Aromatik Bitkilerin Yetiştiriciliği

T.C.
MLL ETM BAKANLII
BAHECLK
AROMATK BTKLERN
YETTRCL
621EEH075
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. MAYDANOZ YETTRCL....................................................................................... 3
1.1. Tanm ve nemi .......................................................................................................... 4
1.2. retimi .......................................................................................................................... 9
1.3. Bakm......................................................................................................................... 12
1.4. Hasat ve Hasat Sonras lemler.................................................................................. 14
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 19
2. DEREOTU YETTRCL ......................................................................................... 19
2.1. Tanm ve nemi ........................................................................................................ 20
2.2. retimi ........................................................................................................................ 23
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 30
3. TERE YETTRCL.................................................................................................. 30
3.1. Tanm ve nemi ........................................................................................................ 30
3.2. retimi ........................................................................................................................ 34
3.3. Bakm......................................................................................................................... 36
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 43
4. ROKA YETTRCL................................................................................................. 43
4.1. Tanm ve nemi ........................................................................................................ 44
4.2. retimi ........................................................................................................................ 48
4.3. Bakm......................................................................................................................... 50
RENME FAALYET5 .................................................................................................. 55
5. SEMZOTU YETTRCL........................................................................................ 55
5.1. Tanm ve nemi ........................................................................................................ 55
5.2. retimi ........................................................................................................................ 59
5.3. Bakm......................................................................................................................... 61
5.4. Hasat ve Hasat Sonras ilemler.................................................................................. 62
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 66
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 67
KAYNAKA ......................................................................................................................... 69
NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 70
i
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
621EEH075
ALAN
Bahecilik
DAL/MESLEK
Sebzecilik
MODLN ADI
Aromatik Bitkilerin Yetitiricilii
MODLN TANIMI
Gerekli ortam salandnda, teknie uygun olarak aromatik

bitkiler yetitiricisi hazrlayan renme materyalidir.
SRE
40/8
N KOUL
n koulu yoktur.
YETERLLK
Aromatik bitkiler yetitirmek

Genel Ama:
Gerekli ortam salandnda, teknie uygun olarak nemli
yeillerin yetitiriciliini yapabileceksiniz.
Amalar:
1. Tekniine uygun olarak maydanoz yetitiricilii
yapabileceksiniz.
MODLN AMACI
2. Tekniine uygun olarak dereotu yetitiricilii

yapabileceksiniz.
3. Tekniine uygun olarak tere yetitiricilii
yapabileceksiniz.
4. Tekniine uygun olarak roka yetitiricilii
yapabileceksiniz.
5. 5. Tekniine uygun olarak semizotu yetitiricilii
yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf ve sera

Donanm: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon,
bilgisayar, mikroskop
Modln iinde yer alan her bir renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
Modl sonunda ise kazandnz bilgi, beceri ve tavrlar
lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak lme
aralar ile deerlendirileceksiniz.
ii
GR
GR
Sevgili renci;
Maydanoz, tere, roka, semizotu ve dereotu olan aromatik bitkiler halk arasnda
genellikle yeillik olarak adlandrlrlar. Bu bitkilerin yetitiricilii ok eski zamanlara
dayanmaktadr. eitli kaynaklara gre Romallar, Msrllar vb. birok uygarlk bu bitkileri
farkl amalar iin kullanmlardr.
Aramotik bitkilerin lkemizde yayl alanlar olduka geni olmalarnn yan sra
kltre alnmalar her geen gn artarak devam etmektedir. Genellikle bu bitkiler lkemizde
salata ve garnitr olarak kullanlmaktadrlar. nsan sal asndan nemleri gittike daha
iyi anlalmaktadr. lkemizde ve dnyann birok yerinde doal ila yapmnda da
kullanlmaktadrlar.
Bu modl; aromatik bitkileri tantarak retimine, verim ve kalitenin ykseltilmesine
byk katklar veren ekim ilemi, sulama, gbreleme, ilalama vb. konularn zamannda ve
tam olarak yaplmas, doru tekniklerin kullanlmas hakknda bilgiler vermeye ynelik
hazrlanm bir renme materyalidir.
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Tekniine uygun olarak maydanoz yetitiricilii yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Maydonoz yetitiriciliinde tarla seiminde nelere dikkat edilmelidir? Aratrnz.
1. MAYDANOZ YETTRCL
Maydanoz Akdeniz lkelerinin bitkisidir. spanya, Yunanistan, Fas, Trkiye,
Cezayir ve Tunusta bol miktarda yabani maydanoz bulunmaktadr. Yetitiricilii M.. 4000
yllarna dayanr. Literatre gre 2000 yldan fazla zamandr kltr yaplmaktadr. Eski
eserlerde Msrllarn, Romallarn ve Yunanllarn maydanozu ho kokusu nedeniyle
rettikleri, tbbi ve baharat bitkisi olarak kullandklar bilinmektedir. Eski Romallarda
askerler, mitolojik inanlar nedeniyle maydanozu lmn bir iareti olarak alglamlar ve
uzak durmulardr. Gnmzde ise maydanoz hemen hemen tm dnya lkelerinde kltr
sebzesi olarak retilmekte ve tketilmektedir.
Fotoraf 1.1: Maydanoz
Bilimsel adndaki (Petroselinum crispum Mill.) petro eski yunancada kaya

manasna gelmektedir ki bitki kayalk yerlerde yetitii iin bu isim verilmitir. Selinum ise
yine eski Yunancada bitkinin ismi olan Selinon dan gelmektedir. Trkedeki maydanoz
yine Yunancadaki Maintanos tan gelmektedir.
1.1. Tanm ve nemi

Akdeniz lkesi bitkisi olan maydanoz, kk ve yapraklarndan yararlanmak amacyla
retilir. Yeil yapraklar yemeklerde ve mezelerde garnitr olarak kullanlrken kklerinin de
baz yemek ve orbalarda kullanld belirtilmektedir.
Bu gn retimi yaplan maydanozlar balca 2 ayr grupta yer almaktadr. Bunlar:
Petroselinum crispum (Mill.) var. Neapolitanum Danert: Yaprak maydanozu

olup yapraklar paral byk ve kk, kvrck ve dz, ince ve geni olan
formlar vardr. Kkleri ince yapldr. ki ana grubu vardr:
Dz yaprakl maydanozlar: lkemizde yetitirilen gruptur.

Kvrck yaprakl maydanozlar: Yapraklar ok kvrcktr.
Fotoraf 1.2: Kvrck ve dz yaprakl maydanoz
Petroselinum crispum (Mill.) var. Tubesorum Crow.: Kk maydanozu olup

yapraklar ok incedir. Kkleri havu gibi ikin, ksa, kt, uzun veya geni
olabilmektedir.
Fotoraf 1.3: Tubesorum Crow. eidi
Birok lkede olduu gibi lkemizde de 12 ay boyunca pazardan eksik olmayan

maydanoz E vitamini bakmndan olduka zengin kokulu bir sebzedir. Yemek ve salatalarn
vazgeilmez sebzesidir. reticilere yl boyunca srekli gelir salayarak ekonomik gelirde
nemli bir yer tutar.
Maydanoz, lkemizde ticari olarak Akdeniz, Ege ve byk apl olarak Marmara
blgelerinde retilirken; uygun iklim koullarnda btn blgelerimizde bahelerde kk
apl olarak yetitirilir.
Maydanoz normal olarak iki yllk bir kltr bitkisidir. Birinci yl yaprak ve yeil
aksamn, ikinci yl ise iek ve tohumlarn oluturur. Bunun yannda kkler toprak iinde
uzun seneler kalabildii iin ok yllk bitkiler grubunda da grlr. lkemizde 32.000 ton
maydanoz retimi yaplmaktadr.
nsan sal asndan maydanozun nemi: Bir tutam maydanoz gnlk C

vitamini ihtiyacn karlarken toksinlerin vcuttan atlmasn salar. Kan
temizler, direnci artrr cildi gzelletirir. Kanszla bbrek ve karacier
rahatszlklarna iyi gelir. Romatizmada, damar sertlii, tansiyon dzensizlikleri
ve imanlkta kullanlabilecek bir bitkidir. Di kanamalarn geirir, nler.
Bilimsel snflandrma:
Alem
ube
Snf
Takm
Familya
Cins
Tr
: Plantae
: Magnoliophyta
: Magnoliopsida
: Apiales
: Apiaceae
: Petroselinum
: Petroselinum crispum
Resim 1.1: Maydanozun morfolojik yaps
Maydanozun morfolojik zellikleri:
Kk: Yaprak maydanoz eitlerinde kk, dz, i ksmlar etli ve beyaz

dokulu, ince ve uzun kazk kk eklindedir. Kkler 70-80 cm derine gider.
Kk maydanozlarda ise kk havu eklindedir. Havu eklindeki kk
etrafnda bol sayda saak kk mevcuttur. Kklerin %50lik ksm topran
20 cm derinliinde dalmaktadr.
Fotoraf 1.4: Maydanozda kk yaps
Gvde: Maydanozda gvde toprak seviyesinde rozet eklinde, 2. ylda ise

gelierek yuvarlak, boyuna oluklu ve ince yapl olarak dallanr. Genelde
100-150 cm boy yapabilir. Fazla yan dal yapmaz ve gvde zerindeki
yaprak says ve irilii aadan yukarya doru azalr. Gvde emsiye
eklindeki bir iek demeti ile son bulur.
Fotoraf 1.5: Maydanozda gvde yaps
Yaprak: Yapraklar dz ve kvrck olmak zere iki formdadr. Dz

yaprakl eitlerde yapraklar 3-5 paral ve kvrmszdr. eide gre ak
veya koyu yeil renkli olan yapraklarn ucu hafif sivridir. Kvrck yaprakl
eitlerde ise yapraklar kvrck ve daha etlidir. Kvrck yaprakl eitlerde
yaprak verimi daha fazladr. Kk maydanozlarda yapraklar genelde
dzdr. lkemizde yetitirilen maydanoz eitleri genelde dz yaprakl
eitlerdir.
Fotoraf 1.6: Maydanozda yaprak yaps
iek: emsiye eklinde olan iekler yeilimtrak ve sar renktedir. Bir

bitki 10-20 iek emsiyesi tayabilir. Erselik, beli (5 anak, 5 ta
yaprak, 5 erkek organ, 1 dii organ) iek yapsna sahiptir. Dii organ iki
karpellidir. ok nadir de olsa erkek ksr ieklere rastlanr. Yksek
oranda yabanc dllenme gsterir. ieklenme iin dk scakla (8C
altnda 20-30 gn) ihtiya vardr. ieklenme emsiyenin dndan
balayarak iine doru devam eder. Tohum olgunluu da bu sray izler.
Fotoraf 1.7: iek
Tohum: Meyveler iki paral olup her para iinde bir tohum bulunur.
Tohumlar ok kk, hafif kvrk oval ekilli, zeri izgili, gri-yeil renkte
ve tipik maydanoz kokuludur. Fakat tohum yalandka bu koku azalr. Bir
gramda 700-800 adet tohum bulunur.
8
Tohumlar imlenmelerini uygun koullarda depolandklar zaman 2-3 yl

koruyabilirler. Optimum imlenme koullar olan 20Cde tohumlar 15-20 gnde
imlenebilirler. lkbaharda tarlaya direkt ekilen tohumlar ise 20-22 gnde imlenerek toprak
zerine karlar. Maydanoz bitkisinin tm organlar, zellikle de tohumlar nemli oranda
eterik ya ierir.
Fotoraf 1.8: Tohum
Ekolojik istekleri: Yksek rutubetli ve lman iklime sahip blgeleri sever.

