Internacionalni univerzitet Travnik

SAOBRAAJNI FAKULTET
Studijska grupa : GRAEVINSKO INENJERSTVO
Nastavni predmet: Tehnika graenja

SEMINARSKI RAD
Student: Sanjin Jahi

Predmetni profesor:

prof. dr. Raid Hadi

10. februar 2012.

SADRAJ:

A.

OPLATNE KONSTRUKCIJE ............................................................................. 2

1.

SUSTAVI KROZ POSTUPAK RADA SA OPLATAMA ........................................... 2

2.
SISTEMSKE ODREDNICE MOGUIH TEHNOLOKIH KONSTRUKCIJA U
GRADITELJSKOJ PRAKSI .................................................................................... 6
3.

TEHNOLOKE KONSTRUKCIJE OPLATE ........................................................ 7

Tradicionalni postupak po emi podskup vrste (Ps1) ............................................. 8

4.

MOGUI UTICAJ OPTEREENJA NA OPLATNU KONSTRUKCIJU ....................... 11

5.
TEHNIKO-TEHNOLOKI POSTUPAK GRAENJA OBJEKTA PRIMJENOM OPLATNE
KONSTRUKCIJE SISTEM I TAKTNI PLAN GRAENJA ........................................... 14
6.

INENJERSKE METODE IZRADE TUNELA .................................................... 15

Klasine ili tradicionalne metode ..................................................................... 15

7.
B.

SISTEM ODRAVANJA OPLATNIH KONSTRUKTIVNIH ELEMENATA .................. 16

SKELE U SISTEMU TEHNOLOKIH KONSTRUKCIJA ......................................... 18

1.

SISTEMSKI PISTUP POIMANJA SKELE ........................................................ 18

2.

PODSKUPNE VRIJEDNOSTI SKELE U SISTEMU TEHNOLOKE KONSTRUKCIJE .. 20

Drvena profilirana graa................................................................................ 20
Profilirane cijevi izvedene od odgovarajueg metala .......................................... 22

3.

ALGORITAM OBLIKOVNE STRUKTURE SKELE .............................................. 23

Fasadna skela .............................................................................................. 24
Teka skela ................................................................................................. 25
Pokretna skela ............................................................................................. 25

4.
C.

NOSIVOST ELEMENATA I PROSTORNA STABILNOST SKELE .......................... 26

LANSIRNE TEHNOLOKE KONSTRUKCIJE ...................................................... 30

1.

PRIMJENA LANSIRNE KONSTRUKCIJE U MOSTOGRADNJI ............................. 30

LITERATURA ...................................................................................................... 35

A. OPLATNE KONSTRUKCIJE
1. SUSTAVI KROZ POSTUPAK RADA SA OPLATAMA

Konstukcija privremenog karaktera u sistemima oblikovanja betonske skeletne konstrukcije ili uopteno
betonske strukture objekata ili konstrukcija koja ujedno utie na konani izgled i u kojoj se ujedno izvodi do
konanice njega i ovrivanje betonske mjeavine jednostavnom rijeju moe se nazvati tehnoloka
konstrukcija oplata ili oplatna konstrukcija.
Primijenjena vrsta i oblik oplate u direktnoj su vezi sa arhitektonsko-graevinskim konceptima objekta,
odnosno sa potrebom graditeljskog zahvata pozicija nosivih inenjerskih konstrukcija. Tehnoloka konstrukcija
oplate predstavlja veoma sloen sistem graditeljskog zahvata na konkretnoj poziciji objekta pa prema tome kad
pomenuta konstrukcija dobije potrebnu marku betona po svim propisima i standardima predvidjenim za
betonske konstrukcije i kada i svi ostali uslovi budu zadovoljeni a takodje betonska smjesa bude nabijena i
zbijena predvidjenim vibro alatima u tom momentu postavljena tehnoloska konstrukcija treba i da preuzme
ulogu odnosno funkciju za koju je i namijenjena.

Slika 1.Drvena oplata

Tehnoloka konstrukcija oplate predstavlja i visok stepen zahtjevnosti u osmiljavanju i izradi a takodje i visok
nivo rizika od eventualnih greaka u izradi samog objekta odnosno njegove strukture. U interesu sto kvalitetnije
izvedbe tesarskih faza rada potrebno je stuno i precizno pristupiti izradi projektne dokumentacije odnosno
izvedbeno konstruktivnoj fazi projekta te samim tim rijeiti i predvidjeti sve potrebne detalje i pojedinosti.
Razumijevanje i implementiranje tehnolokih oplatnih konstrukcija kako je ve projektantski rijeeno i
informativno dato, treba traiti u elaboratu glavnog izvedbenog projekta a to jest da uz dati statiki proraun
ide i plan pozicija konstrukcije a u praksi naznaava se kao i plan oplate.

Slika 2.Izvod iz plana pozicija konstrukcije-tradicionalna metoda graenja

Svim oplatama zajedniki su neki karakteristini elementi:

-

oplatno platno je povrina koja daje direktno oblik betonu a izrauje se od dasaka, iverice, lesonita,
perploa, limova i plastike. Za viekratnu upotrebu oplatno platno se treba zatititi od vlage
premazima ili impregnacijom
oslonci su drvene gredice na meusobnoj udaljenosti ovisno o nosivosti oplatnog platna a mogu biti
primarni i sekundarni
razupore i zatege se obino rade zajedno tako da se zatezni vijak provue kroz cijev koja ujedno vri
razupiranje i titi vijak da ne doe u kontakt sa svjeim betonom
podupirai vertikalni ili stubovi i kosi ili kosnici
nosai (za horizontalne kostrukcije) danas su preteno metalni-reetkasti ili sanduasti
ukrute

Slika 3.Popreni presjek oplate

Na izbor vrste oplatnih sklopova, za svaki konkretni sluaj, utjeu brojni tehniki i organizacijski faktori.
Izbor ovisi o obliku betonske konstrukcije, o veliini konstrukcije, o veliini povrine koja se oplauje, o
raspoloivim strojevima i vremenu za radove, klimatskim uvjetima u vrijeme izvoenja radova i o broju
raspoloivih radnika koji e radove izvoditi, te o njihovoj obuenosti.
Izborom vrste oplatnih sklopova i naina rada moraju se zadovoljiti uvjeti za uspjean podhvat, to
podrazumijeva: dobiti traenu kvalitetu betonskih konstrukcija, u pogledu dimenzija i izgleda, i zavriti
graevinu u predvienom vremenu, a uz najnie trokove. Pogreno je unaprijed ograniiti sredstva za nabavku
oplata, ne sagledavajui konaan ishod u organizacijskom i ekonomskom pogledu. Proizvoai oplatnih
konstrukcija mogu takoer doprinijeti pogrenom izboru. U nastojanju da prodaju oplate koje proizvode, u
mnogim sluajevima, ponaaju se nekritino. Bilo je sluajeva da su raspisanim natjeajem za nabavku oplatnih
sustava dobivene nepotpune specifikacije potrebnog broja i dijelova sustava, a to je u prvi mah teko utvrditi.
Pogrean izbor vrsta oplata i naina rada nepovoljno se odrava na sve ostale faze radova i na odvijanje radova
u cjelini. Na gradilitu se nastoji postaviti organizacija izvoenja s meusobno ujednaenim kapacitetima po
vrstama radova. Ukoliko se radovi na izradi oplata ne odvijaju u predvienom vremenu, zastaju armiraki,
betonski i zidarski radovi uz nedovoljno koritenje kapaciteta, a to se odraava na trokove. Samo uz
svestrano poznavanje uvjeta i mogunosti koje pojedine vrste i postupci rada nameu, mogu se izabrati
najpovoljnija rjeenja i dobiti povoljni rezultati.
Kroz postupke rada s oplatama mogu se posmatrati tri osnovne vrste oplatnih sklopova:
1.

Sustavi koji se izrauju na mjestu graenja. Tu se svrstavaju krojene oplate od drvene grae ili
drvenih preraevina;

2.

Sustavi gdje se od tvorniki izraenih ploa i prateih elemenata na mjestu graenja sklapa
oplatni sklop;

3.

Sustavi gdje se od tvorniki izraenih elemenata u radionici izrauje oplatni sklop u veliini i
obliku konstrukcije koji se na mjestu graenja postavlja i skida.

Sustavi koji se sklapaju na mjestu graenja

Ovaj sustav spada u savremena rijeenja oplata. Pristup izrade oplatnih sklopova polazi od modularnih,
tvornikih izradjenih oplatnih tabli i prateih dijelova za podeavanje koji se na mjestu graenja sklapaju u
oplatne sklopove odgovaraje veliine i oblika.

Slika 4. Modelarne tvorniki izraene oplatne ploe

Tvorniki izraene modularne oplatne table visoke su kvalitete izraene s prateim dijelovima i rijeenjima i
predstavljaju posljednji stupanj razvoja savremenih oplatnih sustava. Osnovni nosivi okvir ploe izraen je od
profiliranog aluminijskog lima ili kutijastih limenih presjeka. Podkonstrukcija je od istog materijala, saasto
postavljena i zavarena na okvir to osigurava jednaku nosivost u oba smjera. Oplatne plohe su od perploe ali
po zahtjevu mogu biti i s elinim limovima ili drugim materijalima. Ploe se rade u razliitim veliinama ali i u
modularnim odnosima. Sustavi sadre osnovnu plou i pomone. Pomone ploe su veliine i od osnovne,
to omoguuje kompatibilnost pri sklapanju u velike sklopove razliitih dimenzija i oblika. Prema veliini
osnovne ploe razlikuju se sustavi s ploama uvjetno malih dimenzija gdje je osnovna ploa veliine 50x100 cm
ili 60x120cm. Sustavi sa srednje velikim ploama su s osnovnom ploom od 50x250cm a sustavi s velikim
ploama imaju osnovnu plou od 240x240cm do 300x300cm.

Slika 5. Modularne oplatne table-sklapanje na mjestu graenja

Sustavi koji se postavljaju na mjestu graenja

Sustavi gdje se za izradu oplatnih sklopova koriste tvorniki izraeni elementi od kojih se u radionici izrauju
oplatni sklopovi u portebnom obliku i veliini konstrukcije koji se na mjestu graenja samo postavljaju i skidaju,
po uinkovitosti i kvaliteti betonskih konstrukcija sigurno su najbolji. U primjeni su velikoploni oplatni sklopovi
vrlo uinkoviti, postie se velika brzina rada uz zadovoljavajuu kvalitetu i mali utroak rada.

