Kamu Maliyesi PDF

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2570

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1540
KAMU MALYES
Yazarlar
Do.Dr. fiebnem TOSUNOLU (nite 8)
Yrd.Do.Dr. Tayfun MOOL (nite 4)
Yrd.Do.Dr. Tufan AKIR (nite 6)
Yrd.Do.Dr. Cumhur DLGER (nite 7)
Yrd.Do.Dr. M. Ouz ARSLAN (nite 2,3)
Yrd.Do.Dr. Abdurrahman TARAKTAfi (nite 1,5)
Editrler
Do.Dr. fiebnem TOSUNOLU
Yrd.Do.Dr. Y. Tamer ERGL
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Yrd.Do.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmcs
Yrd.Do.Dr. Alper Tolga Kumtepe
Yrd.Do.Dr. Figen nal olak
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil Yazm Danflman
Okt. Aydn Fndkolu
Grafikerler
Hilal Kkdaaflan
Aysun fiavl
Glflah Ylmaz
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Kamu Maliyesi
ISBN
978-975-06-1239-8
3. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 22.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Nisan 2014
iii
indekiler
indekiler
Sunufl ............................................................................................................ viii
Devlet ve Ekonomi ..................................................................
KAMU MALYESNN TANIMI ......................................................................

DEVLET KAVRAMI ........................................................................................
Devletin eleri ............................................................................................
Millet ..............................................................................................................
lke................................................................................................................
Egemenlik ......................................................................................................
DEVLETN EKONOMDEK ROLNE LfiKN YAKLAfiIMLAR ..................
Merkantilist Grfl .........................................................................................
Fizyokrat Grfl .............................................................................................
Klasik Liberal Grfl......................................................................................
Sosyalist Grfl ..............................................................................................
Keynesyen Grfl ..........................................................................................
Anayasal ktisat Grfl ................................................................................
KRESELLEfiME VE KAMU MALYES .........................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
3
3
5
5
5
5
6
6
6
7
9
10
12
13
15
16
17
19
20
20
21
Kamu Maliyesinin fllevleri ...................................................... 22

PYASA BAfiARISIZLII KURAMI.................................................................
KAYNAK DAILIMI fiLEV ..........................................................................
Kamusal Mallar ..............................................................................................
Kresel Kamusal Mallar ..........................................................................
Ortak mallar...................................................................................................
Dflsallklar .....................................................................................................
Erdemli Mallar ...............................................................................................
Doal Tekeller...............................................................................................
Eksik Piyasalar .............................................................................................
Sigorta ......................................................................................................
Sermaye ve Kredi ....................................................................................
Tamamlayc Piyasalar.............................................................................
Enformasyon Baflarszlklar.........................................................................
GELR DAILIMI fiLEV ...............................................................................
EKONOMK STKRAR fiLEV......................................................................
DZENLEME fiLEV .....................................................................................
KAMU KESMNN fiLEVLERNN UYUMU.................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
23
24
24
27
28
29
32
32
33
33
33
33
34
34
35
36
36
37
38
39
1. NTE
2. NTE
iv
indekiler
Okuma Paras ..............................................................................................

3. NTE
Trkiyede Kamu Kesimi......................................................... 42

KAMU KESMNN BLEfiM ........................................................................
Merkezi Ynetim Kurumlar .........................................................................
Sosyal Gvenlik Kurumlar ...........................................................................
Yerel Ynetimler ...........................................................................................
Kamu ktisadi Teflebbsleri ..........................................................................
Dner Sermayeler..........................................................................................
Fonlar .............................................................................................................
KAMU KESMNN BYKL ................................................................
Nominal ve Reel ller ..............................................................................
Oransal ller .............................................................................................
Kamu Kesimine liflkin Deerlerin GSYHya Oranlanmas...................
Kamu Kesimi stihdamnn Toplam stihdama Oranlanmas................
Kamu Kesimi Yatrmlarnn Toplam Yatrmlara Oranlanmas ............
KAMU KESM LE ZEL KESM ARASINDAK LfiK ..............................
EK-I ................................................................................................................
EK-II ...............................................................................................................
EK-III..............................................................................................................
EK-IV..............................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
4. NTE
39
40
40
41
43
44
44
45
47
48
48
50
50
51
51
53
53
54
56
57
59
59
60
61
62
63
64
64
65
Kamu Maliyesinde Karar Alma .............................................. 66

OYLAMA MODELLER ..................................................................................
OPTMAL OY ORANI....................................................................................
MEDYAN SEMEN MODEL.........................................................................
OYLAMA PARADOKSU ................................................................................
OY ALIfiVERfi (LOGROLLNG)...................................................................
DOWNS TEMSL DEMOKRAS MODEL ....................................................
BASKI GRUPLARI..........................................................................................
BROKRAS...................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Ek 1 ................................................................................................................
67
67
68
69
71
73
75
76
79
80
81
82
82
82
83
indekiler
Kamu Harcamalar .................................................................. 84

KAMU HARCAMALARI KAVRAMI................................................................
Genifl Anlamda Kamu Harcamalar..............................................................
Dar Anlamda Kamu Harcamalar .................................................................
KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI........................................
dari Snflandrma .........................................................................................
Fonksiyonel Snflandrma ............................................................................
Ekonomik Snflandrma................................................................................
Gerek Harcamalar .................................................................................
Cari Harcamalar.......................................................................................
Yatrm Harcamalar ................................................................................
Transfer Harcamalar...............................................................................
TRKYEDE KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI.................
KAMU HARCAMALARININ ARTIfiI ..............................................................
Kamu Harcamalarnn Grnrde Artfl Nedenleri......................................
Parann Satn Alma Gcnn Dflmesi..................................................
Bte Sistemlerinin Deiflmesi ...............................................................
lke Yzlm ve Nfusun Artmas ...................................................
Kamu Harcamalarnn Gerek Artfl Nedenleri ............................................
Ekonomik Nedenler ................................................................................
Teknolojik Nedenler ...............................................................................
Sosyal Nedenler.......................................................................................
Askeri Nedenler.......................................................................................
Siyasi Nedenler........................................................................................
KAMU HARCAMALARININ ARTIfiINI AIKLAMAYA YNELK
GRfiLER.....................................................................................................
Wagner Kanunu ............................................................................................
Peacock-Wisemann Srama Tezi ..............................................................
Kamusal Tercihler Teorisi .............................................................................
zet................................................................................................................
Yaflamn iinden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
95
95
96
97
98
99
100
101
103
103
104
Kamu Gelirleri ........................................................................ 106

KAMU FNANSMANI .....................................................................................
KAMUNUN ZORLA (CEBR OLARAK) ELDE ETT GELRLER ...............
Vergiler...........................................................................................................
Harlar............................................................................................................
Resim..............................................................................................................
fierefiyeler ......................................................................................................
Vergi Benzeri Gelirler (Parafiskal Gelirler)..................................................
Para Cezalar..................................................................................................
Zorunlu Borlanma .......................................................................................
KAMUNUN ZORLAMA OLMADAN ELDE ETT GELRLER.....................
5. NTE
85
86
86
87
87
87
88
89
89
90
90
91
93
93
93
93
93
94
94
94
94
95
95
107
108
108
110
111
112
112
113
114
114
6. NTE
vi
indekiler
Teflebbs ve Mlkiyet Gelirleri ....................................................................

Bafl ve Yardmlar ........................................................................................
stee Bal Borlanma ................................................................................
Mali Tekeller..................................................................................................
PARASAL fiLEMLERDEN ELDE EDLEN GELRLER ....................................
Para Basma (Emisyon) ..................................................................................
Devalasyon ..................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Ek 1 ................................................................................................................
7. NTE
114
115
115
116
116
116
117
118
119
120
121
121
122
123
Devlet Btesi .......................................................................... 124

DEVLET BTES KAVRAMI VE EfiTL TANIMLARI...............................
BTENN KLASK fiLEVLER.....................................................................
Btenin Mali fllevi.......................................................................................
Btenin Siyasal fllevi ..................................................................................
Btenin Hukuki fllevi .................................................................................
Btenin Denetim fllevi .........................................................................
BTENN ADAfi fiLEVLER ..................................................................
Kaynak Tahsisinde Etkinlik fllevi ................................................................
Gelir Dalmnda Adalet fllevi ....................................................................
Ekonomik stikrar fllevi................................................................................
TRKYEDE BTESNN HAZIRLANMASI ..............................................
Bte Dnemi (Mali Yl)...............................................................................
Merkezi Ynetim Bte Hazrlama Sreci ...................................................
Orta Vadeli Program .....................................................................................
Orta Vadeli Mali Plan....................................................................................
Bte ars ve Bte Hazrlama Rehberi..................................................
Gider Btesinin Hazrlanmas .....................................................................
Maliye Bakanlnn Hazrlklardaki Rol ve Bte Grflmeleri..............
Gelir Btesinin Hazrlanmas ......................................................................
Bte Yasas ve Ekleri ..................................................................................
Milli Bte Tahmin Raporu ....................................................................
Bte Gerekesi ......................................................................................
Yllk Ekonomik Rapor ...........................................................................
Bte Yasa Metni ....................................................................................
Merkezi Ynetim Bte Tasarsnn TBMMde Grfllmesi ......................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Ek 1 ................................................................................................................
125
126
126
127
127
128
129
129
130
130
130
131
131
131
132
133
133
134
134
135
135
135
135
135
136
138
139
140
140
142
142
143
144
vii
indekiler
Devlet Borlanmas ................................................................. 146

DEVLET BORCU KAVRAMI..........................................................................
DEVLETN BORLANMA NEDENLER.........................................................
KAMU KESM BORLANMA GERE ........................................................
DEVLET BORLARININ SINIFLANDIRILMASI.............................................
Vadeleri Asndan Devlet Borlarnn Snflandrlmas .............................
Gnlllk Asndan Devlet Borlarnn Snflandrlmas ........................
Elde Edildikleri Kaynaklar Asndan Devlet Borlarnn
Snflandrlmas .............................................................................................
BORLANMA............................................................................................
Borlanmann Kaynaklar ........................................................................
Borlanmann eflitleri..............................................................................
DIfi BORLANMA..........................................................................................
Dfl Borlanmann Kaynaklar .....................................................................
Dfl Borlanmann eflitleri ...........................................................................
KAMU BOR YNETM..............................................................................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Ek 1 ................................................................................................................
Ek 2 ................................................................................................................
147
149
151
152
152
153
153
154
154
155
157
157
157
159
160
161
162
162
163
163
164
165
165
Szlk ................................................................................... 167

Dizin ...................................................................................... 171
8. NTE
viii
Sunufl
Sunufl
Devletin ekonomiye mdahale edip etmemesi, edecekse hangi aralarla etmesi gerektii yzyllardan beri tartfllan bir konudur. Karma ekonomi modelini benimseyen lkelerde kamu kesimi ile zel kesim beraberce faaliyette bulunmakta
ancak ayr ayr karar ve tercih olanaklarna sahip olmaktadr. Kamu maliyesi dersi bu sistem ierisindeki, kamu kesiminin harcamalar ve gelirlerini incelemektedir. Kamu kesimi birimleri toplumun ihtiyalar dorultusunda mal ve hizmet retmektedirler. retilen mal ve hizmetler iin harcama yaplmakta, devletin her harcamas ise ekonomi zerinde eflitli etkiler meydana getirmektedir. Ayrca, lkenin milli gelirinden bir blm devlet tarafndan kamu harcamalarn finanse etmek iin kullanlmaktadr. flte tm bunlar genel olarak kamu maliyesi dersinin
ana konularn oluflturmaktadr. Ayrca, kamu kesimi birimlerinin sunduu hizmetlerin toplumun tercihlerini ne dereceye kadar karfllad ve asl nemlisi tam
olarak karfllayabilmesi iin nasl bir kurumsal yap gerektii konular da kamu
maliyesi disiplininin iinde yer alan dier konulardr.
Kamu maliyesinin daha iyi anlafllabilmesi iin her fleyden nce devlet kavramnn ve devletin ekonomideki rolne iliflkin grfllerin anlafllmas gerekmektedir. Bu nedenle kitabn ilk blmnde devlet kavram ve devletin ekonomideki
rol konusu ele alnmfltr. Kitap kamu maliyesiyle ilgili baz baflka sorulara da cevaplar bulmaya alflmaktadr. Devletin grev ve fonksiyonlar nelerdir? Devlet neden baz ekonomik faaliyetlere girerken dierlerine girmemektedir? Neden devletin faaliyetlerinin kapsam yllar ierisinde deiflmektedir ve lkeden lkeye farkllklar gstermektedir? Kreselleflme gibi geliflmelerin de etkisiyle toplumlarn
devletten bekledii grevlerin kapsamnda bir deiflim olmufl mudur? Devlet hangi hizmetleri sunmaldr? Kamu hizmetlerinde retim karar nasl verilir? Kamu gelirleri nelerdir ve borlanmann kamu gelirleri ierisindeki nemi nedir? Devletin
ekonomik rol daha etkin hale getirilebilir mi? Tm bu sorularn cevaplar kitabn
ieriinin belirlenmesinde temel alnmfltr.
Kamu maliyesi dersi kapsamnda kamu harcamalar konusu kitapta ayrntl
olarak ele alnmfltr. Kamusal faaliyetlerin finansmannda devletlerin elinde ok
eflitli gelir kaynaklar bulunmaktadr. Kamu gelirleriyle ilgili olarak kitapta genel
bilgiler verilmifl ve son dnemde kamu gelirleri ierisinde artan nemi dolaysyla devlet borlanmas zerinde durulmufltur. Ancak bilindii gibi, gnmzde kamu harcamalarnn finansman asndan en nemli gelir kayna vergilerdir. Bu
anlamda vergi teorisi zerinde de ayrntl olarak durulmas gerekmektedir. Bu
konudaki bilgiler Vergi Teorisi ders kitabnzda yer aldndan Kamu Maliyesi
kitabnn ierisinde bu konuya deinilmemifltir.
8 niteden oluflan Kamu Maliyesi kitab, uzaktan retim koflullarna uygun
olacak flekilde hazrlanmfltr. Her nitenin bafllangcnda yer alan amalarmz
blmnde nitede kazanlmas beklenen yeterlilikler belirtilmektedir. nite ierisinde vurgu yaplmak istenen nemli konular ve tanmlamalar sayfa yan boflluklarnda yer almaktadr. Ayrca, nite ierisinde yer alan sra sizde sorular alfllan nite ile ilgili olarak renciyi dflnmeye ynlendirmek zere hazrlanmfltr. nite sonunda yer alan kendimizi snayalm sorular ise rendiklerinizi
Sunufl
snamaya ynelik olarak hazrlanmfl test sorulardr. Her niteye iliflkin olarak
gnlk yaflamda yazl ve grsel basnda karfl karflya kaldmz haberler de yaflamn iinden blmelerinde yer almaktadr. okuma paralarnda ise nitede
aklanan bilgileri pekifltirecek baz ek bilgiler verilmektedir. Kitabn sonunda
yer alan szlk ksmnda ise, dersle ilgili temel kavramlarn szlk anlamlar
bulunmaktadr.
Bu kitabn yazlmasnda genifl bir ekibin katks bulunmaktadr. Bir ekip alflmasnn rn olan bu kitabn hazrlanmasnda emei olan baflta deerli yazarlarmz olmak zere herkese teflekkr eder, kitabn rencilerin baflarlarna katkda bulunmasn dileriz.
Editr
Do.Dr. fiebnem TOSUNOLU
ix
KAMU MALYES
Amalarmz
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Kamu maliyesi kavramn tanmlayabilecek,
Devlet kavramn tanmlayabilecek,
Devletin elerini zetleyebilecek,
Devletin ekonomiye mdahale etmesini savunan grflleri aklayabilecek,
Kreselleflmenin kamu maliyesi zerindeki etkilerini deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Aristotelesi devlet anlayfl

Toplum szleflmesi
Hegelci devlet anlayfl
Merkantilizm
Fizyokrasi
Klasik liberal grfl

Sosyalist grfl
Keynesyen grfl
Kreselleflme
indekiler
Kamu Maliyesi
Devlet ve Ekonomi
KAMU MALYESNN TANIMI

DEVLET KAVRAMI
DEVLETN EKONOMDEK
ROLNE LfiKN YAKLAfiIMLAR
KRESELLEfiME VE KAMU MALYES
Devlet ve Ekonomi
KAMU MALYESNN TANIMI
Nobel dll ekonomist Joseph E. Stiglitzin de belirttii gibi doduumuz andan
itibaren hayatlarmz devlet faaliyetlerinden saysz ynde etkilenmektedir. oumuz devlet hastanelerinde dnyaya geliriz. Doumumuz bize, lkemizin vatandafl olarak, bir dizi hak ve ykmllk verecek flekilde devlet tarafndan kayt altna
alnr. oumuz devlet okullarnda renim grrz. Devletten renim bursu,
salk destei alrz. Hepimiz bir flekilde devlete vergi deriz. Bazlarmz devlet tarafndan istihdam ediliriz. Yediklerimiz, itiklerimiz hatta iinde yafladmz evlerimizin hangi standartlara sahip olaca devlet tarafndan belirlenir ve retimleri
devlet tarafndan denetlenir. Toplu taflma aralarn, devlet tarafndan yaplmfl
yollar kullanrz. plerimizi bile bir devlet kuruluflu toplamaktadr.
Devlet neden baz ekonomik faaliyetlere girerken dierlerine girmemektedir?
Devletin faaliyetlerinin kapsam yllar ierisinde neden deiflmektedir ve lkeden
lkeye farkllklar gstermektedir? Devlet hangi hizmetleri sunmaldr? Hangi vergileri toplamal ve hangi koflullarda borlanmaldr? Devletin ekonomik rol daha
etkin hale getirilebilir mi? Kamu maliyesi iflte bu tr sorulara yant arayan bir bilim
daldr. Kamu maliyesi devletin harcamalarn ve gelirlerini incelemektedir. Bir
lkenin milli gelirinin bir blm, devlet tarafndan, kamu harcamalarn finanse
etmek iin kullanlr. Kamu harcamalar, kamu kesimi birimleri tarafndan bildirilen kamu hizmeti taleplerini karfllamak iin, bir kamu btesiyle dzenlenen ve
gereklefltirilen harcamalardr. Kamu kesimi birimleriyse lke halknn ihtiya duyduu hizmetleri sunmak iin, brokratik bir dzen iinde, rgtlenmifl idari yaplardr. Kamu kesimi birimlerinin sunduu hizmetlerin toplumun tercihlerini ne
dereceye kadar karfllad ve asl nemlisi, tam olarak karfllayabilmesi iin nasl
bir kurumsal yap gerektii konular da kamu maliyesi disiplininin iinde yer alan
konulardr. Kamu maliyesinin daha iyi anlafllabilmesi iin, devlet kavramnn ve
devletin ekonomideki rolne iliflkin grfllerin ele alnmas gerekmektedir.
DEVLET KAVRAMI
Toplumlarn yaps gz nne alndnda, devletin vazgeilemez bir nemi olduunu grmekteyiz. nsanlar toplu yaflama eilimine sahip sosyal varlklardr. Yaratlfl gerei, doru ve yanlfl kavramlarna sahiptirler. Doruya uygun bir dzen
iinde yaflamak isterken yanlfl yapanlarn da engellenmesini isterler. flte bu ne-
Kamu maliyesi: Devletin

gelir ve harcamalarn
inceleyen bilim daldr.
Kamu harcamalar: Kamu
kesimi birimleri tarafndan
bildirilen kamu hizmeti
taleplerini karfllamak iin,
bir kamu btesiyle
dzenlenen ve
gereklefltirilen
harcamalardr.
Kamu kesimi: lke halknn
ihtiya duyduu hizmetleri
sunmak iin brokratik bir
dzen iinde rgtlenmifl
idari yaplardr.
Kamu Maliyesi
denledir ki insanlara birtakm kurallar koyacak, bu kurallara uyulmasn salayacak bir otoritenin varl zorunludur. Bir toplumda asayifl ve gvenlii salayabilecek, zararl davranfllar kanunla yasaklayabilecek, bu kanunlara da uyulmasn
mecbur klacak tek g, devlettir. Devletin ok ynl, soyut bir kavram olmas, genel bir tanmnn yaplmasn glefltirmektedir. Bu nedenle literatrde devletin
pek ok farkl tanmyla karfllafllmaktadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
Organik devlet: Devlet,
insanlarn bir araya
gelmesiyle
oluflmufl byk
SIRA SZDE
lekli bir insan ya da
organizma ve bireyin bir
devamdr.
AMALARIMIZ
Toplumsal adan
devletin neden vazgeilmez bir nemi vardr?
SIRA SZDE
Devletin dar tanmna gre; Devlet, bir toprak paras zerinde, bir otorite alD fi N E L M
tnda yaflayan insan topluluudur. Daha genifl bir tanmla; devlet, ortak bir hayat ve kltr paylaflan bir toplumda, bu toplumu dzenleme, bu topluma gS Ohuzur
R U salama amacn gden ve bu amaca ynelik olarak kanun
venlik, refah,
koyma, bu kanunlar uygulama, yarglama, cezalandrma gibi glere sahip olan
kurumdur. D K K A T
Devleti tanmlamaya alflan yaklaflmlardan ilki onu doal bir kurum ya da
organizasyon olarak grmektedir. Bu yaklaflmn temelini Platonun devlete iliflkin
SIRA SZDE
grflleri oluflturmaktadr. Devlet, temelini insan doasnda bulmaktadr. Buna gre devlet, insanlarn bir araya gelmesiyle oluflmufl, byk lekli bir insan ya da
organizmann
devam olarak grlr. Bu durumun bir sonucu olarak, srasyla akl,
AMALARIMIZ
can ve isteklerden oluflan paral ruh anlayflnn aynen devlette de bulunduu
ileri srlmektedir.
T A P
Devleti Ktanmlamaya
alflan yaklaflmlardan ikincisi Aristotelesi devlet anlayfldr. Bu yaklaflm devleti bir kurumlar ve hizmetler sistemi olarak tanmlamaktadr. Buna gre devlet kendisini ynetenlerden ayr bir varla sahiptir. Ancak devT E L E Valdklar
Z Y O N karar ve yetkilerle bu kurumlar, hizmetler sisteminin geliflleti ynetenler
mesine, glenmesine katkda bulunmaktadrlar. Aristotelese gre, devletin asl
amac, yurttafllarn maddi bakmdan refaha ulafltrmann yannda, ahlki bakmdan
da geliflmeleri ve olgunlaflmalarnn salanabilmesidir. Devletler bu amac gerekNTERNET
lefltirebilmelerine gre iyi ya da kt devlet olarak nitelendirilmektedirler.
Bir dier yaklaflm da devleti, toplumsal bir szleflme sonucu oluflturulan bir
varlk ve ara olarak tanmlamaktadr. Bu yaklaflmn temelini Rousseau, Hobbes
ve Lockeun grflleri oluflturmaktadr. Buna gre insan snrsz bir zgrlk durumu iinde var olamaz. nk; snrsz bir zgrlk durumunda, insan, dflardan
belirleyen ve snrlayan hibir g olamayacandan, her insan neyin iyi olduuna
kendisi karar verecek, kendi karlarn hayata geirmeye alflacaktr. Bu tam bir
kar atflmasna, hatta insanlar arasnda bir savafla yol aacaktr. Byle bir durum,
tm insanlara zarar verecei iin, insanlar bir araya gelerek, aralarnda bir szleflme yaparlar. Toplum szleflmesi ad verilen bir uzlaflma ve anlaflmaya dayanarak, ortak iradelerini temsil edecek bir gc, kendileri iin hakem ve ynetici olarak tayin ederler. Bu yaklaflmda devlet, insanlar birbirlerine karfl koruyacak, kendilerini gelifltirmelerine olanak verecek, bir ara olarak grlmektedir.
Devleti tanmlamaya alflan bir dier yaklaflm da Hegelci devlet anlayfldr.
Buna gre devlet, kendi irade, ehliyet, yetenek ve amalar olan, bir niversiteye benzetilebilecek cisimleflmifl bir kifli, dnyadaki ilahi dflnce ve milli bir ruh
olarak grlmektedir. Devletin ieriini milli ruhun oluflturduunu ne sren
Hegele gre, milli ruh; din, hukuk, bilim, sanat ve sanayi gibi zel alanlardan
oluflmaktadr.
N N
Aristotelesi
K T A Pdevlet: Devlet
kendisini ynetenlerden ayr
bir varla sahip, bir
kurumlar ve hizmetler
sistemidir.
TELEVZYON
NTERNET
Toplum szleflmesi devleti:

Devlet, toplum szleflmesi
ad verilen bir uzlaflma ve
anlaflmaya dayanarak
insanlar birbirlerine karfl
koruyacak ve kendilerini
gelifltirmelerine olanak
verecek bir aratr.
Hegelci devlet: Devlet, kendi
irade, ehliyet, yetenei ve
amalar olan, milli bir ruha
sahip tzel kifliliktir.
1. nite - Devlet ve Ekonomi
Sonuncu yaklaflmsa Marksist devlet grfl yaklaflmdr. Bu yaklaflma gre

devlet, bir tr ynetim makinesidir. Politikalar, devlet gcn elinde bulunduranlarn kar ve tercihlerinden hareketle retilmekte, toplumdaki egemen snfn karlarna hizmet etmektedir. Bu yaklaflmn esasn, snflara blnmfl bir toplum
oluflturmaktadr. Bu toplumsal yap ierisinde devlet, ekonomik bakmdan stn
durumda olan, retim aralarna sahip bulunan snfn bask aracdr ve snflar arasnda mcadeleyi engelleme grevini yerine getirmektedir.
Devletin tanmlarndaki farkllklar neden kaynaklanmaktadr?
SIRA SZDE
Marksist devlet: Devlet, bir

tr ynetim makinesidir.
Devletin eleri
D fi lke
NELM
Devletin temel olarak esi bulunmaktadr. Bu eleri millet,
ve egemenlik olarak sayabiliriz.
Millet
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Devletin befleri unsurunu millet oluflturmaktadr. Gnmzde her milletin kendi

DKKAT
kaderine sahip ve hkim olmas grflne dayanan mill devlet anlayfl yerleflmifltir. Devletin varl, ncelikle insan topluluunun varlna baldr. Devleti
SIRA SZDEistek ve kaoluflturan insanlarn, bamsz bir siyasi topluluk halinde teflkilatlanma
biliyeti, topluluktaki insan saysndan daha nemlidir. in ve Hindistan gibi nfusu milyara ulaflan devletler olduu gibi, Monako Prenslii, Kuveyt Emirlii gibi nAMALARIMIZ
fusu binlerle ifade edilen devletler de vardr. Devlet kavramnn tarih iindeki geliflimine bal olarak, devletin insan unsuruna, tebaa, mmet, halk, gibi isimler de
verilmifltir.
K T A P
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
lke
Devletin toprak unsurunu lke oluflturmaktadr. Devlet, iktidarn kullanm alannn
TELEVZYON
snrlarn belirleyen corafi alandr. Devletin var olabilmesi iin, dier devletlerden belli snrlarla ayrlmfl bir lkenin varl gereklidir. Devletler, toplumlarn gebe hayat terk ederek, belirli bir toprak parasna yurt olarak yerleflmeleri sonu N T E R N E Tlke unsuru
cu ortaya kmfllardr. Tarih boyunca geliflen medeniyetlerle beraber,
daha da nem kazanmfltr.
TELEVZYON
NTERNET
Egemenlik
Devletin iktidar unsurunu egemenlik oluflturmaktadr. Devleti, devlet olmayan
topluluklardan ayran en nemli fark, devletin siyasi unsuru olan ve kamu gc
olarak adlandrlan, baflkalarna hkim olma, emir ve direktifler vererek baflkalarnn davranfllarn ynlendirme egemenliini, devletin emrindeki ordu, jandarma,
polis ve benzeri silahl gler araclyla kullanabilmesidir. Egemenliin i ve dfl
olmak zere iki yn bulunmaktadr. Devletin i egemenlii, lke snrlar iinde
bulunan her trl kifli, grup, makam egemenliini de iine alan stn bir kuvvet
olup, onun kendi bnyesinden kaynaklanan asli ve meflru bir gtr. Devletin dfl
egemenlii, devletin baflka devletlere baml olmamas ve teki devletlerle hukuken eflit konumda olmas anlamna gelmektedir. Devlet, egemenlik gcn baflka
bir otoriteden almaz ve bir baflkas adna kullanmaz. Ancak egemenlik yetkisi de
snrsz deildir, mahiyeti ve snrlar hukukla belirlenmifltir.
Devletin elerinin birbirleriyle olan iliflkileri nasldr?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
Kamu Maliyesi
DEVLETN EKONOMDEK ROLNE LfiKN

YAKLAfiIMLAR
Devletin ekonomi ierisinde stlenecei grevlere iliflkin grfller tarih boyunca
nemli deifliklikler gstermifltir. Gnmzde hz kazanan kreselleflme gibi geliflmelerin de etkisiyle toplumlarn devletten bekledii grevlerin kapsam genifllemifltir.
Merkantilist Grfl
Merkantilizm: Devletin en
nemli amac toplumu
zenginlefltirmektir. Bunu
salamasnn yolu da lke
hazinesinin sahip olduu
altn ve gmfl gibi deerli
madenleri artrmaktr.
SIRA SZDE
D fi N E LZenginliin
M
Fizyokrasi:
kayna tarmdr ve bu
nedenle devletin sadece
S Ozerinden
R U tek ve
tarm
dolaysz bir vergi almas
gerekmektedir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Devletin ekonomiye mdahalesi fikri 16. yzylda merkantilistlerle bafllar. Merkantilizm, ortaa dflncesini reddedip onun yerine daha aklc ilkeler koymufltur. Bu bakmdan merkantilizm, 16. ile 18. yzyllar arasnda devletlerin ekonomik
bakmdan yaplandrlmalarnda olduka etkili olmufltur. Merkantilizmde temel dflnce toplumun zenginliidir. Merkantilizm taraftarlar, devletin en nemli amacnn toplumu zenginlefltirmek olduunu ve bunun da lke hazinesinin sahip olduu altn, gmfl gibi deerli madenlerin artrlmasyla salanabileceini savunmufllardr. Bu dflnce taraftarlar, lkedeki deerli maden stokunun geliflimini salayabilmek iin de dfl ticaretin nemine deinmifl ve devletin dfl ticaretin geliflimini salamada nemli rol oynamas gerektii fikrini ileri srmfllerdir.
Mali dflnce ve uygulamalar asndan merkantilist akm deerlendirmek gerekirse bu dnemde, kamuya ait harcamalarn artma eilimi gsterdii sylenebilir. Devlet mdahalesinin genifllemesiyle yeni tip bir gelir kayna kabul edilen hkmdar imtiyazlar (ayrcalklar) ve bunlara dayanan gelirler de gelir olarak kabul
edilmifltir. Vergiler, kamu harcamalarn karfllamada en nemli kaynak deildir.
Ama verginin meflruluunu savunan grfller ortaya atlmaktadr. Vergiyi devletin
bireye salad koruyucu ifllemlerin bir karfll sayan grfller merkantilist yazarlarn fikirleri arasnda yer almaktadr. Yine bu dnemde, kamu kredisi geliflmeye
bafllamfltr. Hkmdarlar zellikle savafl harcamalar iin sk sk borlanmaya bafllamfltr. Merkantilist yazarlar arasnda, verimli harcamalarn borlanmayla karfllanabileceini savunanlara da rastlayabiliriz. Ancak ounluk, borlanmann bir mali ara olarak ok sakncal olduunu iddia eder. Bte henz bir kurum olarak geliflmemifltir. Ancak bte hakk ile ilgili ilk admlar bu dnemde atlmfltr.
Devletin zenginleflmesini salamak merkantilizmde esas dflnce olmasna ramen, bu dnem iinde meydana gelen savafllar ve eflitli altyap yatrmlar nedeniyle kamu harcamalar hzl bir artfl gstermifl, bunun sonucunda da altn ve gmfl stoklarn, istenilen dzeyde tutmak mmkn olamamfltr. Sz konusu olumsuzluklar, ad geen madenler dflnda, baz kamu gelirlerini de hazinenin girdisi
olarak kabul eder hale getirmifltir.
Merkantilistlerin
devletin ekonomideki rolne iliflkin grflleri nelerdir?
SIRA SZDE
Fizyokrat Grfl
fi N E L M doa yasas anlamna gelmektedir. Fizyokratlar, btn maFizyokrasiD kelimesi,

liyeyi kapsayan genel bir sistem getirmifllerdir. Bu sistem altnda mali olaylar teorik incelemelerle
S O R Usonulandrarak, maliye ilminin douflunu da salamfllardr. Fizyokratlarn grflleri, ilk defa 18. yzylda Fransada ortaya atlmfl, bu grfller, bilimsel anlamda maliyenin kurulmasyla klasik liberal grfln doup geliflmesine
DKKAT
nclk etmifltir. Bu nedenle mali konular, teorik olarak ortaya atp, onlar bilimsel olarak savunan ilk ekoln fizyokratlar olduu ifade edilebilir.
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Fizyokratlar liberalizmin ncleridir. Devlet mdahalesine karfldrlar. Toplum

hayatn yneten bir doal dzenin varlna inanrlar. Fizyokratlar, her insann
kendi kiflisel karlarnn bilincinde olduunu ve uyruunda olduu lkelerin karmfl olduklar yasalara gre deil, doa yasasna gre davranacaklar tezini ileri
srmfltr. Yani, her insan, ilahi bir gle davranfllarn kendi karlar dorultusunda hesaplar ve ona gre hareket eder. Bu doal dzenin eksiksiz iflleyebilmesi iin, devlet mdahalesinin mmkn olan asgari snra indirilmesini, bunun iin
de devlet harcamalarnn kslmasn tavsiye ederler. Gereinden fazla yaplan devlet harcamalarnn borlanmay ve dolaysyla da vatandafllar zerindeki vergi ykn artrarak, mevcut olan doal dengeyi bozaca ifade edilmifltir. Borlanmaya
baflvurulmasn uygun grmezler. Aflr devlet harcamalarnn ok ve eflitli vergilemeyi gerekli klacan, bunun da doal dzeni bozacan savunurlar.
Hatrlanaca zere merkantilist dflnceye gre, zenginlikle hazine eflanlamlyd. Onlar, bir lkeyi sadece ticaretin zenginlefltirebileceini savunmufltur. Buna
karfllk fizyokratlar ise zenginliin; iftilik, madencilik ve balklk gibi tarmla
ilgili faaliyet alanlarnda, doann yardmyla retilen mallardan meydana geleceini ileri srmfllerdir. Bu nedenle mali tarihte, fizyokrat grfle sahip olanlarn
ortaya koymufl olduklar en dikkat ekici grfl, sadece tarm zerinden vergi
alnmas gerektiini savunan grfltr. Esasen fizyokratlar, mali tarihe bu grflle
gemifllerdir. Fizyokratlarn vergi hakkndaki grfl tek ve dolaysz vergidir.
Tek vergi denildiinde akla hemen fizyokratlar gelir. Devlet harcamalar azaltlmfl
olaca iin, tek bir vergiden salanacak gelirin yeterli olaca grfl hakimdir.
Fizyokratlar, bir ekonominin, mlk (toprak) sahipleri, iftiler ve bunlarn dflnda
kalanlardan meydana geleceini belirtmifllerdir. Onlara gre, sadece ifti snf
retken olarak grlr. Tarm sektrnn dflndaki tm sektrlerin ksr olmas,
net haslann sadece topraktan saland fleklindeki grflleri sonucunda, tek
verginin tarm sektrnden alnmasn savunmufllardr. Dier sektrlerin vergilendirilmesini gereksiz ve masrafl bulmufllar, bu kaynan dflndaki tm vergilerin,
bir yerde ileri ve geriye yansyarak, sonunda esas kaynak olan toprak zerinde
kalacan savunmufllardr. zet olarak bu dflnce, devletlerin olmas gerekenden fazla bytlmemesini ortaya koymufl ve liberal grfle bir bakma nclk
etmifltir.
Fizyokratlarn devletin ekonomideki rolne iliflkin grflleri nelerdir?
SIRA SZDE
Klasik Liberal Grfl
D fi N E L M
Klasik liberal grfln fikir babas, Adam Smithdir. Bu nl dflnr liberal grfln temelini atmfltr. A. Smithe gre, her insann ekonomik faaliyetlerinin amaS O R Uen ok faydac kiflisel karn arttrmaktr. Bu amaca ulaflmak iin, en az gayretle
y elde etmeye alflan insanlar, kendi karlar dorultusunda hareket ederlerken
bilmeden toplumun yararna hareket etmekte ve bylelikle sanki
grnmeyen bir
DKKAT
el topluma yarar salamaktadr. A. Smith, insanlarn dorudan doruya kamuya
yarar salama dflncesiyle hareket etmeleri durumunda, topluma, belki de bilmeSIRA SZDE
den, daha az fayda salayacaklarn ileri srmfltr. Liberal dflncenin
temelini,
devletin ilke olarak ekonomiye mdahale etmemesi gerektii ya da herhangi bir
nedenle mdahale gerektii zaman da bunun en az dzeyde
olmas dflncesi
AMALARIMIZ
meydana getirmifltir. Bu bakmdan liberaller, daha sonra, bir bakma zdeyifl haline gelen Braknz yapsnlar, braknz gesinler Laissez faire, laissez passer ifa-
SIRA SZDE
D fi Devletin
NELM
Klasik liberalizm:
ekonomiye karflmas
minimum dzeyde
S Oekonomik
R U
tutulurken, btn
etkinlikler piyasa ekonomisi
tarafndan yerine
getirilmelidir. D K K A T
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
Kamu Maliyesi
desiyle tarihe gemifltir. Bu yaklaflma gre, devlet sadece yasa ve hukuk dzenini devam ettirerek, zel mlkiyet haklarn korumal, szleflmelerin uygulanabilmesi iin gerekli ortam hazrlamaldr. Bylece devletin ekonomiye karflmas minimum dzeyde tutulurken btn ekonomik etkinlikler, piyasa ekonomisi tarafndan yerine getirilmelidir.
Adam Smith, Klasik Blflm Teorisi adl alflmasnda gelir dalmn byk sosyal snf diye adlandrd emeki snf, kapitalist snf ve toprak sahipleri
snfnn gelir paylarn nasl elde ettiklerinin incelemesi olarak ele almfltr. Adam
Smithe gre ulusal gelirden retken emee ayrlan pay arttka emekilerin yaflam
flartlar iyileflir, alflma ve retim artar. retken olmayan emein pay arttka tersi olur. retken olmayan emek en ok kamu kesiminde barndndan, savurganlk en ok bu kesimde ortaya kar. Dolaysyla kamu kesimindeki savurganlk ve
kt ynetim azaldka, devletin ekonomik bymedeki etkinlii artmaktadr. A.
Smith, savurganlk olgusunun zellikle devlet ynetiminde gzlendii gereine
dikkatleri ekmifltir. Ona gre, devleti ynetenlerin yaptklar harcamalar, zel kiflilerin harcamalarna kyasla ok daha savurgandr.
A. Smith Laissez-faire yaklaflmn benimsemekle birlikte, ksa dnemde maliyeti karfllanamayaca iin, kifliler tarafndan krl grlmeyerek gereklefltirilemeyen bayndrlk projelerinin, devlet tarafndan yerine getirilmesi gerektiini savunmaktadr. Bylece devletin ekonomideki rol, savunma, adalet ve yrtme organnn fonksiyonlarn yerine getirecek dzeyde snrlandrlmfl bulunmaktadr.
A. Smith, zel teflebbsn cazip grmedii ifllerle gcnn stnde olan ifllerin
devlete yaplmasn uygun grmfl ve toplum halinde yaflayan insanlarn ihtiyalarn ikiye ayrmfltr: lki devlet tarafndan karfllanan milli savunma, adalet, diplomatik hizmetler gibi toplumun birinci derecedeki ihtiyalar, ikincisi ise zel ekonomi tarafndan karfllanmad ya da yeteri kadar karfllanamad zamanlar devletin karfllamas gereken milli eitim, salk, bayndrlk hizmetleri gibi toplumun
ikinci derecedeki ihtiyalardr. Ad geen iki ilke iine sdrlmfl olan hizmetler
dflndaki tm hizmetlerin, zel kesim tarafndan yerine getirilmesi liberal devlet
anlayflnn karakteristik niteliidir. Klasik liberal devlet anlayfl iinde A. Smithin
dflnceleri nem kazanmaktadr. nk; toplum ihtiyalarnn ikiye ayrlmas ve
bu ihtiyalar karfllayan alanlarn belirtilmeye alfllmas, kamu ekonomisinin ilk
izlerini taflr.
Klasik liberal dflnce, 1929 ylnda bafl gsteren Dnya Ekonomik Krizinin
ortaya kflma kadar olan sre iinde devletlerin yaplanma flekillerinde byk
rol oynamfltr. Bu dflnce fleklinin ortaya karmfl olduu devlete, koruyucu
devlet ya da tarafsz devlet ad verilmifltir. Liberal grfl, devlet hizmetlerinin snrl olmas gerektiini savunurken kamu harcamalarnn da asgari dzeyde tutulmasn, denk bte ilkesininde hibir zaman gz ard edilmemesi gerektiini ortaya koymufltur.
ktisadi istikrar salamak ve siyasal iktidarlarn savurganlklarn nlemek iin,
bireysel giriflimin teflvik edilmesiyle birlikte, para arznn kontrol ve bte denkliinin salanmas zorunludur. Ayrca, borlanma yoluna da gidilmemelidir. nk; klasik teoride devlet, tketim srecini savurgan bir nitelikle gereklefltirdiinden, i ve dfl borlanma yntemleriyle elde ettii kaynaklarn bedellerini, sonraki
kuflaklar stlenmek zorunda kalacaktr. kincisi, zel kesimin sanayi ve ticaret gibi
retken alanlarda kullanaca kaynaklar, devlet borlanarak savurgan harcamalara yneltmektedir. Bte aklarnn borlanmayla ya da vergilerle finanse edilme-
si durumunda, kamu harcamalarndaki artfl kadar zel harcamalarda bir azalfl olacaktr. Bu duruma, dfllama etkisi denilmektedir. ncs, borlanma sreci, vergi gelirlerinin artrmna gre daha az srede ve daha kolay bir flekilde gereklefltirilmekte ve kamuoyunun da tepkisi fazla ekilmemektedir. Bte, aklan parasal ve mali disiplin asndan zararldr. Devlet btesinin srekli ak vermesi, olaanst bir gelir niteliinde olan borlanmann, normal bir gelir gibi alglanmasna neden olmaktadr.
Liberal dflncenin, kamu hizmetleriyle bte hakkndaki bu grflleri, bir bakma kamu gelirlerinin en nemlilerinden biri olan vergilere de yansmfltr. Yani
bu grfle gre, kamu hizmetlerinin gerektirdii harcamalarn vergiyle karfllanabilecei, vergi ykn asgari dzeyde tutmak flartyla vergi yoluna baflvurulabilecei, kabul edilmektedir. Devlet, doal olarak kamusal ihtiyalarn gerektirdii harcamalarn ykn vatandafllar arasnda blfltrecektir. Maliye, bu blfltrmeyi,
en iyi biimde yapmay salayacak ilkeleri arafltran bir bilimdir. Harcama az olursa, vergiler de ona gre ayarlanacaktr. Byle olursa, bir gizli elin, kendiliinden,
hem zel hem de kamusal karlarn, mmkn olan en iyi biimde dzenlenmesini salad doal dzene mdahale gerei olmayacaktr. te yandan vergilerin tarafsz olmas ve bir iktisat politikas arac olarak kullanlmamas ilkesi, bu grfln
nemli yanlarndan birisini meydana getirmifltir.
Tm bu ilkeler flnda, ilk zamanlarda kamusal faaliyetlerin kt yrtlmesine karfllk, zel ekonominin baflar kazanmas, liberalizmin de g kazanmasna
yol amfl, bu dflnce altnda, devletin grevleri sert bir snrla izilmifl ve jandarma rolnden teye gitmemifltir.
Klasik liberallerin, devletin ekonomideki rolne iliflkin grflleri nelerdir?
SIRA SZDE
Sosyalist Grfl
fi N E L M
Sosyalist grfle gre, tm retim aralarnn devlete ait olmasD ve
kural olarak da
lkenin ekonomik faaliyetlerinin tmnn devlet tarafndan yrtlmesi esastr.
S O R U zel mlkiBu grfl, zel mlkiyeti ve zel kesimi ilke olarak kabul etmemifltir.
yet, sadece, kiflisel emee dayanan ve el sanatlarna iliflkin olarak faaliyet yrten
kk iflletmelere tannmfltr.
DKKAT
Sosyalist grfl benimsemifl devletlerin ekonomik dzeni, piyasa ekonomisine
gre organize olmufl devletlere gre ok farkllk gstermektedir. Piyasa ekonomiSIRA SZDE
sinde ekonomiye yn veren nesne, piyasada arz ve talebe gre
meydana gelen fiyattr. Oysa sosyalist ekonomilerde bunun yerini merkezi otorite almaktadr. Bu lkelerde devlet iflletmelerinin faaliyetlerine, merkezi otoritelerce
saptanmfl olan fiAMALARIMIZ
yatlar, vergi ve krediler egemendir.
Sosyalist lkelerde devlet tarafndan tespit edilmifl fiyatlar, vergiden nce gelir.
Yani, fiyat, vergiden daha nemli finansman arac olarak kabulK edilir.
fiyat T A nk;
P
lar, devlet tarafndan istenildii dzeyde tespit edilmekte, devletin ihtiyac olan
kaynak, vergiden daha kolay bir flekilde salanabilmektedir. Bu dzende vergi sistemleri de piyasa ekonomisine sahip lkelerdeki vergi sistemlerine
T E L E V Zgre
Y O N farkl yapdadr. Piyasa ekonomisini uygulayan lkelerde, gelir zerinden alnan vergiler
nemli olduu halde, sosyalist dzen zerine kurulmufl lkelerde, fiyatn tamamlaycs olarak kabul edilen harcama vergileri n plana kmaktadr. Gelir Vergisi,
NTERNET
sadece cretlerden yaplan kesintilerle snrlandrlmfltr.
SIRA SZDE
D retim
fi N E L M
Sosyalizm: Tm
aralarnn devlete ait
olmas ve kural olarak da
S O R U
lkenin ekonomik
faaliyetlerinin tmnn
devlet tarafndan
yrtlmesidir. D K K A T
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
10
Kamu Maliyesi
Sosyalist grfl, esas olarak Sovyet Rusyada uygulanmfl ve daha sonra bu grfl ve ilkeler, esasa ynelik olmayan birtakm deiflikliklerle dier baz lkelerde
de kabul grmfltr. Ancak sistemin daha sonra, devletlerin yaplanmalardaki etkisi tamamen ortadan kalkmfltr.
SIRA SZDE
D fi N E Lyaklaflm:
M
Keynesyen
Piyasadaki yapsal
aksaklklar ancak devletin
S O politikas
R U
maliye
yoluyla
ekonomiye dorudan
mdahalesi sonucu
giderilebilir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Sosyalistlerin
devletin
SIRA
SZDE ekonomideki rolne iliflkin grflleri nelerdir?
Keynesyen Grfl
D fi N Eortaya
LM
Liberal grfln
konmasndan sonra, tarafsz devlet anlayfl, devletlerin ynetim flekillerinde uzun sre etkili olmufltur. Tm dnyay etkisi altna alan 1929
ekonomik bunalmyla
birlikte, geliflmifl lkelerin ounda yksek oranl iflsizliin
S O R U
orta kmas, klasik iktisadi sisteme olan gveni derinden sarsarak, o zamana kadar ekonomi biliminde yerleflmifl temel inanlarn sorgulanmasna yol amfltr.
DKKAT
Keynesyen kamu maliyesi ekol 1929 buhran sonrasnda John Maynard Keynesin
genel teorisi erevesinde oluflturulmufl fikirler btndr. Keynesin yazd ve
SZDE
devamndaSIRA
birok
iktisatya ilham kayna olmufl Genel Teori adl eserde devletin ekonomiyi ynlendirme gcnn nemi zerinde durulmufltur. Keynesin
eserinde, durgunluktan klmas iin, maliye politikas aralarnn etkin kullanlAMALARIMIZ
masnn gerektii savunulmaktadr. Buna gre; iflsizlik, enflasyon gibi sorunlar vergileme ve harcama politikalaryla etkilenebilecek, ekonomik faaliyetlerdeki ciddi
yavafllamalar
engellenebilecektir.
K veT depresyon
A P
1929 ekonomik bunalm zerindeki gzlemlerinden yeni bir kuram gelifltiren
John M. Keynes, adafl ekonomik dflncenin temelini atmfl, ekonomik alandaki tarafszlk
politikasn elefltirmifl ve devletin ekonomiye mdahale etmesi gerekTELEVZYON
tiini savunmufltur. Liberallerin para politikas, Keynesle beraber maliye politikasna dnflmfl ve kamu kesiminin genel ekonomi ierisindeki pay artrlmfltr.
Ekonomide dengenin salanmasnda tek are olarak grnen kamusal harcamalar,
N T E R N ile
E T zel ekonomiyi iflbirliine zorlamfltr. Ekonomide nemli bir
kamu ekonomisi
yapsal aksakln mevcut olduunu, piyasann kendi gcyle bu yapsal aksakl
gideremeyeceini ortaya koyan Keynes, zellikle devaml ve yaygn iflsizliin, bir
ekonomide en byk tehlikeyi yaratacan savunarak, tam istihdam salayacak
nlemler alnmasn ileri srmfltr. Keynese gre klasiklerin ileri srdkleri Laissez-faire bir politika deildir. Keynesle birlikte mdahaleci bir iktisat politikasyla
mali aralar, ekonomi iinde mdahale arac olarak kullanlmaya bafllanmfltr.
Byk Buhran ve Keynesi grfllerden kazanlan bilgiler, mali aralarn daha genifl alanlarda ok eflitli amalar iin kullanlabileceini ortaya koymufltur. Kamu
harcamalarnn, btenin, zellikle vergilendirmenin ve borlanmann eflitli ekonomik, sosyal, siyasal amalarn gereklefltirilmesinde kullanlabilecekleri anlafllnca, aralarda da deifliklikler, geliflmeler meydana gelmifltir. Ortaya tamamen
yeni bir anlayfl ile birlikte, yepyeni bir mali teknik, onu kullanan bir politika ve
mali idare anlayfl kmfltr. Bu da kamu kesiminin genel ekonomi ierisindeki payn olduka artrmfltr.
ABD sz konusu ekonomik krizi, 1933 ylnda Baflkan Rooseveltin yrrle
koymufl olduu New Deal Plannn yardmyla atlatabilmifltir. Krizin esas nedeninin, fiyatlar genel dzeyindeki byk dflfln talepteki harcamalarn azalmasndan meydana geldiine inanld iin, bu duruma devletin mdahale etmesinin
zorunlu olduuna ve bunun da devlet harcamalarnn artrlmasn gerekli kldna karar verilmifltir. Bunun sonucunda aa dayal harcama politikalar ortaya
konmufl ve kriz nlenebilmifltir.
N N
11
Keynes, liberal grfln aksine, ekonomik dengenin sadece tam istihdamn gerekleflmesi halinde oluflabilecei grfln reddetmekte ve dengenin eksik istihdam dzeyinde de meydana gelebileceini ifade etmektedir. Keynes, eksik istihdamn bir ynn meydana getiren iflsizliin ve bunun sonucu olarak kabul edilebilecek gelir dflklnn nedenini, efektif talebin yeterli olmamasna balamaktadr. Bu grfle gre efektif talep olarak ifade edilen genel harcama dzeyindeki
duraksama ya da azalma, gelir dzeyini de etkiler ve bunun sonucunda da deflasyonist bir ak meydana gelir. Meydana gelen deflasyonist a kapatarak tam istihdama ulaflabilmek iin de efektif talebin devlet tarafndan artrlmas gerekir.
Toplam harcamay artrmak iin devlet, eflitli yollarla kaynak salayarak elde etmifl olduu kaynaklar talebi canlandracak flekilde piyasaya sokmaldr. J. B. Say
ve dier klasik ekonomistler, arzn kendi talebini yarattn kabul etmelerine karfllk, Keynes bu dflncenin aksine talebin arz gelifltirdiini kabul etmektedir.
Liberal dflnceye gre kabul edilen tarafsz devlet anlayfl, daha sonralar mdahaleci bir karaktere dnflmfltr. Genel teori erevesinde oluflturulan Keynesyen maliye, devlete ekonomik hayat ynlendirme asndan nemli fonksiyonlar
yklemifltir. Ekonomik byme ve kalknmann salanmas, ekonomide istikrarn
temini, adil gelir dalmnn salanmas devletin asli fonksiyonlar olarak tespit
edilmifltir. Yani devlet, kriz dnemlerinde retimi artrmak, enflasyon dnemlerinde parann satn alma gcn dflrmemek, gelir dalmnda adaleti salamak ynnde nlemler almak suretiyle ekonomik ve sosyal hayata mdahale etme durumunda kalmfltr. Devletlerin, bozuk gelir dalmn dzeltebilmek iin, etkili iki
mali araca sahip olduklar ileri srlmfltr. Bu aralardan birisi, artan oranl vergilerle yksek gelire sahip kiflilerden daha ok vergi alarak, bunu dflk gelirlilere aktarma yoludur. Dieriyse, verimsiz alflan kamu kurumlarn zellefltirerek elde edilen gelirleri, gelir dalmn dzenleme ynndeki kullanma politikalardr.
Ancak bunlar gereklefltirirken mevcut olan retimi engellememeye zen gstermek gerekir.
Klasik liberal dflncede benimsenen denk bte ilkesi Keynesyenler tarafndan elefltirilmifl, bunun yerine telafi edici bte ve devri bte yaklaflmlar benimsenmifltir. Keynesyen yaklaflma gre siyasal iktidarlar, tam istihdam salamak
istiyorlarsa giriflimcileri yatrm yapmaya teflvik etmeli, vergileri azaltarak tketim
artfln salamal ve bayndrlk ifllerine giriflmelidir. Bu politika neticesinde bte
aklarnn ortaya kmas normaldir. Keynesyenler, bte aklarnn borlanmayla finansmannda, borlanmasyla salanan kaynaklarn kendi kendini finanse
eden yatrmlar iin kullanlmas durumunda, gelecek nesiller zerine herhangi bir
yk getirmeyeceini ne srmfllerdir. Keynesyen yaklaflmn ak finansman politikalarn benimsemesinin, vergileme ve bte teknikleri zerinde meydana getirdii en belirgin deifliklik, vergilemede yararlanma ilkesi yerine, deme gc ilkesinin yaygnlafltrlmasdr. Bu uygulamayla birlikte, kamusal taleplerle zel talepler ayrfltrlarak, bedelsiz bir statye kavuflturulmufl olan kamu hizmetlerinin
kapsam da yar kamusal ve hatta zel saylabilecek hizmetleri de kapsayacak flekilde geniflletilmifltir.
SIRA SZDE
Keynesyenlerin devletin ekonomideki rolne iliflkin grflleri nelerdir?
Efektif talep: Ekonomide

mal ya da hizmetleri
alabilmek iin yeterli para
ya da benzerlerinin mevcut
olmas sonucunda etkin olan
talep.
Deflasyon: Ekonomideki
fiyatlar genel dzeyinin,
belirli bir zaman aralnda
srekli dflfl gstermesidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
12
Kamu Maliyesi
Anayasal ktisat Grfl
Anayasal iktisat yaklaflm:

Piyasa ekonomisi kurallar
esas olmal ve hkmetlerin
mdahalelerini nlemek
iin, anayasaya, devletlerin
ekonomik ve mali hareket
olanaklarn kstlayan
hkmler konulmaldr.
SIRA SZDE
1970li yllardan sonra James M. Buchanann nclndeki baz ekonomistler,

ekonomik sorunlara zm getirmek amacyla tekrar liberal ekonomik grfle
benzer grfller ileri srmfllerdir. Yeni maliyenin de erevesini izen bu grfllere Anayasal ktisat Yaklaflm denilmektedir.
Bu teoriye gre; kiflisel kar kaygs, hem piyasada hem de siyasal alanda, insan davranfllarna egemen olmaktadr. Bu motif ekonomik insann yannda semen, politikac ve brokrat olarak siyasal insann da davranfllarn belirlemektedir. Anayasal iktisat yaklaflm, siyasal aktrlerinde tpk bireyler gibi, kendi karlar dorultusunda hareket ettiini belirterek, siyasal gcn, gerek iktisadi gerekse
mali uygulamalarnn disiplin altn alnmas gerektiini savunmaktadr. Bunun iin,
ekonomik faaliyetlerin anayasal erevede snrlandrlmas nerilmektedir.
Bu yaklaflmn temelinde, piyasa baflarszl teorisine karfllk gelifltirilen
devletin baflarszl teorisi vardr. Buchanana gre, devletin baflarszlnda
Keynesyen iktisadi anlayfl dorultusunda hareket eden akademisyenler, brokratlar ve politikaclar nemli bir yere sahiptir. nk; Keynesyen iktisat, devletin ekonomiye aktif mdahalesini ngrr. Dolaysyla bu mdahaleci devlet anlayfl, kamu sektrnn zaman ierisinde bymesine yol amfltr. Keynesyen grfln uygulanmas sonucunda denk bte ilkesi zedelenmifl ve bu durum bte aklarnn
ortaya kmasna neden olmufltur. Bte aklarnn ortaya kmasnda kamunun i
ve dfl borlarnn artmasn ve para basma yetkisinin snrsz bir flekilde kullanlmasn ortaya karmfltr. Devlet harcamalarnn hzl bir biimde artmas, hzl byme, ayn zamanda eflitli siyasal ve ekonomik sorunlar da beraberinde getirmifltir. Bu olumsuz tablonun giderilebilmesi iin, anayasalara, ekonomik konularda
hkmetlerin tasarruflarn snrlayc hkmler koymak gerekir.
Bte aklarnn borla finansmann karfllanmasnda oluflacak nemli problemlerden birisi de gelecek nesillerin vergi yknn artacak olmasdr. Bugnk
nesillerin, gnll olarak devlete verdikleri borlarn, anapara ve faizlerinin denmesi iin gerekli vergi artfln, gelecek nesiller yklenmek zorunda kalacaktr.
nk; borlanmann yk, borlanmann gereklefltirildii dnemde deil, borlarn anapara ve faizlerinin denmesi esnasnda ya da sonrasnda ortaya kar. Dolaysyla bor ykn taflyanlar bu nesiller deil, gelecek nesiller olacaktr.
Anayasal iktisata dier bir destek, M. Friedmandan gelmifltir. Enflasyonun dnyann birok lkesinde ou zaman parasal bir sorun olduunu belirten M. Friedman, anayasaya konulacak bir hkmle siyasal iktidarn para arzn ylda % 5ten
ok ve % 3ten az olmayacak flekilde artrlmasnn salanmasn nermifltir. Siyasi iktidarn para arzn snrlandrarak enflasyonu nlemek amacyla ortaya konmufl
olan bu dflnce, ok gemeden genellefltirilmifl ve btn ekonomik politikalar
iin uygulanmas savunulur hale gelmifltir.
Anayasal iktisat grfln benimseyenlerin grflleri flu flekilde zetlenebilir;
devletin yrtmfl olduu faaliyetlerin, tamamen piyasa ekonomisi kurallar erevesinde yrtlmesi esas olmal, bunu yaparken hkmetlerin piyasaya mdahalelerini nlemek iin, lkelerin anayasalarna, devletlerin ekonomik ve mali hareket olanaklarn kstlayan hkmler konulmaldr. Devletlerin borlanma, para
basma ve vergi koyma gibi alanlarda serbest hareket olanaklarn snrlamak, bunlardan birkadr. Anayasalara bu tr hkmler konulmasndaki ama, politikac ve
brokratlarn keyfi davranfllarn nlemektir.
SIRA SZDE devletin ekonomideki rolne iliflkin grflleri nelerdir?
Anayasal iktisatlarn
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
KRESELLEfiME VE KAMU MALYES

Kreselleflme; ekonomik, sosyal, teknolojik, kltrel, politik ve evresel alanlarda
dnya apnda btnleflmenin ve dayanflmann artmas anlamna gelmektedir. Kreselleflme 1980li yllardan itibaren dnyann gndemine oturmufltur. Ekonomik,
toplumsal ve siyasal yaplarda meydana gelen deiflimler, devletin klasik fonksiyonlarnda da deifliklie gitme zorunluluunu beraberinde getirmifltir. Devlet, birok
alanda retimden ekilmifl, mmkn olan alanlar (yar kamusal mallar, baz doal
tekeller gibi) piyasaya brakmaya bafllamfltr. Ancak, kreselleflmeyle birlikte, ulus
devletin rolnn ortadan kalkmad grlmektedir. Hatta baz iktisatlar, kreselleflen dnyada devletin rolnn daha da arttna iliflkin bulgular ne srmektedir.
Kreselleflmenin, retimin kresel dzeyde rgtlenmesi ve mali piyasalarn
btnleflmesi olmak zere, ekonomik alanda iki temel boyutu olduu ileri srlmektedir. retimin kresel dzeyde yeniden rgtlenmesi, byk flirketlerin retimlerini 1960lardan itibaren maliyetlerin daha dflk olduu blgelere, zellikle
Gney Dou Asyaya kaydrmalaryla bafllamfl olan bir sretir. Bu sre uluslararas iflblmnn yeni bir safhas olarak ortaya kmfltr. 1980li yllardan itibarense giderek artan bir flekilde, sermaye hareketlerinin serbestleflmesi ve haberleflme teknolojisinin geliflmesi, mali piyasalarn btnleflmesi olgusunu ortaya karmfltr. Bu iki olgu birlikte, kreselleflmenin ekonomik boyutu olarak ifade edilen
sreci yaratmfltr.
Kreselleflme srecinde devletin fonksiyonlarnda nasl bir deiflme olaca konusunda iki farkl grfl vardr. Birinci grfl, kreselleflmenin devletin fonksiyonlarn zayflataca, yetki alann daraltaca ve siyasi erkin byk lde uluslararas kurumlara devredilecei ynndedir. kinci grflse kreselleflmenin devletin baz yetkilerini kaybetmesine neden olmakla birlikte, baflka alanlarda, daha gl bir
ulus devlete ihtiya duyulmasna neden olan bir ortam yaratt yolundadr.
Dnyada kreselleflmeyle ilgili geliflmeler incelendii zaman, kreselleflmenin
devletin baz fonksiyonlarn azaltp, bazlarnysa artrd grlmektedir. Mali piyasalarda, sermayenin, uluslararas serbest dolaflm ve uluslararas ticarette kresel
piyasalarda rekabet etmek, sermayenin yeniden retimi iin gerekli unsurlardr. Bu
noktada devletin en nemli rol, bu dolaflm kolaylafltrmak ve bu rekabeti glendirmek haline gelmifltir. Devletin, zellikle sosyal refah salama fonksiyonunda
azalma, daha belirgindir. Firmalarn uluslararas alanda rekabet edebilirliini glefltirdii iin, cretlerin yani emek maliyetlerinin devlet tarafndan dflk tutulmaya alflld grlmektedir. Ancak bu durum, zellikle sermaye zerindeki yklerin kaldrlmas ya da azaltlmas fleklinde olmufltur. Refah devletinin kapsam, bir
miktar azalmakla birlikte, birok sanayileflmifl lkede ok byk bir dflme gstermemifltir. Sosyal refah hizmetlerinin finansman biimlerinde zel bireysel emeklilik ve salk sigortalarnn teflvik edilmesiyle deifliklikler meydana gelmifltir.
Kreselleflmenin nemli unsurlarndan bir tanesi olan, sermayenin uluslararas
serbest dolaflmnn nndeki en byk engellerden biri, sermaye gelirlerinin yksek oranda vergilendirilmesidir. Devletler, vergi hslat salamayla lkeye sermaye girifli salama ikilemi arasnda kalmfllardr. Sonu olarak sermaye zerindeki
vergiler azaltlmfltr. Dolaysyla devletin gelirleri, vergiler yoluyla yeniden datm fonksiyonu azalmfl, bunun sonucunda birok lkede gelir dalm bir miktar
bozulmufltur.
13
14
Kamu Maliyesi
Devletin artan fonksiyonlar flyle sralanabilir:

fiirketlerin, kresel piyasalarda rekabet edebilmesi iin, arafltrma gelifltirme
harcamalar gibi, rekabet ve verimliliin nemli bir unsuru olan, teknolojinin gelifltirilmesi iin gerekli harcamalar yapmak.
fiirketlerin, rekabet edebilmek iin ihtiyac, olan teflvikleri salamak.
Mlkiyet haklarnn korunmas ve zellefltirmenin yasal altyapsnn hazrlanmas gibi, piyasalar dzenleyici faaliyetlerde bulunmak.
Sonu olarak kreselleflmeyle devletin fonksiyonlarnn azalmadn ancak
kkl deiflimlerin yaflandn ilerleyen dnemlerde de bu deiflimlerin devam
edeceini syleyebiliriz.
SIRA SZDE
10
Kreselleflme
kamu
maliyesine ne gibi fonksiyonlar yklemifltir?
SIRA
SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
15
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Kamu maliyesi kavramn tanmlamak

