Generatori Signala 1 PDF

Analogna integrisana elektronika
Generatori talasnih oblika

Prof. dr. Aljo Mujcic
april 2011
Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
1 / 31
Generatori talasnih oblika
I
I
Generisanje sinusoidalnih, pravougaonih, trougaonih,.. impulsa

Oscilatori
I
I
relaksacioni
sinusoidalni

2 / 31
Relaksacioni oscilator
I
Punjenje i praznjenje kondenzatora
Postupak brzog praznjenja
Oblik signala na kondenzatoru

U
R
C
Slika: Relaksacioni oscilator

3 / 31
U
R
C
Slika: Relaksacioni oscilator
U = uR + uC .
iC = C
(1)
duC
.
dt

4 / 31
Pad napona na otporu R je odreen strujom punjenja kondezatora
uR = iC R = RC
duC
.
dt
Uvrstavanjem dobijene vrijednosti za napon na otporniku u izraz 1 dobija se

U = RC
duC
+ uC .
dt
Preureivanjem prethodnog izraza dobijamo

RC
duC
= U uC .
dt
1
duC
=
dt.
U uC
RC

5 / 31
Integracijom lijeve i desne strane dobija se

Z
Z
1
duC
=
dt
U uC
RC
Rjesavanje dobijenog integrala daje
ln(U uC ) =
t
+ const.
RC
(2)
Neka je u trenutku t = 0 napon uC = UI . Uvrstavanjem ovih vrijednosti u 2

dobijamo
0
ln(U UI ) =
+ const.
RC

6 / 31
Iz prethodnog izraza dobija se vrijednost const koja iznosi
const = ln(U UI ).
Zamjenom dobijene vrijednosti za const i uvrstavanjem u 2 mozemo pisati
ln(U uC ) =
Sreivanjem se dobija

ln
t
+ ln(U UI )
RC
U uC
U UI

=
t
RC
t
U uC
= e RC
U UI
Odavdje se za napon na kondenzatoru dobija
t
uC = U (U UI )e RC
(3)
za pozitivno UI , i
t
uC = U (U + UI )e RC
(4)
za negativnu vrijednost napona UI .

7 / 31
Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

I
I
I
Relaksacioni oscilator baziran na RC mrezi pri cemu je za kontrolisani prekidac

upotrijebljen operacioni pojacavac u spoju Schmitovog trigera
Punjenje kondezatora je obezbijeeno sa izlaza kola Schmitovog trigera
Pretpostavimo da je na izlazu napon Us . Kondenzator C se sa izlaza operacionog
pojacavaca puni preko otpora R sa vremenskom konstantom = RC . Postupak
punjenja se odvija sve dok napon na kondenzatoru ne dostigne vrijednost
R2
UG =
Us .
R1 + R2
R
A
UG
-UD
B
t1
t2
R1
UCC
R2
-UEE
Slika: Relaksacioni oscilator u spoju sa Smitovim

trigerom
8 / 31
Kada napon na kondenzatoru a time i na invertujucem prikljucku operacionog

pojacavaca premasi ovu vrijednost izlaz operacionog pojacavaca se mijenja na
Us .
Zapocinje postupak praznjenja kondenzatora. Na neinvertujucem prikljucku

operacionog pojacavaca napon iznosi
UD =
R2
(Us ).
R1 + R2
Postupak praznjenja se nastavlja sve dok napon na kondenzatoru ne dostigne

vrijednost UD .
Ponovo zapocinje postupak punjenja kondezatora i postupak se periodicno

ponavlja.
Na izlazu se dobija povorka pravougaonih impulsa.

9 / 31
Da bi odredili frekvenciju ponavljanja pravougaonih impulsa analizirat cemo

postupak punjenja i praznjenja kondenzatora
Postupak punjenja kondenzatora se odvija sa izlaza operacionog pojacavaca koji

ima vrijednost napona Us . napon na kondenzatoru u pocetnom trenutku iznosi
UD . Na osnovu 3 mozemo napisati izraz za napon na kondezatoru koji iznosi
t
uC = Us (Us + UD )e RC .
I
(5)
U postupku praznjenja kondenzatora pocetna vrijednost napona na

kondenzatoru iznosi UG i praznjenje se odvija do krajnje granice Us . Izraz za
napon na kondenzatoru glasi
t
uC = Us + (Us + UG )e RC .
(6)

10 / 31

I
Vrijeme punjenja kondezatora

t1 = RC ln
Us + UD
Us + UG
Us + UG
Us UD
(7)
(8)
Vrijeme praznjenja

t2 = RC ln
Ako je UD = UG = Us /2 tada se period T dobija kao zbir vremena t1 i t2 i

iznosi
3
Us
T = 2RC ln 21
= 2.2RC
(9)
U
2 s
Frekvencija dobijenih oscilacija je reciprocna vrijednost perioda T

f =
1
0.455
=
[Hz ]
T
RC
(10)
Dobijeni izraz daje frekvenciju pravougaonih signala kada su kod djelitelja

napona Schmitovog trigera koristeni isti otpornici R1 = R2 . Na taj nacin je
dobijen UG = UD = Us /2.
11 / 31

I
I
Dobijanje asimetricnih pravougaonih signala

Kada je izlaz operacionog pojacavaca pozitivan dioda D je direktno polarisana.
Vremenska konstanta punjenja
RR3
1 =
C.
R + R3
Kada je izlaz operacionog pojacavaca negativan dioda D je inverzno polarisana.
Vremenska konstanta praznjenja iznosi
2 = RC .
R3
D
R
UG
-UD
B
t1
t2
R1
R2
UCC
-UEE
Slika: Generator pravougaonih talasnih oblika

12 / 31
Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

I
Integrisano kolo 555 predstavlja kombinaciju operacionih pojacavaca sa RS

flip-flopom.
Sa dva operaciona pojacavaca su realizirana dva komparatora a RS flip flop je
koristen za za dobijanje jednosmjernih impulsa sa naponskim nivoima 0V i VCC .
Tranzistor u kolu se koristi kao prekidac za praznjenje vanjskog kondenzatora
koji sluzi za realizaciju relaksacionog oscilatora.
UCC
(8)
5 k
+
prag (6)
C
1
kontrolni(5)
5 k
+
Flip flop
S
izlaz
(3)
R Q
C
2
triger (2)
praznjenje (7)
5 k
(1)
GND
(4)
reset
Slika: Pojednostavljena sema timer-a 555

13 / 31

I
Prikljucci prag (6) i triger (2) spojeni zajedno
Proces punjenja: tranzistor zakocen
Proces praznjenja: Tranzistor otvoren

UCC
(8)
(4)
R1
(7)
reset
UCC
praznjenje
R2
(6) prag
izlaz
(3)
(2) triger
C
GND
(1)
Slika: Astabilni multivibrator realiziran s timer-om 555

14 / 31

Poslije pocetnog punjenja napon na kondenzatoru se mijenja izmeu UCC /3 i
2UCC /3. Vremenska konstanta punjenja iznosi
1 = (R1 + R2 )C ,
a s druge strane vremenska konstanta praznjenja je
2 = R2 C .
Tokom punjenja napon na kondenzatoru se mijenja od vrijednosti UCC /3 ka
konacnoj vrijednosti UCC i napon na kondenztaoru C se mijenja po zakonu

UCC
t
uC = UCC +
UCC e tau1 .
3
Tranzistor preko kojeg se vrsi praznjenje kondezatora se ukljucuje pri vrijednosti
2UCC /3. Zamjenom ove vrijednosti u prethodni izraz dobija se
e
= 0.5
ili
t = 0.6961 .
15 / 31

Slicna vrijednost se moze dobiti i za postupak praznjenja kondenzatora sa vrijednosti
2UCC /3 na vrijednost UCC /3, s tim da je razlicita vremenska konstanta praznjenja.
Vrijeme punjenja kondezatora sada iznosi
t1 = 0.696(R1 + R2 )C
a vrijeme praznjenja je
t2 = 0.696R2 C .
Ukupan period izlaznog signala je suma perioda t1 i t2
T = 0.696(R1 + 2R2 )C .
Frekvencija ponavljanja iznosi
f =
1.44
.
(R1 + 2R2 )C

16 / 31
Ispunjenost impulsa se definise kao odnos vremena punjenja i perioda ponavljanja

cijelog impulsa T
t1
100%
=
t1 + t2
ili zamjenom vrijednosti za t1 i t2
=
R1 + R2
100%
R1 + 2R2
Ako je R1 R2 ispunjenost impulsa se priblizava 50%, dok je za R1 R2 ova

vrijednost tezi 100%.
Za postizanje ispunjenosti impulsa manje od 50% moze se na izlazu postaviti invertor.
Kada je R1 R2 ispunjenost impulsa tezi 50% a kada je R1 R2 dobija se 0%.

17 / 31
Generatori pravougaonih talasnih oblika - Naponski kontrolisani

oscilator
I Doveenjem vanjskog napona UC u na priklju
cak 5 moguce je uticati na iznos
I
napona u ovoj tacki a samim tim i na referentne napone.

Napon na kondenzatoru se sada moze mijenjati izmeu naponskih nivoa UC /2 i
UC .
Promjenom vrijednosti napona UC moze se mijenjati vrijeme punjenja i
praznjenja kondenzatora a samim tim i frekvencija izlaznog signala.
UCC
(8)
5 k
C1
+
UC (5)
UC/2
5 k
Flip flop
R
izlaz
(3)
S
C2
5 k
(1)
GND
(4)
reset
Slika: Timer-om 555 sa vanjskom kontrolom preko priklju

cka 5
18 / 31
Generatori pravougaonih talasnih oblika - Naponski kontrolisani

oscilator
I
Pomjeranjem klizaca na otporniku R mienja se vrijednost napona UC koji se

dovodi na prikljucak (5) integrisanog kola 555.
Napon UC moze biti i neki drugi kontrolni napon koji ce diktirati frekvenciju
izlaznih talasnih oblika. Na taj nacin ce frekvencija biti funkcija neke ulazne
velicine.
UCC
(8)
(4)
R1
(7)
reset
UCC
praznjenje
R2
(6) prag
(2) triger
izlaz
kontrloni
(3)
(5)
C
GND
UC
(1)
Slika: Naponski kontrolisani oscilator reliziran s timer-om 555

19 / 31
Generatori trougaonih talasnih oblika
Generator trougaonih talasnih oblika se moze koristiti i kao osnova za kreiranje

drugih talasnih oblika.
Trougaoni signal se moze jednostavno dobiti
I
I
I
uzmanjem signala sa kondenzatora astabilnog multivibratora

punjenjem i pra
znjenjem kondenzatora iz strujnog izvora konstantne vrijednosti
integracijom povorke pravougaonih talasnih signala

20 / 31

I
Generator trougaonih impulsa koristenjem integratora u kombinaciji sa

Schmitovim trigerom
A1 je u spoju Schmitovog trigera sa djeliteljem napona R1 i R2 koji obezbjeuju
pozitivnu povratnu vezu.
A2 ima ulogu integratora ciji je izlaz spojen na donju tacku djelitelja napona R1
i R2
C
R
A1
R1
A2
uizl
R2
a)
Uzas
-Uzas
b)
UG
UD
T
c)
Slika: Generator trougaonih talasnih oblika

21 / 31

I
Izlaz Schmitovog trigera je povorka pravougaonih impulsa amplitude +Us i Us
Ako je u pocetnom trenutku izlaz Schmitovog trigera Us tada integrator

generise pozitivnu rampu (rastucu).
Ovaj napon se vodi na ulaz Schmitovog trigera. Napon na neinvertujucem

prikljucku pojcavaca A1 napon iznosi
u+ =
R2
R1
uizl +
(Us )
R1 + R2
R1 + R2
(11)
gdje je uizl izlazni napon integratora i to rampa ciji se napon povecava. U izrazu
11 je pretpostavljeno da je izlaz Schmitovog trigera Us .
I
Obzirom da je invertujuci prikljucak pojacavaca A1 na 0V prelaz izlaza

Schmitovog trigera na Us ce se degoditi kada napon na neinvertujucem
prikljucku dostigne napon 0V . Zamjenom u izraz 11 vrijednost u + = 0V dobija
se gornja granica UG koja iznosi
UG =
R2
Us .
R1
(12)

22 / 31
Na isti nacin nacin se moze dobiti i

UD =
R2
Us .
R1
(13)
Period oscilacija se moze dobiti razmatranjem vremena pozitivne ili negativne rampe
a u slucaju simetricnog signala period pozitivne ili negativne rampe iznosi T /2.
Struja punjenja kondezatora iznosi
i = C
duC
dt
(14)
gdje je uC napon na kondenzatoru.

23 / 31
U slucaju pozitivne rampe i idealnog integratora i konstantne struje koja iznosi

i =I =
US
R
(15)
Napon na kondezatoru se mijenja po zakonu

duC
UG + UD
4Us R2
=
=
dt
T /2
TR1
(16)
Zamjenom 15 i 16 u 14 dobija se
T =
4RR2 C
.
R1
(17)

24 / 31
Frekvencija oscilacija je
R1
(18)
4RR2 C
Frekvencija signala na izlazu ne zavisi od napona zasicenja komparatora Us i
indirektno je proporcionalna otporu R tako da se frekvencija moze podesavati
izborom vrijednosti otpora R. Maksimalna frekvencija je odreena maksimalnom
brzinom promjene integratora.
f =

25 / 31
Mre
za za oblikovanje impulsa
Primjenom mreza za oblikovanje signala moguce je dobiti aproksimaciju

sinusoidalnog signala iz linearnih odsjecaka.
Na ulaz kola za oblikovanje signala se dovodi trougaoni signal

26 / 31
Mre
+U
R3
D1
U2
R4
R2
D2
uul
U1
R5
R1
uizl
R2
R5
D3
-U1
R4
D4
-U2
R3
a)
-U
UG
U2
U1
-U1
-U2
UD
uul
uizl
b)
Slika: Diodna mre

za za oblikovanje trougaonih talasnih oblika sa ulaza u sinusni signal koji
se sastoji iz linearnih dijelova
Kada je uul = 0 i povecava se u pozitivnom smjeru sve diode su inverzno polarisane i

ne tece struja kroz otpor R1 . U tom slucaju se ulazni napon prosleuje na izlaz.
Kada ulazni napon dostigne naponski nivo U1 dioda D2 provede i struja protece.

27 / 31
Mre
+U
R3
D1
U2
R4
R2
D2
uul
U1
R5
R1
uizl
R2
R5
D3
-U1
R4
D4
-U2
R3
a)
UG
U2
U1
-U1
-U2
UD
-U
uul
uizl
b)
Slika: Diodna mre

Pretpostavljajuci da je dioda D idealna i da nema pada napona na diodi pri

direktnoj polarizaciji napon na izlazu iznosi
uizl = IR2 + U1
(19)
pri cemu je struja

I =
uul U1
R1 + R2
(20)

28 / 31
Mre
+U
R3
D1
U2
R4
R2
D2
uul
U1
R5
R1
uizl
R2
R5
D3
-U1
R4
D4
-U2
R3
a)
-U
UG
U2
U1
-U1
-U2
UD
uul
uizl
b)
Slika: Diodna mre

Izlazni napon sada glasi

uizl = U1 + (uul + U1 )
R2
R1 + R2
(21)

29 / 31
Mre
+U
R3
D1
U2
R4
R2
D2
uul
U1
R5
R1
uizl
R2
R5
D3
-U1
R4
D4
-U2
R3
a)
-U
UG
U2
U1
-U1
-U2
UD
uul
uizl
b)
Slika: Diodna mre

Izlazni napon nastavlja sa porastom i iznad U1 ali sa reduciranom strminom pravca

2
. Poslije provoenja diode D2 napon na izlazu ostaje konstantan
koja iznosi R1R+R
2
nivo sve dok napon ne padne ispod napona U2 i dioda D2 ne postane inverzno
polarisana. Proces se nastavlja za dugi dio poluperiode simetricno kao i za negativnu
poluperiodu kada vode diode D3 i D4 .
Povecanjem broja dioda i otpornika dobija se veci broj linearnih odsjecaka.
30 / 31
Literatura
T. E. Price,
Analog Electronics,
Prentice Hall, 1997.
T. Brodic,
Analogna integrisana elektronika,
Svjetlost, Sarajevo, 1989.
A.S. Sedra, K.C. Smith,
Microelectronic Circuits, 4th ed.,
Oxford University Press 1998.
P. R. Gray, P. J. Hurst, S. H. Lewis, R. G. Meyer,
Analysis and Design of Analog Integrated Circuits,,
John Wiley & Sons, 2001.
P.Biljanovic,
Elektronicki sklopovi,
Skolska
knjiga, Zagreb, 1995.

31 / 31

Generatori Signala 1 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Generatori Signala 1 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Analogna integrisana elektronika

Generatori talasnih oblika

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori talasnih oblika

Generisanje sinusoidalnih, pravougaonih, trougaonih,.. impulsa

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Punjenje i praznjenje kondenzatora

Postupak brzog praznjenja

Oblik signala na kondenzatoru

Slika: Relaksacioni oscilator

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Slika: Relaksacioni oscilator

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Uvrstavanjem dobijene vrijednosti za napon na otporniku u izraz 1 dobija se

Preureivanjem prethodnog izraza dobijamo

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Integracijom lijeve i desne strane dobija se

Neka je u trenutku t = 0 napon uC = UI . Uvrstavanjem ovih vrijednosti u 2

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

za negativnu vrijednost napona UI .

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Relaksacioni oscilator baziran na RC mrezi pri cemu je za kontrolisani prekidac

Slika: Relaksacioni oscilator u spoju sa Smitovim

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Kada napon na kondenzatoru a time i na invertujucem prikljucku operacionog

Zapocinje postupak praznjenja kondenzatora. Na neinvertujucem prikljucku

Postupak praznjenja se nastavlja sve dok napon na kondenzatoru ne dostigne

Ponovo zapocinje postupak punjenja kondezatora i postupak se periodicno

Na izlazu se dobija povorka pravougaonih impulsa.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Da bi odredili frekvenciju ponavljanja pravougaonih impulsa analizirat cemo

Postupak punjenja kondenzatora se odvija sa izlaza operacionog pojacavaca koji

U postupku praznjenja kondenzatora pocetna vrijednost napona na

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Vrijeme punjenja kondezatora

Ako je UD = UG = Us /2 tada se period T dobija kao zbir vremena t1 i t2 i

Frekvencija dobijenih oscilacija je reciprocna vrijednost perioda T

Dobijeni izraz daje frekvenciju pravougaonih signala kada su kod djelitelja

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Dobijanje asimetricnih pravougaonih signala

Slika: Generator pravougaonih talasnih oblika

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Integrisano kolo 555 predstavlja kombinaciju operacionih pojacavaca sa RS

Slika: Pojednostavljena sema timer-a 555

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Prikljucci prag (6) i triger (2) spojeni zajedno

Proces punjenja: tranzistor zakocen

Proces praznjenja: Tranzistor otvoren

Slika: Astabilni multivibrator realiziran s timer-om 555

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Ispunjenost impulsa se definise kao odnos vremena punjenja i perioda ponavljanja

Ako je R1  R2 ispunjenost impulsa se priblizava 50%, dok je za R1  R2 ova

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Naponski kontrolisani

napona u ovoj tacki a samim tim i na referentne napone.

Slika: Timer-om 555 sa vanjskom kontrolom preko priklju

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Naponski kontrolisani

Ako je R1 R2 ispunjenost impulsa se priblizava 50%, dok je za R1 R2 ova