Ancak souk blgelerde blge artlarna gre ilkbahar ile souklarn balad
sonbahar dnemi arasnda da yetitirilebilir. Ilman iklime sahip Akdeniz, Ege
ve Marmara (Bandrma ve Gnen) blgelerinde btn yl boyunca maydanoz
yetitiricilii yaplabilir.
Maydanoz toprak istekleri bakmndan seici deildir. Ar olmayan bitki besin
maddelerince zengin btn topraklarda yetiebilir. Ancak derin bnyeli
topraklarda ok iyi sonu verir. 5.0-8.0 pH deerleri aras uygun deerlerdir.
1.2. retimi
Maydanoz retimi tohumlarn dorudan tarlaya ekilmesi eklinde yaplr. retim,
blgenin iklim ve mevsim zelliklerine gre ya tavada ya da dz tarlada eritler hlinde
yaplr.
9
Ege ve Akdeniz gibi yaz mevsimi kurak geen blgelerde yetitirme tavalarda;
Marmara gibi rutubetli, yal geen blgelerde ise dz tarlada eritler hlinde yaplr.
Toprak hazrl, ekim ve dikim: Yetitiricilikte tarla seimi ok nemlidir.

Maydanoz retimi yaplacak tarla tek ve ok yllk yabanc otlardan mutlaka
temiz olmaldr. retim yaplacak tarla mmknse 1-2 yl nceden maydanoz
retimine hazrlanmaldr. Maydanoz retiminde yabanc ot maliyeti ykseltir ve
kaliteyi bozar. Bunu engellemek iin tarla ekim tarihinden 1-2 ay nce dekara
3-5 ton iftlik gbresi ile gbrelenir ve derince srlr. Disk-Harrow ile inceltilir
ve dz tarla ekimine veya tava eklindeki retime gre hazrlanr. Tavalar dz
tarla yzeyinden 10-15 cm ukurda kalacak ekilde, 100-120 cm geniliinde ve
istee bal uzunlukta hazrlanr. Dz tarla retiminde ise byle bir hazrla
gerek yoktur.
Fotoraf 1.9: Maydanozda imlenme dnemi aamalar
Maydanoz, tohumlar en zor ve en uzun srede imlenen sebzelerdendir. Tohum ekimi

m2ye 1-1.5 gram tohum (1 dekar alana 1-1.5 kg tohum) hesabyla yaplr. Kk iletmelerde
tavalara genellikle el ile birka defada serpme olarak yaplan tohum ekimi byk
iletmelerde dz tarlaya eritler hlinde ve mibzer ile sravari olarak yaplr. Tohum ekim
derinlii 1-1.5 cmdir. Ticari retim yaplan blgelerde buday mibzerleri maydanoz ekimi
iin de kullanlabilir.
10
Fotoraf 1.10: Maydanozda mibzerle ekim
Pazar iin yaplan retimlerde tarlada sra aras 35-40 cm, tohum retimi amacyla
yaplan retimlerde ise tarlada sra aras 35-40 cm, tohum retimi amacyla yaplan
retimlerde ise 60-70 cm olmaldr. Tohum ekimi srasnda toprak tavnn yeterli olmasna
zen gsterilmelidir. En ideal tohum ekim zaman Ege blgesinde mart aynn ilk haftasdr.
Tohum ekiminden yaklak 20-25 gn sonra imlenme ve k balar. Tohumlarn homojen
bir ekilde imlenebilmesi iin bu dnemde sulama ilemi ok dikkatli olarak yaplmaldr.
Bitkiler toprak yzeyinde grldkten sonra bakm ilerine geilir. Maydanoz ender
olarak baz yrelerde kerevizde olduu gibi fide ile de retilir.
Tohum retimi: Tohumluk retimi amacyla yaplan maydanoz retimi normal

maydanoz retiminde ok byk bir farkllk gstermez. Tohum retimi
amacyla yaplacak maydanoz retiminden ok byk bir farkllk gstermez.
Tohum retimi amacyla yaplacak retimde tohum ekimi mart-nisan aylarnda
yaplr. Ekimde sra aralarnn 60-70 cm; sra zerinin 15-20 cm olacak ekilde
alnmas gerekir ve tohumluk bitkilerde biim yaplmamas nerilir. Birinci yl
gelien bitkilerin zarar grmemesine zen gsterilir ve ikinci yl ilave olarak 2025 kg/da azotlu gbre takviyesi yaplr. Tohumluk bitkiler ikinci yl mart aynda
iek sap oluturarak mays aynda ieklenmeye balar. Yksek oranda
yabanc dllenme meydana geldii iin dllenmede arlar nemli rol oynar.
Tarlaya ar kovan ilavesi tohum verimini arttrr. Ancak evrede yabani
maydanoz varsa yabanc tozlanma engellenmelidir. ieklenme emsiyenin
dndan iine doru olur. Bitkiler haziran ay ortasnda tohum balamaya balar.
zellikle dtaki tohumlar silkelenerek savrulur. Tohum hasad temmuz ay
sonunda yaplr. Tohum verimi 50/100 kg/da arasnda deiir.
11
Fotoraf 1.11: Maydanozda tohum retimi
1.3. Bakm
Maydanoz retiminde yaplmas gereken en nemli bakm ileri yabanc ot temizlii
ve sulamadr. Yabanc ot geliimini engellemek amacyla tava eklinde yaplan retimde
tava aralarnn ve tava srtlarnn apalanmas el ile; byk iletmelerde kltivatr veya apa
makineleri ile yaplr. Maydanoz bitkisi ilk devrelerde apaya ok hassastr. Bu nedenle apa
yapma yerine otlarn elle alnmas daha ok uygulanr. Bitki geliimi hzl olunca toprak
yzeyini kapatan bitkiler yabanc ot geliimine olanak tanmazlar.
Maydanoz retiminde sulama, tohum imlenme dneminde ok nemlidir.
imlenmenin olutuu ilk hafta boyunca yamurlama sulama yaplmaldr. Bitkiler 2-3
yaprakl olunca salma sulama da yaplabilir. Sulama mevsim artlarna gre yaplr ancak
maydanoz ar suya hassastr. Su fazla gllenirse bitkiler sararr, suyun tarlada uzun sre
kalmas durumunda ise lrler.
12
Fotoraf 1.12: Kvrck maydanozda tava ekim
Maydanoz gbrelemeye olumlu cevap veren bir bitkidir. zellikle ekimden nce
verilen yanm iftlik gbresinin yabanc tohumu tamamas nemlidir. Temel gbreleme
iftlik gbresi ile birlikte yaplr ve buna ilave olarak her biimden sonra dekara 3-5 kg saf
azot uygulamas sonbaharda yaplmaldr.
Yaplan bir aratrmada dekardan 2 ton yeil maydanoz hasat edildii zaman topraktan
kaldrlan besin maddeleri srasyla 3 kg N, 0.8 kg P2O5, 2.6 kg K2O, 3.2 kg Ca ve 0.6 kg
Mg olarak belirlenmitir. Gbrelemenin yine de yetitiricilik yaplan tarlann toprak analiz
raporuna gre yaplmasna zen gsterilmelidir. Maydanoz retiminde gereinden fazla ve
hasattan hemen nce verilen nitrat formundaki azot, nitrit formunda kaldndan tketiciler
asndan byk sakncalar yaratmaktadr.
Maydanoz retiminde sorun olan nemli bir hastalk ve zararl yoktur. Ancak tohum
imlenme dneminde toprak kurtlar (bozkurtlar) zararl olabilir. Bunlarn zarar toprak
ilalamas ile ortadan kaldrlr.
Maydanoz retiminde karlalacak olan en nemli sorun yabanc ot sorunudur.
Yabanc ot savam mekanik yaplabildii gibi herbisitler ile de yaplabilmektedir. Herbisit
uygulamasnda en iyi sonucu k ncesi (pre-emergence) uygulamalar vermektedir. Bu
ilalama, maydanoz bitkileri toprak zerine ktktan sonra uygulanrsa bitki geliimini
yavalatmakta ve yapraklarda zararlanmalar oluturmaktadr. k sonras olarak da baz
selektif ilalarla mcadele yaplabilmektedir. Geni apl retimlerde herbisit uygulamas
tercih edilmelidir. Uygun bir herbisit kullanm ile hi apa ilemi yapmadan maydanoz
retimi yapmak mmkndr.
13
1.4. Hasat ve Hasat Sonras lemler

eide ve mevsime bal olarak tohum ekiminden 60-70 gn sonra bitkiler hasat
olgunluuna gelirler. Bu dnemde bitkiler 15-20 cm boy almtr. Hasat sabahn erken
saatlerinde ve bitkilerin topran 1-2 cm zerinden biilmesi suretiyle yaplr. lk biimden
20-25 gn sonra ikinci biim yaplr. Ylda 6-7 biim yaplr. Her biimden sonra azotlu
gbre verilmeli ve sulama yaplmaldr. Hasat edilen bitkiler hemen tarlada demetlenir.
Demetler nce 1 saat sre ile temiz bir suya batrldktan sonra rutubetli kasa veya sepetlerde
zerleri nemli bezle rtlerek en yakn pazara sevk edilir. Maydanoz demetleri 1 ve 0Cde
%90-95 nemde 3-4 hafta muhafaza edilebilirler.
Fotoraf 1.13: Hasat olgunluuna gelmi maydanozlar
Maydanozda verim genelde demet olarak belirlenir. Bir yl boyunca yaplan retimde
m2den toplam 80-100 demet, dekardan da 70-90 bin demet maydanoz alnabilmektedir.
Mevsime gre demet kalnlnn farkll gz nne alnrsa 2-4 ton/da verim en ideal
verim ortalamasdr. Maydanozlarda verim birinci biimden nc biime kadar artt
hlde daha sonraki biimlerde azalr.
14
Fotoraf 1.14: Maydanozda hasat
Maydanoz bulunduu yeri 2-3 yl muhafaza ederse de mr 1 veya 2 yldr. Bitki

ikinci yl hemen generatif faza getii iin tohum ekiminden her yl yenilenmesi nerilir.
Fotoraf 1.15: Maydanozda demetleme
15
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem basamaklar
neriler
Yetitirme alann belirleyiniz.
Yetitirme alannn maydanoz iin

uygun olmasna dikkat ediniz.
Tarlay ekime hazrlaynz.
Blgenize ve topranza uygun tohum

seiniz.
Yetitireceiniz maydanoz eidini

belirleyiniz.
Atacanz tohumun miktarn iyi

ayarlaynz.
Tohumlar temin ediniz.
Tohum derinliine dikkat ediniz.
Mibzerle ekim yapnz.

Tohum miktarn ayarlaynz.
Tohum ekimi yapnz.
Bitkinin ihtiyacna gre sulama yapnz.
Maydanozda sulama nemlidir. Sulama

miktarna dikkat ediniz.
Gbreleme yapnz.
Gbreleme yaparken gbre eidine ve

Yabanc otlarla mcadele yapnz.
Yabanc otlar elle yolunuz.
Hasat zamann belirleyiniz.
Hasat yapacanz zamanda topran

amur olmamasna dikkat ediniz.
Maydanozlar topran 1-2 cm zerinden

biiniz.
Bak kullanrken dikkatli olunuz.
Hasat edilen maydanozlar demetleyiniz.
Demetleri temiz suya batrdktan sonra

rutubetli kasa veya sepetlerde, zerlerini
nemli bezle rtnz.
Bitkileri uygun ambalajlarla pazara hazr

hle getiriniz.
Uygun ekilde pazara sevk ediniz.
16
KONTROL LSTES
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda maydanoz tohum
ekimi, kltrel bakm ve hasat uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki
ltlere gre deerlendiriniz.
Deerlendirme ltler
1.
Arazi seimini yaptnz m?
2.
Toprak analizi yaptrdnz m?
3.
Toprak yapsn uygun hle getirdiniz mi?
4.
Tohum temin ettiniz mi?
5.
Tohum ekim zamann doru tespit ettiniz mi?
6.
Tohum miktarn tespit ettiniz mi?
7.
Tohum ekim derinliine dikkat ettiniz mi?
8.
Gerekli bakm ilemlerini yaptnz m?
9.
Tohumlarn imlendiini grdnz m?
Evet
Hayr
10. Sulama yaptnz m?

11. Hastalk ve zararllarla mcadele ettiniz mi?
12. Gbreleme yaptnz m?
13. Yabanc otlarla mcadele yaptnz m?
14. Hasada gelmi bitkileri tespit ettiniz mi?
15. Maydanozlar topran 1-2 cm zerinden bitiniz mi?
16. Hasat edilen maydanozlar demetlediniz mi?
17. rnn solmamas iin gerekli tedbirleri aldnz m?
18. Piyasaya arz ettiniz mi?
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz.
Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise bir sonraki
renme faaliyetine geiniz.
17
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin
bilgilerinizi lnz.
1.
Maydanoz normal olarak ..yllk bir kltr bitkisidir.
2.
Maydanoz tohumlar ok kk, hafif kvrk oval

renkte ve tipik maydanoz kokuludur.
3.
Maydanoz; yksek rutubetli ve ..iklime sahip blgeleri sever.
4.
Maydanoz, tohumlar
sebzelerdendir.
5.
Tohum ekim derinlii cmdir.
6.
En ideal tohum ekim zaman Ege Blgesinde aynn ilk haftasdr.
7.
Maydanoz
retiminde
yaplmas
gereken
en
...ve.dr.
8.
eide ve mevsime bal olarak tohum ekiminden gn sonra bitkiler hasat

olgunluuna gelir.
.ve
ekilli,
zeri
..srede
nemli
izgili,
imlenen
bakm
ileri
DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen
doru ise deerlendirme leine geiniz.
18
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Tekniine uygun olarak dereotu yetitiricilii yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Dereotunun kullanm alanlarn aratrnz.
2. DEREOTU YETTRCL
3000 yllk eski Msr mezarlarndaki bulgulardan, o dnemlerde gzel kokulu
dereotunun sindirime yardmc ve barsak gaz giderici olarak kullanld anlalmaktadr.
Eski Yunan hekimlerinden Dioscoridesin 1. yzylda dereotunun kullanmn sklkla
tavsiye etmesinden dolay bu bitki yzyllar boyunca "Dioscorides otu" olarak anlmtr.
Romallar ise dereotu tohumlarn sindirimi kolaylatrmak iin inemekteydiler. Ayn
zamanda yemek odalarna dereotlarndan elenkler yaparak asmakta ve nefes problemlerine
kar korunacaklarna inanmaktaydlar. Dereotu 1000 yldan beri inde yaplan doal
ilalarda, sindirim sistemi rahatszlklarna kar kullanlmaktadr. zellikle ocuklarda,
anason gibi sindirimi kolaylatrc dier bitkilere nazaran daha hafif olmas nedeniyle
tavsiye edilmitir.
Fotoraf 2.1: Dereotu
19
2.1. Tanm ve nemi

Dereotu (Anethum graveolens), maydanozgiller (Apiaceae) familyasndan olan tek
yllk bir bitki trdr.Tek yllk sebzeler grubunda yer alan dereotu, hemen btn dnya
lkelerinde retilebilmektedir. Eski alardan beri zellikle turularda koruyucu ve
bozulmay nleyici etkileri nedeniyle yaygn olarak kullanlmaktadr. Kuru tohumlar turu,
pasta, ekmek, orba yapmnda deerlendirilmektedir. erdii eterik yalar nedeniyle aroma
verici etkiye sahiptir. Ayrca salata ve yemeklerde de itah ac bir zellie sahiptir. ok
eski bir kltr bitkisi olan dereotunun anavatan Gney Avrupadr. Buna karlk;
dereotunun dou kkenli olduunu, ran veya Hindistan kkenli olabileceini belirtmitir.
lkemizde dereotu btn blgelerimizde 12 ay boyunca hem ticari olarak hem de ev
bahelerinde yetitirilmektedir. Toplam retim miktar 550 ton civarndadr. Ancak bitkinin
souktan zarar grmesi nedeniyle k souk geen blgelerimizde k aylarnda akta
yetitiricilik yaplamazken Ege ve Akdeniz blgelerinde yl boyunca zellikle scak
dnemde glge ve serin yerlerde ekilerek yetitiricilik yaplabilmektedir.
Dereotu, sinirleri yattrr ve bedeni rahatlatr. Mide ve barsak gazlarn sktrr.
zellikle kk ocuklarda gaz sktrc etkisi nemlidir. Sindirimi kolaylatrr. Karn
arlarna iyi gelir. Mineral ynnden zengin olduu iin tuzsuz rejimlerde yer alr. Hkr
kesici etkisi vardr. St bezlerini uyardndan emzikli annelerde st geliini artrr. Dereotu
nefesin kt kokusunu temizler. Bunun iin tohumlar azda inenir.
Alem
ube
Snf
Takm
Familya
Cins
Tr
: Plantae
: Magnoliophyta
: Magnoliopsida
: Apiales
: Apiaceae
: Anethum
: A. graveolens
Dereotun morfolojik zellikleri:
Kk: Kk ve gvde yaps olarak maydanoz ve havula ok benzerlik

gsterir. Kkler 60-70 cm derine giden etli kazk kk eklinde olup bol
yan saak kk tar.
iek: iekleri kirli sar renkli ve beli yapda olup emsiye eklinde
dizilmilerdir. Herbir iek emsiyesi 15-20 cm ap yapabilmektedir. Dii
organ yine iki karpellidir. Biyolojik olarak erselik yapsna sahiptir ve
yksek oranda yabanc dllenme grlr. Islah ve tohum retim
aratrmalarnda mutlaka izolasyon nlemlerinin alnmas gerekir.
20
Fotoraf 2.2: iek
Gvde: Gvde ince ve yuvarlak yapl zeri izgilidir. Genelde 100-125

cm boy yapabilir. Gvde zerinde de yaprak tar. Gvde, emsiye
eklindeki iek demeti ile son bulur.
Fotoraf 2.3: Gvde ve kk yaps
Yaprak: Yapraklar ine eklinde etli yapda ve bileik karakterdedir. Esas

yapraklar genellikle 3-4 paraldr. Yaprak saplar yuvarlak ve zeri
izgilidir. Bitkinin kullanlan organlar yapraklar olup aromatik
maddelerin byk blm yapraklarda bulunur. Ayrca gvde ve yaprak
saplar da ayn kokuya sahiptir.
21
Fotoraf 2.4:Yaprak yaps
Tohum: Tohumlar kanatldr. Ufak, uzun ve yass olan tohumlarn zeri

izgili gri-kahverengidir. Uzunluu 4-5 mm, genilii 3 mmdir. Rzgarla
kolayca tanabilirler. Gri-kahverengi olan tohumlar da dereotu bitkisinin
yapraklar gibi aromatik koku ierir. Bir gramda ortalama 500-600 adet
tohum bulunur. Uygun depolama koullarnda imlenme zelliklerini 2-3
yl koruyabilirler. Tohumlar optimum imlenme koullarnda (20-30 C)
7-21 gnde imlenir.
Fotoraf 2.5: Tohum
Ekolojik stekleri: Dereotu lk iklim sebzesidir. Dk scaklklardan zarar

grmesi nedeniyle genelde ilkbahar-sonbahar arasnda yetitirilir. Ilk iklim ile
yksek rutubetin kombine olduu blgeler ideal retim blgeleridir. Yksek
scaklk ve gnelenme bitkinin generatif faza gemesine neden olur.
Toprak istei bakmndan ok seici olmayan dereotu, besin maddelerince
zengin tnl topraklar sever. Ancak ok hafif kumlu topraklar bunun iin uygun
deildir. Kireli topraklarda aromas ve eterik ya ierii artar. Ayrca yaz aylar
scak ve kurak geen blgelerde de aroma ve eterik ya ierii ykselir. 0.5.-7.5
pH deerleri aras normal deerlerdir.
22
2.2. retimi
Toprak hazrl ve ekim
Dereotu yetitiricilii, ok scak ve ok souk blgeler ile dnemler dnda yln her
mevsiminde yaplabilir. Dereotu direkt tarlaya ekimle retildii gibi fide eklinde de kltr
yaplr. Bunun iin yastklarda yetitirilen fideler ilkbaharda sklr ve tarlaya artlr.
Fotoraf 2.6: Dereotunda violde ve tavada imlenme
Dereotu tohumlar dorudan doruya yerine ekilir. Kk iletme veya aile

iletmelerinde ekim tavalara ticari iletmeler zerinde ise bantlar hlinde direkt tarlaya
yaplr. Tohum ekiminden nce tarlann ok iyi hazrlanmas ve zellikle yabanc otlardan
temizlenmesi gerekir.
Dekara 3-5 ton iftlik gbresi verilerek derin bir toprak ilemesi yaplr ve ardndan
tava, tahta veya eritler hazrlanr. Tohum ekimi m2ye 1.5-2 g hesabyla elle yaplr. El ile
yaplan ekimlerin rzgrsz bir havada yaplamasna zen gsterilmelidir. Byk
iletmelerde ise mibzerle 12-25 cm sra aras mesafe vererek ekim yaplr.
klim artlarna bal olmak kouluyla yln her aynda ekim yaplabilir. Ancak Ege ve
Akdeniz Blgelerinde en ideal ekim zaman mart aydr. K souk geen blgelerde k
aylarnda akta yetitiricilik yaplmamaldr. Bir veya en ok iki biim yaplabildii iin
kademeli tohum ekimi nerilir. Tohum ekiminde sonra toprak zeri iyice bastrlr ve toprak
zeri iyice sulanr. Optimum koullarda 7-21 gn sonra tohumlar imlenerek toprak zerine
kar.
Kullanma amacna gre 3 ekilde yetitirilir:

o
Meyve retimi iin yetitirme: Bunda ekim tarihi olduka

snrldr. Zira zamannda ekilmelidir ki olgunlua gelebilsin.
23
Kurutulmu bitki (drog herba) iin yetitirme: Ekim zaman

ynnden byk bir varyasyon gsterir. Zira bu ayn zamanda
erkenci patates, spanak, salatalk vb.den sonra ekilebilir.
Yeil kullanm iin yetitirme: Genellikle 25-30 cm ykseklie