Velikoploni oplatni sustavi

Postupak s velikoplonim prijenosnim oplatama razvijen je u visokogradnji gdje se konstrukcije betonskih
zidova i ploa u istim geometrijskim oblicima javljaju u velikom broju na jednoj graevini. Prijenosni
velikoploni sklopovi nali su primjenu kod graenja inenjerskih konstrukcija, kod izrade visokih zidova,
stupova za mostove, spremnike za vodu, itnih silosa i slinih konstrukcija. Sustav za oplaivanje treba ispuniti
slijedee uvjete: brza i jednostavna montaa, jednostavno i po mogunosti gusto skladitenje, jednostavna
konstrukcija spoja na uglovima, lako noenje (montiranje) radnih konzola, lako rukovanje sa ukruenjima i
vezama, te uredjajima za namjetaje vertikalnosti.
Osnovni dio sustava, tvorniki izraenih elemenata je unificirana nosiva konstrukcija. Ona se proizvodi u
razliitim oblicima i veliinama. Najvie su u koritenju nosai od profiliranog lima s drvenim dijelovima na
elima. Proizvode se u visinama 2,5 do 3,0 m, a u poprenom su presjeku veliine 40 do 80 cm. Izrada oplatnih
sklopova obavlja se u gradilinim radionicama, gdje se uz koritenje gotovih elemenata izrauju oplatni
sklopovi za zidove i ploe u dimenzijama elemenata konstrukcije.

Slika 6. Velikoploni oplatni sklop s radnom stazom

Izraeni oplatni sklop se pomou dizalice prenosi na graevinu na mjesto za koju je konstrukcija pripremljena.
Radne operacije na postavljanju i skidanju vrlo su jednostavne, a sadre: prihvat elemenata sa dizalice,
dovoenje u taan poloaj po visini i nagibu te pritezanje.
Takodjer se proizvode velikoploni oplatni sklopovi za ploe (oplatni sklopovi) koji se oslanjaju na postavljene
eline konzole na zidovima. Na konzolama su ureaji za poputanje, odnosno za odvijanje oplate od betona.

Slika 7. Transport oplatnog stola dizalicom

2. SISTEMSKE ODREDNICE
GRADITELJSKOJ PRAKSI

MOGUIH

TEHNOLOKIH

KONSTRUKCIJA

Jasnoa, a time i sutina sistemskih odrednica jeste nedvosmislena.

To se oituje kroz definisanje pojma sistem/sustav. Korofej teorije sistema Sadovski istie:
Sadovski je izvrio sistematizaciju i analizu 40 definicija pojma sustav i time umnogome doprinio potpunijem
definiranju ovoga pojma pruajui znaajan doprinos opoj teoriji sustava i njenoj primjeni u mnogobrojnim
znanstvenim oblastima.
Logiko metodoloka/tipoloka analiza oko 40 definicija pojma sustav, prema Sadovskom, ukazuje na
prisustvo tri razliite grupe definicija:
I grupa definicija odreuje sustav kao klasu matematikih modela pomou kojih se grade modeli dinamikih
pojava...
II grupa definicija je najprirodnija i nju karakterizira koritenje pojmova kao to su: element, odnos, veza,
cjelina,...
III grupu formiraju definicije koje se obrazuju pomou pojmova ulaz, izlaz, prerada informacija i
ravnateljstvo,...
Iz velikog broja analiziranih definicija sustava, najpotpunuja je definicija Sadovskog koja glasi: Sustav je na
odreeni nain ureeno mnotvo meusobno povezanih elemenata koji obrazuju cjelinu.
emu ovo teoretisanje u prilog sistemskog poimanja tehnolokih konstrukcija i to konkretno sistema oplata.
Treba istai da matematiko logika interpretacija svih zbivanja na gradilitu u graevinskoj operativi jeste
neophodna i uinkovita.
Prije bilo kakvog uputanja u strunu raspravu o podskupnim vrednotama dato na (Sl.6), matematiko-logiku
interpretacija odreenih zbivanja nee biti okonana samo kroz uvodne pojmove!

1
ps8

1
ps1

Ps 8
E

1
ps4

Ps 2

Ps 3
E

1
ps3

1
ps5

Ps 5

S
Ps 6

1
ps6

2
ps1

P s1

Ps 4

1
ps2

2
ps2

3
ps2

Ps 7
E

2
ps3

1
ps7

Slika 8. Sistemske odrednice moguih tehnolokih konstrukcija u graditeljskoj praksi

Gdje je:
- S (skup odreenih vrsta tehnolokih konstrukcija oplate)
- Ps1 (podskup vrste tradicionalni postupak)
- Ps2 (podskup vrste prijenosna oplatna konstrukcija)
- Ps3 (podskup vrste klizna oplatna konstrukcija)
- Ps4 (podskup vrste fiksne oplatne konstrukcije)
- Ps5 (podskup vrste izgubljene oplatne konstrukcije)

- Ps6 (podskup vrste oplate odabranih inenjerskih objekata)

- Ps7 (podskup vrste specifine oplatne konstrukcije)

- Ps8 (podskup vrste termo oplatne konstrukcije)
-

E1ps1 (element podskupa S1 drvene krojene oplatne konstrukcije)

E 2ps1 (element podskupa S1 modularne table)

E 1ps 2 (element podskupa S2 panelne zidne oplatne konstrukcije)

E 2ps 2 (element podskupa S2 oplatni stolovi tehnoloke konstrukcije)

E 3ps 2 (element podskupa S2 sanduaste/tunelske oplatne konstrukcije)

E1ps3 (element podskupa S3 mehanikog pogona)

E 2ps3 (element podskupa S3 hidraulikog pogona dizalnog sredstva)

E 1ps 4 (element podskupa S4 kalupi)

E1ps5 (element podskupa S5 izgubljene oplatne konstrukcije)

E1ps6 (element podskupa S6 oplate odabranih inenjerskih objekata)

E1ps7 (element podskupa S7 pneumatske oplate)

E 1ps8 (element podskupa S8 termo oplata)

3. TEHNOLOKE KONSTRUKCIJE OPLATE

Prije bilo kakve elaboracije konkretizirane skupom odreenih vrsta tehnolokih konstrukcija oplate (S),
znaajno je istai miljenje i ocjenu testirano kroz graditeljsku praksu uvaenog istraivaa R.Lonaria*, gdje
se zapaa sljedee: Oplate kao pomone konstrukcije za izvedbu betonskih i armiranobetonskih konstrukcija
imaju iroko podruje tehnologije koja zasluuje posebnu panju prouavanja. Pri izvedbi konstrukcija od
betona najdulje traje montaa i demontaa oplate, pa je uputno pronai sustav i nain rada koji optimalno
skrauje vrijeme i sniava trokove.
Oplate se prema tehnologiji rada, dijele na:
-

tradicionalne oplate
poboljane tradicionalne oplate ili polumontane oplate
velikoplone oplate za vertikalne konstrukcije (zidovi, stubovi i sl.)
velikoplone oplate za horizontalne konstrukcije (stropovi)
prostorne ili tunelske oplate
prijenosne ili penjue oplate
klizne oplate
oplate za proizvodnju prefabriciranih elemenata (kalupi)

Najveu primjenu u praksi imaju montane velikoplone oplate za izvedbu konstrukcija od betona i armiranog
betona. Te se oplate mogu podijeliti u etiri temeljne vrste:
-

univerzalna oplata neovisna o dizalici

standardna oplata ovisna o dizalici
specijalna mobilna oplata

specijalna oplata s mogunou automatskog premjetanja

Tradicionalni postupak po emi podskup vrste (Ps1)

Tradicionalne oplate se rade uglavnom od drvene grae, koje se na licu mjesta na gradilitu za svaki elemenat i
sastavljaju sa ekserima ili nekim drugim veznim sredstvom. Izvode ih tesari uz pomo izvedbenog plana u
kojem su oznaeni svi dijelovi od armiranog betona-plan oplate ili alung plan. Oplatne plohe od rezane grae
izrauju se od daske debljine 24 do 48mm, a irine 16 do 20mm. Kod posebnih zahtjeva daske se predhodno
blanjaju i povezuju utorima. Oplatna ploha na spojevima dasaka proputa cementno mlijeko te ostaju vidljivi
tragovi na betonskoj povrini. Ukoliko daske nisu zatiene od sunca i oborina, vrlo brzo se vitopere i krive i
prije izlijevanja betona. Zbog rezanja, naizmjeninog kvaenja i suenja ve nakon 3 do 4 upotrebe drvene
daske i gredice postaju neupotrebljive. Ukoliko se daske blanjaju i zatite inpregnacijskim sredstvima kvaliteta
oplatne plohe je bolja i dugotrajnija ali se i cijena poveava. Najee se takve oplate koriste kod individualne
gradnje ili za unikatne dijelove konstrukcije.
Neka kazivanja nas upuuju na slijed:
Preporuke u razvoju oplatnih sustava usmjerene su na to da se to je mogue vie smanji udio primjene
tradicijske oplate i zamijeni velikoplonim sustavima.
S tim u svezi treba to manje primjenjivati tradicijske alate i krunu pilu radi izrade elemenata na gradilitu, a
to vie gotove elemente oplate pripremljene za montau.
Kod pojedinih objekata koji se grade tradicijski jo se uvijek primjenjuju tradicijske oplate, osobito pri izvedbi
greda i slinih rasponskih konstrukcija, te serklaa i nadvoja. U tom se sluaju preporuuje uporaba poboljane
tradicijske oplate polumontanog sustava, koji se izrauje u specijalnim radionicama za oplatu. Podupiranje
rasponskih konstrukcija treba izvoditi metalnim, montanim sklopovima za podupiranje, to daje znatnu utedu
u vremenu montae u odnosu prema tradicijskome podupiranju. Osim navedenoga, ti sklopovi, ukljuivi i
metalne podupirae, imaju veliku mogunost vieciklusnog koritenja.
Prema tome, trebalo bi se na gradilitima to manje koristiti repromaterijalom za oplate u obliku dasaka,
gredica i ostalih drvenih i drugih elemenata za tradicijsku oplatu.
Ipak, i pored tih injenica dato u prethodnom citatu, danas jo uvijek imamo evidentnu primjenu tradicionalnog
postupka po sistemu drvene krojene oplate a sve vie i vie primjena modularnih tabli oplatne konstrukcije.
ta se postie sa ovom podskupnom vrstom (Ps1) tehnoloke oplatne konstrukcije.
Potrebno je staviti u analizu elemente a to su:

E 1ps1 )

a)

Drvene krojene oplatne konstrukcije (

b)

Modularne table oplatne konstrukcije (

E 1ps 2 )

Drvene krojene oplatne konstrukcije pripadaju pomonim i privremenim konstrukcijama na objektu.