Kamu maliyesi devletin harcamalarn ve gelirlerini incelemektedir. Bir lkenin milli gelirinin bir
blm, devlet tarafndan, kamu harcamalarn
finanse etmek iin kullanlr. Kamu harcamalar,
kamu kesimi birimleri tarafndan bildirilen kamu
hizmeti taleplerini karfllamak iin, bir kamu btesiyle dzenlenen ve gereklefltirilen harcamalardr. Kamu kesimi birimleriyse lke halknn
ihtiya duyduu hizmetleri sunmak iin, brokratik bir dzen iinde rgtlenmifl, idari yaplardr. Kamu kesimi birimlerinin sunduu hizmetlerin, toplumun tercihlerin, ne dereceye kadar karfllad ve asl nemlisi, tam olarak karfllayabilmesi iin nasl bir kurumsal yap gerektii, kamu
maliyesi disiplininin iinde yer alan konulardr.
Devlet kavramn tanmlamak
Devletin dar tanmna gre; Devlet, bir toprak
paras zerinde, bir otorite altnda yaflayan insan topluluudur. Daha genifl bir tanmla; devlet, ortak bir hayat ve kltr paylaflan bir toplumda, bu toplumu dzenleme, bu topluma gvenlik, refah ve huzur salama amacn gden,
bu amaca ynelik olarak kanun koyma, bu kanunlar uygulama, yarglama ve cezalandrma gibi glere sahip olan kurumdur.
N
A M A
N
A M A
Devletin elerini zetlemek

Devletin temel olarak esi bulunmaktadr.
Bu eleri millet, lke ve egemenlik olarak sayabiliriz. Devletin befleri unsurunu millet oluflturmaktadr. Gnmzde her milletin kendi kaderine sahip ve hkim olmas grflne dayanan mill devlet anlayfl yerleflmifltir. Devletin varl,
ncelikle insan topluluunun varlna baldr.
Devletin toprak unsurunu lke oluflturmaktadr.
Devlet iktidarnn kullanm alannn snrlarn belirleyen corafi alandr. Devletin iktidar unsurunu egemenlik oluflturmaktadr.
Devletin ekonomiye mdahale etmesini savunan

grflleri aklamak
Devletin ekonomiye mdahalesi fikri 16. yzylda merkantilistlerle bafllar. Sosyalist grfle greyse tm retim aralarnn devlete ait olmas
ve kural olarak da lkenin ekonomik faaliyetlerinin tmnn devlet tarafndan yrtlmesi
esastr. Keynesin eserinde, durgunluktan klmas iin, maliye politikas aralarnn etkin kullanlmasnn gerektii savunulmaktadr. Buna gre; iflsizlik, enflasyon gibi sorunlar vergileme ve
harcama politikalaryla etkilenebilecek, ekonomik faaliyetlerdeki ciddi yavafllamalar ve depresyon engellenebilecektir. Keynesyen maliye, devlete, ekonomik hayat ynlendirme asndan
nemli fonksiyonlar yklemifltir. Ekonomik byme ve kalknmann salanmas, ekonomide istikrarn temini, adil gelir dalmnn salanmas,
devletin asli fonksiyonlar olarak tespit edilmifltir. Yani devlet, kriz dnemlerinde retimi artrmak, enflasyon dnemlerinde parann satn alma
gcn dflrmemek ve gelir dalmnda adaleti salamak ynnde nlemler almak suretiyle
ekonomik ve sosyal hayata mdahale etme durumunda kalmfltr.
Kreselleflmenin kamu maliyesi zerindeki etkilerini deerlendirmek
Dnyada, kreselleflmyle ilgili geliflmeler incelendii zaman, kreselleflmenin devletin baz
fonksiyonlarn azaltp, bazlarnysa artrd grlmektedir. Devletin en nemli rol, sermaye
dolaflmn kolaylafltrmak ve uluslararas rekabeti glendirmek haline gelmifltir. Sonu olarak
sermaye zerindeki vergiler azaltlmfltr. Dolaysyla devletin gelirleri, vergiler yoluyla yeniden
datm fonksiyonu azalmfl ve bunun sonucunda birok lkede gelir dalm bir miktar bozulmufltur.
16
Kamu Maliyesi
Kendimizi Snayalm
1. Devleti kendisini ynetenlerden ayr bir varla sahip, bir kurumlar ve hizmetler sistemi olarak aklayan
devlet tanm afladakilerden hangisidir?
a. Aristotelesi devlet
b. Organik devlet
c. Toplum szleflmesi devleti
d. Hegelci devlet
e. Marksist devlet
2. Devlet, kendi irade, ehliyet, yetenei ve amalar
olan, bir niversiteye benzetilebilecek cisimleflmifl bir
kifli, dnyadaki ilahi dflnce ve milli bir ruh olarak gren devlet tanm afladakilerden hangisidir?
a. Organik devlet
b. Aristotelesi devlet
c. Toplum szleflmesi devleti
d. Hegelci devlet
e. Marksist devlet
3. Afladakilerden hangisi bir toprak paras zerinde,
bir otorite altnda yaflayan insan topluluudur?
a. Piyasa
b. Brokrasi
c. Devlet
d. Bask grubu
e. Semen
4. Devletin befleri unsuru afladakilerden hangisidir?
a. Millet
b. Vatan
c. lke
d. ktidar
e. Egemenlik
5. Devletin en nemli amacnn lke hazinesinin sahip
olduu altn ve gmfl gibi deerli madenleri arttrmak
olduunu ileri sren grfl afladakilerden hangisidir?
a. Klasik liberal grfl
b. Keynesyen grfl
c. Sosyalist grfl
d. Anayasal ktisat Grfl
e. Merkantilist grfl
6. Braknz yapsnlar, braknz gesinler ifadesi afladaki grfllerden hangisine aittir?

a. Merkantilist grfl
b. Klasik liberal grfl
c. Keynesyen grfl
d. Sosyalist grfl
e. Anayasal ktisat Grfl
7. Klasik liberal grfln fikir babas dflnr afladakilerden hangisidir?
a. A. Smith
b. J. M. Keynes
c. Aristoteles
d. J. Buchanan
e. J. Locke
8. Keynes grfllerini afladaki hangi olay zerindeki
gzlemlerinden gelifltirmifltir?
a. Birinci dnya savafl
b. Sanayi devrimi
c. Amerikan ihtilali
d. Fransz ihtilali
e. 1929 ekonomik buhran
9. Piyasa ekonomisi kurallar esas olmal ve hkmetlerin mdahalelerini nlemek iin anayasaya devletlerin ekonomik ve mali hareket olanaklarn kstlayan
hkmler konulmaldr grfl afladaki yaklaflmlardan hangisine aittir?
a. Merkantilist grfl
b. Klasik liberal grfl
c. Keynesyen grfl
d. Anayasal ktisat Grfl
e. Sosyalist grfl
10. Kreselleflmenin kamu maliyesi zerindeki etkileri
ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi sylenemez?
a. Devlet arafltrma-gelifltirme harcamas yapmaktadr
b. Devlet flirketlere teflvik salamaktadr
c. Devletin sosyal refah fonksiyonu artmfltr
d. Sermaye zerindeki vergiler azaltlmfltr
e. Devlet mlkiyet haklarn korumaktadr
17
Yaflamn inden
Kreselleflmeyi iyi anlamak isteyen Trkiyeye
baksn
Gila BENMAYOR
Colombia niversitesi, 8inci Kresel Merkezini stanbulda at. niversitenin Rektr Lee Bollinger, Kreselleflme olgusunu en iyi anlayabilecek yerlerden biri
Trkiye. Trkiyenin ykselen bir ekonomisi ve politik
gc var. Dnyann hibir noktas bu kadar ilgin deil dedi.
NEW York merkezli Columbia niversitesinin Rektr
Lee C. Bollinger, ifade ve basn zgrl alanlarnda
ABDnin nde gelen bilim insanlar arasnda.
ABDde inan ve ifade zgrlnn garantisi olarak zetleyebileceimiz Birinci Anayasa Deifliklii
uzman.
Getiimiz yl stanbul Teknik niversitesinde zgr
Basn iin zgr bir Dnya bafllkl bir konferans veren Lee Bollinger son kitabnda Uninhibited, Robust
and Wide-Open 21. yzylda zgr basnn nemini
ele alyor.
Columbia niversitesinin stanbuldaki Kresel Merkezinin alflna katlan Lee Bollinger ile Sultanahmet
civarnda tarihe doru bir yolculua kmadan nce
konuflma frsat buldum.
niversitenin, New York, Santiago, Paris, Pekin, Mumbai, Beijing, Ammandan sonra sekizincisini stanbulda
at Kresel Merkezin Direktr pek Cem Taha.
Trkiye ykselen ekonomi

Neden stanbulda ve neden flimdi Columbia niversitesinin Kresel Merkezi?
- Kreselleflme olgusunu iyi anlamak istiyorsanz Trkiye bunun iin en iyi yerlerden birisi. Zira ykselen
ekonomisi, ykselen bir politik gc var ve Trk
toplumu dnya ekonomisine ve siyasetine entegre
olmaya hazr gelmifl bir durumda. Konumu ilgin.
Geliflmifl lkelerle, geliflmekte olan lkelerin ortasnda. Bence dnyann hibir noktas bu kadar ilgin
deil. fiimdilerde gcn Batdan Douya kaydndan sz ediyoruz. lkeniz tam bu bu kaymann ya
da deiflimin gereklefltii noktada diyebilirim. stanbul, Ortadou ve Arap lkelerinde olup bitenlerin, Afrikadaki geliflmelerin, Rusyann, Dou Avrupa lkeleriyle ve Kafkasyann kolaylkla izlenebilecei bir baflkent diyebilirim. Beijing da ayn flekilde o blgenin baflkenti. Kreselleflmenin iki boyu-
tu var. Biri ekonomik yani pazarlar, snrlar kapitalizme alyor. inde, Hindistanda flaflrtc geliflmeler yaflanyor. Trkiyenin dinamik ekonomisi etkiliyor. Dier boyutu biliflim teknolojilerinin inanlmaz
geliflimi. nmzdeki on yllarda ok ilgin fleyler
yaflanacak ve bizim gibi iddial niversiteler bu geliflmeleri incelemek, bu konuda dflnmek ve arafltrmalar yapmak zorundalar.
ABD kaytsz kalamaz
Trkiyeye baktnzda nasl bir lke gryorsunuz? Demokrasi mi? Yar demokrasi mi? Ortadou
lkesi olmadmz kesin ama ifade zgrlnde
rnein ciddi sorunlar yaflyoruz. Meslektafllarmz
cezaevlerinde.
- fade zgrl anlamnda olsun, dier alanlarda
olsun buradaki kayglarn farkndaym. Trkiyenin
insanlaryla ve dier lkelerin insanlaryla bu sorunlar burada ele almak yapacamz en nemli ifllerden biri. Kresel bir toplum gelifliyor. Toplumlarn
birbirine bamllk durumunu deerlendirecek kurumlar oluflturmak, yeni yaflam biimleri gelifltirmek
zorundayz. ABD dnyann dier tarafnda olup bitenlere kaytsz kalamaz. Byle yaparsa ekonomik
skntlarla karfl karflya kalr. Dflnn ki, flirketlerinin gelirlerinin yars ABDnin dflndan geliyor. Ben
bir Amerikan vatandafl olarak bu lkede ya da baflka bir yerde ifade zgrlnn, basn zgrlnn nasl gelifleceini dikkate almak zorundaym.
Eskiden bununla insan haklar asndan ilgilenirdim. Ama flimdi bu birbirine bamllk meselesi
nedeniyle anlamam gereken pratik bir sorun olarak
bakyorum. Senin sorunun benim sorunum. ABDde
basn zgrlyle ilgili ilkeler bugn gldr.
Bunlar 1960larda hayata geti. 1950lerde kt fleyler yaflanmflt.
Son gnlerde dnyay sarsan olaylara gelirsek... Sizce Wall Streeti flgal Et gsterileriyle Arap Bahar
gsterileri arasnda bu iliflki var m?
- kisi de ekonomik sistemin sorunlarna baflkaldrda
benzefliyor. Amerikan ekonomik sistemi, gelir uurumuna, frsat eflitsizliine de yol aabiliyor. Ekonomik sistemler farkl olsa da - biri serbest piyasa sistemi, dieri devlet kontrolnde- Arap Baharnda da
frsat eflitsizliinin tepkilere yol atn grdk.
ABDde benim byk durgunluk diye tanmladm
18
Kamu Maliyesi
dnemde yani 2007- 2008 yllarnda 8,5 milyon kifli

iflini kaybetti. O dnemden bu yana 1,5 milyon yeni
ifl yaratld. flsizlik yzde 9. ok ciddi bir durum bu.
Detroit gibi otomotiv sektrnn merkezi olmufl bir
flehirde iflsizlik oran yzde 40. Byk bir trajedi yaflanyor. Terk edilmifl ev says 600 bin. Felakete uramfl bir flehir deyince aka sellerden tr New Orleans geliyor ama Detroit de ayn flekilde byk bir
darbe yedi.
New York Merkez Bankasn da ynetiyor Trk
banka stratejisini merak ediyor
Bu ay izleme frsatn bulduum toplantlarda, -l
Denizdeki DEF ya da Cannesdaki B20- hep flu konunun gndeme geldiine tank oldum. Mevcut eski kurum rnein IMF, Dnya Bankas dnyann sorunlarn ynetemiyor. Yenilerine ihtiya var. Siz buna ne diyorsunuz?
- Kesinlikle yeni kurumlar infla etmeliyiz. Kresel Merkezlerde yrtlen arafltrmalarn temel motivasyonu bu. Dnya ekonomik geliflmelerle ve biliflim teknolojileriyle deifliyor ve ne yazk ki elimizin altnda
bu deiflimle bafla kabilecek kurumlar yok. Baz
sistemleri regule edecek kapasitemiz yok. Bakn bir
rnek vereyim. Ben ayn zamanda New York Merkez Bankas Ynetim Kurulu Baflkanym. Bankalar
regle edecek bir kurum yok. Tamamen gnll
bir sisteme dayanyor. Standartlar istersen gelifltirirsin, istemezsen gelifltirmezsin. fiimdi Columbia niversitesinden bir ekip dnyadaki bankaclk sistemlerini arafltryor ve nmzdeki gnlerde stanbula
gelecek. Trk bankalar ok etkili reformlar uyguladlar. Ekibimiz burada nasl stratejilerin uygulandn inceleyecek.
Dnyada fazlasyla sorun olduunu grdk

Wall Street olaylarn televizyonda izlerken protestocular arasnda ekonomist Jeffrey Sachs da grdm. Oradayd protestocularla dayanflma halinde.
Jeffrey Sachs hl Columbia niversitesine bal
Dnya Enstitsnn baflnda deil mi? Ne yapyor
bu enstit?
- Columbia niversitesindeki bu enstit 10 yl nce,
kresel sorunlara bilim, mhendislik ve kamu politikalaryla are bulmak zere kuruldu. Afrikadaki
yoksullua ya da Hindistanda zor koflullarda yaflamlarn srdrenlere el uzatt gibi, deprem, iklim deifliklii, su sorunu gibi fleylerle de uraflyor. Columbia niversitesi, dnyada fazlasyla sorun olduunu anlad. Jeffrey Sachs ok zel yetenekleri olan
biri ve bu iflleri koordine edebiliyor. Dnya Enstitsnn rnein Bangladeflte bir projesi var. Medikal
bir ekibimiz kaynak sularna karflan arseniin salk
zerindeki etkilerini arafltryor.
Nkleere gveni arafltryor
niversitenizin zel sektrle iflbirlii nasl?
- yi bir iflbirliimiz var. la sektryle ilgili baz arafltrmalar yrtyoruz. Ayn flekilde nkleer enerjinin
ne kadar gvenli olup olmadn arafltryoruz. Yenilenebilirle ilgili alflmalarmz var.
Kaynak: HRRYET GAZETES, http://www.hurriyet.
com.tr/yazarlar/19188822.asp, 08.11.2011
19
Okuma Paras
Keynes Haklyd
Paul KRUGMAN
John Maynard Keynes 1937de, Maliye Bakanlnn
kemer skmas iin doru zaman, durgunluk deil ekonomik byme dnemidir demiflti. Bir sre sonra Roosevelt bteyi fazla erken dengelemeye alflarak, o
ana dek istikrarl biimde toparlanan ABD ekonomisini
durgunlua sokacak ve Keynesi hakl karacakt. Durgunlua giren bir ekonomide devlet harcamalarn ksmak, ekonomiyi iyice durgunlafltrr. Gl bir toparlanma gerekleflmedike, kemer sklmamaldr. 2010un
sonu ile 2011in baflnda, ekonomilerimiz finans krizini
takip eden durgunluktan daha yeni kmaya bafllad
halde, Bat dnyasndaki siyasetilerle karar alclar maalesef iflleri daha iyi bildiklerine ve istihdam yerine aklara odaklanmamz gerektiine inand. Bu Keynes karflt inanflla hareket eden siyasetiler, sonunda Keynesi
tekrar hakl kard. Tabii, Keynesin hakl ktn syleyerek genel inanflla elifliyorum. Obamann teflvik
paketinin istihdamda byk artfl salayamamas zellikle Washingtonda, devlet harcamalarnn istihdam yaratamadna kant olarak gsteriliyor. Ama hesap kitap
yapanlarmz, te birinden fazlas grece etkisiz vergi
indirimi dzenlemeleri ieren 2009 tarihli Toparlanma
ve Yeniden Yatrm Yasasnn, durgunluun boyutu
karflsnda ok kk kalacan daha en baflta fark etti. Keynesi iktisadn asl snav, ABD hkmetinin ekonomiyi canlandrmak iin gereklefltirdii, eyalet ve yerel dzeydeki kesintilerle byk lde geersiz hale
gelen gnlsz abalar deildi. Bu snav, acil yardm
alabilmek iin ok sert mali sklafltrma uygulaynca reel gayrisafi yurtii hslalar ift haneli oranlarda gerileyen ve Byk Buhran leinde ekonomik durgunlukla bouflan, Yunanistan ve rlanda gibi lkelerde verildi. Siyasi sylemlerimize hkim olan ideolojiye gre,
bunun olmamas gerekiyordu. Kongre Ortak Ekonomi
Komitesinin Cumhuriyeti yeleri Mart 2011de, Daha
Az Harca, Daha Az Borlan, Ekonomiyi Byt bafllkl
bir rapor yaynlad. Durgunluk srasnda harcamalar
ksmann durgunluu daha da ktlefltireceine dair
kayglarla alay edilen raporda, kesintilerin tketicilerle
flirketlerin ekonomiye duyduu gveni artraca ve bunun daha hzl byme yaratabilecei savunuldu. Bu
yeler daha o zaman bile iflin asln bilmeliydi: Tezlerini kantlamak iin gsterdikleri, gemiflteki szde genifllemeci kemer skma rnekleri oktan rtlmflt.
Ayrca can skc bir gerek vard: Sa grfll ou kifli 2010 ortasnda, rlanday harcama kesintilerinin faydalarn gsteren bir baflar yks ilan etti ama rlandadaki durgunluk derinleflti ve yatrmclarn hissettii
gven duygusu kayboldu. Ayn fley 2011de flaflrtc flekilde yeniden oldu. rlandann krizi atlattna ve kemer skmann ifle yaradn kantladna dair birok
aklama yapld. Ama rakamlar geldiinde, bunlarn
ncekiler kadar i karartc olduu grld. Ancak acil
harcama kesintileri konusundaki srar siyasi tartflmalara hkim olmaya devam etti ve ABD ekonomisini kt
flekilde etkiledi. Federal dzeyde yeni kemer skma nlemleri alnmad doru. Ama Obamann teflvik tedbirlerinin zayflad ve paraya skflan eyaletlerle yerel
idarelerin kesintileri srdrd ortamda, bol miktarda
pasif kemer skma gzlendi. Yunanistan ve rlandann
kemer skmaktan baflka areleri olmadn ve aksi halde borlarn deyemeyip Eurodan kmak zorunda
kalacaklarn syleyebiliriz. Ama 2011den alnan bir dier ders, ABDnin eskiden ve flimdi seenei olduudur. Washington kamu ana kafay taksa da, piyasalar bunun tam aksine daha fazla borlanmamz gerektii mesajn veriyor. 2011e ABD Merkez Bankasnn
(FED) tahvil almn durdurmas, derecelendirme kurulufllarnn AAA notumuzu krmas veya Sper Komitenin anlaflma salayamamas halinde hemen gerekleflecek Yunanistan tarz bir bor krizine dair korkun
uyarlarla girdik. Ama FED tahvil alm programn Haziranda durdurdu. Standard & Poors Austosta ABDnin
notunu krd. Sper Komite Kasmda kmaza sapland
ve ABDnin borlanma maliyeti dflmeye devam etti.
Aslnda enflasyona karfl korumal ABD tahvilleri flu anda negatif faiz sunuyor yani yatrmclar, paralarn tutmas iin ABDye para demeye raz. Szn z, 2011
siyasi sekinlerimizin gerekte sorun yaratmayan ksa
dnemli aklara kafay takt ve bu srete hakiki sorunu (ekonomik durgunluk ve yksek iflsizlik) daha da
ktlefltirdii bir yl oldu. fiimdilik iyi haber, Baflkan
Obamann zamansz kemer skmaya karfl nihayet tekrar mcadele etmeye bafllamas ve siyasi kavgay kazanyor gibi grnmesi. nmzdeki dnemde, Keynesin
tpk 75 yl nce olduu gibi her anlamda geerli olan
tavsiyesine sonunda gerekten uyabiliriz.
Kaynak: NEW YORK TIMES, http://www.sabah.com.
tr/NewYorkTimes/2012/01/09/keynes-hakliydi,
09.01.2012
20
Kamu Maliyesi
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
Sra Sizde Yant Anahtar
1. a
Sra Sizde 1
Toplumlarn yaps gz nne alndnda, devletin vazgeilemez bir nemi olduunu grmekteyiz. nsanlar
toplu yaflama eilimine sahip sosyal varlklardr. Yaratlfl gerei, doru ve yanlfl kavramlarna sahiptirler.
Doruya uygun bir dzen iinde yaflamak isterken, yanlfl yapanlarn da engellenmesini arzu ederler. flte bu
nedenledir ki, insanlara birtakm kurallar koyacak ve
bu kurallara uyulmasn salayacak bir otoritenin varl zorunludur.
2. d
3. c
4. a
5. e
6. b
7. a
8. e
9. d
l0. c
Yantnz yanlfl ise Devlet Kavram konusunu

yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Devletin eleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Merkantilist Grfl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Klasik Liberal Grfl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Klasik Liberal Grfl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Keynesyen Grfl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Anayasal ktisat Grfl
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kreselleflme ve Kamu Maliyesi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Devletin ok ynl ve soyut bir kavram olmas, genel
bir tanmnn yaplmasn glefltirmektedir. Bu nedenle literatrde devletin pek ok farkl tanmyla karfllafllmaktadr.
Sra Sizde 3
Devletin eleri olan millet, lke ve egemenlik birbiriyle dorudan iliflkilidir. Bir devletin devlet olarak adlandrlabilmesi iin bu enin tmn iinde barndrmas gerekmektedir. lkesi olmayan topluluklar devlet
saylamayaca gibi egemenlie sahip olmadan da devlet vasfna sahip olunamaz.
Sra Sizde 4
Devletin ekonomiye mdahalesi fikri merkantilistlerle
bafllar. Merkantilizmde temel dflnce toplumun zenginliidir. Merkantilizm taraftarlar, devletin en nemli
amacnn toplumu zenginlefltirmek olduunu ve bunun
da lke hazinesinin sahip olduu altn ve gmfl gibi
deerli madenlerin arttrlmasyla salanabileceini savunmufllardr.
Sra Sizde 5
Fizyokratlar liberalizmin ncleridir. Devlet mdahalesine karfldrlar. Toplum hayatn yneten bir doal dzenin varlna inanrlar. Tarm sektrnn dflndaki
tm sektrlerin ksr olmas ve net haslann sadece topraktan saland, fleklindeki grflleri sonucunda tek
verginin tarm sektrnden alnmasn savunmufllardr.
21
Yararlanlan Kaynaklar
Sra Sizde 6
Klasik liberal yaklaflma gre, devlet sadece yasa ve hukuk dzenini devam ettirerek, zel mlkiyet haklarn
korumal ve szleflmelerin uygulanabilmesi iin gerekli
ortam hazrlamaldr. Bylece devletin ekonomiye karflmas minimum dzeyde tutulurken, btn ekonomik
etkinlikler piyasa ekonomisi tarafndan yerine getirilmelidir.
Sra Sizde 7
Sosyalist grfle gre, tm retim aralarnn devlete ait
olmas ve kural olarak da lkenin ekonomik faaliyetlerinin tmnn devlet tarafndan yrtlmesi esastr. Bu
grfl, zel mlkiyeti ve zel kesimi ilke olarak kabul
etmemifltir. zel mlkiyet, sadece, kiflisel emee dayanan ve el sanatlarna iliflkin olarak faaliyet yrten kk iflletmelere tannmfltr.
Sra Sizde 8
Keynesyen maliye, devlete ekonomik hayat ynlendirme asndan nemli fonksiyonlar yklemifltir. Ekonomik byme ve kalknmann salanmas, ekonomide
istikrarn temini, adil gelir dalmnn salanmas devletin asli fonksiyonlar olarak tespit edilmifltir. Yani devlet, kriz dnemlerinde retimi artrmak, enflasyon dnemlerinde parann satn alma gcn dflrmemek ve
gelir dalmnda adaleti salamak ynnde nlemler
almak suretiyle ekonomik ve sosyal hayata mdahale
etme durumunda kalmfltr.
Sra Sizde 9
Anayasal iktisat yaklaflm siyasal aktrlerin tpk bireyler gibi kendi karlar dorultusunda hareket ettiini
belirterek, siyasal gcn gerek iktisadi gerekse mali uygulamalarnn disiplin altn alnmas gerektiini savunmaktadr. Bunun iin ise, ekonomik faaliyetlerin anayasal erevede snrlandrlmas nerilmektedir.
Sra Sizde 10
fiirketlerin kresel piyasalarda rekabet edebilmesi iin
arafltrma-gelifltirme harcamalar gibi rekabet ve verimliliin nemli bir unsuru olan teknolojinin gelifltirilmesi
iin gerekli harcamalar yapmak. fiirketlerin rekabet
edebilmek iin ihtiyac olan teflvikleri salamak. Mlkiyet haklarnn korunmas ve zellefltirmenin yasal altyapsnn hazrlanmas gibi piyasalar dzenleyici faaliyetlerde bulunmak.
Akgz Ersoy, B. (2009). Devletlerin Mali Rolleri

Ekonomik Bymelerini Nasl Etkiler?, Celal
Bayar niversitesi Matbaas, Manisa.
Aktan, C.C. (2003). Deiflim anda Devlet, 1. Bask,
izgi Kitabevi Yaynlar No: 91, Bilim - Toplum Siyaset No: 22, Konya.
Kirmanolu, H. (2009). Kamu Ekonomisi Analizi, 2.
Bask, Beta Basm Yaym Datm A.fi., stanbul.
Kovanclar, B., Miynat, M. ve Bursalolu S.A. (2007).
Kamu Maliyesinde Kresel Deiflimler, Gazi
Kitabevi Tic. Ltd. fiti., Ankara.
Mutluer, M.K., ner E. ve Kesik A. (2007). Teoride ve
Uygulamada Kamu Maliyesi, 1. Bask, stanbul
Bilgi niversitesi Yaynlar No: 185, Hukuk 11,
stanbul.
Orhaner, E. (2000). Kamu Maliyesi, Gazi Kitabevi,
Ankara.
Rosen, H.S. (1995). Public Finance, 4. Bask, Princeton
University Press, New Jersey.
Sabuncu, Y. (2000). Anayasaya Girifl, 6. Bask, maj
Yaynevi, Ankara.
Stiglitz, J.E. (2000). Economics of the Public Sector,
3. Bask, W. W. Norton & Company, New York.
Uluatam, . (2009). Kamu Maliyesi, 10. Bask, maj
Yaynevi, Ankara.
Varcan, N. ve akr, T. (2008) (eds). Kamu Maliyesi, 3.
Bask, T.C. Anadolu niversitesi Yayn No: 1682,
Eskiflehir.
KAMU MALYES
Amalarmz
N
N
N

Kamu maliyesinin ifllevlerini tanmlayabilecek;
Kamu maliyesinin ifllevlerinin ekonomideki rollerini aklayabilecek;
Kamu maliyesinin ifllevleri arasndaki iliflkiyi analiz edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Piyasa baflarszl
Kamusal mallar
Ortak mallar
Dflsallklar
Erdemli mallar
Yar kamusal mallar
Kulp mallar
indekiler
Kamu Maliyesi
Kamu Maliyesinin
fllevleri
PYASA BAfiARISIZLIKLARI KURAMI

KAYNAK DAILIMI fiLEV
GELR DAILIMI fiLEV
EKONOMK STKRAR fiLEV
DZENLEME fiLEV
KAMU KESMNN fiLEVLERNN
UYUMU
Kamu Maliyesinin fllevleri

PYASA BAfiARISIZLII KURAMI
Farkl iktisadi dflnce okullarnn grfllerine bakarsanz, iktisatlarn birok konuda ounlukla grfl ayrl iinde olduklarn grebilirsiniz. Ancak iktisatlarn
zerinde bir biimde grfl birlii salad baz konular da bulunur. Bunlardan biri de piyasalarn her zaman mkemmel bir biimde alflmadn savunan piyasa
baflarszl kuramdr.
Piyasa baflarszl kuramnn temelleri 19. yzyln ikinci yarsnda faydac iktisatlar John Stuart Mill (1859) ve Henry Sidgwick (1885) tarafndan ortaya atlmfltr. Bu kuram 20. yzyln ilk yarsnda Arthur C. Pigou (1912, 1932), ikinci yarsnda ise Richard A. Musgravein (1958) katklaryla Neo klasik iktisadi dflncenin ve dolaysyla refah iktisadnn temel konularndan biri haline gelmifltir. Ancak
bu kuram gnmzde Keynesyen dflnce de iinde olmak zere eflitli iktisadi
grfller tarafndan baz deifliklikler yaplarak kabul edilmektedir.
Piyasa baflarszl kuramna gre, eksik rekabet, kamusal mallar, dflsallklar
ve eksik bilgi vb. koflullarn varl durumunda piyasalar kendi bafllarna etkinlii
salayamaz ya da yeterince etkin bir biimde alflmaz. Bu durumda baz mallar
fazla, baz mallar az miktarda retilirken, baz mallarsa hi retilmez. Bu kuram bize, piyasalarn etkin ya da yeterince etkin alflmad bu gibi durumlarda devletin
bu piyasalara hangi yollarla ve aralarla mdahale edeceini syler. Bu erevede
devletin en nemli mdahale aralar yasal dzenlemeler, vergiler, kamu harcamalar ve parasal politikalardr. Devletin bu aralarla mdahalesi sonucunda piyasalarn etkin hale getirilmesini savunan kurama, refah iktisadnda, ikinci en iyi kuram ad verilmektedir.
Neo klasik iktisatla kamu maliyesi disiplininin bulufltuu alanlardan biri olan
piyasa baflarszl kuram ekonomide devlete baz roller dfltn kabul etmekle birlikte, kaynaklarn datlmasnn asl mekanizmasnn piyasa olduunu savunur. te yandan, John Maynard Keynes, Joseph A. Schumpeter, Hyman P. Minsky
gibi iktisatlara gre piyasalarn (zellikle de finansal piyasalarn) bu baflarszlnn nedeni byk lde onlarn doalar gerei, istikrarsz olmalarndan kaynaklanmaktadr. Aflr borlanma, gevflek ynetsel kurallarla yatrmclarn hayvani
gdleri ve aklc olmayan psikolojileri, piyasalarn krlgan ve istikrarsz olmasna yol amaktadr. Bu durum dnemsel olarak ekonominin ykselifline ve ardndan dflflne (ya da tam tersine) yol aar. Bu noktada bu iktisatlarn zm
nerisi devlet mdahalesinin ve kamu kesiminin ekonomideki paynn artrlmas
anlamna gelen byk devlet kapitalizmidir.
ktisadi Dflnce Okulu:

Ekonomi kuram tarihindeki
farkl yaklaflmlar
tanmlamak zere kullanlan
kavram.
Faydac ktisat: Bir kiflinin
eylemlerin asl amacnn
kendi mutluluunu artrmak
olduunu savunan, en
nemli temsilcisi Jeremy
Bentham olan iktisadi
dflnce okulu.
Refah ktisad: ktisadn,
bireyin ekonomik refahn
mikroekonomik teknikler
kullanarak deerlendiren alt
dal.
kinci En yi Kuram: Bir ya
da birden ok optimalite
koflullar salanamadnda
nelerin olduunu inceleyen
bir refah iktisad kuram.
Hayvani gd: nsan
davranfllarn etkileyen ve
tketici gveni olarak
llebilen duygular
tanmlamak iin, iktisatta,
ilk kez Keynes tarafndan
kullanlan terim.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
24
Kamu Maliyesi
S O SZDE
R U
SIRA
S O SZDE
R U
SIRA
Richard A. Musgrave piyasa baflarszlklaryla mcadelede devlete dflen rolleri kamu maliyesinin
ifllevleri olarak 3 ana bafllk altnda toplamaktadr. Bu ifllevler;
D DfiKNKEAL TM
kaynak dalm, gelir dalm ve ekonomik istikrar ifllevleridir. Bunlara ek olarak,
devletin dzenleme (reglasyon) ifllevinin de var olduu genel kabul gren bir
SIRA SZDE
O R U btn bu ifllevlere daha yakndan bakalm.
yaklaflmdr.S fiimdi
D DfiKNKEAL T M
SIRA
S O RSZDE
U
AMALARIMIZ
DKKAT
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
N N
Piyasa baflarszl
AMALARIMIZ
D K K A Tdemek piyasalarn en etkin kaynak dalmn baflaramamas demektir. Bu durumda ekonomik kaynak israf oluflacaktr.
N N
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
Richard Musgravein
K T A The
P Theory of Public Finance adl klasik yaptnn Trkeye evirisi iin,
Orhan fiener ve Yaflar Methibayn Kamu Maliyesi Teorisi (3 cilt), kitabna bakabilirsiniz.
AMALARIMIZ
KAYNAK
fiLEV
T E L E VDAILIMI
ZYON
Piyasa baflarszl kuram, kaynak dalm ifllevini, kamu maliyesinin en nemli

ifllevi olarak
K kabul
T A Peder. Bu ifllevden kastedilen fley, devletin retici kaynaklar datmas faaliyetidir, baflka bir deyiflle retim grevlerini kendisinin stlenmesidir.
N T E R Nmekanizmasnn
ET
Bu ifllev piyasa
iflleyifline, daha dorusu iflleyememesine bal
olarak ortaya
kmaktadr.
Piyasa
mekanizmasnn
baz mal ve hizmetlerin salanTELEVZYON
masnda hi alflmamas ya da yetersiz alflmas, kaynak dalm ifllevinin temel
gerekesidir. Gerekten, piyasa mekanizmas kamusal mallar, ortak mallar, dflsallklar, erdemli mallar, doal tekeller, eksik piyasalar gibi durumlarn varlnda
N T E R N E T etkinlii salayamamaktadr. Hatta Joseph E. Stiglitze gre, bu
kaynak dalmnda
rneklere eksik piyasalar ve eksik bilgi durumlarnn varln da eklemek gerekir.
Kaynak dalmndaki etkinliin salanabilmesi iin kamu maliyesinin, kaynaklar
datmasna gereksinim vardr. zellikle bu ifllev, devletin zel ekonomiye mdahalesinin snrlarn belirlemede yol gsterici bir rol oynamfltr. Kaynak dalm ifllevine gereke oluflturan durumlar afladaki gibidir.
Kamusal Mallar
Rakip olmama: Bireylerin bir
maln tketiminde
birbirleriyle rekabet
etmemesi.
Dfllanamama: Bireyin maln

kullanmndan mahrum
braklmamas.
Mikroekonomi kuramnda kamusal mallarn ilk ayrntl analizi Amerikal iktisat

Paul A. Samuelson tarafndan 1954 ylnda yaplmfltr. Kamu harcamalarnn saf
kuram bafllkl makalesinde Samuelson, kamusal mallar ve zel mallar olarak u
durumlara karfllk gelen iki tr mal tanm yaparak modern kamusal mal kuramnn oluflumuna ilk ve en nemli katky yapmfltr. Bu alflmasnda Samuelson bir
kamusal maln temel zelliinin rakip olmama (non-rivalry), yani bireylerin bir
maln tketiminde birbirleriyle rekabet etmemesi olduunu ileri srer. Samuelson
daha sonra yaymlad makalesindeyse kendisi iki tr mal tanm yapmasna ramen gerekte bu iki u mal tr arasnda kalan pek ok kamusal faaliyetin bulunduunu, dolaysyla bu u durumlarn karflm olan (dier bir deyiflle, yar kamusal) durumlarn da analiz edilebileceini belirtir.
Samuelsonun zel mallarla kamusal mallar arasndaki ikilik varsaymna karfl
karak, kamusal mallarn tketiminde rekabetin olmamas nedeniyle sz konusu
olan ortak tketim koflulunun, bedeline katkda bulunsun ya da bulunmasn herkese uygulanmas gerektiini savunan iktisat Richard A. Musgrave olmufltur.
Musgravee gre, kamusal maln tanmnda Samuelsonun kofluluna ek olarak dfllanamama (non-excludability), yani bir bireyin bir maln kullanmndan (teknik
ya da politik nedenlerle) dfllanamamas koflulu da salanmaldr.
Modern maliye kuramnda kamusal maln bilimsel tanm Samuelson ve Musgravein yukarda deinilen katklaryla oluflturulmufltur. Buna gre kamusal mal rakip olmama ve dfllanamama zelliklerinin her ikisine birden sahip olan maldr.
25
2. nite - Kamu Maliyesinin fllevleri
Kamu mallarnn sahip olduu bu iki zellik, piyasa ekonomisinde, bu mallarn

etkin olarak retilememesine neden olmaktadr. Piyasa mekanizmas, fiyatlama yoluyla bireylerin kullanmdan dfllamaya dayal alflmaktadr. Fiyat demeyen bireyler maln kullanmndan dfllanmaktadr. Ancak, kamusal mallar, sahip olduklar zelikler nedeniyle faydalar bireyler arasnda blnemedii iin fiyatlandrlmaz
ve dolaysyla piyasa retimine konu olamaz.
Kamusal mallarn sahip olduu temel zellikler nelerdir?
SIRA SZDE
Baflka iktisatlar tarafndan kamusal mallar kuramna daha sonradan yaplan

D fi N E L Mincelenmekatklar, ounlukla bu iki zellikten yalnzca birini taflyan durumlarn
si biiminde olmufltur. Gnlk yaflamda olduka ok karfllafllan ve yar kamusal
mallar olarak genel bir ad altnda ifade edilen bu durumlar kulp
S O R Umallar, ortak
havuz kaynaklar gibi adlarla incelenmifltir.
Yar kamusal mallar, genel olarak, kamusal mallarn sahip olduklar iki temel
DKKAT
zellikten yalnzca birini taflyan mallardr. Bu mallar hem bireye
zel fayda salayan hem de toplumsal fayda yayan mallardr. Bu nedenle kamusal mallarla zel
mallar arasnda yer alrlar. Kamu kesiminin bu mallar retmeSIRA
gerekeleri,
yaydkSZDE
lar toplumsal faydadr. Ancak yar kamusal mallarn retiminin yalnzca zel kesime braklmas durumunda bu mallarn fiyatlar daha yksek ve retim miktarysa
AMALARIMIZ
daha dflk dzeyde gerekleflecektir. Bu durum ak bir flekilde
kaynak dalmnda piyasalarn etkisizliidir.
Kamusal Mal: Rakip

olmama ve dfllanamama
zelliklerinin her ikisine
birden sahip olan maldr.
Yar kamusalDmallar:
fi N E L M
Kamusalmallarn sahip
olduklar iki temel zellikten
yalnzca birini taflyan
S O R U
mallardr.
DKKAT
N N
Hayr
Hayr
Evet
Dfllamak tenik olarak

mmkn m?
Dfllamak
mmkn m?
Hayr
Evet
Dfllamak ok
maliyetli mi?
Evet
Hayr
Kulp mal: Tiyatro, futbol ma,

skflmayan yol ya da kpr
Piyasa baflarszl:
(Tam) Kamusal mal
Evet
TELEVZYON
Ortak
mal N T E R N E T
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
fiekil 2.1
K T A P
lgili mal, tketiminde
rekabetin olmad bir
mal m ?
SIRA SZDE
K T A P
zel
mal
Bir maln
SamuelsonMusgrave
T E Lgre
EVZYON
koflullarna
deerlendirilmesi
NTERNET
26
Kamu Maliyesi
Kulp mallar; tketimde rekabetin olmad ancak dfllamann olanakl olduu

mallar olup, belirli bir kapasiteye kadar skflkln olmad mallardr. Ortak havuz kaynaklar ise dfllamann olanakl olmad ancak, bireylerin maln kullanmnda birbirleriyle rekabet ettikleri mallardr. Bunlar genellikle mlkiyet hakknn
oluflmad doal nitelikteki mallardan oluflur.
Kamusal maln tanmna iliflkin farkl grfller de bulunmaktadr. rnein; S. E.
Stiegler, bir kamusal malda, yukardaki iki zelliin yannda, reddedilememe, yani maln tketiminin reddedilmesinin mmkn olmamas zelliinin de bulunmas
gerektiini ileri srer. Yine, Joseph E. Stiglitz ve Harvey S. Rosen kamusal maln rakip olmama zelliini daha genifl bir biimde ele alarak, ek kullanclarn kamusal
maldan ok dflk ya da sfr maliyetle yararlanabilmesi olarak tanmlamaktadr.
Inge Kaul ve Ronald U. Mendoza ise bilimsel ve bilimsel olmayan kamusal mal
tanmlarn birlefltiren daha genifl bir tanm oluflturmaya alflmfltr. Bu yazarlar
mallarn sahip olduklar temel zelliklerle toplumun fiilen (de facto) belirledii
zelliklerin farkllna dikkat ekmektedirler. yle ki baz mallar iin temel zelliklerle fiilen belirlenen zellikler ayn olabilir, fakat pek ok mal iin ayn deildir. Kaul ve Mendozann bu geniflletilmifl tanmna gre kamusal mallar tketiminden kimsenin dfllanamad ve fiilen ortak tketimin sz konusu olduu mallardr.
fiekil 2.2
RAKP OLUNAMAZ
Kamusal mal ve
zel mal ayrm
DIfiLANMAZ
TAM KAMUSAL MALLAR

1. Dfllama maliyetleri yksek.
2. Dorudan devlet tarafndan
ya da devletin izin verdii zel
firmalarca retilir.
3. Kamu btelerince datlr.
4. Zorunlu vergi gelirleriyle
finanse edilir.
DIfiLANABLR
rnekler: Ulusal savunma
Bedavaclk Sorunu:
Bireylerin bir kamusal maln
sunumuna katlmamalarna
ramen, dfllanamama
zellii nedeniyle bu maldan
yararlanmalarn ifade eder.
YARI KAMUSAL MALLAR

(KULP MALLARI)
1. Dflsallk yayan zel mallar.
2. zel firmalarca retilir.
3. Sbvansiyonlar ya da dzeltici
vergilerle piyasalarca datlr.
4. Satfl gelirlerinden finanse edilir.
rnekler: Okullar, taflma sistemleri, salk hizmetleri, afllama faaliyetleri, kablolu TV,
skflklk olmayan kpr, zel
yzme havuzu, golf kulb
RAKP OLUNABLR
YARI KAMUSAL MALLAR
(ORTAK HAVUZ KAYNAKLARI)
1. Faydalar ortak tketilen ancak
skflabilen mallar.
2. zel firmalarca ya da kamu
kesimince retilir.
3. Piyasalarca ya da dorudan
kamu btelerince datlr.
4. Satfl gelirlerinden (kullanm
cretlerinden) ya da vergi
gelirlerinden finanse edilir.
rnekler: Parklar, ortak mallar,
kamu yzme havuzlar
TAM ZEL MALLAR
1. Dfllama maliyetleri dflk.
2. zel firmalarca retilir.
3. Piyasalarca datlr.
4. Satfl gelirlerinden finanse
edilir.
rnekler: Yiyecek, ayakkab
Kamusal mala iliflkin olarak deinilmesi gereken bir baflka konu da bireylerin
bu mallarn tketiminde sergiledikleri bedavac davranfllardr. Kamu ekonomisinde bedavaclk sorunu olarak incelenen bu durum, bireylerin bir kamusal maln sunumuna katlmamalarna ramen, dfllanamama zellii nedeniyle bu mal-
27
dan yararlanmalarn ifade eder. Bedavaclk eer kamusal maln retiminin gerekleflmemesi ya da dflk dzeyde gerekleflmesi sonucunu douruyorsa ya da
bir ortak havuz kaynann aflr kullanmna neden oluyorsa genellikle ekonomik
bir sorun olarak kabul edilir.
Bedavaclk sorunuyla bafl edebilmek iin nerilen zmse devletin toplumdaki tm bireylerin kamusal mal tercihlerini bulmas ve sonrasnda da zorlayc gcn kullanarak herkesi kamusal mallarn finansmanna katlmaya mecbur brakmasdr. Bu durumun gerekleflmesiyle devlet bedavaclk sorununu ortadan kaldrarak kamusal mallarn en uygun (optimal) dzeyde sunumunu salayabilir.
Kamusal mallarda bedavaclk sorunu neden ortaya kmaktadr? SIRA SZDE
Kamusal mallar arlkl olarak kamu kesimi tarafndan sunulmakla

SIRA SZDEbirlikte, kaD fi N E L M
mu kesiminde retilmek zorunda deildir. Bu erevede, sunum ile retim ayn
fleyleri ifade etmezler. Kamusal mallarn kamu kesimince sunumu, genellikle bu
DS fiORN EUL M
mallarn finansmann devlet (kamu) btesi araclyla yaplmas
ve bireylerin bu
mallardan cretsiz olarak yararlanmas anlamna gelir. Kamusal mallarn retimi
O R U
ise hem kamu kesimi, hem de zel kesim tarafndan yaplabilir.DS Gnmzde
okKKAT
a grld gibi, birok kamusal mal zel kesim firmalar tarafndan retilmekte
ve daha sonra kamu kesimi tarafndan satn alnarak topluma sunulmaktadr.
te
D KSZDE
KAT
SIRA
yandan, gnmzde bilgisayar ve nternet gibi bilgi ve iletiflim teknolojilerinin hzla yaygnlaflmas, bu alanda zgr ve ak kaynak yazlmlar gibi yeni kamusal
SIRA SZDE
mallarn ortaya kmasna neden olmufltur. Bu yazlmlar kamusal
mallarn SamuAMALARIMIZ
elson-Musgrave koflullarn taflmakla birlikte, kamusal mallarda geerli olan durumun tam tersine arlkl olarak bireyler ve firmalar (zel kesim)
tarafndan retiAMALARIMIZ
len ve sunulan kamusal mallara ok uygun bir rnektir.
K T A P
SIRA SZDE
zgr ve akDkaynak
fi N E L M
yazlm: Kaynak kodu ak
olan ve dolaysyla herkes
tarafndan zgrce
D S fiO NREUL M
kullanlabilir olan
yazlma
verilen ad.
S O R U
DKKAT
N N
N N
M. Ouz Arslann Yeni Kamusal Mal: zgr ve Ak Kaynak Yazlm,K (Eskiflehir:

T A P Nisan Kitabevi, 2011) adl kitabnda kamusal mallar ve zgr yazlmlarn kamusal
T E L E V Z Ymal
O N nitelii ile
ilgili bilgileri bulabilirsiniz.
TELEVZYON
Kresel Kamusal Mallar
NTERNET
Son dnemde kamusal mallar yaznna kresel kamusal mallar adyla yeni bir
kavram dahil edilmifltir. Inge Kaul, Isabelle Grunberg ve Marc A. Sterne gre kNTERNET
resel kamusal mallar, faydalanan lkeler (bir grup lkeden daha fazla), insanlar (tm insanlar ve nfus gruplar) ve kuflaklar (hem flimdiki hem de gelecek kuflaklar, en azndan gelecek kuflaklarn kalknma seeneklerini daraltmadan flimdiki
kuflak) asndan byk lde evrensel olan mallardr. Kresel kamusal mallar
da kamusal mallar kuramnn tketimde rakip olmama ve dfllanamama olarak ifade edilen iki temel zellii erevesinde aklanmaktadr.
Bafllangta byk lde okyanuslar, atmosfer ve ozon tabakas gibi dnyada
canl yaflamnn ortaya kflndan nce var olan kresel ortak mallar, kresel kamusal mallar olarak nitelendirilmifltir. Ancak, kreselleflme srecinin etkisiyle kresel kamusal mallar olarak artk ounlukla evre, salk, finansal istikrar, bilgi,
barfl ve gvenlik vb. bafllklarla ifade edilen konular incelenmektedir. Btn bu
kresel kamusal mal kategorileri, kreselleflmenin ortaya kard faydalar ya da
zararlarla iliflkilendirilmektedir.
SIRA SZDE
D K SZDE
KAT
SIRA
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
Kresel Kamusal Mallar:

Faydalanan lkeler (bir grup
lkeden daha fazla),
NTERNET
insanlar (tm insanlar ve
nfus gruplar) ve kuflaklar
(hem flimdiki hem de
gelecek kuflaklar, en
azndan gelecek kuflaklarn
kalknma seeneklerini
daraltmadan flimdiki kuflak)
asndan byk lde
evrensel olan mallardr.
28
Kamu Maliyesi
Uluslararas ortamda karar alma ve yaptrm gcne sahip (ulusal dzeydeki

devlete denk) bir yapnn bulunmayfl kresel kamusal mallarn sunumunu olduka zorlafltran bir etkendir. Bu mallarn sunumunda dorudan ya da dolayl olarak
etkili olan farkl nitelikteki aktrler fiekil 2.3de grlmektedir.
fiekil 2.3
Kresel kamusal mallarn sunumundaki aktrler
KRESEL KAMUSAL MALLARIN SUNUMUNDA ETKL OLAN AKTRLER
ULUSLARARASI
RGTLER
Birleflmifl Milletler,
Dnya Salk
rgt, UNICEF vb.
DEVLETLER
Kresel kamusal
mallarn nemli
bir ksm devletlerce sunulur.
ULUSLARARASI
SVL TOPLUM
RGTLER
Oxfam, Yeflilbarfl,
Kzlay ve Kzlha,
Snr Tanmayan
Doktorlar rgt vb.
ZEL KURULUfiLAR
Kr amac gtmeyen
ya da kr amal
kurulufllar: Vakflar,
firmalar vb.
Ortak Mallar
Ortak (serbest) Mallar:
Maln faydas zerindeki
yasal haklarn, hibir bireye
ya da gruba verilmedii
mallardr.
Ortaklarn Trajedisi:
Bireylerin ortak mal aflr
kullanmas sonucunda ortak
maln zarar grmesi
durumudur.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Mal varl haklarnn, daha ak bir deyiflle maln faydas zerindeki yasal haklarn, hibir bireye ya da gruba verilmedii mallar ortak (serbest) mallar olarak
adlandrlrlar. Bu mallarn faydasndan tm bireyler herhangi bir kstlamaya uramakszn snrsz olarak yararlanrlar. Maln faydasnn herkese ak olmas yznden, tek bir birey kendi hakkn satma olanana sahip deildir. Bu aklk ve kstlama yokluu nedeniyle bireylerin ortak mal aflr kullanmas sonucunda ortak
mal zarar grmektedir. Devlet mdahalesine gereke oluflturan bu durum kamu
ekonomisi yaznnda ortaklarn trajedisi sorunu olarak adlandrlmaktadr.
Birden ok kyn hibirinin mlkiyetinde olmayan bir otla gzmzn nne getirelim ve her bir kyn hayvanlarnn bu otlaa getirilip otlatldn dflnelim. Hibir kstlama olmazsa her bir kyn hayvanlar otlaa gelecek ve buradaki
otlarn azalmasna yol aacaktr. Belki de en son gelen hayvanlar iin yeterli miktarda ot kalmayacaktr. Doal ve canl bir kaynak olan merann kendisini yenilemesine olanak tanmadan bu flekilde aflr kullanm, en sonunda, kullanlamaz hale gelmesine neden olacaktr.
Mera rneinde
SIRA bireysel
SZDE faydalarla, ortak faydalar nasl atflmaktadr? Aklaynz.
Otlak rneinde toplumun ortak faydas otlak kullanmnn kstlanmasn geD fi NAncak
E L M kyller bunu, kendi aralarnda anlaflarak gereklefltiremezrektirmektedir.
ler. Belki az sayda ky sz konusu olduunda bir anlaflma yapmak ve bu anlaflmaya uyumuS kontrol
O R U etmek kolay olacaktr. Ancak ok sayda kyn kulland bir
merada kyler birbirlerine gvenmeyeceklerdir. Bu gvenmeme davranfl mikroekonomide tutuklu ikilemi (tutuklu amaz) olarak bilinmektedir.
DKKAT
Klasik tutuklu ikilemi senaryosu flu flekildedir:
ki zanl, bir soruflturma kapsamnda, polis tarafndan gzaltna alnmfltr. PoSIRA SZDE iin yeterli kant olmamas nedeniyle her iki zanly ayr ayr
lis, elinde tutuklama
hcrelere koyup bir anlaflma sunmaktadr. Anlaflmaya gre zanllardan biri dierinin aleyhinde tanklk eder dieriyse suskun kalrsa tanklk eden serbest kalacak
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
29
susmay tercih eden tarafsa 10 yl hapse mahkm edilecektir. Eer ikisi de birbirleri aleyhinde tanklk etmez suskun kalrlarsa her ikisi de 1 yl hapis cezasna, eer
her ikisi de birbirleri aleyhinde tanklk ederse, her iki zanl da 5er yl hapis cezasna arptrlacaktr.
Bu erevede her iki zanl tanklk etmek ya da suskun kalmak arasnda tercih
yapmak zorundadr. Her iki zanlya da soruflturma sonuna kadar dierinin kararn renme olana tannmamaktadr yani farkl odalarda bulunan iki zanlnn birbirleriyle iletiflim kurma olana yoktur. Buna gre karfl tarafn kararndan habersiz olan oyuncu 10 yl hapis yatma ihtimalini gze alamayarak sessiz kalmayacak,
karfl taraf aleyhinde tanklk edecektir. Karfl taraf aleyhine tanklk ederek 5 yl gibi daha ksa sreli bir hapis cezasna raz olacak ya da serbest kalacaktr. Oyuncu
burada kaybn en aza indirmeyi (kazancn maksimize etmeyi) hedef alacaktr.
Karfl tarafn da ayn koflullar altnda rasyonel davranarak tanklk edecei kanlmaz olacaktr. Bylece birbirleriyle iletiflim kurmayan iki tarafn iyi niyetli deil de
rasyonel davranarak aldklar karar, aslnda daha az alacaklar hapis cezasnn artmasna neden olacaktr.
tiraf
nkar
tiraf
(-5, -5)
(0, -10)
nkar
(-10, 0)
(-1, -1)
Tablo 2.1
Tutuklu kilemi
Otlak rneinde herkesin ortak faydas otlan kullanmnn snrlandrlmas

olmasna ramen, bireysel olarak kyler (yukardaki rnekte yer alan tutuklular gibi) birbirlerine gvenmeyeceklerinden ortak olmayan (aflr kullanm) davranfln
yelemektedirler. Bu gibi ortak mallarda ortaya kan ortaklarn trajedisi sorununu
azaltmak iin devletin, baz grevler stlenmesi gerekmektedir. Devlet, ortak maln kullanmnn bireyler arasnda ve zaman ynnden dalmn ayarlamak zorundadr. Devlet bu ayarlamay yaparken zorlayc olmal ve bireysel zgrlkleri
(otlak kullanmn) snrlandrabilmelidir. Byle bir snrlandrma devletin hi mdahale etmemesinden daha iyidir.
Kamu parklarnda bulunan kiraz aalarndaki kirazlar neden ok erken
yenilip bitirilir?
SIRA SZDE
Aklayabilir misiniz?
D fi N E L M
Ortak mallara iliflkin ok sayda rnek verilebilir. Su kaynaklar,
avlanma alanlar, vahfli yaflam koruma alanlar, radyo televizyon yayn alanlar, petrol kaynaklaS O R okyanuslar
U
r en bilinen ortak mal rnekleridir. Ayrca, atmosfer, ozon tabakas,
ve
biyoeflitlilik de kresel ortak mallar olarak kabul edilmektedir. Hatta kltrel bir
ereveden bakldnda edebiyat, mzik, sanat, tasarm, film, yazlm, tarihi yerler
DKKAT
ve eserler de ortak mallar olarak nitelendirilmektedir. Bu balamda, avlanma alanlarnda avlanlacak hayvan trlerinin say ve zaman olarak kstlanmas, vahfli yaSZDE
flam koruma alanlarnda avlanmann tamamyla yasaklanmas,SIRA
radyo
ve televizyon
kanallarnn frekans tahsisinin devlet tarafndan verilmesi, kamusal mze hizmetleri ve tarihi yerlerin ve eserlerin korunmas faaliyetleri, buAMALARIMIZ
mallarla ilgili olarak
devletin ald nlemlere rneklerdir.
N N
Dflsallklar
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Dflsallklar, dier adyla dflsal ekonomiler, mal ve hizmetlerin sosyal optimuma

gre daha az ya da daha fazla arzna neden olan zel bir piyasa baflarszldr.
30
Kamu Maliyesi
Pareto Optimumu:
Toplumdaki retici, tketici
ve faktr sahiplerinden
birinin durumunu
ktlefltirmeden bunlardan
bir baflkasnn durumunu
iyilefltirmenin olanakl
olmad kaynak dalm
durumu. Baflka bir deyiflle,
toplumdaki bireylerden en az
birinin refahn azaltmadan
bir dierinin refahn artrma
olana yoksa o toplumun
refah optimumdur.
Dflsallklar bir ekonomik birimin dier ekonomik birim ya da birimler zerinde

dolayl olarak ortaya kard olumlu ve olumsuz etkileri ifade etmektedir. Eer
ortaya kan etki dier firma ya da kiflinin fayda fonksiyonunu olumlu olarak etkiliyorsa olumlu dflsallk, olumsuz ynde etkiliyorsa olumsuz dflsallk sz konusudur. Dflsallklar kaynak dalmn olumsuz ynde etkiler. Olumsuz dflsallklarn
yaygn olduu bir sanayide retim miktar ortalama dzeyin stnde olacaktr.
nk; firmalar faaliyetlerinden doan maliyetlerin tmn karfllamamaktadr.
Olumlu dflsallklarn varl durumundaysa optimal miktarn altnda bir retim dzeyi ortaya kacaktr. Bu nedenlerden dolay dflsallklarn varl durumunda bu
tr etkilerin piyasa fiyatlarna yansmamas sonucu tam rekabet koflullarnda Pareto optimumu salanmamaktadr.
Ayrca dflsallklar, dflsallk yayan ekonomik birimlerin faaliyetleri dikkate alnarak snflanabilir. Bu snflamaya gre 4 dflsallk tr vardr:
fiekil 2.4
Faaliyet trlerine
gre dflsallklar
RETCDEN RETCYE DIfiSALLIKLAR: Bir firmann

br rmaa brakt atklarn, o yrede bahecilik yapan
bir kiflinin sebze retimini olumsuz etkilenmesi.
RETCDEN TKETCYE DIfiSALLIKLAR: Bir fabrikann
bacasndan kan zehirli gazlarn tketicilerin hastalanmasna
yol amas.
FALYET
TRLERNE GRE
DIfiSALLIKLAR
TKETCDEN TKETCYE DIfiSALLIKLAR: Sigara ien

bir kiflinin sigara imeyen birinin temiz hava tketimini
olumsuz etkilemesi.
TKETCDEN RETCYE DIfiSALLIKLAR: Bir pop yldznn

kerevizin ok lezzetli ve yararl bir sebze olduunu
aklamasyla kereviz reticilerinin olumlu etkilenmesi.
Dflsallklar ile kamusal mallar baz alardan benzerdirler. Her ikisinde de bir
faaliyet nedeniyle dier insanlarn ya da gruplarn kanlmaz bir biimde etkilenmeleri sz konusudur. Ayrca bedavaclk olgusu, dflsallklar iin de geerlidir
(rnein her bir otomobil srcs maliyetine katlanmakszn temiz havadan faydalanmak ister veya kendisi benzinli ara kullanmaya devam etmesine ramen dierlerinin kurflunsuz benzin kullanmas taraftardr). Dflsallklar ile kamusal mallar temelde ayran unsursa dflsallklardan herkesin ayn lde etkilenmemesi
ancak kamusal mallardan herkesin ayn lde etkilendiklerinin (yararlandklarnn) varsaylmasdr.
Olumsuz dflsallklar gerek yaflamda en ok grlen ve herkes iin sorun oluflturan dflsallk rnekleridir. Doaya braklan zehirli atklarn neden olduu evre
kirlilii, artan trafik yknn yol at grlt kirlilii, grnt kirlilii en ok karfllafltmz olumsuz dflsallklardr. Maliye kuramnda bu tr olumsuz dflsallklarn
ortadan kaldrlmasna ynelik baz neriler vardr. Bu neriler; fiyat dzenlemeleri, miktar dzenlemeleri, sbvansiyonlar ve mlkiyet haklarna iliflkin dzenlemelerden oluflmaktadr.
Fiyat dzenlemeleri nl iktisat Arthur C. Pigou tarafndan gelifltirilen ve

evreyi kirleten ekonomik aktrn belirli oranda ya da miktarda vergi demesini
ngren bir yaklaflmdan hareketle oluflturulmufl nerilerdir. Bylelikle kirletici
aktrn yol at dflsalla katlanarak daha yksek fiyattan (dolaysyla daha dflk dzeyde) retimde bulunmaya zorlanaca dflnlmfltr. Ayrca bu trden
Pigoucu vergilerin Pareto optimaliteyi salamada nemli bir ara olarak kullanlabilecei savunulmaktadr. Bu erevede fosil yaktlarnn kullanm/tketimi zerine konulacak Pigoucu vergilerle atmosfere yaylan CO2 miktarnn dflrlecei, doaya braklan petrol szntsnn ve zehirli kimyasallarn kullanmnn snrlandrlaca ileri srlmektedir.
Miktar dzenlemeleri, devletlerin ekonomik aktrlerin olumsuz dflsallk yayan
faaliyetlerini ya da yaylan olumsuz dflsallk miktarlarn, hukuki aralarla snrlandrmas anlamna gelmektedir. Otomobil ve enerji fabrikalarnn yaydklar kirliliin devlet tarafndan snrlandrlmas gibi rneklerde de grlecei gibi, byle
bir yolun izlenmesi hem evre kirliliini azaltacak, hem de firmalarn retimlerinde en az kirlilik yayacak teknolojileri kullanmalarna yol aacaktr. Kyoto Protokolnn de ngrmfl olduu bir uygulamaya gre, kirletme haklarnn oluflturulup satlmasyla da evre kirliliiyle mcadele edilebilir. Bu amala nce kabul
edilebilir bir kirlenme dzeyi tespit edilir. Maksimum kirlilik dzeyini gsteren ve
bu dzeyin zerinde emisyonu yasaklayan bir belge ilgili kurum ya da idare tarafndan belirli bir bedel karfllnda kirletici firmalara satlr. Bylece kirletme hakkn (permi) satn alan firmalar, evreyi kirletme konusunda kredi elde etmifl olurlar. Bu permiyi satn alan kirleticiler bu haklarn baflkalarna satabilir ya da baflka kirlilik haklar ile deifltirebilirler. Ekonomik bir deyiflle, marjinal kirlilik azaltma maliyetleri, permilerin cari fiyatnn altndaysa permi satfl gerekleflir, zerindeyse permi talebi artar ve permi alm yaplr. Permi alm satm ABD ve Almanya gibi birka lkede uygulanmaktadr.
Sbvansiyon uygulamalar genellikle temiz teknolojilerin kullanlmasn salamak amacyla ya da evreye kirlilik yaymamalar karfllnda firmalara salanan
kolaylklar ierir. retici saysnn sabit olduu bir durumda sbvansiyonlar aynen
vergilerde olduu gibi caydrc bir etkiye sahiptir. Ancak sbvansiyonlarn da bir
bedeli vardr ve bu bedel vergi gelirleriyle karfllanr. Bu uygulamann en ok grld lkelerse Avrupa Birlii lkeleridir. Avrupada birok lke evre amal
teknoloji yatrmlar ve ArGe harcamalar iin vergi ve sbvansiyon uygulamalar
yapmaktadr. Ayrca birliin birok fonu zelikle birliin zayf lkelerine destek olmak amacyla sbvansiyonlar iin ayrlmfl durumdadr.
Mlkiyet haklarna iliflkin dzenlemeler, kamu ekonomisinde Coase teoremi
erevesinde baz dzenlemeleri iermektedir. Nobel dll iktisat Ronald H.
Coase tarafndan 1960 ylnda gelifltirilen bu teoreme gre, dflsallklarda mlkiyet
haklar oluflturulursa deiflim maliyetinin sfr olmas kofluluyla taraflardan biri dierinin zararn karfllayarak sosyal optimuma ulafllr ve ekonomik etkinlik salanr. Mlkiyet hakknn hangi tarafa verildii ekonomik etkinlik asndan nem taflmamakta, ancak faydann taraflar arasndaki dalmn etkilemektedir.
Dflsallk denildiinde ilk olarak genellikle olumsuz dflsallk akla gelse de birok zel maln olumlu dflsallk yayd durumlar da sz konusudur. Bu olumlu dflsallklarn en bilinen rnekleri afllama faaliyetleri, eitim ve salk koruma faaliyetleridir. Bu faaliyetler tek tek bireylerin refah dzeylerini olumlu olarak etkiledikleri gibi toplum refahn da iyilefltiren niteliktedir. Ancak piyasa bu tr olumlu dflsallklar yaratan faaliyetleri yetersiz retme eilimindedir. Bu tr faaliyetler devlet m-
31
Kyoto Protokol: Kresel

snma ve iklim deifliklii
konusunda mcadeleyi
salamaya ynelik olarak
1997de Japonyann Kyoto
kentinde imzalanmfl
uluslararas ereve.
32
Kamu Maliyesi
dahalesi yoluyla desteklenmek ya da retilmek durumundadr. Gnmzde olumlu dflsallk yaratan faaliyetleri daha da geniflletmek olanakldr. rnein; ipotekli
konut finansman sistemi (mortgage) uygulamas da bir olumlu dflsallk olarak deerlendirilebilmektedir. Konut sahibi olmann olumlu sosyal ynn dikkate alan
devletler bu tr konut kredilerine denen faizlerin vergiden dfllmesine olanak
salayabilmektedir. Benzer flekilde, nternetin de ounlukla olumlu dflsallk yayan bir teknoloji olarak gnmzde olduka nemli hale geldiini syleyebiliriz.
Erdemli Mallar
Erdemli Mallar: Toplumsal

adan gerekli ve faydal
olduu halde yeterli bilgi
(eitim) ve gelir dzeyi
olmad iin talebi yetersiz
oluflan mallara
denilmektedir.
Erdemsiz Mallar: Toplumsal
adan zararl olduklar
halde, devlet mdahalesi
olmadnda bu kez oka
tketilen mallardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
lk kez Richard A. Musgrave tarafndan kullanlan bu kavram, toplumsal adan gerekli ve faydal olduu halde yeterli bilgi (eitim) ve gelir dzeyi olmad iin talebi yetersiz oluflan mallara denilmektedir. Bu yzden devlet bireyleri bu tr mallar tketmeye teflvik eder ya da zorlar.
Erdemli mallarn en tipik rnekleri afllar, st ve zorunlu eitimdir. Bu nedenle devlet zorunlu afllama, okullarda cretsiz st datm ve zorunlu eitim gibi faaliyetler gereklefltirerek bu mallarn daha fazla tketilmesini salar. Ayrca bu
mallar reten zel firmalara da eflitli sbvansiyonlar ve kolaylklar uygulayarak
toplumun bu mallar daha ucuza ve dolaysyla daha ok tketmesi istenir.
Gnmzde bu mallara iliflkin rnekler olduka oktur. Genifl bir adan ele
alndnda yoksullara yardm, renci burslar, yurtlar, huzurevleri de birer erdemli maldr. Hatta balk, gazete, nternet gibi mallarn da birer erdemli mal olarak kabul edilmemesi iin herhangi bir gereke yoktur.
Erdemli mallarn tam tersini ifade eden kavramsa erdemsiz mallardr. ErdemSZDE
siz mallarSIRA
toplumsal
adan zararl olduklar halde, devlet mdahalesi olmadnda bu kez oka tketilen mallardr. Sigara ve alkol gibi yasal olarak satlabilen
mallarn yannda,
yasadfl olan, her trden uyuflturucu erdemsiz mal olaD fi N E L tamamen
M
rak kabul edilir. Sigara, alkol gibi mallarn tketimin azaltmak amacyla daha ok
vergiler kullanlrken yasadfl olanlarnn retilmemesi ve tketilmemesi iin devS O R U
let, zorlayc gcn (yasa ve polis gcn) kullanr.
KKAT
Trkiyede 19D Temmuz
2009 tarihinden itibaren tam dumansz hava sahas uygulamasna
bafllanmfltr. Toplumun tm kesimlerini ve zellikle gelecek nesilleri, baflkalarnn itii
sigara ve ttn
dumann zararl etkilerinden korumak amacyla yeniden dSIRArnlerinin
SZDE
zenlenen Yasa uygulanmaya bafllamfltr. Bu tarihten itibaren, ikamete mahsus konutlar
haricinde kamu ve zel tm binalarn kapal alanlarnda, toplu taflma aralarnda sigara
iilemez veAMALARIMIZ
dier tm ttn rnleri kullanlamaz duruma gelmifltir.
N N
Doal Tekeller
K T A ekonomisinin
P
Rekabeti piyasa
baflarszlnn baflka bir nedeni de baz piyasalarn, yksek retim dzeylerinde lee gre artan getiriye sahip olmasdr. Bu piyasalarda lein ve bafllang yatrmlarnn ykseklii nedeniyle mevcut lek
E L Ebir
V Zbirim
Y O N retim, uzun dnem ortalama maliyetleri srekli olarak aflaboyunca, Tek
ya eker. Bu nedenle byle bir sanayide tek bir zel firma ayakta kalabilir. Rakip firmalardan hangisi retimini dierlerinden daha fazla artrabiliyorsa o firmann maliyetleri
dfler ve o firma rakiplerini ortadan kaldrr.
NTERNET
Firmalarn doal olarak tekelleflme zellii gsterdii retim alanlarnn en bilinen rnekleri telekomnikasyon hizmetleri, doalgaz datm, elektrik datm,
su ve kanalizasyon alar, demiryolu iflletmecilii vb. gibi altyap hizmetlerine iliflkin retim alanlardr.
Doal tekel durumlarnda devlet baz nlemler alabilir. lk olarak, hibir fley
yapmamay seebilir. Eer doal tekel ArGe iin youn bir aba gstererek yeniliki davranyorsa toplumsal fayda ortaya kabilir. kinci nlem olarak, devlet tekelin fiyatn belirlemek isteyebilir. Ancak bu durumda fiyatn nerede belirlenecei ayr bir sorun oluflturur. Eer fiyat marjinal maliyette belirlenirse tekel zarar edecek, ancak kaynak dalmnda etkinlik salanmfl olacaktr. Eer fiyat ortalama
maliyette belirlenirse bu durumda, tekel zarar etmeyecek ancak bir etkinlik kayb
oluflacaktr. Son nlem olarak, kamu kesimi, kendisi kamu ekonomik kuruluflu
olarak retimi stlenebilir. Bu durumda kamu kesimi, tekelin fiyatn karlla gre deil, toplumsal refaha gre belirleyecektir. Bu retimde marjinal maliyet fiyatlamas yaplmas durumunda ortaya kacak zararn vergi gelirleriyle finanse edilmesi gerekecektir. Bu nlem de lkeden lkeye deifliklik gsterdii gibi, sanayilerin yaplarna gre de deiflmektedir.
Eksik Piyasalar
Kaynak dalmnda etkinsizliin bir nedeni de eksik piyasalar ya da var olmayan
piyasalardr. Ekonominin etkin alflabilmesinde her mal iin, bir piyasann var olmas gerektii ileri srlr. zel piyasalarn bir mal ya da hizmeti sunmada baflarsz olmas ak bir piyasa baflarszldr. Bunun rnekleri afladadr.
Sigorta
Gelecekteki risklerin ngrlememesi ve bunlarn fazlal ve eflitlilii nedeniyle
sigortaclk alannda piyasa baflarszl sz konusudur. zellikle ters seifl (reverse
selection) ve ahlaki tehlike (moral hazard) nemli baflarszlk unsurlardr. Ters seifl, riskin oluflma olaslklar farkl olan sigortal bireylerin var olmas durumunda
ortaya kmaktadr. Bu sigortal bireylerin bazlar yksek riskli, bazlar dflk riskli olabilmektedir (rnein; kasko sigortasnda, srclerden birinin dierine gre
daha dikkatli ara kullanp kullanmadnn bilinememesi durumu). Ahlaki tehlike
ise sigortac tarafndan kontrol edilemeyen, sigortalnn zararn ortaya kma olasln ve zararn bykln etkileyebildii durumlar ifade eder (rnein; sigortal bireyin, kazay nleyici nlemleri almakta zensiz davranmas, salk riski taflyan
bireylerin, salk sigortas yaptrmas gibi). Asimetrik bilgi sorunu olarak da anlan
bu iki durumun, tam rekabeti gelecek piyasalarnn oluflmasn engelledii varsaylmaktadr. Bu durumda devlet, genellikle hizmet sunucu olarak iflsizlik sigortas,
salk sigortas, sosyal gvenlik gibi alanlarda piyasaya mdahale eder.
Sermaye ve Kredi
Sermaye piyasalarnn ve finansal kurulufllarn varlna ramen, sermaye ve kredi sunumu da piyasa baflarszl trleri arasnda yer almaktadr. niversite rencilerine verilen krediler, ifti, esnaf, KOB kredileri ve konut kredisi gibi krediler devletin kredi mekanizmas yaratmas ve piyasaya mdahalesinin baflta gelen rnekleridir.
Tamamlayc Piyasalar
Eksik piyasalarn var olduu dier nemli bir alansa byk ve karmaflk projelerin
finansmandr. Bu balamda belli piyasalar tamamlaycdr ve eflgdm gerektirir.
Bu piyasalarda her bir (zel) retici tek baflna deil, uyum ve okluk iinde faaliyet gstermelidir. Ulusal dzeydeki byk yatrm ve altyap projelerinin gereklefltirilmesi bu trden bir piyasada gereklefltirilir.
33
34
Kamu Maliyesi
Enformasyon Baflarszlklar
Neo klasik modelin tam rekabet piyasalarna iliflkin varsaymlarndan biri de alc
ve satclarn piyasa hakknda tam enformasyona sahip olmasdr. Tam enformasyon en genifl flekliyle bugn ve gelecek hakknda tam enformasyona sahip olunmas anlamna gelmektedir. Ancak, retici ve tketicilerin tam enformasyona sahip
olduu varsaym genellikle tam olarak gerekleflmemektedir. ou kez reticiler
ekonomik faaliyete konu olan mal ya da hizmet hakknda tketicilere gre daha
genifl ve kapsaml enformasyona sahiptir. Bu nedenle alc ve satclarn maln karakteristikleri hakkndaki enformasyonlarnn farkll, satcya piyasa gc salayarak, piyasann baflarszlna neden olur. Bu srete, yeterli enformasyona sahip
olmayan bir tketici, mal ve hizmetin tketiminden salayaca fayday tam olarak
bilemeyeceinden, mal iin doru bir deer bimesi mmkn olmaz ve bu nedenle her iki tarafa fayda salayacak olan deiflim gerekleflmez.
Tketici organizasyonlar, sivil toplum kurulufllar ve yasal baz dzenlemeler
yoluyla enformasyon baflarszlnn giderilmesi ynndeki faaliyetler, piyasa baflarszlklarn azaltc etkilerine ramen, bunu tam olarak baflaramaz. Bu nedenle
enformasyon baflarszlnn olduu piyasalarda, devletin, tketiciyi dflk kaliteli mallara karfl korumaya ynelik standartlar oluflturmas, reticileri mal ve hizmetin zellikleri ve tketimden doabilecek riskler hakknda tketiciyi bilgilendirmekle ykml klmas ya da tketicileri bilgilendirecek bamsz enformasyon piyasalarnn oluflumunu desteklemesi gereklidir. Byle durumlarda devletin
mdahalesi, bilgi akflkanln artracandan, piyasadaki belirsizliin ortadan
kalkmasna yardmc olabilir.
Enformasyon aklanmas konusundaki yasal dzenlemelere karfl kanlarsa
bunun gereksiz olduunu, zira rekabeti piyasann, ilgili enformasyonu aklama
konusunda firmalar zendireceini ileri srerler. Bunun yan sra tketicilerin yasann firmalar aklamaya zorladklar enformasyona ok da duyarl olmadklar,
hem bunu uygulamakla grevli hkmetler, hem de uymakla ykml olan firmalar iin bunun bir maliyet unsuru olduunu ileri srmektedirler. Buna karfln dzenlemeleri savunanlar, uygulanmasndaki glklere ramen faydal olduklarn
savunurlar. Bununla beraber devletin enformasyon eksikliklerine zm bulma
arayfl basit bir tketici koruma nleminin tesinde bir anlam taflr. ou ynleri
ile bilgi ve enformasyon bir kamusal mal olarak kabul edilebilir. Bir bireye daha
bilgi verme, dierlerine verilen miktar azaltmaz. Etkinlii salamak iin bilgi ve
enformasyon ya bedava verilmeli ya da alnacak bedel sadece bilgiyi ve enformasyonu aktarmann maliyetiyle snrlandrlmaldr. zel piyasa, tpk dier kamusal
mallarda olduu gibi, ounlukla bilgiyi ve enformasyonu yetersiz sunar.
GELR DAILIMI fiLEV

Musgravee gre kamu kesiminin bir dier nemli ifllevi, gelir dalm ifllevidir.
Ancak, kamu kesimi asndan gelir dalm ifllevini yerine getirmek, kaynak dalm ifllevini yerine getirmekten daha zordur. Neo klasik iktisat kuramna gre gelir ve servet dalmnn bafllangta bozuk olmasnn nedeni, bireysel yeteneklerin
farkll ve miras yoluyla elde edilmifl servettir. Bu unsurlar bafllangta adil olarak
dalmfl olsa bile, zamanla bireysel yeteneklerin ve bunlarn fiyatlarnn farkllaflmas, alnan eitimin farkll gibi nedenlerle gelir dalm daha da ktleflir. Rekabeti piyasalar da yaplar gerei gelir dalmn bozucu biimde alflrlar.
35
Bir toplumdaki gelir dalm, o toplumun refahn belirleyen en nemli faktr

kabul edilir. Gelir dalmnn adil olmad bir ortamda, satn alma gcnn yetersizlii nedeniyle kifliler, daha az mal ve hizmet talep edecek, bu durumda piyasalar, gelir dzeyi yeterli olanlar iin retimde bulunacaktr. Bunun sonucunda toplumun kt kaynaklarnn nemli bir blm lks tketim mal retimine ayrlacak,
toplumun ounluunun refahn artrc temel mallar ve hizmetler retilmeyecektir. En sonunda bu durum, toplumda gelir dalmnn daha da bozulmasna, yoksulluun artflna, hatta eflitli adalet arayfllaryla birlikte sosyal ve siyasal istikrarszlklara neden olabilir.
Btn bu nedenler devletin gelir dalmn dzeltmek amacyla ekonomiye
mdahalesini zorunlu hale getirmektedir. Kamu kesimi bu mdahaleleri 3 flekilde
gereklefltirmektedir. lki, asgari cret dzenlemeleri, istihdama zrller, kadnlar
vb. iin kotalar konulmas gibi, dorudan dzenlemelerle faktr piyasasna mdahale etmektir. kincisi, vergi (rnein; servet vergileri) ve kamu harcamas (rnein; eitim ve salk harcamalar) politikalar ile kamu iktisadi teflebbsleri (KTler)
araclyla fiziki sermayenin ve insan sermayesinin yeniden dalmn gereklefltirmektir. ncsyse yine vergileri (rnein, artan oranl gelir vergisi) ve de sosyal transferleri kullanarak, erdemli mallarn devlet btesinden finanse edilmesiyle gelir dalmna dorudan mdahale etmektir. Konuyla ilgili olarak Claude Jessuann belirttii gibi, [gelir dalm ifllevi araclyla] devletlerin sosyal adalet kaygsyla ekonomik etkinlik arayfl arasnda, nazik bir hakemlik grevini stlenmeleri gerekmektedir.
Devletin gelir dalmn dzeltmek amacyla ekonomiye mdahale yollar
nelerdir?
SIRA SZDE
EKONOMK STKRAR fiLEV
D fi N E L M
Musgravein analizinin kamu maliyesine atfettii nc byk ekonomik ifllev

ekonomik istikrar ifllevidir. Ekonomik istikrar birok iktisat asndan makro ekoS O R U ifllevi kamu
nominin bir konusu olarak grlmesine ramen, ekonomik istikrar
maliyesinin bir ifllevi olarak incelenmeye devam edilmektedir. Bu ifllev, mal ve hizmet piyasalarndaki arz talep dengesizliinden kaynaklanan enflasyon,
D K K A T deflasyon,
emek piyasalarnda ortaya kan iflsizlikle ithalat-ihracat dengesizliinin sonucu
olarak ortaya kan cari ak gibi makro ekonomik konular kapsamaktadr. PiyaSIRA SZDE
salarn hem maliye hem de para politikas kullanlarak dengelenmeye alfllmas
ve belirtilen makro ekonomik sorunlarn zmlenmesi kamu kesiminin ekonomik istikrar ifllevinin zdr.
AMALARIMIZ
Devletler ayrca uzun dnemli bymeyi ve kalknmay salayacak koflullar
salamay da ekonomik istikrar ifllevinin kapsam ierisinde kabul etmifllerdir. Tr T A P ve kalknkiye dahil birok geliflmekte olan lkede olduu gibi, devletlerK byme
ma amacna ynelik olarak uzun dnemli planlama ve eflgdm alflmalar gereklefltirmifltir. Ancak, 1980li yllarda ekonomilerin giderek daha belirgin bir biT E L E V devletlerin
ZYON
imde dfla almas ve ardndan gelen hzl kreselleflme dnemi
kendi konjonktrel politikalarnda arl para politikasna vermelerine yol amfltr.
Bu erevede, zellikle her trden enflasyonla mcadele edebilmek iin fiyat istikrarn koruma grevini merkez bankalarna devretmifllerdir. Ak
ekonomi uygulaNTERNET
malar ve kreselleflme olgusu bu ifllevin daha nceki ifllevlere gre geri planda
kalmasna sebep olmufltur.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
36
Kamu Maliyesi
DZENLEME fiLEV
Dzenleme ifllevi kaynak dalm ifllevine ok benzemektedir. Devletin reticilerin
ve tketicilerin kararlarn dzenleyerek, tekelci unsurlar ve dflsallklar azaltma
abas buna bir rnektir. Ancak, baz durumlarda tketicileri korumak iin reticilerin davranfllarnn devlet tarafndan dzenlemesi gerekmektedir. Dzenlemeler
bireylerin keyfiyetini ve zgrln kurallar koyarak snrlandrr. Bu dzenlemeler yasayla desteklenen idari bir kurumun kurallar uygulamas anlamna gelir.
Dzenleme niin gereklidir? Joseph A. Schumpetere gre kapitalist sistem oumuzun dflmanca bulduu ve dzenlenmesini istedii bir sosyal dzen retir.
Dzenlemeler kamusal karlar serbest piyasa kapitalizminin mantkszl ve bencillii gibi dzenlenmemifl belirli piyasa ktlarnn ifllevsizliklerinden korumak
iin vardr. Baz iktisatlara gre dzenlemeler, grnmez elin yerini, grnmez
yumruun almasna benzetilmektedir.
Devletin bu ifllevinin kapsamndaki kontroller ve kstlamalar toplumdaki belirli gruplarn karlarn koruyarak, bu gruplarn refahn artrmak iin dflnlmfltr. Bu nedenle devlet piyasann kaynak dalm srecine mdahale eder ve bunu dzenler. rnein; devlet, tekellere karfl yasa kararak, hisse senedi borsalarnda alm satmlar kontrol ederek, tketicileri dolandrclktan koruma, tketicilerin salnn zarar grmesini nleme, alflma koflullarn dzenleme gibi amalarla yasa kararak, dzenleyici ifllevini yerine getirmektedir. Devlet ayrca para
arzn, kamu hizmetlerinin ve kamulafltrlmfl sanayilerin fiyatlarn ve fiyatlar ve
gelirler politikasyla ekonomideki birok kaynak dalm kararn dzenler.
Grld gibi, devletin dzenleme ifllevinin nerede sonlanacan kestirebilmek bazen zor olabilir. Hatta 1980li yllarda ABD ve ngilterede bu trden kontrollerin bireysel zgrlkleri ve etkin piyasa seimlerini kstlad ynnde gl
bir alg dahi oluflmufltur. Bu risklere ekonomiye yklenen uygulama maliyetlerini,
sistemi ynetebilmek iin gereken brokratik maliyetleri ve tketicilerin ve reticilerin dzenleyici kontrollere uyum gsterirken yklendii maliyetleri de dahil ettiimizde, dzenleme ifllevinin dikkatli bir biimde yerine getirilmesi gerektii ortaya kmaktadr.
KAMU KESMNN fiLEVLERNN UYUMU

Kamu kesiminin ifllevleri arasnda bir uyum salanmas elbette ki toplum ve ekonomi asndan en iyi sonucun ortaya kmasna yardmc olacaktr. Ancak, bu ifllevler birbirleriyle uyumlu olduklar gibi, ou zaman uyumsuzluk gsterebilmektedir. Bu erevede, devletin ekonomik istikrar ifllevinin baflars, kaynak dalm
ve gelir dalm ifllevleri tarafndan, ksmen de dzenleme ifllevi tarafndan belirlenmektedir. Bu nedenle devlet, kaynak dalm ve gelir dalm ifllevlerini yerine getirmeye ncelik verdiinde, ekonomik istikrar ifllevini de yerine getirmesi kolaylaflacaktr. Tam tersine, gnmz ekonomilerinin en nemli sorunlarndan biri
olan enflasyonla mcadele etmek iin gelir dalmnn bozulmas gerektii savunulmaktadr. Bu durumda devletin ekonomik istikrar iflleviyle gelir dalm ifllevinin atflt varsaylmaktadr.
37
zet
N
A M A
N
A M A
dalmnn daha da bozulmasna, yoksulluun

artflna ve hatta eflitli adalet arayfllaryla birlikte
sosyal ve siyasal istikrarszlklara neden olabilecektir. Bu durumda devletin maliye politikas
aralaryla gelirin yeniden dalma mdahale etmesi bu sorunlarn zmne yarayacaktr.
Ekonomik istikrar birok iktisat asndan makroekonominin bir konusu olarak grlmesine
ramen, ekonomik istikrar ifllevi kamu maliyesinin bir ifllevi olarak incelenmeye devam edilmektedir. Bu ifllev, mal ve hizmet piyasalarndaki arz
talep dengesizliinden kaynaklanan enflasyon,
deflasyon, emek piyasalarnda ortaya kan iflsizlikle ithalat ihracat dengesizliinin sonucu olarak
ortaya kan cari ak gibi makro ekonomik konular kapsamaktadr. Piyasalarn hem maliye
hem de para politikas kullanlarak dengelenmeye alfllmas ve belirtilen makro ekonomik sorunlarn zmlenmesi kamu kesiminin ekonomik istikrar ifllevinin zdr.
Dzenleme ifllevi kaynak dalm ifllevine ok
benzemektedir. Devletin reticilerin ve tketicilerin kararlarn dzenleyerek tekelci unsurlar
ve dflsallklar azaltma abas buna bir rnektir.
Ancak baz durumlarda tketicileri korumak iin
reticilerin davranfllarnn devlet tarafndan dzenlemesi gerekmektedir. Dzenlemeler bireylerin keyfiyetini ve zgrln kurallar koyarak snrlandrr. Bu dzenlemeler, yasayla desteklenen idari bir kurumun, kurallar uygulamas anlamna gelir.
Kamu maliyesinin ifllevlerini tanmlamak

Piyasa baflarszl kuramna gre, eksik rekabet, kamusal mallar, dflsallklar ve eksik bilgi vb.
koflullarn varl durumunda, piyasalar kendi
bafllarna etkinlii salayamaz ya da yeterince etkin bir biimde alflmaz. Bu durumda baz mallar fazla, baz mallar az miktarda retilirken baz
mallarsa hi retilmez. Bu kuram bize, piyasalarn etkin ya da yeterince etkin alflmad bu gibi durumlarda, devletin bu piyasalara hangi yollarla ve aralarla mdahale edeceini syler. Bu
erevede devletin en nemli mdahale aralar
yasal dzenlemeler, vergiler, kamu harcamalar
ve parasal politikalardr. Richard A. Musgrave piyasa baflarszlklaryla mcadelede devlete dflen rolleri kamu maliyesinin ifllevleri olarak 3
ana bafllk altnda toplamaktadr. Bu ifllevler; kaynak dalm, gelir dalm ve ekonomik istikrar
ifllevleridir. Bunlara ek olarak, devletin dzenleme (reglasyon) ifllevinin de var olduu genel
kabul gren bir yaklaflmdr.
Kamu maliyesinin ifllevlerinin ekonomideki rollerini aklamak
Piyasa baflarszl kuram kaynak dalm ifllevini kamu maliyesinin en nemli ifllevi olarak kabul eder. Bu ifllevden kastedilen fley, devletin
retici kaynaklar datmas faaliyetidir, baflka bir
deyiflle retim grevlerini kendisinin stlenmesidir. Bu ifllev piyasa mekanizmasnn iflleyifline,
daha dorusu iflleyememesine bal olarak ortaya kmaktadr. Piyasa mekanizmasnn baz mal
ve hizmetlerin salanmasnda hi alflmamas ya
da yetersiz alflmas kaynak dalm ifllevinin
temel gerekesidir.
Bir toplumdaki gelir dalm, o toplumun refahn belirleyen en nemli faktr kabul edilir. Gelir
dalmnn adil olmad bir ortamda satn alma
gcnn yetersizlii nedeniyle kifliler daha az
mal ve hizmet talep edecek, bu durumda piyasalar gelir dzeyi yeterli olanlar iin retimde bulunacaktr. Bunun sonucunda toplumun kt kaynaklarnn nemli bir blm lks tketim mal
retimine ayrlacak, toplumun ounluunun refahn artrc temel mallar ve hizmetler retilmeyecektir. En sonunda bu durum toplumda gelir
N
A M A
Kamu maliyesinin ifllevleri arasndaki iliflkiyi

analiz etmek.
Kamu kesiminin ifllevleri arasnda bir uyum salanmas elbette ki toplum ve ekonomi asndan
en iyi sonucun ortaya kmasna yardmc olacaktr. Ancak, bu ifllevler birbirleriyle uyumlu olduklar gibi, ou zaman uyumsuzluk gsterebilmektedir.
38
Kamu Maliyesi
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki iktisatlardan hangisi piyasa baflarszl
kuramna katk yapmamfltr?
a. Paul A. Samuelson
b. Henry Sidgwick
c. Richard A. Musgrave
d. Arthur C. Pigou
e. John Stuart Mill
6. Afladakilerden hangisi erdemli bir mal olarak kabul edilemez?

a. Aflevi hizmetleri
b. Binicilik kulb hizmetleri
c. renci yurtlar
d. Kk iftilere verilen destekler
e. Kadn snma evi hizmetleri
2. Piyasa baflarszl kuram kaynaklarn datlmasnn esas mekanizmas olarak neyi kabul etmektedir?
a. Toplumu
b. Kamu kesimini
c. Piyasay
d. Eksik rekabeti
e. Vergi sistemini
7. Gelecekteki risklerin ngrlememesi nedeniyle daha ok hangi alanda belirgin bir piyasa baflarszl ortaya kar?
a. Sigortaclk
b. Erdemli mallar
c. Sermaye
d. Kredi
e. Doal tekeller
3. Richard A. Musgravein bir kamusal mal iin geerli

olduunu dflnd ikinci zellik afladakilerden
hangisidir?
a. Rakip olmama
b. Reddedilememe
c. Fiyatlandrlabilme
d. Dfllanamama
e. Blnebilme
4. Afladakilerden hangisi kresel kamusal mal trleri
arasnda yer almaz?
a. Salk
b. Barfl ve gvenlik
c. evre
d. Finansal istikrar
e. Eitim
5. Ortak mallar arasnda afladakilerden hangisi bulunmaz?
a. Meralar
b. Tarlalar, baheler ve balar
c. Vahfli yaflam alanlar
d. Radyo televizyon yayn alanlar
e. Akarsular ve gller
8. Faydalar lkeler, insanlar ve kuflaklar asndan byk lde evrensel olan kamusal mallara ne ad verilir?
a. Kresel kamusal mallar
b. Ortak mallar
c. Serbest Mallar
d. Yar Kamusal Mallar
e. Klp mallar
9. Bir bireyin kamusal maln kullanmnn dflnda braklamamas kamusal mallarn afladaki zelliklerden
hangisidir?
a. Ortak tketim
b. Tketimde Rekabetin olmamas
c. Faydas
d. Dfllanamama
e. Rekabet edebilme
10. Kamusal mallarla ilgili olarak bireylerin kamusal
maln sunumuna katlmamalarna ramen bu maldan
yararlanmalarn ifade eden durum afladakilerden
hangisidir?
a. Dflsallk
b. Coase Teoremi
c. Bedavaclk
d. Ortaklarn Trajedisi
e. Tutuklu ikilemi
39
Okuma Paras
Yaflamn inden
1 Temmuz 2010
Her eve internet bedava ve mecburi!
Ama Finlandiyada. Finlandiya hkmeti dnden
itibaren interneti insan hakk sayd. letiflim firmalar adslden cret almayacak
nterneti, elektrik, su gibi vatandafllk hakk olarak tanmlayp hattn kesilmesini veya fahifl fiyat uygulanmasn yasaklayan yasa Finlandiyada yrrle girdi. nternet balantsna sahip olmay vatandafllk hakk olarak kabul eden lkelerin says hzla artarken, bu konuda ilk yasay karp yrrle sokan lke Finlandiya
oldu. 1 Temmuzda yrrle giren yasaya gre Finlandiyadaki telekomnikasyon firmalar tm vatandafllara
en az 1 Mbps hznda geniflbant internet balants salamakla ykml.
Temel gereksinim
nternet eriflimini insan hakk olarak tanmlayan yasa
uyarnca hi bir firma veya mahkeme vatandafllarn internet balantsn kesemeyecek veya kesilmesi ynnde karar veremeyecek. Baflka deyiflle lkede internet,
su, elektrik ve temiz hava gibi temel ve asla kesilemeyecek insani ihtiyalar arasna katlmfl oldu. Finlandiya
dnyann en ok evrimii olan lkelerinden. lke
nfusunun yzde 96s internet kullanyor ve interneti
sadece elence deil tm gndelik yaflamlarnda vazgeilmez bir yardmc olarak kullanyor. lkedeki edevlet uygulamalar da dnyada en sistematik ve dzenli iflleyenlerden. Yeni yasadan sonra hala internet
balants olmayan 4 bin haneye de firmalar tez zamanda hat ekmek zorunda. Finlandiya hkmeti, 2015 ylna kadar herkese 100 Mbps hznda balant salama
hedefine sahip.
Kaynak: Vatan gazetesi internet sitesi, http://haber.gazetevatan.com/her-eve-internet-bedava-ve-mecburi/314356/30/Haber
Asimetrik bilgi ve bilgilenmenin nemi...

AMERKADA krizin kmasnn en temeldeki sebebi nedir biliyor musunuz? Sizi fazla urafltrmayp hemen cevap vereyim; Asimetrik enformasyon (bilgi)dur. Peki
Asimetrik enformasyon nedir? Bunu biliyor musunuz?
Bilenler vardr. Hele benim rencilerimden biri bunu
okuyorsa mutlaka biliyordur. nk niversitede derste
bu konuyu rencilerime en iyi flekilde anlatmak iin
bulunduum yerden tam 1.5 metre ykseklikteki krsnn zerine srayarak kmfltm. Ama bunu yapmadan
nce rencilerle iddiaya girmifltim. kabilirsin ve
kamazsn diyenler vard. karsn diyenler kazand. Konu ile ne alakas var? Biraz sonra anlafllacak...
Bildiiniz zere, incelemediim kriz kalmad. fiunu ok
rahatlkla syleyebilirim ki btn krizlerin en temelinde bu asimetrik enformasyon sorunu var. Asimetrik
enformasyonun ne olduunu ksaca anlataym... Eer
birinden bir araba satn alacaksanz, o arabay 8-10 yldr kullanan satc, araba konusunda alcdan ok daha
fazla bilgiye sahiptir. Arabay alacak kifli bu arabaya binip test srfl yapsa ve yarm saat arabay kullansa bile, hi bir flekilde satcnn bilgi seviyesine gelemez. flte bu yzden satc fiyat belirlemek konusunda stnle sahiptir. Her iki taraf da ayn bilgi seviyesine sahip olmad iin fiyat tam rekabet koflullarnda etkin
bir flekilde oluflmaz.
KANDIRILAN TARAF VE KRZ
Dolaysyla kaynaklar etkin dalmaz, dolaysyla her
zaman kandrlan bir taraf vardr. Dolaysyla piyasalarda etkinlii salayan fiyat mekanizmas bozulur. Bunu
syleyen George Akerlof, Market for Lemons bafllkl
bir makale yazd ve ok nl ekonomi dergilerine gnderdi. Ama gnderdii ilk dergi makaleyi yaynlamad. Ancak Akerlof, sylediklerinden ok emindi. ok
nemli bir fley bulduunu biliyordu. Ylmad ve bu yazy Quarterly Journal of Economicse gnderdi ve o
dergiden kabul geldi. Makale sadece 13 sayfalkt. Aradan yllar geti ve Akerlof asimetrik enformasyon alflmalar nedeniyle 2001 ylnda Michael Spence ve Joseph Stiglitz ile birlikte Nobel dln ald.
Bu teoriyi hayatn her alanna uyarlayabilirsiniz. Eer
bir evlilikte kar-koca arasnda gizli fleyler varsa, yani
birinin bildiini dieri bilmiyorsa ve bu ortaya karsa
kriz olur. Eer ok inandnz, gvendiiniz, sevdiiniz ve uruna hayatnz bile tehlikeye atabileceinizi
dflndnz bir arkadaflnzn, sizin hakknda syle-
40
Kamu Maliyesi

dii baz szler kulanza ulaflrsa, ksersiniz, aranzda
kriz olur. rnein Yunanistan borlarnn toplam miktarn saklamfl ama sonra bu ortaya kmflsa veya Enron flirketi, kt gidiflat denetim firmasna rflvetle veya bir baflka flekilde gizletmiflse ve bu ortaya karsa
kriz olur. Belki de en arpc rnek olarak flunu verebiliriz. Amerikada insanlar paralarn mortgage rnlerine yatrrken kendilerine verilen CDS, CDO vs gibi rnlerin ne olduunu bilmiyorlarsa, dayanak varlk zerine
yazlan trev rnn trevinin trevini de bilmiyor demektir. Bir sabah uyandklarnda aslnda ellerinde yksek getiri salayan bu rnlerin ne melet bir fley olduunu hep birlikte topyekun renirler ve iflte o an bir
frtna kopar!
Kaynak: Yaflar Erdin
htp://www.paradergi.com.tr/yaz89-309-30,344@300.html

1. a
2. c
3. d
4. e
5. b
6. b
7. a
8. a
9. d
10. c
Yantnz yanlfl ise, Piyasa Baflarszl Kuram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Piyasa Baflarszl Kuram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kamusal Mallar konusunu
Yantnz yanlfl ise, Kresel Kamusal Mallar
Yantnz yanlfl ise, Ortak Mallar konusunu
Yantnz yanlfl ise, Erdemli Mallar konusunu
Yantnz yanlfl ise, Eksik Piyasalar konusunu
Yantnz yanlfl ise, Kresel Kamusal Mallar
Yantnz yanlfl ise, Kamusal Mallar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kamusal Mallar konusunu
Sra Sizde 1
Buna gre kamusal mal rakip olmama ve dfllanamama zelliklerinin her ikisine birden sahip olan maldr.Kamu mallarnn sahip olduu bu iki zellik piyasa
ekonomisinde bu mallarn etkin olarak retilememesine neden olmaktadr. Piyasa mekanizmas fiyatlama yoluyla bireylerin kullanmdan dfllamaya dayal alflmaktadr. Fiyat demeyen bireyler maln kullanmndan
dfllanmaktadr. Ancak, kamusal mallar sahip olduklar
zelikler nedeniyle faydalar bireyler arasnda blnemedii iin fiyatlandrlmaz ve dolaysyla piyasa retimine konu olamaz.
Sra Sizde 2
Kamu ekonomisinde bedavaclk sorunu olarak incelenen bu durum, bireylerin bir kamusal maln sunumuna katlmamalarna ramen, dfllanamama zellii nedeniyle bu maldan yararlanmalarn ifade eder. Bedavaclk eer kamusal maln retiminin gerekleflmemesi
veya dflk dzeyde gerekleflmesi sonucunu douruyorsa, ya da bir ortak havuz kaynann aflr kullanmna neden oluyorsa genellikle ekonomik bir sorun olarak kabul edilir.
Sra Sizde 3
Bu durum tipik bir tutuklu ikilemi olaynda var olan gvensizlik sorununa gzel bir rnektir. fiyle ki, kamusal
parklarda herkes serbeste kiraz toplayabilir. Her ne
kadar kirazlarn olgunlaflp tatlanmalarn beklemek herkesin karna olsa da, muhtemelen bu kadar uzun sre bekleyen biri toplayacak kiraz bulamaz. Bireyler iin
hi kiraz yiyememektense henz olgunlaflmamfl olsa
bile kirazlardan tatmak daha iyi olduu iin bu yerlerde byyen kirazlar bir miktar tatlanr tatlanmaz tketilip bitirilirler. Kirazlar ok lezzetli olmasalar da hi kimsenin kiraz toplamasn engellemek mmkn olmad
iin olgunlaflmfl kiraz bulmak ok zordur.
41
Sra Sizde 4
Mal varl haklarnn yani maln faydas zerindeki yasal haklarn, hibir bireye veya gruba verilmedii mallar ortak mallar olarak adlandrlrlar. Bu mallarn faydasndan tm bireyler herhangi bir kstlamaya uramakszn snrsz olarak yararlanrlar. Maln faydasnn herkese ak olmas yznden, tek bir birey kendi hakkn
satma olanana sahip deildir. Bu aklk ve kstlama
yokluu nedeniyle bireylerin ortak mal aflr kullanmas sonucunda ortak mal zarar grmektedir. rnekte kamu parklar ortak mallar olarak deerlendirilebilir.
Sra Sizde 5
Kamu kesimi bu mdahaleleri 3 flekilde gereklefltirmektedir. lki, asgari cret dzenlemeleri, istihdama
zrller, kadnlar vb. iin kotalar konulmas gibi dorudan dzenlemelerle faktr piyasasna mdahale etmektir. kincisi, vergi (rnein, servet vergileri) ve kamu harcamas (rnein, eitim ve salk harcamalar)
politikalar ile kamu iktisadi teflebbsleri (KTler) araclyla fiziki sermayenin ve insan sermayesinin yeniden
dalmn gereklefltirmektir. ncs ise yine vergileri (rnein, artan oranl gelir vergisi) ve de sosyal
transferleri kullanarak erdemli mallarn devlet btesinden finanse edilmesiyle gelir dalmna dorudan mdahale etmektir.
Arslan, M. O. (2011). Yeni Kamusal Mal: zgr ve

Ak Kaynak Kodlu Yazlm, Eskiflehir: Nisan Kitabevi.
Brown, C. V. ve Jackson, P. M. (1990). Public Sector
Economics, 4th Edition, Cambridge, MA: Blackwell
Gker, Z. (2008). Kamusal Mallarn Tanmnda Farkl
Grfller, Maliye Dergisi, Say 155, Temmuz/Aralk.
Jessua, C. (2005). Kapitalizm, Ankara: Dost Kitabevi.
Kaul, I, Grunberg, I ve Stern, M. A (Ed.), Global Public
Goods: International Cooperation in the 21st
Century, New York: Oxford University Press.
Bask, stanbul: Beta
Mendez, R. P. (1992). International Public Finance,
New York: Oxford University Press.
Mool, T. (2008). Kamu Maliyesinin Grevleri, Varcan, N. ve akr, T. (Der.). Kamu Maliyesi, Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar iinde, ss. 23-39.
Musgrave, R. A. ve Musgrave, P. B. (1994). Public
Finance in Theory and Practice, Fifth Edition,
stanbul: Literatr.
Mutlu, A. (2008). Uluslararas evre Sorunlar, Herekman, A. (Der.). Uluslararas Mali liflkiler, Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar iinde, ss. 65-81.
Pnar, A. (2011). Kamu Maliyesi ve Maliye Politikas,
7. Bas, Ankara: Turhan Kitabevi.
Rosen, H. S. (1999). Public Finance, Fifth Edition, New
York: McGraw-Hill.
Tokatlolu, M. Y. (2005). Kreselleflme ve Kamu Hizmetleri, stanbul: Alfa Aktel.
KAMU MALYES
Amalarmz
N
N
N

Kamu kesiminin bileflenlerini tanmlayabilecek;
Kamu kesiminin byklnn nasl lldn aklayabilecek;
Kamu kesimi ile zel kesim iliflkisini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Merkezi ynetim kurumlar

Sosyal gvenlik kurumlar
Yerel ynetimler
Kamu iktisadi teflebbsleri
Dner sermayeler
Fonlar
Kamu kesiminin bykl
indekiler
Kamu Maliyesi
Trkiyede Kamu
Kesimi
KAMU KESMNN BLEfiM

KAMU KESMNN BYKL
KAMU KESM LE ZEL KESM
ARASINDAK LfiK
Trkiyede Kamu Kesimi

KAMU KESMNN BLEfiM
Birok lkede olduu gibi Trkiyede de kamu kesimi ok bileflenli bir yapya sahiptir. 2006 ylnda yrrle giren 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile kamu kesiminin yaps nemli lde yeniden tasarlanmfltr. Buna gre,
Trk kamu kesimi genel ynetim kurumlar ve kamu iktisadi teflebbsleri (KTler)
olarak iki ana ksmdan oluflmaktadr. Genel ynetim kurumlar ierisindeyse arlk genel bteli kurumlar, zel bteli kurumlar ve dzenleyici ve denetleyici kurumlarn toplamndan oluflan merkezi ynetim kurumlarndadr. Genel ynetim
kurumlarnn dier bileflenleri sosyal gvenlik kurumlar ve yerel ynetimlerdir. Bu
Kanunun dflnda kalan dner sermayelerle fonlarn da znde kamu kesiminin
birer bilefleni olduu dikkate alndnda Trkiyede kamu kesiminin bileflimi fiekil 3.1de grlmektedir.
fiekil 3.1
KAMU KESM
GENEL YNETM
MERKEZ YNETM
GENEL BTEL KURUMLAR
ZEL BTEL KURUMLAR
DZENLEYC VE DENETLEYC
KURUMLAR
SOSYAL GVENLK KURUMLARI
YEREL YNETMLER
KTLER, DNER SERMAYELER, FONLAR
Trkiyede Kamu
Kesiminin Bileflimi
44
Kamu Maliyesi
Merkezi Ynetim Kurumlar

5018 sayl Kanunda merkezi ynetim kurumlar ad altnda toplanmfl olan kurumlar genel bteli kurumlar, zel bteli kurumlar ve dzenleyici ve denetleyici kurumlardr. Merkezi ynetim kurumlar kamu kesimi iinde gelir, gider ve etki
ynnden en arlkl yere sahip olanlardr.
Bu kurumlardan genel bteli kurumlar, tam kamusal ya da yar kamusal mal
reten ve finansman devlet btesinden yaplan kamu kurumlardr. Bu kurumlar
Ek 1deki (I) sayl Cetvelde gsterilmektedir.
zel bteli kurumlar da tam kamusal ya da yar kamusal mal reten kamu kurumlardr. Ancak bu kurumlarn finansman yalnzca devlet btesi araclyla deil,
ayn zamanda sunduklar mallarn (hizmetlerin) fiyatlandrlmasndan elde ettikleri
gelirlerle yaplmaktadr. Bu kurumlar Ek 2deki (II) sayl Cetvelde yer almaktadr.
Dzenleyici ve denetleyici kurumlarsa, adndan da anlafllaca gibi, kamu maliyesinin dzenleme ifllevini yerine getirmek amacyla oluflturulmufl kamu kurumlardr. Daha nceden var olan ya da yeni kurulan baz piyasalarn birok adan
dzenlenmesi bu kurumlarn temel grevidir. Bu kurumlar Ek 3deki (III) sayl
Cetvelde sralanmfltr.
fiekil 3.2de merkezi ynetim kurumlarnn 2006-2011 yllar arasndaki gelir gider durumu grlmektedir. Merkezi ynetim btesi 5018 sayl Kamu Mali Ynetim Kanununun uygulanmaya bafllamasyla efl zamanl olarak 2006 ylnda neredeyse denk olarak gerekleflmifltir. Daha sonraki yllarda bir miktar bozulan gelir
gider dengesi 2008 kresel finansal krizinin bafllamasnn ardndan 2009 ylnda
daha da bozulmufltur. Bu ylda gerekleflen bte a yaklaflk T33,5 milyar ile
incelenen dnemin en yksek deerini almfltr. Bu ak sonraki yllarda bir lde azalmfl olsa da hala varln srdrmektedir.
fiekil 3.2
Merkezi Ynetim
Btesi Gelir ve
Giderleri
350000
Kaynak: Bte ve
Mali Kontrol
Genel Mdrl
(Bmko)
250000
MY Bte Giderleri
MY Bte Gelirleri
MY Bte Dengesi
300000
200000
150000
100000
50000
0
-50000
-100000
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Yllar
Sosyal Gvenlik Kurumlar

Kamu kesiminde sosyal gvenlik kurumlarnn bulunmasnn nedeni sosyal devlet
ilkesinin bir gerei olarak bireyleri kendi iradeleri dflnda uradklar fiziki ve ekonomik tehlikelerin zararlarndan kurtarmak ya da bu tehlikelerin zararlarn azalt-
3. nite - Trkiyede Kamu Kesimi
45
mak ve bireye insanlk onuruna yakflr bir asgari (minimum) yaflam dzeyi salamaktr. Ek 4deki (IV) sayl Cetvelde grld gibi, Trkiyedeki sosyal gvenlik kurumlar Sosyal Gvenlik Kurumu ve Trkiye fl Kurumudur. Bunlardan en
nemlisi olan Sosyal Gvenlik Kurumu, 1946-1971 aras dnemde farkl meslek
gruplar ve kesimler iin kurulmufl olan Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Emekli
Sand ve Ba-Kurun tek at altnda toplanmasyla 2006 ylnda oluflturulmufltur.
fiekil 3.3de sosyal gvenlik kurumlarnn 2006-2011 yllar arasndaki gelir ve
giderlerinin seyri verilmifltir. 2011 yl itibaryla bu kurumlarn yaklaflk T103 milyon gelir elde etmesi, buna karfllk yaklaflk T134 milyon gider yapmas ve bunun
sonucunda yaklaflk T31 milyon gelir gider a vermesi ngrlmfltr. Trkiyede sosyal gvenlik kurumlarnn zellikle 1990l yllardan sonra byk miktarl kronik gelirgider aklar verdiini ve bu aklarn, ilgili yllarn merkezi ynetim
btelerinden yaplan transferlerle finanse edildiini de vurgulamak gerekir. 20062011 dneminde sosyal gvenlik kurumlarnn gelir gider farklarn karfllamak
amacyla yaplan bte transferlerinin, bu kurumlarn toplam gelirlerine oran % 23
ile % 33 arasnda deiflen deerler almfltr.
Yerel Ynetim Birlikleri:

Yerel nitelikteki kamu
hizmetlerinden bazlarn
yapmay stlenmifl, il zel
idaresi, belediyeler ve
kylerin kendi aralarnda,
birbirleriyle, zgr
iradeleriyle ya da yasal
zorunluluktan dolay
yapmakla ykml olduklar
grevleri en iyi flekilde yerine
getirebilmek amacyla
oluflturduklar kamu tzel
kiflilikleridir.
fiekil 3.3
140000
Sosyal Gvenlik
Kurumlarnn Gelir
ve Giderleri
SG Kurumlar Giderleri
SG Kurumlar Gelirleri
SG Kurumlar Gelir Gider Dengesi
120000
100000
Kaynak: Bmko
80000
60000
40000
20000
0
-20000
-40000
2006
2007
2008
2008
2010
2011
Yllar
Yerel Ynetimler
Yerel ynetimler yerel dzeyde kamusal mal ve hizmet sunmakla ykml olan
kamu ynetimleridir. Trkiyedeki yerel ynetim birimleri geleneksel olarak belediyeler, il zel idareleri ve kylerden oluflmaktadr. Belediyeler ve il zel idareleri
gnmzde nemini korurken en kk yerel ynetim birimleri olan kyler genellikle ihmal edilmektedir. Trkiyede yerel ynetim birliklerinin ve kalknma
ajanslarnn da yerel ynetim birimleri arasna eklenmesiyle yerel ynetim birimleri eflitlenmifltir. Bu birimler (kyler hari) fiekil 3.4de grlmektedir.
Kalknma Ajanslar: Bir

lkenin belli bir corafi
blgesi ierisindeki zel ve
kamusal tm firmalar, yerel
ynetimlerle sivil toplum
kurulufllar arasnda iflbirlii
salayarak, o blgenin
ekonomik kalknmasn
hedefleyen ve yasal bir
hkme dayanarak kurulan
yaplardr. Trkiyede 2006
ylnda karlan 5449 sayl
Yasa ile birbirine komflu
illerin gruplandrld 26
adet kalknma ajans
oluflturulmufltur.
46
Kamu Maliyesi
fiekil 3.4
Trkiyede Yerel
Ynetim Birimleri
YEREL
YNETMLER
Kaynak: Maliye
Bakanl,
Muhasebat Genel
Mdrl
L ZEL
DARELER
BELEDYELER
BELEDYE
BALI
DARELER
LE VE BELDE
BELEDYELER
YEREL
YNETM
BRLKLER
L
BELEDYELER
BYKfiEHR
DIfiI L
BELEDYELER
KALKINMA
AJANSLARI
BYKfiEHR
BELEDYELER
GENLK VE
SPOR L
MDRLKLER
fiekil 3.5de de grld gibi, Trkiyede yerel ynetimlerin gelirleriyle giderleri arasnda ok fazla bir fark bulunmamaktadr. ncelenen dnem ierisinde 2008
ylnda bir miktar bozulan gelir gider dengesi 2011 yl program itibaryla yeniden
dengeye yaklaflmfl grnmektedir.
fiekil 3.5
Yerel Ynetimlerin
Gelir ve Giderleri
50000
Kaynak: Bmko
40000
YY Giderleri
YY Gelirleri
YY Gelir Gider Dengesi
30000
20000
10000
0
-10000
2006
2007
2008
2009
Yllar
2010
2011
47
Kamu ktisadi Teflebbsleri

Avrupa Kamu Giriflimleri Merkezi (CEEP) kamu iktisadi teflebbsn (KTi); mal
ve hizmet retmek zere kurulmufl olan, mali olanaklarnn yarsndan fazlas
merkezi veya yerel kamu ynetimleri tarafndan salanan veya iflletme sonularndan bu ynetimlerin sorumlu bulunduu ve bunlar tarafndan denetlenen giriflimler olarak tanmlamaktadr. Bu kavram lkeden lkeye deiflmekle birlikte,
genel olarak kamusal kaynaklar kullanmak yoluyla ekonomik alanda faaliyet gsteren devlet kurulufllarn ifade etmek zere kullanlmaktadr.
zellikle geliflmekte olan lkelerde KTlerin kurulufl amalar; ekonomik kalknmay salamak, tekelleri devlet eliyle iflletmek, zel kesimin baflarsz olduu ya
da giremedii iflleri yapmak, ekonomiye yn vermek, zel kesime nclk etmek,
gelir dalmn dzenlemek vb. gibi ekonomik nedenlere dayanmaktadr. Devletlerin zel mal retmesi ve ticari faaliyette bulunmas, genel olarak, ekonomik nedenlere dayanmasna karfllk, zaman zaman siyasal, sosyal vb. nedenlerle de olabilmektedir.
Trkiyede KTler, 1984 ylnda karlan ve halen yrrlkte bulunan 233 sayl Kanun Hkmnde Kararnameyle iktisadi devlet teflekklleri (DT) ve kamu iktisadi kurulufllar (KK) olarak ikili bir ayrma tabi tutulmufltur. Buna gre; ktisadi
devlet teflekkl, sermayesinin tamam devlete ait olan, ekonomik alanda ticari
esaslara gre faaliyet gstermek zere kurulan kamu iktisadi teflebbsdr. Kamu
iktisadi kuruluflu ise sermayesinin tamam devlete ait olan, tekel niteliindeki mallarla temel mal, hizmet retmek ve pazarlamak zere kurulan, kamu hizmeti nitelii nde olan kamu iktisadi teflebbsdr.
1980li yllardan bu yana, dnyann birok lkesinde olduu gibi, Trkiyede
de uygulamaya konulan ve etkili olan neo liberal ekonomi politikalarnn bir sonucu olarak, kamu iktisadi teflebbslerinin nemli bir ksm zellefltirilmifl ya da
zellefltirme kapsamna alnmfltr. Dolaysyla KTlerin, 1980 sonras dnemde kamu kesiminin iindeki arlklarn nemli lde yitirdikleri sylenebilir.
fiekil 3.6da zellefltirme kapsamna alnmfl olanlar da dahil olmak zere iflletmeci KTlerin 2006 yl ve sonras gelir gider durumu verilmifltir. Ancak, bu flekil
incelenirken KT gelirlerinin yaklaflk % 5lik ksmnn merkezi ynetim btesinden sermaye, grev zarar karfll ve yardm olarak aktarldn belirtmek gerekir.
fiekil 3.6
120000
Kamu ktisadi
Teflebbsleri Gelir
ve Giderleri
KT Giderleri
KT Gelirleri
KT Gelir Giderleri
100000
Kaynak: Kalknma
Bakanl
80000
60000
40000
20000
0
2006
2007
2008
2009
Yllar
2010
2011
AMALARIMIZ
N N
K T A P
K T A P
48
TELEVZYON
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Kamu Maliyesi
TELEVZYON
D fi N E L M
NTERNET
Sizce, Trkiyede
kamu kesimi niin genel ynetim kurumlar ve kamu iktisadi teflebbsSIRA SZDE
leri olarak iki ksma ayrlmfl olabilir? Tartflnz.
S O R U
Trkiyede KTlerle
ilgili detayl bilgi icin, Hazine Msteflarl, Kamu Sermayeli Kurulufl
DNTfiERNNE EL TM
ve flletmeler Genel Mdrlnn hazrlad 2010 Kamu flletmeleri Raporuna bakabilirsiniz. S O R U
DKKAT
Dner Sermayeler
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Dner sermayeler genel ve zel bteli kurumlarn yaps iinde yer almalarna
ramen, kamu kesimi iinde ayr bir kurumsal yap olarak deerlendirilir. Dner
SIRA SZDE
sermaye terimi,
genel ve zel bteli kurumlarn yaps iinde yer almakla birlikte genel ynetimin dflnda tutulan, kendilerine zg ynetim biimi bulunan,
rettikleri mal ve hizmetleri kr amacyla sunabilen firmalara verilen ad olarak
AMALARIMIZ
kullanlmaktadr.
Dner sermaye iflletmeciliiyle temel kamusal mal ve hizmetlerin yannda ticari, endstriyel
K baz
T A Phizmetlerin de yaplabilmesi, ulusal ekonomideki bofl (atl) kapasitenin kullanlmas, toplam talebin bir ksmnn karfllanmas ve bylece devlete ek gelir salanmas amalanmaktadr. Dner sermaye iflletmeciliine rnek olarak, bir devlet
bnyesindeki bir hastanenin, basmevinin, atlyenin veT E L E Vniversitesi
ZYON
ya iftliin kullanlmas yoluyla kr amal mal ve hizmet retimi verilebilir.
fiekil 3.7de grld gibi, dner sermayelerin 2006 ylnda yaklaflk T15 milyar dolaynda olan gelir ve giderleri 5 yl iinde neredeyse iki kat artarak 2011 y N T itibaryla
ERNET
l (program)
T30 milyarye yaklaflmfltr. Bu dnemde dner sermayelerin gelirlerinin giderlerinden bir miktar daha fazla gereklefltii grlmektedir.
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
fiekil 3.7
Dner
Sermayelerin Gelir
ve Giderleri
30000
Dner Sermayelerin Giderleri

Dner Sermayelerin Gelirleri
Dner Sermayeler Gelir Giderler Dengesi
25000
Kaynak: Bmko
20000
15000
10000
5000
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Yllar
Fonlar
Trkiyede kamu kesiminin bir baflka bilefleni olan fonlar, belirli bir amacn gereklefltirilebilmesi iin ayrlmfl bulunan, gerektii zaman kullanlmak zere belirli
bir hesapta toplanan ve harcanan paralardr. Fonlar amalarna uygun olarak sos-
49
yal, kltrel ve ekonomik amal fonlar olarak snflandrlabilir. Ancak, fonlara

iliflkin en temel snflandrma, bte ii ve bte dfl fon snflandrmasdr. Bte
ii fonlar, genel olarak parasal kaynan bte deneklerinden alan ve bte tertibi olan, ancak denein kullanlmasnda zellii olan fonlardr. Bte dfl fonlar
ise genel olarak hem gelirleri hem de giderleri bteyle iliflkilendirilmeyen, zel
yasalarla kurulan, zel mevzuatna gre faaliyetlerini gereklefltiren, kendilerine
ait zel gelirleri yine kendileri tarafndan kullanlan, bte ilkelerinden ve bte
yasalarndan bamsz olarak ynetilen ve uygulanan paralardr.
Kamu kesiminde, fon uygulamalarna baflvurulmasna iliflkin eflitli gerekeler
ne srlmektedir. Bunlar; mevcut mali mevzuatn kurallarndan ve denetiminden
kurtulmak, ek kamusal gelir yaratmak ve bunlar belirli harcamalara ayrmak ve
bylece alnan kararlarn hzl bir biimde uygulanmasn salamak olarak ifade
edilmektedir. Ancak 1990l yllarda tank olunduu gibi, fon uygulamalarnn zamanla kamu mali sisteminde bir karmaflaya ve belirsizlie yol ama riski de bulunmaktadr. yle ki fon uygulamalar btenin birlik ve adem-i tahsis ilkelerine uymamakta, kamu harcamalarnda nakit denetiminin ortadan kalkmasna ve israfa
yol amakta ve belki de en nemlisi hkmetlerin yasama denetiminden uzaklaflmalarna olanak tanmaktadr. Ayrca, kamu kaynaklaryla finanse edilen mal ve
hizmetlerde hizmet nceliinin kaldrlarak, ncelii bulunmayan baz mal ve hizmetlerin n plana kmas sz konusu olmaktadr.
Trkiyede 2000 yl baflnda says 75i bulan fon uygulamalarnn byk ounluu 2000 ve 2001 yllarnda mali sistemde yaplan dzenlemelerle kapatlmfltr. Halen kapatlmayp faaliyetlerine devam eden toplam 6 adet fon bulunmaktadr. Bu fonlar; bte iinde faaliyetini srdren Destekleme ve Fiyat stikrar Fonu
(DFF) ile bte dflnda faaliyetlerini srdren Savunma Sanayini Destekleme Fonu (SSDF), Sosyal Yardmlaflma ve Dayanflmay Teflvik Fonu (SYDTF), Tantma
Fonu, Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF) ve zellefltirme Fonudur.
fiekil 3.8de fonlarn (Tantma Fonu ve TMSF hari) 2006 ylndan bu yana gelir ve giderlerinin miktaryla gelir gider dengesi grlmektedir.
fiekil 3.8
Fonlarn Gelir ve
Giderleri
12000
Fonlarn Giderleri
Fonlarn Gelirleri
Fonlarn Gelir Gider Dengesi
10000
Kaynak: Bmko,
Kalknma
Bakanl
8000
6000
4000
2000
0
-2000
2006
2007
2008
2009
Yllar
2010
2011
50
SIRA SZDE
Kamu Maliyesi
Kamu mali sisteminde

SIRA SZDE fon uygulamamalarnn yaygnlaflmasnn ne gibi sakncalar olabilir? Aklaynz.
fi N E L M
KAMU DKESMNN
BYKL
D fi N E L M
S O R U
GSYH (Gayri Safi Yurtii
DKKAT
Hasla): Bir ekonomide belli
bir dnemde (genellikle bir
ylda) retilen nihai mal ve
SIRA SZDE
hizmetlerin
parasal
deeridir.
lkelerin kamu kesiminin bykl onlarn siyasal, ynetsel ve ekonomik yaplarna bal Solarak
O R U deifliklik gsterebildii gibi, zaman ierisinde de deifliklik
gsterebilir. Bu nedenle lkeler birbirlerinden ok farkl byklkte kamu kesimine sahip olabilmektedir. Bir lkenin kamu kesiminin bykln belirlemede
KKAT
genellikle buD faktrlerin
tamamnn birden etkili olduunu syleyebiliriz.
te yandan, kamu kesiminin bykl hangi lnn ya da yntemin kullanldna bal
SIRA olarak
SZDE da deiflmektedir. Kamu kesiminin bykl ounlukla
kamu giderlerinin ya da kamu gelirlerinin dikkate alnmasyla llr. Bu deerler
tek bafllarna bir l olarak kabul edildikleri gibi, genellikle gayri safi yurtii haAMALARIMIZ
slaya (GSYH)
oranlanarak daha gereki bir l haline getirilirler. Ayrca, kamu
kesimi istihdam, kamu yatrmlar, kamu kesimi borlanma gerei (KKBG), kamu bor stoku gibi makro ekonomik deerlerin kullanlmasyla da kamu kesimiK T A iliflkin
P
nin byklne
bir yargya varlabilir. Bu erevede kamu kesiminin byklnn hesaplanmasnda kullanlan ller ya da yntemler ana bafllklar itibaryla flunlardr.
N N
Kamu Kesimi Borlanma
AMALARIMIZ
Gerei (KKBG): Kamu
kesimini oluflturan
bileflenlerini her birinin
finansman aklarnn
K T A Poluflan, kamu
toplamndan
kesiminin borlanma
ihtiyacn lmekte
kullanlan ldr.
TELEVZYON
TFE (Tketici Fiyatlar
Endeksi): Belirli bir
N T E R Ntketiciler
ET
dnemde
tarafndan satn alnan mal
ve hizmetlerin fiyatlarndaki
deifliklikleri len fiyat
endeksidir.
FE (retici Fiyatlar
Endeksi): Belirli bir
dnemde lke ekonomisinde
retimi yaplan ve yurt iine
satfla konu olan rnlerin,
retici fiyatlarn zaman
iinde karfllafltrarak fiyat
deiflikliklerini len fiyat
endeksidir.
TELEVZYON
Nominal ve Reel ller

Kamu giderlerinin ya da kamu gelirlerinin gerekleflen parasal tutarlar, kamu kesiminin nominal lsdr. fiekil 3.2deki ve Tablo 3.1deki merkezi ynetim btN T Egiderleri,
RNET
e gelirleri ve
Trkiyede (dar anlamda) kamu kesiminin nominal llerini vermektedir. Ancak, kamu giderlerinin ya da kamu gelirlerinin, zamanlar aras karfllafltrmasnda, nominal lleri kullanmak ok yanltc olabilir. Bu nedenle
kamu kesiminin nominal lleri reel llere dnfltrlr. Bu dnfltrme bir fiyat endeksinin (genellikle TFE ya da FE) kullanlmasyla yaplmaktadr. rnein; 2011 ylna ait nominal bir deeri reel deere dnfltrmek istersek, afladaki basit formlde grld gibi, bu deeri 2011 ylnn TFE deerine bldkten
sonra, 100 ile arpmamz gerekir.
Reel Deer2011 =
Nominal Deer2011
100
TFE 2011
Tablo 3.1de Trkiyede dar anlamda kamu kesiminin 2006-2011 yllar arasndaki nominal gider ve gelirleriyle yukardaki forml kullanlarak kolayca bulunan
reel gider ve gelirleri (milyon T olarak) grlmektedir.
Tablo 3.1
Kamu Giderleri ve
Gelirlerinin Nominal
Ve Reel lleri
Kaynak: Bmko
verileri kullanlarak
tarafmzdan
hesaplanmfltr.
Yllar
Kamu Giderleri
(Nominal
Fiyatlarla)
Kamu Gelirleri
(Nominal
Fiyatlarla)
TFE
(2003=100)
Kamu
Giderleri
(Reel
Fiyatlarla)
Kamu
Gelirleri
(Reel
Fiyatlarla)
2006
178.126
173.483
134
132.930
129.446
2007
204.068
190.360
146
139.773
130.384
2008
227.031
209.598
160
141.894
130.999
2009
268.219
215.458
171
156.853
125.999
2010
294.359
254.277
182
161.736
139.713
2011
312.573
279.026
201
155.509
138.819
51
Tablo 3.1 yakndan incelendiinde 6 yllk dnemde nominal olarak kamu giderleri % 75,47 kamu gelirleriyse % 60,83 oranlarnda artmfl grnmekle birlikte,
gerekte bu artfllarn ok daha az olduu ortaya kmaktadr. Bu dnemde reel
olarak kamu giderleri % 16,98 kamu gelirleri ise % 7,22 oranlarnda artmfltr. Bu
durum afladaki flekilde daha kolay grlebilir.
fiekil 3.9
210
Nominal Kamu Giderleri (left)

Nominal Kamu Gelirleri (left)
TFE (right)
Reel Kamu Giderleri (left)
Reel Kamu Gelirleri (left)
300000
Kamu Giderlerinin
Ve Gelirlerinin
Nominal ve Reel
lleri
200
190
250000
Kaynak: Bmko
170
200000
TFE
180
160
150
150000
140
130
2006
2007
2008
2009
2009
2011
Yllar
te yandan, kamu gelirleri ve giderleri, reel olarak artfl gsterse bile bu durum, kamu kesiminin gerekten byd anlamna gelmeyebilir. Kamu gelirleri
ve giderleri lke ekonomideki kt miktarnn artmasyla birlikte artfl gsterebilir.
GSYHdaki artfl kamu giderlerinde ya da gelirlerinde meydana gelen artfl aflabilir
ve bylece ekonominin tamam iinde kamu kesiminin (devletin) pay azalfl gsterebilir. Bu yzden, kamu kesiminin bykln daha doru bir biimde lebilmek iin bu kesime iliflkin deerleri ekonominin byklne oranlamak gerekir. Baflka bir deyiflle oransal ller kullanmak gerekir.
Oransal ller
Kamu kesiminin bykln lmede kullanlan bafllca oransal ller, kamu kesimine iliflkin deerlerin GSYHya oranlanmasdr. Ayrca, kamu kesimi istihdamnn
toplam istihdama oranlanmas, kamu yatrmlarnn toplam yatrmlara oranlanmas
da kamu kesiminin byklne iliflkin birer gsterge olarak dflnlebilir.
Kamu Kesimine liflkin Deerlerin GSYHya Oranlanmas

Kamu giderlerinin ve kamu gelirlerinin GSYHya oranlanmasyla devletin bykl daha gereki bir flekilde llebilmektedir. Ayrca, KKBGnin ve kamu bor
stounun GSYHya oranlanmasyla da devletin ekonomideki byklne iliflkin
bir fikir edinilebilir. Ancak, bunlar arasnda, zellikle kamu giderlerinin GSYHya
oran, en ok kullanlan oransal ldr. Bunun nedeni, gnmzde genellikle
devletlerin gereklefltirdikleri giderlerin topladklar gelirlerden yksek olmas ve
52
Kamu Maliyesi
bu nedenle bu lnn ekonomide devlet tarafndan kullanlan kaynaklar daha

doru olarak gstermesidir. Dier yandan, kamu kesiminin bileflenlerinin lkeden
lkeye nemli farkllklar gstermesi nedeniyle uluslararas karfllafltrmalarda kamu giderlerinin GSYHya oran yerine, daha ok kamu gelirlerinin GSYHya oran
kullanlmaktadr.
Trkiyede 2000-2011 ylllar aras kamu giderleri, kamu gelirleri, kamu kesimi
borlanma gerei ve kamu bor stoku olmak zere kamu kesimine iliflkin deerlerin GSYHya oranlar fiekil 3.10da verilmifltir. fiekilde grld gibi, son yllarda kamu kesiminin genel ekonomi iindeki pay giderler ynnden % 25 ile % 28
arasnda, gelirler ynndense deifliklik gstermeden % 22 olarak gerekleflmifltir.
fiekilde dikkati eken bir nokta da 2000-2001 ve 2008-2009 yllarndaki ekonomik
krizlerin kamu kesiminin bykln artrmasdr. Bu yllarda zellikle kamu giderlerinin GSYHya oranlarnda ve kamu bor stokunun GSYHya oranlarnda arpc artfllar olduu grlmektedir.
fiekil 3.10
Kamu Kesimine
liflkin
Deerlerin
GSYHya
Oranlar
60
Kaynak: Bmko,
Hazine
Msteflarl
40
GSYH %si
80
Merkezi Ynetim Giderlerinin GSYHya Oran

Merkezi Ynetim Gelirlerinin GSYHya Oran
Merkezi Ynetim Bte Dengesinin GSYHya Oran
KKBGnin GSYHya Oran
Kamu Bor Stokunun GSYHya Oran
20
-20
2000
2002
2004
2006
2008
2010
Yllar
Kamu kesiminin kapsam yerel ynetimler, dner sermayeler, sosyal gvenlik

kurumlar, fonlar, iflsizlik sigortas, fonu ve genel salk sigortas dahil edilerek geniflletildiinde, giderler ynnden (genifl anlamda) kamu kesiminin ekonomideki
pay % 40a ulaflmaktadr. Ancak, genifl anlamda kamu kesimine dahil edilen bu
kurumlarn, aslnda merkezi ynetim kurumlar (btesi) ile nemli lde ve olduka karmaflk parasal aktarm iliflkisi iinde olduklar dflnldnde, kamu
kesiminin byklnn % 40a ulaflt sonucunun ok geerli olmadn syleyebiliriz (Bu yzden, kamu kesiminin bykl llrken yalnzca merkezi ynetim kurumlarndan oluflan dar anlamda bir kamu kesimi dikkate alnmfltr).
53
Kamu Kesimi stihdamnn Toplam stihdama Oranlanmas

lkedeki toplam istihdam dzeyi iinde kamu kesimi istihdamnn pay kamu kesiminin boyutlarna iliflkin bir izlenim edinmemize yardmc olabilir. Birok lkede
kamu kesimi istihdam toplam istihdamn 1/6s ile 1/4 arasnda bir paya sahiptir.
fiekil 3.11de Trkiyede 2007-2011 yllar arasnda kamu alflanlarnn toplam istihdam oranlar grlmektedir. fiekle gre, bu yllar arasnda kamu alflanlarnn toplam alflan saysna oran % 14,1den % 12,1e gerilemifltir. Baflka bir deyiflle bu dnemde kamu kesimi istihdam, toplam istihdamn 1/7sinden yaklaflk 1/8ine dflmfltr. Bu durum geliflmifl lkelerdeki oranlardan uzaklaflldn gstermektedir.
fiekil 3.11
14.5
20
Milyon Kifli
14
15
13.5
10
13
5
12.5
2007
2007.5
2008
2008.5
2009
2009,5
Kamu stihdam ve
Kamu stihdamnn
Toplam stihdam
indeki Pay
15
Kamu Kesimi stihdam (left)

Toplam stihdam (left)
Kamu stihdam/Toplam stihdam (right)
2010
2010,5
2011
Kamu stihdam/Toplam stihdam (%)
25
12
Yllar
Kamu Kesimi Yatrmlarnn Toplam Yatrmlara Oranlanmas

Kamu kesimi yatmlarnn toplam yatrmlara oranlanmasyla kamu kesiminin boyutlarna iliflkin bir gsterge daha elde etmifl oluruz. Bu erevede, kamu yatrmlarnn toplam yatrmlar iindeki pay artfl gsteriyorsa kamu kesiminin byklnn arttn sylemek olanakldr. Ancak bu artfl her zaman bire bir kamu kesiminin byklnn artt anlamna gelmeyebilir.
fiekil 3.12ye gre, Trkiyede kamu yatrmlarnn toplam yatrmlar iindeki
pay 2001-2002 yllarnda % 30a yaklaflmflken 2003 ve 2004 yllarnda, hzl bir dflfl gstererek % 15,5e gerilemifltir. 2007 ylndan itibaren ykselifl eilimine giren
bu pay 2010 yl itibaryla son yllarn en yksek deeri olan % 26ya ulaflmfltr. Bakldnda gerekten de 2000-2011 dneminde kamu yatrmlarnn toplam yatrmlar iindeki paynn seyriyle ayn dnemde, merkezi ynetim bte giderlerinin
GSYHya orannn seyri arasnda nemli bir paralellik grlmektedir (fiekil 3.10a
baknz).
Kaynak: TUK
54
Kamu Maliyesi
fiekil 3.12
30
Kamu
Yatrmlarnn
Toplam
Yatrmlar
indeki Pay
Kamu yatrmlarnn toplam yatrmlar iindeki pay

Kamu yatrmlarnn GSYH iindeki pay
25
20
Kaynak:
Kalknma
Bakanl
15
10
5
2000
2002
2004
2006
2010
2008
Yllar
D fi N E L M
SIRA SZDE
Kamu kesiminin
byklnn llmesinde kullanlan nominal ve reel lleri oransal
llerle karfllafltrarak deerlendiriniz.
fi N E L M
KAMU DKESM
LE ZEL KESM ARASINDAK LfiK
Kamu kesiminin bileflenleri ve bykl kadar, zel kesimle arasndaki iliflki de olS O R UBu iliflkinin nemli ynleri ekonomide gelirin, giderin ve mallarn
duka nemlidir.
ve hizmetlerin devresel akfln gsteren fiekil 3.13den yararlanarak tanmlanabilir.
DKKAT
Ekonominin
AMALARIMIZ
Kaynak: Black
vd. s.10
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
FAKTR
PYASASI
E
r me
et k,
im se
fak rm
t aye
re
rle v
tim
ri e d
fak
ie
t
r
rle
ri
gid
er
i
inde Kamu
Kesimi
AMALARIMIZ
K T A P
Kamusal mallar
ve hizmetleri
Kamusal mallar
ve hizmetleri
TELEVZYON
KAMU
KESM
FRMALAR
Vergiler
NTERNET
HANE HALKLARI
Vergiler
r(
sa
i)
hi
lir
ve
ge
ar
tfl
all
ler
et
zm
Mallar ve
hizmetler
eli
Kamu giderleri
NTERNET
r
e
di
ve
)
e i
d.
ay r
zv
m rle
fai
er t
r,
, s ak
tle
ek im f
re
Em ret
c
r(
eli
G
N N
SIRA
SZDE Akfl
Devresel
MAL
PYASASI
T
hi ke
zm ti
et cile
gid rin
M
all
er m
ar
ler al
ve
i ve
hi
zm
et
ler
D K fiekil
K A T 3.13
Emek, sermaye,
vd.
S O R U
Kamu giderleri
SIRA SZDE
Kamu kesimi, yani devlet, kamusal mal ve hizmetlerin sunucusu durumundadr. Hane lhalklar ve firmalarsa bu mal ve hizmetlerin karfllnda vergi derler.
Daha sonra devlet kamusal mal ve hizmet retimini srdrebilmek iin, bu vergileri retim faktryle zel mal ve hizmet almlarnda kullanr. Kamu kesiminin bileflenleri bu srete, ara mal girdileri kulland gibi, dier kamu kesimi bileflenlerinin ktlarn da kullanmaktadr.
Karma ekonomide kamu kesiminin bykl, ekonomi zerinde nemli etkiler yaratan kamu giderlerinin dzeyiyle llr. Bu giderlerin iinde mal ve hizmet
alm ve retim faktr kullanm iin yaplan giderler nemli bir paya sahiptir.
Trkiyede, merkezi ynetim kurumlarnn giderlerini, dar anlamda kamu kesimi
giderleri olarak dflnrsek, genel ekonomi ierisinde kamu kesiminin paynn
son yllarda % 25-28 aralnda olduunu grrz. Dier bir deyiflle, devletin ekonomik faaliyetleri genel ekonominin yaklaflk 1/4 orannda ve geliflmifl lkelerin
birounda olduundan daha dflk dzeyde gerekleflmektedir.
te yandan, kamu giderlerinin toplam miktarndaki ve bileflimindeki deifliklikler makro ekonomik dzeyde istikrar ve byme asndan nemli faktrlerdir.
Bir grfle gre, zel kesimin karlln ve istikrarn salayan unsur, kamu kesiminin kendisidir. Kamu kesiminin ekonominin btnn etkileyecek kadar byk
tutulmasyla gerektiinde bte a verilerek ekonomik daralmalarn fliddetinin
azaltlmas olanakl hale gelir. Bir baflka grfle greyse kamu giderlerinin aflr artfl, yani kamu kesiminin aflr bymesi, enflasyonist sonular dourabilecei gibi, zel yatrmlar dfllayarak ekonomik bymenin azalmasna yol aabilir.
Benzer flekilde, devletin giderlerini finansman biimi de nemli ekonomik sonular dourur. Bu finansmanda kullanlan vergi trleri ve bunlarn oranlar ya da
miktarlar bireylerin refah (fayda) dzeyini ve zel kesimin kaynaklarn nasl datacana iliflkin kararlarn etkiler. Vergi sistemi etkinlik ve eflitlii destekleyebilecei gibi, bunlara zarar da verebilir. Bu erevede Trkiyede grlen durumsa
zellikle 1980li yllardan sonra, etkinlii salamak adna, vergi sisteminde dolayl
vergilerin arlkta olduu bir vergi sistemine geilmesi ve bunun karfllnda eflitlikten uzaklafllmas olmufltur.
Eer btede bir ak ya da fazla sz konusuysa, devlet tasarrufla yatrm arasndaki dengeye ya da demeler dengesine (ihracat ile ithalat arasndaki dengeye)
etki eder. Bte a verilmesi durumunda bu an boyutu ve finanse edilme
flekli makro ekonomik istikrar iin ok nemlidir. Bu an devlet borlanmasyla
finanse edilmesi, finansal piyasalar araclyla gereklefltirilir. Eer bte fazlas
verilirse devlet, ekonomideki tasarruf arzn artrma yoluna gider.
Kamu kesimi (devlet) ekonomiyi etkileyebildii gibi, ekonominin gidiflinden
de etkilenebilir. rnein; bir ekonomik krizde kamu gelirleri dfler, deiflmez ya
da ok az bir miktarda artar. Bu durum, zellikle borlarn ve bte ann nispeten yksek olmas halinde, kamu hizmetlerinin sunumunu azaltr. Ayrca devlet, verdii kararlarn ekonomi zerinde ters etki yaratmas halinde, bu kararlarnn sonularna da katlanmak zorunda kalr. Yksek bte aklarnn daha yksek faiz oranlarna neden olmas ve bylece devletin faiz giderlerinin artmas bunun en tipik rneidir. Trkiyede de 1994 ve 2000-2001 ekonomik krizlerinde kamu hizmetlerinin sunumu azalmfl, yksek miktarl bte aklarnn kapatlmas
iin, giderek daha fazla faiz yk altna girilmifltir. Bu durum byk bte aklarnn bu krizler sonrasnda srarl bir biimde devam etmesinin en nemli nedeni
olarak grlmfltr.
55
56
Kamu Maliyesi
EK-I
Genel Bte Kapsamndaki Kamu dareleri (I Sayl Cetvel)
1) Trkiye Byk Millet Meclisi
2) Cumhurbaflkanl
3) Baflbakanlk
4) Anayasa Mahkemesi
5) Yargtay
6) Danfltay
7) Sayfltay
8) Adalet Bakanl
9) Milli Savunma Bakanl
10) iflleri Bakanl
11) Dfliflleri Bakanl
12) Maliye Bakanl
13) Milli Eitim Bakanl
14) Bayndrlk ve skan Bakanl
15) Salk Bakanl
16) Ulafltrma Bakanl
17) Tarm ve Kyiflleri Bakanl
18) alflma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
19) Sanayi ve Ticaret Bakanl
20) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
21) Kltr ve Turizm Bakanl
22) evre ve Orman Bakanl
23) Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii
24) Milli stihbarat Teflkilat Msteflarl
25) Jandarma Genel Komutanl
26) Sahil Gvenlik Komutanl
27) Emniyet Genel Mdrl
28) Diyanet flleri Baflkanl
29) Devlet Planlama Teflkilat Msteflarl
30) Hazine Msteflarl
31) Dfl Ticaret Msteflarl
32) Gmrk Msteflarl
33) Denizcilik Msteflarl
34) Avrupa Birlii Genel Sekreterlii
35) Baflbakanlk Yksek Denetleme Kurulu
36) Devlet Personel Baflkanl
37) zrller daresi Baflkanl
38) Trkiye statistik Kurumu
39) Gelir daresi Baflkanl
40) Devlet Su flleri Genel Mdrl
41) Karayollar Genel Mdrl
42) Tapu ve Kadastro Genel Mdrl
43) Devlet Meteoroloji flleri Genel Mdrl
44) Tarm Reformu Genel Mdrl
45) Petrol flleri Genel Mdrl
46) Basan-Yayn ve Enformasyon Genel Mdrl
47)
48)
49)
50)
Sosyal Yardmlaflma ve Dayanflma Genel Mdrl

Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Genel Mdrl
Aile ve Sosyal Arafltrmalar Genel Mdrl
Kadnn Stats Genel Mdrl
EK-II
zel Bteli dareler (II Sayl Cetvel)
A) Yksek retim Kurulu, niversiteler ve Yksek Teknoloji Enstitleri
1) Yksek retim Kurulu
2) renci Seme ve Yerlefltirme Merkezi
3) stanbul niversitesi
4) stanbul Teknik niversitesi
5) Ankara niversitesi
6) Karadeniz Teknik niversitesi
7) Ege niversitesi
8) Atatrk niversitesi
9) Orta Dou Teknik niversitesi
10) Hacettepe niversitesi
11) Boazii niversitesi
12) Dicle niversitesi
13) ukurova niversitesi
14) Anadolu niversitesi
15) Cumhuriyet niversitesi
16) nn niversitesi
17) Frat niversitesi
18) Ondokuz Mays niversitesi
19) Seluk niversitesi
20) Uluda niversitesi
21) Erciyes niversitesi
22) Akdeniz niversitesi
23) Dokuz Eyll niversitesi
24) Gazi niversitesi
25) Marmara niversitesi
26) Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi
27) Trakya niversitesi
28) Yldz niversitesi
29) Yznc Yl niversitesi
30) Gaziantep niversitesi
31) Abant zzet Baysal niversitesi
32) Adnan Menderes niversitesi
33) Afyon Kocatepe niversitesi
34) Balkesir niversitesi
35) Celal Bayar niversitesi
36) anakkale Onsekiz Mart niversitesi
37) Dumlupnar niversitesi
38) Gaziosmanpafla niversitesi
39) Gebze Yksek Teknoloji Enstits
40) Harran niversitesi
41) zmir Yksek Teknoloji Enstits
57
58
Kamu Maliyesi
42)
43)
44)
45)
46)
47)
48)
49)
50)
51)
52)
53)
54)
55)
56)
57)
58)
59)
60)
61)
62)
63)
64)
65)
66)
67)
68)
69)
70)
71)
72)
73)
74)
75)
76)
77)
78)
79)
80)
81)
82)
83)
84)
85)
86)
87)
Kafkas niversitesi
Kahramanmarafl St mam niversitesi
Krkkale niversitesi
Kocaeli niversitesi
Mersin niversitesi
Mula niversitesi
Mustafa Kemal niversitesi
Nide niversitesi
Pamukkale niversitesi
Sakarya niversitesi
Sleyman Demirel niversitesi
Zonguldak Karaelmas niversitesi
Eskiflehir Osmangazi niversitesi
Galatasaray niversitesi
Ahi Evran niversitesi
Kastamonu niversitesi
Dzce niversitesi
Mehmet Akif Ersoy niversitesi
Uflak niversitesi
Rize niversitesi
Namk Kemal niversitesi
Erzincan niversitesi
Aksaray niversitesi
Giresun niversitesi
Hitit niversitesi
Bozok niversitesi
Adyaman niversitesi
Ordu niversitesi
Amasya niversitesi
Karamanolu Mehmetbey niversitesi
Ar Da niversitesi
Sinop niversitesi
Siirt niversitesi
Nevflehir niversitesi
Karabk niversitesi
Kilis 7 Aralk niversitesi
ankr Karatekin niversitesi
Artvin oruh niversitesi
Bilecik niversitesi
Bitlis Eren niversitesi
Krklareli niversitesi
Osmaniye Korkut Ata niversitesi
Bingl niversitesi
Mufl Alparslan niversitesi
Mardin Artuklu niversitesi
Batman niversitesi
B)
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)
19)
20)
21)
22)
23)
24)
25)
26)
27)
28)
29)
30)
31)
zel Bteli Dier dareler

Savunma Sanayi Msteflarl
Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu
Trkiye ve Orta-Dou Amme daresi Enstits
Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Arafltrma Kurumu
Trkiye Bilimler Akademisi
Trkiye Adalet Akademisi
Yksek renim Kredi ve Yurtlar Kurumu
Genlik ve Spor Genel Mdrl
Devlet Tiyatrolar Genel Mdrl
Devlet Opera ve Balesi Genel Mdrl
Orman Genel Mdrl
Vakflar Genel Mdrl
Hudut ve Sahiller Salk Genel Mdrl
Elektrik flleri Etd daresi Genel Mdrl
Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl
Sivil Havaclk Genel Mdrl
Trk Akreditasyon Kurumu
Trk Standartlar Enstits
Milli Prodktivite Merkezi
Trk Patent Enstits
Ulusal Bor Arfltrma Enstits
Trkiye Atom Enerjisi Kurumu
Kosgeb
hracat Gelifltirme Etd Merkezi
Trk flbirlii ve Kalknma daresi Baflkanl
zel evre Koruma Kurumu Baflkanl
Gap Blge Kalknma daresi
zellefltirem daresi Baflkanl
Kamu Denetilii Kurumu
Ceza ve nfaz Kurumlar le Tutukevleri fl Yurtlar Kurumu
Mesleki Yeterlilik Kurumu
EK-III
Dzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (III Sayl Cetvel)
1) Radyo ve Televizyon st Kurulu
2) Telekomnikasyon Kurumu
3) Sermaye Piyasas Kurulu
4) Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
5) Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu
6) Kamu hale Kurumu
7) Rekabet Kurumu
8) Ttn, Ttn Mamlleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu
EK-IV
Sosyal Gvenlik Kurumlar (IV Sayl Cetvel)
1) Sosyal Gvenlik Kurumu
2) Trkiye fl Kurumu Genel Mdrl
59
60
Kamu Maliyesi
zet
N
A M A
N
A M A
Kamu kesiminin bileflenlerini tanmlamak

Trkiyede kamu kesimi merkezi ynetim kurumlar, sosyal gvenlik kurumlar, yerel ynetimler,
kamu iktisadi teflebbsleri, dner sermayeler ve
fonlardan oluflmaktadr. Bu bileflenlerden en
nemlisi olan merkezi ynetim kurumlar kamusal mal ve hizmetlerin retildii kamusal birimler
olup, genel bteli kurumlar, zel bteli kurumlar ve dzenleyici ve denetleyici kurumlar
olarak 3 eflittir. Kamu kesiminin yerel kamusal
mallar sunan birimleriyse yerel ynetimler olarak adlandrlr ve baflta belediyeler ve il zel idareleri olmak zere farkl trleri vardr. Adndan
da anlafllaca zere, sosyal gvenlik kurumlar
sosyal devlet ilkesi gereince sosyal gvenlik hizmetlerinin sunumu iin kurulmufl kamu kurumlar olup, Sosyal Gvenlik Kurumu ve Trkiye fl
Kurumu olmak zere iki kurumdan oluflur. Kamu iktisadi teflebbsleri, devletin zel mal retmek iin kurduu kurumlardr ve kamu iktisadi
kurulufllar ve iktisadi devlet teflekklleri olmak
zere iki gruba ayrlr. Dner sermayeler genel
ve zel bteli kurumlarn yaps iinde yer almakla birlikte genel ynetimin dflnda tutulan,
kendilerine zg ynetim biimi bulunan, rettikleri mal ve hizmetleri kr amacyla sunabilen
firmalardr. Kamu kesiminin son bilefleni olan
fonlarsa belirli bir amacn gereklefltirilebilmesi
iin ayrlmfl bulunan ve gerektii zaman kullanlmak zere belirli bir hesapta toplanan ve harcanan paralar ifade eder.
Kamu kesiminin byklnn nasl lldn aklamak
Kamu kesiminin bykl ounlukla kamu giderlerinin ya da kamu gelirlerinin dikkate alnmasyla llr. Bu deerler tek bafllarna (mutlak olarak) bir l olarak kabul edildikleri gibi,
genellikle gayri safi yurtii haslaya (GSYH) oranlanarak, daha gereki bir l haline getirilirler.
Ayrca, kamu kesimi istihdam, kamu yatrmlar,
kamu kesimi borlanma gerei (KKBG), kamu
bor stoku gibi makro ekonomik deerlerin kullanlmasyla da kamu kesiminin byklne iliflkin bir yargya varlabilir.
N
A M A
Kamu kesimi ile zel kesim iliflkisini aklamak

Kamu kesimi ile zel kesim arasndaki iliflki ok
boyutludur. Bu iliflki esas olarak kamu kesiminin
(devletin) firmalardan ve hane halklarndan, kamusal mallar ve hizmetleri sunmas karfllnda
vergi almas faaliyetleriyle faktr piyasasndan
emek, sermaye gibi retim faktrlerini satn almas karfllnda ve mal piyasasndan mal ve hizmet satn almas karfllnda yapt gider faaliyetlerinden oluflur. Devlet, kamu gelirlerinin kamu giderlerini karfllayamamas durumunda (eer
yeniden vergilendirme yoluna baflvurmazsa), finansal piyasadan ksa ve uzun dnemli bor alarak da zel piyasayla iliflkili olmufl olur.
61
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi Trk kamu kesiminin bileflenlerinden biri deildir?
a. Genel bteli kurumlar
b. Kamu iktisadi teflebbsleri
c. Sivil toplum kurulufllar
d. Sosyal gvenlik kurumlar
e. Dzenleyici ve denetleyici kurumlar
6. Afladaki fonlardan hangisi gnmzde faaliyetlerine devam etmemektedir?

a. Gelifltirme ve Destekleme Fonu
b. Savunma Sanayini Destekleme Fonu
c. Sosyal Yardmlaflma ve Dayanflmay Teflvik Fonu
d. Destekleme ve Fiyat stikrar Fonu
e. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu
2. Sosyal Gvenlik Kurumu hangi ylda kurulmufltur?

a. 2002
b. 2004
c. 2005
d. 2006
e. 2008
7. Afladakilerden hangisi kamu kesiminin bykln belirlemede kullanlan bir l deildir?

a. Kamu giderleri
b. Kamu yatrmlar
c. Kamu taflnmazlar
d. Kamu gelirleri
e. Kamu istihdam
3. Afladakileden hangisi Trkiyedeki yerel ynetim

trlerinden biri deildir?
a. l belediyeleri
b. le belediyeleri
c. Kyler
d. l zel idareleri
e. Valilikler
4. KTlerin kurulufl amalar arasnda afladakilerden
hangisi yoktur?
a. Ekonomiye yn vermek
b. Kamusal mal ve hizmet retmek
c. Gelir dalmn dzenlemek
d. Tekelleri devlet eliyle iflletmek
e. Ekonomik kalknmay salamak
5. Afladakilerden hangisi bir dner sermaye iflletmecilii faaliyeti deildir?
a. zel bteli bir kuruma ait bir serada sebze yetifltirilerek satfl geliri salanmas
b. Bir devlet niversitesine ait bir hastanede salk
hizmeti sunumu karfllnda gelir elde edilmesi
c. Genel bteli bir kuruma ait bir basmevinde
zel kiflilere ait kitaplarn basmyla gelir salanmas
d. zel bteli bir kuruma bal atlyede retilen
bro mobilyas satflndan gelir elde edilmesi
e. Bir kamu iktisadi kuruluflunun tekel niteliinde
bir mal retip satarak satfl geliri elde etmesi
8. Kamu kesiminin bykln lmede en ok kullanlan l afladakilerden hangisidir?

a. Kamu gelirleri/GSYH
b. Kamu giderleri/GSYH
c. Kamu yatrmlar/GSYH
d. Kamu istihdam/Toplam nfus
e. Kamu bor stoku/GSYH
9. Trkiyede kamu istihdamnn toplam istihdama oran hangi dzeyler arasndadr?
a. % 5-% 8
b. % 8-% 12
c. % 12-% 15
d. % 15-% 20
e. % 20-% 25
10. Devlet borlanmas afladaki piyasalardan hangisinde gereklefltirilir?
a. Mal piyasasnda
b. Faktr piyasasnda
c. Emek piyasasnda
d. Finansal piyasada
e. Hizmet piyasasnda
62
Kamu Maliyesi
Yaflamn inden
Bu Yl zellefltirme Rekoru Krlabilir
Elektrik datm flirketlerinin zellefltirilmesi kararlar
dn Resmi Gazetede yaymland. Bylece ifl artk flirketlerin devir teslimine kald. Szleflmeler imzalanp
hisseler devir edildiinde devlet, zellefltirme bedellerini tahsil edecek.
Peki elektrik datm flirketlerinden ne kadar tahsilat
yaplacak? Boazii, Dicle, Gediz,Trakya, Anadolu, Toroslar, Akdeniz olmak zere yedi elektrik datm tesisinin hisse satflndan toplam 10.8 milyar dolar alnacak.
Hemen hatrlatalm, elektrik datm flirketlerinin zellefltirilmesi, iflletme hakkna dayal hisse devri fleklinde
yaplyor. Dolaysla elektrik datm alt yapsnn mlkiyeti zel sektre devir edilmiyor. Sadece belli bir sre iin iflletme hakk veriliyor. flletme sresinin sonunda devlet yeniden ihale yoluyla tesisleri zel firmalara
verebilir.
Gelelim dn alnan zellefltirme kararlarnn nemine...
Bu yl yedi elektrik datm flirketinin zellefltirilmesinin
yannda , ihalesi tamamlanp sadece yarg kararlarn ve
brokratik ifllemleri bekleyen tesisler var. skenderun
Liman, hidrolik santraller, fleker fabrikalar alclara teslim edilmeyi bekliyorlar.
Ayrca zellefltirme duyurusu yaplan Hamitabat termik
santralinin teklifleri de 27 Haziranda alnacak. Bylece
2011 ylnda zellefltirme gelirleri bir rekor krabilir.
nk tek bir ylda en ok zellefltirme geliri 2005te
8.2 milyar dolar olarak tahsil edilmiflti. 2011de sadece
yedi elektrik datm flirketinin bedelleri tahsil edildii
takdirde 10.8 milyar dolar alnacandan yeni bir gelir
rekoru olabilir bu. Peki bu rekora niye nem veriyoruz?
nk 2011 btesinde zellefltirme gelirleri 13.7 milyar lira olarak tahmin edilmiflti. Eer 2011de zellefltirme tahakkuklarnn tahsilat yaplrsa 21 milyar lira gelir elde edilecek.
Tahminlerin zerinde zellefltirme geliri tahsil edilmesiyle, kamu btesi ann milli gelire orann yzde
2nin altna geriletebilir. Bylece, bte IMF olmadan
ynetilemez diyenlere, bu kez de zellefltirme gelirleriyle yeni bir ders verilebilir.
flte rakamlar....
fiirket
Tahakkuk
Boazii
2.990
Elektrik Datm
Dicle
228
Elektrik Datm
Gediz
1.920
622
Elektrik Datm
Anadolu Yakas
1.813
Elektrik Datm
Toroslar
2.075
Elektrik Datm
Akdeniz
1.165
Elektrik Datm
Aras
128
Elektrik Datm
Vangl
MMEKA
KaravilCeylan Grubu
Elektrik Datm
Trakya
Alan Firma
100
Elektrik Datm
Eti Gmfl
Aksa
MMEKA
Yldzlar Holding
Park Holding
Kiler A.fi.
Aksa
Baflkent Doalgaz
1.211
MMEKA
skenderun Liman
372
Limak
fieker Fabrikalar C
606
Portfy
Hidrolik Santral ve
457
Gayrimenkuller
TOPLAM
Ak-Can fieker
eflitli Firmalar
13.687
2011 ylna devredilen zellefltirme tahakkuklar

(milyon $)
Kaynak: Asaf Savafl AKAT- Vatan Gazetesi 13 Nisan

2011
63
Okuma Paras
Kemer skma nlemleri kresel ekonomiyi nasl
tehdit ediyor?
Marshall Auerback
AlterNet
3 Ocak 2012
spanyann yeni hkmeti geen ayn sonunda bu yln bte ann beklenenin ok daha zerinde gereklefleceini aklad ve lkeyi yeniden Avro blgesi
bor krizinin merkezine oturtacak srpriz vergi artfl ve
cret dondurma nlemlerine baflvuracan duyurdu.
Hkmet kamu giderlerinde 8,9 milyar Avroluk (11,5
milyar dolar) bir kesinti yapmay ve bte ayla bafl
edebilmek iin ylda 6 milyar Avro ek gelir salayaca
dflncesiyle vergilerde artfla gitmeyi planlyor. Yunanistana neler olduu ve talyann flu anki durumu ortada iken, bu durumun spanyol hkmetinin isteinin
tam tersine bir etki yapaca hemen hemen kesin: Bu
kesintiler ekonomik bymeyi daha da yavafllataca
iin sonunda daha yksek bte aklar oluflacak.
Kendi kendini felakete srklemek
spanyada istihdam kasm aynda 72.075 kifli azald, ki
bu dflfl 82.944 kifli ile ekim aynda daha da yksek
gerekleflen dflfln hemen ardndan geldi. spanyann istihdam verisi gerekten kt. Durumun ktln daha iyi kavrayabilmek iin spanyann istihdamnn ABDnin istihdamnn 8de 1i olduunu hatrlamalyz. ABDde olmufl olsayd aylk 600.000den daha
fazla bir azalfla denk olacak olan son iki aydaki istihdam azalflndan sz ediyoruz. nceki ayda spanyann istihdam dflfl neredeyse ABDde bir aydaki
300.000lik dflfle denk geliyor. Byle korkun istihdam verisi yaynlansayd ABDnin derin bir krizde olduundan kimse flphe duyar myd? Elbette hayr.
ounlukla maliye politikasna iliflkin tehlikeli bir biimde ykc efsaneler yznden Avro blgesi ve esasnda kresel ekonomi kendi kendini felakete srklemeye devam ediyor. Mali kemer skma ekibinin tiz retoriine ramen, Avrupa lkelerindeki kantlar gsteriyor ki bir lke dier tm giderleri sabit kaldnda veya
dflfl gsterdiinde geniflletici mali daralmaya sahip
olamaz. Tabii ki ekonomik bir afet istemedike.
Gelin basitlefltirilmifl bir biimdeki baz makroekonomik konulara bakalm:

1. Bir lkede harcama yapabilen ka kesim vardr? Yant: .
2. Bunlar hangileridir? Yant: Dfl kesim, zel kesim ve
kamu kesimi.
3. zel kesimdeki firmalar insanlarn satn alma gc
olmadndan mallarn ve hizmetlerini satamazlarsa
ne olur? Yant: flilerini iflten karrlar ve yeni makinalar iin harcama yapmazlar, vb.
4. lke ekonomisindeki gelir dfl kesime kayarsa, yani
i talep olarak geri kazanlmazsa ne olur? Yant: Byme yavafllar, ihracat azalr ve ithalat artar.
5. Ekonomi kt grnyorsa, zel kesimdeki hanehalklarna ne olur? Yant: Harcama yapmazlar.
6. Bir ekonomide hem dfl kesim hem de zel kesim
harcama yapmyorsa, geriye kalan tek kesim olan
kamu kesimi bu boflluu doldurmadka ekonomi
sekteye urayacaktr. Her ne kadar Almanyadan ve
Chicago niversitesinden devlet karflt mitolojistler
tersini savunsa da, bu dorudur.
Kaynak: http://www.globalpolicy.org adl nternet sitesinden ksaltlarak evrilmifltir.
64
Kamu Maliyesi
1. c
Sra Sizde 1
KTler baz mallarn piyasa talebini karfllamak ve piyasadaki fiyat ykselifllerini nlemek amacyla zel mal
reten kamu kurulufllardr. Bu adan bakldnda, devlet sermayesi ile kurulmufl olmalarna ramen KTlerin
kamu kesiminde dier kamu kurumlarndan ayr tutulmalarnn temel nedeni olarak zel mal retiyor olmalar gsterilebilir. Bylece, ynetim, fiyatlama ve satfl
gibi konularda devletin kamusal mal retiminde olduundan farkl bir yntem izlemesi gerekmifltir.
2. d
3. e
4. b
5. e
6. a
7. c
8. b
9. c
10. d
Yantnz yanlfl ise, Kamu Kesiminin Bileflimi

Yantnz yanlfl ise, Sosyal Gvenlik Kurumlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Yerel Ynetimler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kamu ktisadi Teflebbsleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Dner Sermayeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Fonlar konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kamu Kesiminin Bykl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Oransal ller konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Oransal ller konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kamu Kesimi ile zel Kesim Arasndaki liflki konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Trkiyede fon uygulamalar kamu hizmetlerini hzl bir
biimde gereklefltirmek, ek gelir salamak ve bte ve
yasama denetimini esnetmek gibi amalarla bir dnem
youn olarak kullanlmfltr. Ancak, her ne kadar bu
pratik gerekelere dayandrlsa da bu uygulamalar kamu mali sisteminde bir karmaflaya yol amfltr. yle ki,
1990l yllarda ka adet fonun bulunduunu bilebilmek
bile zorlaflmfltr. Daha da nemlisi, zellikle bte dfl
fonlarn yaygnlaflmas hkmetlerin devlet btesine
alternatif gelir kaynaklarna yneldiinin bir gstergesidir. Bu durumda hkmetlerin kulland bu paralarn
yasama denetimi gereklefltirilememifl, bte ilkelerine
uyulmamfl, fleffaflk ve hesap verilebilirlik gibi kamu
ynetimi ilkelerinden uzaklafllmfltr.
Sra Sizde 3
Kamu kesiminin byklnn llmesinde kullanlan nominal ve reel ller mutlak anlamda parasal tutarlar gsterir. Bu tutarlarn artfl veya azalfl kamu kesiminin zaman iindeki seyrinin birer gstergesi olarak
kullanlabilir. Ancak bu durum kamu kesiminin gerek
durumunu yanstmayabilir. rnein, kamu gelirleri ve
giderleri lke ekonomideki kt miktarnn artmasyla
birlikte artfl gsterebilir. GSYH artfl kamu giderlerinde
veya gelirlerinde meydana gelen artfl aflabilir ve bylece ekonominin tamam iinde kamu kesiminin (devletin) pay azalfl gsterebilir. Oransal ller ise kamu
kesimine iliflkin eflitli rakamlarn ekonominin btnne oranlanmasyla kamu kesiminin bykln daha
doru bir flekilde lmeye yarar. Kamu giderlerinin, gelirlerinin, bor stokunun GSYHya oranlanmas ile kamu yatrmlarnn toplam yatrmlara oran ve kamu istihdamnn toplam istihdama oran gibi ller oransal
llerdir.
Andersen, J. E. (2003). Public Finance, Boston: Houghton Mifflin.
Bailey, S. J. (2004). Strategic Public Finance, New
York: Palgrave Macmillan.
Black, P. A., Calitz, E. ve Steenekamp, T. (2006). Public Economics, Cape Town: Oxford University
Press Southern Africa.
olak, . F. ve Aktafl, A. (2010). Makro Ekonomik
Gstergelerin Yorumlanmas, 2. Bask, Ankara:
Efil Yaynevi.
Bask, stanbul: Beta
Pnar, A. (2011). Kamu Maliyesi ve Maliye Politikas,
7. Bas, Ankara: Turhan Kitabevi.
65
KAMU MALYES
Amalarmz
N
N
N
N

Siyasi karar alma mekanizmalarndan dorudan demokrasi modellerini aklayabilecek,
Temsili demokrasilerde kamu kesiminde kaynaklarn nasl tahsis edildiini
aklayabilecek,
Siyasi karar almada bask gruplarnn roln deerlendirebilecek,
Siyasi karar almada brokratn roln deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Kamusal seifl teorisi

Oylama modelleri
Medyan semen modeli
Downs Modeli
Bask gruplar
Brokrasi
ift tarafl tekel modeli
indekiler
Kamu Maliyesi
Kamu Maliyesinde
Karar Alma
OYLAMA MODELLER
OPTMAL OY ORANI
MEDYAN SEMEN MODEL
OYLAMA PARADOKSU
OY ALIfiVERfi (LOGROLLNG)
DOWNS TEMSL DEMOKRAS
MODEL
BASKI GRUPLARI
BROKRAS
Kamu Maliyesinde
Karar Alma
OYLAMA MODELLER
Siyasi karar alma mekanizmasnn, birey tercihlerine dayal olarak etkin bir biimde alflmas iin, drt koflulun geekleflmesi gerekir. Birinci olarak; bireylerin kamusal mallarla ilgili tercihlerini kesin bir biimde belirleyebilmesi gerekir. kinci
olarak; belirlenen bu tercihlerin, karar alma birimlerine bilgi kayb olmadan aktarlmas gerekir. nc olarak; aktarlan bu birey tercihlerine dayal olarak, siyasi
karar alma mekanizmas en iyi karar alabilmelidir. Drdnc olarak; alnan bu kararlar brokrasi tarafndan en iyi biimde uygulanmaldr.
Ancak, bilindii zere bu drt aflamann her birinde olduka nemli sorunlar da
bulunmaktadr. Bireylerin kamusal mal tercihlerini belirlemeleri olduka gtr.
Belirlemifl olsalar bile bu tercihlerini oylamayla aktarrken seim sistemlerinden
kaynaklanan birok bilgi kayb yaflanmaktadr. Siyasi karar alma birimlerinin, karar
alrken toplum refahn deil de daha ok gelir dalmn (refah dalmn) dikkate alnd bir gerektir. Kararlar uygulayan brokratlarn da yine en iyi hizmeti vermek yerine, kendi faydalarn maksimize etmek iin alfltklar sylenmektedir.
Bireylerin tercihlerini siyasi karar alma mekanizmasna aktarma yolu oylamadr.
Siyasi karar almay aklamaya alflan baz basit oylama modelleri bulunmaktadr.
Bunlarn birou, dorudan demokrasi modelleridir. Bir baflka deyiflle kamusal
maln retim dzeyleri konusundaki kararlara, vatandafllarn dorudan oy kullandklar modeldir. Ancak, vatandafllarn yerine karar verenler iin oylama yntemi
olan temsili demokrasi modelleri de bulunmaktadr. Bu nitede nce dorudan
demokrasi modelleri daha sonra temsili demokrasi modelleri incelenecektir.
Herhangi bir oylama modelini analiz etmeden nce, teklif edilen bir nerinin
kabul edilmesinde kullanlacak olan bir oylama kuralna ihtiya vardr. Kararlar
hangi ounlukta alnacak sorusunun yant bulunmaldr.
OPTMAL OY ORANI
Tm dnya lkelerinde genel kabul grmfl bir oylama kural olarak salt ounluk uygulanmaktadr. Ancak, neden salt ounluk kuralnn kabul edildiinin de
bir ekonomik gerekesi yoktur. ounlukla nitelikli ounluk ya da oybirlii
neden kullanlmamaktadr? Burada oy kuralnn belirlenmesinde ekonomik gerekeler bulunmaya alfllacaktr. Optimal oylama kuraln ilk analiz edenler James
Buchanan ve Gordon Tullock tur. fiimdi Buchanan-Tullock modeli olarak da adlandrlan optimal oy kuraln aklayabiliriz.
Oy okluu: Belirli bir oran

aranmadan ok oy alan
alternatifin kazanmasdr.
Salt ounluk: oylamaya
katlanlarn yardan en az
bir fazlasnn kabul etmesini
gerektiren kural.
Oy Birlii: Oylamaya katlan
tm kiflilerin eksiksiz kabul
etmesini gerektiren kural.
Nitelikli ounluk:
Oylamaya katlanlarn 2/3,
3/4, 4/5 gibi salt
ounluktan daha fazla oy
gerektiren kural.
68
Kamu Maliyesi
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
AMALARIMIZ
fiekil 4.1
K T A P
Optimal Oy Oran
T
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Buchanan -Tullock optimal oy kural iin, iki maliyet dorusu tanmlamfllardr;

D fi N E L M
dflsal maliyet ve karar alma maliyetleri. Herhangi bir kamusal karar iin, semenlerin daha fazla oranda oylarnn gerekli olmas, semenlerin oylamadan daha fazS O Retmesine
U
la kazan elde
neden olacaktr. Ancak, gerekli oranda semenin anlaflmas iin, karar alma maliyetleri ve zaman da o kadar artacaktr. Bir alternatifin kazanmas iin,D gerekli
oy orannn azalmasnn anlam, daha ok bireyin aznlkta
KKAT
kalarak alnan karardan zararl kmasdr. Gerekli oy oran arttka da aznlkta kalan birey says
azalaca iin, ortaya kacak zararlar da azalacaktr. Bu zararlardaSIRA SZDE
ki azalfl gsteren eri, dflsal maliyet erisidir. fiekil 4.1de C erisi bir kararn alnmas iin gerekli oy orannn artmasyla temsili bir bireyin dflsal maliyetinin nasl
dfltnAMALARIMIZ
ve oybirliinde sfra ulafltn gstermektedir.
Oy orannn artmasyla karar alma maliyetlerinde bir atfl olacaktr. Oy birliine
K T A P
yaklaflldka, herhangi bir karar alabilmek iin, geecek zaman ve katlanlacak
maliyet de o kadar artacaktr. Oybirliinde
TELEVZYON
ise kararlarn alnmasnda her bireyin, bir
anlamda, veto yetkisi olacandan, stratejik davranfllar ok daha nemli hale gelecektir. Gerekli oy orannn artmasyla ortaNTERNET
ya kan bu maliyet de karar alma maliC+D
yetleri erisinde gsterilmektedir. fiekil
4.1de karar alma maliyetleri D erisi olaMAKALE
D
rak grlmektedir.
Tanmlanan bu iki maliyet erisinin toplam, gerekli oy orannn toplam maliyetini
(C+D) vermektedir. Toplam maliyet erisiGerekli Oy
n0
1
nin minimum olduu yerde optimal oy oraOran
n belirlenmifl olacaktr. fiekil 4.1de de optimal oy oran n0 olarak grlmektedir.
Ancak, Optimal oy orann bu biimde belirlenmesinin getirdii sorunlar da vardr. ncelikle dflsal maliyet fonksiyonunun belirlenebilmesi iin, temsili bireyin
kolektif anlaflmadan doan tm kazanlarn gereklefltii fayda dzeyini bilmesini
gerektirmektedir. Bunu belirleyebilmek olduka gtr. Bir dier sorun, optimal
ounluun seiminde kullanlan kural ile ilgilidir. n0n tm bireyler iin ayn olmasn garantileyen hibir fley yoktur.
N N
SIRA SZDE
MAKALE
SIRA
SZDE nitelikli ounluk kavramlarn ve farklarn aklayabilir misiniz?
Oy birlii, salt
ounluk,
Oylama kuralnn
seiminde oybirliinin en ok fayda salamasna ramen neden yaygn
SIRA SZDE
olarak kabul edilen bir kural olmadn aklayabilir misiniz?
D fi N E L M
MEDYAN
SEMEN MODEL
Kamusal mallarn retim dzeyinin belirlenmesinde en eski model, ounluk

S O R U fiekil 4.2de 5 bireyin (a,b,c,d ve e) kamusal mal Gye talepoylama modelidir.
leri grlmektedir. Kamu maln retmenin marjinal maliyeti, bireyler arasnda
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
69
4. nite - Kamu Maliyesinde Karar Alma
eflit paylafltrld varsaylrsa MC/N erisi, her bireyin karfllaflt vergi fiyat
olacaktr. Her bireyin en ok tercih ettii nokta, kendi talep erisiyle karfllaflt vergi fiyatnn eflit olduu retim dzeyi olacaktr. rnein; a bireyi iin Ga,
b bireyi iin Gb kamusal mal retim dzeyi en ok tercih edilen dzeydir. fiekil
4.2de grlecei zere her birinin en ok tercih ettii retim dzeyi farkldr.
ounluk kural ile kamusal maln retim dzeyi nerede belirlenecektir? Salt ounluk kuralyla befl bireyden nn kabul ettii kamusal mal retim dzeyi
kabul edilecektir. Bireylere, kamusal mal retim dzeyinin 0dan Gaya karlp
karlmadn oylamalarn istersek; tm bireyler evet oyu verecektir. retim
dzeyinin Gadan Gbye karlmasna a bireyi karfl kacak, dier drt birey
evet diyecektir. Gbden Gcye retim artrlmas iin oylamada a ve b bireyi hayr, dier birey evet oyu kullanacaktr. Gcden Gdye artfl iin oylamada sonu, a,b ve c bireylerinin karfl oyu ile kabul edilmeyecektir. Grlecei zere
Gc retim dzeyi bireyin olumlu oyunu almfl, daha fazla retim dzeyi ounluk tarafndan ret edilmifltir. Dolaysyla Gc, salt ounluun kabul ettii bir
retim dzeyidir.
Dikkat edilirse burada c bireyi
medyan semendir. Medyan semeT
nin en ok tercih ettii dzey ounluk tarafndan kabul edilmifltir.
rnekteki varsaymlar dahilinde, kamusal mal tercihlerin normal
dald bir durumda, medyan
semen, ortalama tercihe sahip
olaca iin, ounluk kuralyla kamusal maln retim dzeyi etkin
olacaktr. Kamu mal tercihleri normal dalmamflsa, ortalama tercihd
lerle medyan semen farkllaflacaktr. ounluk kural medyan seb
a
meni karar verici konumuna koyc
duu iin, optimal olmayan bir sonu elde edilecektir. rnein; ortalama medyan aflarsa ounluk
0
Ga Gb
Gc
Gd
kuralyla oylama, kamu mal retiminin optimal alt belirlenmesine
neden olacaktr.
ounluk kuralnn etkin kaynak tahsisini salamas iin gerekli koflul
SIRA nedir?
SZDE Aklayabilir misin?
OYLAMA PARADOKSU
fiekil 4.2
Medyan Semen
Modeli
MC/N
e
Ge
D fi N E L M
D fi N E L M
Yukardaki ounluk oylama modelinin olduka ok tartfllan bir yn herhangi

S O Rbaz
U tutarszlkbir sonuca ulaflamad durumdur. Kiflisel tercihlerde ortaya kan
lar oylamada bir paradoksa neden olmaktadr. Oylama paradoksu afladaki rnekle aklanabilir. bireyin (A,B ve C) milli eitim bakanlnn
byklD K Kbte
AT
yle ilgili tercih sralamas Tablo 4.1de verilmektedir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
70
Kamu Maliyesi
Tablo 4.1
Oylama Paradoksu
Tercih Sralamas
Bireyler
Kk Bte
Orta Bte
Byk Bte
Orta ve kk bte arasndaki oylamada;

A bireyi Kk bteyi,
B bireyi Kk bteyi,
C bireyi Orta bteyi tercih edecek, bu nedenle kk bte ounluk tarafndan kabul edilecektir.
Orta ve byk bte arasndaki oylamada;
A bireyi orta bteyi,
B bireyi byk bteyi
C bireyi orta bteyi tercih eder. Dolaysyla orta byklkteki bte kabul
edilecektir.
Kk ve byk bte oylamasnda;
A bireyi kk bteyi,
B bireyi byk bteyi
C bireyi byk bteyi tercih ederek, byk btenin seilmesine neden
olacaktr.
Grlecei zere hibir alternatif bte
fiekil 4.3
bykl dierlerine stnlk salayaOylama Paradoksu
mamaktadr. Seim farkl iki bte arasnda tekrarlandka farkl sonulara ulafllTercihler
maktadr. Oylama paradoksunun ortaya
kard bu duruma dngsel ounluklar (cyclical majorities), sosyal tercihleC
1
rin geiflkensizlii (intransitivity of social
preferences) olarak adlandrlmaktadr.
Byle bir durumda, bireysel tercihlerden
2
B
sosyal bir tercih yapmak imknszdr. Bireysel olarak her bireyin tercihi kendisi
asndan doudur. A bireyi iin Kk
orta byk bte tercih sralamas onun
3
A
bireysel faydas iin mantkldr. Bireysel
tercihlerde kk ortaya tercih ediliyor,
ortada bye tercih ediliyorsa kk bKk
Orta
Byk
ye tercih ediliyor demektir. Ancak, sosyal tercihlerde bu durum her zaman geerli olmamaktadr.
Bu durumun nasl ortaya kt fiekil 4.3 yardmyla aklanabilir. fiekil 4.3 Tablo 4.1deki semen sralamasnn deiflik bir ifadesidir. bireyin, bte bykl konusundaki tercih sralamalar grlmektedir.
Yatay eksen fiekil 4.3deki gibi sralandnda A ve B bireyinin tercihlerinin tek
zirveli olduu, C bireyinin tercih sralamasnnsa iki zirveli olduu grlmektedir.
C bireyinin tek zirveli olmayan bu tercih sralamas, dngsel ounlua neden ol-
71
maktadr. Dolaysyla medyan semen modelinin bir sonuca ulaflabilmesi iin gerekli koflul tm bireylerin tercihlerinin tek zirveli olmasdr.
Medyan semen modeli hangi durumda bir sonuca ulaflamamaktadr?SIRA
Aklayabilir
misiniz?
SZDE
OY ALIfiVERfi (LOGROLLNG)
D fi N E L M
Siyasi karar almann iki nemli zelliinin yansmalar bu bafllk altnda incelenecektir. Birincisi, ounluk kuralyla bir konu zerinde karar verilirken her bireyin
S O Rolduunun
U
oyu, semenin tercih younluu dikkate alnmadan, ayn arlkta
kabul edilmesidir. kincisi, tekliflerin birbirinden bamsz olarak karara balanmamasdr. Teklifler zerinde srekli olarak oylama yaplmas, zaman
iinde oy alflDKKAT
verifline (oy ticareti) neden olmaktadr.
ounluk oylamas; parasal olarak tm semen tercihlerinin ayn younlukta
SIRA SZDE
olduu varsaymyla her bireyin sadece bir oyu olduu varsaymna
dayanmaktadr. Her bireyin tercih younluunun ayn olmasnn anlam, ounluun destekledii bir teklifte, toplam kazanlarn toplam kayplardan fazla
olmasdr.
AMALARIMIZ
ounluk oylamas, bireylerin alternatifler konusunda tercih younluklarn
belirtmelerini engellemektedir. nk; her birey bir oya sahiptir. Rekabeti piyasalarda bireyler bir mal ve hizmet iin daha fazla deme yapmak
(btK T isterlerse
A P
e kstlarna kadar), tercih younluunu gstermifl olmaktadr. Kamusal tercihlerde bir birey bir oy kural varken rekabeti piyasalarda bir T-bir oy kural geerlidir. Rekabeti piyasalardaki bu kurala uygun biimdeT Ekamusal
L E V Z Y O N kararlarn
alnmasndaki kurallara uygulanabilir. rnein; puanl oylama ya da puan verme
kural (point voting) gibi. Bu kurala gre, her semene, rnein 100 puan verilir. Semenler ajandada yer alan konular hakknda tercih younluklarna gre
N T E R N Eiin
T
sz konusu puanlar datrlar. ok fazla tercih ettikleri bir alternatif
tm puanlarn oylayabilecekleri gibi, tercih younluu ok dflk olan bir alternatif iin
sadece bir puanlk oy kullanabilirler. Bu biimde yaplan oylamada tm semenM A K Akazanmaktadr.
LE
lerin oylar (puanlar) toplanmakta ve en ok puan alan alternatif
Bireylerin tercih younluklarn oylamalarda dikkate almann bir baflka yolu oy
alflveriflidir. Oy alflverifli bir rnek zerinde aklanacaktr. bireyin (A,B, ve C)
yollarnn yaplmas iin harcanacak T100 milyon vardr. Bu T100 milyon tamam
A bireyinin yoluna harcanrsa A bireyi T100, Bnin yoluna harcanrsa B, T50 ve
Cye harcanrsa T10 fayda saladn varsayalm. ounluk oylamas ile bu T100
milyonnin hangi bireylerin yollarna harcanacan salt ounluk kuralyla belirlemeye alflyoruz.
ounluk oylamas T100 milyon harcamann eflit olarak iki yola paylafltrlmasna neden olacaktr. Ancak, salanan kazanlar, hangi iki bireyin ounlukta olduuna bal olarak deiflecektir. ki yola harcanan paradan salanan kazanlarla
ilgili olas sonu Tablo 4.2de grlmektedir.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
Toplam
1. Olaslkta Kazanlar
50
25
75
50
55
25
30
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Tablo 4.2
Oy Alflveriflinden
nce
72
Kamu Maliyesi
Her bir olaslkta ortaya kan sosyal kazanlar farkldr. En yksek sosyal kazan T75 ilk olaslktadr. Buna ramen sz konusu T100 milyon harcamay farkl
bir biimde kullansak T75den daha fazla kazan ortaya kabilirdi. rnein; T100
harcamann tamamn A bireyinin yoluna harcamfl olsaydk toplam kazan T100
olacakt ki T75den daha fazla bir kazantr. Ancak bu durumun ortaya kmas salt
ounlukla imkanszdr. nk; T100 milyonnin tamamnn A bireyinin yoluna
harcamaya B ve C karfl kacaktr.
fiimdi ayn rnekte oy alflveriflinin nasl bir sonu vereceine bakalm. Gizli oylamann, bedavaclk sorunun olmad ve oy alflveriflinin yasal olduunu varsayalm. Byle bir durumda Birey A, dier iki bireyden birine ya da her ikisine kendi
lehinde oy kullanmas iin para teklif edebilir. A bireyinin dier bireylerin oylarn
satn alabilecei olas sonular ise Tablo 4.3dedir.
Tablo 4.3
Oy Alflveriflinden
Sonra
Toplam
75
25
100
95
100
70
25
100
A bireyi, Bye Cye ya da her iki bireye para teklif ederek istediine ulaflabilir.
rnein; A, Bye T100 milyonnin tamamnn Ann yolunun yaplmasna evet oyu
iin T25 teklif edebilir. B bireyi bu teklifi kabul edecektir. nk; teklifi kabul etmezse ncelikle aznlkta kalma ihtimali vardr. Ayrca ounlukta kalsa bile kazanabilecei en yksek miktar T25dir. Bu durumda A T100 kazan elde edip T25sini Bye verdii iin net T75 kazanl kmaktadr. Sosyal olarak ise toplam T100 kazan ortaya kmaktadr. Ayn flekilde A Cye de T5 teklif edebilir ki bu teklifte C
tarafndan kabul edilecektir. Her bir durumda da tm harcamann Ann yolunun
yapmna kullanmayla sonulanacaktr. Bir baflka deyiflle her durumda ulafllabilecek maksimum sosyal kazan T100 milyon elde edilmektedir. Sonu ayn olmasna ramen, kazanlarn dalm deiflecektir. Kazanlarn dalm, ounluun kiminle salandna ve pazarlk glerine bal olacaktr.
Bir baflka rnek oy alflveriflinin daha sklkla ortaya kt parlamentolardan
verilebilir. Parlamentodaki milletvekilinin iki reform konusundaki tercih younluklar Tablo 4.4deki gibi olduunu varsayalm. Oy alflverifli olmadnda niversite reformu A ve Cnin oylaryla ret edilecektir. Benzer biimde Sosyal gvenlik
reformu da A ve Bnin oylaryla ret edilecektir. Dolaysyla sosyal refahta bir deiflme olmayacaktr. Ancak oy alflverifli olduunda, Milletvekil B, Cye niversite Reformu iin oy kullanrsa kendisinin de Sosyal gvenlik reformu iin oy kullanabileceini sylerse C bu teklifi kabul edecektir. Bylece iki reform da kabul edilecektir. Dikkat edilirse oy alflverifli net sosyal faydada bir artfla neden olmufltur.
Tablo 4.4
Oy Alflverifli Refah
Arttrr
niversite Reformu
Sosyal Gvenlik Reformu
Milletvekili A
-1
-1
Milletvekili B
-2
Milletvekili C
-2
Net Sosyal Fayda (OA Yok)
Net Sosyal Fayda (OA Var)
73
Oy alflveriflinin her zaman sosyal fayda artflna neden olduunu sylemek ok

yanlfltr. rnein; Tablo 4.5deki tercih dalmna bakarsak, oy alflveriflinin sosyal refah kaybna neden olduunu grebiliriz. Oy alflverifli olmadnda, iki reform da ret edilmekte ve bu nedenle sosyal refahta bir deiflme olmamaktadr. Ancak oy karfllnda oy teklif edildiinde iki reform da kabul edilmekte ancak sosyal refah azalfl sz konusu olmufltur.
niversite Reformu
Sosyal Gvenlik Reformu
Milletvekili A
-3
-3
Milletvekili B
-2
Milletvekili C
-2
Net Sosyal Fayda (OA Yok)
Net Sosyal Fayda (OA Var)
-1
-1
Oy alflveriflinin etik olmamasna ramen, kabul edilebilir olmasSIRA

iinSZDE
ne tr nedenler
sayabilirsiniz?
fi N E L M
Oy alflveriflinin refah artrc ya da azaltc olarak grlen Dbu
rneklerin dflnda, olduka olumsuz sonular da ortaya kabilmektedir. rnein; gven oyu verS O R Ukuruluflunda,
me, grfllen bteye olumlu oy verme, koalisyon hkmetlerinin
bakanlk pazarlklarnda, milletvekili transferlerinin gndeme gelmesi oy ticaretinin, ok ahlaki olmayan (demokrasi kltrne aykr olan) gizli oy alflverifline rDKKAT
neklerdir. Hatta baz zamanlarda belirli oylar karfll yksek paralarn konuflulmas, gizli ve ahlaki olmayan oy ticareti rnekleridir. Oy ticareti her zaman gizli yaSIRAbirbirlerinin
SZDE
plmaz. Koalisyon protokollerinde, koalisyonu oluflturan partiler
politikalarn destekleme sz verilir. Bu ak oy alflverifli olarak adlandrlmaktadr.
Bu tr ak oy alflveriflleri bir anlamda yasallk kazanmaktadr
ve demokrasi klAMALARIMIZ
trne aykr saylmazlar. Oy alflveriflinin olumsuz bir yn de kamu harcamalarnn aflr artmasna neden olmasdr. ki ayr partinin kendi blgelerine ve semen
tabanna ynelik politikalar destekleme sz vermesi sonucu,K oy
olma Tticaretinin
A P
d durumlarda, kamu harcamalar fazla olacaktr.
Tablo 4.5
Oy Alflverifli Refah
Azaltr
N N
DOWNS TEMSL DEMOKRAS MODEL
TELEVZYON
Semen ve karar verilecek alternatif saylarnn artmas halinde, dorudan demokrasilerin ifllemesi gleflmektedir. Bireylerin bir araya gelip karar alabilecei olduka kk birey saylarnda bile, her bireyin her alternatif hakknda dflncelerini
N T E R N E Tkonular artaklamak iin frsatlar olmayacaktr. Bu nedenle semen ve alternatif
arak semen tercihlerini temsil edecek bireylerin seimi sz konusu olacaktr. Bir
baflka deyiflle, temsili demokrasiler ortaya kacaktr.
MAKALE
Kamusal tercihler teorisi, temsili demokrasileri adan incelemektedir;
birincisi temsilcilerin seilmek iin ve seildikten sonra davranfllar, ikincisi, temsilcileri seen semen davranfllar, ncs temsili demokrasilerden alnan kararlarn
zellikleridir.
Semenler gibi temsilcilerin de rasyonel bireyler olduklar varsaylmaktadr.
Temsilciler de kendi fayda fonksiyonlarn maksimize etmeye alflrlar. Semenlerin fayda fonksiyonlarnn kamusal mal ve hizmetleriyle bunlarn finansman biim-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
74
Kamu Maliyesi
fiekil 4.4
Downs Modeli
Semen
Says
Aflr
Sol
leri tarafndan belirlendiini varsaymak olduka kolayken, temsilcilerin fayda fonksiyonlarn tanmlamak olduka gtr. Temsilcilerin fayda fonksiyonunda, kendi
semen tabannn grfllerini temsil etmekte baflka nedenler de bulunmaktadr.
rnein; prestij kazanma, yan parasal avantajlar yer alabilmektedir.
Temsili demokrasilerle ilgili, ilk ilgin ve nc alflma, Anthony Downs tarafndan yaplmfltr. Temsili demokrasi modellerinde, bireyler fayda maksimizasyonu
iin alflrken siyasi partiler, oy maksimizasyonu amalamaktadrlar. Siyasi partilerin
temel amalar iktidara gelebilmek ya da iktidardayken tekrar seilebilmektir. Bu, siyasi partiler ve seilmifl temsilciler, ideal toplumsal amalara gre deil, kendi amalarna gre davranacaklardr. Bir baflka deyiflle Downs modelinde siyasi partiler, toplum kaynaklarnn etkin dalmyla ilke olarak ilgilenmemekte, her birinin temel
amac oylarn maksimize ederek tekrar seilebilmektir. Hkmetlerin kaynaklar etkin kullanmaya ynelik davranfllar, ancak dier partilerin rekabetiyle gerekleflir.
Dolaysyla nemli olan konu partiler aras rekabetin, kaynaklarn etkin kullanmna
ynelik iflleyip ifllemediidir. Oy maksimizasyonu, bu nedenle politikaclarn ve partilerin davranfllarn aklamakta olduka nemlidir.
Basite rneklersek, iki karar alma biriminin bulunduunu varsayalm; semenler ve siyasi partiler. Semenlerin beklenen faydalarn maksimize etmeye alfltklar varsaylmaktadr. ki partili sistemde semenler, belirli bir dnemde program
ve performansyla en yksek fayda salayacak parti iin oylarn kullanrlar. ok
partili sistemlerde durum biraz daha karmaflktr. Burada rnek olarak, iki partili
sistem incelenecektir.
Modelde semenlerin siyasi yelpazedeki (sol sa) oy dalmnn tek maksimumlu ve simetrik olduu varsaylmaktadr. Tm semenlerin oy verdiini ve
semenlerin siyasi yelpazede kendisine
en yakn partiye oy verdii de ayrca varsaylmaktadr. rnein; iki partinin sol
konumunu Xde, sa konumunu ise Mde
belirlediini varsayalm. Sol parti Lnin
solundaki tm oylar ve L-M arasndaki
baz oylar alacaktr. Konumunu X noktasnda belirleyen Sa parti, Mnin sandaki tm oylar alacak ve L-M arasndaki baz oylara da sahip olacaktr. Simetrik bir
dalmda medya, (Mnin) sol ve sann,
toplam oylarn yarsn ifade etmekte olduu bilirse R partisinin ounluk taraX
M
Aflr
fndan tercih edileceini ve seimi kazaSa
naca grlebilir. Bir baflka deyiflle, salt
ounluu sa parti alacaktr.
Bu nedenle Sol parti seimi kazanmak isterse, X noktasn saa doru kaydrmak
iin aba gstermelidir. Bunu, R partisinin izin verdii lde yapabilecektir. Seim
kazanmak isteyen sol ve sa partiler, medyan semene (M) doru partilerinin konumunu deifltireceklerdir. Partilerin konumlarn aflr sola veya aflr saa doru kaydrmas, alabilecei oylardan gereksiz bir biimde vazgemesi anlamna gelecektir.
Daha nce sz edilen ounluk kuralndaki medyan semen sonucu, burada da
geerlidir. Medyan semen, seim sonucunu belirleyici pozisyondadr.
Bu basit modelin varsaymlar olduka gerek dfldr (tek maksimumlu ve simetrik oy dalm tm bireylerin oy vermesi, iki parti gibi). Tm bireyler oy kulland
srece, oy dalmna baklmakszn, medyan semen sonucu belirleyecektir.
Bu model oy kullanma oranlarnda bir dflfle de neden olabilmektedir. nk; iki parti de medyana yakn durduklarndan aralarnda bir fark kalmamaktadr.
Buna politikalarn benzerlii ad verilmektedir. Byle bir durumda, aflr sa ve sol
grfllere sahip semenler, bu partilerin kendilerini temsil etmediini dflnerek
oy vermekten kanabilmektedirler. Ayrca semen dalmnn ok maksimumlu
ya da asimetrik olmas halinde medyan semen kural ifllemeyecektir.
BASKI GRUPLARI
Kamusal kararlarn alnmasnda, gnmzde, semenlerle politikaclar ve partiler
arasndaki iliflkilerden daha ok, bask gruplaryla politikaclar ve partiler arasndaki iliflkiler geerlidir. kar gruplar, benzer zevk ve tercihlere sahip bireylerin oluflturduu gruplardr. kar gruplar, kendi karlarna ynelik olarak politikaclar ve
partiler zerinde bask oluflturacak biimde faaliyette bulunduklarnda bask gruplar adn almaktadr. fli ve iflveren sendikalar, Trkiye Sanayici ve fl Adamlar
Dernei gibi eflitli dernekler, basn organlar ve bask gruplarnn rnekleridir. Bir
bask grubu oluflturmann altnda yatan gerek, grup yelerinin ortak karlar ve
amalardr. fli sendikalarnn ortak kar daha yksek cretken, evreci derneklerin ortak paydas daha temiz doal kaynaklardr.
Bask gruplarnn, grup yelerinin ortak karlar iin alflmas yaplan faaliyetin, kamusal bir mal ve hizmet nitelii almasna neden olmaktadr. Bask grubunun
yapt hizmetin faydas, tm bireylerce ortak tketilmektedir. Bu nedenle kamusal mallarda ortaya kan bedavaclk sorunu, bask gruplar iin de geerlidir. rnein; Trkiye Otomobilciler ve Kamyoncular Derneinin, taflmaclk ifllerinde
vergi avantaj salamak iin yapt faaliyetlerin baflarya ulaflmasnda, bu faaliyetlere hi bir biimde katlmamfl ve faaliyeti finansal olarak desteklememifl bir taflmac da (bedavac) fayda salayacaktr. Bedavaclk sorunu, ye saysnn artmasyla artaca beklendiinden, ok sayda yesi bulunan bask gruplarnn da faaliyetlerinde baflar flans da dflmektedir.
Bask gruplarnn baflarsn etkileyen bir baflka unsur da elde edilecek karn bykldr. Bu bir rnekle aklanabilir. Ylda her biri 500.000 adet otomobil reten
X ve Y reticileri, evreyi daha az kirletecek bir sistemi gerektiren bir yasa deifliklii nedeniyle otomobil baflna T1.000 ek maliyete katlanmak zorunda kalacaklardr.
Yasa yrrle girerse toplam olarak iki firma, bir milyar T maliyete katlanacaklardr.
ki firmann yasa aleyhine kulis ve lobi faaliyetinde bulunmasnn maliyetiyse T250
milyondir. Lobi faaliyetinin baflarya ulaflma flans %25 ise X reticisi, 500 milyon ek
maliyet olaslna karfl (500*0.25) T125 milyon lobicilik iin harcayabilecektir. Ayn
biimde Y reticisi de yasann getirecei T500 milyar ek maliyet iin T125 milyon
deyebilecektir. Grlecei zere bask grubu olarak faaliyette bulunmann getirecei fayda (T1 milyar ek maliyetten kurtulma), lobicilik faaliyetinin maliyetinden (T250
milyon lobicilik maliyeti) byktr. Dolaysyla bask grubu olarak baflarya ulaflma,
elde edilecek fayda ya da karn byklyle doru orantldr.
Ancak, yukardaki rnekte, yasal zorunluluk nedeniyle otomobil baflna maliyet
T100 olsayd durum deiflecektir. Toplam olarak T100 milyonlik bir ek maliyet
oluflacak, (X ve Ynin her ikisinin de lobicilik iin harcama yapma istekleri
50*0,25=T12,5 milyar olacaktr) lobicilik maliyetiyse 250 milyon olaca iin, bask
grubu faaliyette bulunmayacaktr.
75
76
Kamu Maliyesi
Bu rnekte bask grubunun faaliyetinde baflarl olduu ve dolaysyla yasann

kmasn engelledii varsaylrsa sonu, evrenin daha fazla kirletilmesi olacaktr.
Toplumsal adan bakldnda durum deiflmektedir. rnein; evre kirliliinden
etkilenen birey says 10 milyon kifliyle ve ortalama her birey T1000 zarar gryorsa toplam olarak evre kirliliinden T10 milyar zarar ortaya kacaktr. evre
kirlenmesinden etkilenen bireylerin, bir bask grubu oluflturmak iin, bireysel olarak yeteri kadar teflvikleri olmamasnn yannda, yukarda da sz edildii gibi, birey says arttka bedavaclk sorununun da ortaya kma olasl fazla olduundan bask grubu ortaya kmayacaktr. Dolaysyla, X ve Y reticileri T1 milyar ek
maliyetten kanarak, evreyi kirletmekten T10 milyar zarara neden olmaktadr. Bir
btn olarak toplumun, T9 milyar zarara uramas nedeniyle reticilerin bask grubu sosyal adan etkin ifllememifltir.
Ancak evre kirliliinden etkilenenlerin de bir bask grubu olarak karfl lobicilik faaliyetini yrtebildii dflnlrse her birey (lobi faaliyetinin baflar flans 0,25
ise 1.000*0,25) T250 deyerek, toplam T2,5 milyarlik lobi faaliyetinde bulunabilir.
Bunun anlamysa evrecilerin sz konusu yasann kmasn salamalardr. Bir
baflka deyiflle evreciler, otomobil reticilerinin karflsna dengeleyici bir g olarak kabilirlerse sosyal adan etkin sonu ortaya kacaktr. Buradan karlacak
sonusa fludur; toplumun tm kesimleri bask grubu olarak rgtlenebilir ve etkin
alflabilirse bask gruplarnn, kaynaklarn etkin tahsisinde olumlu rolleri olduu
sylenebilir.
BROKRAS
Kaynaklarn kamusal mal ve hizmetlere tahsisinde, hizmetleri reten birimlerin de
rollerini aklamak gereklidir. Brokrasi, devletin vermifl olduu hizmetleri retmekten sorumlu brolarn toplam olarak tanmlanabilir. Brolar hizmetlerin finansmann, devletten istedikleri bteler araclyla yaparlar. Bu nedenle brolarn asl finansman kayna, ortak bir havuzda toplanan vergilerdir. Bro ve brokrasinin kaynak tahsisindeki rollerinin incelenmesi, brokratlarn amalarnn ve
davranfl biimlerinin bilinmesini gerektirmektedir.
Genel olarak brokrasinin etkin alflmad, yenilikten uzak, esnek olmad, rutine sk sk bal olduu konusunda yaygn bir grfl vardr. Brokraside
ortaya kan sorunlarn nedenleri, sadece kamu kesiminde yer almalarndan deil, ayn zamanda brokrasinin doasnda da vardr. zel sektr retim faaliyetinde alflanlarn yapacaklar ifller ak bir biimde belirlidir, girdiler ve ktlar
gzlemlenebilir ve girdi kt arasndaki iliflkiler de kolaylkla tanmlanabilir. Kamu kesimindeki brolar iin bu saylanlarn hibiri geerli deildir. Brolarn
alflmasnda teflvik yapsnn oluflturulamamas temel sorunlardan biridir. Etkin
bir teflvik yaps, girdi kt iliflkisine dayal, performans lmlerini gerektirirken, brolarda girdi ktlar belirli olmadndan, performans deerlendirmeleri
de imkansz olamasa bile ok gtr. rnein; temel ilkretim okulunun baflars, rencilerin not ortalamalar ya da mezun rencilerin kazandklar snavlarla llebilir mi? Bu llere dayal olarak deerlendirme olduka sakncal olabilecektir. Baflarlarn deerlendirilememesi nedeniyle genellikle, performans lleri, brokratlarn prosedrleri baflarl takip edip etmediine dayal
olmaktadr.
Brolarn doasnda bulunan bir baflka sorun, amalarnn okluudur. zel
sektr reticisinin genellikle tek bir amac vardr; kar maksimizasyonu. Ancak, bronun hizmeti birden ok amaca yneliktir. rnein; devlet niversitesinde bir fa-
klte alaca zaman, fakltenin nitelikli renci mezun etmesi nedeniyle kaynak
tahsisinde etkinlik salanaca sylenebilirken sz konusu fakltenin, ayn zamanda gelir dalmnn dzeltilmesi ynnde de fayda salayaca aktr. Hangi amacn daha ncelikli olduu deer yarglarna gre deiflecektir.
Kendine verilen grevleri, soru sormadan, kurallar uygun bir biimde yerine
getiren brokrat, Max Weber tarafndan rasyonel brokrat olarak tanmlanmfltr.
Ancak, bu tip brokrat, Niskanen ve Breton tarafndan daha gereki bir biimde
tanmlanmfl ve analiz edilmifltir. rnein; Niskanen, brokratlar dier bireyler gibi, fayda maksimizasyonunu amalamaktadrlar. Brokratn fayda fonksiyonunu,
creti (parasal tm gelirleri), terfi koflullar, emrinde alflan kifli says ve onlarn
cretleri, brokrata salad n, iktidar ve patronaj gc tarafndan etkilenmektedir. Brokratn fayda fonksiyonu iinde yer alan birok kalem dorudan bronun
btesini ilgilendirmektedir. Bu nedenle brokratlar, fayda maksimizasyoncu olduklar kadar, bte maksimizasyoncusu olarak da nitelenebilir.
Niskanenin basit modelinde brokrasi, toplum iin en uygun noktadan iki
kat daha fazla kt retebilmektedir. Bro ktsnn, btesiyle doru orantl
olduu dflnlrse btesini, iki kat artrabilecektir. Tm brokratlarn ayn biimde davrandklar varsaylrsa bunun doal sonucu kamu kesiminin iki kat bymesidir. Niskanenin bu modeli, devletin kltlmesi gerekliliini ortaya
koymufltur.
Niskanen modelinde, (ift tarafl tekel modeli olarak da bilinmektedir.) bro
hkmete bir bte bykl teklif etmektedir. Hkmet de bu teklifi deerlendirip azaltp artrma ya da aynen kabul etme yetkisine sahiptir. Bu modelde bro,
kamu hizmetini gren birim olarak tekeldir, bteyi ve bronun finansmann salayan hkmet de tekeldir.
Burada bronun bte teklifini yaparken nelere dikkat ettii nemlidir. ncelikle ihtiyac olandan daha byk bir bte teklif edecektir. kinci olarak, bte
teklifini yaparken ortaya kacak faydalar, fazla gstermeye alflacaktr. Bu eiliminde de ou zaman baflarl olacaktr. nk; brolar faaliyetleri konusunda,
hkmete oranla ok daha fazla bilgi avantajna sahiptir. Hkmet yeleri her bro ile ilgili ayrntl bilgilere sahip deildirler ve bilgi edinmek iin belirli bir maliyete katlanmak zorundadrlar. Bu tr bilgiye sahip olmayan hkmet yeleri,
bronun aklad fayda dzeyini ve bte bykln kabul etmek durumunda kalmaktadrlar. Bte tekliflerini yaparken dikkat ettikleri nc konu, hkmet yelerinin btede bir indirim olaslna karfl btelerini yksek teklif etmeye alflmalardr. fiekil 4.5 Niskanenin modelinde bronun hizmet miktarnn nasl arttrdn aklamaktadr. Yatay eksende bronun hizmet miktar, dikey eksendeyse toplam ve marjinal deerlendirmeler llmektedir. TC erisi toplam
maliyeti, TB toplam fayday, D hkmetin bro hizmetleri hakkndaki marjinal
deerlemesini (marjinal fayday), S ise bronun marjinal maliyetini ifade etmektedir. Toplum iin etkin bro hizmet miktar TC ile TB arasndaki dikey farkn en
ok olduu ve marjinal fayda ve marjinal maliyetin eflit olduu (D=S) E noktasdr. Ancak, brokratlar marjinal fayda ya da maliyetle ilgilenmemekte, bro btelerini arttrmaya alflmaktadrlar. Bunu baflarabilmek iin, etkin noktadan sonra toplam faydann arttn gstererek, hkmetide ikna etmek gerekmektedir.
Bro yukarda da sz edilen, bilgi stnln kullanarak bu amacna ulaflabilmektedir. Bylece bronun btesini, toplam faydayla toplam maliyet eflitleninceye kadar artrlabilmektedir.
77
78
Kamu Maliyesi
fiekil 4.5
Niskanen Modeli
Toplam
Fayda,
Maliyet
TC
TB
Max.
Miktar
Marjinal
Fayda,
Maliyet
S
D
0
Miktar
Niskanenin modeli olduka basit ve gereklerden uzaktr. lk elefltiri olarak; ncelikle bro
yneticilerinin sylendii gibi, bte maksimizasyonu amalayp amalamadklar sorgulanabilir. eflitli alflmalarda belirlendii zere, brokratlar bte maksimizasyonu araclyla kendi fayda fonksiyonlarn maksimize etmekten
ziyade, kamu yararna alflmak ya da kamu grevini yerine getirmeyi amalayabilmektedirler.
kinci olarak; hkmetin, bro tarafndan teklif
edilen bteyi, sorgusuz olarak kabul etmesi
sz konusu olmayabilir. Brolarn bte teklifleri, genellikle nce hkmet tarafndan incelenmekte, daha sonra yasama organlarnda kabul edilmektedir. Dolaysyla bte tekliflerinde
deifliklikler, bronun teklifinden sonra deiflebilmektedir. Bronun, hizmet retiminde bir
anlamda tekel durumunda olmas, bte teklifini ya hep, ya hi flekline getirmesine neden
olmaz. nk; bte teklifini kabul edecek olan
hkmet de tekel satn alc (monopson) durumundadr. Tm bu elefltirilere ramen Niskanenin modeli, kamu kesimi brolarnda ortaya
kabilecek kaynak tahsisinde etkinsizliklere neden olabileceini gstermesi asndan ilgi ekici olmufltur. Brolarn hizmet miktarnn ok
dflk olduunu dflnen semen ve politikac
olduu gibi, ok fazla olduunu da dflnenler
bulunmaktadr.
79
zet
N
A M A
N
A M A
Siyasi karar alma mekanizmalarndan dorudan demokrasi modellerini aklamak

Optimal oy kural iin iki maliyet dorusu bulunmaktadr; dflsal maliyet ve karar alma maliyetleri. Bir alternatifin kazanmas iin gerekli oy orannn azalmasnn anlam, daha ok bireyin aznlkta kalarak, alnan karardan zararl kmasdr.
Gerekli oy oran arttka da aznlkta kalan birey
says azalaca iin, ortaya kacak zararlar da
azalacaktr. Bu dflsal maliyet olarak adlandrlmaktadr. Oy orannn artmasyla karar alma maliyetlerinde bir atfl olacaktr. Oy birliine yaklaflldka, herhangi bir karar alabilmek iin, geecek zaman ve katlanlacak maliyet de o kadar artacaktr. Bu da karar alma maliyeti olarak bilinmektedir. Bu iki maliyetin toplamnn minimum
olduu oy kural etkin oy kuraldr.
Kamusal mal retim dzeylerinin birey tercihleriyle belirlenmesi, Medyan semen modeliyle
aklanabilir. Her bir semene kamu, herhangi
bir kamu mal iin tercihlerini sorulduunda, medyan semenin en ok istedii dzey, salt ounluk tarafndan istenen retim dzeyi olmaktadr.
Temsili demokrasilerde, kamu kesimine kaynaklarn nasl tahsis edildiini aklamak
Temsili demokrasi modeli olarak Downsun siyasi partilerle semenlerin iliflkisine dayal modeli
aklanmfltr. Bu modelde siyasi partiler oy maksimizasyonu, semenler de fayda maksimizasyonu amalamaktadrlar. Buna gre bir parti iktidara gelebilmek ya da iktidardayken devam edebilmek iin oylarn maksimize etmesi gerekir. Oylarn maksimize etmenin yolu da semenlerin istedii harcama ve vergi bileflimlerini tercih etmesi gerekmektedir. Bu adan semenlerle siyasi
partilerin amalar rtflmektedir.
N
A M A
N
A M A
Siyasi karar almada bask gruplarnn roln

deerlendirmek
Bask gruplarnn, toplum tercihlerinin siyasi karar alma mekanizmasna aktarlmasnda nemli
rollerinin olduu, ancak baz koflullar altnda
olumsuz etkilerinin de ortaya kabilecei renildi. Bask gruplarnn faaliyetlerinde nemli
olan bir faktr, faaliyetlerden elde edilecek karn bykldr. karlar ne kadar bykse
bask grubunun faaliyette bulunmas iin gereke de o kadar artmaktadr. kinci nemli faktr
de bask grubunun bykldr. Bask grubu
ne kadar ok kifliyi kapsyorsa bedavaclk nedeniyle organize olmak da o kadar gleflecektir.
Siyasi karar almada brokratn roln deerlendirmek
Brokratlarn rol Niskanen modeliyle aklanmfltr. Niskanen modeli ift tarafl tekel modeli olarak da bilinmektedir. Bro ile hkmet
arasndaki bte byklnn belirlenmesi
zerine kurulu bir modeldir. Bu modelde, bro
kamu hizmetini gren birim olarak tekeldir, bteyi ve bronun finansmann salayan hkmet de tek alc olarak (monopson) tekeldir. Brokrat bu modelde kendi brosuyla ilgili detayl
bilgileri kullanarak, nispeten kendinden daha az
bilgiye sahip hkmeti, btesini bytmekte
ikna edebilmektedir.
80
Kamu Maliyesi
Kendimizi Snayalm
1. Optimal oylama kural afladaki yazarlardan hangisine aittir?
a. Buchanan-Tullock
b. Downs
c. William Niskanen
d. John M. Keynes
e. Milton Friedman
2. Medyan semen modelinde afladakilerden hangisinin karar belirleyicidir?
a. Ortalama semen
b. Medyan semen
c. Mod semen
d. Brokrat
e. Bask grubu
3. Medyan semen modeli afladaki nedenlerden hangisinde bir sonuca ulaflamamaktadr?
a. Oy alflverifli
b. Oylama paradoksu
c. Oy maksimizasyonu
d. Tek zirvelilik
e. Fayda maksimizasyonu
4. Downs modeli afladakilerden hangisini aklamaktadr?
a. Temsili demokrasi
b. Dorudan demokrasi
c. Teokratik devlet
d. Monarflik devlet
e. Bask grubu modeli
5. Yedi (7) semenin bir kamu mal retim dzeyi iin
en ok tercih ettii miktarlar 3, 5, 9, 14, 19, 20, 28 ise
Medyan semen modeline gre hangi retim dzeyi
seilecektir?
a. 3
b. 55
c. 9
d. 14
e. 19
6. Kamusal kararlarn alnmasnda, aznlkta kalan bireylerin birbirlerinin taleplerini destelemek zere ounluk
salayacak bir ittifak kurmalarna ne ad verilmektedir?
a. Dnemsel ounluk
b. Oylama eliflkisi
c. Oy alflverifli
d. Rasyonel bilgisizlik
e. Ortanca semen
7. ift tarafl tekel modelinde, brokratlarn btelerini bytebilmelerinin temel nedeni afladakilerden
hangisidir?
a. Dnemsel ounluklar
b. Bte maksimizasyonu gds
c. Asimetrik bilgi
d. Stratejik davranfl
e. Semenleri ikna edebilmeleri
8. Optimal ounluk teorisinde dflsal maliyet dorusu iin afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. Kamu mal retim maliyetleridir
b. Oylama sresinin uzamasndan kaynaklanan
maliyetlerdir.
c. Seimlerin toplam maliyetleridir.
d. Pareto optimumdan uzaklaflmadan kaynaklanan
fayda kayplardr.
e. Vergi maliyetleridir
9. Bask gruplarndaki ye saysnn artmas ile baflar flanslarnn azalmasnn nedeni afladakilerden hangisidir?
a. Lobicilik maliyeti
b. Finansman sorunu
c. karn fazlal
d. ift tarafl monopol
e. Bedavaclk
10. Kamusal karar alma srecinde oylama eliflkisi veya dnemsel ounluun ortaya kfl nedeni afladakilerden hangisidir?
a. Tercihlerin tek doruklu olmamas
b. Rasyonel bilgisizlik
c. Oy alfl verifli
d. Tercih younluklarnn farkll
e. Brokratik etkinsizlik
81
Yaflamn inden
21 Ocak 2011, Cuma

Meral Tamer
TSAD, gl sendikalar ve sola karfl kurulmufltu
Yl 1971: Sendikalarn ve solun ykseldii, aylarca sren grevler nedeniyle fabrikalarda retimin durduu
gnler...
Byk sermaye byle bir ortamda sendikalarn ykselen gcne karfl, kendini koruma drtsyle TSAD
kuruyor. nk lke solcularn, sendikalarn eline geer mi, mallarmz elimizden gider mi endiflesini duyuyorlar. Yani TSADn kuruluflunun snfsal bir yan
var.
Ne var ki sonraki yllarda bu endifle unutuldu ve TSADn kurulufl yllaryla ilgili olarak kamuoyunda en
ok hatrlanan, Ecevit iktidarn protesto iin gazetelere
verilen tam sayfa ilanlar oldu.
Yl 1981: TSAD 10 yaflnda. Ben ekonomi gazeteciliine yeni bafllamflm. Rahmetli Ali Koman TSAD
Baflkan ve TSAD Byk sermayenin karlarn korumak iin kurulmufl bir bask grubu olarak tarif ediyor. 12 Eyll darbesinin ertesindeki Trkiyede TSAD, ifl dnyasnn taleplerini duyurmada ak ara ne
karak TOBBu glgede brakyor.
MSAD kurulunca...
Yl 1991: 404 yapfltrclarnn 2. kuflak patronu Erol Yarar, bir yl nce TSADdan ayrlarak MSAD kurmufl. Yine 1990da Anadolunun eflitli illerinde ise Glen cemaatine yakn kk ifladamlar dernekleri birerikifler kurulmaya bafllamfl. (Ki bu dernekler sonradan
TUSKON ats altnda birleflti.)
2 ayr cepheden birden esmeye bafllayan bu rzgr zerine TSAD da Anadoluya alma karar alyor. 1991,
TSADn da Anadoludaki yavru rgtleri SADlarn
kurulmaya baflland yldr. TSAD ayn yl, kar
grubu olmaktan vazgeerek, etkili bir STK olma yolunda ilk admlar atma gereini duymufltur.
Etkili bir STK
Yl 2001: TSAD artk Tepebaflndaki kendi mlk
merkez binasna taflnmfl (1993). 20. ylnda kendini
yeniden tanmlayarak ald Etkili bir Sivil Toplum Kuruluflu (STK) olma kararn baflaryla uyguluyor. Mus-
tafa Koun dn Genel Kurulda hatrlatt gibi O gnlerde Trkiyede konuflulmas bile tabu olan konular,
TSAD imzal raporlar olarak (rnek 1992deki Anayasa Tasla) peflpefle yaynlanyor ve kamuoyunun
gndemini gnlerce, hatta aylarca meflgul ediyor. Demokratikleflme, yarg reformu falan dedike, siyasetilerin flimfleklerini de her geen gn daha fazla zerine
ekiyor.
TSADla DSK el ele...
Yl 2011: TSAD, Trkiyede son yllardaki iktidar kaymasnda, kaybedenlerin tarafndadr. fladamlar daha
az konuflsun diyen elefltiriye son derecede tahammlsz Baflbakanmza ramen, hl en etkili STKlardan
biri. Baflkan mit Boyner, her yeri geldiinde Biz kimseyi durup dururken elefltirmeyiz. Kendi dorularmzdan yana olmaya ve doru bildiimizi de sylemeye ve
demokratik standartlar konusunda, srekli resimde kalmaya devam edeceiz, diyor.
TSADn son dnemiyle ilgili olarak benim aklmda
kalan en arpc fotoraf karesi, 2005te Baflbakan Erdoan Mustafa Kou ar bir dille elefltirdiinde, DSK
Baflkan Sleyman elebinin Koa sahip kan aklamalardr.
Anlayacanz 40 ylda kprlerin altndan ooook sular akmfltr.
82
Kamu Maliyesi

1. a
2. b
3. b
4. a
5. d
6. c
7. c
8. b
9. e
10. a
Yantnz yanlfl ise Optimal Oy Oran konusunu gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Medyan Semen Modeli
konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Downs Temsili Demokrasi
Modeli konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Oy Alflverifli konusunu
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Brokrasi konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Oy Alflverifli konusunu
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bask Gruplar konusunu
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Downs Temsili Demokrasi
Modeli konusunu gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
Oybirliiyle alnan kararlarda tm bireylerin kazanl
ktn, nitelikli ounlukta az sayda bireyin aznlkta kalmaktan dolay zararl ktn, salt ounlukta bireylerin yarya yaknnn aznlkta kaldn bilmemiz
gerekiyor.
Sra Sizde 2
nk, her bir bireyin veto yetkisi olduu iin, karar almak ok gleflmekte ve bireylerin bu veto gcn
stratejik olarak kullanmak istemektedir.
Sra Sizde 3
ounluk kuralnn, kaynak tahsisinde etkinlii salayabilmesi iin, semen tercihlerinin ortalama etrafnda
normal dalmas gerekir. Byle bir durumda medyan
semen ayn zamanda ortalama semen olaca iin
model gerei etkinlik salanmaktadr.
Sra Sizde 4
Medyan semen modelinin tutarl bir sonu retebilmesi
iin tm semenlerin tercihlerinin tek zirveli olmas gerekir. Aksi takdirde dngsel ounluklar ortaya kr ve
hibir tercih dierlerine stnlk salayamamaktadr.
Sra Sizde 5
ncelikle oy alflverifli, aznlkta kalan semenlerin tercihlerinin de dikkate alnmasna yardmc olabilir. kinci olarak ise, toplum refahnda bir artfla neden olabilir.
Aksoy,fierafettin, Kamu Maliyesi, Kamu Harcamalar
- Kamu Gelirleri - Bte-Maliye Politikas, 2. bs.,
stanbul, Filiz Kitabevi, 1994.
Bakrtafl, brahim, Brokrasinin Kamu Harcamalar
zerindeki Artrc Etkisi, Baslmamfl Yksek
Lisans Tezi, Eskiflehir, Anadolu niversitesi, 1998
Boadway, Robin W., David E.Wildasin, Public Sector
Economics, 2nd ed., Boston : Little, Brown, c1984.
Brown, C.V., P.M. Jackson, Public Sector Economics,
4th ed., Oxford, Blackwell, 1990.
Cowen, Tyler (ED), Public Goods and Market
Failures: a Critical Examination, New Brunswick,
N.J., Transaction Pub., 1992
Demir, Murat, Rant Kollama Kuram ve Rant
Kullanma Srecinde Bask Gruplar, Baslmamfl
Yksek Lisans Tezi, Eskiflehir, Anadolu niversitesi,
1998.
Dlger,Cumhur, Bte Srecinde Bask Gruplar,
Baslmamfl Yksek Lisans Tezi, Eskiflehir, Anadolu
niversitesi, 1999.
Ekici,M.Sena, Kamu Maliyesi, stanbul, Kavram
Yaynlar, 1996.
Musgrave, Richard A., ev. Orhan fiener, Kamu
Maliyesi Teorisi (I) (Temel lkeler), stanbul, 1987
Stiglitz, Joseph E. ev. mer Faruk Batrel, Kamu
Kesimi Ekonomisi, 2. bs., stanbul, Marmara
niversitesi, 1994.
fiahm, Tark, Siyasi Katlm ve Bask Gruplar, 1. bs
Ankara, Makro Ltd. fiti., 1994.
Ek 1
KAMUSAL TERCHLER KURAMINA KATKI SALAYAN AKADEMSYENLER
James M. Buchanan
James M. Buchanan (1919) ABDli bir iktisatdr. James M. Buchanan
Tennessee eyaletinde domufltur. James M. Buchanan Virginia
niversitesi, Kaliforniya niversitesi, Los Angeles, Florida Eyalet
niversitesi, Tennessee niversitesi, Virginia Politeknik Enstitsnde
profesrlk yapmfl ve en son olarak George Mason niversitesinde
emekli profesrlk yapmaktadr. James M. Buchanan iktisat ile politika
bilim dallarn birlefltiren Kamu Tercihi Teorisinin en iyi bilinen
kurucusu, en nemli arafltrc ve gelifltiricisi olarak isimlendirilmifl ve
bu stn katklar nedeniyle 1986da Nobel Ekonomi dl ile
flereflendirilmifltir.
Gordon Tullock
Gordon Tullock (1922) ABDli bir iktisatdr. Chicago niversitesinde
okumufl, Belirli bir sre Dfl fllerinde alflmfltr. Virginia
niversitesinde, Kuzey Carolina niversitesinde, George Mason niversitesinde Profesrlk yapmfltr. James M Buchanan ile birlikte
Kamusal tercih teorisine nemli katklar yapmfltr. Birka kez Ekonomi
Nobeline aday gsterilmesine ramen hi kazanamamfltr.
Anthony Downs
Anthony Downs (1930) Kamu ynetimi, kamu politikalar ve kamusal
tercihler alanlarnda alflan Amerikal akademisyendir.
Akademisyenliinin dflnda belirli bir sre, Amerikan hkmeti iin
alflmfl, Beyaz Sarayda danflmanlk yapmfltr. An Economic Theory of Democracy (1957) (Demokrasinin Ekonomik Teorisi) adl eseri hala
kamusal tercihler teorisinde temel kitap olarak okutulmaktadr.
1977den bu yana Brookings Institutionde uzman olarak alflmaktadr.
William Arthur Niskanen

William Arthur Niskanen (1933) Amerikal liberal iktisatdr. Harvard
niversitesi mezunu ve Chicago niversitesinde nl iktisat Milton
Friedmannn rencisi olmufltur. Belirli bir sre Ford Motorun bafl
ekonomisti olarak alflmfltr. Amerikan Baflkan Ronald Regan
dneminde ekonomi politikalarnn belirlenmesinde baflrol oynamfltr.
Reganomics olarak adlandrlan politikalarda imzas bulunmaktadr. Uzun
sre, Liberal ekonomi politikalar savunan Cato Enstitsnde alflmfltr.
2011 ylnn Ekim aynda vefat etmifltir.
83
KAMU MALYES
Amalarmz
N
N
N
N
N

Kamu harcamalar kavramn tanmlayabilecek,
Genifl ve dar anlamda kamu harcamalar tanmlar arasndaki fark aklayabilecek,
Kamu harcamalarnn snflandrlmasn zetleyebilecek,
Kamu harcamalarnn grnrde ve gerekte artfl nedenlerini deerlendirebilecek,
Kamu harcamalarnn artflyla ilgili grflleri aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sosyoekonomik tanm
Hukuki tanm
Cari harcama
Yatrm harcamas
Transfer harcamas
Srama tezi
Wagner kanunu
indekiler
Kamu Maliyesi
Kamu Harcamalar
KAMU HARCAMALARI KAVRAMI

KAMU HARCAMALARININ
SINIFLANDIRILMASI
TRKYEDE KAMU
HARCAMALARININ
SINIFLANDIRILMASI
KAMU HARCAMALARININ ARTIfiI
KAMU HARCAMALARININ
ARTIfiINI AIKLAMAYA YNELK
GRfiLER
Kamu Harcamalar
KAMU HARCAMALARI KAVRAMI
Kamu harcamalar, ksaca, devletin mal ve hizmet almlar iin yapt harcamalar
olarak tanmlanabilir. Kamu harcamalar, devletin yaplanma biimi dolaysyla hizmeti gereklefltiren kamu kurulufllar tarafndan yaplmaktadr. 5018 sayl Kamu
Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu kamu giderini; Kanunlarna dayanlarak yaptrlan ifl, alnan mal ve hizmet bedelleri, sosyal gvenlik katk paylar, i ve dfl bor
faizleri, borlanma genel giderleri, borlanma aralarnn skontolu satflndan doan farklar, ekonomik, mal ve sosyal transferler, verilen bafl ve yardmlarla dier giderleri olarak tanmlamfltr.
Gnmzde kamusal hizmetlerin salanmas, devleti harcama yapmaya zorlayan tek unsur olmaktan kmfltr. Kalknma hzn arttrmak, gelir dalmn iyilefltirmek, kaynak dalmn dzeltmek gibi devletin yklendii yeni grevler, bugn
devleti yeni harcamalarda bulunmaya zorlamaktadr. Bu tr harcamalar son yllarda nemli boyutlara ulaflmakta ve devletin eflitli ekonomik ve sosyal hedefleri
iin bir ara olarak kullanlmaktadr.
Gnmzde kamu harcamasnn kapsamnn ulaflt boyutlarn SIRA
artmasnn
SZDE gerekesi
nedir?
D fi N Ebirlikte,
LM
Kamu harcamalar ifade edilirken eflitli tanmlamalar yaplmakla
bu tanmlarn eflitlenmesinde devlet kavramnn ve fonksiyonlarnn farkl yorumlanmas belirleyici olmaktadr. Kamu harcamalar tanmlarndan bazlarnn
hareket
S O R U
noktas olarak kamu tzel kiflilii ele alnmakta ve kamu harcamalarnn kamu tzel kiflileri tarafndan yaplaca belirtilmektedir. Bu tanmn ierisine, merkezi ve
DKKAT
yerel ynetim birimleri girmekte, ama piyasada krllk ilkesi dorultusunda faaliyet gsteren Kamu ktisadi Teflebbsleri, tanmn dflnda kalmaktadr. kinci taSIRA SZDE
nm, referans noktas olarak kamu gcn almakta, kamu gcnn
kullanlmas
sonucu ortaya kan harcamalar, kamu harcamas olarak ifade etmektedir. Ancak
gnmzde, devletlerin yetkilerinin bir ksmn zel sektr kurulufllarna devretAMALARIMIZ
meleri, tanm yetersiz klmaktadr. Son olarak, kamu hizmetlerinin yaplmas iin,
devlet adna harcanan paralar, kamu gideri olarak tanmlanmaktadr. Ancak, gnmzde kamusal grev stlenen baz kurumlarn, devlet btesi
K dflnda
T A P tutulmas,
bu tanm da yetersiz klmaktadr. Bu tanmlardaki eksiklii gidermek iin, kamu
harcamalarnn dar ve genifl anlamda tanm yaplmaktadr.
5018 sayl Kanunun amac,

kalknma planlar ve
programlarda yer alan
politika ve hedefler
dorultusunda, kamu mal
ynetiminin yapsn ve
iflleyiflini, kamu btelerinin
hazrlanmasn,
uygulanmasn, tm mal
ifllemlerin
muhasebelefltirilmesini,
raporlanmasn ve mal
kontrol dzenlemektir.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
86
Kamu Maliyesi
Genifl anlamda kamu harcamalarn aklayan grfl sosyoekonomik tanm,

dar anlamda kamu harcamalarn aklayan grflse hukuki tanm olarak adlandrlmaktadr. Dar anlamdaki tanm klasik akmdan esinlenmekle birlikte, devletin
kamu tzel kiflisi oluflunu dikkate alarak, hukuki kifliliini gz nnde tutmasna
karfllk, modern anlayfltan esinlenmifl olan sosyoekonomik tanm, devletin sosyal
hayatla ekonomik faaliyetlerdeki roln ve devleti karakterize eden kamu gcn
gz nnde bulundurmaktadr.
Genifl Anlamda Kamu Harcamalar

Sosyoekonomik tanm:
Devletin sosyal hayatla
ekonomik faaliyetlerdeki
roln ve devleti karakterize
eden kamu gcn gz
nnde bulundurmaktadr.
Genifl anlamda kamu harcamas, devlet btesi kapsamnda yaplan harcamalarla

birlikte, bte sistemi dflnda kalan dier tm kamu kurum ve kurulufllarnca yaplan harcamalar da iine almaktadr. Bu tanmdan hareketle kamu harcamalar,
kamu kesimini oluflturan btn unsurlarn; genel bte, zel bte, dzenleyici ve
denetleyici kurum bteleri, yerel ynetimler, fonlar, sosyal gvenlik kurumlar,
dner sermayeli kurumlar, KTler ile dier kamu kurumlarnn harcamalarnn toplamndan oluflmaktadr. Bu yntemle hesaplanan kamu harcamalar toplamnn
gayrisafi milli hslaya oranlanmas yoluyla milli ekonomi iindeki kamu kesimi
bykl de hesaplanmfl olur.
Genifl kapsaml yaklaflmda, devletin siyasal yaflama mdahalesi yannda, ticari
ve sanayide gsterdii faaliyetler de dikkate alnmaldr noktasndan hareket edilir.
Bu yaklaflmla devlet kalknma ve byme hzn artrmak, gelir dalmn dzeltmek gibi amalar gereklefltirmek iin bazen dorudan mal ve hizmet almna ynelirken bazen de zel kesime karfllksz demeler yapmaktadr. Bu erevede kamu harcamalar, topluma yararl hizmetlerde bulunan otobs, tramvay, elektrik ve su
iflletmeleri gibi kurumlarn demelerini, vergi muafiyet ve istisnalaryla zel kiflilerin
yaptklar bafl ve yardmlar da ieren bir olgu olarak karflmza kmaktadr. Genifl
anlamda kamu harcamalarna, iktisadi anlamda, kamu harcamalar da denmektedir.
Dar Anlamda Kamu Harcamalar

Hukuki Tanm: Kamu
harcamasn tanmlamada
harcamac kurumun hukuki
kimliini gz nnde
bulundurmaktadr.
SIRA SZDE
Kamu harcamalarn dar anlamda aklayan grfl Maurice Duverger tarafndan hukuki tanm olarak adlandrlmaktadr. Bu tanma gre, bir harcamann kamu harcamas olarak nitelendirilmesi, harcamay yapann hukuki kifliliine baldr. Bu adan, harcamalarn, kamusal nitelikte olmas iin kamu kesimi btesinde yer almas gerekmektedir. Genel bte, merkezi idarenin (TBMM, Cumhurbaflkanl ve bakanlklarn) btelerini kapsamaktadr. zel bte ise her biri bir bakanla bal
olmakla beraber ayr tzel kiflilie kavuflturulmufl kamu kurulufllar btelerini ifade etmektedir. Genel olarak bakldnda dar anlamda kamu harcamalar, merkezi
hkmet btesiyle yaplan harcamalarla zel bteli kamu idareleri tarafndan yaplan harcamalar ifade eder.
Dar kapsaml kamu harcamalar yaklaflm genel kabul gren yaklaflm olmufltur. Genifl kapsaml kamu harcamalar yaklaflmnn kullanlmamas baz nedenlerden ortaya kmfltr. Bu nedenler; kamu harcamas boyutlarnn belirlenmesindeki glkler, fon akmlarnn salkl olarak belirlenememesi, zel kesim finansmannda kamu paynn net bir biimde ortaya konmamasdr. KTlerin harcamalarnda, vergi istisna ve muafiyetlerinde ve sosyal gvenlik demelerinde ortaya kan
eflitli kavram ve uygulama glkleri, genifl anlamda kamu harcamas kavramn
zor hesaplanr ve kullanflsz bir kavram haline getirmektedir.
Dar kapsaml
kamu
harcamas kavramnn genifl kabul grmesinin gerekesi nedir?
SIRA
SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
87
5. nite - Kamu Harcamalar
KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI

Kamu harcamalarndaki geliflmelerin izlenmesi, hangi alanlarda artfl ya da azalfl
iinde olduunun tespiti, salkl bir snflandrmayla mmkndr. Kamu harcamalar eflitli ltlerden hareket edilmek suretiyle deiflik snflandrmalara tabi tutulabilir. Kamu harcamalaryla gereklefltirilmesi amalanan grevler ya da kamu
harcamalarnn ekonomik nitelikleri ya da harcama birimleri dikkate alnmak suretiyle eflitli snflandrmalar yaplabilmektedir. Kamu harcamalar idari, fonksiyonel
ve ekonomik olarak snflandrlmaktadr.
Snflandrma, harcamalarda aklk ilkesinin yerine getirilmesini, savurganlk
ve keyfilikten kanmay kolaylafltrr. Btn oluflturan gruplar daha iyi grlr.
Kamu ynetiminin daha hzl ve daha az maliyetle verimli ve etkin alflmasna katk yapmfl olur. Bylelikle harcama programlar daha iyi hazrlanmfl olur. Yllk
harcama programlaryla bte arasnda daha iyi iliflki kurulur. Belli harcama gruplar arasnda karfllafltrma yaplabilir.
Kamu harcamalarn snflandrmann yararlar nelerdir?
SIRA SZDE
dari Snflandrma
D fi tutularak
NELM
dari snflandrmalar, devletin yaps ve organlar gz nnde
yaplan
snflandrmalardr. Devletin yetki, kontrol, grev ve muhasebelefltirme ifllemlerinin grlebilmesine olanak salamaktadr. Ancak ekonomik analizler
S O R U iin, bu snflandrma yeterli deildir. dari snflandrmalar, devletin harcama yapan organlar arasndaki bir snflandrma olduu iin, bu tr snflandrmalara, organik snfDKKAT
landrmalar da denilmektedir.
Devlet btesindeki denekler, kamu hizmetlerini yrten eflitli kurulufllar
SIRA SZDE
arasnda, idari snflandrlmaya gre datlr. Kamu harcamalarn
yapan dairelerin idari tablosuna gre yaplan bu snflandrma, zamana ve mekna bal olarak
deiflebilir. Bu durum, zaman aralklaryla ayn kuruluflun harcamalarnn incelenAMALARIMIZ
mesini glefltirdii gibi, uluslararas karfllafltrmalar da zorlafltrr. dari snflandrmaya gre analizin glnn nedeni de budur.
Bunlarn yannda idari snflandrma, kamu hizmetlerini gereklefltirecek
kuruK T A P
lufllarn tespitinde, faydamaliyet analizleri yoluyla tercihlerin belirlenmesinde, savurganlklarn nlenmesinde, btenin yapmnda harcamalarn muhasebelefltirilmesinde ve denetiminde nemli kolaylklar salamaktadr. T E L E V Z Y O N
D fi NKamu
ELM
dari Snflandrma:
harcamalarnn, kamu
hizmetini yrten kurumlar
baznda snflandrlmasdr.
S O R U
DKKAT
N N
Kamu harcamalarnn idari snflandrlmasnn olumlu ve olumsuz SIRA

ynleri
nelerdir?
SZDE
Fonksiyonel Snflandrma
NTERNET
D fi N E L M
lk olarak A.B.D.nin yerel ynetimlerinde 1909-1913 yllar arasnda kullanlmaya

bafllanan fonksiyonel snflandrma, giderler yoluyla gereklefltirilmesi ngrS O ve
R U sosyoekonolen amalara ynelik hizmetler, bir baflka deyiflle devletin klasik
mik nitelikteki hizmetleri gz nnde tutularak, her bir hizmet grubu iin yaplan
giderler snflandrmasdr. Fonksiyonel snflandrma, farkl yazarlar tarafndan,
DKKAT
hem ifllevsel hem de grevsel snflandrma olarak da adlandrlmaktadr.
Kamu harcamalarn fonksiyonel tasnife gre snflandrmann amac, devlet taSIRA SZDE
rafndan gereklefltirilen eflitli hizmetlerin, maliyetlerinin hesaplanabilmesidir.
Fonksiyonel snflandrmann yararl olabilmesi iin, lkelerin eflitli alanlardaki
bafllca fonksiyonlarnn bu ayrmda yer almas gerekmektedir.
Bu fonksiyonlar lAMALARIMIZ
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
NTERNET
D fi N E L M
Fonksiyonel snflandrma:
Kamu harcamalarnn,
amalara ynelik hizmetler
S O R U
N N
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
88
Kamu Maliyesi
keler arasnda ihtiyaca gre farkllk gsterebilmektedir. Genel olarak fonksiyonel

snflandrma; eitim, salk, ulafltrma, savunma, adalet, ekonomik ynl hizmetler ve genel hizmetler gibi alanlar kapsamaktadr. Byle bir ayrm yaplarak kamusal fonlarn hangi amala kullanldnn takibi ve hizmetlerin maliyetinin hesaplanabilmesi daha kolay olmaktadr. Yani fonksiyonel snflandrma, devletin yapmfl
olduu toplam harcamalarn hangi amalar iin yapldn gstermektedir.
Fonksiyonel snflandrma, belirli bir hizmetin yerine getirilmesinin toplam maliyetinin saptanmasnda; toplam maliyetinin saptanmasnn yannda birim maliyetinin belirlenmesinde, birim maliyete etki eden faktrlerin gzden geirilerek hizmette etkinlik salamaya, harcanan parayla elde edilen fayda arasnda karfllafltrmalar yapmaya olanak tanmaktadr. Harcamalarn, hizmetlere gre snflandrld ayrmda, hizmetler iin ncelik sralamas yapmak da mmkn olmaktadr.
Fonksiyonel snflandrmann yararl olabilmesi iin, lkelerin eflitli alanlardaki
bafllca fonksiyonlarnn ayrmda yer almas gerekmektedir. Bu fonksiyonlar lkeler arasnda ihtiyaca gre farkllk gsterebilmektedir.
Saylan tm olumlu ynlerinin yannda fonksiyonel snflandrma, baz olumsuzluklar ya da eksiklikleri de bnyesinde barndrmaktadr. Ayni kamu hizmetlerinin, baz durumlarda, farkl kamu kurulufllar tarafndan gereklefltirilmesi bu snflandrmay ve bunun bir uzants olan ayni hizmet iin yaplan toplam harcamalarn belirlenmesini glefltirmektedir.
Ayrca, hizmetlerin karfllkl olarak birbirlerini etkilemeleri ve dier hizmetlerle
ilgili olarak da fayda yaratabilmeleri nedeniyle baz skntlar ortaya kabilmektedir. rnein; niversitelerin dorudan eitim hizmetinin yannda arafltrma faaliyetleriyle bulduklar yeniliklerin salk gibi dier hizmet alanlarnda da kullanlabilmesi, eitim giderlerinin bir blmnn dier hizmetlerle ilgili olduu kanaatini uyandrmaktadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
Ekonomik
Snflandrma
Ekonomik snflandrma:
Kamu
S Oharcamalarnn
R U
toplam haslaya katks
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Kamu harcamalarnn
SIRA SZDE fonksiyonel snflandrlmasnn idari snflandrmaya gre avantajlar nelerdir?
Kamu harcamalarnn ekonomik ayrma gre snflandrlmasnda temel belirS O R U toplam hslaya bir katkda bulunup bulunmaddr. Buna gleyici, harcamalarn
re bir deer yaratan, yani GSMH ya katkda bulunan harcamalar, yatrm ve cari
harcamalardr; buna karfllk o dnemin GSMH sna bir katkda bulunmayp, bir
DKKAT
aktif transferi karfllnda yaplmfl harcamalar, transfer harcamalarn oluflturacaktr. Yatrm ve cari harcamalarnn tanmlanmasnda ciddi sorunlar bulunmaktadr;
SIRA
genellikle bu
trSZDE
harcamalarn, bir mal ya da hizmet karfll yaplan demeler olduu kabul edilmektedir. Bu balamda yatrm harcamalarn btnyle ekonominin genel
retkenliini hali hazrda ya da gelecekte gelifltirmeye yarayan harcaAMALARIMIZ
malar olarak nitelendirmek, cari harcamalar da sz konusu retkenlii dorudan
doruya artrmaya yarayan harcamalar olarak tanmlamak yerindedir.
DevletinK kamu
yapmas, kamu hizmetlerinin retimine mdahale
T A hizmetlerini
P
etmesi, kamu aklarn finanse etmesi ve gelirleri yeniden datmasnn bir maliyeti vardr. Devlet kamu hizmetlerini retirken retim faktrleri ve zel kesim
rnlerini Tsatn
E L E V alr.
Z Y O NBununla birlikte baz reticilere sbvansiyon verebilir. Geliri
yeniden datmak iin sosyal amal harcamalar yapabilir. ktisadi amalarla ilgili
grevler sonucunda ortaya kan harcamalar, gerek harcamalar ve transfer harcamalar fleklinde bir ayrma tabi tutulabilir.
N N
NTERNET
89
Kamu harcamalarnda gerek ve transfer harcamas fleklinde ayrma gitmenin

gerekesi nedir?
SIRA SZDE
Gerek Harcamalar
D fi N E L M
Gerek harcamalar devletin tketim harcamalardr ve bu harcamalar
araclyla
devlet, dolayl ya da dolaysz bir tarzda retim faktrlerinin ya mlkiyetine ya da
S O Ryerine
U
kullanma hakkna sahip olmaktadr. Gerek harcamalar teriminin
reel harcamalar, faktr harcamalar, efektif harcamalar, mal ve hizmet alm harcamalar gibi terimler de kullanlmaktadr. Bu ayrmn esas kamu harcamalarnn
mal ve hizDKKAT
met almlarnda kullanlp kullanlmaddr. Gerek harcamalar, toplam arza katk
yapan devlet hizmetlerinin bedelidir. rnein; devletin piyasadan arsa, imento,
SZDE
tula, iflilik gibi faktrleri teker teker alp bina infla etmesi SIRA
durumunda,
retim
faktrleri dolaysz olarak elde edilmifl olduundan, bu tr giderler gerek harcama
saylr. Devlet kamu hizmetlerini gereklefltirmek zere memur
istihdam etmesi
AMALARIMIZ
durumunda, bir retim faktr olan emekten yararlanma hakkn elde etmifl olduundan, memurlara yaplan maafl demeleri de gerek harcamalar olarak kabul
edilir. Devlet, bu tr harcamalar araclyla retim faktrleri elde
K Teder,
A P bunlar mal
ve hizmet retiminde kullanrsa retilen bu mal ve hizmetler GSMH ya ilave edilir. Gerek harcamalarn en nemli zelliini, milli gelirin artmasna dorudan katkda bulunmasdr. Milli gelirin nemli bir ksmn, devletin ekonomik
T E L E V Z Y O Nfaaliyetleri
sonucu, retilen mal ve hizmetler meydana getirmektedir. Gerek harcamalar, cari ve yatrm harcamalar olarak inceleyebiliriz.
D fi N E L M
Gerek harcamalar:
Devletin, dolayl ya da
dolaysz bir tarzda retim
O R U
faktrlerinin ya Smlkiyetine
ya da kullanma hakkna
sahip olmasn salayan
harcama tr. D K K A T
N N
Cari Harcamalar
NTERNET
Devletin tketim mallarna ynelik yapt harcamalar cari harcamalardr. Cari

harcamalar mevcut retim kapasitesini kullanmak iin gerekli mal ve hizmet bedellerinden oluflur. Bu harcamalarn dorudan retimi artrmas sz konusu olmayp, faydalar bir dnemle snrldr. Bu tr harcamalar, devletin yerine getirmekte
zorunlu olduu hizmetler iin yaplan harcamalar, ek alflma creti, hizmet alm
ve demirbafl almlarndan oluflmaktadr.
Cari harcamalar, nitelikleri itibariyle her yl tekrarlanma grnmndedirler.
Genellikle bir bte dnemi ierisinde tketilmesi, sz konusu faydann elde edilmesi amacyla yaplmaktadrlar. Daha nce sylediimiz gibi personel giderleri bu
yapdadr. Personel istihdamndan elde edilen faydann srdrlebilmesi iin, bu
konuda yaplmas sz konusu giderlerin de srdrlmesi gerekmektedir. Ayn durum stma aydnlatma, krtasiye vb. giderler asndan da vardr. Daha ok devletin yklendii kamu hizmetlerinin yaplmas bakmndan ihtiya duyulan idari hizmetlerin salanmas ve srdrlmesiyle ilgili olan bu giderler, lkeden lkeye deiflmekle birlikte, toplam kamu giderlerinin nemli bir blmn oluflturmaktadr.
Bu tr harcamalarn, yeterli seviyede gerekleflmemesi durumunda, retimde oluflan kalite kayb, uzun dnemde ekonominin geliflimini engelleyen faktrlerin
oluflmasna zemin hazrlayabilmektedir.
Ancak baz kamu harcamalarnn etkileri dneminde yok olmad, gelecek dnemlere de getii halde, bunlarn nesnel varlklar halinde olmamalar, cari harcamalar olarak nitelendirilmelerine neden olmaktadr. rnein; eitim ve salk harcamalarnn, bir retici g olarak, insan zerinde gelecek dnemlere de kalc etkileri olduu halde, bunlar kamu muhasebesinde cari harcama saylmaktadr. Bunlara insan sermayesine yatrm ya da kalknma carisi de denilmektedir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Cari harcamalar: Cari
harcamalar mevcut retim
kapasitesini kullanmak iin
gerekli mal ve hizmet
bedellerinden oluflur.
90
Kamu Maliyesi
Yatrm Harcamalar
Yatrm harcamalar: retim
kapasitesini artrmak iin
yaplan, retim faktrlerinin
verimliliini artran ve
faydas birden fazla yla
yaylan dayankl mallar iin
yaplan harcamalardr.
Yatrm harcamalar retim aralarn dolaysyla retim kapasitesini artrmak

iin yaplan, retim faktrlerinin verimliliini artran ve faydas birden fazla yla yaylan dayankl mallar iin yaplan harcamalardr. Yollar, yaplar, barajlar, tesisler
vb. yatrmlar bu kapsamda deerlendirilmektedir. Devlet, ekonomik kalknma,
tam istihdam, fiyat istikrar ve adil gelir dalmnn salanmasnda yatrm harcamalarndan yararlanr. Ancak cari harcamalar yaplmadan, yatrm harcamalar yoluyla retimi artrmak imknszdr.
Yatrm harcamalar, lke ekonomisinin retim gcn artrmaktadr. Bu tr harcamalar ilgili dnemde GSMH ya katkda bulunmakla beraber, kamu sektrnde
sermaye birikimine de yol amaktadrlar. Bu durum yatrm harcamalarnn, ekonomik kalknmann gerekleflmesi aflamasnda nemli etkilere sahip olduunun en
somut gstergelerinden biridir. Yatrm harcamalarnn etkisi, uzun dnemde ortaya kaca iin, hkmetler tarafndan baz dnemlerde bu tr harcamalardan ksnt yaplmas olasl yksektir. Byle bir durumda, ekonominin retim gcn
daraltan bir etki ortaya kmakta ve ekonomik byme snrlanmfl olmaktadr.
Transfer Harcamalar
Transfer Harcamalar: Satn
alma gcnn zel flahslar
ya da sosyal tabakalar
arasnda el deifltirmesine
sebep olan kamu
harcamalardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Transfer harcamalar, karfllksz yaplan harcamalar olup milli gelir zerinde dorudan doruya bir etki meydana getirmezler. Sadece, satn alma gcnn zel flahslar ya da sosyal tabakalar arasnda el deifltirmesine sebep olurlar. Bu el deifltirmeler karfllksz yaplr, milli ekonomideki mal ve hizmet akmnda bir deifliklik
meydana gelmez. Baflka bir deyiflle kamu makamlar tarafndan yaplan transfer
harcamalar, gerek anlamda reel kaynaklarn tketimini ifade etmez. Bu harcamalar, kamu sektrnden dier sektrlere satn alma gc aktarrlar. Devletin yapt
transfer harcamalarndan tr ekonomide toplam harcama hacminde meydana gelen artfllara devlet sebep olmaz, bu harcamalardan yararlanan sosyal tabakalarn
yaptklar harcamalar sebep olur. Yani kamu harcamalar ekonomide mal ve hizmet
akmlar meydana getirmiyorlarsa bu harcamalara transfer harcamalar denir.
Satn alma gcnn bu flekilde el deifltirmesi, doal olarak, transfer harcamalarndan yararlananlarn satn alma glerini artrmaktadr. Dier bir ifadeyle kaynak dalm bu yolla yeniden yaplmaktadr. Gerek harcamalarn aksine, devletin herhangi bir retim faktr almakszn gereklefltirdii harcamalar olduundan
ulusal retim kapasitesi zerinde dorudan etkisi yoktur.
Transfer harcamalar
SIRA SZDE neden milli ekonomideki mal ve hizmet akmnda bir deifliklik
meydana getirmez?
D fi N E toplumun
LM
Vergi yoluyla
bir kesiminden toplanan gelir, toplumun dier kesimine aktarlmaktadr. Fakat transfer harcamalar, lkedeki gelir dalmn etkilendiinden, sonuta
kaynak dalmn da etkilemektedir. Ancak bu etki,
S O Rekonomideki
U
gerek harcamalarn etkisine gre daha kktr. nk; yaplan harcamalarn bir
ksm kifliler tarafndan tasarruf edilebilmektedir. Bylece transfer harcamalarndan
DKKAT
yararlananlarn marjinal tketim eilimlerine gre, etki artp azalmaktadr. Eer yaplan harcamalardan, yoksul kifliler faydalanrsa marjinal tketime bal olarak topSIRA SZDE
lam talep artacak
ve gelir dalmndaki adaletsizlik azalacaktr. Tersi durum sz
konusu olursa (yksek gelir grubundaki kifliler faydalanrsa) marjinal tasarruf oranna bal olarak toplam talep daha dflk olacak ve gelir dalmndaki adaletsizAMALARIMIZ
lik artacaktr.
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
91
Transfer harcamalar drt grupta toplanabilir.

ktisadi Transferler: Devletin, ktisadi Devlet Teflekkllerinin yatrmlarna
katkda bulunmak amacyla yapt transferlerdir.
Mali Transferler: Devletin zel bteli kurulufllar ve yerel ynetimlere yapt transferlerdir (niversiteler, il zel idareleri ve belediyeler v.b.).
Sosyal Transferler: Devletin sosyal amalarla yapt transferlerdir. rnein;
emekli sand, dernek ve yardm kurulufllarna yaplan yardmlar ve renci burslar.
Bor demeleri: Bte yl iinde denmemifl giderlerin, takip eden yllarda
denmesi, transfer demesi saylr. Bunlar, devletin i ve dfl borlanmalar
karfllnda dedii faizler, bor taksitleri, evvelki yllara ait zamanda denmemifl giderlerle gemifl yllara ait borlardr.
TRKYEDE KAMU HARCAMALARININ

SINIFLANDIRILMASI
1995 ylnda kamunun yeniden yaplandrlmasn amalayan Kamu Mali Ynetim
Projesi kapsamnda analitik bte snflandrmas zerine alflmalar bafllatlmfl,
1998 ylnda Uluslararas Para Fonu uzmanlaryla birlikte alfllarak Devlet Mali statistikleri (GFS - Government Finance Statistics) esasna dayal bir snflandrma
modeli ortaya konulmufltur. Bu snflandrmann, 1999 ylnda, 4 kuruluflta test
edilmesi kararlafltrlmfltr. Daha sonra bu uygulamaya bir sre ara verilmifl ve Avrupa Birliine katlm srecinde bte kodlamasnn uluslararas standartlara uygun hale getirilmesi gereklilii ortaya kmfltr. 1998 ylnda tamamlanmfl olan yeni bte kod yaps yeniden gzden geirilerek GFS deki deiflikliklere ve Avrupa
Birliinde uygulanan ESA95 (European System of Integrated Economic Accounts)
standardna uygun hale getirilmifltir. Analitik bte snflandrmasna 2004 ylnda
genel ve katma bteli idarelerde, 2006 ylndan itibaren genel ynetim kapsamndaki tm idarelerde uygulamaya geilmifltir.
Kurumsal snflandrmada, bte sistemi iinde yer alan idari yap temel alnmfltr. Kurumsal snflandrma, siyasi ve idari sorumluluun belirlenmesini ve performans sorumlularnn belirlenmesini hedeflemektedir. Ayn anayasal otoriteye
tahsis edilen kaynaklarn, ayn kodda yer almas benimsenmifl olup, bte trleri
itibaryla gruplandrma bunun istisnasdr. Siyasi ya da brokratik olarak ynetim
yetkisi kurumsal snflandrmann temel kriteri kabul edilmifltir. Drt dzeyli bir
kodlama benimsenmifltir (Bkz: Tablo 5.1).
1. DZEY Bakanlklar ile anayasal olarak efldeer kurumlar ve bte trlerini belirlemektedir.
2. DZEY
Msteflarlk gibi birinci dzeyde tanmlanan yneticilere karfl dorudan sorumlu

birimlerle bte trleri kapsamnda yer alan kurumlar ifade etmektedir.
3. DZEY
Genel Mdrlkler ve Kurul Baflkanlklar gibi ana hizmet birimleri gibi ikinci dzeye
bal birimleri kapsar.
4. DZEY
dari ve Mali fller Dairesi Baflkanl gibi, destek ve lojistik birimlerle politikalar
uygulayan birimleri tanmlar.
Fonksiyonel snflandrma, devlet faaliyetinin trn gstermek zere tasarlanmfltr. Drt dzeyli ve alt haneli kod grubundan oluflmaktadr. Birinci dzey, devlet
faaliyetlerini on ana fonksiyona ayrmaktadr. Ana fonksiyonlar, ikinci dzeyde programlara blnmektedir. nc dzey kodlarsa nihai hizmetleri gstermektedir.
Drdnc dzey alarak muhtemel ihtiyalar iin bofl braklmfltr (Bkz: Tablo 5.2).
Tablo 5.1
Kurumsal
Snflandrma
Kaynak: MALYE
BAKANLII, Bte ve
Mali Kontrol Genel
Mdrl, Analitik
Bte Snflandrmas
Eitim El Kitab, 3.
Bask, Ankara, 2004,
s. 21.
92
Tablo 5.2
Fonksiyonel
Snflandrma
(Birinci Dzey)
Kaynak: MALYE
BAKANLII, Bte ve
Mali Kontrol Genel
Mdrl, Analitik
Bte Snflandrmas
Eitim El Kitab, 3.
Bask, Ankara, 2004,
s. 26.
Kamu Maliyesi
01
GENEL KAMU HZMETLER
02
SAVUNMA HZMETLER
03
KAMU DZEN VE GVENLK HZMETLER
04
EKONOMK fiLER VE HZMETLER
05
EVRE KORUMA HZMETLER
06
SKAN VE TOPLUM REFAHI HZMETLER
07
SALIK HZMETLER
08
DNLENME, KLTR VE DN HZMETLER
09
ETM HZMETLER
10
SOSYAL GVENLK VE SOSYAL YARDIM HZMETLER
Finansman tipi snflandrma harcamann hangi kaynakla finanse edildiini gsterir. Devirli denekleri izlemek iin gelifltirilmifltir. Tek haneli koddan ibarettir
(Bkz: Tablo 5.3).
Tablo 5.3:
Finansman Tipi
Snflandrma
01
GENEL BTEL KURULUfiLAR
02
ZEL BTEL KURULUfiLAR
03
DZENLEYC VE DENETLEYC KURUMLAR
Kaynak: MALYE
BAKANLII, Bte ve
Mali Kontrol Genel
Mdrl, Analitik
Bte Snflandrmas
Eitim El Kitab, 3.
Bask, Ankara, 2004,
s. 29.
04
SOSYAL GVENLK KURUMLARI
05
MAHALL DARELER
06
ZEL DENEKLER
07
DIfi PROJE KREDLER
08
DNER SERMAYELER
09
BTE DIfiI FONLAR
Ekonomik snflandrma, devlet faaliyetlerinin, milli ekonomi zerindeki etkilerine gre gruplanmasyla oluflturulmufltur. Devlet faaliyetlerinin, milli gelir ve piyasa ekonomisi zerindeki etkilerinin llmesini amalar. Alt haneli ve drt dzeyli kod grubundan oluflur. Bte politikalarnn seici bir flekilde uygulamasn salar (Bkz: Tablo 5.4).
Tablo 5.4
Ekonomik
Snflandrma
(Birinci Dzey)
Kaynak: MALYE
BAKANLII, Bte ve
Mali Kontrol Genel
Mdrl, Analitik
Bte Snflandrmas
Eitim El Kitab, 3.
Bask, Ankara, 2004,
s. 34.
Bordroya dayal olarak kamu personeline yaplan demeleri

(tedavi ve ayni demeler hari).
Devletin iflveren sfatyla dedii sosyal gvenlik katk paylar
DEVLET PRM GDERLER
(personelden kesilen primler hari).
Fatural olarak teslim alnan mal ve hizmet bedelleri
MAL VE HZMET ALIMLARI
(sabit sermaye edinimi giderleri hari).
Devlet borlarna iliflkin faiz demeleri
FAZ GDERLER
(denen komisyon ve ihra giderleri hari).
Sermaye birikimi hedeflemeyen karfllksz demeler
CAR TRANSFERLER
(devlet bor faizleri hari).
Devlet malvarln artran demeler
SERMAYE GDERLER
(savunma ve stok almlar hari).
Bte dflna sermaye birikimi amalayan demeler
SERMAYE TRANSFERLER
(kit sermaye ifltirak hari).
Bir mali varlk karfllnda yaplan demeler
BOR VERME
(grev zararlar hari).
Btede ngrlmeyen hizmet karfllklar
YEDEK DENEKLER
(yalnzca maliye btesinde yer alr).
PERSONEL GDERLER
KAMU HARCAMALARININ ARTIfiI

Kamu harcamalarnn seyri incelendiinde bu harcamalarn srekli bir artfl eiliminde olduklar grlmektedir. Kamu harcamalarnda meydana gelen artfllar grnrde artfllar ve gerek artfllar olarak ikiye ayrlarak incelenebilir.
Kamu Harcamalarnn Grnrde Artfl Nedenleri

Kamu harcamalarnn grnflte artmas, topluma sunulan mal ve hizmetlerde kalite ya da miktar olarak bir artfl olmamasna karfllk, kamu giderlerinin tutarnda
meydana gelen bir artfl ifade etmektedir.
Parann Satn Alma Gcnn Dflmesi

Yaplan hizmetlerin miktar ve kalitesinde deiflme olmakszn, bte rakamlarnn
nominal olarak artmasnda, para deerindeki dflmelerin nemli etkisi vardr. Parann satn alma gc, enflasyonist etkiler sonucu giderek azalmaktadr. Kamu hizmetlerinde nitelik ve nicelik ynnden hibir deifliklik grlmese bile genel fiyat
dzeyindeki ykselmeden tr kamu harcama rakamlar nominal olarak ykselmektedir. Yani parann satn alma gcnde ortaya kan azalfllar, kamu hizmetlerinin gereklefltirilmesi iin katlanlmas gereken giderlerinde grnflte yani nominal olarak artmasna yol amaktadr.
Bte Sistemlerinin Deiflmesi

20. yzyl bafllangcna kadar devlet bteleri safi bte usulne gre dzenlenmekteydi. Safi usule gre, kamu gelirlerinin tahsili iin yaplan masraflar gelirden
dfllmekte ve geriye kalan tutar btede yer almaktayd. Bu yntemle, salanan
gelirle yaplan harcamalarn toplam ayr ayr ve ak bir flekilde grlememekte,
gelir ve gider kalemleri birbirlerini gizlemekteydi. Gnmzde ise safi usul terk
edilmifl yerine gayri safi usul kabul edilmifltir. Bte usulndeki bu deifliklik ile
gelir ve gider kalemlerinin birbirine mahsubu yaplmakszn gsterilmesi bte rakamlarnn grnrde ykselmesine neden olmufltur.
lke Yzlm ve Nfusun Artmas

lke snrlarnn bymesi; kamu hizmetlerinin mevcut olan miktar ve kalitesinde
herhangi bir artma olmamasna ramen, sunulan hizmetler dolaysyla yaplan giderlerin artmasna neden olmaktadr. Hizmet gtrlmesi ve ynetilmesi gereken
alanlarn bymesi ve nfusun artmas sonucu kamunun yapmfl olduu toplam
harcamalar artmaktadr. Kamu giderlerinin artmasnda nfus artflna bal olarak,
salk, eitim, konut, ulaflm, altyap vb. konulardaki harcamalarda kamu giderlerinin bymesine neden olmaktadr. Nfusun artmasyla birlikte devletin sunmufl
olduu eitim, salk, konut vb. kamu hizmetlerinde bir talep artfl gzlenmektedir. nk devlet yapmfl olduu kamusal mal ve hizmet retiminin hacim ve yapsn nfus ile doru orantl olarak artrmak zorunda kalmaktadr. rnein, bir lkede gen nfus oran yksek ise buna bal kamunun sunmufl olduu kltrel ve
eitim harcamalarnda bir artfl olacaktr. Eer lkede nfus artfl oran fazla deilse bu sefer de yaflam sresinin uzamasndan dolay yaflllarla ilgili kamu hizmetlerinde (huzur evleri, yaflllk sigortas vb.) talep artacaktr.
93
94
Kamu Maliyesi
Kamu Harcamalarnn Gerek Artfl Nedenleri

Kamu harcamalarnn topluma sunulan mal ve hizmetlerin kalitesi ve miktarnda
meydana gelen artflla birlikte artmas, kamu harcamalarnda meydana gelen gerek bir artfl ifade etmektedir.
Ekonomik Nedenler
20. yzylla birlikte ortaya kan geliflmeler sonrasnda Klasik Devlet anlayflnn
yerini Sosyal Devlet anlayflna brakmasyla birlikte devletin yklendii grev ve
sorumluluklarda belirgin bir artfl meydana gelmifltir. Bu srele birlikte devletin
klasik grevlerinin yanna iktisadi dalgalanmalarn giderilmesi, dfl ticaret dengesinin salanmas gibi yeni grevler eklenmifltir. fiphesiz bu durum devletin ekonomik ve sosyal alanda daha fazla yer alarak daha fazla harcama yapmas sonucunu
dourmufltur.
Bununla birlikte, devlet ve dier kamu teflekkllerinin, ekonomik geliflme sonrasnda ortaya kan sosyal maliyetlerle ilgili yeni roller stlenmesiyle birlikte sanayileflme dolaysyla byk flehirlerin meydana gelmesi sonucu artan alt yap yatrmlar ihtiyac, kamu harcamalarn arttrmfltr.
Teknolojik Nedenler
Dnyann herhangi bir yerinde bulunan teknolojik yenilik, ksa zamanda tm lkelere ve topluma yaylmakta, bireyler de bu yeniliklerden yararlanmak istemektedirler. Bu istek, ayn zamanda devletler zerinde de bir bask meydana getirmektedir. Teknolojik geliflmeler, yeni hizmetlerin gerekleflmesi zorunluluunun yannda teden beri grlmekte olan hizmetlerin daha geliflmifl bir biimde grlmesine ve daha pahalya mal olmasna da sebebiyet vermektedir.
Ayrca dnyadaki kt kaynaklarn daha verimli flekilde kullanlmasnn salanmas ve retim kapasitesinin artrlabilmesi iin teknolojik ilerleme gereklidir. Bu
durum devletin faaliyetlerini ve harcamalarn nemli lde artrmaktadr. Mali dar
boazlarn olmasna ramen, birok geliflmifl lke hkmeti arafltrma gelifltirme
harcamalarnn artrlmasnda kararllk gstermektedir. Kamu fonlar artan oranda,
biliflim ve iletiflim, biyoteknoloji ve nanoteknoloji baflta olmak zere, ekonomik ve
toplumsal deer tafldna inanlan bilim ve teknoloji alanlarna ynlendirilmektedir. Hkmetler, kamu arafltrma sisteminin glenmesiyle bunlarn yeni bulufllarla
verimliliinin artmasna ynelik bir takm reformlar ortaya koymaktadrlar.
Sosyal Nedenler
Ekonomik deiflim, beraberinde toplumsal yapda nemli deiflimleri de getirmifltir. Deiflim yeni dzenlemelerin ve yeni kanunlarn yaplmasn gerekli klmfl,
bunlarn gereklefltirilmesi bteyi ykseltmifltir. Devletin birok alanda sosyal hizmetler yapmas durumu ortaya kmfl, bu hizmetlerin vatandafllara ulafltrlmas
iin byk masraflarn yaplmasna gerek duyulmufltur.
Bununla beraber, toplumun belirli bir eitim dzeyine ulaflarak, befleri sermayenin artrlmas amacyla eitim hizmetlerine, devlet tarafndan nemli yatrmlar
yaplmaktadr. Ayn flekilde, herkesin yararlanmas amacyla devlet tarafndan salanan, gerek koruyucu gerekse nleyici salk hizmetleri de sonuta kamu harcamalarnda bir artfl beraberinde getirmifltir. Ayrca toplumun dflk gelirlilerine,
yafll ve sakatlara ynelik yaplan yardmlar, kamu harcamalarnda ki artfln dier
sosyal nedenlerini oluflturmaktadr.
95
Askeri Nedenler
Askeri nedenler, birok lkede, kamu harcamalarnn artflnn nemli nedenlerinden birini oluflturmaktadr. Savunma sanayisi srekli bir deiflim ve ilerleme iinde yer almakta devletlerde lke gvenlikleri asndan yaflanan deiflim ve geliflmeleri yakndan takip etmektedirler. Bu durum bte rakamlarnn srekli ve
nemli bir biimde deiflimine neden olmaktadr.
Savafllar kamu harcamalarnn dzeyi zerinde flekilde etkili olmaktadr.
Bunlar savafl uygulamas sonucu ortaya kan maliyetler, milli savunmay salamaya ynelik alflmalarn dourduu maliyetler, sonuncusu ise savafl sonras dnemde ortaya kan ve karfllanmas gereken maliyetlerdir.
Siyasi Nedenler
Gnmzde lkelerin byk ounluunda ok partili demokratik sistemler uygulanmaktadr. Bu sistemin esasnda, iktidar ve muhalefet partilerinin, yeniden seilebilmek, iktidara yeniden sahip olabilmek amacyla anayasal kurallar erevesinde
izledikleri rekabet grlmektedir. Oluflan rekabet ortamnda, kamu harcamalarnn
miktar artabilmekte ve poplist politikalarn izlenmesi sonucu doabilmektedir.
Partilerin seilmek iin girifltikleri rekabet ortam kamu harcamalarnn artfln iki
ynde etkileyebilmektedir. Birinci olarak, seim dnemlerinde partiler kendi aralarnda kamu kaynaklarnn kullanm asndan rekabet edebilmekte ve bu rekabet
sonucunda seim dnemlerinde kamu harcamalar artfl gsterebilmektedir. kinci
olarak, partiler aras rekabet, partilerin siyasi grfllerine bal olarak ekonomi politikalarnn farkllyla iliflkilendirilmekte ve bu durum, kamu harcamalarnn bilefliminde farkllklar dourabilmektedir. rnein; sosyalist bir partinin iktidarda olduu dnemlerde, sosyal yardmlar ve cretleri artrc politikalar izlenebilmektedir.
KAMU HARCAMALARININ ARTIfiINI AIKLAMAYA

YNELK GRfiLER
Tarihsel sre ierisinde deerlendirildiinde, geliflmifl ve geliflmekte olan lkelerde kamu harcamalarnn srekli bir artfl eilimi ierisinde olduu gzlenmifltir. Bu
artfl eilimin sebepleri hakknda eflitli grfller ortaya atlmfltr.
Wagner Kanunu
Kamu harcamalarndaki artfl aklamaya ynelik olarak ilk ampirik alflma yz yl aflan bir sre nce Adolph Wagner tarafndan ortaya atlmfltr. Literatre Wagner
Kanunu olarak da geen, kamu harcamalarndaki artfln sanayileflme srecinin getirmifl olduu ekonomik ve sosyal ihtiyalarn artmasna balayan Wagner, devlet
faaliyetlerindeki srekli artfl ifade eden bu kanunu 1883 ylnda yapt gzlemler
neticesinde savunmufltur.
Wagner, kamu tarafndan retilen mal ve hizmetlere ynelik talebin srekli olarak artmasna karfln, vergi gelirlerinde ayn oranda bir artfl sz konusu olmad
iin, kamu harcamalarnn ykseleceini ilk olarak ortaya koyan iktisatdr. Wagner dnemin sanayileflme aflamasndaki lkelerinden ABD, Fransa, Almanya ve Japonyadaki iktisadi geliflmeleri inceleyerek ekonomik geliflme ve sanayileflme hzlandka kamu harcamalarnn da artt sonucuna ulaflmfltr.
Wagnere gre, ekonomik geliflmeyle beraber kamunun ekonomik faaliyetlerinde dolaysyla kamu harcamalarnda da bir artfla neden olacaktr. Bu artfln nedenini sanayileflmeyle beraber devletin idari ve gvenlik grevlerini daha etkin ye-
Wagner Kanunu: Kamusal

mal ve hizmetlere ynelik
talep srekli artarken vergi
gelirlerinde ayn oranda bir
artfl olmad iin kamu
harcamalar ykselecektir.
96
Kamu Maliyesi
rine getirme gereinden ve hukuk sisteminin yerlefltirilmesinin eskiye nazaran daha nemli bir yere gelmesi oluflturmaktadr. Ayrca artan nfus gerek kamu hizmetleri gerekse de sosyoekonomik alanda yeni dzenlemeler iin kamu harcamalarnn artrlmas sonucunu dourmaktadr.
Wagner yasas, kamu harcamalarnn, milli gelirden daha hzl artmasn ifade
etmektedir. Burada belirtilen, kamu harcamalarnn, kifli baflna dflen milli gelirden daha hzl artmasdr. Ancak bu durumda Wagner kanunun ifllediinden bahsedilebilir. Bu durumda ulusal kaynaklarn kullanmnda bte harcamalarnn, yani kamusal kullanmn grece paynn artflndan sz edilebilir.
Peacock-Wisemann Srama Tezi

1970li yllardan itibaren kamu harcamalarnn artflyla ilgili olarak kendisine literatrde yer bulan bir dier grfl de Peacock-Wisemann srama tezidir. ngilterede
1890-1960 yllar arasnda, kamu harcamalarnn seyrini izleyen Peacock ve Wiseman, baz sonulara ulaflmfllardr. Buna gre kamu harcamalar, devaml ve dorusal bir artfl gstermemekte, ancak basamakl bir geliflme sz konusu olmaktadr.
Politik, ekonomik ve sosyal buhranlar meydana geldiinde bu iliflkide ykselme
ynnde sramalar yaflanmakta, durumun normale dnd dnemlerdeyse deiflmifl olan durum, varln yeni flekliyle devam ettirmektedir. fiekil 5.1de A.B.D.de
kamu harcamalarnn geliflimi incelendiinde de savafl dnemini izleyen dnemlerde kamu harcamalarnn artt ve eski seviyesine dnmedii grlmektedir.
fiekil 5.1
A.B.D.de Kamu
Harcamalarnn
GSMH ya Oran
(1791 - 2011)
45%
Kaynak: Barry
Ritholtz,
Government
Spending as a
Percentage of
GDP, (29
Temmuz 2011)
http://www.ritholt
z.com/blog/2011/
07/governmentspending-as-apercentage-ofgdp-2/
35%
45%
2.Dnya Savafl
1944, 41.56% 1945, 41.54%
40%
40%
1943, 39.61%
35%
30%
1.Dnya Savafl
1919, 23.44% 1942
21.74%
25%
20%
2011
25.36%
1946, 23.73%
1953
20.75%
15%
10%
10%
1991
2001
2011
1961
1971
1981
1951
1911
1921
1931
1941
1901
1891
1861
1871
1881
1851
1811
1821
1831
1841
1801
1791
5%
1813, 3.86%
0%
2021
5%
0%
25%
20%
Savafl
1865, 14.46%
15%
30%
Peacock ve Wiseman, asl olarak devlet tarafndan toplanan kamu gelirleri zerinde durmufllardr. Kamu harcamalarndaki artfln kamu gelirlerindeki artflla ilgili olduunu belirtmifller, ekonominin geliflmesine paralel olarak salanan vergi hslatnda ve bunun sonucunda yaplan harcamalarda, ykselmenin ortaya kacan iddia etmifllerdir. Buraya kadar Wagnerden ok fazla ayrlmazlar. Ama Pea-
97
cock ve Wiseman, ngiltere rneine dayanarak, savafllar gibi byk bunalm dnemlerinde, kamu harcamalarnn srama yaptn, bunalm sonras dnemlerde
de eski dzeyine inmediini belirtmifllerdir. Bundan dolay Peacock ve Wisemann
teorik aklamalar, literatrde srama etkisi olarak adlandrlr.
Savafl ve bunalm dnemlerinde zel harcamalar, yerini byk lde kamu
harcamalarna brakr. Kamu harcamalarnn yer deifltirmesiyle yukar doru bir
trmanfl bafllar ve artfl eiliminde bir sapma ortaya kar. Harcamalarn artfl vergilerin artfln gerektirse de vergi dzeyinin semenlerin kabul edebilecei snrlar
iinde kalmas gerekir.
Srama Hipotezi: Savafllar

gibi byk bunalm
dnemlerinde, kamu
harcamalar srama
yaparak artar, bunalm
sonras dnemlerde de eski
dzeyine inemez.
Peacock-Wisemana gre kamu harcamalar savafl sonras dnemde neden

azalmamaktadr?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Gerek Wagner gerekse Peacock-Wiseman yaptklar arafltrmalarnda, kamu

D fi N E L M
harcamalarnn artfl nedenlerini aklarken farkl ifadeler kullanmfl
olsalar da kamu harcamalarnn, kamu gelirlerinden daha hzl artt sonucuna ulaflmfllardr.
S O Rnoktasn
U
Bu sonu, kamu aklarndaki artfllarn aklanmasnn referans
oluflturmaktadr.
Kamusal Tercihler Teorisi
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
Bu yaklaflma gre kamu harcamalarnn artfl politik srele iliflkilendirilmektedir.

SIRA brokratlar,
SZDE
Politik sre iersinde yer alan aktrler (semenler, politikaclar,
bask gruplar) kamu harcamalarn arttrmaktadr.
Bu teorinin geliflimi II. Dnya Savaflndan sonra kamu kesiminin
hzl bir flekilAMALARIMIZ
de bymesiyle birlikte olmufltur. Bu byme, hem kamu harcamalarnda, hem de
kamu gelirlerinde kendini gstermifltir. Kamusal Tercihler Teorisine greyse devletin aflr bymesi ekonomik ve politik yozlaflmay da beraberinde
K T Agetirmektedir.
P
Kamusal Tercihler Teorisinin en nemli katklarndan biri piyasa baflarszl
teorisine karfllk olmak zere devletin baflarszl teorisini gelifltirmifl olmasdr.
Kamu tercihi teorisini savunan iktisatlar Keynesyen politikalar
kamu
T E L E Velefltirerek
ZYON
ekonomisinin de piyasa ekonomisi gibi kendi baflna optimumu salamaktan uzak
olduunu aklamfllardr.
Kamu kesiminin baflarszlk nedenleriniyse zetle flu bafllklar altnda toplaNTERNET
mfllardr:
Politikaclarn kar gds
Siyasal iktidarn miyopluu
Hizmet kayrmacl
Politik rekabetin eksiklii
Parti ii demokrasinin eksiklii
Brokratik etkinsizlikler
Semenin ilgisizlii
Semenin eksik bilgiye sahip olmas
Semenin politik miyopluu
Oylama maliyeti
kar ve bask gruplarn faaliyetleri
Oy ticareti.
Btn bu etkilerle artan kamu harcamalar ekonomi zerinde de olumsuz etkiler yaratacak ve politik yozlaflmay da beraberinde getirecektir.
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
98
Kamu Maliyesi
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Kamu harcamalar kavramn tanmlamak

Kamu harcamalar ksaca devletin mal ve hizmet
almlar iin yapt harcamalar olarak tanmlanabilir. Kamu harcamalar, devletin yaplanma biimi dolaysyla hizmeti gereklefltirilen kamu kurulufllar tarafndan yaplmaktadr. 5018 sayl
Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu kamu
giderini; Kanunlarna dayanlarak yaptrlan ifl,
alnan mal ve hizmet bedelleri, sosyal gvenlik
katk paylar, i ve dfl bor faizleri, borlanma
genel giderleri, borlanma aralarnn skontolu
satflndan doan farklar, ekonomik, mal ve sosyal transferler, verilen bafl ve yardmlarla dier
giderleri olarak tanmlamfltr. Genifl anlamda
kamu harcamalarn aklayan grfl sosyo-ekonomik tanm, dar anlamda kamu harcamalarn
aklayan grflse hukuki tanm olarak adlandrlmaktadr.
Genifl ve dar kamu harcamalar tanmlar arasndaki fark aklamak
Genifl anlamda kamu harcamas, devlet btesi
kapsamnda yaplan harcamalarla birlikte, bte
sistemi dflnda kalan dier tm kamu kurum ve
kurulufllarnca yaplan harcamalar da iine almaktadr. Bu tanmdan hareketle, kamu harcamalar, kamu kesimini oluflturan btn unsurlarn; genel bte, zel bte, dzenleyici ve denetleyici kurum bteleri, yerel ynetimler, fonlar, sosyal gvenlik kurumlar, dner sermayeli
kurumlar, KTler ile dier kamu kurumlarnn
harcamalarnn toplamndan oluflmaktadr. . Genel olarak bakldnda dar anlamda kamu harcamalar, merkezi hkmet btesi ile yaplan
harcamalarla zel bteli kamu idareleri tarafndan yaplan harcamalar ifade eder.
Kamu harcamalarnn snflandrlmasn zetlemek
Kamu harcamalar idari, fonksiyonel ve ekonomik olarak snflandrlmaktadr. dari snflandrma, kamu harcamalarnn kamu hizmetini yrten kurumlar baznda snflandrlmasdr. Fonksiyonel snflandrma, kamu harcamalarnn
amalara ynelik hizmetler baznda snflandrlmasdr. Ekonomik snflandrma, kamu harca-
malarnn toplam hslaya katks baznda snflandrlmasdr. Ekonomik snflandrma cari, yatrm gibi gerek harcamalar ve transfer harcamalarndan oluflur. Cari harcamalar mevcut retim
kapasitesini kullanmak iin gerekli mal ve hizmet bedellerinden oluflur. Yatrm harcamalar
retim kapasitesini artrmak iin yaplan, retim
faktrlerinin verimliliini artran ve faydas birden fazla yla yaylan dayankl mallar iin yaplan harcamalardr. Transfer Harcamalar ise satn
alma gcnn zel flahslar ya da sosyal tabakalar arasnda el deifltirmesine sebep olan kamu
harcamalardr.
N
A M A
N
A M A
Kamu harcamalarnn grnrde ve gerekte

artfl nedenlerini deerlendirmek
Kamu harcamalarnn grnrde artfl nedenleri;
parann satn alma gcnn dflmesi, bte sistemlerinin deiflmesi, lke yzlm ve nfusun artmasdr. Kamu harcamalarnn gerek artfl
nedenleri, devletin yklendii grev ve sorumluluklarda belirgin bir artfl meydana gelmesi, teknolojik geliflmelerin yeni hizmetlerin gerekleflmesi zorunluluu ve var olan hizmetlerin daha
geliflmifl bir biimde grlmesine sebebiyet vermesi, toplumsal yapda nemli deiflimlerin olmasyla askeri ve sosyal nedenlerdir.
Kamu harcamalarnn artflyla ilgili grflleri
aklamak
Kamu harcamalarndaki artfl aklamaya ynelik
olarak ilk ampirik alflma, yz yl aflan bir sre
nce, Adolph Wagner tarafndan ortaya atlmfltr.
Wagner, kamu tarafndan retilen mal ve hizmetlere ynelik talebin srekli olarak artmasna karfln, vergi gelirlerinde ayn oranda bir artfl sz konusu olmad iin kamu harcamalarnn ykseleceini ilk olarak ortaya koyan iktisatdr. 1970li
yllardan itibaren kamu harcamalarnn artflyla ilgili olarak kendisine literatrde yer bulan bir dier grfl de Peacock-Wisemann srama tezidir. Buna gre politik, ekonomik ve sosyal buhranlar meydana geldiinde, bu iliflkide ykselme
ynnde sramalar yaflanmakta, durumun normale dnd dnemlerdeyse deiflmifl olan durum, varln yeni flekliyle devam ettirmektedir.
99
Kendimizi Snayalm
1. Devletin mal ve hizmet almlar iin yapt harcamalara ne ad verilmektedir?
a. Kamu finansman
b. Parafiskal gelir
c. Kamu harcamas
d. Kamu borlanmas
e. Monetizasyon
6. Gerek kamu harcamalar afladaki flklardan hangisinde bir arada verilmektedir?

a. Transfer - yatrm
b. Yatrm - Bor demeleri
c. Cari - transfer
d. Cari - yatrm
e. Cari - Bor demeleri
2. Kamu giderini mal ve hizmet bedelleri, sosyal gvenlik katk paylar, i ve dfl bor faizleri, borlanma
genel giderleri, borlanma aralarnn skontolu satflndan doan farklar, ekonomik, mal ve sosyal transferler, verilen bafl ve yardmlar ile dier giderler olarak
tanmlayan kanun afladakilerden hangisidir?
a. 5018 sayl Kanun
b. 421 sayl Kanun
c. 3550 sayl Kanun
d. 7221 sayl Kanun
e. 199 sayl Kanun
7. Analitik bte snflandrmas hangi yldan itibaren

genel ynetim kapsamndaki tm idarelerde uygulanmaya bafllamfltr?
a. 2001
b. 2003
c. 2004
d. 2005
e. 2006
3. Afladakilerden hangisi kamu harcamalarnn snflandrma trlerinden biri deildir?

a. dari
b. Organik
c. Fonksiyonel
d. Ekonomik
e. Bireysel
4. Kamu harcamalarnn kamu hizmetini yrten kurumlar baznda snflandrlmas afladakilerden hangisidir?
a. fllevsel
b. dari
c. Ekonomik
d. Fonksiyonel
e. Grevsel
5. Devletin klasik ve sosyo-ekonomik nitelikteki hizmetleri gz nnde tutularak her bir hizmet grubu iin
yaplan giderler dikkate alnarak yaplan snflandrma
afladakilerden hangisidir?
a. Fonksiyonel
b. dari
c. Organik
d. Ekonomik
e. Gerek
8. Afladakilerden hangisi kamu harcamalarnn grnrde artfl nedenlerinden biri deildir?

a. Parann satn alma gcnn dflmesi
b. Bte sistemlerinin deiflmesi
c. Savafl ve savunma giderlerinin artmas
d. lke nfusunun artmas
e. lke yzlmnn artmas
9. Kamusal mal ve hizmetlere ynelik talep srekli artarken, vergi gelirlerinde ayn oranda bir artfl olmad
iin kamu harcamalar ykselecektir grfl afladaki
dflnrlerden hangisine aittir?
a. Keynes
b. Smith
c. Wagner
d. Ricardo
e. Pareto
10. Peacock-Wiseman srama tezini afladaki hangi
lkenin kamu harcamalarnn seyrini izleyerek gelifltirmifllerdir?
a. Almanya
b. ngiltere
c. Fransa
d. talya
e. Japonya
100
Kamu Maliyesi
Yaflamn iinden
Yatrmlarda 17 yln rekoru

Naki BAKIR
Btede yatrmn pay 2010da tekrar ift haneli
rakamlara ulaflt. Yzde 11.1 olan yatrm oran
son 17 yln rekorunu krd.
2010 ylnda hzl bir artfl gsteren kamu yatrm harcamalarnn btedeki pay ift haneli dzeye ulaflarak,
son 17 yln rekorunu krd. Yatrm harcamalarndan en
yksek pay Anadolu, en dflk pay ise Ege ald.
Dnya Gazetesinin, Maliye Bakanl veri tabann kullanarak yapt hesaplamalara gre, geen yl 293 milyar 628 milyon liraya ulaflan merkezi ynetim bte
harcamalarnn 32 milyar 643 milyon lirasn, sermaye
gideri ve sermaye transferleri kalemleri altnda yer
alan yatrm harcamalar oluflturdu. Toplam bte giderinin yzde 9.5 artt, 2010 ylnda yatrm harcamalarndaki artfl yzde 33.8i buldu.
Bafllang deneini 10 milyar liradan fazla aflan yatrm harcamalarnn toplam bte harcamalarndaki pay yzde 11.1le, 16 yllk bir aradan sonra yeniden ift
haneli dzeye ulaflt. 1993 ylnda yzde 11.7 olan yatrm harcamalarnn btedeki pay, 2000lerin baflnda yzde 5lere kadar indikten sonra, yavafl da olsa artfla gemiflti.
Gneydou 1 milyar 380 milyon lira ile yatrm harcamalarndan yzde 8.5 pay alrken, Ege ise 1 milyar 174
milyon lira ve yzde 7.2 oranyla en az yatrm harcamas ve toplamda en dflk pay alan blge oldu.
Personel demesinde birinci Marmara
2010 yl faiz demeleri, yzde 9.2 azalarak T48.3 milyarye, bunun btedeki pay da yzde 16.4le, 1986dan
bu yana en dflk dzeye indi. 2010 ylnda T73.3 milyar olan sosyal gvenlik primi demesi dahil, personel
harcamalarnn 15.8 milyarla en byk blm, Marmaraya yapld. 28.8 milyar liraya ulaflan mal ve hizmet
almlarnn 7.5 milyarla en byk ksm merkezden yaplrken, blgeler iinde ise 5.8 milyar lirayla Anadolu, en fazla pay ald.
Toplam bte harcamalarnn T178.1 milyar ile yzde
60.7 oranndaki blmn, faiz demeleri ve cari transferler gibi merkezden yaplan demeler olufltururken,
illere yaplan toplam 115.5 milyar liralk bte harcamasnn 30.1 milyarla en byk blm Anadoluya yapld. Bu blgeyi T23.3 milyar Marmara, T13.1 milyar ile
Dou Anadolu izledi.
Karadeniz blgesine toplam 12.9 milyar, Ege blgesine
toplam T12.8 milyar dzeyinde harcama yaplrken Akdenize yaplan harcama T12.2 milyar olarak gerekleflti. Toplam harcama tutarnda Gneydou Anadolu blgesi ise yaklaflk T11 milyar ile son srada yer ald. llere yaplan harcama tutarnda Anadolu yzde 26, Marmara yzde 20.2, Dou Anadolu yzde 11.4, Karadeniz
yzde 11.2, Ege yzde 11.1, Akdeniz yzde 10.6, Gneydou yzde 9.5 pay ald.
Savunma ve gvenliin pay yzde 11.5
Geen yl savunma hizmetleri iin 14. 9 milyar, kamu
dzeni ve gvenlik iin de toplam 18.7 milyar liralk
bte harcamas yapld. Btede savunma ve gvenliin pay yzde 11.5 olarak gerekleflti. Btenin fonksiyonel snflandrmasna gre geen ylki bte harcamalarndan genel kamu hizmetleri 88.3 milyar lirayla
yzde 30.1, sosyal gvenlik ve sosyal yardm hizmetleri 59.9 milyarla yzde 20.4, ekonomik ifller ve hizmetler
42.1 milyar lirayla yzde 14.3, eitim 41.4 milyar lirayla
yzde 14.1 pay ald.
Salk harcamalar ise 16.1 milyar lirayla toplam harcamalarn yzde 5.5ini oluflturdu. Byk blm Dou
Anadoluya yaplan iskan ve toplum refah hizmetlerinin toplam 6.5 milyar liraya ulaflarak bte toplamnda
yzde 2.2 paya sahip oldu. Toplam 101.9 milyar liraya
ulaflan ve byk blmn sosyal gvenlik kurulufllarna Hazine yardm ve grev zarar demelerinin oluflturduu cari transferlerin 94.7 milyarla byk blm
merkezden yapld.
2011de deneklerde kstlama
Seim yl olmasna ramen 2011de yatrm deneklerinin kslmas dikkat ekiyor. T312.5 milyar olan 2011 yl merkezi btesinde 25.9 milyar liralk bir yatrm denei ayrld. Bu 2010a gre yzde 20.4 bir azalmaya
karfllk geliyor. Revizyon olmamas durumunda yatrm
harcamalarnn btedeki pay bu durumda tekrar gerileyecek ve yzde 8.3e inmifl olacak. 2011 btesinde
47.5 milyara ulaflan faiz demelerinin btedeki pay
yzde 15.2. Buna gre faizin yknn 2011de, 2010 yl seviyesinin altna inmesi ngrlyor.
101
Okuma Paras
Arslan pay Anadolunun
2010da llere yaplan 16 milyar 317 milyon liralk yatrm harcamasndan ise en byk pay yaklaflk yzde
30la Anadolu ald. Geen yl T4 milyar 872 milyon
yatrm harcamas yaplan bu blgeyi 2 milyar 724 milyon lira ve yzde 16.7 payla Marmara, T2 milyar 328
milyon ve yzde 14.5 payla Karadeniz izledi.
2010da T2 milyar 334 milyon harcama gereklefltirilen
Dou Anadolunun blgeler toplamndaki pay da yzde 14.3 oldu. Geen yl Akdenize yaplan yatrm harcamas T1 milyar 474 milyon oldu ve blge yzde 9la
Karadeniz ve Dou Anadoludan da dflk pay ald.
Gneydounun pay yzde 8.5 olurken Ege yzde7.2lik payla, en az yatrm yaplan blge oldu.
Kaynak: DNYA GAZETES, http://www.dunya.com/

news_detail.php?id=112671, 28 Ocak 2011
Uzun Bir Yzyln Yk

Nadim SHEHADI
Devlet artk toplumsal sorumluluklarn yerine
getiremiyor.
20nci yzyl 2011de sona erdi. Elli yl sonra tarihiler
2011deki protestolara bakacak ve mevcut kresel buhran 20nci yzyln sonuna zg bir olgunun tezahr
olarak grecek. Nedir bu olgu? Bireylerin hayatna devletin grlmemifl derecede mdahale etmesi, bu rolnn maksadn aflmas ve sonunda devletin kmesi.
Avrupada da, baflka yerlerde de deiflik flekillerde bir
toplumsal szleflme yrrlkteydi. Buna gre devlet
beflikten mezara kadar istihdam, eitim, salk hizmeti,
emeklilik ve benzeri hizmetleri vaat ediyor, karfllnda
da bireyler zgrlk, gelir, miras, tasarruf ve servetlerinin nemli bir blmnden feragat ediyordu. rnein,
1970lerin sonunda ngilteredeki yksek gelirliler, kazanlarnn yzde 90dan fazlasn vergi olarak dyordu. Herkes yukardaki denklemin bir tarafnn geersiz
olduunun farknda. Devlet bu pazarlkta sorumluluunu yerine getiremiyor. Gelecek iki nesil daha da yksek vergiler deyecek, ama bu vergilerin ou daha iyi
hizmetlere deil, son iki neslin borlarn kapatmaya
harcanacak. Buradaki sorun nicelikle deil, nitelikle ilgili. nk kavramsal erevenin tamam zlyor.
Ortada yalnzca ekonomik deil, idari bir buhran da
var. Toplumsal szleflme fikri ld. 20nci yzylda devlet yavafl yavafl hayat ele geirmiflti. En kapitalist dzenlerin bile ounda kamu harcamalar bazen gayrisafi yurtii hslann yarsn geiyor, oysa yzyln baflnda yzde 10a bile ulaflmyordu. ou zaman dnfl
olmayan bu artfl kademe kademe gerekleflti. Bazen
hesaplanmfl admlarla, bazen krizlerin veya savafllarn
ardndan. Yolsuzluklar yepyeni bir boyut kazand. Aslnda gerek anlamda hibir zaman sorumlu tutulmadklar devlet adna vaatlerde bulunmak politikaclara
fazla cazip geliyor. Oylar ksa vadede kazanlrken sorunlar ok sonralara teleniyor ve ceremesini de baflkalar ekiyor. Bu yeni bir konu deil elbet, fakat 2011,
buhrann dorua ulaflt bir yl oldu. Yunanistanda, spanyada, ABDde, Hindistanda, inde, srailde ve
Arap Bahar olaylarnda insanlar sokaklara dkld.
Bazlar, hi alamayacaklar halde, kamu hizmetlerini
ve emeklilik maafllarn geri istedi. Devletin rol sona
erdi ve bunun yasn tutuyorlar. flgal Et hareketi kriz-
102
Kamu Maliyesi
den bankaclar sorumlu tutarken kimileri gnah keisi

olarak gmenleri belirledi. Bu bir kyl veya ifli devrimi deil. Protestocularn ou orta gelir dzeyinden
insanlar. Kaderin garip bir cilvesi olarak dzen asl onlarn safn pekifltirirken kazandklarndan en ok vergiyi deyen, en az hizmeti alan, politikaclarn maniplasyonuyla parann deeri dflt iin tasarruf ve serveti giderek eriyenler de onlar oldu. Uzun bir yzyl geirdik. Byk devlet fikri 1870lerdeki tartflmalara dayanr. 1871de Parisin dflfl, Bismarck Prusyasnn
zaferi anlamna geliyordu. Sonralar Batda refah devleti olarak bilinen kuramn kayna, Prusyann o dnemdeki gl devlet kurumlar ve sosyal sigortasyd.
1930lardaki ekonomik durgunluu izleyen tartflmalardan, devletin harcama yapmasn savunan Keynesiler
galip kt. Devletin gl olmas neriliyor ve bunun
iin bir bedel demek gerekiyordu. Refah devleti modeli kinci Dnya Savafl sonras altn an yaflad ve
bu 40 yl kadar srdkten sonra, 1980lerin ortalarnda
atlaklar belirmeye bafllad. Sistemin yk ok fazlayd
ve hizmet bakmndan getirisi giderek azald. Mdahaleci devlet fikri Reagan ve Thatcher yllarnda g kaybetti. Derken Berlin Duvar kt. Fakat o dnemde
Batda devletin roln azaltma giriflimleri baflarszla
urad. Tarihin yn deifltirdiini anlayana kadar yirmi
yl geti, ama nereye gittiinden hl emin deiliz. Baz alternatifler beliriyor, ama ne anlama geldiklerini bilmiyoruz. Devletin evrensel hizmet salaycs olmasyla
arka plana itilen klasik hayrseverlie Warren Buffet ve
Bill Gatesle bir dnfl yaflanyor. Wall Streeti flgal Et
protestocular kooperatif bankaclna dnfl istiyor.
Boflluklar gnll hizmetlerle dolduruluyor ve iflletmelerle bireylerin daha ok sosyal sorumluluk almas isteniyor. Serbest piyasa kapitalizminin fikir babas kabul
edilen ve 1930lardaki tartflmay kaybeden Avusturyal
ekonomist Friedrich Hayekin fikirleri ay Partisiyle,
Cumhuriyetilerin baflkan aday Ron Paulle ve dier bireysel zgrlk savunucularyle tekrar gndeme geliyor. Hitchcockun bir filminde bofl gzlerle bakan trendeki adam gibi bu dzen de uzun zaman nce lmflt. Devrilmesi iin tek darbe yetti. Arap Dnyasndaysa neredeyse tam bir kfl var. Bireylerin zgrlklerinden en ok feragat ettii ve karfllnda en az fayday aldklar yerdi buras. Maafllar artrmayla veya kamusal projelerle para saarak kurtulabileceklerini sanan
rejimler kendilerini kandryor. Toplumsal szleflme artk sona erdi. Bu bir fiyat veya bedel meselesi deil.
Uyum salayamayanlar, nce fikrin daha sonra sistemin ld Dou Avrupadaki gibi devrilecektir. Geen ay sona eren 20nci yzyln baflndaki gibi kriz, istikrar ve risk kavramlar artk olumsuz bir anlam taflmyor. Bunlarn daha iyi sonular verebilecek birer frsat
olduu biliniyor. Sorunlar bu kavramlar adna yamama
giriflimleri byle kkl deiflim zamanlarnda ifle yaramayacaktr.
Kaynak: NEW YORK TIMES, http://www.sabah.com.
tr/NewYorkTimes/2012/01/16/uzun-bir-yuzyilin-yuku,
16.01.2012
103
1. c
Sra Sizde 1
Gnmzde kamusal hizmetlerin salanmas unsuru,
devleti harcama yapmaya zorlayan tek unsur olmaktan
kmfltr. Kalknma hzn arttrmak, gelir dalmn iyilefltirmek, kaynak dalmn dzeltmek gibi devletin
yklendii yeni grevler, bugn devleti yeni harcamalarda bulunmaya zorlamaktadr. Bu tr harcamalar son
yllarda nemli boyutlara ulaflmakta ve devletin eflitli
ekonomik ve sosyal hedefleri iin bir ara olarak kullanlmaktadr.
2. a
3. e
4. b
5. a
6. d
7. e
8. c
9. c
l0. b
Yantnz yanlfl ise Kamu Harcamalar Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kamu Harcamalar Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kamu Harcamalarnn Snflandrlmas konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise dari Snflandrma konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Fonksiyonel Snflandrma
Yantnz yanlfl ise Ekonomik Snflandrma
Yantnz yanlfl ise Trkiyede Kamu Harcamalarnn Snflandrlmas konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kamu Harcamalarnn Grnrde Artfl Nedenleri konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kamu Harcamalarnn Artfln Aklamaya Ynelik Grfller konusunu
Yantnz yanlfl ise Kamu Harcamalarnn Artfln Aklamaya Ynelik Grfller konusunu
Sra Sizde 2
Genifl kapsaml kamu harcamalar yaklaflmnn kullanlmamas baz nedenlerden ortaya kmfltr. Bu nedenler; kamu harcamas boyutlarnn belirlenmesindeki glkler, fon akmlarnn salkl olarak belirlenememesi,
zel kesim finansmannda kamu paynn net bir biimde ortaya konmamasdr. KTlerin harcamalarnda, vergi istisna ve muafiyetlerinde ve sosyal gvenlik demelerinde ortaya kan eflitli kavram ve uygulama glkleri, genifl anlamda kamu harcamas kavramn zor hesaplanr ve kullanflsz bir kavram haline getirmektedir.
Sra Sizde 3
Snflandrma, harcamalarda aklk ilkesinin yerine
getirilmesini, savurganlk ve keyfilikten kanmay kolaylafltrr. Btn oluflturan gruplar daha iyi grlr.
Kamu ynetiminin daha hzl ve daha az maliyetle verimli ve etkin alflmasna katk yapmfl olur. Bylelikle harcama programlar daha iyi hazrlanmfl olur. Yllk harcama programlaryla bte arasnda daha iyi
iliflki kurulur. Belli harcama gruplar arasnda karfllafltrma yaplabilir.
Sra Sizde 4
dari snflandrma, kamu hizmetlerini gereklefltirecek
kurulufllarn tespitinde, fayda-maliyet analizleri yoluyla
tercihlerin belirlenmesinde, savurganlklarn nlenmesinde, btenin yapmnda ve harcamalarn muhasebelefltirilmesinde ve denetiminde nemli faydalar ve kolaylklar salamaktadr. Bunlarn yannda kamu harcamalarn yapan dairelerin idari tablosuna gre yaplan
bu snflandrma zamana ve mekna bal olarak deiflebilir. Bu durum zaman aralklaryla ayn kuruluflun
harcamalarnn incelenmesini glefltirdii gibi, uluslararas karfllafltrmalar da zorlafltrr. dari snflandrmaya gre analizin glnn nedeni de budur.
104
Kamu Maliyesi
Sra Sizde 5
Fonksiyonel tasnif, ayrca, belirli bir hizmetin yerine
getirilmesinin toplam maliyetinin saptanmasnda; toplam maliyetinin saptanmasna mteakip birim maliyetinin tespit edilmesinde ve birim maliyete tesir eden etkenlerin gzden geirilerek hizmette etkinlik salamaya ve harcanan para ile elde edilen fayda arasnda kyaslamalar yapmaya imkn tanmaktadr. Harcamalarn
hizmetlere gre tasnif edildii bu ayrma hizmetler iin
ncelik sralamas yapmak da mmkn olmaktadr.
Sra Sizde 6
Bir deer yaratan, yani GSMH ya katkda bulunan harcamalar, yatrm ve cari harcamalardr; buna karfllk o
dnemin GSMH sna bir katkda bulunmayp, bir aktif
transferi karfllnda yaplmfl harcamalar transfer harcamalarn oluflturacaktr.
Sra Sizde 7
Transfer harcamalar, karfllksz yaplan harcamalar
olup milli gelir zerinde dorudan doruya bir etki
meydana getirmezler, sadece satn alma gcnn zel
flahslar veya sosyal tabakalar arasnda el deifltirmesine sebep olurlar. Baflka bir deyimle, kamu makamlar
tarafndan yaplan transfer harcamalar gerek anlamda
reel kaynaklarn tketimini ifade etmez. Bu harcamalar
kamu sektrnden dier sektrlere satn alma gc
aktarrlar.
Sra Sizde 8
Savafl ve bunalm dnemlerinde, zel harcamalar yerini byk lde kamu harcamalarna brakr. Kamu
harcamalarnn yer deifltirmesi ile yukar doru bir trmanfl bafllar ve artfl eiliminde bir sapma ortaya kar.
Harcamalarn artfl vergilerin artfln gerektirirse de vergi dzeyinin semenlerin kabul edebilecei snrlar iinde kalmas gerekir.
Akdoan, A. (2005). Kamu Maliyesi, 10. Bask, Gazi

Kitapevi, Ankara.
Aksoy, fi. (1998), Kamu Maliyesi, 3.b., Filiz Kitapevi,
stanbul.
Eker, A. (2001). Kamu Maliyesi, Takav Matbaas, zmir
Eker, M. (2007). Kamu Harcamalarnn Ekonomik
Etkileri: Trkiye zerine Bir Uygulama (19802004), Yksek Lisans Tezi, Kafkas niversitesi,
Sosyal Bilimler Enstits, Kars.
Erdem, M. fienyz, D. ve Tatlolu . (1996). Kamu
Maliyesi, Ekin Kitapevi, Bursa.
Erginay, A. (1985). Kamu Maliyesi, 11. Bask, Turhan
Kitabevi, Ankara.
Fikir, H. (2010). Trkiyede Kamu Harcamalar ve
ktisadi Byme zerine Etkisi, Doktora Tezi,
Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
stanbul.
Hzarc, B. (2007). Kamu Harcamalar ve Ekonomik
Byme liflkisinin Wagner Kanunu le Analizi:
Trkiye rnei, Yksek Lisans Tezi, Zonguldak
Karaelmas niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
Zonguldak.
Kalenderolu, M. (2007). Kamu Maliyesi Bte ve
Borlanma, 5.b., Agon Bilgi Akademisi Yaynlar,
Ankara.
Kaya, E. (2006). Kamu Harcamalarnn Byme
zerindeki Etkileri, Yksek Lisans Tezi, Balkesir
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Balkesir.
Maliye
Bakanl.
(2004).
Analitik
Bte
Snflandrmas Eitim El Kitab, Bte ve Mali
Kontrol Genel Mdrl, 3. Bask, Ankara.
Mere, M. (2006). Kamu Harcamalarnn Ekonomik
Byme zerindeki Etkisi: Trkiye Ekonomisi
zerine Bir Uygulama, Yksek Lisans Tezi, Afyon
Kocatepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
Afyonkarahisar.
Mutluer, M.K. ner E. ve Kesik A. (2007). Teoride Ve
Uygulamada Kamu Maliyesi, 1. Bask, stanbul
Bilgi niversitesi Yaynlar No:185, Hukuk 11,
stanbul.
zbaran, M. H. (2004). Trkiyede Kamu
Harcamalarnn Son Befl Ylnn Harcama
Trlerine Gre ncelenmesi, Sayfltay Dergisi,
Say: 53, Ankara.
zmen, . (2010). Kamu Harcamalar ve Ekonomik

Byme Arasndaki liflki: Trkiye rnei
(1980-2008), Yksek Lisans Tezi, Seluk
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Konya.
Pehlivan, O. (2001). Kamu Maliyesi, Derya Kitapevi,
Trabzon.
Taflkesti, R. (2006). Trkiyede Kamu Transfer
Harcamalarnn Ekonomi indeki Yeri ve
nemi: 1995 - 2005, Yksek Lisans Tezi, Gazi
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Ankara.
Trk, . (2002). Kamu Maliyesi, Turhan Kitabevi Yayn,
Ankara.
Uluatam, . (1997). Kamu Maliyesi, 5. Bask, maj
Yaynclk, Ankara.
Ulutrk, S. (1998). Trkiyede Planl Dnemde Kamu
Harcamalarnn
Geliflimi
ve
Devletin
Ekonomideki Rol, Ak a Basm Datm,
Ankara.
Zlfolu, . (2007). Trkiyede 1990 Sonras Kamu
Harcamalarnn Finansmannda Kullanlan
Yntemler, Yksek Lisans Tezi, Marmara
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul.
105
KAMU MALYES
Amalarmz
N
N
N
N

Kamu finansmannn gerekliliini deerlendirebilecek,
Kamunun zorla (cebri olarak) elde ettii gelirleri tanmlayabilecek,
Kamunun zorlama olmadan elde ettii gelirlerin neler olduunu tanmlayabilecek,
Kamunun parasal ifllemlerinden elde ettii gelirleri aklayabilecek bilgi ve
beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Vergi
Har
fierefiye
Resim
Vergi benzeri gelir
(Parafiskal gelir)
Emisyon
Para basma
Emlak gelirleri
Para cezalar
Borlanma
Bafllar
indekiler
Kamu Maliyesi
Kamu Gelirleri
KAMU FNANSMANI
KAMUNUN ZORLA (CEBR
OLARAK) ELDE ETT GELRLER
KAMUNUN ZORLAMA OLMADAN
ELDE ETT GELRLER
PARASAL fiLEMLERNDEN ELDE
EDLEN GELRLER
Kamu Gelirleri
KAMU FNANSMANI
Kamu ekonomisi asli olarak blnemez nitelikte mallar retmekle birlikte, toplumsal talebi karfllamak zere yar blnebilir kamusal mallar ya da blnebilir zel
mallar da retmektedir. Bu durumda, devletin rettii mallarn bilefliminin farkl
olmas, kamusal finansmanda eflitli farkllklara yol amfltr.
Buna gre, birinci grupta yer alan blnmez nitelikteki mal ya da hizmetlerin
finansmannda esas olan, zorunlu (cebri) finansman yntemidir. Baflka bir deyiflle
kamusal mallarn finansmannda vergileme bafllca finansman aracdr. Aslnda
devletin topluma sunduu birok mal ve hizmet de blnemez nitelikte olduu
iin vergilemenin kamu gelirlerinin en nemli ksmnn oluflturmas doaldr.
te yandan, modern devletin ayn zamanda sosyal devlet zelliini taflmas,
eitim ve salk gibi yar kamusal blnebilir mal ve hizmetleri de retmesine ve
topluma sunmasna yol amfltr. Bu mallarn yar blnebilir zellikler iermesi,
maliyetlerinin ksmen zorunlu, ksmen gnll demeyle karfllanmasna olanak
vermektedir. Bylece bu mal ve hizmetlerin finansman vergi, har gibi finansman
aralaryla karfllanabilir. Buna karfllk, bu mallarn fiyatlar saptanrken piyasa fiyatlar dzeyinde bir fiyatlamaya gidilmez. Bir baflka deyiflle yar kamusal mallarda finansman, hem kullanc fiyatlar, hem de vergilerle yaplan karma finansmanla salanmaktadr. Bylece toplumsal fayday vergiler karfllarken kullanc fiyatlar da kiflisel ya da zel faydalar karfllamfl olacaktr.
nc gruptaysa blnebilir nitelikte zel mallar vardr. Devlet, baz durumlarda, zel mal ve hizmetleri de toplumsal talebi karfllamak iin sunmak durumunda kalabilir. rnein; kamu iktisadi teflebbslerinin rettii mal ve hizmetler (ayakkab, konfeksiyon, seramik, konserve vs.) bu kategoride saylabilir. Blnebilir nitelikte olan bu mal ve hizmetlerin fiyatlandrlmasnda piyasa kurallar geerlidir.
Gnll finansman yoluyla bu mal ve hizmetlerin maliyetlerinin karfllanmas yoluna gidilebilir. Ne var ki hkmetler, bu alandaki fiyatlar, genelde eflitli, sosyal,
ekonomik ve siyasi etkilerle piyasa fiyatlarnn altnda saptarlar.
Kamu gelirlerini; zorla (cebri olarak) elde edilen gelirler, zorlama olmadan elde
edilen gelirler ve parasal ifllemlerden elde edilen gelirler olarak snflandrabiliriz.
108
Kamu Maliyesi
KAMUNUN ZORLA (CEBR OLARAK) ELDE ETT

GELRLER
Bu bafllk altnda kamu kesiminin zorla elde ettii gelir trleri zerinde duracaz.
Bu gelirler vergiler, harlar, resimler, flerefiyeler, parfiskal gelirler, para cezalar,
zorunlu borlar olarak sralanabilir.
Vergiler
fiekil 6.1
Kamu gelirleri iinde nemli yeri olan

vergi
gelirlerinin, toplumlarn ekonomik,
Zorla (Cebri Olarak) Elde Edilen Gelirler
siyasal, sosyal, kltrel ve demografik
yapsyla yakn iliflkisi vardr. Geliflmek Vergiler
te olan lkelerin vergi yaplaryla gelifl Harlar
Resimler
mifl lkelerin vergi yaplar arasndaki
fierefiyeler
farklklar ve ayn zamanda vergi gelirle Parafiskal gelirler
rinin farkll, bu temel elerin lke Para cezalar
den lkeye deiflmesinden kaynaklan Zorunlu borlar
maktadr. Vergi, kamu gelirlerinin ok
nemli bir ksmn oluflturmaktadr. Trkiyede vergi gelirlerinin toplam gelirler
ierisindeki pay fiekil 6.2de grlmektedir. lkemizde, toplam kamu gelirleri ierisinde, vergi gelirlerinin pay olduka yksektir. fiekil 6.2de de grld gibi,
toplam gelirler ierisinde vergi gelirlerinin pay, son iki ylda %80in bile zerinde
gerekleflmifltir (2010 ylnda %81, 2011 ylnda %83).
fiekil 6.2
Toplam Gelirler
erisinde Vergi
Gelirlerinin Pay
(%)*
82
80
Kaynak: Bte ve
Mali Kontrol Genel
Mdrl,
statistikleri,
Ekonomik
Gstergeler, Temel
Ekonomik
Byklkler,
http://www.bumko.
gov.tr/
84
78
76
74
72
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yllar
* 2000-2006 yllar aras konsolide bte gelirleri ierisinde vergi gelirlerinin payn, 2006-2011
yllar aras merkezi ynetim bte gelirleri ierisinde vergi gelirlerinin payn gstermektedir.
2011 yl program rakamdr.
OECD lkelerinde toplam vergi gelirlerinin GSYH ierisindeki paylar ise (sosyal gvenlik primleri dahil olarak) Tablo 6.1de gsterilmifltir.
6. nite - Kamu Gelirleri
lke
Toplam Vergi
Geliri/GSYH
lke
Toplam Vergi
Geliri/GSYH
Avustralya
25,9
Japonya
26,9
Avusturya
42,7
Kore
25,5
Belika
43,2
Lksemburg
37,6
Kanada
32
Meksika
17,4
fiili
18,4
Hollanda
38,2
ek Cumhuriyeti
34,7
Yeni Zellanda
31,5
Danimarka
48,1
Norve
42,9
Estonya
35,9
Polonya
31,8
Finlandiya
42,6
Portekiz
30,6
Fransa
42,4
Slovak Cumhuriyeti
29
Almanya
37,3
Slovenya
37,4
Yunanistan
30
spanya
30,6
Macaristan
39,9
sve
46,7
zlanda
33,9
svire
29,7
rlanda
27,8
Trkiye
24,6
srail
31,4
ngiltere
34,3
talya
43,4
ABD
24,1
OECD-Toplam
33,8
Vergilerin kamu gelirleri ierisindeki paynn bu kadar yksek olmas nedeniyle

kamu gelirleri genelde vergi gelirleri, olarak anlafllmaktadr. Anayasamzda vergi
devi altnda 73. maddeye gre Herkes kamu giderlerini karfllamak zere, mali gcne gre vergi demekle ykmldr. Vergi, resim ve harlar ve benzeri mali ykmler ancak kanunla konulur. Bu maddeye gre vergi, devletin ald bir para olmasnn dflnda, her vatandafln demek zorunda olduu bir paradr.
Buna gre bir tanm yaplacaksa; vergi, devlet ya da vergilendirme yetkisine sahip kamu kurulufllarnn, kamu harcamalarn karfllamak zere, gerek ve tzel kiflilerden, karfllksz, kesin, egemenlik hakkna ve kanuna dayal olarak almfl olduklar parasal tutarlardr. Bu tanmdan hareket ederek vergilerin zelliklerini flyle sralayabiliriz:
Vergi; devlet ya da vergilendirme yetkisini devrettii kurum ve kurulufllar tarafndan konur ve toplanr. Anayasal ilkeler gerei, devlet ya da yetkisini
devrettii kurulufllar tarafndan alnabilir. Toplumda bunlarn dflnda, kurum ve kurulufllarn vergi koyma ya da toplama yetkisi yoktur.
Vergi karfllkszdr. Buna gre, vergi deyen ykmller, karfllnda herhangi bir hizmetin yaplmasn ya da bir maln verilmesini isteyemezler. Gerekte verginin, birey asndan dier dentilerden en nemli fark, bireyin
dedii vergi karfllnda, kamu hizmetinin nitelii ve nicelii asndan
109
Tablo 6.1
Toplam Vergi
Gelirlerinin GSYH
indeki Pay (Piyasa
Fiyatlaryla) 2009.
Kaynak: Gelir daresi
Baflkanl, Vergi
statistikleri.
www.gib.gov.tr
110
Kamu Maliyesi
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
N N
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
T EDLEfiVNZEYLO M
N
farkl bir muameleye tabi tutulmasdr. Ksaca, vergilerle, bu vergilerin finanse ettii kamu hizmetleri arasnda dorudan bir iliflki yoktur.
Verginin en nemli zellii zor (cebir) esine dayanmasdr. Bununla birlikteSIRA
bu zor
SZDEesi keyfi bir zor kullanm demek deildir. Bilakis, devletin
egemenlik hakkna dayal olarak, yasayla dzenlenen bir edir.
Verginin bir dier zellii de kesin olmasdr. Buna gre bir bor iflleminde
D fi gibi
N E L verginin,
M
olduu
bir sre sonra geri denmesi mmkn deildir. Vergiyi deyen ykml, bir daha verginin geri denmesini talep edemez. Vergi
devlete
bir sre iin verilen bir bor ya da kredi niteliinde deildir.
S Obelirsiz
R U
Vergi gerek veya tzel kiflilerden alnr. Vergilerin mkellefleri gerek ya
da tzel kiflilerdir.
KKAT
Vergi Dkanunla
konulur, deifltirilir ya da kaldrlr: Egemenlik hakkna sahip
olanlarn vergileri keyfi olarak uygulamalar, Anayasalarda, vergiler kanunla
SIRA SZDE
konulur,
deifltirilir ya da kaldrlr hkmyle engellenmifltir.
Vergi parasal bir demedir. Gemifl dnemlerde vergiler mal ve hizmetlerle
denebilmekteydi. Hatta Yol Vergisinde olduu gibi bireyler, bedenen alAMALARIMIZ
flarak
da vergiyi deyebiliyorlard. Ancak gnmzde, bu uygulama yer almamaktadr. Vergi, zel kesimden kamu kesimine parasal bir transferdir.
K T A P
Verginin temel
zellikleri
nelerdir?
SIRA
SZDE
Vergiler ok eflitli flekillerde snflandrlabilir. Bu snflandrmalardan en yayT ED LEfi V NZEYLO MN
gn olan; dolayl
vergiler dolaysz vergiler ayrmyla gelir, harcama ve servet zerinden alnan vergiler ayrmdr.
S O R U
NTERNET
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
S O R U
Trkiyede bte
finansman kaynaklarnn detaylarn ve vergi gelirlerinin
N T E Rharcamalarnn
NET
toplam gelirler ierisindeki nemini grmek iin (BMKO) web sitesini inceleyebilirsiniz.
DKKAT
www.bumko.gov.tr/
N N
Harlar SIRA SZDE
Baz kamu kurum ve kurulufllarnn yaptklar hukuki ifllemden, sunduklar hizmetten dolay aldklar paraya, har denir. Har konusu olan hizmetleri sadece devlet
AMALARIMIZ
yerine getirmektedir ve bunun karflln da yine devlet almaktadr. Harca konu
olan hizmetler noter, adliye, tapu hizmetleri vb. hizmetlerdir.
Harlar, Kzor
ierdikleri iin, esas itibariyle bir vergidir. Daha ak olarak
Tesini
A P
har, baz kamu kurulufllarnn sunduklar kamusal hizmetlerden faydalananlarn,
bu faydalanma karfllnda dedikleri bedeldir.
Harca konu
T E L E Volan
Z Y O Nkamusal mal ve hizmetlerde, mahrum brakma ilkesi ksmen
uygulanabilir. Bu mal ve hizmetlerden faydalananlar, har demediklerinde bu
mal ve hizmetleri elde edemezler. rnein; yarg hizmetlerinden faydalanrken
mutlaka har denir. Ayrca, pasaport harlar ve tapu harlar da bu duruma bir
N T E demeyen
RNET
rnektir. Har
kimse pasaport alamaz. Bu anlamda harlar vergiden
farkllk gsterir. Verginin en nemli zelliklerinden biri olan karfllksz olma
zellii, harlarda yoktur.
Bununla birlikte bu fark fazla nemsememek gerekir. nk; har ad altnda
denen bedelle hizmetin maliyeti arasnda bir iliflki yoktur. Sz konusu hizmetlerin maliyeti hibir flekilde alnan harlarla finanse edilmemektedir. Harca konu
olan hizmetler, genellikle hizmet maliyetinin altnda bir bedelle topluma sunulmaktadr. Bunun nedeni toplumsal faydann artrlmasdr.
111
Harcn, ksmen mahrum brakma ilkesinin uygulanabilecei kamusal mal ve

hizmetlerden alnmas sonucu, bu mal ve hizmetlerden faydalanmann da istee
bal olduu ortaya kmaktadr. Ancak harcn konu olduu kamusal mal ve hizmetler, bireyin kolayca vazgeebilecei mal ve hizmetler deildir. Bu nedenle sanld gibi hartan kanmak kolay deildir. Dolaysyla bu noktada har da vergi
gibi bir zorunluluktur. Yani, bir baflka deyiflle kiflilerin, bu hizmetlerden salad
zel fayda karfllnda bedel belirlenir. Vergilendirmedeyse byle bir tespit zordur. Kiflilerin, onlara sunulan hizmetlerden, faydalanp faydalanmadklarna ya da
ne kadar faydalandklarna baklmaz. Yani vergi karfllkszken har karfllkldr.
Kamu gelirleri ierisinde harlarn pay olduka dflktr.
Trkiyede alnan harlara baz rnekler Tablo 6.2de sralanmfltr.
Har ve vergi arasndaki fark ve benzerlikleri tartflnz.
Yarg Harlar
Ticaret Sicil Harc
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Tablo 6.2
Trkiyede Alnan
Baz Harlar
S O R U
S O R U
Esnaf Sicil Harc

Noter Harlar
Tapu Harlar
SIRA SZDE
Pasaport ve Konsolosluk Harlar

Gemi ve Liman Harlar
AMALARIMIZ
Avclk Belgesi Harlar

Trafik Harlar
DKKAT
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
Yurtdfl kfl Harc

Diploma Harc
Resim
N T E Rvermesi
NET
Resimler, kamu kurulufllarnn belirli bir ifli yapmaya yetki ve izin
karfllnda alnr. Resim karfllnda faydalanlan hizmetin flekli farkldr. Bir iflin grlmesi karfll denen para olan resim, harca ok benzer. Ancak resim, harla ayn
fley deildir. Har, kuramsal olarak bir hizmet karfll alnan bedelken, resim, belirli bir hakkn elde edilmesi ya da izin karfll denmektedir. Bununla birlikte uygulamada resim, bazen vergilere, bazen de harlara ok yaklaflmaktadr.
SZDE
Tamamen karfllksz olarak alnan resimlerin vergiden farkSIRA
yoktur.
Buna karfllk belirli bir hizmet karfll yaplan demelerdeyse resim, harca benzemektedir.
Bu nedenle gemiflte resim ad altnda toplan gelirlerin birou
D fi vergi
N E L Mya da har
adn almfltr. Gnmzde resim gelirleri, kamu gelirleri iindeki nemini olduka
kaybetmifltir. Bugn resimler, daha ok yerel ynetimlerin gelir kaynaklar arasnS O R U
da yer almaktadr.
Gemiflte resim ad altnda toplanan gelirlerin birou vergi ya da har

D adn
K K A T almfltr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
112
Kamu Maliyesi
fierefiyeler
fierefiye, devlet ya da yerel ynetimler tarafndan yaplan bayndrlk ifllerinden dolay deerleri artan gayrimenkullerin, sahiplerinden, bu hizmetin maliyetine katlma karfll olarak alnan paylardr. Deerlendirme Resmi olarak da adlandrlan
flerefiyeler, vergi ile har arasnda yer alan bir kamu geliridir. Ancak, zorunlu deme olmalar bakmndan vergiye ok yaklaflmaktadrlar.
fierefiye gelirlerinin altnda yatan ilke; bireylerin hibir katkda ya da abada
bulunmadan elde ettikleri deerlerin bir ksmnn tekrar topluma dnmesinin
salanmasdr.
Yeni bir yol, park, kpr yapm sonucu, bu bayndrlk hizmetlerinden faydalanan o yredeki gayrimenkullerin deeri artar. Grld gibi, bu deer artflnn nedeni mlk sahiplerinin abalar olmayp, kamu yatrmlaryla gerekleflen
bayndrlk hizmetleridir. flte bu gibi durumlarda, szkonusu bayndrlk hizmetini yrten idare (genellikle belediyeler), hizmetin maliyetini ksmen bu deer artfllaryla orantl olarak, mlk sahiplerinden, deerlendirme resmi olarak istemektedir. Grld gibi, bu noktada flerefiye, bireylere salanan zel bir hizmet ve
kar karfll alnmas ynnden vergiden ayrlmaktadr. fierefiye ile yaplan hizmet arasnda, dorudan bir iliflki kurulmaktadr. Halbuki vergi genel ve karfllkszdr. fierefiye bu ynyle daha ok harca yaklaflmaktadr. Ancak har, birtakm
hizmetlerden faydalanma karfll denen bir bedel olduu gibi, bireyler bu hizmetleri talep edip etmemekte daha serbesttirler. fierefiye ise sadece bayndrlk
hizmetlerine iliflkindir. Ayrca bu bayndrlk hizmetlerinden faydalanma konusunda birey, harta olduu kadar bamsz deildir. Bireylerin byle bir hizmeti
isteyip istemediine, bu artfltan dorudan bir fayda salayp salamadna baklmakszn flerefiye tahsil edilir. Bununla birlikte flerefiye, nitelik itibariyle vergiden
ok harca yaklaflmaktadr. Bir mkellefiyet olarak vergiyle ortak yn, hukuki cebir altnda alnan bir kamu geliri olmasdr. fierefiyenin bu nitelii, harta olduu
gibi, dier zelliklerinden daha nemlidir.
fierefiye sanayileflmifl lkelerde, flehirlerin yeniden imarnda yaygn bir flekilde
SIRA SZDE
kullanlan bir
finansman trdr. Bu ynyle flerefiye, flehirlerin finansmannda
bafllca kaynaklardan biri olmaktadr. Dolaysyla flerefiye, daha ziyade, yerel ynetimlerin gelirleri
yer almaktadr.
D fi N Eiinde
LM
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
SIRA SZDE
fierefiyeyi vergiden
ayran zellikler nelerdir?
S O R U
D fi N E L M
lkemizde Belediyelerin
aldklar harcamalara katlma paylarnn esaslarn, 2464 sayl
DKKAT
Belediye Gelirleri Kanununun nc ksmnda yer alan yol, kanalizasyon ve su tesisleri
S katlma
O R U paylarnn uygulanmasna iliflkin esaslar dzenlemektir.
harcamalarna
SIRA SZDE
N N
Vergi Benzeri
Gelirler (Parafiskal Gelirler)
DKKAT
Kamu hizmetlerinin
AMALARIMIZgeliflmesi ve adafl refah devleti kavramyla birlikte, yeni finansman kaynaklarna ihtiya duyulmufltur. Bu kaynaklarn en nemlilerinden biSIRA SZDE
ri de parafiskal
gelirlerdir. Parafiskal szc, Yunanca asll para szcyle
K Tfiscal
A P szcnn birleflmesinden oluflmufl bir kavramdr. KavraFranszca asll
mn Trke anlam hemen hemen vergicilik ya da daha anlaml olarak vergi
AMALARIMIZ
benzeridir. Demek ki parafiskal gelirler, vergi benzeri gelirlerdir.
T E L Egelirler,
V Z Y O N kamu kurumlarnn ve kamu yararna ynelik hizmet gren
Parafiskal
kurulufllarn,
finansmanlarn
salamak amacyla bu hizmetlerden, dolayl ve doK T A P
N N
NTERNET
TELEVZYON
113
laysz bir flekilde yararlananlardan, yasal zorunluluk altnda aldklar paralardr.

Bununla birlikte parafiskal gelirler, zel kanunlara dayal zel bir ykmllktr.
Tanm incelenirse parafiskal gelirlerin drt zellii ortaya kar:
Parafiskal gelirler, kamu kurulufllar ya da kamu kuruluflu niteliindeki mesleki kurulufllar tarafndan, bu kurulufllara gelir salamak amacyla alnr.
Parafiskal gelirleri deyenler, bu kurulufllarn hizmetlerinden yararlanrlar.
Parafiskal gelirler, bir hizmet karfll alnmaktadr.
Parafiskal gelirler, bir kanuna dayal olarak ve zor esi kullanlarak tahsil
edilir.
Parafiskal gelirlerin dier bir zellii de devlet btesinde yer almamalardr.
Bu gelirler, yukarda sz edilen kurulufllarn bteleri iinde ya da zel fonlarda
toplanmaktadr.
Trkiyedeki parafiskal gelirler, esas olarak grupta toplanabilir. Bunlardan
birincisi, Anayasann 135. maddesine gre faaliyet gsteren, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulufllarnn toplad aidatlardr. Bir zel yasa ile kurulmufl olan
Ticaret ve Sanayi Odalar, Ziraat Odalar aidat toplayan kurulufllara rnek olarak
gsterilebilir.
kinci grup, sosyal gvenlik kurumlarnn topladklar primlerdir. Sosyal Sigorta Kurumunun, iflilerinden; Emekli Sandnn, memurlardan; BaKurun ticaret,
sanayi, tarm ve serbest meslek alanlarnda, kendi adna, bamsz alflanlarn cret ve maafllarndan yaptklar prim kesintileri veya topladklar primler, parafiskal
gelirlerin bir dier rneini oluflturmaktadr.
ktisadi ya da mali amal fon kesintileriyse nc grup olarak saylabilir. Bu
kesintilerin ykmlleri, genel olarak, ilgili mal ve hizmet piyasalarnda ifllem yapan kiflilerdir. rnek olarak Toplu Konut Fonu, Denetleme ve Fiyat stikrar Fonu,
Kaynak Kullanm Destekleme Fonu iin yaplan kesintiler gsterilebilir.
Parafiskal gelirlerle dier kamu gelir trlerini karfllafltrdmzda bunlarn, bir
hizmet karfll alnmasnn har nitelii tafldn; zora dayal olarak alnmalar sonucu vergiye yaklafltklar sylenebilir.
Para Cezalar
Fon: Bir hizmetin grlmesi,

bir programn yrtlmesi
gibi, belirli bir amac
gereklefltirmek iin,
gerektiinde kullanlmak
zere bir hesapta toplanan
ve harcanan paralar olarak
da tarif edilmifltir.
fiekil 6.3
Para cezalar, kurallara uymak
salamak ve kamu dzenini
Para Cezalar
salamak amacyla uygulanan
yaptrmlardr. Devlet, kamu
Yarg para cezalar
dzenine uymayan bireyler dari para cezalar
den, kurumlardan, para ceza Vergi cezalar
lar ve vergi cezalar tahsil et Trafik para cezalar
mektedir. Trafik cezalar, ver Mteahhitlerden alnacak gecikme cezalar
gi cezalar, vergi ve benzeri
Zamannda denmeyen cret gelirlerinden alnacak gecikme cezalar
mali ykmllkleri zamann Gecikme cezalar
da yerine getirmeyenlerden
tahsil edilen gecikme zam ve
faizleri, bu tr gelirler arasnda
yer almaktadr. Para cezalarn almaktaki ama, gelir salamak ya da gelir yaratmak
deildir. Ancak kurallar ihlal edenlerden alnan para cezalar ya da vergi borcunu
demeyenlerden alnan vergi cezalar, her trl ykmllklerin geciktirilmesinden
ya da yerine getirilmemesinden doan cezalar, kamu gelirleri iine alnr. Burada
nemli olan, cezaya konu olan eylemlerin azaltlmasdr.
114
Kamu Maliyesi
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Para ve vergiSIRA
cezalar
SZDEdevlet iin bir gelir tr olmal mdr? Tartflnz?
Zorunlu Borlanma
fi N E L M gnll olarak yaplsa da devlet, egemenlik hakkna dayaBorlanma,D genellikle

narak, zorunlu borlanma yoluyla da gelir elde edebilmektedir. Devletin borlanmas zorunluluu
S O R Uvergiye benzemektedir. Ancak vergi karfllkszken bor, faiziyle
birlikte belli bir sre sonra geri denmektedir. Bir baflka ifadeyle borlanma, bazen zorunlu olarak da yaplabilir. Bu durum da vergi gibidir; ancak, belli bir vade
DKKAT
sonunda geri denmesi, onu vergiden ayrr. Bu tr bir gelir trne devletin baflvurmas ok ender olarak grlr. nk; devletin bor almak iin zorlama yoluSZDE dflreceinden, daha sonraki ekonomik etkileri, ok daha
nu semesi,SIRA
itibarn
kt sonular verebilir. Bu nedenle zorunlu borlanmayla gelir yaratmaya devletler ok fazla baflvurmak istemezler.
N N
AMALARIMIZ
KAMUNUN ZORLAMA OLMADAN ELDE ETT

GELRLER
K T A P
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
fiekil 6.4
Bu bafllk altnda, kamunun, zorlama olmadan, istee bal olarak elde ettii gelirlerden bahsedeceiz. Bu gelirleri, Kamu ktisadi Teflebbsleri (KT) gelirleri, mali
tekellerden
T Eelde
L E V Zedilen
Y O N gelirler gibi iflletmecilik (teflebbs gelirleri) faaliyetlerinden
elde ettii gelirler, sahip olduu menkul ve gayrimenkul mallardan elde ettii mlkiyet gelirleri, bafl ve yardmlar, istee bal borlanma olarak sralayabiliriz.
NTERNET
Teflebbs ve Mlkiyet Gelirleri
Devletlerin taflnr taflnmaz mallar, snai ve

ticari faaliyetlerini yrtt iflletmeleri bulunmaktadr. Tm bu mallardan, iflletmecilik faaliyetlerinden elde edilen gelirler, mlk
Zorlama Olmadan Elde Edilen Gelirler
ve teflebbs gelirleri olarak isimlendirilebi Teflebbs ve mlkiyet gelirleri
lir. Devlet, bu mlklerini satarak, kiraya ve Bafl ve yardmlar
rerek, ya da eflitli alanlarda iflletmecilik fa stee bal borlanma
aliyetleri gereklefltirerek, gelir elde edebil Mali tekeller
mektedir. Kamusal finansman yntemlerinin geliflmedii dnemlerde geleneksel devletin en nemli gelir kaynaklar, mlk (emlk) gelirleriydi. Ancak 19. Yzyln liberalizmiyle birlikte mlk gelirleri de nemini kaybetmifltir. Teflebbs gelirleri ise mdahaleci devlet anlayflnn geliflmesine paralel olarak artmfltr.
Mlkiyet gelirleri, devlete ait menkul ve gayrimenkullerin satflndan ya da kiralanmasndan doan gelirlerdir. Kamu arazisi zerindeki madenlerin ve petroln
iflletme hakknn devredilmesi de mlkiyet gelirleri iine kaydedilebilir.
Devlet, elinde bulundurduu mal varlklarn, eflitli biimlerde deerlendirerek, gelir salar. Bir baflka deyiflle devlete ait kurum ve kurulufllarn, zel sektr gibi mal ve hizmet retip satmasndan elde ettii gelirler de kamu geliri olarak kabul edilir. KTlerden elde edilen gelirler bunlara rnektir. Ayrca, dner sermayeli iflletmeler, benzeri kurumlar haslat da devlet asndan teflebbs geliridir. Devletin belirli koflullar altnda rettii hizmetler, bu hizmetlerden faydalananlara fiyat
satlr. Elektrik cretleri, posta cretleri ve kpr geifl cretleri de devletin elde ettii gelir kaynaklar arasndadr. Devlet ayn zamanda ulafltrma, baflka bir deyiflle
115
demiryolu, deniz ve gllerde ya da hava taflmacl ifllerinden, radyo, televizyon

ve bankaclk hizmetlerinden de gelir salamaktadr. Devletin teftifl, denetleme ve
muayene hizmetleri karfllnda elde ettii gelirler de hizmet gelirleri olarak devlet gelirleri ierisinde, bu bafllk altnda saylabilmektedir. Bu gelirler iflletme, kiralama ve satfl gelirleri de olabilir. lkemizde, zellefltirme politikasyla kamu kesiminin daraltlmas iin, daha ok satfl gelirlerine arlk verilmifltir.
Devlet, hazine arazisi niteliindeki sahip olduu topraklar, nc kiflilere kiraya verebilir, satabilir ya da kendisi iflletebilir. Yaplan bu ifllemler sonucu devlet
gelir salar. Ormanlardan salanan rnlerin (zellikle tomruk) satflndan, madenlerin karma ve iflletme hakknn devrinden de gelir salar. Bu gelirler, toplam kamu gelirleri arasnda dflk bir paya sahiptir. Ayrca devletler, sahip olduklar lojman, sosyal tesis ya da dier gayrimenkullerin kiralanmasndan da gelir elde etmektedirler.
Devletin teflebbs ve mlkiyet gelirleri nelerdir?
SIRA SZDE
Bafl ve Yardmlar
D fi N E L M
Bafl ve yardmlar da devlet iin bir gelir kaynadr. Vatandafllar
zaman zaman
devlete baflta bulunurlar. rnein; okul ve spor tesisleri yapm iin vatandafllaS O R Ukarfllanp tarn byk miktarlarda bafl yapmas ya da bir okulun tm masraflar
mamlanarak devlete bafllanmas, devlet iin gelir kaynadr.
Ayn zamanda lkeler ekonomik, sosyal ve askeri amalarla birbirlerine yardm
DKKAT
ve bafllarda bulunabilmektedirler. Yardmlar geri denebilmekte bafllarn geri
denmesiyse sz konusu olmamaktadr.
SIRA SZDE
stee Bal Borlanma
N N
Kamusal finansman iinde, vergiden sonra en nemli kaynakAMALARIMIZ

borlanmadr. Klasik
anlamda ve zellikle modern devlet anlayfl iinde ihtiyalar her gn daha fazla
artmaktadr. Devlet, artan bu ihtiyalar karfllayabilmesi iin, her geen gn, daha
fazla kamu harcamas yapmak zorunda kalmaktadr. Kamu harcamalar
K T A P ekonomik,
sosyal ve siyasal koflullarn uygun olduu dnemlerde, kamu gelirleriyle ve arlkl olarak vergilerle karfllanr. nk; vergiler, en salam gelir kayna olmalar
zelliinin yannda, ekonomide emisyon, devalasyon gibi Taralarn
E L E V Z Y O arzulanmaN
yan sonularn da yaratmazlar. Ancak, devletin bu olaan giderleri dflnda, bazen
beklenmedik flekilde ya da ok byk miktarda harcama yapmas gerekir. Devlet
ekonomik, sosyal ve siyasal koflullarn bozulduu olaanst durumlarda, vergi
N T E R N E T halinde, algelirlerinin kamu harcamalarn karfllayamayacak seviyelere dflmesi
ternatif finans kayna olarak borlanmaya baflvurulur. zellikle byk yatrmlar
ya da savafllar, olaan kamu gelirleriyle karfllanamaz. Bunlar iin devlet, ihtiya
duyduu paray borlanma (istikraz) yoluyla salar. Ancak devletlerin byk yatrmlar, savafllar dflnda, yllk bte aklarn kapatmak iin de borlanmaya baflvurduu grlmektedir. Gnmzde, olaanst bir gelir kayna olan borlanma, devlet btelerinde olaan gelir kaynaklar arasnda yer almaya bafllamfltr.
Borlanma, gnll ve geici olarak yaplan bir ifllemdir. Bu ifllem sonunda elde edilen gelirler, vergilerden farkllk gsterir. nk; borlanmada, genellikle
zor esi yoktur. Borcun geici olma nitelii, her zaman bir vadeye balanmasn
ve vade sonunda borcun faiziyle birlikte geri denmesini gerekli klar. Dolaysyla
borlanma, geici olma zelliiyle vergiden ayrlr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
116
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Kamu Maliyesi
Borlanma yurt iinden ya da yurt dflndan yaplabilir. Yurt iinden yaplan

K T A P
borlanmaya i borlar yurtdflndan yaplan borlanmaya dfl borlar denilmektedir. borlar bireylerden, baz zel kurulufllardan, bankalardan, merkez bankasndan ve baz sosyal gvenlik kurulufllarndan salanabilir. Bu borlar, zel keTELEVZYON
simde kullanlabilir fonlar azaltr, kamu kesiminin kullanlabilir fonlarn ykseltir.
Dfl borlarysa yabanc lkelerden alnan kredi ve yardmlardan oluflmaktadr.
lkemizde i
ilgili rakamlara Hazine Msteflarlnn web sitesinden
N ve
T E Rdfl
N E borlanmayla
T
ulaflabilirsiniz. www.hazine.gov.tr
Mali Tekeller
Devlete gelir salamak ve retimi kontrol etmek iin devletler baz mal ve hizmetlerin retimini, datmn kendisi stlenerek, mali tekeller oluflturabilir. lkemizde devlete gelir salamak iin baz mallarn tek reticisi olma hakk, nceden kanunla Tekel Genel Mdrlne verilmiflti. Bu mallar arasnda baz alkoll ikiler,
sigara ve benzeri rnler yer almaktayd. Mali tekeller bir yandan devlete dolayl
vergi geliri salarken ayn zamanda oluflan tekel kar da devlet iin bir gelir olmaktadr. Mali tekeller, dolayl vergiler kapsamnda bir tketim vergisidir. Burada devlet, talep esneklii dflk baz mallarn retimini ve satfln, kamu tekeline alp
bunlarn fiyatlarn ok yksek karlar salayacak flekilde belirleyerek gelir salayabilmektedir. Mali tekel uygulamalar ttn, alkol ikiler, barut, tuz, kibrit, kahve
vb. maddeler zerinden tekelleflmifltir. Grld gibi mali tekellerde yksek vergi ve yksek mali rantlarla belirlenen satfl fiyatlaryla devlet nemli bir gelir salamaktadr. Son yllarda, yeni dzenlemelerle bu tekelleflme ortadan kaldrlmfl, fakat vergi ve fiyatlamalarla devlet, bu alanlardaki gelirlerini hala srdrmektedir.
Gnmzde mali tekellerin nemi azalmfltr.
PARASAL fiLEMLERDEN ELDE EDLEN GELRLER

Devlet egemenlik hakkna dayanarak yapmfl olduu para ifllemlerinden eflitli gelirler salar. Bu gelir eflitleri para basma (emisyon) ve devalasyon olarak iki
grupta incelenebilir.
fiekil 6.5
Para Basma (Emisyon)
Hkmetler iin en kolay gelir elde etme yolu

para basmdr. Devlet otorite gcne dayal olaParasal fllemlerden Elde Edilen Gelirler
rak para yaratmakta ve tedavle srmektedir.
Bu ynteme Merkez Bankas kaynakl finans Para Basma
man da denmektedir. Devlet madeni para ya da
Develasyon
kt para ihra edebilir. Madeni para basmnda devletin geliri, parann zerinde yazl olan
deerden parann maden deeriyle basm ve
datm giderlerinin dfllmesiyle bulunur. KEmisyon: Karfllksz para
t para ihracnda da yine parann zerinde yazl deerden basm ve datm gibasm; Kelime anlam
derleri dfllerek devletin salad gelir bulunur. Kt paralarn maliyetinin ok
olarak emisyon; karmak,
yaymak, ihra etmek,
dflk olmas nedeniyle kt para ihrac neredeyse parann zerinde yazl deer
dolaflma sokmak gibi
kadar bir gelir elde edilmesine yol aar. Grld gibi para basmyla kolay ve
anlamlara gelmektedir. Bir
lkede kat para, tahvil ve
vergilerde olduu gibi tepkilere yol amayan, bir ek finansman kayna elde edilbono, hisse senetleri gibi
mifl olur. Ancak para basm her zaman baflvurulabilecek bir gelir tr deildir.
deerlerin ilk kez piyasaya
nk; para basm, piyasadaki toplam para miktarn, toplam mal ve hizmet miksrlmesine emisyon denir.
117
tarna gre arttrarak makro ekonomik dengeleri etkiler. Bunun sonucu enflasyondur. Bafllangta sanki hibir yk getirmeyen para basm sonuta sabit gelirliler ya
da gelirlerini fiyatlar genel seviyesine gre arttramayan birey ve kurulufllar zerinde adaletsiz bir yk oluflturur. Enflasyon sonucu mal ve hizmetlerin de fiyatlar artacandan devletin harcamalar kanlmaz olarak artacak ve devlet yine yeni kaynak arayfllar iine girecektir. Bu nedenle bara basm tercih edilmemesi gereken
bir finans kaynadr.
Devalasyon
Ulusal parann yabanc paralar karflsnda dfl deerinin dflrlmesi olarak tanmlanan devalasyon da devlet iin bir tr dolayl gelir elde etme yntemidir. Devalasyon yapldnda para biriminin altn ya da dviz karfll deeri dflrlnce,
devletin ve merkez bankasnn elinde bulunan dviz ve altnlarn ulusal paraya gre deeri artar. Bu artfl, ulusal para biriminin deerinin dflrld oranda gerekleflir. Devalasyon sonucu ortaya kan bu dolayl gelir fark hazineye devredilir. Doal olarak dfl borlarn, lke para biriminin deer kaybetmesi sonucu, artfl
gstereceini dikkatlerden uzak tutmamak gerekir.
lkemizde byk apl devalasyonlar 1958 ylnda (1 dolar 286 kurufltan 9
liraya); 1970 ylnda (1 dolar 9 liradan 14 liraya); 1994 ylnda (1 dolar 14.000 liradan 42.000 liraya ve 2001 ylnda (1 dolar 600.000 liradan 1.500.000 liraya) yaplmfltr. Kur ayarlamalarnn da kk apl devalasyon olduunu unutmamak
gerekir.
Devalasyon: Ulusal
parann yabanc paralar
karflsnda deerinin
dflrlmesi olarak
tanmlanabilir.
118
Kamu Maliyesi
zet
N
A M A
N
A M A
Kamu finansmannn gerekliliini deerlendirmek

Kamu ekonomisi asli olarak blnemez nitelikte
mallar retmekle birlikte, toplumsal talebi karfllamak zere yar blnebilir kamusal mallar ya
da blnebilir zel mallar da retmektedir. Bu
durumda, devletin rettii mallarn bilefliminin
farkl olmas, kamusal finansmann da eflitlenmesine yol amfltr. Blnmez nitelikteki mal ya
da hizmetlerin zorunlu (cebri) finansman aralar kullanlmaktadr. Baflka bir deyiflle blnemez
kamusal mallarn finansmannda vergileme, bafllca finansman aracdr. Yar blnebilir mallarn
finansman, kullanc fiyatlar (harlar) ve vergilerle salanr. Devletin rettii zel mallarsa, fiyat karfllnda kullancya sunulmaktadr.
Kamunun zorla (cebri olarak) elde ettii gelirleri
tanmlamak
Bu gelirler vergiler, harlar, resimler, flerefiyeler,
parfiskal gelirler, para cezalar, zorunlu borlar
olarak sralanabilir.
Vergi, devlet ya da vergilendirme yetkisine sahip
kamu kurulufllarnn, kamu harcamalarn karfllamak zere, gerek ve tzel kiflilerden, karfllksz, kesin, egemenlik hakkna ve kanuna dayal
olarak almfl olduklar parasal tutarlardr.
Baz kamu kurum ve kurulufllarnn yaptklar hukuki ifllemden, sunduklar hizmetten dolay aldklar paraya har denir. Har konusu olan hizmetleri sadece devlet yerine getirmektedir, bunun karflln da yine devlet almaktadr.
Resim, devlet kurumlarnca yaplan hizmetler
karfllnda alnan paralardr. Vergi ve harlarla
ayn anlamda da kullanlan resimler, kamu kurulularnn belirli bir ifli yapmaya yetki ve izin vermesi karfllnda alnr.
fierefiye, devlet ya da yerel ynetimler tarafndan
yaplan bayndrlk ifllerinden dolay deerleri artan gayri menkullerin, sahiplerinden, bu hizmetin
maliyetine katlma karfll olarak alnan paylardr.
Parafiskal gelirler, kamu kurumlarnn ve kamu
yararna ynelik hizmet gren kurulufllarn, finansmanlarn salamak amacyla bu hizmetlerden, dolayl ve dolaysz bir flekilde yararlananlardan yasal zorunluluk altnda aldklar paralardr.
Para cezalar, kurallara uymay salamak ve kamu dzenini salamak amacyla uygulanan yaptrmlardr. Devlet kamu dzenine uymayan bireylerden, kurumlardan para cezalar ve vergi
cezalar tahsil etmektedir.
Borlanma, genellikle gnll olarak yaplsa da
devlet, egemenlik hakkna dayanarak, zorunlu
borlanma yoluyla da gelir elde edebilmektedir.
Devletin borlanmas zorunlu olduunda vergiye benzemektedir.
N
A M A
N
A M A
Kamunun zorlama olmadan elde ettii gelirlerin

neler olduunu tanmlamak
Bu gelirleri, Kamu ktisadi Teflebbslerinin (KT)
gelirleri, mali tekellerden elde edilen gelirler gibi, iflletmecilik (teflebbs gelirleri) faaliyetlerinden elde ettii gelirler, sahip olduu menkul ve
gayrimenkul mallardan elde ettii mlkiyet gelirleri, bafl ve yardmlar, istee bal borlanma
olarak sralayabiliriz.
Devletlerin, taflnr taflnmaz mallar, snai ve ticari faaliyetlerini yrtt iflletmeleri bulunmaktadr. Tm bu mallardan ve iflletmecilik faaliyetlerinden elde edilen gelirler, mlk ve teflebbs
gelirleri olarak isimlendirilebilir. Bafl ve yardmlar da devlet iin bir gelir kaynadr. Vatandafllar zaman zaman devlete baflta bulunurlar.
Kamusal finansman iinde, vergiden sonra en
nemli kaynak borlanmadr. Klasik anlamda ve
zellikle modern devlet anlayfl iinde ihtiyalar
her gn daha fazla artmaktadr. Devletler gelir
salamak, retimi kontrol etmek, baz mal ve hizmetlerin retimini ve datmn kendisi stlenerek, mali tekeller oluflturabilirler.
Kamunun parasal ifllemlerinden elde ettii gelirleri aklamak
Devlet egemenlik hakkna dayanarak yapmfl olduu para ifllemlerinden eflitli gelirler salar. Bu
gelir eflitleri, para basma (emisyon) ve devalasyon olarak iki grupta incelenebilir. Hkmetler iin en kolay gelir elde etme yolu para basmdr. Ulusal parann yabanc paralar karflsnda
dfl deerinin dflrlmesi olarak tanmlanan devalasyon da devlet iin bir tr dolayl gelir elde
etme yntemidir.
119
Kendimizi Snayalm
1. Devletlerin en nemli gelir kayna afladakilerden
hangisidir?
a. Vergiler
b. Harlar
c. Parafiskal Gelirler
d. Teflebbs Gelirleri
e. Emlak gelirleri
2. Emekli Sand kesintileri, afladaki kamu geliri trlerinden hangisine rnektir?
a. Parafiskal gelirler
b. Vergiler
c. Harlar
d. Resimler
e. fierefiyeler
3. Yarg hizmetlerinden faydalanan bireylerden faydalanma karfllnda alnan paralar afladaki kamu geliri
trlerinden hangisine rnektir?
a. Resim
b. Har
c. fierefiye
d. Vergi
e. Parafiskal Gelirler
4. Yaplacak herhangi bir faaliyet karfllnda kamu
kurumlarndan alnan izin karfllnda alnan paralar
afladaki kamu geliri trlerinden hangisine rnektir?
a. fierefiy
b. Har
c. Resim
d. Parafiskal gelir
e. Vergi
5. Afladakilerden hangisi verginin zellikleri arasnda
yer almaz?
a. Mal ve hizmet ile denir.
b. Kifli ve kurumlardan alnr.
c. Devletin egemenlik hakkna dayal olarak alnr.
d. Kanunla alnr.
e. Zorunlu demedir.
6. Devletin, baz rnlerin retimini kendi tekeline almas sonucunda bu ifllemden elde ettii gelir trne ne
ad verilir?
a. Mali tekel geliri
b. Har
c. Resim
d. Vergi
e. Devalasyon geliri
7. Afladakilerden hangisi devletin parasal ifllemler sonucu elde ettii gelir trlerinden birisidir?
a. Parafiskal gelir
b. Har
c. Resim
d. Para basma
e. fierefiye
8. Afladakilerden hangisi harca tabi deildir?
a. Bayndrlk ifllemleri
b. Pasaport ifllemleri
c. Trafik ifllemleri
d. niversitelerde kayt ve snav ifllemleri
e Tapu ifllemleri
9. Belirli bir gayeyi gereklefltirmek, korumak veya
gelifltirmek iin belirli bir hesapta toplanan lzumunda
harcanmak iin hazr tutulan para tanm afladakilerden hangisinindir?
a. Har
b. Fon
c. Resim
d. flerefiye
e. Vergi
10. Devlet veya vergilendirme yetkisine sahip kamu
kurulufllarnn kamu harcamalarn karfllamak zere
gerek ve tzel kiflilerden, karfllksz, kesin, egemenlik
hakkna ve kanuna dayal olarak almfl olduklar parasal tutarlara ne ad verilir?
a. Vergi
b. Resim
c. Parafiskal Gelir
d. Har
e. fierefiyesi
120
Kamu Maliyesi
Yaflamn inden
9 Mart 2012
fiimflek: Trkiyedeki vergi yk o kadar yksek
deil.
Maliye Bakan Mehmet fiimflek, Vergi yk asndan en dflk 6. lke konumundayz. Aslnda algland gibi Trkiyedeki vergi yk o kadar yksek deil dedi
Vergilerle ne oluyor?
Maliye Bakan fiimflek, toplanan vergilerin ne olduunu
esprili bir flekilde flu fkrayla anlatt:
Temel, Amerikada nemli bir ekonomik konferansa
katlyor. Masada ABDliler, Avrupallar var. Konu vergiye geliyor, verginin ne kadar hizmete gittiine geliyor. Amerikallar ok basit diyor, biz uzun bir izgi izeriz, topladmz vergi gelirini havaya atarz, izginin
soluna dfleni vatandafla sana dfleni kamuya veririz
diyor. Avrupallar biz de havaya atarz fakat byk bir
daire izeriz, dairenin iinde kalan vatandafla dflnda
kalan devlet harcar. Bizim Temel, bizimki byle karflk deil. Vergi gelirlerini havaya atarz, havada kalan
vatandafla, yere dflen de devlete demifl. Ben de bu
fkray okuyunca dedim ki, herhalde Temel Amerikaya
2000li yllarn baflnda gitti. nk bugn gitseydi byle fleyler syleyemezdi.
Trkiyede 2002 ylnda toplanan 100 liralk vergi gelirinin 86 lirasnn faize dendiini, en ufak bir hizmet
retmek iin dflardan borlandn, o nedenle faizin
yksek olduunu belirten fiimflek, flimdi Trkiyenin
ok farkl bir noktada olduunu, geen sene genel devlet ann yzde 0,6ya kadar dfltn vurgulad.
fiimflek, szlerini flyle srdrd:
Hatta biz depremin yaralarn sarmak iin eitime, vs.
bteye ilaveten harcama yapmasaydk geen yl genel
devlet btesi fazla veriyorduk. fiimdi bunun sayesindedir ki, Trkiyede artk o faiz yk geride kald. Geen sene biz 100 liralk vergi topladysak, onun sadece
16,6 liras faize gitti. Nereden nereye, tam tersi bir noktaya geldik. Dolaysyla geriye kalan 83,4 lirayla biz
hizmet rettik. flte baflarnn srr burada. Eskiden
GSYHnn yzde 15i faize giderdi, flimdi o oran yzde 3,3e dflt. Ve 1990l yllardan bu yana en dflk
dzeyinde.
Topladmz vergileri lkemizde altyapya, eitime harcyoruz. Bu yl eitim en az 56 milyar lira harcayacaz.
Sala en az 44 milyar lira harcayacaz. Ulafltrma altyapsna, sulama altyapsna harcyoruz. Toplanan paralar tabii ki kamu alflanlarna maafl olarak dyoruz,
ama nemli lde de tekrar yatrmclara, giriflimcilere
hizmet olarak dnyor. Bu hizmetlerde hepimizin katks var. Bu lkede tafl tafl stne konulursa, bu Kahramanmarafltaki dier illerdeki vergiler sayesinde olmaktadr. Siz bu vergileri verdiiniz iin gzel hizmetler yaplyor. Bu vergilerde 75 milyonun hakk var, hukuku
var. Bu vergiler verilmedii zaman sadece maliye deil
aslnda 75 milyondan karyorsunuz. Bunun vebali ok
daha byk.
Kaynak: http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/20089
281.asp
121
1. a
Sra Sizde 1
Vergilerin zelliklerini flyle sralayabiliriz: Vergi; devlet veya vergilendirme yetkisini devrettii kurum ve kurulufllar tarafndan konur ve toplanr. Vergi karfllkszdr. zor (cebir) esine dayal olarak tahsil edilir. Verginin bir dier zellii de kesin olmasdr. Buna gre bir
bor iflleminde olduu gibi verginin bir sre sonra geri
denmesi mmkn deildir. Vergi gerek veya tzel kiflilerden alnr: Vergilerin mkellefleri gerek veya tzel
kiflilerdir.Vergi kanunla konulur, deifltirilir veya kaldrlr. Vergi parasal bir demedir.
2. a
3. b
4. c
5. a
6. a
7. d
8. a
9. b
10. a
Yantnz yanlfl ise, Vergiler konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise, Parafiskal Gelirler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Harlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Resimler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Mali Tekeller konusunu
Yantnz yanlfl ise, Emisyon konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Harlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Parafiskal Gelirler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Harlar, zor esini ierdikleri iin esas itibariyle bir
vergidir. Harca konu olan kamusal mal ve hizmetlerde,
mahrum brakma ilkesi ksmen uygulanabilir. Bu mal
ve hizmetlerden faydalananlar, har demedikleri taktirde bu mal ve hizmetleri elde edemezler. Harcn, ksmen mahrum brakma ilkesinin uygulanabilecei kamusal mal ve hizmetlerden alnmas sonucu, bu mal ve
hizmetlerden faydalanmann da istee bal olduu ortaya kmaktadr. Ancak harcn konu olduu kamusal
mal ve hizmetler, bireyin kolayca vazgeebilecei mal
ve hizmetler deildir. Bu nedenle sanld gibi hartan
kanmak kolay deildir. Dolaysyla bu noktada har
da vergi gibi bir zorunluluktur. Yani bir baflka deyiflle
kiflilerin bu hizmetlerden salad zel fayda karfllnda bedel belirlenir. Vergilendirmede ise byle bir
tespit zordur. Kiflilerin onlara sunulan hizmetlerden faydalanp faydalanmadklarna ya da ne kadar faydalandklarna baklmaz. Yani vergi karfllksz iken har karfllkldr. Har, istee bal bir demedir. Vergi gibi zorunlu bir deme deildir. Har tarifeleri, vergiler kadar
sk deiflmez; vergi gelirlerine gre daha az gelir salarlar. Bu yzden kamu gelirleri ierisinde harlarn pay
kktr, fazla yer tutmaz.
Sra Sizde 3
fierefiye, vergiden, bireylere salanan zel bir hizmet
ve kar karfll alnmas ynnden ayrlmaktadr. fierefiye ile, yaplan hizmet arasnda dorudan bir iliflki
kurulmaktadr. Hlbuki vergi genel ve karfllkszdr. fierefiye bu ynden daha ok harca yaklaflmaktadr.
122
Kamu Maliyesi
Sra Sizde 4
Para cazalar kurallara uymay salamak ve kamu dzenini salamak amacyla uygulanan bir yaptrmdr. Burada ama, gelir salamak veya gelir yaratmak deildir.
Ancak kurallar ihlal edenlerden alnan para cezalar ya
da vergi borcunu demeyenlerden alnan vergi cezalar, her trl ykmllklerin geciktirilmesinden veya
yerine getirilmemesinden doan cezalar kamu gelirleri
iine alnr. Burada nemli olan cezaya konu olan eylemlerin azaltlmasdr.
Sra Sizde 5
Devletlerin taflnr taflnmaz mallar ve snai ve ticari faaliyetlerini yrtt iflletmeleri bulunmaktadr. Tm
bu mallardan ve iflletmecilik faaliyetlerinden elde edilen gelirler mlk ve teflebbs gelirleri olarak isimlendirilebilir. Devlet bu mlklerini satarak ya da kiraya vererek, ya da eflitli alanlarda iflletmecilik faaliyetleri gereklefltirerek gelir elde edebilmektedir.
Mlkiyet gelirleri, devlete ait menkul ve gayrimenkullerin satflndan veya kiralanmasndan doan gelirlerdir.
Kamu arazisi zerindeki madenlerin ve petroln iflletme hakknn devredilmesi de mlkiyet gelirleri iinde
kaydedilebilir.Devlet elinde bulundurduu mal varlklarn eflitli biimlerde deerlendirerek gelir salar.
Akdoan, Abdurrahman. (1997). Kamu Maliyesi,

Gelifltirilmifl 6. Bask, Ankara: Gazi Kitabevi.
Batrel, mer Faruk, (1979). Kamu Maliyesi Teorisine
Girifl, kinci Bask, ..T..A., stanbul.
Dikmen, Orhan, (1964). Maliye Dersleri, Birinci Kitap,
kinci Bask, Sermet Matbaas, stanbul.
Due John F., Fredlaender Ann F., (1967). Government
Finance, Sixt Ed. Richard D. Irwin, Inc.,
Homewood, III.
Erdem Metin Ve Doan fienyz, smail Tatlolu. (1998).
Kamu Maliyesi, 2. Bask, Bursa: Ekin Yaynlar.
Herber, Bernard P., (1979). Modern Public Finance,
Fourth Ed., Richard D. Irwin, Inc. Homewood. III.
Herekman, Aykut, (1987). Kamu Maliyesi (Genel Vergi
Kuram) Cilt 2, 2. Bas, Ankara: Sevin Matbaas.
Hyman, David N. (1996). Public Finance, Fifth Ed.,
Forth Worth: The Dryden Press.
Nadarolu, Halil. (1998). Kamu Maliyesi Teorisi,
stanbul: Beta Basm Datm A.fi.
Neumark, F., (1951). Maliyeye Dair Tetkikler,
Drdnc Tab, .. ktisat Fakltesi, stanbul.
Rosen Harvey S. (1995). Public Finance, Fourth Ed,
Chicago: Richard D. Irwin Inc.
Stiglitze E. Joseph, (2000). Economics of The Public
Sector, Third Ed, New York: W.Norton&Company.
Turhan, Salih. (1977). Vergi Teorisi, .. ktisat
Fakltesi, stanbul, 1977.
Uluatam, zkan. (1978). Kamu Maliyesi, A. . S. B. F.,
Ankara, 1978.
Ek 1
Analitik Bte Snflandrmas kinci Dzey Gelir Kodlar
I
II
01
GELRN EKONOMK SINIFLANDIRMASI

Vergi Gelirleri
Gelir, kar ve sermaye kazanlar zerinden alnan vergiler
Sosyal Gvenlik Katk Paylar
Mlkiyet zerinden alnan vergiler
Dahilde Alnan Mal ve Hizmet Vergileri
Uluslararas Ticaret ve Muamelelerden Alnan Vergiler
Dier Vergiler
Vergi Gelirlerinden Alnan Paylar
dari Harlar ve cretler, Sanayi Dfl Arzi Satfllar
02
Vergi Dfl Gelirler

1
Teflebbs ve Mlkiyet Gelirleri
Mali Olmayan Teflekkl ve Kamu Mali Kurulufllarndan Gelirler
Dier Mlkiyet Gelirleri
Para Cezalar ve Cezalar
eflitli Vergi Dfl Gelirler
Kifli ve Kurumlardan Alnan Paylar
03
Sermaye Gelirleri
1
Sabit Sermaye Varlklarnn Satfl
Stoklarn Satfl
Arazi ve Maddi olmayan Varlklarn Satfl
Deerli Katlarn Satfl
04
Alnan Bafl ve Yardmlar

1
Yurt Dflndan
Milli darelerin Dier Dzeylerinden
Dier Btelerden
Kurumlardan ve Kiflilerden Alnan Yardm ve Bafllar
Proje Yardmlar
zel Gelirler
08
Alacaklardan Tahsilatlar
1
Yurtii Alacaklardan Tahsilat
Yurtdfl Alacaklardan Tahsilat
09
Red ve adeler (-)

1
Vergi Gelirleri
Vergi Dfl Gelirler
Dier Red ve adeler
123
KAMU MALYES
Amalarmz
N Devlet btesi kavramn tanmlayabilecek,

N Devlet btesinin klasik ifllevlerini deerlendirebilecek,
N Devlet btesinin adafl ifllevlerini deerlendirebilecek,
N Trkiyede gider btesinin nasl hazrlandn aklayabilecek,
N Trkiyede gelir btesinin nasl hazrlandn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Devlet btesi
Mali ifllev
Siyasi ifllev
Hukuki ifllev
Denetim ifllevi
Kaynak tahsisi ifllevi
Gelir dalm ifllevi
ktisadi istikrar ifllevi
indekiler
Kamu Maliyesi
Devlet Btesi
DEVLET BTES KAVRAMI VE

EfiTL TANIMLARI
BTENN KLASK fiLEVLER
BTENN ADAfi fiLEVLER
TRKYEDE DEVLET BTESNN
HAZIRLANMASI
Devlet Btesi
DEVLET BTES KAVRAMI VE EfiTL TANIMLARI
Bte kelimesi, Latince bulga kelimesinden gelmektedir. Bu kavramn ngilizce
karfll budget yada balancedr. Budget kelimesi dnyada yaygn olarak kullanlmaya bafllanmfltr. Budget kelimesi, bu kavramn ortaya ilk kt ngilterede para antas karfll kullanlmfltr. Budget, ngilterede Hazine Bakannn
bteyi Parlamentoya sunulmak iin tafld ve bte evraklarn bulunduran antay ifade etmifltir. Daha sonralar bte kelimesi, gnmzdeki anlamyla kullanlmaya bafllanmfltr.
lkemizdeyse Osmanlnn son dnemlerinde bte kelimesi baz belgelerde
kullanlmfl olsa da genellikle muvazene defteri, muvazene-i maliye ve muvazene-i umumiye gibi kavramlar daha yaygn kullanlmfltr. 1961 Anayasasndan
bafllayarak yerleflik bir kavram olarak bte kelimesi kullanlmfltr.
Bte kavram, Devletin gelir ve gider belgeleri, yrtmenin bulduu mali kaynaklarla bu kaynaklarn kullanlma gereksinmesini kapsamaktadr. Bte kavramnn ilk gelifliminde siyasi ve hukuki nitelii ar basarken gnmzde, bunlara
ekonomik nitelik de eklemifltir. Btelerin hkmetler tarafndan hazrlanp parlamento tarafndan onaylanmas siyasi niteliini oluflturmaktadr. Bte srecinin belirli yasal erevede yrtlmesiyse hukuki niteliini vurgulamaktadr. Daha sonralar geliflen mdahaleci devlet, sosyal devlet anlayflyla btenin ekonomik nitelii de kazandn grmekteyiz. zellikle btenin, var olan snrl kaynaklarla insanlarn ve toplumlarn gereksinmelerini karfllayabilmeye alflmas, ekonomiye
yn verip ekonomik istikrarszlklar gidermeye alflmas, ekonomik zelliini n
plana karmaktadr.
Devlet btesinin tanm yaplmaya alflldnda, eflitli yazarlarn farkl tanmlar yaptklarn grmekteyiz. Her bir yazar btenin farkl zelliklerini vurgulamaktadr. Bte nedir sorusuna verilen baz yantlar flunlardr;
Bte, en basit olarak gelir giderleri gsteren bir dokmandr.
Bte, gelecekte devletin harcayaca paralarla toplayaca gelirlerin tahminidir.
Bte, kaynaklarla amalara ulaflmak iin bir aratr.
Bte, fiyat etiketli bir hedef snflamasdr.
Bte, kaynaklarn snrl olmas ve ihtiyalarn sonsuz olmas nedeniyle alternatif hizmetler arasnda tercih yapma mekanizmasdr.
Bte, tercihlerin amalara ulaflmak zere koordine edilmesi anlamnda bir
plandr.
1961 Anayasasndan
bafllayarak yerleflik bir
kavram olarak bte
kelimesi kullanlmfltr.
126
Kamu Maliyesi
Devlet Btesi: Kamu kurum

ve kurulufllarnn, belirli bir
dnem iin gelir ve
giderlerini tahmin eden,
bunlarn uygulanmasna
nceden izin veren hukuki
bir dokmandr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Bte, amalara nasl ulafllacan gsteren ayrntl bilgi ieren, bir alflma
plandr.
Bte, yrtme organyla halk arasnda yaplan bir szleflmedir.
Grlecei zere eflitli yazarlar btenin eflitli zelliklerini n plana karan
tanmlamalar yapmfllardr. Bu tanmlamalarn hepsi dorudur. Ancak hepsi de
eksik tanmlardr. nk; gnmz adafl bteleri, bu tanmlamalarn hepsini
kapsamaktadr.
Klasik anlamda bte flyle tanmlanabilir:
Devlet btesi, kamu kurum ve kurulufllarnn, belirli bir dnem iin gelir ve
giderlerini tahmin eden, bunlarn uygulanmasna nceden izin veren hukuki bir
dokmandr. Grlecei gibi, klasik tanm, btenin siyasi ve hukuki niteliini
vurgulamaktadr. Ancak btenin ifllevleri, okunduunda anlafllaca gibi, btenin tanmda yer almas gereken baflka nitelikleri de vardr. Dolaysyla adafl anlamda bte tanm iin, btelerin kaynaklar etkin tahsis eden, gelir dalmnda
adaleti ve ekonomik istikrar salayan bir ara olarak kullanlmas da klasik tanm
ierisine yerlefltirilmelidir. Bylece bte, klasik maliyecilerin anlad dar kapsaml bir mali denge arac olmaktan kp, ekonomik denge arac olmaya geifliyle nitelii ve kapsam geniflletilmektedir.
Glay Coflkunun, btenin adafl zelliklerini de ieren genifl bir tanmysa
flyledir: Bte, en genifl ulusal amalara hizmet etmek amacyla kaynaklarn kamu ve zel sektrlere dalmn yapan, ulusal ekonominin geliflmesi, tam alflma,
fiyat istikrar ve demeler dengesinin olumluya gidebilmesi iin, devletin harcamalarn ve gelirlerini yanstan, mevcut ya da yeni hizmet programlarna denek salanmas ve gelirlerdeki (vergiler) hukuki deifliklikleri iin yrtmenin yasama organndan taleplerini oluflturan, Hkmetin gemifl yllarda yapt harcamalarnn
yasama organ ve kamuoyunda hesabn veren bir rapordur.
Bte tanmndan, en genifl ulusal amalara hizmet etmek gayesiyle kaynaklarn kamu ve zel sektrlere dalmn yapar; ulusal ekonominin geliflmesi, tam alflma, fiyat istikrar ve demeler dengesinin olumluya gidebilmesi iin, devletin
harcamalarn ve gelirlerini aksettiren ekonomik bir belge kavramlar bulunur.
Klasik ve adafl
bte tanmlarnda ne kan unsurlar nelerdir?
SIRA SZDE
BTENN KLASK fiLEVLER

D fi N E L M
Btenin Mali fllevi
fiekil 7.1
Btenin en eski ve en olaan ifllevlerinden birisi mali ifllevdir. Devletin zerine almfl olduu baz grevler vardr.
Devletler, en azndan, jandarma devlet anlayfl ierisinde,
DKKAT
DKKAT
Mali ifllevi
i ve dfl gvenlik hizmetlerini yerine getirmektedir. Bu
Siyasi ifllevi
hizmetlerin gerektirdii baz giderlerin yaplmas da zoHukuk ifllevi
SIRA SZDE
SIRA SZDE
runludur. flte mali ifllev, devlet hizmetlerinin gerektirdii
Denetim ifllevi
maliyetleri ve bunlarn finansmann zorunlu klmaktadr.
Elbette bu giderler ve gelirler arasnda bir denge kurulmaAMALARIMIZ
AMALARIMIZ
sn da gerektirmektedir.
Klasik iktisadi dflncenin gerei olarak, eskiden, devlet hizmetlerinin finansmannn sadece vergilerle yaplmas istenirken, gnmzde vergiler kamu hizmetK T A P
K T A P
lerinin finansmannda nemli bir pay alrken, vergi dfl farkl gelirler de kullanlmaktadr. Hatta klasik iktisatlarn tamamen reddettii borlanma da gnmzde,
devletin finansmannda olduka yaygn bir biimde kullanlabilmektedir.
S O R U
Btenin Klasik
fllevleri
S O R U
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
127
7. nite - Devlet Btesi
Btenin Siyasal fllevi

Dnya tarihinde ilk btelerin yaplma nedeni, devletin hangi hizmetleri yapacan ve bu hizmetlere halkn katksnn ne olacan belirlemek isteidir. Bu nedenle de btenin ortaya kflnn temel nedeni siyasaldr. Siyasi rejimlerin en yaygn
olan demokrasilerin geliflmesinde de btelerin etkisi ok fazladr.
Temsili demokrasilerde Parlamentolar, halkn isteklerini, ihtiyalarn ortaya koyarlar. Hkmetler de halkn bu isteklerini, bte araclyla gereklefltirmeyi
ama edinmifl siyasal bir organlardr. Hkmetler, politikalarn brokrasiye uygulatarak, halkn isteklerini karfllamfl olmaktadr. Hkmetlerin siyasi tercihlerinin,
parlamentolar araclyla onaylanmas ve uygulanmas, btenin siyasi ifllevini
aklamaktadr. Parlamentolarda, hkmetlerin hazrlayp getirdii btelerin onaylanmas, bir yandan btenin uygulanmasna izin verirken dier yandan hkmete de bir anlamda gvenoyu verilmektedir. nk; btenin parlamentoda onaylanmamas halinde, hkmet politikalarn uygulama olanan yitirmektedir. Dolaysyla parlamento, hkmetin politikalarn beenmediini ifade etmifl olmaktadr ki bunun anlam gvensizliktir.
Btenin siyasi ifllevi sadece demokratik lkelerde geerlidir. nk halkn isteklerinin ve onaynn btelerde yer bulabilmesi, ancak demokratik haklarn kullanmyla gerekleflebilmektedir. rnein; baz bask gruplarnn, temsil ettikleri
grubun istekleri ve karlar iin lobi faaliyetleri yapmas, konferanslar dzenlemeSIRA SZDE
si yada gsteriler yapmas, demokratik yntemlerle btelerin etkilenmesinin
gstergesidir. Ancak, totaliter rejimlerde, bte yaplsa bile, bu bteler, halkn demokratik haklar kullanmas sz konusu olmad iin, byk olaslkla
D fi N E L Msadece diktatrn istedii ve flekillendirdii bte olacaktr. Devlet btelerinden siyasi olarak beklenen grev, halkn istekleriyle uyumlu ve halkn ihtiyalarn karfllayan bir
S O R U
ara olmasdr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
K K A T isteklerinin
Btenin siyasi ifllevi sadece demokratik lkelerde geerlidir. nk;D halkn
ve rzasnn btelerde yer bulabilmesi, ancak demokratik haklarn kullanmyla gerekleflebilmektedir. Demokratik olmayan toplumlarda btenin siyasi ifllevinden
bahsedilemez.
SIRA SZDE
N N
Btenin siyasi ifllevi neden sadece demokratik lkelerde geerlidir?SIRA

Aklaynz.
SZDE
AMALARIMIZ
Btenin Hukuki fllevi
D fi N E L M
DKKAT
Btenin klasik tanmnda yer alan bir unsur da btenin hukuki bir dokman olK T Auygulamasyla
P
masdr. Gelir toplanmas, gider yaplmas, bor alnmas gibi bte
S O R Ukapsamnda,
ilgili denetimi dzenleyen hukuk dal mali hukuktur. Mali hukuk
devlet gelirlerine ve giderlerine dayanak oluflturan tm yasalar, btenin hazrlanT E L EYasas,
V Z Y O N kesin hemasna, uygulanmasna, denetlenmesine iliflkin yasalar, Sayfltay
DKKAT
sap kanunlar, vergi yasalar ve borlanma yasalar, dfl lkelerle yaplan mal anlaflmalar yer almaktadr. Elbette bu yasalarn baflnda anayasalar gelmektedir. nSIRA SZDE
k; bte hakkyla balantl olan, yrtme ve yasama organlarnn
iliflkin
N T E R Nkonuya
ET
snrlarn izen kurallar anayasalarda yer almaktadr.
Tm bte ifllemlerinin, yukarda saylan yasalara, tzklere
ynetmeliklere uyAMALARIMIZ
gun yaplmas, uygun yaplmayan ifllemleri ve kiflileri de cezalandrmas,
btenin
MAKALE
hukuki ifllevidir. Hukuki ifllevin bir baflka adan nemi, bte uygulamasnda kamuyla vatandafllar arasnda ortaya kabilecek uyuflmazlklarn,
K hukuki
T A P erevede
ilgili yarg organlar tarafndan zmlenmesidir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
N N
SIRA SZDE
Bte Hakk: Yasama
T E Rkamu
NET
organnn halk Nadna
gelirlerini toplayp, yine halk
adna bu gelirleri
harcamasnaAMALARIMIZ
bte hakk
denir.
MAKALE
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
128
Kamu Maliyesi
1982 Anayasasnda bte yasa olarak adlandrlmasna ramen, bte yasasnn

hukuki nitelii hakknda farkl grfller vardr. Baz yazarlar, yasa yapma yntem
ve teknii bakmndan btelerin, dier yasalardan hibir farknn olmadn belirtirler. Buna gre bte, yrtme organnca hazrlanr, yasama organnda nce ilgili komisyonda daha sonra genel kurulda grfllr ve yasalaflr. Bu nedenle btenin hukuki niteliinin yasa olmas gerekmektedir. nk; dier yasalarn yaplmasyla btenin yaplmas arasnda genelde bir fark yoktur. zellikle baz hukukular, bte kanunlarnn biimsel olarak yasaya benzemesine ramen, yasa olamayacan iddia etmektedirler. nk; yasalar srekli, dzenleyici, yasaklayc ya
da cezalandrc nitelikte hkmleri ve nitelikleri taflmayan metinler olmas gerekmekte ancak, btelerde bunlar yer almamaktadr. Bu nedenle btelerin hukuki
nitelii bir flart, tasarruf ya da idari tasarruftur.
Btenin hukuksal nitelii konusunda iki farkl grfl arasnda yer alan bir grflte, btenin gider ksmnn idari tasarruf, gelir ksmnnsa yasa olduu biimindedir. Btenin gider ksmnn hukuki deeri meclis karar ve flartl tasarruftur.
nk yl ierisinde, yasada grlen denek miktarlar, idarenin istei dorultusunda deiflebilmektedir. Buna karfllk, bte gelirlerine iliflkin olarak, bte yasas, vergi yasalarnn ve her trl mal ykmllkler getiren yasalarn, bir yllk srede (mal yl ya da bte yl) yeniden uygulanmasna izin veren bir yasadr. Dolaysyla bte kanunlar, hukuksal adan karma bir nitelik taflmaktadrlar.
SIRA SZDE
Btenin Denetim fllevi
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
Siyasi Denetim:
Parlamentonun yapt
bte denetimidir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Btenin hukuki
ifllevi neden gereklidir?
SIRA SZDE
D fi Nanlamdaki
ELM
Btenin klasik
tanm dflnldnde, btenin denetim ifllevi de hemen anlafllacaktr. nk; btenin tanmnda yer alan gelir ve giderlerin uygulanmasna nceden
S O R U izin veren bir belge olmas sonucunda, verilen bu iznin de nasl kullanldnn denetlenmesini gerektirmektedir. Bir baflka deyiflle parlamento
hkmete vermifl olduu uygulama iznini en azndan mali ylsonunda denetlemek
DKKAT
isteyecektir. Bu denetim siyasi denetim olarak adlandrlmaktadr.
Bilindii gibi devlet bteleri, lke ekonomilerinde, olduka nemli byklkSIRA
SZDElkelerde GSMHnn %20si ile %60 arasnda paya sahiptir. Bu
lere sahiptir.
eflitli
kadar byk bir parann harcanmasnn ve parann toplanmasnn mali yl ierisinde denetiminin yaplmas gereklidir. Bireyler olarak bizler para harcarken nasl
AMALARIMIZ
kontroll olmaya alflyorsak, devletin de ayn, hatta daha fazla, zen gstermesi
gerekmektedir. Bu denetim ayn zamanda grevini yapan ve yapmayan kamu grevlilerini belirlemek
K T A P iin de kullanlmaktadr. darenin kendi kendini denetlemesi
anlamnda ynetsel yada idari denetim olarak adlandrlmaktadr.
Devlet btesinin bir yandan bykl asndan, dier yandan kamu parasnn kullanlmas
asndan etkin kullanlmas gerekmektedir. En az kaynakla en
TELEVZYON
fazla sosyal fayday salayacak biimde bte uygulamasnn yaplmas etkinlik
denetimi olarak adlandrlmaktadr. Gnmzde bu denetim biraz daha gelifltirilerek, ngilizce karfll (effectiveness, efficiency and economy) 3E olarak ksalt N T E R N de
E T verimlilik, etkililik ve tutumluluk (VET) olarak evrilen denelan ve Trkeye
tim tr gelifltirilmifltir.
Btelerin hukuki ifllevinin gerei olarak, mali yl iersinde yaplan tm bte
A K A L E mevzuata uygun olmas da gerekmektedir. Bte ifllemlerinin
ifllemlerinin Mhukuki
hukuka uygun olup olmadysa ancak yaplacak denetimle mmkndr. Bu denetim de yasallk, mevzuat ya da biimsel denetimi olarak adlandrlmaktadr.
N N
K T A P
dari Denetim: darenin
kendi kendini
denetlemesidir.
TELEVZYON
Etkinlik Denetimi: En az
kaynakla en fazla sosyal
fayday salayacak biimde
bte uygulamasnn
denetlenmesidir.
NTERNET
Yasallk Denetimi: Bte

MAKALE
ifllemlerinin hukuka uygun
olup olmadnn
denetlenmesidir.
129
BTENN ADAfi fiLEVLER

Btenin klasik ifllevleri yannda, gnmz modern devletlerin de adafl ifllevleri bulunmaktadr. zellikle devlet anlayflnda meydana gelen deiflmelerle birlikte, devlet btelerine, klasik ifllevlerin dflnda baz yeni ifllevler
de yklenmeye bafllanmfltr.
Gnmzde devlet bteleri, kaynaklar daha etkin
tahsis etmek, gelir dalmnda adaleti salamak, ekonomide istikrar salamak, kamu ynetiminde bir ara olarak kullanlmak gibi yeni ifllevleri zerine almfltr.
fiekil 7.2
Btenin adafl
fllevleri
Kaynak tahsisinde etkinlik ifllevi
Gelir dalmnda adalet ifllevi
Ekonomik istikrar ifllevi
Kaynak Tahsisinde Etkinlik fllevi

Bu ifllevle bir yandan, kamu kesimi ve zel kesim arasnda kaynak tahsisinde etkinliin salanmasn amalarken dier yandan, kamu kesiminin yapaca hizmetlerde birbirine rakip kar ve talepler arasnda kaynak tahsis etmesini de amalar.
Hangi hizmetlerin kamu tarafndan, hangilerinin zel sektr tarafndan yaplacana karar verebilmek iin, ne tr hizmetler, hangi sektrde daha etkin retilebilir sorusuna yant aranmaldr. Ekonomilerde tam kamusal mallar olarak adlandrlan mal ve hizmetlerin, zel sektrce retilemedikleri, bu nedenle de kamu kesimi tarafndan retilmelerinin zorunlu olduu bilinmektedir. Bir baflka deyiflle kamu mallar, kamu kesiminde daha etkin retilmektedir.
Tam kamusal mallarn yannda, yar kamusal mallar olarak adlandrlan mal ve
hizmetlerde de zel sektr ya eksik kaynak tahsis etmekte ya da aflr kaynak tahsis etmektedir. rnein; temel eitim hizmetleri, tamamen zel sektre braklmfl
olsa, yeterli geliri olamayan ailelerin ocuklar okuma olana bulamayacak, dolaysyla eitimsiz kalacaktr. Bu nedenle eksik eitim hizmetini, devletin tamamlamas gerekmektedir. Benzer biimde sigara, iki gibi toplum salna zararl mallarda da devletin, hibir mdahalede bulunmad dflnlrse zel sektrn, sadece kar motivasyonuyla bu tr mallara fazla kaynak tahsis edecei tahmin edilebilir. Bu nedenle devletin, bu aflr kaynak tahsisini azaltmak iin baz grevler stlenmesi gerekmektedir.
Yine zel sektrn, kaynak tahsisinde etkinlii salayamad bir baflka konu
dflsallklardr. Bilindii zere dflsallklar, iki ekonomik birimin ekonomik faaliyetinden nc kiflilerin fiyat mekanizmas dflnda fayda ya da zarar grmesidir.
Dflsallk, fayda ya da zarar biimde ortaya ktnda, zel sektr, kaynaklar ya
eksik ya da fazla tahsis ettii bilinmektedir. Bir baflka deyiflle, zel sektr, etkin
kaynak tahsisi yapamamaktadr. Bu nedenle devletin, bu konuda, bteleri araclyla baz grevler stlenmesi gerekmektedir.
Piyasa ekonomileri, bazen tam rekabeti alflmamaktadr. Tam rekabet koflullarnn geerli olmad piyasalarda rnein monopol piyasalarnda devletin,
kaynaklarn etkin tahsis edilmesi iin baz grevler stlenmesi gerekmektedir.
Benzer sorun, lee gre artan getirili endstrilerde de ortaya kmaktadr. nk; bu tr endstrilerde de tekelleflme eilimi yksektir.
Kamu kesimi kendi ierisinde, hangi hizmetleri stleneceine, hangi hizmetlere daha fazla hangilerine daha az kaynak tahsis edeceine karar vermesi gerekmektedir. Devletin elindeki kaynaklarnda kstl olmas ve toplumsal ihtiyalarn
da sonsuz olduu dflnlrse tercih yapmak zorunda olduu ortaya kmaktadr.
130
Kamu Maliyesi
Gelir Dalmnda Adalet fllevi

Serbest piyasa ekonomilerinin, devlet tarafndan herhangi bir dzenleme yaplmadnda, gelir dalmn bozduu bilinmektedir. Gelir dalmnn gittike bozulmasnn, toplumsal huzursuzluklar yarataca bilindiine gre, devletin, bteleri
araclyla gelir dalmn dzeltme grevini stlenme gerei ortaya kmaktadr.
Gnmzde devletlerin, zaman zaman modern Robin Hood olarak davranmas gerektii sylenmektedir. Bir baflka deyiflle devletin, zenginden daha ok alp
genifl halk kesimlerine hizmet gtrmesi gerektii sylenmektedir. Devletler bu biimde bir politika izlerlerse gelir dalmnda nispi bir dzelme ortaya kacaktr.
Bilindii zere gelir dalm trleri olduka eflitlidir. Bireysel gelir dalm,
sektrel gelir dalm, blgesel gelir dalm gibi. Devlet, bteleri araclyla siyasi irade isterse btn gelir dalm trlerinde bir iyileflme salayabilir. Toplad
vergiler, verdii hizmetler, harcad paralarla gelir dalmnda adaleti salamas
olduka kolaydr.
Ekonomik stikrar fllevi

Serbest piyasalarn baz ekonomik koflullarda, ekonomik istikrar salayamad ya
da koruyamad bilinmektedir. Ekonomiler, zaman zaman depresyonist basklar
altnda, baflka zamanlarda ise enflasyonist etkiler altnda kalmaktadr. Bu ve buna
benzer ekonomik sorunlar devletlerin bteleri araclyla zmeye alflmas gerekmektedir. Ekonomik istikrar salama kavram tam istihdam salanmay, fiyat
istikrarn salanmay, demeler dengesini salanmay ve ekonomik kalknmay
salamay kapsamaktadr.
Ekonomilerde eksik istihdam koflullar geerli olabilmektedir. Gnmzde,
zellikle iflgc piyasasnda, iflsizliin yaygn bir sorun olarak tm lkelerde yafland grlmektedir. flsizlik sorunun piyasa ekonomileri tarafndan zmlenememesi halinde, kamu kesiminin yine devlet btesiyle iflsizlikle mcadele etmesi gerei ortaya kmaktadr. Benzer biimde, yaygn bir fiyat istikrarszl olan
enflasyon sorunu da kamu kesiminin mdahalesi olmadan zmlenmesi olduka
gtr. Dfl demeler dengesinin nemli bir ksmn oluflturan dfl ticaret a ele
alnrsa ithalatla ihracat arasndaki an kapatlabilmesi iin, devlet mdahalesi
kanlmaz olabilmektedir.
Uluslararas anlaflmalarn el verdii lde, ithalatn snrlandrlmas iin vergileme, ihracat teflvik iin vergi iadesi gibi uygulamalar dfl ticaret ann ve bylece dfl demeler dengesinin salanmasna ynelik uygulamalara sadece birer rnektir. Kalknmay salama ya da srdrlebilir ve istikrarl bir byme iin yine
devlet btelerine grev yklenmektedir. Bu anlamda baz sektrlerin teflvik edilmesi, btelerde alt yap hizmetlerini desteklemek ve daha fazla yatrm yapmak
gerekebilmektedir. Vergi teflvikleri ya da ucuz kredi salanmas, iktisadi kalknmann salanmasnda bymeye ynelik nemli roller oynamaktadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Son Dnemlerde,
btelerin adafl ifllevlerinin ne kma nedenleri nelerdir?
SIRA SZDE
TRKYEDE BTESNN HAZIRLANMASI
D parlamenter
fi N E L M
Demokratik
sistemle ynetilen lkelerde, bte yapma hakk, millet
adna Yasama organ tarafndan kullanlmaktadr. Bte, belli bir dnem iinde,
devletin yapaca
S O R U giderlerle bunlar karfllayacak olan gelirlerin toplanmasna yetki veren bir Yasa olduuna gre, devletin egemenlik hakkna dayanarak, vatandafltan ald vergilerin kamu yararna kamu hizmetleri yapmak iin kullanlmas
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
KKAT
gerekir. Milli gelirin ne kadarnn, devlete bu hizmetleri yapmasD iin
ayrlaca ve
ayrlan milli gelir paynn hangi ncelik srasna gre hizmetlere ayrlaca, yrtSIRA SZDEonaylamak
me organnn siyasi tercihine baldr. Parlamento, bteyi grflp
iin yapt alflmalarda siyasi tercihin temelini, esaslarn belirler. Yrtme organ (hkmet), bteyle belirtilen ve verilen yetki iinde hizmetlerini yrtr. lkeAMALARIMIZ
mizde devlet btesi Yasal dayanan Anayasa ve 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunundan almaktadr. 1982 Anayasas, btenin bir yasa olarak,
Yasa tasarsnn hazrlamakla TBMMndeki alflma ve onaylanma koflullarn hkK T A P
me balamfltr. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ise, devlet btesinin esas
ve flekle ait hkmlerini, hazrlama kurallarn, bte uygulamasn ayrntl biimde saptamfl ve yasal ilkeleri belirlemifltir. Bte yasa tasars, iflte bu yasal ilkelere
TELEVZYON
gre hazrlanmak, TBMMnde grfllp onaylanmak ve mali yl iinde uygulanmak zorundadr.
S O R U
131
DKKAT
Milli gelirin ne kadarnn
SIRA SZDE
devlete bu hizmetleri
yapmas iin ayrlaca ve
ayrlan bu kesimin hangi
ncelik srasna gre
AMALARIMIZ
hizmetlere ayrlaca,
devleti
yneten yrtme organnn
siyasi tercihine baldr.
N N
K T A P
TELEVZYON
5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununu Bte ve Mali

N T Kontrol
E R N E T Mdrlnn web sayfasnda mevzuat blmnden inceleyebilirsiniz. (www.bumko.gv.tr)
Bte Dnemi (Mali Yl)
MAKALE
Bte, gelecekte yaplacak hizmetlerin gerekleflmesi iin, belli bir sre iinde
devletin gelirleriyle giderlerini tahmin eden, bunlarn uygulanmasna yetki veren
bir yasa olduuna gre, ve bu srenin bafllama ve bitifl tarihlerinin saptanmas gereklidir. Btenin tarihi geliflimi, belli bir dnem iin uygulanmas, tahminlerin isabetli biimde yaplmasnn salanmas parlamentonun hkmeti denetlemesinin
belirli bir sreyle kstlanmas bteyle verilen gelirlerin toplanmas ve giderlerin
yaplmas yetkisinin en etkili ve ciddi biimde uygulanmas bakmlarndan gereklidir. Btenin uygulanma dnemine mali yl denir. Bu sre genellikle bir yldr ve
takvim ylyla ayn olmas gerekmez. eflitli lkelerde mali ylbafl 1 Nisan, 1 Temmuz ve bazlarnda 1 Ocaktr. Mali ylbaflnn saptanmasnda, lkelerin gelenekleri, lke ekonomisi, iklim ve tarmsal retim koflullar, Yasama organnn alflma
takvimi, lkedeki yatrm ve bayndrlk hizmetlerinin durumu, Yasalarla getirilmifl
olan ilkeler gibi nedenler rol oynar. lkemizde mali yl takvim ylyla ayndr, mali ylbafl 1 Ocak tarihidir.
Merkezi Ynetim Bte Hazrlama

Sreci
5018 sayl Yasa gereince bte sreci, Orta Vadeli Program hazrlk alflmalaryla bafllamaktadr. Ana hatlaryla sre flu aflamalardan gemektedir: Orta vadeli programn hazrlanmas, orta
vadeli mali plann hazrlanmas, bte teklifinin
hazrlanmas, bte tasarsnn oluflturulmas, btenin Parlamentoda kanunlaflmas, btenin uygulanmas ve sonularnn izlenmesi.
Orta Vadeli Program

5018 sayl Yasann 16. maddesinde Merkez ynetim btesinin hazrlanma sreci, Bakanlar Kurulunun Eyll aynn ilk haftasna kadar toplanarak kalknma planlar, stratejik planlar ve genel
NTERNET
MAKALE
Mali Yl: Btenin

uygulanma dnemine mali
yl denir.
fiekil 7.3
Orta Vadeli Programn Hazrlanmas
Orta Vadeli Mali Plann Hazrlanmas
Bte Teklifinin Hazrlanmas
Bte Tasarsnn Oluflturulmas
Btenin Parlamentoda Kanunlaflmas
Btenin Uygulanmas ve Sonularnn zlenmesi
132
Kamu Maliyesi
Bte hazrlama sreci Orta

Vadeli Programn kabulyle
bafllar.
ekonomik koflullarn gerekleri dorultusunda makro politikalar, ilkeleri, hedef ve

gsterge niteliindeki temel ekonomik byklkleri de kapsayacak flekilde Kalknma Bakanlnn, hazrlanan orta vadeli program kabul etmesiyle bafllar. Orta
Vadeli Program, ayn sre iinde Resm Gazetede yaymlanr. hkm yer alr. Bu
hkm bte srecinin Orta Vadeli Programla bafllayacan belirlemifltir. Orta Vadeli Program Kalknma Bakanl hazrlamaktadr. Bakanlar Kurulunun bu Program grflmesi, Mays aynn sonuna kadar grflerek kabul etmesi ve Resmi Gazetede yaymlatmas gerekmektedir.
Orta Vadeli Program, kalknma plan, stratejik planlar ve genel ekonomik koflullar dorultusunda makro ekonomik politikalar, hedefleri ve gsterge niteliindeki temel ekonomik byklkleri de kapsayacak flekilde hazrlanmas gerekmektedir. Orta Vadeli Programdan harcamac kurumlara, Hkmetin niyetleri konusunda mesajlar ileten bir yapy gstermesi beklenmektedir. Harcamac kurumlarn Orta Vadeli Programdaki bilgilerden, kendi kurumunun grev alanna etkilerini tespit etmesi gerekmektedir.
Orta Vadeli Programn ieriinden beklenenler; kamu ve zel kesim iin bir
ereve niteliinde olmas, hkmetin amalar, politikalar ve ncelikleriyle ilgili
bilgi sunmas, uzun vadeli amalar dorultusunda, yl iinde hangi hedeflere
younlaflacan belirlemesi, bte uygulama sonularyla ekonomik flartlardaki
deiflmelere gre her yl yenilenerek dinamik bir yap oluflturmasdr.
fiekil 7.4
Kamu ve zel kesim iin ngrlebilirlii arttracak bir yol haritas
Orta -niteliindedir.
Vadeli
Programn - eflitli alanlarda birbirleriyle tutarl bir ama, politika ve ncelikler seti
erii sunmaktadr.
- Makro politikalarn yan sra, temel geliflme eksenlerini ve ana sektrleri

kapsar.
- Uzun vadeli amalara katkda bulunacak flekilde, yllk dnemde
zerinde younlafllacak ncelikleri tespit eder.
- Uygulamalarn sonular ve genel flartlardaki deiflmeler dikkate alnarak,
her yl yenilenecek dinamik bir yap arz eder.
- yllk perspektife sahiptir.
Orta Vadeli Mali Plan

Bte hazrlk srecinde yer alan ikinci dokman Orta Vadeli Mali Plandr. 5018
sayl Kanuna gre Orta Vadeli Mali Plan, Orta Vadeli Program ile uyumlu olmak
zere, gelecek yla iliflkin toplam gelir ve gider tahminleriyle birlikte, hedef ak
ve borlanma durumuyla kamu idarelerinin denek teklif tavanlarn ieren bir
belgedir. Maliye Bakanl tarafndan hazrlanan Orta Vadeli Mal Plan, Eyll aynn 15ine kadar Yksek Planlama Kurulu tarafndan karara balanarak Resm Gazetede yaymlanmaktadr. Orta Vadeli Mali Plan, orta vadeli programda belirlenen
temel ama ve politikalarn hayata geirilmesine ynelik olarak hazrlanan, merkezi ynetim bte byklklerini ve kurumsal bazda denek teklif tavanlarn belirleyen bir belge niteliindedir.
Orta Vadeli Mali Planda yer alacak en nemli unsur, Mali Planda yer alan politika ncelikleri ve makro ekonomik gstergelere dayanarak, ekonomik snflandr-
133
ma baznda yaplan merkezi ynetim bte denek teklif tavanlardr. Belirlenmifl

olan tavan; sz konusu kurumun verebilecei hizmetler iin ayrlmfl olan maksimum kayna ifade etmekte olup, kurumun bte teklifinde belirtecei hizmetlere
ihtiya duyulup duyulmamasna gre bu kaynan tamam tahsis edilebilir ya da
edilmeyebilir.
Bte ars ve Bte Hazrlama Rehberi

Bte srecinde, bte hazrlklarna iliflkin konularn, kurulufllara bildirilmesi gerekmektedir. Bu amala Bte ars ve Eki, Bte Hazrlama Rehberi, Yatrm
Genelgesi ve Yatrm Program Hazrlama Rehberi yaynlanmaktadr.
Bte ars, Maliye Bakanl tarafndan hazrlanr ve Baflbakann onayyla
yaynlanr. Bte ars, kurulufllarn bteyi hazrlarken gz nnde bulundurmalar ve dikkat etmeleri gereken felsefeyi ortaya koyar. Bte Hazrlama Rehberi, Maliye Bakanl tarafndan hazrlanr ve kurulufllara gnderilir. Bte ars,
genel esaslar erevesinde, bte hazrlna yer verirken bte hazrlama rehberi,
daha ayrntl, bte tekniine gre, o yl btesinin zelliklerini gsteren ilkeleri
kapsar. Kurulufllarn hizmet programlarnn snflandrma esaslar, maliyetlerin hesaplanmasnda uyulacak ilkeler, baz formller gibi esas ve ilkeler rehberde yer
alr. Kamu kurulufllarnn yatrm program hazrlama srecini ynlendirmek zere,
Yatrm Genelgesi ve eki, Yatrm Program Hazrlama Rehberi ise Kalknma Bakanlnca hazrlanmaktadr. Hazrlanan bu her iki dokman, Eyll aynn 15ine
kadar Resm Gazetede yaymlanmaktadr.
Bte ars: Kurulufllarn

bteyi hazrlarken gz
nnde bulundurmalar ve
dikkat etmeleri gereken
felsefeyi ortaya koyar.
Gider Btesinin Hazrlanmas

5018 sayl Yasann 17. maddesinde, Kamu idareleri, stratejik planlar ile Bte
Hazrlama Rehberinde yer alan esaslar erevesinde, bte gelir ve gider tekliflerini gerekeli olarak hazrlar ve yetkilileri tarafndan imzalanmfl olarak Eyll ay sonuna kadar Maliye Bakanlna gnderir. Kamu idarelerinin yatrm teklifleri, deerlendirilmek zere, ayn sre iinde Kalknma Bakanlna verilir. yer alan hkm, kurulufllarn bte tekliflerini temmuz ay sonuna kadar Maliye Bakanlna
ve Kalknma Bakanlna gndermesini emretmektedir
Bte teklifleri, Bte Hazrlama Rehberinde gerekli grlen tm formlar kapsamaldr. Bte Hazrlama Rehberinde istenen formlar, genelde gider cetveli (A
Cetveli) ve gelir cetvelini (B Cetveli) oluflturmak amacyla istenen formlardr. Bunun yannda ilk kez 2006 yl bte hazrlama sreciyle talep edilen Finansman
Cetveli (F Cetveli) de bte teklifinin ierisinde yer almaktadr.
Gider cetveli, kurumlarn hizmetleri iin talep ettikleri denek miktarlarn
belirten bir cetveldir. Genel bteli, zel bteli ve dzenleyici ve denetleyici kurumlarn tamam gider cetveli hazrlarlar. Cetvelde Analitik Bte Snflandrmasna
(ABS) gre denek teklifleri yer alr.
Gelir cetveli, kurumlarn elde etmeyi hedefledikleri gelir tahminlerinin yer ald bir cetveldir. Genel bteli kurulufllar, tek tek gelir cetveli hazrlamazlar. Genel bte iin tek bir gelir cetveli yer alr, bunu Maliye Bakanl Gelirler Politikalar Genel Mdrl hazrlar. zel bteli kurulufllar dzenleyici ve denetleyici kurumlar, kendilerine ait gelir cetvelini ayr ayr hazrlayarak bte tekliflerine eklerler.
Bte tekliflerinde istenen nc cetvel Finansman cetvelidir. Cetvel zel bteli kurulufllar, dzenleyici ve denetleyici kurulufllar btesi denk olmayan kurumlarca hazrlanacaktr. Btelerin ak ya da fazla vermesi finansman cetvelinin ko-
Gider cetveli: Kurumlarn

hizmetleri iin talep ettikleri
denek miktarlarn belirten
bir cetveldir.
Gelir Cetveli: Kurumlarn
elde etmeyi hedefledikleri
gelir tahminlerinin yer ald
bir cetveldir.
SIRA SZDE
134
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Kamu MaliyesiSIRA SZDE
nusudur. Finansman cetveli, bte aklarnn nasl finanse edildiklerini ya da btD fi N E L M

e fazlalarnn nasl kullanlacan gsterir. Bte tekliflerindeki bu cetvelin yan sra kamu kurumlar bnyelerinde yer alan dner sermaye ve fonlarn er yllk
S O R U iliflkin formlarn da bte tekliflerine eklenmesi gerekmektedir.
gelir ve giderlerine
Genel bteliD kurulufllar
tek tek gelir cetveli hazrlamazlar. Genel bte iinde tek bir geKKAT
lir cetveli yer alr ve bunu Maliye Bakanl Gelirler Politikalar Genel Mdrl hazrlar.
N N
SIRA SZDE
Maliye Bakanlnn Hazrlklardaki Rol ve Bte

Grflmeleri
Gerek hazrlk,
gerek Maliye Bakanlna teslimden sonraki aflamalarda harcamaAMALARIMIZ
c kurulufl ve Maliye Bakanl arasnda srekli ortak alflmalar yaplmaktadr. Bu
alflmalar ilk aflamada teknik elemanlar arasnda olup, daha sonra daha st dzeyK aras
T A Piliflkilere kadar ulaflr. Bu, doal olarak, taraflarn anlaflmalarna
de, bakanlar
baldr. Harcamac kurulufllar mikro dzeyde kendi gereksinim listeleriyle talepte
bulunurken Maliye Bakanl makro adan lkenin tm gereksinimlerini sralaT E L E Vmali
Z Y O Nkaynaklar bunlar arasnda ncekilerine gre datmak durumak, varolan
mundadr. Bu nedenle iki kurulufl arasnda her zaman rahat ve kolay anlaflma
mmkn deildir. Anlaflmazlk bte uzmanlar, teknisyenler ve yneticiler arasnda zlemedii zaman Bakanlar arasnda, gerekirse Baflbakann araya girmesiyle
NTERNET
zlr. Hatta, bazen bte sorunu, Bakanlar Kuruluna kadar gider.
Maliye Bakanlndaki bte grflmelerine, genel bteli kurumlar ve daha
sonra zel bteli kurumlar katlacaklardr. Bte grflmeleri, ncelikle gelir cetMAKALE
veli ve finansman cetveli zerinden yaplarak, kurumun tm kaynaklar net olarak
ortaya konduktan sonra, gider cetveline ve bte denek tekliflerine iliflkin grflmeler yaplacaktr.
Gelir Btesinin Hazrlanmas

ou lkelerde, gelir tahmin etme yetkisi Maliye Bakanlklarna verilmifltir. lkemizde de gelir btesinin hazrlanmasnda yetki ve sorumluluk Maliye Bakanlna verilmifltir. Gelir btesi, bu bakanla bal Gelir Politikalar Genel Mdrl tarafndan hazrlanr. Devlet btelerinde, nce gider btesi iin gerekli deneklerin saptanmas, sonra gereksinme duyulan gidere gre gelirin elde
edilmesi yolu uygulanr. nk; devlet egemenlik hakkna dayanarak gelir elde
edebilir.
Gelir Politikalar Genel Mdrl, harcamac kurulufllarn bte denek tekliflerini Maliye Bakanlna teslim etmelerinden itibaren uygulanan ve mali yl ierisinde yeni gelir tahsilat rakamlar gereklefltike srekli tahminlerini yeniler. Gelir Politikalar Genel Mdrlnn gemifl yllarn kesin gelir hesaplar elinde olduu gibi, iinde bulunulan mali yln bte hazrlklarnn bafllad aya kadar
olan gelir gerekleflmeleri de elinde bulunmaktadr. Dolaysyla bu rakamlardan
yararlanarak gelir tahmin etmektedir. Maliye Bakannn gelir tahmininde, yani gider btesiyle gelir btesini denklefltirmekte byk yetkisi vardr. Bylece lkemizde, gelir tahmin yntemlerinden yargya dayal, basit usul ve zaman serisi yntemlerinin birlikte kullanld sylenebilir. Gelir btesi de bu esaslara gre saptandktan sonra, kendi snflandrmasna gre bte Yasa tasarsna B cetveli olarak eklenir.
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
Gelir Politikalar Genel Mdrl web sayfasn inceleyiniz. www.gep.gov.tr
135
NTERNET
Bte Yasas ve Ekleri

A K Aalr.
L E Bu eklerin
Bte Yasa tasarsnda, bte Yasa metni ve ona bal belgeler Myer
en nemlisi, hazrlanmasn grdmz denek cetvellerinden oluflan (A) cetveli gider btesini, devlet gelirlerinin gsterildii (B) cetveli de gelir btesini oluflturur. Bunlar ve dier cetvellerle Milli Bte Tahmin Raporu, Bte Gerekesi ve
Yllk Ekonomik Rapor da bte Yasa tasarsyla beraber TBMMne sunulmaktadr.
Milli Bte Tahmin Raporu

Milli Bte Tahmin Raporunda, gelecek mali yldaki kaynaklar ve bunlarn kullanlma durumlar gsterilir. Gayri safi milli hasla, dfl kaynaklar, bunlarn toplam,
sabit sermaye yatrmlar, stok deiflimi, bunlarn zel ve kamuya ait miktarlar, yatrm ve tketim toplamlaryla yani, zel ve kamuya ait olmak zere, ayr ayr Milli Bte Tahmin Raporunda yer almaktadr. Bylece, raporla lkenin byme, fiyatlar dengesi yatrm tketim eilimleri, dfl ticaret dengesi (ak fazla) ile kamu ve
zel sektr toplam kaynaklarn toplam kullanm gsterilmekte ve bu genel ekonomik yap iinde bte dengesi salanmaktadr. Milli Bte Tahmin Raporunun
ifllevsel bir durumu olmayp, Anayasa hkm gerei bte Yasa tasarsna eklenerek TBMMne sunulmaktadr.
Bte Gerekesi
Her Yasa tasarsnda olduu gibi bte Yasa tasarsnda da Yasa metnindeki hkmleri aklayan, gereini belirleyen, ayrca gelir btesindeki gelir tahminlerinin
dayand esaslar gsteren gerekeler yer alr ve tasaryla birlikte TBMMne sunulur. Bu gereke iinde, btesi hazrlanan mali yl iin genel ekonomik durum, o
mali yln gider btesi nerisi, bte gelirleri ve vergi politikas, gider btelerinin
geliflimi, kadro istatistikleri, devlet borlar, kamu iktisadi teflebbsleri hakknda
bilgiler yer alr.
Yllk Ekonomik Rapor

Maliye Bakanl tarafndan hazrlanarak, TBMMne sunulan bir dier belge de Yllk Ekonomik Rapordur. lke ekonomisinin deerlendirilmesinin yer ald bu rapor, bte hazrlklarnn yapld yla ait ekonomik bilgileri verir. Yrtme organ bylece bte Yasa tasarsyla tm eklerini 1 Ocak mali ylbaflndan yetmifl befl
gn nce, grfllmek ve onaylanp Yasa olarak 1 Ocakta yrrle girmek zere TBMMne sunar.
Bte Yasa Metni

Devlet btesi iinde, uygulanmasyla ilgili hkmleri ieren, bir yasa metni de bulunur. Yasann zellii dolaysyla Anayasa ve 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve
Kontrol Kanunu ilke ve esaslar erevesinde uygulanmasn salayan hkmle
bte Yasa metni iinde yer alr. 5018 sayl Yasa ile 1982 Anayasasn uyumlu hale getirmek iin 29.10.2005 tarihinde 5428 sayl Anayasa deifliklii yaplmfltr.
Makroekonomik gstergeler ve bte byklklerinin en ge Ekim aynn ilk haftas ierisinde Yksek Planlama Kurulunda grfllmesinden sonra Maliye Bakanlnca hazrlanacak Merkezi Bte Kanun Tasars Mali Ylbaflndan en az 75 gn
nce Bakanlar Kurulu tarafndan TBMMne sunulur.
MAKALE
136
Kamu Maliyesi
Merkezi Ynetim Bte Tasarsnn TBMMde

Grfllmesi
1982 Anayasasnda bte yasasnn hazrlanmas, parlamentoda grfllmesi, onaylanmas hakknda hkmler yer almfltr. Anayasann 162. maddesinde 29.10.2005
tarihinde yaplan deifliklikten sonra flu hkmler yer almaktadr. Bakanlar Kurulu, merkezi ynetim bte tasarsyla mill bte tahminlerini gsteren raporu, mal ylbaflndan en az 75 gn nce, Trkiye Byk Millet Meclisine sunar. Bte tasarlar ve rapor, krk yeden kurulu Bte Komisyonunda incelenir. Bu komisyonun kuruluflunda, iktidar grubuna ya da gruplarna en az 25 ye verilmek flart ile
siyas parti gruplarnn ve bamszlarn oranlarna gre temsili gz nnde tutulur. Bte Komisyonunun 55 gn iinde kabul edecei metin, Trkiye Byk Millet Meclisinde grfllr ve mal ylbaflna kadar karara balanr.
Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Genel Kurulda, kamu idare bteleri hakknda dflncelerini, her btenin tm zerindeki grfllerini grflmeler srasnda aklarlar; blmler ve deifliklik nergeleri, zerinde ayrca grflme yaplmakszn okunur ve oylanr. Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, bte kanunu tasarlarnn Genel Kurulda grfllmesi srasnda, gider artrc ya da gelirleri azaltc nerilerde bulunamazlar. hkmyle Bte Komisyonunun yaps ve alflma
sreci hakkndaki esaslar belirlemifltir. Genel kurulda milletvekillerinin gider artrc ya da gelirleri azaltc nerilerde bulunamamasnn nedeni, bte denkliinin
ve hkmetin yllk yrtme ve mali programnn bozulmamasdr. Ayrca ama,
politik taleplerin semene ulaflmasnda, btenin kullanlmasn nlemektir.
1982 Anayasamz hkmlerinden bte yasa tasars zerinde gerekli incelemenin Bte Komisyonunca yaplaca anlafllmaktadr. nk Bte Komisyonunda
bte asa tasarsnn grfllmesi iin, 1982 Anayasasnda yer alan 75 gnn 55 gn Bte Komisyonuna ayrld halde Meclis Genel Kuruluna 20 gn ayrlmfltr.
Ayrca, bte asa tasarsnn, Bte Komisyonunda grfllmesi srasnda, milletvekillerine herhangi bir kstlama getirilmedii halde Meclis Genel Kuruldaki grflmelerde milletvekilleri gider artrc ve gelir azaltc nerilerde bulunamazlar.
Yasal olarak byle olmasna karfln, Bte Komisyonundaki ounluk 25 milletvekiliyle iktidar partisinde olduu iin genellikle, Hkmet istekleri dorultusunda
bte tasarlarnda deifliklikler yaplabilmektedir. Btenin Meclis Genel Kurulunda grfllmesi iin verilen 20 gnlk sre, Bte Komisyonu raporunun bastrlp
parlamenterlere datlmas ve sonra krk sekiz saat beklenme sreleri de dikkate
alnd takdirde on befl on alt gne inmektedir.
Bte Komisyonunda grfllerek hazrlanan Komisyon Raporuyla Genel Kurula
sunulan merkezi ynetim bte yasa tasars, Genel Kurulda Baflbakann nutkuyla
bafllanarak Genel Kurul grflmelerine alr. Bte grflmelerinin bafllayaca gn
ve Baflbakann nutku, her lkede parlamentolarn en nemli gnlerinden biridir.
Grflmeler, Yasa tasarsnn 1. maddesi grflmeye alarak bafllar. Bylece nce gider btesi ele alnr. Merkezi Ynetim kurulufllarnn denek cetvelleri ilgili
bakan ve bakanlk yetkililerinin katlmasyla Bte Komisyonu Baflbakanlk Divannn da bulunmasyla grfllr. Meclis, giderleri, kamu idareleri itibariyle ayr ayr
onaylar. Gider btesi denince, Mecliste her biri ayr bir btn olarak kabul edilip
onaylanan kamu idareleri bteleri anlafllr. Her kamu idareleri bte tasarlarnn
sadece bte toplamnn onaylanmasyla yetinilmez ve idarelerin fonksiyonel snflamann birinci dzeyi itibariyle de onaylanmas yaplr. Bylece, hkmete, yalnzca o fonksiyonla ilgili hizmetin yaplmas iin, o fonksiyon toplam iinde kalnmak
SIRA SZDE
SIRA SZDE

D fi N E L M
D fi N E L137
M
kofluluyla gider yapma izin ve yetkisi verilmifl olur. Bu suretle, bteyi onaylama
S O R U
hak ve yetkisi, milli egemenliinin gerektirdii flekilde kullanlmfl olur.
D K K A salayacak
T
5018 sayl Yasa yllk bte hedeflerinin Mecliste grfllmesine olanak
biimde sunulmasn ve grfllmesini gerektirmektedir. Ancak Meclis Bte Komisyonu ve
Genel Kurulda sadece uygulama yl btesi oylanacak, ok yll bteler
oya sunulmayaSIRA SZDE
caktr. Dolaysyla uygulama yln izleyen yllarn bte rakamlaryla ilgili balayclk sorunu olmayacaktr. Meclis Bte Komisyonunda ve Genel Kurulda uygulama yln izleyen
AMALARIMIZ
yllara iliflkin tahminlerin grfllp grfllmemesi Tzk hkmleri
erevesinde
Meclisin takdirindedir. Bu adan bakldnda ok yll bte rakamlar gsterge niteliinde kalacaktr. Bylece ok yll bte rakamlar, bir sonraki yl btesi hazrlk srecince
T A P dzeltilmesi
deerlendirilerek deifltirilmesi ve yeni tavan rakamlarna uyulmakKsuretiyle
mmkn olacaktr.
N N
L E V Z Y O N sunacakDzenleyici ve denetleyici kurumlar btelerini dorudanT ETBMMne

lar ve kurumlarla bte mzakeresi yaplmayaca daha nce belirtilmiflti. Ancak,
TBMM Bte Komisyonunda ve Genel Kurulda yaplacak grflmelerde bu kurumlarn bteleri de grfllecek ve oylanacaktr. Bylece bu N kurumlarn
bteTERNET
leri de kanunlaflacak olan merkezi ynetim btesi iinde yer alacaktr.
Genel Kurulda gider btesinin grfllmesi tamamlandktan sonra, gelir btesi grfllmeye bafllanr. Gelir btesinin grfllmesinde yine
Maliye Bakan ve
MAKALE
bu Bakanlk yetkilileri Genel Kurula gerekli bilgiyi verir ve sorular yantlar. Gelir
btesi zerindeki grflmeler, gider btesinden farkldr. Btede gelirler hakkndaki rakamlar sadece bir tahminden ibaret olup, fazla gelir elde edildii takdirde tahmin rakamyla ball yoktur. Yl iindeki fiili gelir toplam, gelir btesi
tahmininden az ya da fazla olabilir. Bu nedenle, gelir btesi zerinde gider btesi kadar titiz durulmaz. Gelirler de blmler itibariyle onanr.
Gider ve gelir btesinin grfllmesi, bte Yasa tasarsnn metin ksmnn 1.
ve 2. maddelerinin grfllmesidir. Bundan sonra, metnin dier maddeleri, teker teker ve ayr ayr grfllp onaylanr. Tasarnn metni iindeki tm maddeler onaylandktan sonra, btenin tm ak oya konur. TBMM btenin tm iin yaplan
oylamada beyaz oylar toplam krmz oylar toplamn geerse bte Meclise onaySIRA SZDE hkmet,
lanmfl, aksi olursa bte reddedilmifl olur. Bte Yasa tasars reddedilen
siyasi geleneklerimize gre gven oyu olmamfl saylarak istifa etmektedir.
Btn bu ifllemlerin mali ylbaflna kadar, yani 1 Ocaka kadar
tamamlanmas
D fi N E L M
gerekir. Cumhurbaflkan tarafndan onaylanan bte yasas, Resmi Gazetede yaynlanarak 1 Ocakta yrrle girer. 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarmzda CumhurS O R U
baflkannn bte yasasn veto etme yetkisi yoktur.
Cumhurbaflkannn bte yasasn veto etme yetkisi yoktur.
AMALARIMIZ
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
S O R U
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
138
Kamu Maliyesi
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
herhangi bir mdahale olmadnda gelir dalmn bozucu etkiler yaratt, dolaysyla gelir dalmn dzeltmede devlete bir ifl dfltyle ilgilidir. Elbette bu adaletsizlii giderilmesinde
devlet bteleri kullanlacaktr. ktisadi istikrar
salama iflleviyse fiyat istikrarn salama, tam istihdam salama, demeler dengesini salama ve
ekonomik kalknmay salama fleklinde snflandrlabilir. Piyasa ekonomilerinin bu ekonomik
sorunlar tam anlamyla zememesi ve sorunlar daha da ktlefltirmesi halinde devletin btesini kullanarak bu sorunlarla mcadele etmesi
gerekmektedir.
Devlet btesi kavramn tanmlamak

Devlet btesinin klasik anlamda birok tanmndan ortaya kan ortak tanmn flyle bir tanm
yaplabilir: Bte, kamu kurum ve kurulufllarnn
belirli bir dnem iin, gelir ve giderlerini tahmin
eden, bunlarn yrtlp uygulanmasna nceden izin veren hukuki bir belgedir. adafl anlamdaysa klasik tanm ierisine, kaynaklarn etkin kullanmn salama, gelir dalmn dzeltme, ekonomik istikrar salama gibi unsurlarn
da eklenmesi gerekmektedir.
Devlet btesinin klasik ifllevlerini deerlendirmek
Klasik anlamda devlet btesinden baflarmasn
istediimiz grevler, siyasi, hukuki, mali ve denetim grevleridir. Siyasi ifllev, yasama organnda parlamenterler ve siyasi partiler halkn isteklerini aklamalaryla ortaya kmaktadr. Hkmetler, vatandafllarn isteklerini hkmet programlar haline getirip bte araclyla brokrasiye uygulatmay amalamfl ve stlenmifl bir siyasal giriflimcidir. Hukuki ifllevse ilk olarak, her
lkede bteye iliflkin temel yetkilerin, ilkelerin
ve hukuksal snrlarn ilgili lkelerin anayasasnda belirlenmesinde belirginleflir. Btenin denetim ifllevse kamu hizmetlerinin amalar en iyi
gereklefltirecek biimde kullanlp kullanlmadnn ve amalara ynelik harcama ve gelirlerin
yasalara uygun bir biimde olup olmadnn
arafltrlmas ve sonularnn ortaya konmasn
iermektedir.
Devlet btesinin adafl ifllevlerini deerlendirmek
adafl anlamda devlet btesinden baflarmasn
istediimiz grevlerse kaynak tahsisinde etkinlii salama, ekonomik istikrar salama, gelir dalmnda adaleti salama ve kamu ynetimine
yardmc olma olarak sralanabilir. Kaynak tahsisinde etkinlii salama, kamu ve zel sektrn
retimiyle sosyal faydann en ok olmas iin alfllmasn gerektirir. Sosyal fayday oaltmak
iin, kamu kesiminin hangi ihtiyalar karfllamas gerektii, hangilerini zel sektre brakmasnn doru olacan arafltrp, btelerin buna gre dzenlemesi gerekmektedir. Gelir dalmnda adaleti salama ifllevi de piyasa ekonomisine
N
A M A
N
A M A
Trkiyede gider btesinin nasl hazrlandn

aklamak
5018 sayl Yasa gerei, bte sreci, Orta Vadeli Program hazrlk alflmalaryla bafllamaktadr.
Ana hatlaryla sre flu aflamalardan gemektedir: Orta vadeli programn hazrlanmas, orta vadeli mali plann hazrlanmas, bte teklifinin hazrlanmas, bte tasarsnn oluflturulmas, btenin Parlamentoda kanunlaflmas srelerinden
geer.
Trkiyede gelir btesinin nasl hazrlandn
aklamak
lkemizde gelir btesinin hazrlanmasnda yetki ve sorumluluk Maliye Bakanlna verilmifltir.
Gelir btesi bu bakanla bal Gelir Politikalar Genel Mdrl tarafndan hazrlanr. Devlet
btelerinde nce gider btesi iin gerekli deneklerin saptanmas, sonra gereksinme duyulan
gidere gre gelirin elde edilmesi yolu uygulanr.
nk; devlet egemenlik hakkna dayanarak gelir elde edebilir.
139
Kendimizi Snayalm
1. Orta Vadeli Programn hazrlanmasnda temel grevli kurum afladakilerden hangisidir?
a. Kalknma Bakanl
b. Bakanlar Kurulu
c. Baflbakanlk
d. Maliye Bakanl
e. Sayfltay
6. Afladakilerden hangisi btenin klasik ifllevlerinden birisidir?

a. Denetim ifllevi
b. Kaynak tahsisi ifllevi
c. Gelir dalm ifllevi
d. ktisadi istikrar ifllevi
e. fieffalk ilkesi
2. Orta Vadeli Program ka yllk perspektife sahiptir?

a. 6 yl
b. 5 yl
c. 3 yl
d. 2 yl
e. 8 yl
7. Afladakilerden hangisi btenin adafl ifllevlerinden birisidir?

a. Siyasi ifllevi
b. Hukuki ifllevi
c. Denetim ifllevi
d. Gelir dalm ifllevi
e. Yasallk ifllevi
3. 5018 Sayl Yasaya gre Bakanlar Kurulu orta vadeli

program hangi ayn sonuna kadar kabul etmelidir?
a. Temmuz
b. Ocak
c. Mart
d. Nisan
e. Mays
4. Kurumlarn hedefledikleri gelir tahminlerini gsteren cetvel hangisidir?
a. Gider cetveli
b. Gelir cetveli
c. Denge cetveli
d. Finans cetveli
e. Analitik cetvel
5. Afladakilerden hangisi Orta Vadeli Mali Planda yer
almaz?
a. Politika ncelikleri
b. Makro hedefler
c. Temel geliflme eksenlerini ve ana sektrler
d. yllk perspektif
e. Cetveller
8. Afladakilerden hangisi bte yasa tasarsnda bulunan belgelerden biri deildir?

a. Milli Bte Tahmin Raporu
b. Bte Gerekesi
c. Yllk Ekonomik Rapor
d. Orta Vadeli Mali Plan
e. Bte Yasa Metni
9. Bte komisyonunun ye says afladakilerden
hangisidir?
a. 15
b. 20
c. 30
d. 35
e. 40
10. Bte tasarsnn Bte Komisyonunda grfllme
sresi ka gndr?
a. 15
b. 25
c. 35
d. 45
e. 55
140
Kamu Maliyesi
Yaflamn inden
Okuma Paras
(Posta Gazetesi, 22 Aralk 2011)

2012 yl btesi kabul edildi.
2012 Yl Merkezi Ynetim Bte Kanunu Tasars,
TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaflt
012 Yl Merkezi Ynetim Bte Kanunu Tasars, TBMM
Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaflt. Kanuna gre, Trkiyenin 2012 ylnda bte giderleri 350 milyar
948 milyon, bte gelirleri 329 milyar 800 milyon, bte a 21 milyar 103 milyon, faiz dfl fazla da 29 milyar 146 milyon lira olacak.
Genel Kurulda, 2012 Yl Merkezi Ynetim Bte Kanunu, 134 ret, 1 ekimser oya karfln 318 oyla kabul edildi. Kanuna gre, Trkiyenin 2012 ylnda bte giderleri 350 milyar 948 milyon, bte gelirleri 329 milyar
800 milyon, bte a 21 milyar 103 milyon, faiz dfl
fazla da 29 milyar 146 milyon lira olacak.
Genel bte kapsamndaki kamu idareleri ile zel bteli idareler, aktarma yaplacak tertipteki denein yzde 20sine kadar kendi bteleri iinde denek aktarmas yapabilecek. Bu idarelerin yzde 20yi geen dier her trl kurum ii aktarmalarn yapmaya Maliye
Bakan yetkili olacak.
2012 yl yatrm programna ek yatrm cetvellerinde
yer alan projeler dflnda, herhangi bir projeye harcama
yaplamayacak. 2012de yatrm cetvellerinde yer alan
projeler ile denei toplu olarak verilen projeler kapsamndaki yllara sari ifllere 2012de bafllanabilmesi iin
proje ya da iflin 2012 yl yatrm denei, proje maliyetinin yzde 10undan az olamayacak. Kurulu gc 500
MW zerinde olan baraj ve HES projeleri, Gebze-Haydarpafla, Sirkeci-Halkal Banliy Hattnn yilefltirilmesi
ve Demiryolu Boaz Tp Geifli nflaat Projesi, Ulafltrma, Denizcilik ve Haberleflme Bakanlnca gereklefltirilecek flehir ii rayl ulaflm sistemleri ve metro yapm
projeleri ile dier demiryolu yapm projeleri bu kapsam
dflnda tutulacak.
denekleri bulunan Kylerin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi (KYDES) kapsamnda, kylerin altyap ihtiyalar iin l zel dareleri ya da Kylere Hizmet Gtrme Birlikleri, Su Kanalizasyon ve Altyap Projesi (SUKAP) kapsamnda belediyelerin ime suyu ve atksu projelerini gereklefltirmek zere ller Bankas Anonim fiirketine tahakkuk ettirilmek suretiyle kullandrlacak. SUKAP kapsamnda ihtiya duyulmas halinde genel bte
kapsamndaki ilgili kamu idaresi btesine ya da zel
bteli idareler btesine denek aktarlabilecek. Bu
kapsamda ilgili idarelere yaplan hazine yardmlar, haczedilmeyecek ve zerine ihtiyati tedbir konulamayacak.
Analitik Bte Snflandrmas

Bte ve bteleme zerine ok eflitli tanmlar yaplmakla birlikte Devlet btesi, 1050 sayl Muhasebe-i
Umumiye Kanununda Devlet daire ve kurumlarnn
yllk gelir ve gider tahminlerini gsteren ve bunlarn
uygulanmasna ve yrtlmesine izin veren kanun fleklinde, 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununda belirli bir dnemdeki gelir ve gider tahminleri
ile bunlarn uygulanmasna iliflkin hususlar gsteren ve
usulne uygun olarak yrrle konulan belge olarak
tanmlanmfltr.
Bu tanmlardan yola kldnda bte kanununda,
Devletin yapmakla ykml olduu hizmetler iin gerekli giderler, bu giderleri yapmak iin ihtiya duyulan
kaynan hangi gelirler ile karfllanaca, bunlarn uygulanmas ve yrtlmesine iliflkin hkmlerin yer almas gerektii anlafllmaktadr.
Gelir ve giderlerin btelerde ok eflitli flekillerde gsterilmesi mmkn bulunmaktadr. rnein sadece yaplacak giderler alt alta sralanabilir, hangi kurumlar
eliyle bu hizmetlerin yrtld ayr olarak gsterilebilir, Devletin yapt giderlerin ekonomik anlamda ne
ifade ettiine gre bir ayrm yaplabilir, Devletin hangi
amalarla ne kadar gider yapt belirlenebilir. flte tm
bunlarn bte snflandrmasyla ortaya konulabilmesi
mmkn olmaktadr. Giderlerin ve gelirlerin belirli bir
sistematik iinde snflandrlmas ve ayn trdeki giderlerin ve gelirlerin kolaylkla toplanabilmesi ve gelir, gider, ak istatistiklerine ulafllabilmesi iin de bte kodlamalar gelifltirilmifltir.
Bteleme sistemleri ve kodlama sistematiinin tarihsel
geliflimi incelendiinde bte snflamasnn Trk Bte
Sisteminde ok deiflik aflamalar geirdii grlmektedir.
Trk Bte sisteminde 1850 tarihinden sonraki Osmanl Btelerinin Muvazene Defteri, Muvazene-i
Umumiye, Muvazene-i Umumiye Kanunu adlaryla;
Cumhuriyet dnemi btelerinin 1945 mali ylna kadar yine Muvazene-i umumiye Kanunu adyla dzenlendii grlmektedir.
1961 ylnda planl kalknma modeli dorultusunda Devlet Planlama Teflkilatnn kurulmasyla birlikte hazrlanan 5 yllk kalknma planlar ve yllk programlar, btenin hazrlanmasnda temel kriter oluflturmufltur.
Btenin denetim, ynetim ve planlama arac olarak
hizmet etme zelliine gre; geleneksel (klasik) bte,
performans bte, program bte sistemlerinden sz
edilmektedir.
lkemizde 1920-1963 yllar arasnda uygulanmfl olan geleneksel bte sisteminde kamu harcamalar kurumlar baznda sadece harcama kalemlerine gre snflandrlmfltr.
1920 yl btesinde daireler sralanmakta fasl numaralar bu sralamaya gre mteselsilen devam etmekte ve
yeterince maddeye ayrlmaktadr.
1924-1949 yllarnda bteler muhassesatn nevi (denein eflidi), fasl (blm), ksm (madde) olarak
dzenlenmifltir.
1949-1963 yllar btelerinde istatistiki bilgi derleme
nem kazanmfl ve kodlama dzenine geilmifltir.
1949 yl btesinde denein eflidindeki ksmlar ayrm esas alnmfl, genel ve katma btelerin tmnde
ayn ayrm ve numaralandrmann uygulanmas ngrlmfltr. Bu amala 101-600 nc blmler cari, 700
nc blm yatrm, 800 nc blm Devlet borlar
iin ayrlmfltr.
1964-1972 yllar bteleri 5 yllk kalknma planlarnn
yaplmaya bafllamasyla birlikte hizmet bteleri esasnda hazrlanmfl ve (A) cetvelinde; cari, yatrm, transfer ayrm yaplmfltr. Devlet borlar transferlerde yer
almfl, blm saylar azaltlmfl, maddeler daha ayrntl
hale getirilerek oaltlmfltr.
1973 ylnda geleneksel bte sisteminin salad parasal denetim, performans bte sisteminin hizmet verimlilii ve etkinliin denetimi fonksiyonlarnn yannda btenin stratejik bir planlama arac olarak kullanlmasn
amalayan program bte sistemine geilmifltir. Program bte sisteminde (A) cetveli cari (personel+dier
cari), yatrm, transfer ayrmyla 100ler 10lar ve 1ler
fleklinde kodlanmfl, ancak deneklerin kullanmnda
yaflanan skntlardan kaynaklanan yl ii bte ifllemlerindeki aflr artfl ve o yllarda ifllemlerin bilgisayar ortamnda yaplmas imkan bulunmamas dolaysyla kesin
hesap kanunlar karlamamas nedenleriyle 1975 ylnda 1ler dzeyi uygulanmasndan, vazgeilmifltir. Daha
sonra kurulufllara inisiyatif verme ve ifllem ykn hafifletme amacyla 1985 ylnda btenin 10lar dzeyinde
kanunlaflmas uygulamas terkedilmifl, ancak kesin hesaplar 10lar dzeyinde karlmaya devam etmifltir.
1995 ylnda kamunun yeniden yaplandrlmasn amalayan Kamu Mali Ynetim Projesi kapsamnda yeni bir
bte snflandrmas zerine alflmalar bafllatlmfl,
1998 ylnda IMF uzmanlaryla birlikte alfllarak GFS
(Government Finance Statistics) Devlet Mali statistikleri esasna dayal bir snflandrma modeli ortaya konulmufltur. Bu snflandrmann 1999 ylnda 4 kuruluflta
test edilmesi kararlafltrlmfl ancak, proje hedeflerindeki deifliklikler nedeniyle, pilot olarak seilen kurulufl-
141
lardan sadece Hacettepe niversitesinde otomasyon

destei olmakszn test edilerek kesin hesap karlmfltr. Daha sonra bu uygulamaya bir sre ara verilmifl ve
Avrupa Birliine katlm srecinde bte kodlamasnn
uluslararas standartlara uygun hale getirilmesi gereklilii ortaya kmfltr. 1998 ylnda tamamlanmfl olan yeni bte kod yaps yeniden gzden geirilerek GFS deki deiflikliklere ve Avrupa Birliinde uygulanan ESA95
(European System of ntegrated Economic Accounts)
standardna uygun hale getirilmifltir.
Yeni bte kodlamasn tanmlamak gerekirse yeni kodlama bir alt yap alflmasdr. Bu kodlamayla yeni ve istenilen bteleme sistemlerini uygulamak mmkn olabilecektir. Yeni bte kodlamasnn getirdii nemli yenilikler, detayl bir kurumsal kodlamayla program sorumlularnn tespitine imkan vermesi, mevcut btede
var olmayan fonksiyonel snflandrmann salanmas,
ayn kodlamann konsolide bteli kurulufllar dflndaki
kurulufllarda da uygulanabilir olmas, uluslararas karfllafltrmalara imkan vermesi ve lmeye ve analize elveriflli olmas olarak sralanabilir. Bu zellikleri ve zellikle de analize elveriflli istatistiki veriler retmeye imkan
vermesi nedenleriyle yeni bte kodlamas Analitik Bte Snflandrmas olarak adlandrlmfltr.
Analitik bte snflandrmas; kurumsal snflandrma,
fonksiyonel snflandrma ve ekonomik snflandrma
olmak zere ana grupta oluflmakta olup, fonksiyonel snflandrma ile ekonomik snflandrma arasnda
ayrca finansman tipi snflandrma yer almaktadr.
Konsolide bte kapsamndaki kurum ve kurulufllarn
2004 Yl Bteleri Analitik Bte Snflandrmasna gre hazrlanarak kanunlaflmfl ve 01.01.2004 tarihinden
itibaren yrrle girmifltir.
Analitik bte snflandrmasnn;
- 01.01.2005 tarihinden itibaren mahalli idareler, sosyal gvenlik kurumlar, dzenleyici ve denetleyici
kurumlar ile zel bteli kurum ve kurulufllarda,
- 01.01.2006 tarihinden itibaren dner sermayeli kurulufllar ile dier kurum ve kurulufllarda (kamu iktisadi teflebbsleri hari) tamamen uygulamaya geirilmesiyle, genel devlet tanmna giren tm kurum ve kurulufllarn mali planlarnn ve mali raporlarnn uluslararas standartlara uygunluu salanarak konsolide edilebilir hale getirilmesi, performans
esasl btelemeye temel teflkil edebilmesi ve mali
yapda saydamln ve hesap verilebilirliin salanmas hedeflenmektedir.
Analitik Bte Snflandrmas Eitim El Kitab
(www.bumko.gov.tr)
142
Kamu Maliyesi
1. a
Sra Sizde 1
Devlet btesinin klasik tanmnda btenin mali, siyasi ve hukuki amalar ne karken, gnmzde bte
tanmnda, kaynaklar daha etkin tahsis etmek, gelir dalmnda adaleti salamak, ekonomide istikrar salamak, kamu ynetiminde bir ara olarak kullanlmak gibi yeni ifllevler zerinde durulmaktadr.
2. c
3. e
4. b
5. e
6. a
7. d
8. d
9. e
10. e
Yantnz yanlfl ise, Orta Vadeli Program konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Gider Btesinin Hazrlanmas konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Orta Vadeli Mali Plan konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Btenin Klasik fllevleri
Yantnz yanlfl ise, Btenin adafl fllevleri
Yantnz yanlfl ise, Bte Yasas ve Ekleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Merkezi Ynetim Bte
Tasarsnn TBMMde Grfllmesi konusunu
Yantnz yanlfl ise, Merkezi Ynetim Bte
Tasarsnn TBMMde Grfllmesi konusunu
Sra Sizde 2
Btenin siyasi ifllevi sadece demokratik lkelerde geerlidir. nk halkn isteklerinin ve rzasnn btelerde yer bulabilmesi ancak demokratik haklarn kullanmyla gerekleflebilmektedir. rnein, baz bask gruplarnn, temsil ettikleri grubun istekleri ve karlar iin
lobi faaliyetleri yapmas, konferanslar dzenlemesi ya
da gsteriler yapmas demokratik yntemlerle btelerin etkilenmesine rnektir. Ancak, rnein, totaliter rejimlerde, bte yaplsa bile, bu bteler, halkn demokratik haklar kullanmas sz konusu olmad iin, byk olaslkla sadece diktatrn istedii ve flekillendirdii bte olacaktr. Devlet btelerinden siyasi olarak
beklenen grev, halkn istekleriyle uyumlu ve halkn
ihtiyalarn karfllayan bir ara olmasdr.
Sra Sizde 3
Tm bte ifllemlerinin yukarda saylan yasalara, tzklere ynetmeliklere uygun yaplmas ve uygun yaplmayan ifllemleri ve kiflileri de cezalandrmas btenin hukuki ifllevidir. Hukuki ifllevin bir baflka adan
nemi, bte uygulamasnda kamu ile vatandafllar arasnda ortaya kabilecek uyuflmazlklarn da hukuki erevede ilgili yarg organlar tarafndan zmlenmesidir.
Sra Sizde 4
Btenin klasik ifllevleri yannda, gnmz modern
devletlerinde adafl ifllevleri de bulunmaktadr. zellikle devlet anlayflnda meydana gelen deiflmelerle
birlikte devlet btelerine klasik ifllevlerin dflnda baz
yeni ifllevlerde yklenmeye bafllanmfltr. Devlet bteleri gnmzde kaynaklar daha etkin tahsis etmek, gelir dalmnda adaleti salamak, ekonomide istikrar
salamak, kamu ynetiminde bir ara olarak kullanlmak gibi yeni ifllevleri zerine almfltr.
Akdoan, Abdurrahman. (1993). Kamu Maliyesi, Gazi
Bro Kitapevi, Ankara.
Batrel, mer Faruk. (1990). Kamu Btesi, M.. Nihad Sayr -Yayn ve Yardm Vakf Yayn No:444637, 6. Bask, stanbul.
Bulut, Cihat. (2002). Kamu Aklar, DR Yaynlar,
stanbul.
Bulutolu, