plavi kamen,
Bordovska orba, i dr.); drugo, prije poetka cvjetanja i tree,
odmah po precvjetavanju, pri emu su vrijeme i kvalitet aplikacije
kljuni za uspjeno suzbijanje ovih patogen a. U sluaju produenog
trajanja uslova povoljnih za ostvarivanje infekcije ovih parazita u
vrijeme cvijetanja, a to su uslovi viednevne poveane vlage (kia,
magla, rosa) pojedini tretmani se mogu ponoviti u razmacima 5 -7
dana. Takoe, tokom sazrijevanja plodova potrebno je vriti redovno
suzbijanje insekata koji oteuju plod i na taj nain prave povrede
kroz koje ovi patogeni lako mogu prodrijeti u njih.
Za uspjeno suzbijanje Monilia spp. prema preporuci EPPO-a mogu
se koristiti preparati na bazi fludioksonila + ciprodinila (Switch 62,5WG), fenheksamida (Teldor), prosimidona (Sumilex 50 FL),
iprodiona (Kidan), miklobutanila (Systane 6 -FLO), tebukonazola
(Folicur WP 25) i karbendazima (Bavistin FL, Zino) , pri emu je za
izbjegavanje pojave rezistentnost i za preporuku kombinovanje
sisteminih i protektivnih fungicida.
Kovravost lista breskve
prouzrokova Taphrina deformans (Berk.) Tul.
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Kovrdavost lia

breskve je jedna od najrasprostranjenijih i ekonomski n ajznaajnijih
bolesti breskve kod nas. Rasprostranjena je u svim krajevima nae
zemlje gdje se breskva gaji. Bolest se naroito ispoljava u onim
klimatskim rejonima gdje je proljee prohladno i kiovito u doba
kretanja vegetacije.
page 86 of 131
Ekonomski znaaj ove bolesti se ogleda u tome, to oboljeli listovi

breskve otpadaju tokom vegetacije (ve u maju), poslije ega voke
ponovo prolistavaju, tokom juna i jula, to dovodi do njihovog
iscrpljivanja. Ovakve voke slabije formiraju cvijetne pupoljke, zbog
ega im se smanjuje rodnost u narednoj godini. Osim toga, i mladari
ovakvih voaka nedovoljno sazrijevaju, pa su podloni izmrzavanju
tokom zime, a i lake podlijeu napadu drugih parazita breskve. U
godinama jakih zaraza, takoe, dolazi i do otpadanja nesazrelih
plodova, a ukoliko oni i ne otpadnu, sporije dozrijevaju i loijeg su
kvaliteta. Ukoliko se bolest manifestuje na jednoj voki uzastopno
nekoliko godina, ona toliko oslabi, da najzad upotpunosti izumire. T.
deformans je patogen breskve i nektarine, rijetko infi cira badem, a
veoma rijetko kajsiju.
Simptomi. Bolest se uoava na parazitiranim listovima, mladarima,
cvjetovima i plodovima breskve.
List. Najkarateristiniji simptomi bolesti ispoljavaju se na liu, koje
biva inficirano odmah po oslobaanju iz pupolj ka. Parazitirano lie
se vie ili manje deformie, nabora i isko vrda (sl. 3), pa otuda i sam
naziv bolesti. Ove deformacije nastaju usl jed nejadnakog razvoja
nerava i parenhima lista, do kojeg dolazi zbog dejstva parazita. Kod
rane zaraze, tj. na mladom liu, kovrdavost obino zahvata cijelu
povrinu liske, dok se kod kasnije inficiranog lia bolest ispoljava
samo mjestimino. Zbog gubitka hlorofila inficirani dijelovi lista
poprimaju ukastozelenu, a kod nekih sorti i crvenkastoljubiastu
boju. Krajem proljea na iskovrdanom liu pojavljuje se sivkasta
pravlaka sastavljena od reproduktivnih organa parazita, poslije ega
oboljelo lie pouti, a potom postaje mrko, sasuuje se i otpada.
Kovrdavost lia breskve koju prouzrokuje T. deformans umnogome
lii na kovrdanje lia iste voke koju uzrokuje biljna va Myzus
perisice . Razlika je u tome to lie koje je iskovrdano usled dejstva
lisnih vaiju ne mijenjaju boju, nego ostaje stalno zeleno, a i ako
pogledamo nalije lia u kovrdavim dijelovima emo gotovo uvijek
nai biljne vai.
Mladari. Bolest esto zahvata i mladare, koji se nepravilno razvijaju i
deformiu. Njihovi internodiji zadebljavaju i ostaju kratki, uvrnuti su,
zaostaju u porastu i mijenjaju boju u utocrvenkastu. U potpunosti
oboljeli mladari izumiru poslije pojave sivkaste prevlake na njihovoj
page 87 of 131
povrini, dok djelimino zahvaeni rastu katkad i nadalje, ali ne

dozrijevaju, zbog ega izmrzavaju tokom zime.
Cvjetovi i plodovi. I cvjetovi i mladi plodovi, mogu biti parazitirani,
to se obino dogaa u godinama jakih zaraza. Oboljeli cvjetovi u
cijelosti se deformiu, sue i otpadaju, dok plodovi postaju
deformisani i izdueni. Na njima se formiraju u poetku
ukastozelenkasti (sl. 4), a potom ukastocrvenkasti mjehurasti
izrataji, poslije ega oni posmee, smeuraju se i otpadaju.
Osobine parazita. Taphrina deformans je obligatni parazit. Nema
kondijski stadijum i ne obrazuje plodonosna tijela, te u ciklusu
razvia ovog parazita nalazimo samo miceliju i askuse u kojima se
formira po 8 askospora, iz kojih pupljenjem nastaju sekundarne
spore. Sekundarne spore mogu nastati iz askospora dok su one jo u
askusu ili poslije njihovog osloboenja iz askusa, to umnogome
podsjea na kvasce.
Micelija patogena se razvija interelijski i stimul ativno djeluje na
parazitirane elije, te pojaava njihovo razvie i diobu, a smanjuje u
njima sadraj hlorofila. Prema Ivanoviu (1992) T. deformans
formira vegetativne i sporonosne hife. Vegetativne hife su
izduene, konaste, sastavljene od dugih, t ankih elija i uglavnom se
nalaze u mladarima, dok su sporonosne hife sastavljene od
nepravilnih kratkih elija i nalaze se u liu.
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. Mada je ivotni ciklus
T. deformans dobro poznat, neki detalji oko prezimljava nja i
nastajanja infekcije nisu jo dovoljno razrijeeni. Prema nekim
autorima askospore i sekundarne spore prezimljavaju u granama i
granicama breskve, dok drugi smatraju da neke od njih dospjevaju
u pupoljke i da tu, zatiene, ostaju do proljea kada o bavljaju
zarazu. Postoje, takoe, i pretpostavke da prezimljuje samo micelija
u oboljelim lastarima i da se na njoj, u poetku vegetacije stvaraju
askusi, iz kojih se oslobaaju askospore koje vre infekciju mladog
lia.
Prezimjele askospore i sekundarne spore se proljetnim kiama
spiraju sa grana na lisne pupoljke, gdje se bespolno razmnoavaju
pupljenjem. Odmah po otvaranju pupoljka, one klijaju u kapi vode i
vre infekciju tek otvorenog pupoljka ili mladog lista. Infekcije se
ostvaruju u relativno kratkom vremenskom periodu, samo onda kada
ove spore dou u kontakt sa nediferenciranim tkivom domaina.
page 88 of 131
Optimalna temperatura za infekciju i razvoj parazita je 15,5 -21C.

Ako je kretanje vegetacije usljed prohladnog i kiovitog vremena
due i sporije, period osjetljivosti breskve na infekciju je dui i
obnuto, pri toplijem i suvom vremenu, period osjetljivosti je krai, a
napad parazita slabiji.
Poslije infekcije micelija parazita brzo raste interelijski ispod gornjeg
epidermisa, stimuliui intenzivniji pora st elija, to dovodi do pojave
karakteristinih simptoma bolesti. Ispod kutikule oboljelih listova
parazit obrazuje splet hifa (himenium), od kojih se neke razvijaju u
askuse, koji izdiu kutikulu i izbijaju na povrinu lista, stvarajui
karakteristinu sivkastu prevlaku. Pri toplom i vlanom vremenu
dozreli askusi pucaju i iz njih se oslobaaju askospore koje se
razmnoavaju pupljenjem i formiraju tzv. sekundane spore
(blastospore, sporidije). Ove spore ne ostvaruju sekundarnu zarazu
jer osjetljivo tkivo domaina brzo postaje veoma otporno prema
dejstvu parazita. Osim toga, ove spore se ire kinim kapima, zbog
ega je mala mogunost njihovog raznoenja sa oboljelih na zdrave
voke, kao i za njihovo irenje izvan zasada. Meutim, sekundarne
spore prezimljavaju i predstavljaju izvore zaraze sledeeg proljea
ime se ivotni ciklus parazita nastavlja.
Suzbijanje. Ako se breskve koje se uzgajaju u palirima pored
zidova, zatite od kie kakvim zaklonom, pojava bolesti na njima
bie minimalna. Meutim, ova mjera, iako korisna u okunicama,
najee je teko izvodljiva, pogotovo u veim zasadima, pa se za
potpunu zatitu breskve od T. deformans obavezno preduzimaju
mjere hemijskog suzbijanja ovog patogena. Primjena fungicida
poslije otpadanja lia breskve u jesen ili rano proljee, prije
bubrenja pupoljaka, omoguuje skoro potpunu zatitu breskve. Pri
tome, osim pravilnom izboru fungicida, potrebno je posebnu panju
posvetiti vremenu tretiranja breskve, jer se zna da ukoliko gljiva
prodre u tkivo biljaka i ostva ri infekciju, parazit se ne moe suzbiti.
U naim uslovima za pravilno suzbijanje T. deformans dva prskanja
igraju odluujuu ulogu. Prvo prskanje se obavlja u jesen i ima za cilj
da uniti askospore i sekundarne spore parazita koje prezimljuju.
Ovo prskanje nije vremenski organieno i moe se izvoditi tokom
itave jeseni, poslije otpadanja lia. Meutim, poto ovo prskanje
utie i na suzbijanje nekih drugih parazita breskve ( Stigmina
carpophila , Monilia spp.) potrebno ga je izvesti, najkasnije, do
page 89 of 131
sredine novembra. Drugo prskanje obavlja se u proljee u fenofazi

bubrenja pupoljaka breskve, i za razliku od jesenjeg, vremenski je
ogranieno. U naim uslovima to je vrijeme izmeu prvog i
petnaestog februara u junim krajevima i primorju, i krajem februara
do 15. marta za nae kontinentalne krajeve. Meutim, u sluaju da
se fenofaza kretanja pupoljaka produi, usljed niih temperatura
praenih kiom, ovo prskanje treba ponoviti.
Vie autora (Radman Ljubica, 1979, Ciglar, 1988; Kipati i
Maceljski, 1989; Ivanovi, 1992) navode da pri suzbijanju T.
deformans najveu efikasnost ispoljava Bordovska orba (u konc. 2 3%), kojom se obavlja tzv. plavo prskanje voaka. Ovim
fungicidom stabla treba temeljno isprskati (okupati) tako da svaka
granica bude nakvaena. Kako se plava boja bordovske orbe na
kori voaka dobro vidi, breskve se drugi dan dobro pregledaju,
poslije ega se tretiraju grane i granice koje su u prethodnom
prskanju proputene. Na taj nain se na njima formiraju naslage
bordovske orbe, koja se na kori zadrava dugo, te fungicid u njoj
unitava prezimjele reproduktivne organe parazita, pa nema ni
zaraze u fazi pupanja.
I drugi fungicidi na bazi bakra (Champion, Bakrocid -50, Bakarni
oksihlorid S-50, Bakarni kre 50, Cuprablau-Z i Plavi kamen)
ispoljavaju dobru efikasnost za suzbijanje T. deformans. Pri upotrebi
preparata na bazi bakra, potrebno je paziti da se tretiranje breskve
obavi najkasnije do pred samo kretanje pupoljaka, jer pri prekasno
izvrenom prskanju tim preparatima moe doi do pojave
fitotoksinosti (pojave oegotina na pupoljcima, odnosno na liu
breskve). Za suzbijanje ovog patogena osim preparata na bazi bakra
mogu se koristiti i preparati na bazi ditianona (Delan), dodina
(Melprex S-65) i cirama (Ciram S-75). Prskanje ovim fungicidima
izvodi se kada se listii poinju pojavljivati iz pupova, dakle neto
kasnije nego preparatima na bazi bakra. Ukoliko se ukae potreba,
prskanja ovim preparatima treba ponoviti poslije 5 -6 dana.
Meutim, u sluaju da prskanje iz bilo kojeg razloga iz ostane, i
bolest se pojavi u jakom intenzitetu, to neminovno dovodi do
masovnog otpadanja lia breskve, jedino to se moe uraditi je da
se breskve odravaju u to boljoj kondiciji. Takve voke treba u
maju prihraniti azotnim ubrivom, i, ako je mogue, u sunom
periodu zaliti kako bi lake obnovile lie. Takoe, u sluaju potrebe
treba odstraniti plodove sa voaka, kako se one ne bi previe
page 90 of 131
iscrpljivale. Da ove mjere upotpunimo, potrebno je stalno voditi

rauna o tome, da se orezivanje bresaka vri, pra vilno i na vrijeme,
kao i da se redovno uklanjaju sve oboljele i osuene grane i
granice.
Postoje i izvjesne razlike u osjetljivosti prema ovom parazitu izmeu
pojedinih sorti breskve i nektarine, ali potpuno otpornih sorti nema,
pa se breskva i nektarina u toku gajenja i dalje moraju titi
fungicidima. Meutim, u budunosti bi ovom pitanju trebalo posvetiti
vie panje.
upljikavost lia kotiavih voaka
prouzrokova Stigmina corpophila (Lv.) M.B. Ellis; syn. Wilsonomyces
carpophilus (Lv.) Adask. et al.
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Stigmina carpophila

(Lev.) Ellis; syn. Clasterosporium carpophilum (Lev.) Aderh.,
prouzrokova upljikavosti lia voaka, predstavlja ekonomski
znaajnog parazita kotiavih voaka i to kako kod nas, tako i
gotovo u cijelom svijetu, svuda gdje se one gaje. Parazit napada
mnoge gajene vrste iz roda Prunus, kao to su: kajsija, breskva,
nektarina, vinja, trenja, ljiva i badem, od kojih najve u osjetljivost
ispoljava breskva, kajsija i tre nja.
Simptomi. Bolest se uoava na parazitiranim listovima, plodovima,
mladarima, pupoljcima i cvjetovima ko tiavih voaka.
List. Na oboljelim listovima u poetku se uoavaju sitne
crvenkastosmee pjege, oiviene tamnijim rubom. Vremenom se
pjege poveavaju, a tkivo unutar njih postaje mrke boje, izumire i
ispada tako da listovi postaju upljikavi (sl. 5). Broj pjega na jednom
listu moe da bude razliit, a esto dostie i nekoliko desetina, usljed
ega list poprima izgled kao da je izreetan samaricom, zbog ega
ovu bolest u nekim mjestima nazivaju i samavost ili reetavost
lista. Jako oboljelo lie se sui i opada ve u rano ljeto i nije rijetko
da su stabla ve sredinom ljeta skoro bez lia, osim u vrnim
dijelovima kronje, gdje se bolest ispoljava u manjem inten zitetu.
Usljed ovako ranog opadanja lia cvijetni pupovi se slabije formiraju
to se moe negativno odraziti na prinos u slijede oj godini.
Plod. Simptomi bolesti na plodovima se razlikuju i u zavisnosti su od
vrste voke. Na plodovima trenje i vinje uoavaju se ulegle,
smee, esto crvankasto oiviene pjege. Ranije inficirani plodovi se
page 91 of 131
sue; neki od njih otpadnu, dok drugi ostaju da vise u kro nji. Na
kasnije oboljelim plodovima uoavaju se pjege, plodovi se ne sue,
ali im je kvalitet umanjen.
Na plodovima kajsije i breskve ispoljavaju se neravne
crvenkastosmee pjege sa svjetlijim sredinjim dijelom koje lie na
sitne kraste ili bradavice (sl. 6). Na povr ini ploda esto dolazi do
isticanja smole, to sve zajedno znatno umanjuje njihovu upotrebnu
vrijednost.
Na plodovima ljive simptomi se direktno ne ispoljavaju, ali oni zbog
ranog i jakog gubitka lia slabije dozrijevaju, nemaju dovoljno
eera, pa su kiseliji i loijeg su kvaliteta. Kod ljive veliki broj
plodova i opadne.
Mladari. Pojava simptoma bolesti na mladarima je naroito znaajna
kod breskve, kod koje se ve na zelenoj kori ovih organa uoavaju
izduene smee pjege sa crvenkastim obodom, iz kojih esto istie
smola. Razvojem bolesti mladari mogu biti i prstenasto obuhva eni,
kada se njihov vrni dio sui i izumire, to se esto pogreno
pripisuje mrazu. Takoe, pjege mogu i da se ire duinom mladara,
kada dovode do raspucavanja tkiva kore i formiranja rak -rana, to
takoe moe biti uzrok njihovog suenja i izumiranja. Ovakve rakrane se mogu formirati i na mladarima trenji i vinje, ali su one
obino manje nego kod breskve. S. carpophila takoe inficira i
unitava spavajue pupoljke, koji potamne i nakon suenja smole
(koja se ponekad ispolji) izgledaju kao lakirani.
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. S. carpophila
prezimljava micelijom u opalom liu, u rak-ranama na ljetorastima i
u oboljelim pupoljcima, a kod trenje i u sasuenim plodovima
zaostalim u kronji voke. U proljee, u povoljnijim uslovima, na
opalom liu (na povrini zemljita) i zaostalim plodovima (u kronji
voke), kao i u rak-ranama i oboljelim pupoljcima, parazit formira
konidije, koje slue kao inokulum za primarne infekcije listova, a
kasnije i plodova, mladara i pupoljaka. Prve infekcije listova poinju
ve tokom aprila, dok mladari bivaju inficirani u junu i julu, ali i
kasnije tokom ljeta i jeseni.
Konidije parazita klijaju u irokom temperaturnom intervalu, ali je
optimalna temperatura za infekciju 18-21C. Meutim, vlanost je
jedan od najvanijih faktora koji omoguava kako intenzivnu
fruktifikaciju parazita, tako i njegovo raznoenje i infekciju. Naime,
page 92 of 131
konidije patogena se raznose kinim kapima, pa je zato lie na

granama u niim dijelovima kronje jae inficirano, jer konidije spira
kia, cijedei se niz kronju. Takoe, intenzitet bolesti vrlo je
zavistan od, vie ili manje, kiovitog vremena. Kada u proljee ima
mnogo kia, tada se bolest ispoljava u jakom intenzitetu, dok
naprotiv, kada je u to doba malo kie, bolest je rijetka. Parazit
prestaje sa razvojem u toku ljeta u uslovima suvlje klime. Me utim,
im padnu prve jesenje kie on se ponovo aktivira kada dolazi do
infekcije pupoljka i mladara.
U toku vegetacije parazit formira vi e generacija konidija, tako da
ima vei broj sekundarnih zaraza. Osim toga, S. carpophila nije
specijalizovan parazit, pa su mogu e unakrsne infekcije pojedinih
kotiavih vrsta voaka (npr. parazit se moe prenijeti sa trenje na
breskvu i obrnuto).
Suzbijanje. Oboljele granice i ljetoraste na kojima se nalaze rakrane treba rezidbom ukloniti i spaliti. Me utim, ova mjera, iako
korisna, najee sama nije dovoljna, pa se preduzimaju i mjere
hemijskog suzbijanja parazita , posebno u godinama povoljnim za
njegov razvoj. Meutim, ukupan broj tretiranja, kao i vrijeme
aplikacije u pojedinim godinama su razliiti i u zavisnosti su od
meteorolokih uslova, razvoja parazita i osobenosti preparata koji se
primjenjuje. Iskustva su pokazala da se u na im uslovima mogu
preporuiti 3 tretiranja za suzbijanje S. carpophila, i to: prvo, u fazi
bubrenja pupoljaka (tzv. "plavo prskanje") Bordovskom orbom ili
drugim preparatima na bazi bakra (Champion, Bakrocid -50, Bakarni
oksihlorid S-50, Bakarni kre 50, Cuprablau-Z, Plavi kamen); drugo,
odmah po procvjetavanju, i tree, 2-3 nedjelje poslije drugog. Za
drugo i tree prskanje mogu se koristiti fungicidi na bazi ditianona
(Delan SC-750), cirama (Ciram S-75) i kaptana (Merpan 50 WDG,
Stoper, Captan WP 50).
Roga ljive
prouzrokova Taphrina pruni Tul.

Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Roga je veoma
rasprostranjena bolest ljive, kako kod nas, tako i u svijetu. Prvi put
je utvrena 1864. godine od strane de Barya. tete koje prouzrokuje
T. pruni su razliite zavisno od rejona i godine. U godinama sa
vlanim i hladnim proljeem (godine rogaa), tete mogu biti veoma
page 93 of 131
velike, jer T. pruni moe da uniti i do 80% zametnutih plodova, koji

gube svaku upotrebnu vrijednost.
T. pruni parazita vrste roda Prunus (P. domestica , P. spinosa , P.
insitita , P. ussuriensis , P. cerasifera , P. divaricata , P. nigra , P.
americana , P. subcordata i dr.). Osim evropske i orjentalne ljive,
ovaj patogen napada jo i ukrasnu ljivu i crni trn.
Simptomi. Tipini simptomi se ispoljavaju na plodovima, mada
mogu da budu napadnuti i ljetorasti, li e i cvijet. Pod uticajem
patogena, zaraeni plodovi se razvijaju bre nego zdravi, zbog ega
se izduuju, krive i poprimaju oblik koji podsje a na rog, odakle i
naziv "roga" (sl. 7 i 8). U nekim sluajevima ove promjene su
manje izraene i plodovi imaju izgled pasulja, zbog ega se nazivaju
jo i "pasuljare". Oboljeli plodovi su obino vei od zdravih plodova,
blijedozelene su boje, pljosnatog oblika i u njima se esto ne razvija
kotica, niti sjemenka. Meso deformisanih plodova je krto i
suneraste konstitucije. Na njima se obrazuje sivkasta prevlaka,
poslije ega oni nekrotiraju, pocrne i opadaju, to direktno umanjuje
prinos.
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. Ciklus razvoja ove
gljive je slian ciklusu razvoja T. deformans . Utvreno je da se
micelija T. pruni nalazi na granicama ljive i da kroz cvjetnu
peteljku moe da prodre u plodnik. Meutim, zarazu mladih plodova
mogu da izazovu i askospore. Micelija, koja je zahvatila cijeli
mezokarp, dospijeva ispod kutikule ploda i tu formira askuse, koji
izbijaju na povrinu cijepajui je. Utvreno je da mladi plodovi mogu
da budu zaraeni i spoljnim putem od askospora ili sekundarnih
blastospora koje su od njih nastale. Odravanje ovog patogena
tokom zime moe biti i askosporama ispod ljuspastih listia
pupoljaka. Razvoju patogena pogoduje visoka vlanost i umjerena
temperatura (17-190C) u vrijeme cvjetanja.
Suzbijanje. Mehaniko skidanje i unitavanje rogaa po njihovoj
pojavi moglo bi dati izvjesne rezultate, ali se u praksi malo
primjenjuje. Osnovna mjera zatite je preventivno unitavanje
askospora i sekundarnih blastospora, koje se nalaze u kruni voaka.
Ono se izvodi primjenom fungicida na bazi bakra (Champion,
Bakrocid-50, Bakarni oksihlorid S-50, Bakarni kre 50, Cuprablau-Z,
Plavi kamen, Bordovska orba, i dr.) u vrijeme mirovanja ljive
page 94 of 131
(plavo zimsko prskanje). U toku vegetacije mogua je zatita

plodova fungicidima na bazi ditianona (Delan SC-750), cirama
(Ciram S-75) i dodina (Melprex S-65).
Crvena pjegavost (plamenjaa) lista ljive
prouzrokova Polystigma rubrum (Pers.) DC.; anamorf: Polystigmina
rubra (Pers.) DC.
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Crvena pjegavost

(plamenjaa) lista je jedna od najznaajnijih bolesti ljive kod nas,
naroito na osjetljivim sortama kao to je Poegaa. Usljed
prevremenog opadanja lia do kojeg dolazi pri jaem napadu
patogena plodovi ostaju sitni, nakiselog ukusa, bez dovoljno eera,
zbog ega imaju smanjenu upotrebnu vrijednost. Pri povoljnim
uslovima oboljela stabla ponekad ponovo listaju u jesen, to do datno
iznuruje biljku, koja postaje osjetljiva na zimsko izmrzavanje.
Simptomi. Na mladom liu pojavljuje se vei broj narandastih
pjega razliitih veliina, koje su sa lica ispupene, a sa nalija ugnute
(sl. 9). U poetku pjege su ukaste, zatim dobijaju narandastu, a
na kraju tamnocrvenu boju (sl. 10). Jae oboljelo lie prevremeno
opada u toku avgusta i poetkom septembra.
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. P. rubrum prezimljava
na opalom liu u kome se razvija saprofitski, formirajui u njemu
plodonosna tijela - peritecije sa askusima i askosporama, koji svoj
razvoj dovravaju u proljee sa poveanjem temperature. U vrijeme
cvjetanja i precvjetavanja ljive, poslije kinog i vlanog vremena,
oslobaaju se prve askospore koje pod uticajem kie ili rose
ostvaruju primarne zaraze lia. Period pojave askospora iz
prezimjelih organa je dosta dug, zbog ega se kritian period za
zarazu kree od poetka listanja, pa 2-3 nedjelje poslije
precvjetavanja, a nekih godina i do sredine ljeta. Reproduktivni
organi koje parazit formira u toku vegetacije na listu (piknospore)
nemaju znaaja za irenje bolesti.
Suzbijanje. Za preporuku je uklanjanje i unitavanje opalog lia u
kojem gljiva prezimljava, to doprinosi ukupnom umanjenju
infektivnog potencijala parazita. Ukoliko ova mjera nije dovoljna,
suzbijanje patogena i zatita ljive od vri se primjenom fungicida na
bazi propineba (Antracol), mankozeba (Dithane M-70) ili kaptana
page 95 of 131
(Merpan 50 WDG, Stoper, Captan WP 50). Prvi tretman je potrebno

izvriti nakon precvjetavanja. Pri povoljnim uslovima za razvoj
patogena, i u zavisnosti od pritiska gljive, tretmane je potrebno
ponoviti maksimalno dva puta u toku vegetacije , u intervalima od
12-15 dana, jednim od navedenih fungicida.
Ra ljive
prouzrokova Tranzschelia pruni-spinosae (Pers.: Pers.) Dietel
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Ova bolest je iroko

rasprostranjena kod nas, pri emu u pojedinim godinama i na
osjetljivim sortama (kao to je Poegaa) priinjiva znaajne tete.
Oboljelo lie ima smanjenu funkciju asimilacije i esto prerano
opadne, zbog ega plodovi nemaju dovoljno eera, te ostaju
nezreli, bez prirodne votane prevlake to ih ini nekvalitetnim,
naroito za preradu.
Simptomi. Tipini simptomi se ispoljavaju na listu, mada patogen
napada i granice i plodove ljive. Prvi znaci bolesti pojavljaju se na
licu lia u vidu brojnih sitnih eliptinih pjega, veliine od 1-2 mm,
utolimunaste boje (sl. 11), koje ponekad podsjeaju na oteenja
od insekata. U okviru pjega, sa nalija lista se pojavljuju okruglasta
ispupenja raste boje. Ova ispupenja predstavljaju reproduktivne
organe parazita (uredosoruse sa uredosporama), koji tokom
vremena prelaze u prainaste gromuljice koje prekrivaju nalije lista
i dobijaju smeecrnu boju (sl. 12), a predstavljaju teleutosoruse
gljive. Jake infekcije mogu uzrokovati rano otpadanje lia.
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. Parazit prezimljava
teleutosporama na opalom liu. U proljee teleutospore klijaju i
formiraju bazid sa etiri bazidiospore koje noene vjetrom
dospijevaju na Anemone spp., na kojoj ostvaruju infekciju, sa koje
kasnije prelazi na lie ljive, na kome sa nalija ostvaruju prve
zaraze. Ubrzo se na inficiranom liu pojavljuju nove uredospore
pomou kojih se parazit dalje iri u toku vegetacije. Za klijanje
uredospore potrebna je 100% relativna vlanost zraka (list prekriven
vodom), i irok raspon temperatura 10 -38C (optimalno 20-25C), a
simptomi se na listu uoavaju obino 7-10 dana nakon infekcije. Ova
bolest napada ljivu u punoj vegetaciji obino u drugoj polovini juna.
page 96 of 131
Suzbijanje. Spreavanje pojave primarne zaraze, kao i irenja

parazita u toku vegetacije veoma uspjeno se postie prskanjem
ljive jednim od sledeih fungicida: Antracol, Dithane M-70, Folpet
WP-50, Punch 40-EC, Impact, Tilt 250-EC i Folicur 250-EW. Prvo
prskanje treba izvriti sredinom juna, a na vrlo osjetljivim sortama,
pri povoljnim uslovima za razvoj patogena, 10-15 dana kasnije ga je
potrebno ponoviti uz korienje nekog od navedenih fungicida.
Ospiavost lista vinje i trenje
prouzrokova Blumeriella jaapii (Rehm) Arx; syn. Cocomyces hyemalis
Higg.; anamorf: Phloeosporella padi (Lib.) Arx
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Ospiavost je veoma

znaajna i vrlo rasprostranjena bolest vinje i trenje, kako kod nas,
tako i u svijetu. Pri jaem napadu do opadanja lia dolazi ve
polovinom ljeta usljed ega oboljela biljka slabi, a nisu rijetki
sluajevi da kod plantanih zasada doe i do potpunog opadanja
listova znatno prije kraja vegetacije. Ranije opadanje listova esto
ima za posljedicu i stvaranje manje rodnih pupoljaka za narednu
vegetaciju. Osim trenje i vinje Blumeriella jaapii moe inficirati i
ljivu i kajsiju, dok je breskva otporna.
Simptomi. Prvi znaci bolesti uoavaju se na liu u obliku sitnih
okruglastih pjega ljubiaste do mrke boje, nalik ospicama (sl. 13),
odakle potie i ime ove bolesti . Broj pjega se postepeno poveava
tako da dolazi do njihovog meusobnog spajanja, usljed ega
oboljeli listovi u poetku djelimino ili potpuno gube zelenu boju,
dobijajui potom prvo ukastu, a onda narandastu boju (sl. 14),
nakon ega obino opadaju. U okviru ovih pjega, sa nalija lista,
formiraju se reproduktivni organi gljive (konidije) pomou kojih se
parazit iri u toku vegetacije. Na plodovima i mladarima se rijetko
ispoljavaju simtomi bolesti.
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. Parazit prezimljava u
opalom liu u kome gljiva formira reproduktivne organe za
prezimljavanje (apotecije sa askusima i askosporama). U proljee,
najee u fazi precvjetavanja, iz askusa se oslobaaju askospore
koje izazivaju prve primarne zaraze. Najosjetljiviji na infekciju su
mladi listovi koji mogu biti inficirani neposredno nakon pojavljivanja
iz pupa. Period pojave askospora je dosta dug, tako da se
page 97 of 131
istovremeno na liu mogu nai i konidije i askospore. Optimalni

uslovi za razvoj su temperatura izmeu 15 -20C uz uslove visoke
relativne vlage praena kinim periodima.
Suzbijanje. Za preporuku je sakupljanje i unitavanje otpalog
zaraenog lia to doprinosi smanjenju infektivnog potencijala
parazita u proljee. U nekim evropskim zemljama primjenjuju se i
neke antagonistike gljive za razgradnju zaraenog lia, s ciljem
unitavanja prezimljavajuih formi ovog patogena.
Za uspjeno suzbijanje ovog patogena preporuuju se 2 -3 tretiranja
fungicidima, koja je potrebno izvoditi u odreenim razmacima. Prva
primjena fungicida se preporuuje u vrijeme intenzivnog izbacivanja
askospora, to se najee poklapa sa precvje tavanjem, odnosno
nakon otpadanja kruninih listia. Cilj ovog tretmana je sprijeiti
primarnu infekciju mladih listova, da bi se preduprijedile i najvee
ekonomske tete. Nakon toga se preporuuje drugi tretman u
vrijeme zametanja plodova, a po potrebi i trei tretman na kon 14
dana. Za tretiranje se mogu koristiti fungicidi na bazi dodina
(Melprex S-65), ditianona (Delan SC-750), mankozeba (Dithane M70) i kaptana (Merpan 50 WDG, Stoper, Captan WP 50).
Rak-rane i suenje kotiavih voaka
prouzrokovai Leucostoma cincta (Fr:Fr) Hhn. (syn. Valsa cincta (Fr:Fr.)
Fr.) i L. persoonii Hhn. (syn. V. leucostoma (Pers.:Fr.) Fr.)
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Rak-rane i suenje

kotiavih voaka prouzrokovani vrstama iz roda Leucostoma su prvi
put opisani u zapadnom Njujorku 1900. godine. Danas je ova bolest
rasprostanjena u Evropi, Aziji i sjevernoj Americi, dok se u uslovima
suptropske i tropske klime rjee pojavljuje. Leucostoma cincta i L.
persoonii napadaju razne vrste voaka (breskvu, kajsiju, ljivu,
trenju, vinju, kruku, jabuku i dr., ali i neke vrste umskog drvea)
prouzrokujui njihovo djelimi-no ili potpuno sunjenje. Mogu
prouzrokovati znaajne ekonomske tete na kotiavim vokama,
pogotovu na breskvi, kajsiji i ljivi. U SAD ova bolest se dovodi u
vezu sa sindromom kratkog vijeka iskoriavanja breskve, dok se u
Evropi smatra da je ona dio kompleksa bolesti kotiavih voaka
zvanog apopleksija, meu kojima je posebno poznata i ekonomski
tetna apopleksija kajsije. Neto ea pojava ove bolest i u
poslednje vrijeme se dovodi u vezu sa forsiranjem intenzivne
page 98 of 131
rodnosti kotiavih voaka, koje dovodi voke u stresno stanje,

kada postaju osjetljive prema ovim patogenima.
Simptomi. Ispoljavanje simptoma ove bolesti kod breskve i drugih
kotiavih voaka zavisi od organa koji je napadnut. Na mladim
rodnim granicama prvi simptomi se ispoljavaju u vidu utonulih i
obezbojenih podruja, esto sa uoljivim naizmjeninim zonalnim
linijama, obino oko pupoljaka koji su izmrzli tokom zime ili oko
mjesta na kojima su prethodne godine bili listovi. Oboljela tkiva
granice vremenom tamne i iz njih moe doi do izluivanja smole. U
povoljnim uslovima za razvoj patogen se nastavlja brzo iriti sve vie
zahvatajui tkivo granice, pri emu na njoj moe doi i do
formiranja rak-rane. Ovakve granice se esto upotpunosti osue, a
zaraza se sa njih iri na deblje grane. Ovi simptomi podseaju na
simptome nastale pod uticajem Monilia spp., i sa njima se mogu
pomijeati.
Tipini simptomi bolesti se ispoljavaju u vidu rak-rana na debljim i
starijim granama kronje, ramenim granama ili deblu oboljelih
voaka (sl. 15). Ove rak-rane su tipino eliptine i iz njih se izluuje
obilna koliina smole ilibarne boje. Tkivo u okviru rak-rane obino
ulijee, postaje neto meke i smee boje. Promjena boje zahvata
floem, kambijum i ksilem. Nekroza ksilema u vidu smeih linija ili
pruga uoava se ispod kore na prelazu od oboljelog ka zdravom
kambijumu. Kako rak-rana stari, smola na njoj postaje tamnosmea,
a oboljela kora se sasuuje i puca, tako da se kroz nastale pukotine
uoava pocrnjelo oboljelo tkivo drveta. To je karakteristian
dijagnostiki znak za ovu bolest po kojem se ona moe razlikovati od
drugih rak-rana, kao i prosustvo piknida i peritecija parazita
formiranih u floemu ispod epidermisa kore. Takoe, rak-rane se
mogu pojaviti i na oslabljenim granama bez formiranja obilne smole,
posebno ukoliko infekciji prethodi izmrzavanje tkiva.
Razvoj nekrotinog procesa koji prouzrokuju Leucostoma cincta i L.
persoonii obino se odvija prstenasto, obimom grane ili debla. Zbog
toga izumiru samo pojedinane grane ili itave voke (sl. 16), u
zavisnosti od toga gdje je prstenasta nekroza tkiva nastupila: na
granama ili deblu. Do izumiranja grana i cijelih voaka (sl. 16) dolazi
usljed spreavanja proticanja hrane i vode kroz nekrotini prsten i
poremeaja u snabdjevanju asimilatima dijelova iznad oboljelog
tkiva.
page 99 of 131
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. Leucostoma cincta i L.

persoonii su tipini paraziti rana, koji infekciju mogu ostvar iti
iskljuivo kroz razne mehanike povrede ili rane prouzrokovane
rezidbom voaka, dejstvom insekata, izmrzavanjem tkiva usljed
mraza, oegotinama od sunca, i sl. Razvoj patolokog procesa
pospjeuje dejstvo fermentnog sistema ovih gljiva, nedostatak vlag e,
slaba fizioloka aktivnost voaka i dr. Skromni zahtjevi ovih parazita
prema temperaturi omoguavaju razvoj bolesti kao i ostvarenje
same infekcije i tokom zime. Osim toga, nastanku bolesti doprinose i
svi oni faktori koji utiu na smanjenje vitalnosti biljnog organizma
(slab razvoj voaka, sua, niske temperature, i sl.) zbog ega se ovi
paraziti esto nazivaju i paraziti slabosti.
Breskva i druge kotiave voake veliku osetljivost prema ovim
parazitima ispoljavaju u periodu njihovog mirovanja. Tada
obolijevaju ksilem, kambijum i floem. Nekroza kambijuma i floema
ima sutinski znaaj, jer njihovim propadanjem sprijeava se
stvaranje novog tkiva; odnosno njihovo izumiranje prouzrokuje
formiranje rak-rana i nekrotinog prstena na granama i deblu
oboljelih voaka. U tako formiranim rak-ranama razvoj parazita ne
prestaje, jer se rak-rana poveavaju iz godine u godinu. Sve to
poveava opasnost od parazita i predstavlja znaajan izvor zaraze.
Od poetka proljea pa do pred kraj ljeta, voke su praktino
otporne, iako do infekcije dolazi. Ali, usljed intenzivnog starenja
novog tkiva nekrotini proces biva zacieljen, a irenje parazita
sprijeeno ili lokalizovano. U to doba godine obolijeva preteno
ksilem, dok su floem i kambijum poteeni.
Rak-rane i suenje kotiavih voaka prouzrokuju dvije fitopatogene
gljive, i to: Lecostoma cincta (Fr:Fr) Hhn. (syn. Valsa cincta (Fr:Fr.)
Fr.); anamorfni stadijum Leucocytospora cincta (Sacc.) Hhn. ( syn.
Cytospora cincta Sacc.) i Lecostoma persoonii Hhn. (syn. Valsa
leucostoma (Pers.:Fr.) Fr.); anamorfni stadijum Leucocytospora
leucostoma (Pers.) Hhn. ( syn. Cytospora cincta Sacc.). Morfoloke
razlike izmeu ove dvije vrste je obino teko primjetiti, zbog ega
se ove vrste obino diferenciraju na bazi njihovih odgajiva kih
karakteristika kada se one gaje na krompir -dekstroznoj podlozi ili
podlozi od Leoniandovog slada. Razlike ukljuuju boju micelije,
veliinu, oblik i karakteristike piknida i optimalne i kritine
temperature razvoja. Tako je micelija obje vrste bijela, ali ona kod
vrste L. persoonii vremenom postaje tamnija, dobijajui braon boju.
page 100 of 131
Isto tako, piknidi vrste L. cincta su dosta veliki (1-3 mm prenika),

bijele boje, okruglasti i rijetko izluuju spore u vidu vitica, mada su
obino puni spora sposobnih za ivot, dok su piknidi L. persoonii mali
(1 mm ili manjeg prenika), tamne boje, imaju kljun i kada sazriju
izluuju spore u vidu vitica. Dalje, L. persoonii najbolje raste na
25-30C, dok L. cincta najbolje raste pri 18-20C, zbog ega se kao
brzi test za diferencijaciju ovih dviju vrsta u kulturi najee koristi
sposobnost L. persoonii da raste pri 37C.
Obe vrste na oboljelom biljnom tkivu formiraju piknide, a kasnije i
peritecije i to u slinim stromama, sastavljenim iz nepravilnih
upljina, iji se kanali spajaju pri vrhu stroma, ispod jednog
zajednikog otvora ( Valsoidni tip). U piknidima se formiraju sitne,
jednoelijske, slabo povijene i bezbojne piknospore. U periodu
vlanog vremena piknospore se iz piknida kroz ostiolum oslobaaju
u vidu vitica bijeliaste boje. U periecijama se obrazuju askusi sa
askosporama, koje su po obliku sline piknosporama, samo neto
veih dimenzija. S obzirom na to da je povrina stroma obino bijele
boje nastao je i naziv leucostoma (gr. leucos = bijel i stoma =
usta). Piknidi se stvaraju skoro tokom cijele godine; sazrijevaju pri
neto niim (10-20C), a peritecije pri viim (preko 20C)
temperaturama (juli-avgust).
Leucostoma cincta i L. persoonii prezimljavaju u vidu piknida,
peritecija i micelije. Intenzivno st oslobaanja i rasijavanja
piknospora iz piknida i askospora iz peritecija u zavisnoti je od
koliine padavina - kie i rose, neophodnih za obilnije vlaenje
grane, odnosno tkiva u kome se ova plodonosna tijela nalaze.
Piknospore su osnovni izvor zaraze i nalaze se prisutne u vonjaku
praktino tokom cijele godine.
Suzbijanje. Rak-rane i suenje kotiavih voaka koje prouzrokuju
Leucostoma cincta i L. persoonii se moe uspjeno suzbijati samo
integralnim mjerama borbe. Ova strategija se bazira na preven tivnim
mjerama koje prije svega obezbjeuju optimalno zdravlje voaka, te
minimiziraju mogunost za nastajanje raznih mehanikih povreda ili
oteenja od insekata, izmrzavanja, oegotina od sunca i dr., a ako i
povrede nastanu obezbjeuju i olakavaju nji hovo brzo zacjeljivanje.
Zbog toga je vano da se sve povrede koje nastaju tokom gajenja
voaka, poev jo od rasadnike proizvodnje, pa nadalje, to vie
izbjegavaju, jer se pokazalo da mehanike povrede nastale dejstvom
page 101 of 131
maina za obradu zemljita u vonjaku, kao i druga oteenja ma

kakve vrste, omoguavaju inveziju parazita.
Za preporuku je i korienje odgovarajuih agrotehnikih i
pomotehnikih mjera, kao to su: pravilan izbor mjesta za podizanje
vonjaka, plodored, pravilna i pravovremena obrada zem ljita,
pravilno i blagovremeno navodnjavanje (kako bi se izbjegao stres
izazvan suom), uravnoteena ishrana voaka, kao i izbor sorti koje
odgovaraju datom podruju, te podloga koje su dobre
kompatibilnosti sa odabranim sortama, i sl. Osim toga, zasaena
mlada stabla ne bi trebala biti povijena pod uglom u odnosu na
zemljite, jer su takva stabla osjetljivija na izmrzavanje, invaziju
insekata i ispoljavaju sklonosti prema pucanju kada nose mnogo
plodova, zbog ega su osjetljivija prema ovim patogenima. Ta koe,
iz istog razloga potrebno je obratiti panju da se izbjegne i grubo
zatezanje ice ili udaranje eksera u stablo voki. Pri podizanju
zasada potrebno je obezbjediti da sadnice budu posaene odmah
nakon to su dobijene iz rasadnika, kako bi se izbjegao dodatni
stres. Posebnu panju treba posvetiti zatiti od insekata, a naroito
od bresvinog moljca i breskvinog savijaa koji mogu znaajno otetiti
mlada stabla i stvoriti na njima povrede koje su ulazna vrata za
prodor Leucostoma spp. Isto tako, mlade zasaene sadnice, kao i
rodna stabla breskve i drugih kotiavih voaka bi trebale biti
zatiene ianim ili plastinim titnicima, kako bi bila zatiena od
glodara.
S obzirom na nejednak razvoj parazita tokom godine preporuuje se
da umjesto dosadanje rezidbe voaka vrene u periodu zimskih
mjeseci, ona uslijedi u proljee, u vrijeme njihove manje osjetljivosti
prema ovim parazitima. To je obino poslije listanja voaka,
odnosno, nakon izbijanja lia iz pupoljaka. Ukoliko se rezidba
voaka pak ne izvodi u proljee, onda se dezinfekcija makaza,
testera ili drugog alata namee kao obavezna mjera, poto se
parazit ovim sredstvima prenosi. Za preporuku je rastvor hipohlorita
u vodi (razreenje komercijalnog dezinfeciensa sa etiri dijela vode).
Prskanje voaka posle rezidbe preparatima na bazi bakra sprijeava
infekciju koja bi nastala kroz povrede prouzrokovane rezidbom.
Da bi se izbjegla oteenja od niskih temperatura, potrebno je
izbjegavati pretjeranu ili kasnu ishranu azotom, kao i kasnu jesenju
sadnju mladih sadnica prilikom podizanja vonjaka. Isto tako, voke
sa liem koje je nedovoljno ishranjeno azotom su osjetljivija na
page 102 of 131
infekciju sa Leucostoma spp. nego ona koja su dobro hranjena.

Osim toga, primjena azotnih ubriva bi trebala biti izbalansirana
odgovarajuim koliinama fosfora i kalijuma, za ta je najbolje
koristiti analizu plodnosti zemljita, kao i analizu lista u toku
vegetacije, kako bi se odredile optimalne potrebe voaka za
pojedinim hranivima.
Takoe, za preporuku su i razne fitosanitarne mjere, koje
podrazumijevaju podizanje mladih voaka na dovoljnoj udaljenosti
od izvora inokuluma (stariji zaraeni vonjaci), korienje za sadnju
iskljuivo zdravog sadnog materijala, uklanjanje i spaljivanje rakrana sa voaka koje su se pojavile u toku vegetacije, sasijecanje i
unitavanje oboljelih dijelova krune ili krenje itavih jako
zahvaenih voaka, koje ima svoje puno opravdanje, jer se time
infekcioni potencijal parazita smanjuje. Rak-rane na manjim
granicama i velikim granama bi trebale biti uklonjene sredinom
ljeta, kad stabla najbre zacjeljuju. Rezanje treba obaviti po suhom
vremenu koje e se zadrati bar tri dana. Tokom rezanja, treba
otkloniti svu oboljelu koru oko rak-rane, kao i oko 3-5 cm zdravog
tkiva oko nje. Orue za rezidbu (alat) treba dezinfikovati poslije
svakog rezanja alkoholom ili rastvorom natrijum hipohlorida.
Tretiranje
(premazivanje)
rak-rana
fungicidima,
pogotovu
sistemanim, koji mogu prodrijeti kroz koru, moe pomoi u
spreavanju daljeg razvoja parazita i lokalizovanja infekcije.
Kod nas nijedan fungicid nije registrovan da suzbijanje Leucostoma
spp. Meutim, preparati na bazi bakra ukoliko se primijene u jesen,
za vrijeme ili poslije otpadanja lia sa voaka, mogu redukovati
infekcije na oiljcima nastalim opadanj em listova.
Olovna bolest kotiavih voaka
prouzrokova Chondrostereum purpureum (Pers.:Fr.) Pouzar (syn.
Stereum purpureum Pers.:Fr.)
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Olovna bolest je prvi

put opisana u Francuskoj 1883. godine. Danas je ona p risutna u
veini proizvodnih podruja kotiavih voki umjerene zone,
ukljuujui Sjevernu Ameriku, Evropu, Aziju, Junu Afriku, Australiju
i Junu Ameriku. Prema Ivanoviu i Ivanovi Dragici (2005) olovna
bolest se redovno javlja na naim prostorima, gdje nanosi
page 103 of 131
ekonomske tete pri uzgoju ljive, breskve, kajsije, vinje, trenje,

vinove loze i oraha.
Chondrosterum purpureum napada preko 150 vrsta biljaka iz 26
botanikih familija. Ekonomski najznaajniji domaini su razne vrste
voaka, mada ovaj patogen m oe da napadne i mnoge vrste
listopadnog umskog drvea, kao to su: hrast, bukva, jablan,
topola, breza, vrba i dr., kao i neke ukrasne biljke, koje takoe
mogu posluiti kao izvori inokuluma.
Simptomi. Tipini simptom ove bolesti je olovni sjaj ili
srebrolikost oboljelih listova (sl. 17). Ovaj simptom nastaje usljed
dejstva toksina gljive, koji se stvaraju nakon prodiranja patogena u
biljno tkivo i koji iz inficiranih grana bivaju transportovani kroz ksilem
do listova biljke na kojima uzrokuju odvaja nje gornjeg epidermisa od
palisadnog tkiva, usljed ega nastaje upljina u koju prodire vazduh,
zbog ega nastaje refleksija svjetla i pojave olovne (srebrnaste) boje
lista, po emu je bolest i dobila ime. Jako zahvaeni listovi dobijaju
olovnosivu boju, uvijaju se ivicama prema gore i mogu postati
nekrotini, po emu se jasno razlikuju od susjednih zdravih listova
normalne zelene boje.
Na poprenom presjeku napadnute grane ili debla zapaa se nekroza
oboljelog tkiva ukaste do smee boje. Kada doe do iz umiranja
drveta u osnovi napadnutog stabla gljiva formira plodonosna tijela
karpofore, koje su pored olovnog sjaja lista jo jedan dijagnostii
znak za identifikaciju napada ovog patogena. Karpofore su sitne (do
2,5 cm duine), priljubljene uz koru drvet a i esto poredane u vidu
ploica jedna uz drugu (sl. 18). Njihov gornji dio je koast, dok se na
njihovoj donjoj strani uoava himenijalni sloj purpurne boje, na
kojem se razvijaju bazidiospore, zbog ega je i vrsta dobila naziv
purpureum .
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. C. purpureum se iri
bazidiosporama koje se isputaju u vazduh iz karpofora za vrijeme i
nakon kie, kada je relativna vlanost vazduha iznad 90%. Ispitanje
bazidiospora se vri pri temperaturama izmeu 4 i 21 C u bilo koje
doba godine, dana ili noi. Infekcija nastaje kada bazidiospore, koje
se raznose vjetrom, dospiju na svije rez nakon rezidbe voaka ili
neku drugu mehaniku povredu ili ranu, gdje uz prisustvo obilne
vlage klijaju ili se pak transportuju u sudove ksilem a, gdje takoe
klijaju stvorajui infekcione hife koje se ire u drvetu.
page 104 of 131
Rezovi nastali tokom rezidbe voaka su prema ovom patogenu

najosjetljiviji tokom prve sedmice nakon orezivanja, dok su usljed
stvaranja kalusa nakon mjesec dana gotovo otporni na inf ekciju.
Gljiva je ograniena na ksilem i ne raste u kambijalnim tkivima. Rizik
od infekcije i pojave bolesti je povean ako se voke orezuju za
vrijeme kasne zime ili ranog proljea, kada su koncentracije
hranljivih sastojaka u soku, kao to su azot i razn i ugljenihidrati,
najvie. Sorte sa bujnim porastom su izgleda najosjetljivije. Pojavi
infekcije takoe pogoduje jaka rezidba voaka, ime se one tjeraju u
brz porast, kao i kada se u rano proljee u rasadnicima sadnice jako
prekrauju. Oboljeli alternatin i domaini kao to su umsko drvee ili
razne ukrasne biljke su esti izvori inokuluma, kao i gomile orezanih
grana koje nisu izneene iz vonjaka ili su ostavljene u njegovoj
blizini.
Meutim, znaajnije irenje ovog parazita je uslovljeno velikom
vlagom neophodnom za formiranje bazidiospora, sporulaciju i
infekciju, ime se objanjava injenica da je C. purpureum kod nas u
poslednje vrijeme rjee prisutan i da ne priinjava znaajnije
ekonomske tete, osim u pojedinim godinama.
Suzbijanje. Suzbijanje C. purpureum nije ni jednostavno ni lako i
moe se uspjeno ostvariti samo uz korienje integralnih mjera
borbe. One podrazumijevaju sprovoenje niza preventivnih mjera
koje prije svega obezbjeuju optimalno zdravlje voaka, te
minimiziraju mogunost za nastajanje raznih mehanikih povreda ili
oteenja od insekata, izmrzavanja, oegotina od sunca i dr.
Suzbijanje ovog patogena nije lako jer on ima mnogo domaina,
ukljuujui razne vrste voaka, kao i brojne vrste umskog drvea i
ukrasnih drvenastih biljaka. Meutim, da bi se smanjio rizik od
pojave olovne bolesti, svi potencijalni izvori na kojima se mogu
formirati plodonosna tijela gljive, kao to su orezani biljni dijelovi,
oboljele voke i druge biljke domaini, panjevi ili klade, trebaju se
ukloniti, spaliti ili zakopati prije razvoja karpofora na njima. Rezidba
voaka se treba obavljati kada se ne oekuju padavine i kada su
voke manje osjetljive prema ovom patogenu (ljeto do jesen).
Odmah nakon rezidbe ili nakon grada preporuuje se preventivno
tretiranje fungicidima radi dezinfekcije rana, kako bi se sprijeile
infekcije, dok bi se vee rane trebale premazati fungicidnim
premazom za rane. Orezivanje debljih grana ne bi trebalo vriti
suvie blizu osnove, kako bi se omoguilo lake zarastanje rana.
page 105 of 131
U novije vrijeme u suzbijanju ovog patogena ostvareni su

ohrabrujui rezultati korienjem biolokih mjera borbe, koje su
uglavnom bazirane na korienje antagonistikih sojeva Trichoderma
viride , kao i pojedinih vrsta iz rodova Truncatella i Gliocladium . Osim
toga, razvijeni su i specifini fungicidni rastvori za ubrizgavanje u
oboljela stabla, ali je njihova primjena jo uvjek u eksperimentalnoj
fazi.
Rak-rane i bakteriozno izumiranje grana kotiavih voaka
prouzrokovai Pseudomonas syringae pv. morsprunorum (Wormald)
Young et al. i Pseudomonas syringae pv. syringae van Hall
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Pseudomonas syringae

pv. morsprunorum prvi put je otkriven i opisan u Engleskoj 1932.
godine, dok je Pseudomonas syringae pv. syringae prvi put otkriven
u Holandiji 1902. godine, i to na jorgovanu ( Syringae sp.) po emu
je vrsta i dobila ime. Danas su ovi paraziti rasprostranjeni u gotovo
svim glavnim proizvodnim podrujma kotiavih voaka u svijetu.
Ekonomske tete koje prouzrokuju ovi patogeni variraju od malih,
gotovo beznaajnih, pa do veoma velikih, do kojih dolazi usljed
brzog izumiranja kotiavih voaka u rasadnicama i vonjacima. Ovo
uveliko zavisi od kombinacije nekoliko predispozicionih elemenata,
meu kojim su posebno vani klimatski i zemljini faktori, koji
odgovaraju pojavi i irenju bolesti.
Pseudomonas syringae pv. morsprunorum napada veinu gajenih i
ukrasnih vrsta kotiavih voaka iz roda Prunus, meu kojima su
ekonomski najznaajnije trenja, vinja, ljiva, breskva i kajsija.
Osim toga, razliiti sojevi ove bakterije ispoljavaju izvjesnu fizioloku
specijalizaciju koja se ogleda u njihovom nejednakom spektru
domaina u prirodi, kao i nemogunosti unakrsne infekcije. Tako se
npr. sojevi porijeklom s trenje svrstavaju u dvije r ase: 1 i 2, pri
emu je rasa 1, prema kojoj veina sorti ispoljava osjetljivost, predo minantna.
Pseudomonas syringae pv. syringae je izrazito polifagna bakterija
koja napada irok krug biljaka domaina ukljuujui brojne zeljaste i
drvenaste, kako gajene, tako i ukrasne i spontano rastue biljke.
Razliiti sojevi i ove bakterije ispoljavaju izvjesnu fizioloku
specijalizaciju koja se takoe ogleda u njihovom nejednakom
spektru domaina u prirodi.
page 106 of 131
Simptomi. Ispoljavanje simptoma ove bolesti zavisi od vrste , sorte i

starosti voke, kao i od napadnutog tkiva biljke, vrste, soja patogena
i prirode predispozicionih faktora. Pojava rak-rana je najkarakteristiniji simptom ove bolesti, ali se one na nekim domainima uvijek
ne pojavljuju. Ukoliko se pak pojave, rak-rane se obino razvijaju na
granama u osnovi cvijetnih i listnih pupoljaka, u osnovi inficiranih
cvjetova ili na mjestima raznih povreda ili rana, nastalih tokom
zimske rezidbe ili odstranjivanja mladara tokom vegetacije. Nakon
infekcije na ovim mjestima oboljela kora grana ili ljetorasta se sui i
puca, te se u okviru ovih promijena formiraju rak -rane. Usljed
reakcije susjednog zdravog tkiva na ovim mjestima obino nastaju
zadebljanja ili kvrge, esto praene pojavom smole. Oboljeli
ljetorasti esto zaostaju u porastu, poute i izumiru, dok prisustvo
rak-rana na jaim i starijim granama takoe prouzrokuje njihov
usporen razvoj, a na kraju i potpuno suenje. U sluaju jakih zaraza
dolazi do djeliminog ili potpunog suenja napadnutih voaka.
Osim grana i ljetorasta, simptomi ove bakterioze se mogu ispoljiti i
na pupoljcima, cvijetovima, listovima i plodovima pojedinih vrsta
kotiavih voaka. Usljed sisteminog irenja tokom perioda
mirovanja voke bakterija moe rano inficirati pupoljke, prije
njihovog otvaranja, u kojem sluaju oni obino ugibaju, tako da
uopte ne dolazi do njihovog otvaranja. Osim toga, infekcija moe
nastati i u toku otvaranja pupoljaka, u kom sluaju se oboljeli
pupoljci sue i izumiru ili se pak neki napadnuti pupoljci normalno
otvaraju u proljee, da bi doivjeli kolaps u rano ljeto. Ukoliko
nastane infekcija cvijetova, onda obino dolazi do njihovog venjenja
i suenja, pri emu sasueni cvjetovi esto ostaju prilijepljeni uz
grane. Na napadnutom liu poetni simptomi se uoavaju u vidu
manje-vie okruglastih, vlanih nekrotinih pjega mrke boje (sl. 19),
esto sa izraenim oreolom. Vremenom se tkivo u okviru ovih pjega
sasuuje, izumire i ispada, obrazujui tako upljike ili otvore
(upljikavost ), to je drugi karakteristian dij agnostiki znak za ovu
bolest i (sl. 20). Na kasnije inficiranim plodovima se obino uoavaju
vlane, ravne, tamnosmee pjege, dok pjege mogu biti i ulegnute u
meso ploda, naruito kada je inficiran nezreo plod trenje i vinje.
Parazit. Prouzrokovai ove bolesti mogu biti dva patogena varijeta
vrste Pseudomonas syringae , i to: P. syringae pv. morsprunorum
(Wormald) Young et al., koji je kod nas posebno znaajan jer
napada prije svega trenju, vinju i ljivu (kod koje moe
page 107 of 131
prouzrokovati pojavu rak-rana na deblu usljed ega moe doi i do

suenja oboljelih voaka, na ta je posebno osjetljiva sorta stenlej), i
P. syringae pv. syringae van Hall, koji moe prouzrokovati sline
simptome na raznim vrstama jabuastih i kotiavih voaka.
Bakterije oba patogena varijeta su aerobne, gram-negativne,
asporogene i tapiaste, sa 1-5 polarnih cilija, a njihova pouzdana
determinacija se vri u laboratorijama na osnovu razlika u
patogenim, odgajivakim, biohemisjko -fiziolokim i molekularnim
karakteristikama.
razvoja i epidemiologija parazita. P. s. pv.
morsprunorum i P. s. pv. syringae prezimljavaju u inficiranim
pupoljcima i rak-ranama na oboljelim kotiavim vokama. U
proljee se iz inficiranih pupoljaka, kao i iz nastalih rak -rana
oslobaaju bakterije u vidu eksudata. Osloboene bakterije vre
zarazu lia. Ovim poinje proljetna faza u razvoju bolesti . Bakterije
inficiraju nove listove kroz stome, poslije ega one kolonizuju
meueliske prostore parenhima i sunerastog tkiva lista, kao i
podstominu duplju, gdje se obilno razmnoavaju, nakon ega se
veliki broj bakterijskih elija kroz stome izluuje na povrinu lista.
Tako nastaju epifitne populacije ovih bakterija koje omoguuju bitan
izvor inokuluma za nove infekcije osjetljivih domaina. Populacije
bakterije prouzrokovaa pjegavosti lista se po ostvarenoj proljetnoj
infekciji u daljem razvoju tokom ljeta smanjuju, odnosno pod
uticajem ljetnih ega i drugih faktora izumiru, pri emu samo jedan
manji procenat bakterijskih elija u podstominim dupljama zadr ava
vitalnost, ali koji je ipak dovoljan da se za vrijeme jeseni ili zime one
ponovo aktiviraju i obnove zarazu.
U jesen, u periodu neto vlanijeg vremena, nastaje infekcija
ljetorasta, granica i grana bakterijama osloboenim iz lia. Ova
infekcija se ostvaruje preteno preko lisnih oiljaka koji ostaju poslije
otpadanja lia. Pomenutom infekcijom poinje zimska faza razvoja
bolesti. Tokom ove faze bakterije se sistemino ire, kolo nizirajui
susjedna tkiva i pupoljke, prouzrokujui postepeno formiran je rakrana. irenje rak-rana se pri niskim temperaturama tokom zime
usporava, ali se ponovo aktivira i nastavlja u proljee, dok populacija
patogena u rak-ranama, pri visokim temperaturama, tokom ljeta
opada. Oboljeli pupoljci izumiru u toku zime, zbog e ga se narednog
Ciklus
page 108 of 131
proljea ne otvaraju, ili se po otvaranju ubrzo sue i izumiru,

predstavljajui zajedno sa rak-ranama izvore irenja inokuluma.
Dakle, poetkom ljeta moe nastati zaraza mladog lia, ali infekcija
debla teko ili nikako. Starenjem lie gubi svoju osjetljivost, ali se
na njemu bakterije epifitno odravaju, odakle u jesen, kiom
dospijevaju na granice i grane, koje su sada (u jesen) ponovo
osjetljive. Ovakva biologija parazitnih bakterija umnogome oteava
izolaciju, usljed njihovog malog prisustva u oboljelom tkivu tokom
ljeta (Arsenijevi, 1997).
Razvoju bolesti u proljee pogoduje vlano i vjetrovito vrijeme. Tako
pjegavost lia preovlauje u proljee poslije vjetrovito -kiovitog
perioda, nastalog krajem cvjetanja, dok se u uslovima suv og
proljea bolest ne pojavljuje ili pak nastaju sporadine pjege koje je
teko i primijetiti, dok se pjegavost moe pojaviti i ukoliko je ljeto
kiovito. Isto tako, zbijenija i tea zemljita sa nedostatkom
kalijuma, kao i drugi faktori stresa favorizuju razvoj bolesti. Kod P. s.
pv. morsprunorum korovi i biljni ostaci izgleda da nemaju toliki
znaaj kao izvori zaraze, za razliku od P. s. pv. syringae , kod koje se
epifitne populacije mogu pojaviti i na listovima trava i drugih biljaka
domaina.
Vlano i vjetrovito vrijeme pogoduje i jesenjim infekcijama koje se
ostvaruju kroz lisne oiljake, kada mogu nastati zaraze jakog
inteziteta. I krajem zime, periodi estih kia, visoke vlage, niih
temperarura i vjetra odgovaraju ostvarivanju infekcija i irenju
patogena. Isto tako, povrede kore nastale od septembra do maja
omoguavaju prodiranje bakterija u tkivo i nastajanje rak -rana.
ljiva je naroito osjetljiva, jer se pokazalo da infekcije nastaju kroz
pukotine na kori izazvane niskim temperaturama ili kroz pov rede
nastale vezivanjem voke uz kolac.
Suzbijanje. Uspjeno suzbijanje P. s. pv. morsprunorum i P. s. pv.
syringae moe se ostvariti samo uz korienje integralnih mjera
borbe. One podrazumijevaju sprovoenje niza preventivnih mjera
koje prije svega obezbjeuju dobru kondiciju ioptimalno zdravstveno
stanje voaka, te minimiziraju mogunost nastajanja stresa kod njih.
Neki od faktora stresa koji poveavaju osjetljivost kotiavih voaka
prema ovim patogenima su povrede usljed izmrzavanja, razne rane i
povrede, oteenja od nematoda, infekcije fitopatogenim gljivama iz
roda Leucostoma i Nectria, i sl.
page 109 of 131
U vonjacima treba redovno preduzimati i sve fitosanitarne mjere,

koje podrazumjevaju redovno uklanjanje rak -rana i jae oboljelih
biljka, kako bi se smanjio infekcioni potencijal parazita. Rezidbu
voaka treba obavljati kada se ne oekuju padavine i kada su voke
manje osjetljive prema ovim patogenima (ljeto do jesen). I izboru
mjesta za podizanje mladih vonjaka, kao i pravilnom odabiru
podloge i sorte, koje su prilagoene specifinim uslovima datog
regiona, bi trebalo posvetiti posebnu panju.
Za hemijsko suzbijanje P. s. pv. morsprunorum i P. s. pv. syringae
mogu se koristiti preparati na bazi bakra, pri emu se preporuuju
dva tretiranja, i to: prvo, u prol jee prije cvjetanja voaka i drugo u
jesen, poslije opadanja lia. Bolji rezultati se ipak postiu kada se sa
tretiranjem otpone poetkom opadanja lia, poto ova tretiranja
redukuju epifitnu populaciju bakterija, te tako smanjuju izvor zaraze
posredstvom kojeg nastaje infekcija grana i granica kroz oiljke
nastale opadanjem lia. Zbog toga, pojedini autori u jesen
preporuuju tri tretmana bakarnim preparatima, i to: sredinom
avgusta, poetkom septembra i poetkom oktobra, pri emu se kod
prva dva prskanja bakarnim preparatima dodaje pamuno ulje radi
smanjenja fitotoksinosti.
Pojedine sorte kotiavih voaka, a prije svega trenje i ljive,
ispoljavaju nejednaku osjetljivost, odnosno otpornost prema ovim
parazitima, to se povezuje s otpornou podl oge koja se koristi pri
kalemljenju, kao i s visinom na kojoj se kalemljenje izvodi, zbog
ega se preporuuje izbor otporne podloge i kalemljenje na visoko.
Rak korijena kotiavih voaka
prouzrokova Agrobacterium tumefaciens (E.F. Sm. et Town) Conn
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Rak korijena kotiavih

voaka je zabiljeen u svim dijelovima svijeta gdje se one gaje.
Bolest je prvi put utvrena i opisana na vinovoj lozi u Evropi 1853.
godine, dok je bakterija prouzrokova ove bolesti prvi p ut izolovana i
opisana u SAD 1904. godine. Kod nas se bolest esto pojavljuje i
priinjava probleme u rasadnikoj proizvodnji, naroito u uslovima
nepotovanja plodoreda, kada dolazi do nagomilavanja inokuluma u
zemljitu. Posebno je jaka pojava ove bolest i u podrujima sa
niskim, zimskim temperaturama, gdje dolazi do izmrzavanja biljaka,
page 110 of 131
poslije ega patogen prodire kroz povrede nastale od mraza i

ostvaruje zaraze.
Simptomi. Poetni simptomi se ispoljavaju u vidu pojava
bradaviastih izraslina, okruglast og ili nepravilnog oblika, sa
naboranom povrinom, koji se mogu ispoljiti na korijenu ili
korijenovom vratu kotiavih voaka. Ove bradaviaste izrasline se
postepeno poveavaju, tako da u nekim sluajevima mogu da
dostignu i veliinu ovjekove pesni ce, a ponekad i vie (sl. 21 i 22).
Patogen, koji se najee nalazi lokalizovan u povrinskim tkivima
guka, djeluje na meristemsko tkivo izazivajui dalja dijeljenja elija,
a time i porast tumora. U blizini primarnih izraslina esto poinju da
se formiraju i sekundarne. Ovi novi izrataji esto mogu biti sterilni,
bez prisustva bakterija u njima. Otuda uklanjanje samih tumora sa
oboljelih dijelova ila ili korijenovog vrata esto ima vrlo ogranien
praktian znaaj.
Obrazovani tumori se uvijek sasuuju, s amo nekada bre, a nekad
sporije. Oni koji se nalaze u zemljitu raspadaju se pod dejstvom
raznih saprofitnih gljiva i bakterija. Trule tumora najee
prouzrokuje i propadanje dije lova korijena na kojima se ti tumori
nalaze, to ima za posljedicu zasto j u porastu, a ponekad i smrt
oboljelih sadnica.
Rak je naroito opasan na mladim sadnicama u rasadniku, na kojima
prouzrokuje zakrljalost, a u izvjesnim sluajevima i njihovo potpuno
propadanje. Oboljele sadnice nikada ne dostiu normalan porast i
uvijek su kratkog vijeka, zbog ega se takve sadnice i ne smiju
koristiti kao sadni materijal.
Ciklus razvoja i epidemiologija parazita. Osnovni izvori zaraze
su kontaminirano zemljite i inficiran sadni materijal, koji je posebno
opasan, jer se pomou njega ova bakterija moe proiriti i u
podruja gdje do tada nije bila prisutna. Inokulum se u toku
vegetacije najee odrava u sistemino zaraenim biljkama, jer su
bakterije osim u tumorima otkrivene i u soku, kalusu i na presjeku
korjena oboljelih biljaka. Sa ovih mjesta bakterije na razliite naine
mogu dospijeti u spoljnu sredinu, odakle pomou kinih kapi, vode
za zalivanje, insekata, vjetra, alata, raznih orua ili dijelova biljaka
koji se koriste za razmnoavanje, dospijevaju do novih biljaka, gdje
ostvaruje zarazu.
page 111 of 131
Patogen u biljku domaina prodire kroz rane ili prirodne otvore, a

aktivnost bakterija je najvea za vrijeme ljetnih mjeseci. Tako, pri
temperaturi od 20C manji tumori poinju da se uoavaju ve 2 -4
sedmice nakon infekcije, dok je pri temp eraturi ispod 15C pojava
simptoma veoma usporena i moe trajati ak i do tri godine.
Suzbijanje. Za suzbijanje prouzrokovaa ove bolesti preporuuje se
korienje kompleksa fitosanitarnih i agrotehnikih mjera.
Fitosanitarne mjere prije svega podrazumi jevaju da se za podizanje
novih zasada kotiavih voaka iskljuivo koristi certifikovan i zdrav
sadni materijal, te da se vri uklanjanje i spaljivanje svih biljaka sa
ispoljenim simptomima bolesti im se izvade iz rasadnika, kao i
detaljno pranje i dezinfekcija svog korienog alata za rezanje
potapanjem u alkohol ili u 0,5% rastvor natrijum hipohlorida.
Takoe, za kalemljenje se moraju uzimati samo potpuno zdrave
plemke sa nezaraenih matinih stabala. A za preporuku je
dezinfekcija, i to kako materijala, tako i noeva i ruku prije poetka,
kao i u toku kalemljenja.
Od agrotehnikih mjera preporuuje se izbor podloga sa manjom
osjetljivou prema patogenu, te kalemljenje na zeleno i izbor
agromjera koje smanjuju povrede biljaka u rastilu. Ukoliko je
mogue, presjeke na podlogama bi trebalo izloiti temperaturi 21 22C da zarastu prije njihovog saenja u vlano zemljite. Takoe,
neohodno je koristiti plodored, pri emu se podloge ne bi smjele
saditi tamo gde je ranije konstatovana bolest, dok ne istekne
minimalno 4-5 godina. Na zaraenim zemljitima trebalo bi nekoliko
godina sijati biljke koje A. tumefaciens ne moe zaraziti, kao to su:
kukuruz, penica, jeam, ovas, i druga ita, kako bi se zemljite
oslobodilo od parazitnih bakterija.
arka
prouzrokova Plum Pox Potyvirus (PPV)
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Virus arke ljive je

jedan od najrasprostranjenijih i ekonomski naj tetnijih virusa voaka
uopte, posebno ljive, ali i drugih kotiavih vrsta voaka. Prvi je
zapaen u u Bugarskoj 1918. od strane Atanasova, a potom i u
Jugoslaviji 1936. godine od strane Josifovi a. Danas je poznat u oko
15 zemalja Evrope. Van Evrope zabilje en je jo u Turskoj, Siriji, na
page 112 of 131
Kipru i SAD. Njegovo prisustvo na Novom Zelandu jo uvijek nije sa

sigurnou potvreno.
arka je veoma tetna bolest i prema nekim podacima mo e da
izazove prevremeno opadanje preko 90% plodova. Kod nas je viroza
arke ljive ugrozila gajenje sorte Poegaa, tako da se zasadi pod
ovom sortom masovno kre. Pored smanjenja prinosa virus arke
ljive pogorava kvalitet plodova i u mnogim slu ajevima ih ini
neopotrebljivim.
Simptomi. Prvi vidljivi simptomi bolesti se javljaju u prolje e po
listanju ljive. Na liu se uoava opti simptom u vidu mozainog
arenila, koje karakteriee naizmjenino smjenjivanje hlorotinih i
zelenih povrina (sl. 23). Na liu Poegae, pored optih simptoma,
javljaju se i pjege prstenastog oblika sa hloroti nim oreolom i
zelenim unutranjim dijelom (sl. 24). Ovaj simptom je tipi an i moe
da ima dijagnostiki karakter. Prosvjetljavanjem lista jasno se vide
prstenaste pjege. Kod sorte Crvena ranka mozai ne are su
upadljivo ute boje, koju vremenom zamjenjuje naran dasta, a
zatim i crvenkasta boja. Na drvenastim dijelovima tkiva biljaka
osjetljivih sorti nekrotiraju i dolazi do pucanja kore.
Poegaa je po reakciji plodova jedna od najosjetljivijih sorti prema
virusu arke i na njima se javljaju tipini simptomi bolesti. Prvi
simptomi na plodovima se uoavaju tek pred poetak sazrijevanja u
vidu blijedoruiastih pjega na pokoici. Kasnije pjege se udubljuju u
mezokarp ploda i njihova povrina postaje neravna. Na obljelim
mjestima mezokarp je taman i smolast. Pjege u mezokarpu se ire
sve do kotice na kojoj nastaju crvenkastomrke pjege, naj ee
prstenastog oblika. Promjene na plodovima dovode do njihovog
izmijenjenog oblika, pogoranog ukusa i prevremenog opadanja (30 40 dana prije berbe).
Kod tolerantnih sorti, kakva je Stanley, simptomi na li u i na
plodovima su manje izraeni. Takoe, kod ovih sorti tokom ljetnih
mjeseci simptomi mogu biti i maskirani, a postoje i takve sorte kod
kojih su simptomi maskirani 1-2 ili 3-4 godine, zbog ega su one
posebno opasne jer mogu biti skriveni prenosilac virusa.
Virus arke se javlja i na kajsiji i breskvi i izazi va tipine simptome.
Odmah po listanju kajsije zapaaju se svijetle hlorotine povrine
oko lisnih nerava, koje se kasnije spajaju i prugasto prote u du
nerava. Vremenom, izmeu nerava se javljaju prstenaste, a zatim i
page 113 of 131
nepravilne hlorotine pjege. Na plodu kajsije u vrijeme sazrijevanja

nastaju krune pjege u okviru kojih se mezokarp deformi e i oni
imaju neravnu povrinu. Na kotici se mogu vidjeti simptomi slini
onima na plodu. U vrijeme sazrijevanja dolazi do masovnog
opadanja plodova kajsije.
Simptomi virusa arke ljive na liu breskve se ispoljavaju u vidu
prosvjetljavanja lisnih nerava. Zara eni dijelovi nerava zaostaju u
porastu, zbog ega je lie izmijenjenog oblika (nesimetrino i
kovrdavo). Ponekad se na liu breskve mogu ispoljiti i prstenaste
ili nepravilne hlorotine pjege, dok se na plodovima pojavljuju
tipine prstenaste pjege. Kod sorti sa bijelim mezokarpom one su
bjeliaste, a sa utim zelenkaste ili ukaste. Boja prstenova na
plodovima nektarina je vrlo upadljiva i oni prevremeno op adaju.
Domaini. Meu brojnim prirodnim domainima virusa arke ljive
su ljiva, japanska ljiva, danarika, kajsija, breskva, nektarina,
trnoljiva, ukrasna ljiva i crni trn. Do skoro se smatralo da ovaj
virus parazitira samo vrste roda Prunus, ali je pokazano da je
eksperimentalni domain i oskorua. Osim toga, smatralo se da se
virus arke ljive ne razvija na zeljastim biljnim vrstama. Me utim,
uti (1961, 1971 i 1981) je uspio da sokom prenese virus na biljke
duvana, maka, bulke i mijakinje, a Nmeth (1963) na biljke
pepeljuge ( Chenopodium foetidum ) (loc. cit. uti, 1995).
Ciklus razvoja i epidemiologija patogena. Virus arke ljive se
odrava u brojnim domainima, meu kojima je ljiva najvanija.
Zaraeni sadni materijal ima presudnu ulogu u prenoenju ovog
virusa. Na ovaj se nain virus proirio u mnoge krajeve gdje ga
ranije nije bilo. Izdanci, koji se obrazuju na korjenu zara enih biljaka
su, takoe, zaraeni. Vai imaju vanu ulogu u prenoenju virusa.
One ga prenose na neperzistentan nain. Ishranom na zaraenom
liu od nekoliko sekundi do 5 minuta postaju infektivne i sposobne
da virus prenesu odmah na zdrave biljke. Najva niji vektori
Brachycaudus helichrysi ,
B. cardui, Phorodon humuli, Myzus
persicae , Aphis craccivora i A. spiraecola . Za epidemiologiju bolesti
je znaajan i odnos vektora i pojedinih sojeva virusa.
Virus arke ljive moe se prenijeti i mehaniki zaraenim biljnim
sokom, to zasad ima samo eksperimentalni zna aj. Prema nekim
podacima on se moe prenijeti polenom i sjemenom. U literaturi
postoje razliiti podaci o duini inkubacionog perioda. Prema nekim
page 114 of 131
on traje i do osam godina. Meutim, simptomi na breskvi

inokulisanoj u staklari su se javili za nekoliko nedelja, a na ljivi
nakon 43 dana. Nmeth (1986) smatra da kao du inu inkubacionog
perioda treba raunati 8-10 mjeseci.
Suzbijanje. Virusi se ne mogu suzbijati pesticidima, to znai da se
biljka zaraena virusom ne moe se izlijeiti. Zbog toga treba
poduzeti sve karantinske mjere da se sprijei pojava i irenje viru sa.
To prije svega znai krenje i unitavanje oboljelih biljaka izvora
infekcije. Za preporuku je i suzbijanje tetoina, naroito lisnih
vaiju, kao prenosioca (vektora) ovog virusa, ime se sprjeava
irenje virusa arke.
Veoma vana mjera zatite je proizvodnja bezvirusnog sadnog
materijala. Da bi se to postiglo neophodna je provjera podloga i
kalem granica na prisustvo virusa iz meritornih dijagnostikih
institucija. U sadnicama se virus moe inaktivirati termoterapijom.
Od posebne je vanosti i izbor za gajenje tolerantnih ili otpornih
sorti.
Nekrotina prstenasta pjegavost kotiavih voaka
prouzrokova Prunus Necrotic Ring Spot Ilarvirus (PNRSV)
Rasprostranjenost i ekonomski znaaj. Virus nekrotine
prstenaste pjegavosti je prvi put opisan na breskvi 1931. godine.
Danas je ovaj virus opte rairen u svijetu. Otkriven je u skoro svim
evropskim zemljama, a izolati ovog virusa iz trenje identifikovani su
i na podruju bive SFRJ. tetnost ovog virusa u proizvodnji trenje
varira i u zavisi je od osjetljivosti sorte, pri emu se smanjenje
prinosa kree od 35 do 52% (uti, 1995).
PNRSV ima vei broj prirodnih i eksperimentalnih domaina iz
ukupno 21 familije biljaka. Prirodni domaini ovog virusa su skoro
sve gajene vrste voaka iz porodice ru a (Rosaceae ), meu kojima
su najznaajnije razne vrste kotiavih voaka iz roda Prunus, kao
to su: trenja, vinja, ljiva, danarika, breskva, nektarina i kajsija,
a osim njih virus napada i magrivu, divlju trenju, crni trn, jabuku,
ruu, hmelj, i dr.
Simptomi. Kod veine kotiavih voaka, ispoljavanje simptoma
zaraze sa PNRSV zavisi od sorte i izolata virusa. Tako npr. neki izolati
ovog virusa ne prouzrokuju vidljive simptome na napadnutim
page 115 of 131
biljkama, zbog ega se mogu otkriti samo inokulacijama drvenastih

indikator biljaka (kao to je Prunus serrulata ) ili serolokim testovima
(ELISA). Ipak veina PNRSV izolata prouzrokuju nekrotine pjege u
okviru kojih, u kasnjoj fazi bolesti, oboljelo tkivo lista puca i ispada,
usljed ega se na njemu pojavljuju manje ili vee rupice (rupiavost
lia), to je specifini djagnostiki znak ovog oboljenja (sl. 25).
Ovakvi simptomi najee nastaju na zaraenim mladim listovima
kotiavih voaka tokom prve godine njihove sistemine infekcije
(akutna faza bolesti), dok esto ima malo, ili nimalo uoljivih
simptoma na listovima ili plodovima ovih voaka u kasnijim
godinama (hronina faza bolesti).
Osim njih, utvreni su i izolati koji prouzrokuju ispoljavanje
nekrotinih pjega u prvoj godini, koje su praene hroninim
hlorotinim arenilom i nekrozom lista, te deformacijama i enacijama
lista, kao i odlaganjem sazrijevanja ploda i specifinim simptomima
pucanja i nekroze ploda (sl. 26).
Ciklus razvoja i epidemiologija virusa. PNRSV virus se odrava u
njegovim mnogobrojnim prirodnim viegodinjim domainima. U
prirodi se ovaj virus prenosi polenom i sjemenom njegovih domaina
iz roda Prunus. Sjemenom ovih biljaka prenoenje moe biti i do
70%, mada je kod sjemena breskve i drugih srodnih vrsta procenat
obino znaajno manji (uti, 1995). Osim toga, PNRSV se prenosi i
kalemljenjem kada se za ovu operaciju koriste pupoljci i kalem granice porijklom sa zaraenih biljaka.
Suzbijanje. Osnovna preventivna mjera za suzbijanje PNRSV je da
se za podizanje novih zasada koristi iskl juivo zdrav, bezvirusni sadni
materijal. Takoe, neophodno je iz mladih, kao i iz proizvodnih
zasada, redovno i blagovremeno uklanjati sve zaraene biljke, kako
se virus ne bi irio polenom. Zbog toga je neophodno redovno
provjeravati zdravstveno stanje m atinih stabala zbog opasnosti od
stalnih zaraavanja za vrijeme opraivanja, kao i obratiti panju na
zdravstveno stanje sijanaca trenje i magrive koje se koriste kao
podloga za proizvodnju sadnica trenje i vinje.
Za dobijanje zdravog sadnog materijal a moe se koristiti
termoterapija, koja podrazumjeva izlaganje odabranog poetnog
materijala kotiavih voaka dejstvu temperature od 37C u trajanju
od 2-3 nedelje.
page 116 of 131
INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG

VOA LJIVE,
SLIKE NAJZNAAJNIJIH
BOLESTI
VINJE I TRENJE
Sl. 2. Monilia spp. Simptomi bolesti

ispoljeni na plodovima trenje (foto:
V. Trkulja)
Sl. 1. Monilia spp. Izgled jako napa dnutog
stabla vinje na okunici (foto: V. Trkulja)
Sl. 3. T. deformans. Izgled oboljelih

listova breskve (foto: V. Trkulja)
Sl. 4. T. deformans . Simptomi bolesti

ispoljeni na listovima i plodovima
nektarine (foto: V. Trkulja )
page 117 of 131
Sl. 5. S. corpophila. Simptomi

upljikavosti ispoljeni na listu ljive
(foto: V. Trkulja)
Sl. 6. S. corpophila. Karakteristini simptomi

bolesti ispoljeni na listu i plodu kajsije
Sl. 8. T. pruni. Tipini simptomi rogaa

ispoljeni na plodovima ljive (foto: V. Trkulja )
Sl. 7. T. pruni. Izrogaen plod ljive

(foto: V. Trkulja)
Sl. 10. P. rubrum. Simptomi bolesti ispoljeni na

listovima ljive, kasnija faza (foto: V. Trkulja)
Sl. 9. P. rubrum. Karakteristian

simptom crvene pjegavosti lista
ljive page
(foto:118
V. Trkulja)
of 131
Sl. 11. T. pruni-spinosae. Simptom re

ispoljen na licu listu ljive (foto: V. Trkulja)
Sl. 12. T. pruni-spinosae. Tipini simptom

re na naliju listu ljive (foto: V. Trkulja)
Sl. 13. B. japii. Ospiavost lista trenje

(foto: V. Trkulja)
Sl. 14. B. japii. Simptomi bolesti ispoljeni na

licu i naliju listova vinje (foto: V. Trkulja)
Sl. 15. Leucostoma spp. Izgled rak-rane na

deblu trenje (foto: V. Trkulja)
Sl. 16. Leucostoma

Izgled
page spp.
119 of
131 osuenog
stabla breskve (foto: V. Trkulja)
Sl. 17. C. purpureum. Izgled oboljelih

listova breskve sa ispoljenim olovnim
sjajom (foto: V. Trkulja)
Sl. 18. C. purpureum. Izgled karpofora gljive
na oboljelom deblu trenje (foto: V. Trkulja)
Sl. 19. P.s. pv. morsprunorum. Izgled oboljelih

listova i ploda trenje (foto: V. Trkulja)
Sl. 20. P.s. pv. syringae. Simptomi bolesti
ispoljeni na listovima i plodu kajsije
Sl. 21. A. tumefaciens. Tipini

simptomi bolesti ispoljeni na
korijenu sadnica ljive
page 120 of 131
Sl. 22. A. tumefaciens.

Izgled tumora
formiranog na korijenu
sadnice trenje
Sl. 23. Plum Pox Virus. Tipini simptomi

arke ispoljeni na listovima ljive
(foto: V. Trkulja)
Sl. 24. Plum Pox Virus. Izgled oboljelih listova i

ploda ljive napadnutih virusom arke
(foto: V. Trkulja)
Sl. 25. PNRSV. Simptomi bolesti ispoljeni na listovima trenje u vonjaku

(foto: V. Trkulja).
Sl. 26. PNRSV. Izgled oboljelih plodova trenje (foto:
M. Nemeth)
page 121
of 131
IX. TA TREBA ZNATI O PESTICIDIMA

Pod pesticidima, kao grupnim nazivom, uglavnom se podrazujevaju
sredstva, (preparati), kojima se suzbijaju tetoine i bolesti u
poljoprivredi. Samo ime potie od latinske rijei pestis kuga i
ceadere ubiti.
Preparat je smjesa jedne ili vie aktivnih materija sa drugim
hemijskim supstancama koje omoguavaju njihovo koritenje na
najefikasniji nain.
Aktivna materija je ona hemijska tvar u formulaciji preparata za
zatitu biljaka koja djeluje na tetoine i bolesti.
Pod formulacijom se podrazumjeva oblik u kojem se dato sredstvo,
odnosno preparat nalazi.
U odnosu na vrstu organizama koje suzbijaju, pesticidi se mogu
podijeliti na:
Aficidi suzbijaju lisne ui (Aphididae)

Akaricidi suzbijaju grinje (pauke)
Baktericidi suzbijaju bakterije
Fungicidi suzbijaju gljivice
Herbicidi suzbijaju korove
Arboricidi suzbijaju drvenaste korove
Graminicidi suzbijaju travnate korove
Insekticidi suzbijaju tetne insekte
Insekto-akaricidi suzbijaju insekte i grinje
Korvicidi suzbijaju tetne ptice
Larvicidi suzbijaju larve (liinke)
Limacidi suzbijaju pueve
Nematocidi suzbijaju nematode
Rodenticidi suzbijaju glodare
Raticidi suzbijaju mieve
Virocidi suzbijaju viruse
Oblici djelovanja pesticida mogu biti:
Depresivno djelovanje koje izaziva klonulost i zastoj u

rastu i razvoju organizma;
Kontaktno (dodirno) djelovanje na organizme preko
njihovog dodira sa organizmom;
page 122 of 131
Sistemino djelovanje na tetne organizme preko sokova

biljke ili tjelesne tekuine organizma k oji se titi;
Translokacijsko djelovanje koje se podjednako manifestuje
na svim organima organizma, bez obzira na to kroz koji
organ je sredstvo unijeto;
Perzistentno djelovanje koje traje, jer sredstvo
upotrebljeno u preporuenoj koliini ostaje u zem ljitu, te je
opasno za osjetljive kulture koje se siju u predvienom
plodoredu nakon berbe (etve) odreene vrste , ili koje dui
vremenski period djeluje na ponovni porast;
Rezidualno djelovanje na tetoine odreeno razdoblje
nakon upotrebe sredstva;
Kumulativno djelovanje koje postie eljeni efekat tek u
odreenom vremenskom razdoblju nakon primjene sredstva;
Selektivno izborno djelovanje sredstva koej je vie
toksino za jedne biljne ili ivotinjske vrste nego za druge;
Totalno (neselektivno) djelovanje na sve vrste u
djelokrugu upotrebe sredstve;
Preventivno djelovanje koje spreava uzronike bolesti i
tetoine da izazovu zarazu, odnosno masovniji napad;
Kurativno djelovanje protiv uzronika bolesti i tetnika
poto je dolo do zaraze, odn osno do masovnog napada;
Pomono djelovanje pod uticajem tvari koja je dodata
sredstvu za zatitu biljaka, pomae u djelovanju aktivne
materije, a sama nije efikasna;
Povrinski aktivno (surfactant) djelovanje pod uticajem
materije koja smanjuje povrinsku napetost vode;
Oznake pojedinih formulacija:

EC koncentrirana emulzija
SL vodotopivi koncentrat
SC (FL, FC, TK) koncentrirana suspenzija
TK teni koncentrat koji se upotrebljava nerazrjeen
WP moivo praivo za suspenziju
SP topivi prah
SG (WG, WDG, DF) disperzivna mikrogranula
MC mikrokapsulirani koncentrat za suspenziju
K kristali
Pa pasta
page 123 of 131
Tpa tekua pasta

P praivo za zapraivanje usjeva
G granule
Psj praivo za zapraivanje sjemena
M mamci
KM koncentrat za mamac
t tapii
Emulzija je smjesa u kojoj su fine kapljice jedne tekuine rasprene
u drugoj tekuini (npr. ulje u vodi).
Suspenzija je disperzni sistem krutih estica veih od 0,1 mikrona
rasprenih u tekuini. Ima izgled zamuene tekuine.
Karenca najkrae razdoblje koje mora proi izmeu upotrebe
sredstva za zatitu biljaka i berbe, etve, otkosa ili putanja stoke na
ispau. Izraava se u danima.
Fitotoksinost oteenje kulturne biljke nakon upotrebe sredstva
za zatitu biljaka ili durgih hemijskih sredstava. Mogunost pojave
trovanja zbog upotrebe preparata smanjuje se izborom adekvatne
formulacije i primjene preparata prema uputstvima koje daje
proizvoa.
Otrovnost svojstvo sredstva za zatitu biljaka da uzrokuje
oteenje u organizmu.
Doza (koliina) oznaava koliinu aktivne materije ili formulacije
koje se upotrebljava po jedinici povrine (kg/ha ili i/ha, g/100 m2 ili
ml/100 m2) ili koliina smjese za prskanje (sredstva za zatitu biljaka
i vode) po jedinici povrine, po biljci i sl. Utr oak tekuina (kropiva)
obino se izraava u i/ha ili u l 100 m2.
Koncentracija koliina aktivne materije ili sredstva za zatitu
biljaka u otapalu (vodi) izraena u procentima (%).
Utroak vode u voarstvu 1.500-2.500 l/ha. Kontaktni herbicidi
ne smiju se upotrebljavati s manje od 300 l/ha vode. Ako niej
naznaena koliina vode, uobiajeno je troiti 300 -600 l vode/ha.
Mogunost mijeanja ako nema podataka u uputama
proizvoaa, preporueno je pridravati se pravila da se mijeaju
page 124 of 131
istovrsne formulacije sredstava za zatitu biljaka (npr. EC + EC, WP

+ WP, pri emu se uzima da je WG=WP=SC).
MJERE ZA POVRINU KOJE SU UOBIAJENE U NARODU I
POLJOPRIVREDNOJ PRAKSI
1
1
1
1
1
1
1
1
= 100 m2
= 100 ara = 10.000 m 2
= 1.600 chv = 5.754 m 2
= 3,5966 m 2
= 278,039 chv = 1.000 m 2
= 2.000 chv = 7.193 m 2
= 1.112,145 chv = 4.000 m 2
= 800 m2
ar (a)
hektar (ha)
katastarsko jutro (kj), ral
etvorni hvat (chv)
dulum ili dunum
lanac
dan oranja
motika zemlje
KOEFICIJENT ZA PRERAUNAVANJE KOLIINE PREPARATA
Iz kg/ha u
broj kg/ha
broj kg/ha
broj kg/ha
broj kg/ha
druge jedinice:
pomnoen sa 0,5754 daje broj kg/katastarsko jutro (kj)
pomnoen sa 0,00036 daje broj kg/etvorni hvat (chv)
pomnoen sa 0,1 daje broj kg/dunum
pomnoen sa 0,72 daje broj kg/lanac
Isti je postupak i kod izraunavanja koliine preparata iz l/ha u

ostale nabrojane jedinice.
ODNOS JEDINICA
PREPARATA:
ZA
KOLIINU
ZA
KONCENTRACIJU
1 kg/ha = 10 g na 100 m 2
1 l/ha = 10 cm 3 na 100 m2
0,1% = 1dcl na 100 l vode ili 0,1 l na 100 l vode
Koncentracija preparata od 0,1 % uz utroak vode od 500 l/ha isto
je to i koliina preparata od 0,5 l/ha.
1 cm 3
10 cm 3
100 cm 3
1.000 cm 3
10.000 cm 3
= 1ml
= 10 ml = 0,1 dl
= 100 ml = 1 dl
= 1.000 ml = 1l
= 10.000 ml = 10 l
10 g = 1 dag
100 = 10 dag
1.000 g = 1 kg
10.000 g = 10 kg
page 125 of 131
ORJENTACIONI PROGRAM ZATITE LJIVE U 2008 GODINI

Period
U toku jeseni i zime, sve do
stadija mijih uiju 1
Neposredno pred cvatnju
U punoj cvatnji2
Po okonanju cvatnje
10-15 dana nakon prethodnog
tretiranja, ovisno o vremenu
Maj-juni
U toku ljeta
4-6 dana prije berbe
Bolest/tetnik
monilija
prezimljujui stadiji
tetnika
monilija
monilija
plamenjaa, hra ljive
ljivine osice, lisne ui
plamenjaa, hra ljive
lisne ui (po potrebi3)
lisne ui (po potrebi)
grinje (prema potrebi)
savija ploda4
(prva generacija)
grinje (prema potrebi)
savija ploda5 (druga
generacija)
Monilija plodova
Preparat
Cuprablau Z +
Bijelo ulje, ili
Crveno ulje
NEDOSTAJE
NEDOSTAJE
NEDOSTAJE
Calypso SC 480
NEDOSTAJE
Mospilan Sp 20
Mospilan Sp 20
Vertimec EC +
Bijelo ulje
Insegar WP 25
Koncentracija
0,3 1
24
2-3
Doza
3-10 kg/ha
2040 l/ha
20-30 l/ha
0,03
0,3 1/ha
0,03
0,03
0,08 +
0,25
0,03
0,3
0,3
0,8
2,5
0,3
kg/ha
kg/ha
l/ha +
l/ha
kg/ha
Mospilan Sp 20
Vertimec EC +
Bijelo ulje
Insegar WP 25
0,03
0,08 +
0,25
0,03
0,3
0,8
2,5
0,3
ha
kg/ha
l/ha +
l/ha
kg/ha
NEDOSTAJE
Ovisno o stadiju otvorenosti pupova, vie otvoreni pupovi manja koncetracija i obrnuto
Tretirati pred vee radi zatite opraivaa
3
Izvriti pregled nasada na prisustvo lisnih uiju i grinja.
4
Termin tretiranja na osnovu podataka monitoringa na feromonskim klopkama postavljenim u prvoj polovini maja
5
Na osnovu podataka monitoringa feromonskih zamki postavljenih u drugoj polovini juna
2
ORJENTACIONI PROGRAM ZATITE VINJE I TRENJE U 2008 GODINI

Period
U toku jeseni i zime, sve do stadija mijih
uiju 6
Bolest/tetnik
monilija
prezimljujui stadiji
tetnika
monilija
monilija
upljikavost lista
Preparat
Cuprablau Z +
Bijelo ulje, ili
Crveno ulje
NEDOSTAJE
Maj-juni
upljikavost lista
lisne ui (po
potrebi8)
Trenjina muha9
4-6 dana prije berbe
Monilija plodova
NEDOSTAJE
Neposredno pred cvatnju

U punoj cvatnji7
Po okonanju cvatnje
10-15 dana nakon prethodnog tretiranja,

ovisno o vremenu
Koncentracija
0,3 1
24
2-3
Doza
3-10 kg/ha
2040 l/ha
20-30 l/ha
0,03
0,3 kg/ha
0,03
0,3 kg/ha
0,03
0,3 kg/ha
NEDOSTAJE
NEDOSTAJE
NEDOSTAJE
Mospilan Sp
20
Mospilan Sp
20
Mospilan Sp
20
Ovisno o stadiju otvorenosti pupova, vie otvoreni pupovi manja koncetracija i obrnuto
Tretirati pred vee radi zatite opraivaa
8
Izvriti pregled nasada na prisustvo lisnih uiju
9
Karenca 14 dana
7
page 127 of 131
Potrebna
doza
l ili kg/ha
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,4
0,5
0,75
1,0
1,5
2,0
3,0
4,0
5,0
10 l
50 l
100 l
0,01
0,015
0,02
0,025
0,03
0,04
0,05
0,075
0,1
0,15
0,2
0,3
0,4
0,5
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,8
1,0
1,5
2,0
3,0
4,0
6,0
8,0
10,0
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,4
0,5
0,75
1,0
1,5
2,0
3,0
4,0
5,0
ZAPREMINA SPREMNIKA (PRSKALICE)

200 l
300 l
400 l
600 l
%
0,05
0,035
0,25
0,017
0,07
0,05
0,035
0,025
0,1
0,07
0,05
0,035
0,125
0,08
0,06
0,04
0,15
0,1
0,075
0,05
0,2
0,13
0,1
0,065
0,25
0,17
0,125
0,075
0,35
0,25
0,18
0,125
0,5
0,33
0,25
0,165
0,75
0,5
0,35
0,25
1,0
0,65
0,5
0,33
1,5
1,0
0,75
0,5
2,0
1,33
1,0
0,65
2,5
1,67
1,25
0,83
800 l
1.000 l
1.500 l
0,012
0,017
0,025
0,03
0,035
0,05
0,086
0,08
0,125
0,18
0,25
0,35
0,5
0,6
0,01
0,015
0,02
0,025
0,03
0,04
0,05
0,075
0,1
0,15
0,2
0,3
0,4
0,5
0,006
0,01
0,013
0,017
0,02
0,027
0,033
0,05
0,065
0,1
0,13
0,2
0,27
0,33
Primjer: zadana doza: 2 kg/ha; vrsta prskalice: lena; Potronja vode: 800 l/ha. Upute za oitanje koncentracije iz
tabele: sjecite reda (2,0 kg/ha preparata) i stupca (800 l/ha vode) u tabeli pokazuje da koncentracija mora biti 0,25%.
To znai, da bi se postigla potrebna doza, npr. po 1 ha potrebno je pripremiti rastvor za prskanje u odnosu 250 g
Match-a na 100 l vode, odnosno 25 g na 10 l, odnosno 2,5 g na litar vode. Ako je prskalica kapaciteta npr. 15 l vode, iz
koncentracije se izrauna da u 15 l vode treba dodati 37,5 g Mankozeba (2,5 g x 15 l).
Napomena: za ispravno doziranje sredstva mora biti poznat podatak koliko data prskalica troi tekuine po hektaru
(provjera se moe napraviti sa istom vodom).
page 128 of 131
TABELA ZA RAZRJEIVANJE
priprema potrebne koncentraci je
Traena
konc.
1l
5l
10 l
0,01 %
0,02%
0,03%
0,04 %
0,05 %
0,06 %
0,07 %
0,08 %
0,09 %
0,1 %
0,15 %
0,2 %
0,25 %
0,3 %
0,4 %
0,5 %
0,6 %
0,7 %
0,8 %
0,9 %
1,0 %
1,5 %
2,0 %
2,5 %
3,0 %
3,5 %
4,0 %
4,5 %
5,0 %
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
1,5
2
2,5
3
4
5
6
7
8
9
10
15
20
25
30
35
40
45
50
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
7,5
10
12,5
15
20
25
30
35
40
45
50
75
100
125
150
175
200
225
250
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
15
20
25
30
40
50
60
70
80
90
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Zapremina spremnika prskalice u litrima (voda)

15 l
20 l
50 l
60 l
80 l
100 l
200 l
potrebna koliina sredstva u g (ml)
1,5
2
5
6
8
10
20
3
4
10
12
16
20
40
4,5
6
15
18
24
30
60
6
8
20
24
32
40
80
7,5
10
25
30
40
50
100
9
12
30
36
48
60
120
10,5
14
35
42
56
70
140
12
16
40
48
64
80
160
13,5
18
45
54
72
90
180
15
20
50
60
80
100
200
22
30
75
90
120
150
300
30
40
100
120
160
200
400
38
50
125
150
200
250
500
45
60
150
180
240
300
600
60
80
200
240
320
400
800
75
100
250
300
400
500
1.000
90
120
300
360
480
600
1.200
105
140
350
420
560
700
1.400
120
160
400
480
640
800
1.600
135
180
450
540
720
900
1.800
150
200
500
600
800
1.000
2.000
225
300
750
900
1.200
1.500
3.000
300
400
1.000 1.200 1.600
2.000
4.000
370
500
1.250 1.500 2.000
2.500
5.000
450
600
1.500 1.800 2.400
3.000
6.000
525
700
1.750 2.100 2.800
3.500
7.000
600
800
2.000 2.400 3.200
4.000
8.000
675
900
2.250 2.700 3.600
4.500
9.000
750
1.000 2.500 3.000 4.000
5.000
10.000
300 l
400 l
30
60
90
120
150
180
210
240
270
300
450
600
750
900
1.200
1.500
1.800
2.100
2.400
2.700
3.000
4.500
6.000
7.500
9.000
10.500
12.000
13.500
15.000
40
80
120
160
200
240
280
320
360
400
600
800
1.000
1.200
1.600
2.000
2.400
2.800
3.200
3.600
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
18.000
20.000
SADRAJ
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
UVOD ............................................................................... .......

INTEGRALNA PROIZVODNJA VOA (IPV) ...........................
GENERALNI ASPEKTI IPV ...................................................
CILJEVI INTEGRALNE PROIZVODNJE ................................
PRINCIPI INTEGRALNE PROIZVODNJE ..............................
SMJERNICE NAELA IPV ...............................................
6.1 Plan uzgoja ......................................................................
6.2 Obrada zemljita ...............................................................
6.3 Regulacija rasta i rodnosti .... .............................................
6.4 Zatita voaka ..................................................................
6.5 Berba ......................................................................... .....
6.6 Zahtjevi u voenju imanja .................................................
VII. OBAVEZE .......................................................................

Lista dozvoljenih insekticida u integralnoj
proizvodnji jabuastog voa .......... ..................................................
Lista dozvoljenih akaricida u integralnoj
proizvodnji jabuastog voa ...... ....................................................
Lista dozvoljenih herbicida u integralnoj
proizvodnji jabuastog voa ........ ..................................................
VIII. ARGUMETACIJA IP JABUASTOG VOA ..................................
8.1 Izbor i ocjena pogodnosti mjesta za podizanje
zasada jabuke i kruke u konceptu
integralne proizvodnje .........................................................
8.2 Izbor sadnog materijala za zasnivanje za sada
jabuke i kruke u konceptu IP ..... ..........................................
8.3 Izbor sorte i podloge za zasnivanje zasada
jabuke i kruke u konceptu IP ... ............................................
8.4 Izbor uzgojnog oblika prilikom zasnivanja zasada
jabuke i kruke u konceptu IPV .... .........................................
8.5 Priprema zemljita za sadnju jabuke i kruke
u konceptu IPV ................................................................ ....
8.6 Sadnja jabuke i kruke u konceptu IPV .... .............................
8.7 Obrada rednog i meurednog prostora
vonjaka u konceptu IPV ......................................................
8.8 ubrenje i navodnjavanje jabuke i kruke
u konceptu IPV ....................................................................
8.9 Regulacija rasta i rodnosti jabuke i k ruke u koceptu IPV .......
8.10 Berba jabuke i kruke u konceptu IP ...................................
8.11 Integralna zatita jabuke i kruke .......................................
IX.
TA TREBA ZNATI O PESTICIDIMA .........................................
Orjentacioni program zatite jabuke u 2008 godini ..... ......................

Orjentacioni program zatite kruke u 2008 godini .... ........................
SADRAJ ............................................... ........................................
INTEGRALNA PROIZVODNJA JABUASTOG VOA
page 131 of 131

Integralna Proizvodnja Kosticavog Voca PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Integralna Proizvodnja Kosticavog Voca PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U SARAJEVU

Poljoprivredno prehrambeni fakultet Sarajevo

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

Tira: 500 komada

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

Ekstenzivnu - karakteristike ovog, poetnog nivoa

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

Superintenzivnu - ovaj posljednji nivo konvencionalne

Integralna proizvodnja voa (I PV)

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

proizvodnje, dok je superintenzivna prusutna u tragovima.

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

su dio nacionalanih propisa nekoliko zemalja, kao to je na primjer

U okviru IP, poseban akcenat je dat na:

kao baznu jedinicu,

Ouvanje i poboljanje plodnosti zemljita, diverziteta okoline i

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

mehanike mjere suzbijanja i upotrebu pesticida sa zelene i ute

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

III. UKUPNI KVALITET PROIZVODA I ODRIVA

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

velikoj mjeri nevidljive za potroae, ali daju esencijalne komponente

Kao to je pokazano na dijagramu, ova piramida ukupnog kvaliteta

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

Zakonska granica je odvajanje hrane niske cijene od hrane koja ne

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

elementi su, ekoloki kriterij proizvodnje ili tehniki

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

3.1 Pozicija IP u piramidi ukupnog kvaliteta hrane

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

alate za ocjenu, pomau u odluci o uspjenom o dobrenju

Dijagram 2. Pozicija tri internacionalna standarda primarne faze

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

IV. GENERALNI ASPEKTI IPV

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

primjenjenih ema sigurnosti hrane i GAP kriterija za poveanje ove

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

veze do sljedee take u snabdjevenom lancu kada proizvod postane

INTEGRIE PRIRODNE I REGULACIJSKE MEHANIZME U

Ovi ciljevi adresiraju temeljne namjere odrive poljoprivrede.

OBEZBJEUJE ODRIVU PROIZVODNJU HRANE VISOKOG

IP ima za cilj visokokvalitetne poljoprivredne proizvode,

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

ODRAVA DOHODAK FARME

Proizvodi farme proizvedeni sa visokim nivoom ekoloki

ELIMINIE ILI SMANJUJE IZVORE PRISUTNOG ZAGAENJA

Zagaenje poljoprivrednog porijekla mora biti smanjeno ili

PODRAVA MULTIPLE/VIESTRUKE FUNKCIJE POLJOPRIVREDE

Poljoprivreda mora zadovoljiti potrebe cjelokupnog drutva,

IP SE PRIMJENJUJE SAMO POTPUNO/KOMPLETNO

IP nije samo kombinacija integralnog upravljanja

VANREDNI TROKOVI I NEPOELJNI UTICAJI SU MINIMIZIRANI

tetni sporedni uticaji poljoprivrednih aktivnosti, kao to su

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA

normalno ne reflektuju u budetima za poljoprivredno

CJELOKUPNA FARMA JE JEDINICA IP IMPLEMENTACIJE

IP je sistemski pristup koji se fokusira na cjelokupnu farmu

Farmer igra kljunu ulogu u sistemu IP. Njegovo/njeno

Agroekosistemi su temelji za planiranje i realizaciju svih

CIKLUSI ISHRANE MORAJU BITI URAVNOTEENI I GUBICI

Uravnoteen ili balansiran u ovom kontekstu znai onaj

SUTINSKA/UNUTRANJA PLODNOST ZEMLJITA MORA BITI

INTEGRALNA PROIZVODNJA KOTIAVOG VOA