ulatnda biildiinden ilkbahardan sonbahara kadar hemen her
zaman ekilebilir.
Tohum retimi
Tohumluk amacyla yaplan dereotu retimi normal retim eklinden farkl deildir.
Ancak tohum retimi amalandnda tohum ekimi yln herhangi bir aynda deil mart
aynda yaplmaldr. Tohum retiminde bitkiler aras mesafe biraz daha arttrlr ve birim
alandaki bitki says azaltlr. Mart aynda yaplan tohum ekimi sonrasnda yaplan bakm
ileri ile birlikte bitkiler mays-haziran aylarnda iek sap olutururlar. iek sap ucunda
emsiye eklinde ve sar renkli iekler oluur. Yabanc tozlanma iin bcek ziyareti
arttrlmaldr. Tozlanma ve dllenmeyi tamamlayan iekler tohum balamaya balar.
Olgunlaan tohum emsiyeleri bekletilmeden iek sap ile hasat edilmelidir. Hasat
gecikirse tohumlar dklr. Temmuz ay sonunda hasat edilen tohumlar glge bir yerde
kurutulur ve daha sonra saplarndan ayrlr. Tohumlar kanatl ve ok hafif olduu iin rzgar
ile tanmas engellenmelidir. Optimum koullarda yaplan bir retimde tohum verimi 40-60
kg/da arasnda deiir. Ancak bu verim miktarnn 120 kg/daa ulaabildii de belirtilmitir.
Fotoraf 2.7: Tohum retimi
24
2.3. Bakm
Dereotu yetitiriciliinde en nemli bakm ileri yabanc ot temizlii ve sulama
ilemleridir. Yabanc ot geliimini nlemek amacyla retim alanlarndaki otlar elle veya
apa yardmyla alnr.
Sulama ilemi yetitirme mevsimine gre deimekle birlikte tohum imlenme
dneminde ve bitkilerin ilk hakiki yaprak dnemlerinde ok nemlidir. Bu dnemlerde
mmknse yamurlama sulama yaplmaldr. Sonraki dnemlerde salma sulama yaplabilir.
Ar sulamadan kanlmaldr.
Gbreleme ilemi maydanozda olduu ekliyle tavsiye edilmektedir. Maydanoz gibi
dereotu da gbrelemeye olumu cevap veren bir bitkidir. zellikle ekimden nce verilen
yanm iftlik gbresinin yabanc tohumu tamamas nemlidir. Temel gbreleme iftlik
gbresi ile birlikte yaplr. ok biim yaplamad iin toprak analizine gre verilecek
gbrelerin tamam bir defada verilmelidir.
Dereotunun retim aamasnda sorun yaratan nemli bir hastalk ve zararls yoktur.
Tohum imlenme dnemlerinde toprak kurtlar ve danaburnu gibi toprak alt zararllarna
kar dikkatli olunmaldr. Dereotu retiminde karlalan en nemli sorun yabanc ot
geliimidir. Yabanc ot mcadelesi ya mekanik ya da herbisit (yabanc ot ilac) kullanlarak
yaplabilir. Ancak dereotu iin selektif bir herbisit yoktur. Tohum ekim ncesi veya k
ncesi genel herbisitler ile ilalama yaplabilir. Mcadele edilecek yabanc otun trne
uygun bir herbisit seilmelidir. Yabanc ot temizlii genellikle elle yaplr.

Uygun koullarda tohum ekiminde iki ay sonra hasada balanabilir. Bitkiler 20-25 cm
boy alnca yaprak saplar ile toprak zerinden kesilir ve demetlenerek pazarlanr. Dereotunda
genelde bir kez biim yaplr. Ancak iyi bakm koullarnda ikinci bir biim de
yaplabilmektedir. Fakat yaprak says azald iin verim ok der. Hasat edilen bitkiler
demetler hlinde piyasaya sunulur.
25
Fotoraf 2.8: Dereotlarnn hasad
Dereotunda da verim demet olarak belirlenir. Bir veya iki biimde m2den 20-25
demet, bir dekar alandan ise 20-25 bin demet dereotu alnabilmektedir. Mevsime gre demet
iriliinin deitii gz nne alnrsa 750-1200 kg/da verim en ideal verim miktardr.
Fotoraf 2.9: Demetlenmi dereotlar
26
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem basamaklar
neriler
Yetitirme alannn dereotu iin uygun

olmasna dikkat ediniz.

seiniz.
Yetitireceiniz dereotu eidini

belirleyiniz.

ayarlaynz.
Tohum ekiminden sonra sulama yapnz.

Tohum ekimi yapnz.
lk dnemlerde yamurlama sulama

yapmaya dikkat ediniz. Ar sulamadan
kannz.
Gbreleme yapnz.


Yaprak saplar ile toprak zerinden

kesiniz.
Hasat edilen dereotlarn demetleyiniz.
Dereotunun solmamas iin gerekli

tedbirleri alnz.

hle getiriniz.
27
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
bilgilerinizi lnz.
1.
Eski dnemlerde, gzel kokulu dereotunun.. ve barsak gaz

giderici olarak kullanld anlalmaktadr.
2.
Dereotu, familyasndan olan tek yllk bir bitki trdr.
3.
Tohumlar optimum imlenme koullarnda (20-30 C) ..gnde imlenir.
4.
Dereotu ...iklim sebzesidir.
5.
Dereotu direkt tarlaya ekimle retildii gibi .eklinde de kltr yaplr.
6.
Dereotunun, Ege ve Akdeniz Blgelerinde en ideal ekim zaman .aydr.
7.
Dereotu, uygun koullarda tohum ekiminde ay sonra hasada balanabilir.
8.
Dereotunda genelde .kez biim yaplr.
DEERLENDRME
28
KONTROL LSTES
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda dereotu tohum
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Evet
Hayr

15. Dereotunu yaprak saplar ile toprak zerinden kestiniz mi?
16. Hasat edilen dereotlarn demetlediniz mi?
DEERLENDRME
29
RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Tekniine uygun olarak tere yetitiricilii yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Tere yetitiriciliinde iklimin etkisini aratrnz.
3. TERE YETTRCL
Anavatan Asya ve Kuzey Afrika olan tere, tek yllk sebzeler grubunda yer alan otsu
bir bitkidir. erdii ho kokulu ve hafif baharatl yaps nedeniyle itah ac olarak salata
veya garnitr sebzesi eklinde kullanlr.
Fotoraf 3.1: Tere
3.1. Tanm ve nemi

Tere (Lepidium sativum), Brassicaceae (Turpgiller) familyasndandr. lkemizin
btn blgelerinde scak yaz aylar dnda her zaman yetitirilen tere genelde Ege, Akdeniz
ve Marmara Blgelerinde ticari boyutlarda retilmektedir. Ancak btn blgelerde ev
bahelerinde amatr olarak yetitiricilii de yaplmaktadr.
30
Maydanoz ve dereotu gibi yeillik sebzeleri grubunda yer alan tere, lkemizde ok
yaygn bir retim alanna sahip deildir. lkemizde 2000 ton civarnda tere retilmektedir.
A,B,C ve E vitaminleri ile fosfor, kalsiyum, demir ve potasyum mineralleri ierir. Ayrca
iinde birok vitamin ve mineral barndrr. Kan ekerini drc kan temizleyici idrar
sktrc zellikleri vardr. Karaciere faydaldr. Sigarann zararlarn azaltr.
Alem : Plantae
ube
: Magnoliophyta
Snf
: Magnoliopsida
Takm : Brassicales
Familya : Brassicaceae
Cins
: Lepidium
Tr
: L. sativum
Terenin morfolojik zellikleri:
Kk: Balangta kazk kk meydana gelir. Kazk kk 4-6 cm boy

aldnda yan kkler oluur. Zamanla kazk kk grnm kaybolur.
Saak kkl bir durum alr. Kkler 20-25 cm derine kadar gider. Tere
yzlek kkl sebzeler grubuna girer.
Fotoraf 3.2: Terede kk, gvde ve yaprak yaps
Gvde: Gvde toprak seviyesinde, dallanm otsu bir yapya sahiptir.

Balangta bol yaprakl bir rozet grnmndedir. Vegetasyon ilerledike
gvde uzunlamasna byr. iek sap oluumu balar ve bu srada
dallanma balar. Bitki 30-60 cm boylanr.
31
iek: iekler gvde zerindeki koltuklardan kan yan dallar ve ana

dallar zerinde dalmlardr. iekleri beyaz ve morumsu renkte olup
hal iei yapsndadr. ieklenme iin uzun gn (13 saat zeri)
gereklidir. Erselik yapdaki iekler 4 anak, 4 ta yaprak, 6 erkek ve 1
dii organ tarlar. Tereler yksek oranda yabanc tozlanma gsterirler.
Fotoraf 3.3: iek
Yaprak: Yapraklar uzun oval ekilde, yaprak ayas paral ve hafif

paral veya parasz; yaprak kenarlar hafif dili, dili ve derin dilidir.
Yapraklar yeil, mavi yeil renklidir. lkemizde yetitiricilii yaplan
terelerde iki farkl yaprak tipi vardr. Bunlar:
o
o
Maydanoz tipli paral yaprakl tereler

Dz parasz ve uzun-oval (roka yaprakl) yaprakl tereler
Fotoraf 3.4: Paral ve parasz yaprak
32
Bu iki grup yaprak zellikleri bakmndan farkl olmamalarna karn yetitiricilikleri

ayndr. Yaprak saplar her iki yaprak eklinde de yuvarlaktr ve bir gvde zerinden ok
fazla sayda uzun sapl yapraklar oluur. Yapraklar yaprak saplar ile birlikte tketilir.
Maydanoz yaprakl terelerde yapraklar paral olup daha fazla eterik ya ierirler. Buna
karlk dz yaprakl terelerde yaprak ayas tek para olup kenarlar dili veya dzdr. Roka
yaprakl eitlerde yapraklar daha az eterik ya ierir.
Tohum: Ak krmz kahverengi, kahverengi krmz renktedir. 2 mm

uzunlukta 1 mm genilikte, 0.6-1.0 mm kalnlktadr. Genel grnm
susam tohumuna benzer. Yalnz daha ufak ve uzundur. Tohumlarn 1000
tane arl 1.6-2.0 g, 1 l tohum 750-760 g, 1 g tohumlukta 450-600 adet
tohum bulunur.
Fotoraf 3.5: Meyve ve tohum
Fotoraf 3.6: Yeni imlenmi tereler
33
Ekolojik istekleri: Tere retimi genelde erken ilkbaharda yaplr. Ancak Ege ve
Akdeniz Blgeleri gibi k mevsimi lk geen blgelerde scak yaz aylar
dnda yln her mevsiminde tere yetitiricilii yaplabilir. Dereotu gibi bir kez
veya en ok iki kez biim yaplabildii iin yl boyunca kademeli tohum ekimi
yaplarak kademeli retim gerekletirilir.
Ilman iklimlerin bitkisi olan tere yar glge, glge ve nemli yerleri sever.
Scakln 10-15 C arasnda olmas yeterlidir. Scaklk arttka yapraklar
klr. Tadnda aclama kuvvetlenir. Bitkiler hemen sapa kalkar. Bu
bakmdan yaz aylarnda ancak glge yaplm zel yerlerde veya aa altlarnda,
kuytu ksmlarda retilebilir. Yaz aylarnda lml yerlerde btn bir yl boyunca
yetitirilebilir. Yalnz 4 Cden sonra bymesi yavalar. Bu yzden ksa gnde
yetitirilmelidir. lkbahardan yaza doru gn uzunluu 13 saate ulatnda ve
k iddeti 8000-10000 luxe doru arttrdnda hemen ieklenme balar.
Tere toprak istekleri bakmndan seici bir bitki deildir. Organik madde
ynnden zengin, kumlu, tnl, bol humuslu topraklar tere retimi asndan
ideal yerlerdir. Tere iin toprak hazrlanrken derin kazlm topraa; bol bol
yanm iftlik gbresi ya da kompost gbre atmak verimi arttrr. 0.5-7.5 pH
deerleri aras uygun deerlerdir. Dier sebzelere karn toprak asitliine daha
dayankllk gsterir.
3.2. retimi
Tere retimi dorudan tohum ekimi ile yaplr. Yln her mevsiminde retilebilse de
ilkbahar retimi tercih edilir. Tohumlar ok kk olduu iin ok iyi hazrlanm tohum
yata ister.
lkemizdeki genel retim ekli mevsime gre deimekle birlikte tava veya tahtalarda
yaplan retim eklidir. nce tava veya tahta hazrlanr. Tohumlar m2ye 1-1.5 g hesabyla
serpme veya sravari olarak ekilir. Sravari ekimde sra aras mesafesi olarak 12-15 cm
yeterlidir. Tohumlarn ekim derinlii 1-1.5 cmyi gememelidir.
34
Fotoraf 3.7: Serpme ekimde imlenme alanlar
Ekilen tohumlar toprak iine ya trmk ile kartrlr ya da tohumlarn zerine bir cm
kalnlnda kapak atlr ve srg ile bolca su verilir. Optimum koullarda 2 gn iinde
imlenen tohumlardan oluan bitkiler hzla gelimeye balar. Bu aamadan sonra yaplacak
bakm ilerine zen gsterilmelidir.
Tohum retimi
Tohum retimi iin yaplacak olan retimde dikkat edilmesi gereken en nemli konu
bitki sklnn azaltlmas ve gbrelemenin dengeli yaplmasdr. Tohum retiminde dekara
1.5-2 ton yanm iftlik gbresi nerilir. Ayrca toprak yapsna gre ticari gbre takviyesi
yaplmaldr. Tohum retimi amacyla yaplacak retimde tohum ekimi en ge ubat ay
balarnda yaplr. imlenme ve bitki geliim aamasnda yaplan bakm ilerinden sonra
bitkiler mart-nisan aylarnda iek saplarn olutururlar ve mays aynda ieklenme balar.
Yabanc tozlanmada bceklerin yardm salanmaldr. Her bir iek tozlanma ve
dllenmeden sonra birer yass ekilli kapsl oluturur ve her bir kapslde 2 adet tohum
bulunur. nce yeil olan kapsller daha sonra saman rengine dner. Haziran ay ierisinde
meyveler ve tohumlar bitki saplar ile birlikte hasat edilir ve glge bir yerde kurumaya
braklr. yice kuruyan kapsller harmanlanarak tohumlar ayrlr. Optimum koullarda
yaplan bir tohum retiminde terelerde tohum verimi 60-70 kg/da arasnda deiir.
Ayrca dier bir tohum retim eklinde ise normal retimde kullanlan bitkiler
biildikten sonra gelimeye ve tohumlua braklarak dier retim ekillerinde olduu gibi
tohum elde edilebilir. Bu retim eklinde tohum verimi dier yntemlere gre daha dktr.
35
Fotoraf 3.8: ieklenmi tereler
3.3. Bakm
Roka, dereotu ve maydanozda olduu gibi en nemli iki bakm ilemi sulama ve
yabanc ot temizliidir. Suyu seven bir bitkidir. Topran nemli olmasna zen
gsterilmelidir. retim yaplan blgenin iklim koullarna gre sulama nce srgler
yardmyla daha sonraki sulamalarda ise salma eklinde yaplr. Sravari ekimlerde sra aras
apalanr. Serpme ekimlerde ise bitkilerin aralar apalanmaz otlar elle alnr. Tere
retiminde sorun olan nemli bir hastalk veya zararl yoktur. Toprak alt zararllar ile
yaprak pirelerine kar gerekli nlemler alnmaldr.
Yabanc ot mcadelesi ise genelde mekanik yntemler kullanlarak yaplr. zellikle
tohum ekiminden sonra gelien yabanc otlar nemlidir. Bitki geliim aamasnda ise tere
bitkileri yabanc ot geliimini engeller. lk aamadaki yabanc otlar ise el veya apa ile yok
edilir.
36
Fotoraf 3.9: Kapal alanda tere retimi
Ksa vegetasyon dnemine sahip olduundan besin maddesinin balangta

verilmesinde yarar vardr. Ahr gbresinin direkt verilmesinden holanmaz. yi yanmam
ahr gbresi, bitkilerdeki eitli zararlanmalarn etkisini arttrr. Kurt ve bcek zararllar
oalr. Ahr gbresi bir nceki bitkiye verilmeli veya ok iyi yanm ahr gbresi dnme 12 ton atlmaldr. Bir nceki kltre ise 4-6 ton atlmas, tere iin toprakta organik madde
brakr.
Tere ticaret gbresinden holanr. zellikle azotlu gbreler gelimeyi hzlandrr.
Azotlu gbreyi azar azar ve 1-2 hafta aralklarla atmaldr. Azot miktar dekara 10-15 kg
kadardr. Balangta 5-7 kg azot yeterlidir. Geri kalan ksm 1 veya 2 defa da verilir. Azot
yannda dekara 8-10 kg fosfor, 15-20 kg potasyum, 5-10 kg kalsiyum bir seferde atlr.
Fotoraf 3.10: Ak alanda kark sulama
37

Uygun koullarda tere yapraklar tohum ekiminden 25-30 gn sonra hasat bykle
ular. Bu dnemde 15-20 cm boy alan bitkiler yine roka, dereotu ve maydanozda olduu
gibi toprak zerinden yaprak saplar ile birlikte biilerek hasat edilir. Hasat bir veya en ok
iki biim olarak yaplabilir ancak ikinci biimde verim nemli oranda der. Hasat edilen
yapraklar saplar ile birlikte demetler hline getirilir ve piyasaya sunulur.
Fotoraf 3.11: Hasat olgunluuna gelmi tereler
Tere taze olarak tketildiinden saklanmas sz konusu deildir. Daha ok sonbahar,

k ve ilkbahar aylarnda geni apta tketilir. Souk zamanlarda su kayb az olduunda 3-4
gn rahata dayanr. Scaklk fazlalat iin abuk su kayb meydana gelir. Evlerde naylon
torba iinde ve buzdolabnda 2-5 Cde 4-5 gn rahata saklanabilir. Uzun sreli
saklamalarda yapraklarda sararma meydana gelir.
38
Fotoraf 3.12: Demetlenmi tereler
Verim yeillik olarak kullanlan dier bitkilerdeki gibi demet olarak belirlenir.
Genelde iki biim yaplabildii varsaylrsa m2 verimi 30-50 demet arasnda deiir. Bir
dekar alandan alnan 20-25 bin demet ideal verim miktardr. Tere kk ile bir seferde de
hasat edilebilir.
39
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Yetitirme alannn tere iin uygun


seiniz.
Yetitireceiniz tere eidini belirleyiniz.

ayarlaynz.

Tohum ekimi yapnz.
Terede sulama nemlidir. Topran

nemli kalmasna zen gsteriniz.
Gbreleme yapnz.
Azotlu gbre kullannz ve miktarna

dikkat ediniz.
Yabanc otlar elle veya apa kullanarak

yok ediniz.

Tereleri yaprak saplar ile birlikte biiniz.
Hasat edilen tereleri demetleyiniz.
Terelerin solmamas iin gerekli

tedbirleri alnz.

hle getiriniz.
40
KONTROL LSTES
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda tere tohum
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Evet
Hayr

15. Tereleri yaprak saplar ile bitiniz mi?
16. Hasat edilen tereleri demetlediniz mi?
DEERLENDRME
41
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
bilgilerinizi lnz.
1.
Tere, yllk sebzeler grubunda yer alan otsu bir bitkidir.
2.
Tere,.. familyasndandr.
3.
Tere, oranda yabanc tozlanma gsterir.
4.
..iklimlerin bitkisi olan tere yar glge, glge ve nemli yerleri sever.
5.
Tere retimi ekimi ile yaplr.
6.
Tere yetitiriciliinde zellikle gbreler gelimeyi hzlandrr.
7.
Uygun koullarda tere yapraklar tohum ekiminden .gn sonra hasat

edilebilir.
8.
Tere, evlerde naylon torba iinde ve buz dolabnda 2-5 Cde gn rahata
saklanabilir.
DEERLENDRME
42
RENME FAALYET4
RENME FAALYET4
AMA
Tekniine uygun olarak roka yetitiricilii yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Roka yetitiriciliinde toprak seiminin nemini aratrnz.
4. ROKA YETTRCL
Roka, Akdeniz lkelerinde Roma mparatorluu dneminden beri bilinmekteydi.
Yabani olarak doada mevcut olduu gibi tarm amacyla da yetitirilir. Roka talya,
Yunanistan ve Trkiye gibi Akdeniz lkelerinde genellikle salata ve garnitr olarak
kullanlr. Ancak baz lkelerde yemek olarak da piirilir. rnein Slovenya'nn Koper
blgesinde peynirli brek yapmnda kullanlr. talya'da zellikle Venedik kenti civarnda
pizza ve makarna yemeklerine konur. Roka son 20 yl iinde zengin ve acms lezzeti
nedeniyle Akdeniz lkeleri dnda da yaylmaya balad. zellikle Bat Avrupa ve ABD'de
de kullanlr hle geldi.
Fotoraf 4.1: Roka
43
4.1. Tanm ve nemi

Roka (Eruca vesicaria), Brassicaceae (Turpgiller) familyasndan yapraklar salata
olarak yenen acms tad olan bir bitkidir.
Birinci yl yapraklar iin sofralk olarak retilir, dk scaklklarda k geirdikten
sonra ilkbaharda generatif dneme geer ve tohum oluturur. Btn yl boyunca
yetitiricilii yaplmakta ve taze yapraklar salata ve garnitr olarak sevilerek
tketilmektedir. Roka zellikle talya ve spanyada ok retilmekte ve yln her aynda
pazarda bulunabilmektedir. Uzakdou lkelerinde Hindistan ve inde ise ya bitkisi olarak
retilmektedir. Tohumlarndan elde edilen yalar insan beslenmesinde, ila sanayinde ve
deiik ekillerde deerlendirilir. Ancak Eruca vesivaria subsp. Sativa (Mill.) olarak bilinen
rokann deerlendirilen ksmlarn dikkate aldmzda baz farkllklarnn olduu
grlmektedir. zellikle lkemizde Anadolu Blgesinde yetitirilen ve Izgn olarak
bilinen bitkiler de Eruca sativa (Mill.) olarak adlandrlmaktadr. Bu bitki sadece ya bitkisi
olarak ve hayvan beslenmesinde kullanlmaktadr. Sebze olarak deerlendirilen bitkinin
genellikle sadece yapraklar tketilir.
Roka, Romallar dneminden bu yana sebze olarak deerlendirilmektedir. Bu bitkinin
deiik hastalklara iyi geldii ve afrodizyak zellik tad bilinmektedir. Yapraklar sebze
olarak tketilen roka, eczaclkta birok hastala kar kullanlr. ou hastaln
tedavisinde etkili olduu ve olumlu sonular alnd bildirilmektedir. nsan sal
bakmndan neminin son yllarda ou kii tarafndan bilinmesi bu sebzenin retim ve
tketiminin artmasna neden olmutur. zellikle byk kentlerimizde gelir dzeyi yksek
kiilerin sebzeye olan talebi hzla artmaktadr. lkemizde 1.100 ton civarnda roka retimi
yaplmaktadr.
Rokann anavatan hakknda kesin bir bilgi olmamakla beraber, Akdeniz lkeleri bu
sebzenin anavatan olduu bildirilmektedir.
Alem : Plantae
ube
: Magnoliophyta
Snf : Magnoliopsida
Takm : Brassicales
Familya : Brassicaceae
Cins
: Eruca
Tr
: E.vesicaria
Rokann morfolojik zellikleri:
Kk: Roka bitkisinin kkleri toprak yapsna bal olarak farkl

derinliklerde geliir, kuvvetli bir kazk kk ve etrafnda 10-15 cm
derinlikte saak kkler oluur. Saak kkler kuvvetli olmayp zayftr.
44
Dorudan tohum ekimi yntemi ile yetitirildiinden kazk kk kuvvetli

geliir.
Gvde: Rokada gvde rozet eklindedir. Sebze olarak deerlendirilen

yapraklar toprak seviyesindeki rozet gvdeden karlar. Dk
scaklklarda gelien yani k darda geiren veya vernalize olmu
bitkiler ilkbaharda hzla generatif dneme geer.
Fotoraf 4.2: Rokada yaprak ve gvde
Yapraklar: Roka yapraklar sebze olarak deerlendirildii iin bitkinin

dzgn ve albenisi olan bir yapsna sahip olmas gerekir. Tohumlar
imlendikten sonra kalp eklinde kotiledon yapraklar meydana getirir.
Daha sonra uzun, oval ve kenarlar dz, yeil renkli hakiki yapraklar
geliir. Bu yapraklarn ekil ve rengi iklim koullarna bal olarak deiir.
Dz, parasz, sellozik yaps az ve ok aromatik madde iermeyen
yapraklar tercih edilir. Hasat geciktiinde yapraklarda sellozik yap ve
lifleme grlr.
Hasat olgunluuna gelmi roka yapraklar toprak yzeyinden kesilerek
demetlenir ve sata demet hlinde sunulur. Birinci hasattan sonra oluan
yapraklar paral bir yap kazanrlar, kaliteleri ve ekilleri bozulur. Bu
yapraklarn pazar deeri de der.
iek: iekler lahana grubu sebzelerinde olduu gibi ana bir iek sap
ve bunun zerinde yanlara doru dallanm yan dallar zerinde oluur.
iek ekli lahana grubu sebzelerine benzer. iekte 4 anak, 4 ta
yaprak, 4+2 erkek organ ve 1 dii organ bulunur. Ta yapraklar beyaz
45
veya krem renklidir. Izgn olarak tannan bitkinin ta yapraklar ise sar
renklidir. Ana iek sap bitkinin gelime durumuna bal olarak 60-80 cm
arasnda boy alr. Dllenme sonucu meyveler haziran-temmuz aylarnda
hasat edilebilecek olgunlua ular.
Fotoraf 4.3: iek
Meyve: iek salkmlar zerinde meyveler, atlamadan ve tohumlar yere

dklmeden hasat edilmelidir. Tohumlar bakla ad verilen ve ierisinde 10
ile 15 adet tohum bulunan meyveler ierisinde yer alr. Roka baklalar
dier lahana trlerinin baklalarna gre daha ince ve sert yapldr ve
iekleri tayan saplara paralel, dik veya sarkk olarak geliirler.
Fotoraf 4.4: Meyve ve tohum
Tohum: Tohumlarn ekli ve rengi lahana grubu sebzelerin tohumlarna

benzer. Ancak tohumlar daha kktr. Bir gramda 500 civarnda tohum
bulunur. imlenme srelerini normal koullarda 4-5 yl muhafaza ederler.
Optimum imlenme scakl 20-25 Cdir.
46
Ekolojik istekleri: Roka ekolojik koullara ok duyarl bir sebzedir. Scakln

10 Cnin altna dmesi hlinde tohumlarn imlenmesi ve bitki geliimi
yavalar. Bu koullarda sebze olarak deerlendirilen yapraklarn aromatik madde
oran artar ve yeme kalitesi bozulur. Ayn ekilde yaz aylarnda yksek
scaklklarda da bitkilerin geliimi olumsuz ynde etkilenir. Bitkiler iin yeterli
koullar yerine getirilirse yaz aylarnda tohum ekimi ile hasat olgunluu
arasndaki sre ksalr. Ancak dk scaklk koullarnda olduu gibi
yapraklarda aromatik madde miktar ykselir ve kalite bozulur.
lkbahar ve sonbahar aylarnda hava scaklnn ok yksek ve ok dk
olmad koullarda, toprakta ve havada yeterli rutubetin bulunduu dnemlerde
bitkiler ok iyi geliir ve kaliteli rn alnr.
Fotoraf 4.5: Roka
Yapraklar deerlendirildii iin ortamn rutubetli olmas yaprak kalitesinin artmasna

yardmc olur. Aksi taktirde yeterli olmayan rutubet yapraklarn klmesine, aromatik
maddelerin artmasna ve yapraklarda lifleme ve sellozlamaya neden olur. Artan aromatik
madde oran yapraklarda aclamaya neden olur.
Roka toprak istekleri bakmndan seici bir sebzedir. Yapraklar deerlendirildii iin
ar bnyeli ve killi topraklarda roka yetitiricilii yaplmamaldr. Organik maddelerce
zengin ve kumlu-tnl topraklar yetitiricilik iin en uygun topraklardr. Toprak pHs
bakmndan ntr karakterli topraklar tercih edilmelidir.
47
4.2. retimi
Roka dorudan tohum ekim yntemi ile yetitirilir. lkemizin bat ve gney
blgelerinde btn yl boyunca ak tarla koullarna tohum ekimi yaplarak roka
yetitiricilii yaplabilmektedir. Roka souk blgelerde k aylarnda rt altnda, scak
blgelerde ise yaz aylarnda aa altlarnda glgede yetitirilmelidir.
Fotoraf 4.6: Roka fideleri
Tohum ekiminden nce roka yetitirilecek alanlara dekara 2 ton hesab ile yanm
iftlik gbresi verilir. Srmden nce toprakta bulunan besin maddeleri dikkate alnarak
Dik-Harrow altna yeterli miktarda suni gbre uygulanr. K aylarnda yetitirme yaplyorsa
veya yamurlama sulama yaplacak ise tohumlar tahtalara ya da dz tarlaya ekilir. Yaz
aylarnda ise tohum ekimi tavalara yaplmaldr. Tahta ve tavalarn byklnn kltrel
ilemlerin kolayca yaplabilmesini salayacak boyutlarda olmas istenir.
Hazrlanan tohum ekim yerlerinin yabanc otlardan, hastalk ve zararllardan temiz
olmas gerekir. Roka tohumlar dekara 1-1.5 kg hesab ile 15-20 cm sra aras, 4-5 cm sra
zeri ve 0.5 cm derinlikte olacak ekilde esas yetitirme yerlerine ekilirler. klim koullarna
bal olarak tohumlar 3-8 gn sonra imlenerek toprak yzeyine karlar. Bitkilerin
gelimesi iin yeterli scaklk ve rutubet varsa bitkiler tohum ekiminden 30-40 gn sonra
hasat olgunluuna eriirler. Dk scaklk koullar ve elverili olmayan ekolojik koullarda
hasat sresi gecikmekte bu sre 70-80 gne kadar kabilmektedir.
48
Fotoraf 4.7: Roka fideleri
Tohum retimi
Tohum retimi iki ekilde yaplmaktadr. Ya dorudan doruya tohum retim

parsellerine ilkbahar mevsiminden nce k aylarnda tohum ekimi yaplr ve bu bitkiler
hasat edilmeden tohumluk olarak braklr ya da sonbahar dneminde veya k aylarnda
sebze olarak yetitirilen alanlarda braklrlar. lkbahar dneminde ekolojik koullar uygun
hle geldiinde bitkiler generatif dneme geerek ieklenir ve tohum olutururlar. kinci
yntem olan nce yapraklarn hasat edilip daha sonra tohumlua brakld bitkilerde tohum
verimi dk olmaktadr.
Fotoraf 4.8: Tohum retimi
Bitkiler zerinde olgunlaan baklalar atlayarak tohumlarn yere dkmeden nce

tohumluklarn hasat edilmesi gerekir. Hasat edilen baklal tohumluk bitkiler yaklak bir
hafta iinde kurur, bu baklalarn iindeki tohumlar karlr ve temizlenerek tekrar retimde
kullanlr. Dekardan 100-150 kg arasnda deien miktarda tohum alnabilir.
49
4.3. Bakm
Roka nemi seven bir bitkidir. Topran nemli olmas kaliteyi ve verimi artttr. klim
koullarn gz nne alarak gerektiinde sulama yaplr. Gerekli olduunda otlarla
mcadele edilmelidir.
Tohum ekiminden hasat olgunluuna kadar geen sre ksa olduundan, ayrca ayn
yerde birden fazla rn alndndan toprakta bulunan besin maddeleri hzla azalmaktadr.
Bu nedenle her yetitirme dneminde tohum ekiminden nce yetitirme yerlerine dekara 25
kg N, 12-15 kg P2O5 ve 15 kg K2O hesab ile gbre verilmelidir.
Fotoraf 4.9: Sera ortamnda roka retimi

Hasat olgunluuna gelmi roka yapraklar toprak seviyesinden 1-2 cm yukardan
keskin bir bakla kesilir. Hasat dnemindeki rn miktarna gre 50-100 g arlnda
demetler yaplarak balanr. Hasat edilen ve demetlenen roka yapraklar kasalara veya
kamtan yaplm kelterlerin iine konur ve zeri slak uvalla rtlr. Hasat edilen rokalar
sata kadar serin ve glge yerlerde muhafaza edilmelidir.
Rokalarda sebze olarak deerlendirilen ksmlar taze yapraklar olduu iin uzun sre
muhafaza edilemezler. Buzdolabnda ve naylon torba iinde en fazla bir hafta muhafaza
edilebilirler. lerleyen gnlerde yapraklar sararr ve yeme kalitesi bozulur. Ayrca bekletilmi
roka yapraklarnda istenmeyen biyokimyasal deiimler ve koku meydana gelir.
50
Fotoraf 4.10: Hasat olgunluuna gelmi rokalar
Yetitirme dnemlerine bal olarak bir dekar alandan ortalama olarak ilk hasatta 2-4
ton pazarlanabilir roka elde edilir. Bir m2 alandan her hasatta ortalama 22-35 demet roka
hasat edilebilir.
lkemizde roka yetitiricilii tek hasat eklinde yaplmaktadr. Birden ok hasat
yapldnda dekardan alnan rn miktar azalmakta ve kalite dmektedir.
Fotoraf 4.11: Hasat edilmi rokalar
51
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem basamaklar
neriler
Yetitirme alannn roka iin uygun


seiniz.

ayarlaynz.
Ekim eklini belirleyiniz.
Ekim ekline gre tohum miktarn

ayarlaynz.
Tohum ekimi yapnz.
Sulama miktarna dikkat ediniz.

Topran nemli olmasna dikkat ediniz.
Gbreleme yapnz.


Rokalar topran 1-2 cm zerinden

biiniz.
Hasat edilen rokalar demetleyiniz.
Demetlerin zerini slak bir bez, uval

vb. ile rtnz.
Hasat edilen rokalar sata kadar serin
ve glge yerlerde muhafaza ediniz.

hle getiriniz.
52
KONTROL LSTES
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda roka tohum
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Evet
Hayr

15. Rokalar topran 1-2 cm zerinden bitiniz mi?
16. Hasat edilen rokalar demetlediniz mi?
DEERLENDRME
53
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
bilgilerinizi lnz.
1.
Roka, .....familyasndan yapraklar salata olarak yenen acms tad olan

bir bitkidir.
2.
iekler .grubu sebzelerinde olduu gibi ana bir iek sap ve bunun
zerinde yanlara doru dallanm yan dallar zerinde oluur.
3.
Scakln nin altna dmesi hlinde tohumlarn imlenmesi ve bitki

geliimi yavalar.
4.
Roka toprak istekleri bakmndan dir.
5.
Yapraklar deerlendirildii iin ve topraklarda roka

yetitiricilii yaplmamaldr.
6.
klim koullarna bal olarak tohumlar .gn sonra imlenerek toprak

yzeyine karlar.
7.
Bitkilerin gelimesi iin yeterli scaklk ve rutubet varsa bitkiler tohum ekiminden
gn sonra hasat olgunluuna eriirler.
8.
Hasat olgunluuna gelmi roka yapraklar toprak seviyesinden.. cm yukardan

keskin bir bakla kesilir.
DEERLENDRME
54
RENME FAALYET5
RENME FAALYET5
AMA
Tekniine uygun olarak semizotu yetitiricilii yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Semizotu yetitiriciliinde iklimin etkisini aratrnz.
5. SEMZOTU YETTRCL
Semizotunun anavatan Asya olarak bilinmektedir. Ayrca Hindistan, Himalaya
dalar, ran, Gney Rusya ve Anadolu da semizotunun anavatan olarak kabul edilmektedir.
Yabani form olarak eski bir bitki olmasna karlk insan beslenmesindeki yeri ve nemi yeni
dnemlerde anlalmtr.
Fotoraf 5.1: Semizotu
5.1. Tanm ve nemi

Portulacaceae (semizotugiller) familyas sebzelerinden olan semizotu tek yllk bir
sebzedir. ok dall ve yaprakl srngen bir gvde meydana getirir. K souklarnn
balamasyla kurur ve lr. lkemizde daha ok byk ehirlere yakn blgelerde (Ege,
Akdeniz ve Marmara) iri yaprakl kltr formlar ticari boyutlarda yetitirilirken dier
blgelerimizde daha ok yabanileri deerlendirilmektedir. lkemizde toplam 1.750 ton
semizotu retilmektedir.
55
Kltr sebzeleri arasnda lkemizde semizotunun yetitirilme alan ve retim miktar

bakmndan nemi yoktur. Yeil yapraklar ve krpe dallar sebze olarak yenir. Ancak
bnyesinde bulunan bol miktardaki oksalik asit yapraklarna hafif mayho bir tat verir ve
salatalarda lezzet verici olarak kullanlr. Bata C vitamini olmak zere vitamin ve mineraller
ynnden zengin, kalorisi dk bir besindir. Semizotunun 100 gramnda %5-8 kuru madde
bulunur. Geri kalan %92-95lik ksm ise sudur. Semizotu %1-2 protein, %0.2-0.4 ya, %1-2
karbonhidrat ierir. nsan sal asndan ise mide ve barsak arlarna iyi geldii
bildirilmektedir.
lkemizde yetitirilen semizotlar iki grupta toplanr:
Yabani semizotlar
ri yaprakl kltr semizotlar
Son yllarda ticari olarak retilerek pazarlanan grup iri yaprakl kltr semizotlardr.
Dier grup ise doada yabani olarak yetimektedir.
Fotoraf 5.12: Yabani ve kltr semizotu
Alem : Plantae
ube
: Magnoliophyta
Snf
: Magnoliopsida
Takm : Caryophyllales
Familya : Portulacaceae
Cins
: Portulaca
Tr
: P.oleracea
56
Semizotunun morfolojik zellikleri:
Kk: Semizotu kkleri bol saak kk eklinde ve otsu yapdadr. Topran

ilk 20-40 cm derinliinde yer alrlar.
Fotoraf 5.3: Semizotu kk ve gvde yaps
Gvde: Gvde otsu yapdadr ve toprak ile temas ettii yerlerde kk

karabilir. Gvde toprak zerinde srnerek geliir. Bitkinin gvdesi de
yapraklar ile birlikte tketilir.
Fotoraf 5.4: Gvde ve dallar
Gvde, zerinde birok boum tar, dallanr ve 2030 cm boy alabilir. Gvde sar,
ak yeil, krmz-yeil ve yeil olabilir. Kltr eitlerinde renk sarmtrak yeil olup yabani
semizotunda ise koyu yeildir. Gvde ap 0.2-1 cm arasnda deiir. Tketilen gvdenin
ince ve taze olmas arzu edilir. Gvde zerindeki boumlardan yaprak ve koltuk srgnleri
oluur.
Yaprak: Yapraklar gvdedeki boumlardan kar. Her bir boumda 3-5

adet yaprak bulunur. Yapraklar byk veya kk, yuvarlaa yakn ekilli,
57
ak yeil renkte, etli ve sulu yapdadr. Yaprak zeri dz parlak ve hafif

izgilidir. Yaprak altlar kuruni parlak renktedir.
Fotoraf 5.5: Yaprak
iek: iekler kk ve sar renkte olup srgn ularnda oluur.

iekler bireyli veya demet hlinde topludur. iekleri biyolojik
bakmdan erselik olmakla birlikte yabanc tozlanma gsterirler. Erselik
olan her bir iekte 2-4 adet anak, ok sayda ta yaprak ve erkek organ
bulunur. Dii organ 3-5 karpellidir. Semizotu bitkileri biilmez ise mayseyll aylar arasnda ana ve yan srgnlerin ularndan ieklenme balar.
Fotoraf 5.6: iek
Ekolojik istekleri: Semizotu bir lk iklim sebzesidir. Souk ve zellikle

kradan zarar grrler. K aylar lk geen blgelerde de yetitirilebilmesine
ramen genellikle erken ilkbahar en iyi gelime mevsimidir. Scak ve gn
uzunluunun fazla olduu yerlerde ve susuz kaldklarnda hemen ieklenirler.
ieklenen rn kalitesini drd iin arzu edilmez. Nemli ve lk blgelerde
baarl olarak yetitirilir.
58
Fotoraf 5.7: Susuzluk dneminde hzl ieklenme
Semizotu her tip toprakta yetiir. Bununla birlikte kumlu-tnl, tnl ve tnl-killi
topraklarda en iyi sonucu verir. Toprak organik maddelerce zengin, su tutma kapasitesi
yksek kolay ilenebilir olmal, ok ar ve ok hafif topraklarda kalite ve verim bakmndan
dler yaanr.
5.2. retimi
Semizotu retimi yaplacak yer temel gbrelemeden sonra 15-20 cm derinliinde

ilenir, trmklanr ve 1.20 x 3-5 m uzunluunda tava veya tahtalar hazrlanr. Blgelere ve
hasat dnemine bal olmak zere farkl zamanlarda tohum ekimi yaplr. Erken ilkbaharda
hasat yaplmak isteniyorsa tohum ekimi Ege Blgesi artlarnda ocak-ubat aylarnda, aralkocak aylarnda hasat yaplmak isteniyorsa austos-eyll aylarnda m2ye 0.2-0.3 g tohum
hesab ile yaplr. Tohum ekimi serpme olarak topran 1-2 cm derinliine yaplr.
Fotoraf 5.8: Tohumlarda imlenme
59
Sravari ekim yaplmak istenirse 20 cm aralk ile alan sralara da ekim yaplabilir.
Hassas ekim iin tohumlar kum veya kl ile kartrlarak ekilmelidir. Tohum ekiminden
sonra tohumlar toprak ile hafife kartrlr ve zerlerine ince ve elenmi hartan 0.5-1 cm
kapak atlr ve bastrlr. Ekimden sonra ince delikli szg ile bolca su verilir. Tohum
ekiminden 15 gn sonra tohumlar imlenerek toprak zerine kar. Bu dnemde topran
yzeyinin kaymak tabakas oluturmamasna zen gsterilmeli ve yabanc ot geliimine izin
verilmemelidir.
Fotoraf 5.9: Semizotunda yabanc ot problemi
Tohum retimi
Tohum retimi sebze olarak deerlendirilen semizotu retimi eklinde olur. Bitkiler
hasat edilmeden braklr. Bylece gvde ve yan dallarn gelimesine izin verilir. Tohumluk
retimde birim alandaki bitki saysnn pazar retimine gre daha az olmasna zen
gsterilmelidir. reticiler, ayr zel tohumluk parseli oluturmadan pazar iin yaplan
retimde seyreltme eklinde yaptklar hasattan sonra arta kalan bitkileri tohumluk olarak
ayrrlar. Seyrek gelien semizotu bitkileri bol yan dal oluturarak geliirler ve mays-haziran
aylarnda bol bol iek aarlar. Tozlanma ve dllenmeyi tamamlayan iekler kapsl
eklinde meyve olutururlar ve bu kapsllerin iinde ok sayda tohum bulunur.
Fotoraf 5.10: Semizotu meyve kapslleri ve tohum
60
Temmuz-austos aylarnda bata yeil ve ak sar olan bu kapsller kahverengiye

dnerek olgunlarlar. Bu dnemde mutlaka hasat yaplmaldr. Hasat gecikirse kapsllerin
tepesi alr ve tohumlar dklr. Belirtilen bu dnemde gvde ile birlikte hasat edilen
kapsller glge bir yerde rt zerinde kurutularak kapsllerin almas ve tohumlarn
dklmesi salanr. Kurutma sresince almayan kapsller ise hafif vurularak alr ve
btn tohumlar silkelenerek karlr. Bitki artklarndan ayrlan tohumlar temizlenerek
paketlenir. Tohum verimi ortalama 10-15 kg/dadr. Tohumlar karanlkta imlenme
kabiliyetini 19 yl muhafaza ederler.
5.3. Bakm
Gelime dnemi boyunca sulama, erbet verme, hastalk ve zararllara kar mcadele
zamannda yaplr. Yanm ahr gbresini ok seven semizotu yetitiriciliinde dekara 2-4
ton ahr gbresi 10-15 kg/da N, 4-10 kg/da P2O5 ve 10-12 kg/da K2O nerilmektedir.
Biimlerden sonra da belirtilen gbrelerden dekara 2-3 kg verilmesi nerilmektedir.
Sulama; semizotu nemli yerleri sevdii gibi toprakta bol su olmasn isteyen bir
bitkidir. Ancak don olaylarna ve ar souklarda sulamaya dikkat edilmelidir. Sulama ise
gerekli olduu dnemlerde yaplr. Yabanc ot temizlii genelde el ile yaplr. lkbaharda
dikkatli olarak yaplan bir veya iki yabanc ot temizlii yeterlidir. Semizotunda nemli zarar
yapacak hastalk ve zararllar yoktur. Ancak yaprak emici bceklere kar dikkatli olunmal
ve gerekli olunca mcadele yaplmaldr.
Fotoraf 5.11: rt alt semizotu retimi
61
5.4. Hasat ve Hasat Sonras ilemler

Uygun yetitirme koullarnda tohum ekiminden 6070 gn sonra hasada balanabilir.
Hasat ya kkleri ile sklerek ya da biilerek yaplr. lkemizde genellikle bitki sklr,
ykanr, kkler temizlenir ve demet yaplarak sata sunulur. Baz Avrupa lkelerinde ise
toprak yzeyinden biilerek roka, maydanoz ve dereotunda olduu gibi demetler yaplarak
pazarlanrlar.
Fotoraf 5.12: Pazara hazr semizotu demetleri
Demetler genellikle 0,51 kg byklnde yapl ve nemli bez uvallar arasnda

pazara sunulur. Demetlerin solmamasna zen gsterilmelidir. Semizotu muhafazas pek
yaplmaz. Direkt taze tketimde kullanlr. Pazar durumuna gre 2-3 Cde, %70-80 nemde
7-10 gn souk hava depolarnda saklanabilir. Bu srada renk almas ve mantar
hastalklarna kar dikkatli olunmaldr. Souk haval kamyonlarla 2-3 Cde %70-80 nemde
5-7 gn sreyle nakledilebilir. Uygun yetitirme koullarnda 30005000 kg/da verim
alnabilir.
Fotoraf 5.13: Pazarda kkl ve kksz demetler
62
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem basamaklar
neriler
Semizotu yetitirme alann belirleyiniz.
Yetitirme alannn semizotu iin uygun


seiniz.

ayarlaynz.
Ekim eklini belirleyiniz.
Ekim ekline gre tohum miktarn

ayarlaynz.
Ekimden hemen sonra su veriniz.
Tohum ekimi yapnz.

Sulama miktarna dikkat ediniz.

Topran nemli olmasna dikkat ediniz.
Gbreleme yapnz.

Semizotu yetitirme alanna gidiniz.

Demetlerin zerini slak bir bez, uval

vb. ile rtnz.
Hasad bitkiyi topraktan skerek yapnz.
Demetlerin solmamasna zen

gsteriniz.
Bitkiyi ykayp kklerden temizleyip

demetleyiniz.

hle getiriniz.
63
KONTROL LSTES
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda semizotu tohum
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
ohum ekim zamann doru tespit ettiniz mi?
6.
7.
8.
9.
Evet
Hayr

13. Yabanc otlarla mcadele ettiniz mi?
15. Hasad bitkiyi topraktan skerek yaptnz m?
16. Bitkiyi ykayp kklerden temizleyip demetlediniz mi?
DEERLENDRME
kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar
doru ise modl deerlendirmeye geiniz.
64
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
bilgilerinizi lnz.
1.
Semizotunun
anlalmtr.
insan beslenmesindeki yeri ve nemi dnemlerde
2.
Portulacaceae familyas sebzelerinden olan semizotu yllk bir sebzedir.
3.
Kltr sebzeleri arasnda lkemizde semizotunun yetitirilme alan ve retim miktar

bakmndan nemitur.
4.
Semizotu tohum ekimi serpme olarak topran ..cm derinliine yaplr.
5.
Tohum ekiminden .gn sonra semizotu tohumlar imlenerek toprak zerine

kar.
6.
Uygun yetitirme koullarnda tohum ekiminden gn sonra hasada

balanabilir.
7.
Hasat ya kkleri ile sklerek ya da biilerek yaplr; lkemizde genellikle bitki

. hasat yaplr.
8.
Pazar durumuna gre 2-3 Cde, %70-80 nemde ...gn souk hava depolarnda
saklanabilir.
DEERLENDRME
65
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki ifadeler doru ise cmlenin bandaki bolua Dyanl ise Y yaznz.
1.
( ) lkemizde yetitirilen maydanoz eitleri genelde kvrck yaprakl eitlerdir.
2.
( ) Maydanozda ieklenme emsiyenin dndan balayarak iine doru devam eder.
3.
( ) Maydanoz retimi tohumlarn dorudan tarlaya ekilmesi eklinde yaplr.
4.
( ) Tohumluk retimi amacyla yaplan maydanoz retimi normal maydanoz

retiminde ok byk bir farkllk gstermez.
5.
( ) Maydanoz demetleri 1 ve 0Cde %90-95 nemde 3-4 ay muhafaza edilebilirler.
6.
( ) Maydanoz, ierdii eterik yalar nedeniyle aroma verici etkiye sahiptir.
7.
( ) Dereotu yetitiricilii ok scak ve ok souk blgelerde yaplabilir.
8.
( ) Tere yzlek kkl sebzeler grubuna girer.
9.
( ) Tere eitlerinden roka yaprakl eit yapraklar daha ok eterik ya ierirler.
10.
( ) Tere dier sebzelere karn toprak asitliine daha az dayankllk gsterir.
11.
( ) Suyu seven bir bitkidir.
12.
( ) Tere daha ok sonbahar, k ve ilkbahar aylarnda geni apta tketilir.
13.
( ) Roka ekolojik koullara duyarsz bir sebzedir.
14.
( ) Roka organik maddelerce zengin ve kumlu-tnl topraklar yetitiricilik iin en

uygun topraklardr.
15.
( ) Roka dorudan tohum ekim yntemi ile yetitirilir.
16.
( ) Rokalarda sebze olarak deerlendirilen ksmlar taze yapraklar olduu iin uzun
sre muhafaza edilemezler.
17.
( ) lkemizde roka yetitiricilii hasat eklinde yaplmaktadr.
18.
( ) Semizotu yaz scaklarnn balamasyla kurur ve lr.
19.
( ) Semizotu bir lk iklim sebzesidir. Souk ve zellikle kradan zarar grrler.
20.
( ) Semizotu souk haval kamyonlarla 2025 Cde %7080 nemde 57 gn sreyle

nakledilebilir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlarnz doru ise bir
sonraki modle geiniz.
66
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
ki
Gri-yeil
Ilman
En zor, en
uzun
1-1.5
Mart
Yabanc ot
temizlii,
sulama
6070
1
2
3
4
5
6
7
8
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

Sindirime
yardmc
Maydanozgi
ller
7-21
Ilk
Fide
Mart
ki
Bir
1
2
3
4
5
6
7
8

1
2
3
4
Tek
Turpgiller
Yksek
Ilman
Dorudan
tohum
Azotlu
2530
4-5
5
6
7
8
67

1
2
3
Turpgiller
Lahana
10 C
Seici bir
sebze
Ar
bnyeli,
killi
38
3040
12
4
5
6
7
8

1
2
3
4
5
6
7
8
Yeni
Tek
Yok
12
15
6070
Sklerek
7-10
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Y
D
D
D
Y
Y
Y
D
Y
Y
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
68
D
D
Y
D
D
D
Y
Y
D
Y
KAYNAKA
KAYNAKA
AYIRCI Hsniye, Maydanoz Yetititicilii, Adana l Tarm Mdrl,

Yaynlanmam Ders Notlar, Adana, 2010.
SNAN O., Ankara, ubuk (Esenboa) Yresinde Halk Arasnda

Kullanlan ifal Bitkiler, Bitirme almas, Balkesir niversitesi Necatibey
Eitim Fakltesi, Biyoloji Eitimi Ana Bilim Dal, Balkesir, 1998.
AMAZ zlem, Aromatik Bitkiler Yetitiricilii, Yaynlanmam Ders

Notlar, Osmaniye, 2010.
VURAL H., D. EYOK, I. DUMAN, Kltr Sebzeleri (Sebze Yetitirme),

E.. Ziraat Fakltesi Bahe Bitkileri Blm, Bornova-zmir, 2000.
www.getakimya.com
www.bitkisel-tedavi.com
www.bitkiansiklopedisi.com
www.bahcenet.com
www.gencziraat.com
www.volkanderinbay.net
69
NERLEN KAYNAKLAR
NERLEN KAYNAKLAR
AYIRCI Hsniye, Maydanoz Yetititicilii, Adana l Tarm Mdrl,

Yaynlanmam Ders Notlar, Adana, 2010.
SNAN O., Ankara, ubuk (Esenboa) Yresinde Halk Arasnda

Kullanlan ifal Bitkiler, Bitirme almas, Balkesir niversitesi Necatibey
Eitim Fakltesi, Biyoloji Eitimi Ana Bilim Dal, Balkesir, 1998.
AMAZ zlem, Aromatik Bitkiler Yetitiricilii, Yaynlanmam Ders

Notlar, Osmaniye, 2010.
VURAL H., D. EYOK, I. DUMAN, Kltr Sebzeleri (Sebze Yetitirme),

E.. Ziraat Fakltesi Bahe Bitkileri Blm, Bornova-zmir, 2000.
www.getakimya.com
www.bitkisel-tedavi.com
www.bitkiansiklopedisi.com
www.bahcenet.com
www.gencziraat.com
www.volkanderinbay.net
70

Aromatik Bitkilerin Yetiştiriciliği

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aromatik Bitkilerin Yetiştiriciliği

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

Aromatik Bitkilerin Yetitiricilii

Gerekli ortam salandnda, teknie uygun olarak aromatik

Aromatik bitkiler yetitirmek

2. Tekniine uygun olarak dereotu yetitiricilii

Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf ve sera

Fotoraf 1.1: Maydanoz

Bilimsel adndaki (Petroselinum crispum Mill.) petro eski yunancada kaya

1.1. Tanm ve nemi

Petroselinum crispum (Mill.) var. Neapolitanum Danert: Yaprak maydanozu

Dz yaprakl maydanozlar: lkemizde yetitirilen gruptur.

Fotoraf 1.2: Kvrck ve dz yaprakl maydanoz

Petroselinum crispum (Mill.) var. Tubesorum Crow.: Kk maydanozu olup

Fotoraf 1.3: Tubesorum Crow. eidi

Birok lkede olduu gibi lkemizde de 12 ay boyunca pazardan eksik olmayan

nsan sal asndan maydanozun nemi: Bir tutam maydanoz gnlk C

Resim 1.1: Maydanozun morfolojik yaps

Maydanozun morfolojik zellikleri:

Kk: Yaprak maydanoz eitlerinde kk, dz, i ksmlar etli ve beyaz

Fotoraf 1.4: Maydanozda kk yaps

Gvde: Maydanozda gvde toprak seviyesinde rozet eklinde, 2. ylda ise

Fotoraf 1.5: Maydanozda gvde yaps

Yaprak: Yapraklar dz ve kvrck olmak zere iki formdadr. Dz

Fotoraf 1.6: Maydanozda yaprak yaps

iek: emsiye eklinde olan iekler yeilimtrak ve sar renktedir. Bir

Fotoraf 1.7: iek

Tohumlar imlenmelerini uygun koullarda depolandklar zaman 2-3 yl

Fotoraf 1.8: Tohum

Ekolojik istekleri: Yksek rutubetli ve lman iklime sahip blgeleri sever.

Toprak hazrl, ekim ve dikim: Yetitiricilikte tarla seimi ok nemlidir.

Fotoraf 1.9: Maydanozda imlenme dnemi aamalar

Maydanoz, tohumlar en zor ve en uzun srede imlenen sebzelerdendir. Tohum ekimi

Fotoraf 1.10: Maydanozda mibzerle ekim

Tohum retimi: Tohumluk retimi amacyla yaplan maydanoz retimi normal

Fotoraf 1.11: Maydanozda tohum retimi

Fotoraf 1.12: Kvrck maydanozda tava ekim

1.4. Hasat ve Hasat Sonras lemler

Fotoraf 1.13: Hasat olgunluuna gelmi maydanozlar

Fotoraf 1.14: Maydanozda hasat

Maydanoz bulunduu yeri 2-3 yl muhafaza ederse de mr 1 veya 2 yldr. Bitki

Fotoraf 1.15: Maydanozda demetleme

Yetitirme alann belirleyiniz.

Yetitirme alannn maydanoz iin

Tarlay ekime hazrlaynz.

Blgenize ve topranza uygun tohum

Yetitireceiniz maydanoz eidini

Atacanz tohumun miktarn iyi

Tohumlar temin ediniz.

Tohum derinliine dikkat ediniz.

Mibzerle ekim yapnz.

Maydanozda sulama nemlidir. Sulama

Gbreleme yaparken gbre eidine ve

Yabanc otlarla mcadele yapnz.

Yabanc otlar elle yolunuz.

Hasat zamann belirleyiniz.

Hasat yapacanz zamanda topran

Maydanozlar topran 1-2 cm zerinden

Bak kullanrken dikkatli olunuz.

Hasat edilen maydanozlar demetleyiniz.

Demetleri temiz suya batrdktan sonra

Bitkileri uygun ambalajlarla pazara hazr