Osnovni zadatak imaju da prime optereenje od svjee betonske mjeavine te da obave eljeno oblikovanje
trajno nosive betonske konstrukcije.
Dobra oplata mora da zadovolji sledee uslove:
-

da primi optereenje od svee betonske mase,

da uspeno prenese ovo optereenje i od sopstvene teine na nosivu podlogu,

da se ne deformie, tj. da sauva projektovani oblik i dimenzije,

da osigura pravilno vezivanje betona,

da se moe lako demontirati, bez oteenja betonskog elementa i da se prilikom

oplata ne (ili to manje) oteti da bi se ponovo upotrebila.

demontiranja

Oplate se rade od etinarske grae IV klase (takozvana graa za oplatu). Koristi se najvie rezana graa,
izuzetno rendisana, ukoliko je potrebna glatka oplata. Od dimenzija, najvie se koriste daske (2.5 cm), talpe (5
cm), tafle (5/8), po potrebi i vee gredice (fetne). Pored etinarske grae, koriste se i ostali proizvodi od
drveta, i to:
-

vodootporne per ploe debljine 15, 18, 20, 22 mm ("Blaujka", "Bosanka", "doka"). Izuzetno su
pogodne zbog postojanosti oblika na vlazi i ostalih dobrih osobina,

lesonit ploe su pogodne kada je potrebna glatka oplata i za razne zaobljene oblike, ali samo kao
kontaktna povrina, uz dodatak noseih elemenata,

iverica i panel ploe se takoe koriste po potrebi, ali uvek treba biti obazriv kada je u pitanju
uticaj vode na ove proizvode.

Prema mjestu postavljanja, vrste oplata su:

-

oplata ravnih temeljnih stopa i zidova,

oplata zidova lune osnove,

oplata zidova i serklaa (dvostrana oplata),

oplata za grede, podvlake i nadvoje (trostrana oplata),

oplata betonskih ploa (sa i bez rebara),

oplata sitnorebraste tavanice sa korubama,

postavljanje fetni za polumontane tavanice,

oplate stubova (raznih preseka),

oplata stepeninih krakova.

Slika 9. Elementi i vrste oplate: a) kosnici; b) distancijeri; c) podupirai sa parom klinova; d) oplata grede; e) oplata grede;
f) oplata nadvoja; g) oplata kvadratnog stuba; h) oplata okruglog stuba; i) oplata lunog elementa; j) oplata temeljne stope
sa dva jastuka; k) oplata piramidalne temeljne stope

Dvostrana oplata se sastoji iz oplatnih tabli i elemenata za ukruenje, kosnika i sekundarnih nosaa. Oplatne
table su sastavljene od dasaka meusobno spojenih poprenim daskama, letvama ili taflama, koji se zovu
kuaci. Meusobno rastojanje izmeu oplatnih tabli se obezbeuje na vie naina: rasponcima od drveta,
vezivanjem icom, ili specijalnim distancijerima. Dvostrana oplata se koristi za serklae, zidove i sline
elemente.
Trostrana oplata pored ve navedenih elemenata koji su pomenuti u dvostranoj oplati, sadri jo i podupirae
(drvene ili metalne), poto su u pitanju nadvoji koji premouju otvor. Kod nadprozorne grede moe da se javi
u varijanti sa nadprozornim zubom, to se reava na slian nain.
Oplata ravnih betonskih ploa se retko radi od samih dasaka, ak i u zanatskoj varijanti, ve se koriste table
vodootpornog pera ("blaujka"), sa kojima se bre radi i daju glatku povrinu plafona. Posebno vano je
podupiranje i horizontalno ukruenje kosnicima u oba pravca. Podupirai moraju da imaju dobro obezbeen

oslonac za prenos optereenja i par klinova u dnu, koji slue za fino podeavanje visine i kasnije kod
demontae oplate. Podvlake u ploama se izvode kao kod trostrane oplate.
Oplata sitnorebraste tavanice je vrlo komplikovana za izvoenje i zahteva dosta materijala i vremena, pa je to i
razlog to se vie ne koristi. Korube izmeu rebara se (pored drvenih) zbog pojednostavljenja mogu izvoditi od
lima, ili sa sanducima od trske kao izgubljenom oplatom.
Oplata polumontanih konstrukcija se, kako je ve reeno, sastoji od "fetni", tj. gredica sa podupiraima koje se
postavljaju na mestu oslonca pored zidova, a za vee raspone i na sredini. Kako se ovde radi o elementima koji
su samonosivi (TM ili "fert" gredice), nije potrebna druga oplata, sem podupiranja konstrukcije dok beton ne
primi optereenje. Monta blokovi u ovom sluaju predstavljaju i izgubljenu oplatu. Uporeenje ove konstrukcije
sa prethodnom jasno govori zato se klasine sitnorebraste tavanice vie ne izvode.
Oplate stubova, u optem sluaju etvorougaonih rade se od oplatnih tabli koje su horizontalno povezane na
razmaku od 60 do 80 cm (u niim zonama gue). Ove table se meusobno povezuju na licu mesta vrstom
horizontalnom vezom, a cela konstrukcija mora da bude ukruena u vertikalnom pravcu. Isto vai i za
mnogougaone stubove. Koriste se i metalni nosai sa pomerljivim vezama za razliite preseke stubova.
Oplate okruglih stubova i zaobljenih formi se rade od letvica ili u kombinaciji sa nekim drugim pogodnim
materijalom. Svaki segment se posebno uklapa na luno oblikovanim upravnim nosaima koji se zovu
remenate. Pri sklapanju oplate na licu mesta remenate se meusobno povezuju u krute prstenove koji se
dodatno stabilizuju u horizontalnom i vertikalnom pravcu.
Oplate za stepenine krakove mogu biti sa ili bez obraznih nosaa ili za zavojite stepenice. Ukljuuju oplatu
kose ploe sa podupiranjem, bone strane, kao i ela stepenika. Podupiranje se podrazumeva do 3.0 m visine.
Oplate se obraunavaju po m2 dodirne povrine sa betonom. U normu su uraunati svi pratei elementi i delovi
koji obezbeuju ukruenje i potrebnu stabilnost oplate.

Modularne table oplatne konstrukcije omoguuju visoku primjenu zahvaljujui glatkoj povrini i otpornosti
na habanje. U danasnje vrijeme savremene oplate od drvene nosee konstrukcije i tabli od lesonita, perploa,
iverica i panel ploa sa specijalnom obradomtako da se postigne visoki stepen vodootpornosti. Zbog osjetljivosti
drveta na mogua oteenja, nuno je da se takvim oplatama rukuje paljivo i da se redovno vri ienje i
odravanje. esto su veliine tabli standardizovane, a veliina iznosi 1,22x2,20 m, a debljina im je 15mm.

Slika 10. Prostorni izgled oplatne konstrukcije uz primjenu modularnih tabli sa detaljima

Gdje je:
Pos. 1. Modularne table 1,22x2,20 (u ovisnosti od proizvoaa)
Pos. 2. Sekundarni nosai 0,05
Pos. 3. Primarni nosai 0,08
Pos. 4. Oslonci primarnih nosaa
Pos. 5. Podupirai 5,00

Detalji: a) Dilatacija
b) Ograda

Pos. 6. Stalak fiksiranog podupiraa

l Rastojanje teleskopskih podupiraa ~ 1,10
* mjere su date u (m)

10

Modularne table oplatne konstrukcije prevazilaze takozvani tradicionalni postupak, jer su evidentna
unaprijedjenja u svakom pogledu. Naziv tradicionalni postupak je samo figurativni pristup, jer sve u
tehnolokom razvoju oplate ima svoj puni smisao, a to trai savremena tehnologija graenja.

4. MOGUI UTICAJ OPTEREENJA NA OPLATNU KONSTRUKCIJU

Modularne table kao direktna veza sa ugraenom betonskom mjeavinom smjeom preuzimaju na sebe
veliku obavezu u pogledu prijema optereenja u tehnolokom procesu, sve dotle dok oblikovana smjea ne
dobije potrebnu vrstou/MB!
Za tako neto, potrebno je izvriti odgovarajuu analizu optereanja, dobiti statike uticaje te dimenzionirati
oplatnu plohu, a s tim u vezi i njenu sekundarnu te primarnu nosivu tehnoloku konstrukciju. Sluaj za
horizontalnu oplatnu konstrukciju.
Tokom izrade betonske konstrukcije oplatni sklopovi su izloeni razliitim optereenjima. Po oplati se kreu
radnici. Koriste se razliite maine, elik se donosi u tekim svenjevima, mogu je vjetar i snijeg. Svje beton
je izuzetno teak materijal koji se u vertikalnim oplatama ponaa kao f1uidni materijal.
Pod optereenjem se oplate ne smiju deformisati i otetiti. Svaka deformacija odslikava se na betonskoj
konstrukciji. Dobro dimenzionirati oplatu znai prvenstveno cjelovito sagledati optereenja koja e na nju
djelovati.
Na oplatu djeluje vie vrsta optereenja:
qv - optereenje od vlastite teine ili stalno optereenje
qr - radno pokretno optereenje
qs - sluajno optereenje
qk - korisno optereenje od svjeeg i ovrslog betona.
Optereenje od vlastite teine zavisi od materijala od kojeg su oplate izraene, tatikog sistema sklopova.
Kod uobiajenih rjeenja oplata, sa dovoljnom sigurnosti pretpostavlja se vlastita teina od 2,0 KN/m2 kod
drvenih oplata, i 3,0 KN/m2 kod mjeovitih rjeenja, kao to su perploa sa elinim elementima.
Kod specijalnih konstrukcija oplata, kliznih, brana, optereenje se mora tano sraunati.
Radno pokretno optereenje nastaje od optereenja radnika, inventara i sredstava, koje se javlja u toku
izlijevanja i ovrivanja betona. Na svim prohodnim dijelovima oplatnih ploha i radnim stazama optereenje se
rauna sa 2,0 KN/m2. Za zatitne ograde i vertikalne elemente rauna se sa optereenjem od 1,0 KN/m1, a
pojedinani elementi se kontroliu na koncentrinu silu u pola raspona od 1,0 KN.
Dinamiki uticaji nastaju kod izlijevanja betona, sputanja poveza betonskog elika, radnih alata i vibratora.
Kod uobiajenih postupaka sa dovoljnom sigurnosti uzima se dinamiki koeficijent osiguranja k = l,2 - 1,5, a
odreuje ga konstrukter u zavisnosti od primijenjenih sredstava i postupka rada.
Sluajna optereenja mogu se povremeno javiti i moraju se obuhvatiti. Optereenje vjetrom je najee na koje
se nailazi, ali to moe biti temperaturni rad konstrukcije, potres, vibracije od nekog izvora, pritisak vode u
sluaju iznenadnih bujica ili mehaniki udar nekog od sredstava. Navedena optereenja nastoje prevrnuti
oplatne sklopove ili ih podii, te se proraunskim kontrolama i tehnikim rjeenjima osigurava stabilnost.
Uticaj vjetra na vertikalne plohe rauna se po obrascu:
W=c w F

(KN/m2)

W - optereenje vjetra po m2 vertikalne povrine

c - koeficijent koji zavisi od oblika i izloenosti konstrukcije
w - zavisi od visine i izloenosti objekta na kome je oplata
F - povrina oplate koja je izloena vjetru.

11

Koeficijent oblika "c" zavisi od poloaja oplate na objektu i njene izloenosti vjetru. Za prvi zid i sve prednje
zidove koji su direktno izloeni uzima se c=l,6, za ostale djelomino zaklonjene zidove c= 1,2, ukoliko je
rastojanje meu plohama vee od visine prednjeg zida. Kod manjeg rastojanja uzimaju se samo oni dijelovi
drugog reda oplata koji su vii od prednje plohe i to sa c=l,6.
Specifino optereenje vjetra "w" zavisi od nadmorske visine, visine objekta, izloenosti objekta, ali se kod
oplata obino ne radi detaljna analiza ve se za objekte do 30 m visine uzima w=l,5 KN/m2, a za oplate na
veoj visini w=1,7 KN/m2.
Kod kliznih ili na drugi nain pomjerljivih oplata obino se obustavlja rad pri brzinama vjetra od 10-12 m/sec.
Pritisak vjetra nastoji vertikalne oplate prevrnuti, a horizontalne podii. Optereenje djeluje na sve elemente
konstrukcije i meusobne veze to se konstruktivnim rjeenjma i nainom vezivanja osigurava.
Oplata se na prevrtanje kontrolie kad je prazna i uzima se samo vlastita teina.
Momenat koji izaziva vlastita teina mora biti 1,5 puta vei od momenta koji izaziva pritisak vjetra.
M = momenat od vlastite teine M (=) vjetra
Stabilnost vertikalnih oplata na vjetar postie se povezivanjem vie paralelnih oplatnih sklopova meusobno ili
povezivanjem za podlogu.
Horizontalne oplate vjetar nastoji podii. Rauna se sa intenzitetom od w= 1,6 KN/m, te je ukupna sila
podizanja za jednu oplatnu cjelinu
W=w x F,
gdje je: F horizontalna povrina.
w intenzitet vjetra
Horizontalne oplate se osiguravaju vezanjem za podlogu ili dodatnim optereenjem. Ne smije se zaboraviti, da
se vjetar u raunu uzima da djeluje na oplatu bez betona.
Optereenje se izraava kroz analizu koja slijedi:
-

Analiza optereenja:
Q=(y x h)+p x k (KN/m2)

Gdje je:

Q optereenje na oplatu (KN/m2)

y zapreminska masa svjeeg betona (KN/m3)
* 23,00 25,00 (KN/m3)
h debljina ugraenog betona u oplatu (m)
p radno optereenje u okviru tehnolokog procesa ugradbe
betonske mjeavine odnosno, ukupno optereenje
horizontalne oplate * 1,00 (KN/m2)
k dinamiki koeficijent sigurnosti
* 1,20 1,50

Statiki uticaji

Korisno optereenje od svjeeg betona, radno korisno optereenje, sluajna optereenja i vlastita teina
prenose se na elemente oplatnih sklopova. U zavisnosti od poloaja i uloge u sklopu, svaki dio mora da
preuzme odreena optereenja i prenese na druge elemente te konano na oslonce. Da bi sklop ispunio
namjenu i prenio optereenja, potrebno je sve dijelove sklopova i veza elemenata meusobno konstruisati i
dimenzionirati.
Konstruisanje veza i dimenzioniranje vri se poznatim postupcima uz potovanje odreenih specifinosti za
oplatne sklopove.
Oplatna ploha ukoliko je oslonjena na linijsku podkonstrukciju, ponaa se kao kontinuirani nosa sa irokim
osloncima preko vie polja.
Podkonstrukcija ponaa se pod optereenjem na isti nain kao i oplatna ploha, te preuzima optereenja i
prenosi na nosivu konstrukciju.

12

Nosiva konstrukcija izloena je sloenom naprezanju. U zavisnost od oslanjanja ponaa se kao prost nosa,
odnosno kontinualni nosa. Vertikalni i kosi elementi, kao to su podupirai, kosnici, nosai radne skele ili
tapovi reetke, izloeni su u vidu optereenja pritisak ili zatezanje.
q
l
m

m+1

Slika 11. Statika ema optereenja na oplatnu plohu

M max =

ql 2
10

(KNm)

* 10 kontinualni nosa
8 prost nosa/prosta greda
Gdje je:

q optereenje na oplatu (KN/m2)

l razmak oslonaca sekundarne konstrukcije (m)
Mmax maksimalni momenat (KNm)

- Dimenzioniranje

dozv =
Gdje je:

M max
(KN/m2)
W potr

dozv - dozvoljeno naprezanje za izabranu grau

Wpot potrebni otporni moment za izabranu grau (m)

Valja istai i slijedee uticaje vezano za optereenje a time i dimenzionisanje oplate:

Konzistencija betona - teniji beton izaziva neto poveane pritiske u odnosu na suhlje mjeavine, ali uticaj se
kree u granicama 3-5 %.
Aktivnost cementa - Aktivniji cementi sa brim vremenom poetka vezivanja izazivaju manja optereenja.
Suprotno cementi sa odgoenim poetkom vezivanja ili sa usporenom hidratacijom, kao to su cementi koji se
koriste kod masivnih hidrotehnikih graevina, znatno poveavaju optereenja. Za svaki pojedinani sluaj
mora se ustanoviti tano optereenje i prilagoditi brzina betoniranja.
Granulometrijski sastav agregata utie na optereenje do 10%. Betoni sa agregatima zrna do 15 mm
izazivaju poveana optereenja u odnosu na krupnije agregate.
Povrina oplatne plohe utie do 5% na poveanje optereenja koliko poveavaju glatke oplatne plohe u
odnosu na roave.
Debljina konstrukcije ne utie na pritisak, ako je vea od 12 cm. Na manjim presjecima pritisak smanjuje
trenje oplatne plohe.
Kod ulijevanja na horizontalne oplate ploa i grede beton se nanosi u slojevima po cijeloj osnovi da se sprijee
deformacije ili izdizanja neoptereenih dijelova.
U navedenim rezultatima pretpostavljalo se mainsko zbijanje betona vibratorima. Kod zbijanja nabijaima
vrijednosti se oko 25% mogu umanjiti.
Sluaj za vertikalnu konstrukciju oplate moe se izraziti optereenje, a s tim u vezi i njeno dimenzionisanje na
eksplicitan nain. To se oituje kroz odgovarajue inioce. U prilog tome slijedi da uticaj na veliinu optereenja
imaju:

granulometrijski sastav betona,

konsistencija betona,

glatkost oplate te njezina zaptivenost,

vodocementri faktor.

13

5. T
TEHNIKO
O-TEHNOL
LOKI PO
OSTUPAK GRAENJ
JA OBJEK
KTA PRIM
MJENOM
O
OPLATNE
KONSTRU
UKCIJE SISTEM
S
I TAKTNI
T
PL
LAN GRA
ENJA

Postupak podrazumijev
va odreeni niz
n pravila, te tako odredju
uje i procese koji ce biti prrimjenjenji. Te
erminskim
planom graenja,
g
koji je obino sas
stavni dio ugovora o gradje
enju, predvidje
eno je potrebno vrijeme za
a graenje
cijelog ob
bjekta, pa i sv
vake etae. Pod
P
jednim tak
ktom podrazu
umijevamo od
dreenu koliin
nu rada kojeg
g elimo u
planirano
om vremenu ostvariti.
o
U na
aem sluaju predviamo
p
da
d e jedan ta
akt trajati 2 ra
adna dana. Ka
ad nam je
poznato vrijeme grae
enja jedne ettae i trajanjje jednog tak
kta lako odred
dimo broj tak
ktova. Pojedini komadi
oplate za
a jedan takt projektiraju
p
s tako da mo
se
ogu biti primijenjeni u sva
akom slijede
em taktu. U izvjesnim
sluajevim
ma potrebno je predvidjetti i neke dopu
unske rezervn
ne oplate. Nain obiljeava
anja pojedinih
h oplata u
nacrte taktnog plana i naznake takto
ova rada prep
poruujemo u donjem primjjerku.

Sllika 12. Karakte

eristina primjen
na plana oplatne
e konstrukcije jjedne etae objjekta taktni
graenja/ilu
ustracija

plan

Dati primjer ilustrira taktnii plan na gra

D
enja reprezentativne etae
e zidova. Po iistom principu
u moe se
i
ilustrirati
i pla
an graenja re
eprezentativne
e etae ploe.

Slika
a 13. Plan etae ploe

14

Preduvijeti koji su neophodni za ostvarivanje taktne proizvodnje su:

-

osigurati vei broj objekata ili njihovih dijelova, koji imaju priblino iste koliine radova
podijeliti radni proces, te izvedbu ostvarivati specijaliziranim radnicima
procese obavljati planiranom brzinom, kako nebi doslo do neeljenih smetnji
neizbjene prekide ukljuiti u plan, da ne bi ometali cjelokupni tok, a sve ostale prekide eliminirati.

Organizacijom izvedbe nastoji se ostvariti:

-

kontinuitet proizvodnje
ravnomjernost proizvodnje
ritminost proizvodnje
paralelnost proizvodnje
fleksibilnost proizvodnje

6. INENJERSKE METODE IZRADE TUNELA

Objekti niskogradnje imaju izuzetan znaaj kroz opis naziva inenjerske konstrukcije. Oplatna konstrukcija ovih
objekata je vrlo sloena, zahtjevna i odgovorna. Tuneli, kao specifini objekti u okviru niskogradnje zavrjeuju
dunu panju, a sa tim u vezi i potrebnu valorizaciju vrijednosti. Promatrajui aspekt odabrane oplatne
konstrukcije pri proboju tunela, moramo se osvrnuti na primijenjenu metodu graenja tunela. U tu svrhu daju
se znaajnije metode izgradnje tunela, a obzirom na njihovo znaenje, povjerava im se epitet inenjerske
metode.
Na osnovu retrospektivnog pregleda izgradnje tunela izdvojit emo

Tabela 2. Blok shema inenjerskih metoda izgradnje tunela

Klasine ili tradicionalne metode

Ove metode su bazirane na jednom ili vise potkopa, prvo se izvodi jedan potkop, obino trapezastog presjeka
do 10 m2. Sve ove ve blok emom nabrojane metode se razlikuju prema redoslijedu otvaranja profila i nainu
formiranja konstruktivnog sistema.
Belgijska metoda (Stara i Nova Belgijska metoda)
Predstavlja tzv. klasinu metodu graenja tunela u sustavu sukcesivnih postupaka iskopa odnosno izbijanja
pojedinih dijelova tunelskog profila, te adekvatne zamjene iskopane mase sa ugraivanjem tunelske obloge,
kao kompenzacija u cilju ostvarenja geostatike ravnotee poremeenog tla. Ova metoda podrazumijeva iskop
smjernog potkopa u kaloti. Nakon toga se proiruje profil na bokove pa se tako tlo ispod ve iskopanog dijela
profila oslobadja od intezivnih naprezanja. Time se olakava kasniji iskop donjeg dijela profila. Nakon to je
iskopan gornji dio profila na cijelu irinu, izvodi se kalota obloge. Zatim slijedi iskop srednjeg dijela profila

15

prema dole uz istovremeno podupiranje izvedene kalote obloge. Nakon iskopa donjeg dijela profila na punu
irinu, dovravaju se bokovi obloge.
Druga kritina faza je iskop bokova ispod ve izvedene kalote obloge, koja u tom trenutku ostaje bez krutog
oslonca i oslanja se samo na posebne podupirae. Izvedba podnonog svoda, ako je potreban, slijedi nakon
zatvaranja podgrade.

Slika 14.Belgijska metoda

Karakteristika ove metode je jo u tome da nije pogodna za mehke stijenske mase zasiene vodom, zbog
mogueg slijeganja gornjeg svoda.

7. SISTEM ODRAVANJA OPLATNIH KONSTRUKTIVNIH ELEMENATA

Logino je, da se koritenjem oplatnih konstruktivnih elemenata stvara izvjesna oteenost istih koja je vea
ukoliko se oplata ne odrava kvalitetno.
Kvalitet oplate je direktno proporcionalan kvalitetu izvedbe betonske konstrukcije.
Izvoenje radova na objektima vrlo esto ima problema sa intenzivnim saobraajem koji su neposredno uz
saobraajnice. To je posebno znaajno kod realizacije betonskih radova, gdje oplatna konstrukcija ima veoma
veliki znaaj. Ne smije biti brzopletosti u bilo kojoj fazi oplatnih radova, pa sve do ili sa zavrnom fazom
demontae i slaganja oplate. Svaka brzopletost moe imati velike posljedice koje se kose sa principima pravila
graevinske prakse.
Servis oplate obuhvata sve konstruktivne elemente koji se montiraju na lokalitetu objekta objektu u svrhu
realizovanja visokog kvantuma usluga.
Servis se sprovodi u specijalno opremljenim radionicama sa ciljem da se obavi superkvalitetna defektaa svih
elemenata konstrukcije ukoliko je to potrebno. Na objektima ne smije niti moe biti zastoja u radu ako je
kvalitetno servis obavljen, odnosno ako je kvalitetno nabavljena od kupca oplatna konstrukcija.

16

Slika 16. Elementi sigurnosti izvedbe oplatne

konstrukcije

Slika 15. Ilustrativni primjer sa komentarom

Na raun sigurnosti oplatne konstrukcije, koja je direktno povezana sa servisom (servis garantuje i preporuuje
proizvoa oplate), ne smije se dozvoliti niti minimalna odstupanja od predvienog konstruktivno-projektnog
rjeenja. Zato, mora se osigurati mona konstrukcija oplate koja e zadovoljiti u potpunosti traene uslove.

Slika 17. Mona oplatna konstrukcija za prijem datog optereenja na oplatu

17

B. SKELE U SISTEM
MU TEHNOLOKIH
H KONST
TRUKCIJ
JA
1. SIS
STEMSKI PISTUP
P
PO
OIMANJA SKELE
S

Pod skela
ama u graevinarstvu naje
ee se podra
azumijevaju privremena konstrukcije kojje slue za priistup svim
dijelovima objekta u izgradnji, reko
onstrukciji ili restauraciji. Meutim,
M
skele se koriste i kao dopuna
a oplatnim
a gdje imaju zadatak pre
euzimanja opttereenja koje najkraim putem treba da prenesu na vrste
sistemima
oslonce.

Slika 18. Tipian i konkrretan primjer no

osive eline ske
ele za podupiran
nje rasponske konstrukcije
k
u fa
azi izvoenja (M
MI Fering
Graanica)

Optereenje koje skele

e preuzimaju na sebe jesu sopstvena te
eina nedovrene konstrukc
cije ili dijelova
a objekta,
kao i teine pokretnog i sluajnog optereenja.

Slika 19. Rad

dna skela na vis
sokom objektu

18

Sve to skupa ili za specifine sluajeve odreeno skela treba i mora da prenese optereenje svojom validnom
konstrukcijom na vrstu podlogu koja je svakako nosiva. Osnovni konstrukcioni materijal za izradu i montau
skele gdje je to potrebno koristilo se i koristi:
-

Drvena profilirana gradja

Profilirane cijevi izvedene od odgovarajueg materijala.

Osnovni dijelovi skeletnih sistema su:

-

tapovi (vertikalni za prenos optereenja i horizontalni za povezivanje sistema na koje e se

zatim oslanjati i pristupne staze, dok kosi tapovi slue za prenos optereenja i ukruivanje)

Ramovi (za vertikalno postavljanje, ubrzavaju montau i ukruuju skelu)

Elementi za spajanje i nastavljanje (moraju biti rijeeni pouzdano, jednostavno i praktino kako
bi i itav skeletni sistem ispunjavao sve uslove bezbijednosti, kao i da bi radovi na postavci i
demontai skele bili brzi i bezbijedni)

Elementi za regulaciju imaju zadatak da dimenzije i oblik skele prilagode svakom eljenom obliku
i poloaju

Oslonjake papue slue da vertikalne tapove skele dre na mjestu (da sprijee klizna
pomijeranja po x i y osi kada je skela na tvrdoj podlozi, ili da zaustave pomijeranje po z osi,
odnosno potonue skele, na manje vrstoj taki oslonca)

Toranj ili jaram je osnovni element svake skele a stastoji se od dvije paralelne povri sistema
tapova, povezanih u prostoru.

Skele u sistemu tehnolokih konstrukcija treba promatrati sa vie aspekata, koje se grafiki u sistemskom
pogledu moe predstaviti:

Tabela 3. Sistemski pristup poimanja skela

Gdje je:
-

Ssk sistem skela

Pkm podskup/konstruktivni materijal skele

Pttn podskup/tehnika upotreba tehnoloke skele

Pos podskup/oblikovna struktura skele

Ppg podskup/primjena skele u graevinstvu

19

2. PODSKUPNE VRIJEDNOSTI SKELE U SISTEMU TEHNOLOKE KONSTRUKCIJE

Drvena profilirana graa

Skele su privremene konstrukcije, ali i pored toga graa mora biti kvalitetna. Ona se razlikuje kroz tzv. tesarske
radove. U principu, prema namijeni i funkciji koju treba da obave, skele moemo podijeliti na:
-

nosee ili glavne skele

radne ili pomone skele

zatitne skele

Nosee ili glavne skele su vrlo znaajne privremene konstrukcije koje nose cjelokupno optereenje objekta u
toku gradnje. Danas se vie ne rade od drveta.
Radne ili pomone skele slue da bi se obezbijedio pristup ljudi i manipulacija materijalom na raznim dijelovima
objekta, zavisno od tehnologije gradnje i osobenosti samog objekta. Ovdje spadaju razne vrste nogara i
pokretnih skela, fasadne skele, konzolne skele, itd.
Zatitne skele, kako im samo ime kae, imaju ulogu da zatite ljude na gradilitu, kao i oko gradilita (sluajni
prolaznici, saobraajnica, otvori, itd.)
Za izradu skela se koristi etinarska graa, i to oblovina (bunarske motke), kao i poluobla i tesana graa.
Naravno, gdje je god to mogue, zbog ekonominosti i injenice da se radi o privremenim konstrukcijama,
koristi se jeftinije drvo. Gdje je neophodno profilisano drvo, koristi se rezana graa. Klasa grae zavisi od
mjesta elementa u samoj konstrukciji skele, odnosno od njegove optereenosti. Optereeniji elementi treba da
budu I i II klase, a oni manje znaajni su III klase. Za projektovanje drvenih konstrukcija za skele primjenjuju
se standardi JUS U.C9.200 i U.C9.400. (vaei, do donoenja novih)
Zidarske pomone skele
Kako im i samo ime kae, ove skele se koriste preteno za zidanje, ali i za druge radove, kada majstor radi na
veoj visini od 1.0 m od poda, a po pravilu do 3.0 m, odnosno jedne spratne visine.
Pokretne skele od nogara. Sastoje se od drvenih nogara visine od 0.8 do 1.8 m. Razmak nogu mora da bude
min. 1/2 visine, zbog stabilnosti. Nogari se postavljaju na razmaku od max. 2.0 m, a preko njih talpe (fosne)
koje ine gazeu povrinu. Preklop fosni mora da bude iznad nogara.

Slika 20. Nogari ili tzv.koze

Lake niske i visoke nepokretne skele. To su slobodnostojee skele koje se izrauju sa dva ili vie redova
stubova na razmaku od 3.0 m u oba pravca. Preko stubova je sistem greda koje nose padnu konstrukciju od
fosni. Visina je 2.5 m za niske skele, a po istom principu mogu da se rade i visoke skele od 4, 8, 12, 16 i 20 m,
naravno, uz adekvatna ukruenja kosnicima. Koriste se za obradu plafona i zidova u vrlo visokim prostorijama.
Ukoliko im se na stubovima montiraju tokovi, mogu da budu i pokretne, pa se njihovim pomeranjem utedi na
koliini skele.

20

Slika 21. Laka nepokretna skela

avaju se po m2 horizontalne povrine, uz naznaku visine skele. Ovu vrstu skela su u potpunosti
p
Obrauna
zamenile sline metaln
ne.
Fasadne skele
s
Kao i kod
d prethodne, i ovu vrstu ske
ela su skoro u potpunosti potisnule
p
meta
alne cjevaste skele, ali e ovdje
o
ipak
biti naved
dene osnovne
e vrste i njiho
ove osobine. Ono
O
to je za
ajedniko za sve
s
fasadne skele je zatitn
na ograda
minimalne visine od 1.0 m, koja tre
eba da bude izvedena od tri
t horizontaln
ne daske sa m
maksimalnim razmakom
r
m. Ograda treb
ba da bude obezbjeena od
o preturanja,, to se izvodi kosnicima ili na drugi odg
govarajui
od 30 cm
nain. Po
od-gazea pov
vrina treba da bude od talpi
t
meusob
bno spojenih i okovanih, sa obaveznom
m jednom
vertikalno
om daskom u vidu sokle
e koja obezb
beuje sluajno padanje sitnog alata,, to moe biti uzrok
povreiva
anja radnika.

Slika 22. Elementi skele

e ograda

s
po svojim osobenostima dijelimo na:
n
Fasadne skele
-

konzolne skele,

lake fasadne skele,

s

t
teke
fasadne
e skele.

Konzolne skele se koriste za radove

e manjeg obim
ma, popravke
e fasade, krov
va i slino. Mo
ontira se posttavljanjem
konzolne konstrukcije kroz otvore, koja mora da
a bude dobro obezbeena sa unutranje
e strane od prevrtanja,
p
to se na
ajsigurnije izv
vodi razupiran
njem izmeu meuspratnih
h konstrukcija
a. Ograda mo
ora da bude po
p propisu
kao za sv
ve ostale fasad
dne skele. Obraunavaju se
e po m2 horizo
ontalne povriine.

21

Slika
a 23. Konzolna skela

adne skele se
e koriste za fa
asaderske rad
dove koji ne pretpostavljajju vei koristan teret od materijala.
m
Lake fasa
Stubovi su
s na rasponu
u oko 3.0 m, a razmak je do 1.20 m, to odgovara irini

skele. Stubovi moraju

u da budu
ukopani ili
i oslonjeni preko
p
talpi. Cela konstrukc
cija skele morra da bude kosnicima
k
ukruena u horiz
zontalnom
pravcu, a mestiminim
m vezama za
a objekat (kroz otvore) je
j osigurana od preturanjja. Obraun je po m2
vertikalne
e povrine. Du
uina se meri po spoljnoj iv
vici, a visina je
e od zemlje do
o najvie platfforme + 1.0 metar.
m

Slika 24.
2 Laka fasadn
na skela

sadne skele. U svemu su slline kao lake

e fasadne skelle, ali je konstrukcija jaa, tako da moe
e da primi
Teke fas
korisno opterenje
o
i do
o 30 MN (300 kg/m2). irin
na skele je do 2.0 m, to sv
ve zajedno om
moguava da se
s koristi i
za zidanje
e, a ne samo za zavrne ra
adove. Merenje
e i obraun je
e isto kao kod prethodne lak
ke skele.
Vano je istai da drve
ena graa jo
i danas ima svoje mjesto
o pri realiziran
nju drvenih sk
kela. To se o
ituje kroz
tzv. tradicionalnu meto
odu graenja, pa sa aspektta takvog poim
manja ne treba
a biti iskljuiv
v.
eba imati na umu
u
finansijsk
ke efekte prim
mjene odreen
ne skele u evid
dentnom kons
struktivnom materijalu.
m
Uvijek tre

Slika
a 25. Izvoenje terenskih radov
va na odreenom
m objektu uz prrimjenu krovne skele

Profilira
ane cijevi iz
zvedene od
d odgovarajjueg meta
ala
Izvedba nosive
n
tehnolo
oke konstruk
kcije od elinih odnosno alluminijskih cijjevi predstavljja za dananje prilike u
graevins
stvu nasunu potrebu.

22

Sasvim je jasno, cijevi izvedene od konstrukcionog metala sa potrebnim spojnicama predstavljaju sve skupa
osnovu za kvalitetnu i svrsishodnu cijevnu skelu. Zato, i zbog toga, daje se apsolutni primat skeli izvedenoj od
metala u odnosu na onu koja ima za konstrukcijski materijal drvo. U naem graevinarstvu se apsolutno
upotrebljavaju cijevne skele umjesto raznih drvenih skela. Postoji znaajan izbor ponuaa cijevnih skela, tj.
njihovih dijelova. Osnov za proizvodnju cijevnih skela je proizvodnja elinih cijevi i spojnih sredstava.
Uglavnom se cijevne skele, koje se primjenjuju u graevinarstvu, razlikuju jedino u nainu izvoenja i nosivosti
spojnih sredstava. Najrasprostranjeniji je sistem normanih cijevnih skela sa spojnicama na trenje. Ovaj sistem
je najuniverzalniji i omoguava najlake prilagoavanje potrebama graevinarstva. Glavna obiljeja tih skela
bila bi:
-

Sve upotrebljavane cijevi imaju jednaki spoljni prenik.

Duine cijevi ograniene su na nekoliko odreenih duina. Na taj nain otpada svako prerezivanje
cijevi, te se montaa svodi na slaganje tano odreenih figura.
Na svakom mjestu na cijevi moe se uvrstiti spojnica. Sa normalnom spojnicom (ortogonalnom,
unakrsnom) mogu se spojiti dvije cjevi na poeljnom mjestu, bez bilo kakve prethodne obrade ili
pripreme.

Ba ova obiljeja cijevne skele omoguavaju jasno i jednostavno rukovanje i montau. Vrlo lako je
prilagoavanje i rad pod bilo kakvim uslovima tokom cijele godine, a osigurana je mnogostruka upotreba i
primjena, to daje veliku ekonominost i iskoritavanje uloenih sredstava. Da bi se to vie pojednostavilo i
pojeftinilo izvoenje nekih vrsta graevinskih skela (npr. skele za odravanje ili malterisanje objekata),
nastojalo se da izvedba bude od gotove okvirne konstrukcije veih dimenzija sa jednostavnijim spojevima.
Primjena ovog tipa okvirne cijevne skele za posebne svrhe ima izrazite prednosti zbog brzine montae,
jednostavnosti postavljanja i uklanjanja. Glomaznost i tano ograniena dimenzija takvih okvira onemoguava
univerzalnu primjenu u graevinarstvu.

3. ALGORITAM OBLIKOVNE STRUKTURE SKELE

Oblikovna struktura skele tumai se kroz njen izgled, to konano ima blisku vezu sa upotrebom i primjenom u
graevinarstvu. Danas, u svijetu proizvoaa skela i opreme za skele imamo izuzetan broj ponuda. Svi dakako
sugeriraju da su najbolji u svakom pogledu. To treba cijeniti ali istodobno testirati vieznano.
Osnovni predstavnici skele prema oblikovnoj strukturi treba izdvojiti slijedee:
a)

Fasadna skela;

b)

Runa nosiva skela;

c)

Teka skela;

d)

Toranjska skela;

e)

Visea skela i

f)

Skela za razne namjene.

Fasadnaskela

Skelazarazne
namjene

Runanosivaskela

Oblikovnestrukture
skele

Toranjskaskela

Tekaskela

Viseaskela

Tabela 4. Algoritam oblikovnih struktura skele

23

Fasadna skela
Fasadna skela se primjenjuje za zidarske i fasaderske radove u graevinarstvu, kako kod novogradnji tako i kod
popravaka i obnavljanja starih graevina. Primjena u ostalim industrijama je pogodna kod izgradnje i
popravaka-remonata visoke opreme, postrojenja i ureaja. Dakle, primjena ove skele je veoma iroka.

Slika 26. Fasadna skela primjenjena na izgradnji objekta

Osobite karakteristike ove skele su:

-

bra i laka montoa i demontaa u odnosu na klasine skele;

jednostavan transport (zauzima mali prostor, malo sastavnih elemenata koji se ne mogu izgubiti, a
elementi su lagani);
mogunost primjene kod razvedenih tlocrta;
skela je znatno laka u odnosu na klasinu (najvea teina jednog elementa je 18,80 kg).

Montaa i demontaa fasadne skele je jednostavna i brza bez upotrebe dizalice, ali uz nunu strunu
osposobljenost.

Slika 27. Prostorni prikaz montane fasadne skele

24

Teka skela

Slika 28.Primjer teke skele u mostogradnji

Za graenje mostava, tekih stropova, te specijalnih objekata "Metaling" je

konstruirao i proizvodi teke skele velike nosivosti. Tako se znatno smanjuje
koliina materijala za potporne skele, a montaa je jednostavnija, bra.
Elementi tekih skela su tako projektirani da za njihovu montau ne treba
dizalica. Nuna je struna osposobljenost za montau. Elementi se ne smiju
rezati, buiti ili na neki drugi nain oteivati jer se smanjuje nosivost skele.

Pokretna skela
Pokretna skela se primjenjuje za radove na unutranjim i vanjskim
fasadama, te stropovima gradjevine.
Ovi radovi mogu biti na novogradnjama ili kod odravanja gradjevine.
Skela moe imati najvie etiri etae (radne platforme)- visina 8,5m.

Slika 30. Prikaz pokretne skele

Slika 29.Osnovni elementi

25

4. NOSIVOST ELEMENATA I PROSTORNA STABILNOST SKELE

Govorei o nosivosti i prostornoj stabilnosti skele, odnosno njenih elemenata, potrebno je osvrnuti se na
kazivanja iskusnog projektanta i graditelja skela: M.Gojkovia i to posebno znaenja i uticaja optereenja na
skelu:
Optereenje jedne skele moe da bude:
a) stalno optereenje - optereenje od sopstvene teine oplate koju nosi skela i sopstvene teine skele,
b) korisno optereenje - od teine betona, svee betonske mase, ili kog drugog materijala, zavisno od funkcije
skele i vrste objekta za koji se skela gradi, odnosno od teine materijala koji se nalazi na skeli,
c) pokretno optereenje - je de facto optereenje od radnika i mogueg inventara (alata) na skeli i optereenje
od transportnih sredstava, a koja mogu da se kreu po skeli (za transport betona odnosno materijala za koji se
skela gradi), i
d) sluajno optereenje - optereenje od vetra i eventualno

Stalno optereenje - u stalno optereenje ubraja se sopstvena teina skele i oplate, ako skela nosi oplatu.
Stalno optereenje sraunava se na osnovu stvarnih zapremina i sa odgovarajuim zapreminskim masama.
Tom prilikom, zapreminske mase treba uzimati sa uveanim vrednostima zbog poveane vlanosti drveta,
odnosno sa:
-

drvo etinara (jela, smreka, bor i sl.) sa 700 kgr/m3

drvo liara (bukva, hrast i sl.) sa 900 kgr/m3,
preraevine od drveta i proizvoda na bazi drveta, prema zapreminskim masama iz atesta proizvoaa
ovih proizvoda.

Sopstvenu teinu, odnosno stalno optereenje elemenata skele koji su izvedeni od elika treba sraunati sa
zapreminskom masom elika, odnosno sa 7850 kgr/m3.

Korisno optereenje - odnosno teinu konstrukcije koju skela treba da nosi takoe treba sraunati na osnovu
volumena konstrukcije, odnosno njenih konstrukcijskih elemenata i odgovarajue zapreminske mase. Prilikom
ovog prorauna zapreminske mase treba uzimati:
-

za nearmirani beton 2400 kgr/m3

za armirani i prednapregnuti beton 2500 kgr/m3,
za eline konstrukcije 7850 kgr/m3, i
za razne vrste kamena, montanih elemenata vee i manje zapremine i slino, prema stvarnoj
zapreminskoj masi (ove mase variraju kod prirodnog kamena od 2200 do 2800 kgr/m3, izuzev kod
opekarskih proizvoda gde ova teina varira od 1300 do 1600 kgr/m2.

Pokretno optereenje - od ljudstva, alata i transportnih sredstava treba uzimati (ovde su data optereenja za
sve vrste i konstrukcije skela):
a)

skele za odravanje objekata, odnosno za radove pri kojima se upotrebljava malo alata, materijala i radne
snage - skele za popravke krovova, za obnavljanje fasadnih povrina, popravke, bojenje i odravanje
elinih konstrukcija i slino - korisno optereenje treba uzimati sa min. 0,6 kN/m2 osnove skele ili sa dve
koncentrisane sile intenziteta od po 0,75 kN na razmaku od 50 cm (sile treba uzeti u najnepovoljnijm
poloaju). Ako skela ima veu visinu, ima vie etaa, tada po visini skele treba opteretiti istovremeno
najmanje tri poda (kod fasadnih skela u visokogradnji);

b)

Skele za malterisanje fasada treba raunati sa 2,0 kN/m2 osnove skele ili sa koncentrisanom silom
intenziteta F = 1,5 kN u najnepovoljnijem poloaju, ako se po skeli obavlja transport materijala. Ovakve
skele raunaju se sa jednim ovako optereenim podom (osnovom), osim u sluajevima kada tehnolgija
graenja ne zahteva vie ovako optereenih osnova. U takvim sluajevima treba uzimati onoliko
optereenih osnova koliko to zahtevaju uslovi graenja;

c)

Skele za zidanje treba raunati sa 3,0 kN/m2 osnove ili sa jednom koncentrisanom silom intenziteta F = 1,5
kN, u najnepovoljnijem poloaju, i to samo na jednoj osnovi skele.

Za radove manjeg obima moe se smanjiti korisno optereenje odnosno pokretno optereenje i do 1,0 kN/m2
osnove, ili smanjiti dve koncentrisane sile i do F = 0,75 kN na razmaku od 50 cm (u najnepovoljnijem
poloaju), ali u takvim sluajevima obavezno mora se na konstrukciji skele istai natpis o nosivosti skele.

26

d)

Skele za montane radove mogu biti razliito optereene. Ovakve skele treba raunati sa min. 1,0 kN/m2
osnove ili bar sa jednom koncentrisanom silom intenziteta F = 2,5 kN/m2 - na jednom podu i u
najnepovoljnijem poloaju. Ovo optereenje ne moe se primeniti ukoliko tehnologija graenja, odnosno
montae ne trai druga optereenja. Prilikom projektovanja skela za montane radove obaveza je
projektanta da se detaljno upozna sa tehnologijom montae, sa elementima i njihovim teinama, koje e se
koristiti kod montanih radova, pa prema ovim teinama sraunati i konstruisati skelu;

e)

Skele za transport materijala treba raunati sa optereenjem po jednom podu od 3,0 kN/m2 za neposredno
optereene elemente - podne daske, odnosno sa 2,0 kN/m2 za ostale delove skele. Posebno treba ispitati
stabilnost elemenata skele na mogue pritiske, koncentrisane sile (od pritiska toka) od primenjenih
transportnih sredstava. Ove koncentrisane sile uzimaju se u najnepovoljnijem poloaju;

f)

Skele za montau prefabrikovanih elemenata - kako od betona, armiranog betona, prednapregnutog betona
i od elika (kod montae elinih konstrukcija) - dimenzioniraju se prema stvarnom optereenju. Intenzitet
ovog optereenja zavisi od primenjene tehnologije graenja, veliine i broja elemenata, potrebnog broja
radnika na skeli i vrste i koliine potrebnog alata za montau.

Pokretno optereenje za skele kod armiranobetonskih konstrukcija i konstrukcija od prednapregnutog betona,

od ljudstva pri radu i potrebnog alata za ugraivanje betona, uzima se na svim prohodnim rnestima na skeli sa
min. 2,00 kN/m2. Ovo optereenje uzima se bez dinamikog koeficijenta. Ako se uzima optereenje samo od
ljudstva koje se nalazi na skeli, onda ovo optereenje treba uzimati sa min. 1,00 kN/m2 - takoe bez
dinamikog koeficijenta.
Sluajno optereenje, kao to je pomenuto u slualno optereenje uzima se uticaj vetra. Uticaj vetra rauna
se na vertikalne povrine skele, da deluje upravno na ove povrine. Uticaj od vetra, intenzitet sile vetra,
sraunava se preko obrasca

W= e wAs
Ovde je:
W = intenzitet sile vetra, optereenje usled delovanja vetra na vertikalne povrine skele,
w = osnovno optereenje od vetra,
e = 1,60 koeficijenat oblika, i
As = povrina skele izloena uticaju vetra.

Stvarna povrina svih elemenata skele (As), izloena uticaju vetra, mora biti manja ili jednaka povrini
obuhvaenoj spoljanjim konturama skele.

Osnovno optereenje od vetra (w) uzima se:

-

w = 1,50 kN/m2 i
za deo skele visine preko 30 m w = 1,70 kN/m2.
za skele visine do 30 m

Ovaj intenzitet optereenja (w) uzima se bez obzira na zonu vetra u kojoj se objekat nalazi.

Stabilnost skele (a to isto vai i za oplate) za neoptereenu skelu rauna se sa osnovnim optereenjem od vetra
intenziteta
w = 2,5 kN/m2.

Pritisak vetra na povrine oplate rauna se takoe po obrascu:

W= e wA

Ovde je:
e = koeficijenat oblika,
w = optereenje od vetra, i
A = povrina svih elemenata oplate.

27

Kod prorauna uticaja od vetra na zidove oplate treba raunati da:

-

za
za
se
za
se

prvi zid i za sve delove onih zidova koje prvi zid ne zaklanja uzima se e = 1,60;
zidove oplate ije je rastojanje od prethodnog zida vee od visine zida, optereenje od vetra rauna
po istom izrazu, ali sa. e = 1,20;
zidove ije je meusobno rastojanje manje od njihove visine, za proraun uticaja od vetra uzimaju
u obzir samo oni delovi koje prvi zid ne zaklanja i to sa koeficijentom e = 1,60.

Za povrinu A, na koju deluje vetar, uzima se celokupna povrina zida oplate.

Elemente neoptereene oplate i skele treba proveriti i na uticaj vetra odozdo - na odizanje elemenata. Ovu
proveru treba izvriti i za konstrukciju skele odnosno oplate u celini.
Optereenje snegom po pravilu ne uzima se u raun. Kod posebnih i specifinih konstrukcija skela i oplata,
ukoliko ovi uticaji mogu biti od znaaja, stabilnost skele, odnosno oplate treba proveriti i na ovo optereenje. U
takvim sluajevima intenzitete optereenja treba uzimati prema vaeim Propisima za optereenje snegom.

Za pokretne skele, koje se pomeraju paralelno sa napredovanjem radova, prilikom prorauna stabilnosti na
vetar, pritisak vetra (w) moe se smanjiti i do w= 0,25 kN/m2. U takvim sluajevima gradilite se mora
pismeno upozoriti da se pomeranje skele moe vriti samo pri brzini vetra do 15 m/sec (vetar se moe, tom
prilikom, tretirati kao dopunsko optereenje). Za vee brzine vetra skela se mora dopunski osigurati.

Skele i oplate u zatvorenim prostorima ne treba proveravati na uticaj vetra.

U sluajna optereenja spadaju i svi uticaji od horizontalnih sila. Tako, horizontalne sile od dizalica i drugih
postrojenja koja mogu da se nau na skeli, odnosno od njihovog rada na skeli, treba uzimati prema stvarnim
veliinama. Sile koenja od transportnih sredstava, u ravni kretanja ovih vozila, takoe treba uzimati u raun.
Intenziteti ovih sila uzimaju se u svemu kako je to dato u propisima za optereenje mostova (drumskih).

Iako je jedna skela optereena samo sa vertikalnim optereenjem, stabilnost skele mora se proveriti i na uticaj
horizontalne sile intenziteta

H=0,01 Q
Ovde je:
H = horizontalna sila proizvoljnog pravca za koju treba proveriti stabilnost skele. Sila H obuhvata sve
mogue i nehotine ekscentrinosti kod ugraivanja materijala i eventualne netanosti i greke kod
izvoenja, i
Q = ukupno vertikalno optereenje - od sopstvene teine skele i teine koju skela nosi.

Napadna taka sile H uzima se u zajednikom teitu skele i konstrukcije koju skela nosi. I za sve nosee
stubove, odnosno elemente skele optereene aksijalnim silama, u visini donje ivice oplate ili u visini poda skele,
u raun treba uzeti (kao osnovno optereenje) i horizontalnu silu i pratiti njen tok sve do tla, sve do nosive
podloge (temelja). Intenzitet ove sile uzima se 0,01 takoe od pripadajueg vertikalnog optereenja.
Uticaji od temperature i rasuivanja, odnosno bubrenja drveta ne uzimaju se u raun. Ovo vai samo u
sluajevima kada se za graenje skele koristi propisana graa. U izuzetnim sluajevima, za tanke i njima sline
elemente armiranog betona, i o ovim uticajima mora da se vodi rauna kontrolom napona u elementima skele i
od ovih uticaja.
Po pravilu, stabilnost skele od drveta ne treba proveravati na seizmike uticaje. Ove uticaje treba uzimati u
proraun samo u sluajevima kada se trai potpuna sigurnost (zbog skupe opreme na skeli, na primer).
Stabilnost jedne skele kao celine treba proveriti na sledee uticaje:

uzgon vode,

udare velikih voda i nanosa,

udar leda, ako za to postoji mogunost, i

mogunost zaepljenja (usled nanosa velike vode) i uticaja renog toka.

28

Stabilnost skele mora se proveriti i na udare leda, kada takva mogunost postoji. Meutim, puno je
konstrukcijski povoljnije skelu tako konstruisati da do ovakvih uticaja ne doe.
Konstrukcije skela u plovnim tokovima treba na pogodan nain osigurati od udara plovnih objekata.
Optereenje zatitnih skela zavisi od cilja i namene za koju se jedna ovakva skela gradi. Tako zatitne skele, na
visinama veim od 5 m i na nedovoljno prostranim noseim skelama, skele koje slue samo za sklanjanje
ljudstva, treba sraunati na optereenje od ljudske navale. Intenzitet optereenja ovakvih skela treba uzimati
prema napred navedenim stavovima (zavisno kako e takva skela biti optereena) .
Zatitne skele koje tite saobraajnice ili kakva druga materijalna dobra, konstruiu se i raunaju prema
stvarnom i moguem optereenju.

29

C. LANSIRNE TEHNOLOKE KONSTRUKCIJE

1. PRIMJENA LANSIRNE KONSTRUKCIJE U MOSTOGRADNJI

Za realizaciju jo sloenijih uslova graenja inenjerskih objekata bilo je potrebno osmisliti neto izuzetno,
uinkovito i tehniko-tehnolki izvodljivo. Tako neto, bilo je mogue realizovati u sistemu pokretne skele tzv.
lansirne konstrukcije, koja se pokazala kako u svjetskoj mostogradnji tako i u Bosni i Hercegovini kao efikasno
rjeenje (obnovi devastiranih mostova, gradnji novih smjelih konstrukcija).
Primjera radi, bilo bi izuzetno teko i vrlo sloeno izvriti navlaenje/postavljanje montau ab.nosaa
mostovske rasponske konstrukcije na pripremljenu nosivu konstrukciju stubova mosta. Taj, oito sloen posao,
mogue je rijeiti lansirnom konstrukcijom.
Lansiranje nosaa koji su inae teki oko 60 t., vri se lansirnom konstrukcijom 100/40, nosivosti 100 t.(tona)
na rasponima od po 40 m1.
Montaa lansirne konstrukcije vri se na pomonim gredama i pri montai se gura na stalne grede koje se
postavljaju iza svakog reda nosaa. Montaa nosaa se vri sa zadnjeg reda od mosta, prema mostu i montaa
se vri od prvog raspona i tako redom.
Pri montai prvog polja, lansirna konstrukcija se oslanja na stub i to na kolica koja su na potpornoj reetkastoj
gredi.

Slika 31. Lansirna konstrukcija mosta (primjer iz prakse most preko rijeke Neretve/apljina)

Prema datom poprenom presjeku (Slika 31.) vidljivo je da lansirna konstrukcija predstavlja prostornu
reetkastu elinu konstrukciju i uvijek su najmanje dvije reetke. Sastavljena je od elinih elemenata duine
max 6,00 m, a povezuje se u cjelinu odgovarajuim rafovima.
Pomjeranje lansirne konstrukcije lijevo desno omogueno je kolicima (sa tokiima) na odgovarajui nain
(vidjeti sliku).
Pokretne skele jednako dobro mogu se primeniti kako za graenje grednih, tako i lunih odnosno svodnih
konstrukcija. Primenjuju se u sluajevima kada je neekonomino graditi skelu u celom rasponu (velika kubatura
zaskeljenog prostora), bilo zbog velike dubine vode, potreba plovidbe za vreme graenja i drugih nepovoljnosti
renog toka, kao i u sluajevima specifinih kofiguracija profila u kome treba da se gradi skela (velika visina
nivelete u odnosu na teren slino). Graenje grednih mostova u lamelama moe da se izvede i uz pomo jedne
specijalne reetkaste konstrukcije o koju se vea posebno konstruisana oplata, pokretan "kavez", u svemu kako
je to pokazano na slici 185, na primeru drumskog mosta izvedenog u Eiserfeldu preko doline Siegtal (duina
mosta je 1050 m, sa dvanaest otvora veliine od 63,0 do 105 m. Ukupna irina mosta oblikovana sa dva
meusobno nezavisna sanduasta preseka visine 5,80 m - je 30,50 m).

30

Osnovni nosei element pokretne skele bila je prostorna elina reetka trouglastog preseka, sa stazom na
donjem pojasu, po kojoj se kretao "kavez" - platforma za betoniranje pojedinih lamela. Most je graen u
lamelama duine po 10 m - obostrano simetrino od stuba prema sredinama raspona.

Slika 32. Prikazane su pojedine faze graenja mosta

Dati primjer iz svjetske prakse jasno i transparentno nam ukazuje ve na prvi pogled znaaj ovakvom pristupu i
znaenju gradnji mostovskih konstrukcija.
U graditeljskoj praksi ovakvih primjera ima zaista mnogo, i svaki primjer predstavlja za sebe u izvjesnom
smislu graditeljski izazov. Tak oimamo nekoliko sljedeih primjera lansirne konstrukcije na prostorima Bosne i
Hercegovine.
Gradnja savremenih mostova polumontanog tipa zahtijeva takvu tehnologiju graenja sa primjenom lansirne
konstrukcije koja ve izraene nosae na platou iza ili ispred mosta prenosi u polja na izgraene stubove.
Mostovi koji se rade na ovakav nain su armirano prednapregnuti kontinualni do pet polja sa rasponima od
30,00 do 35,00 m'. Ekonominost i brzina graenja ovog tipa mosta pokazala se veoma efikasnom u
dosadanjoj izgradnji auto-ceste Zenica Sarajevo, dionice Visoko Podlugovi i Podlugovi Joanica.

Slika 33. Lansirna konstrukcija na konkretnoj zadai autoceste kroz Bosnu i Hercegovinu (pogled a i b)

Ova iskustva projektovanja, izgradnje kao i odravanja ovakvih mostova su zapaene, kvalitet gradnje
takoer, to je na odreeni nain putokaz za buduu gradnju mostova na autocesti kroz Bosnu i Hercegovinu.
Uslovi izvoenja radova na izgradnji ili pak obnovi mostova zahtijevaju sinhronu zajedniku primjenu teke
mostovske skele i lansirne konstrukcije. Oit je primjer takvog vienja obnova odnosa gradnja mosta preko
rijeke Neretve u apljini. O emu je zapravo rije: Kod mostova koji se grade bez leinih glava stuba

31

oslanjanje nosaa i oslanjanje lansirne konstrukcije je na tekoj mostovskoj skeli. Teka mostovska skela
sastoji se od vertikalnih elinih cijevi 159/159 mm, sa ukruenjima horizontalnim i dijagonalnim od cijevne
skele 48 mm, i sa krutim spojnicama ove skele. Cijevi se oslanjaju na papue skele a na njenom vrhu su
regulatori visine skele.

Slika 34. Most na rijeci Neretvi u apljini lansirna konstrukcija kao skela

Jarmovi sainjeni od ovih cijevi slue za oslanjanje reetkastekonstrukcije na koje se montira oplata i grade
mostovi na licu mjesta. est je sluaj u naoj praksi da se umjesto tipskih reetkastih konstrukcija koriste i
reetkaste lansirne konstrukcije koje se ponaao veoma dobro sa malim ugibima. Veoma dobar primjer
izgradnje mostova sa lansirnom konstrukcijom most na rijeci Neretvi u apljini.

Slika 35. Oit primjer sloenosti primjene lansirne konstrukcije most na rijeci Neretvi u apljini

Primjena lansirne konstrukcije je bila odluujua kod izrade skele rekonstrukcije mosta na putu JablanicaMostar preko akumulacionog jezera Grabovica.

a) Pogled uzduno

b) Pogled popreno

Slika 36. Obnova mosta preko akumulacionog jezera rijeke Neretve Grabovica na putu Jablanica-Mostar

32

Raspon skele je bio 70,00 m, a bila je oslonjena na stubove mosta i objeena na zdravim konzonim ostacima
mosta. Ukruenje ove skele je obavljeno sa svim detaljima sa tekom mostovskom skelom.

Slika 37. Poduni presjek i popreni presjeci sa detaljima lansirne konstrukcije mosta Grabovica

Veoma vano pitanje koje se postavilo pri lociranju lansirne konstrukcije tj. njenoj montai, trebalo je na
primjeru obnove/sanacije mosta Grabovica rijeiti brzo i efikasno. U tu svrhu slijedilo je:
Glavni nosai skele mosta je konstrukcija lansirne rampe. Ona se nanosi na srednji raspon mosta i oslanja na
stubove mosta 2 i 3, te vjea na rasponsku konstrukciju (detalj 2 Sl.192). Da bi se montirali pomoni nosai
lansirne rampe, potrebno je paljivo izvriti buenje rupa u stubu i poprenim presjecima mosta. Ovaj posao se
izvodi mainom za kernovanje 40 i 50 mm uz pomo rentgentskih snimaka konstrukcije da bi se izbjegla
armatura u stubovima i kablovi u konstrukciji. U prilogu teksta dati su detalji oslanjanja i vjeanja konstrukcije,
kao i spregovi konstrukcije po kojem e se izvriti montaa i ukruenje konstrukcije skele.

Slika 38. ema montae lansirne konstrukcije po fazama

33

Vrhunac primjene lansirne konstrukcije kao univerzuma u graditeljskim tehnolokim konstrukcijama, jeste
obnova Starog mosta preko rijeke Neretve u Mostaru.
Bilo je potrebno da se izvre obimne pripreme obzirom na sveukupne uslove i medijsku pozornost u realizaciji
ovog projekta od izuzetnog znaaja za Bosnu i Hercegovinu, a prije svega za grad Mostar.
Lansirna konstrukcija se locirala na dobro ankerovane ab.stubove sa malim konzolnim pomakom od 2,35 m' i
djelimino prednapregnuta na krajevima.

Slika 39. Lansirna konstrukcija na obnovi Starog mosta u Mostaru

Na reetke (vidjeti Sl.predhodnu) postavljeni su popreni nosai a na njih teka mostovska skela sa papuama i
regulatorima visine, koji se jo nazivaju spravama za fino podeavanje odnosno sputanje skele.
Elaboracija obnove Starog mosta preko rijeke Neretve u Mostaru zahtijeva duno potovanje, no ipak u okviru
ovog tiva gdje se eli apostrofirati lansirna konstrukcija kroz moguu primjenu u mostogradnji, istiu se ovom
prigodom samo dvije stvari na kraju datih praktinih primjera: most u izgradnji/obnovljen most preko rijeke
Neretve.

Slika 40. Most je bilo i evo ga i danas u gradu na Neretvi

34

LITERATURA
1.
2.
3.

Dr. Sc. Raid H. Hadi: Tehnologija izvoenja oplata, skela i lansirnih konstruktivnih sistema,
Graevinski fakultet u Sarajevu, 2008.
Buar, G.: Normativi i cijene u graditeljstvu
Sveuilite rijeka, 2003.
Buar G.: Tehnologija i organizacija graenja,
Graevinski fakultet Sarajevo, 1987.

4.

Gojkovi M.: Drvene kontrukcije oplate, skele

Graevinski fakultet u Beogradu, 1988.

5.

Tuce A.: Primjena tehnologije izvoenja radova u graevinarstvu

Sarajevo 2001.

35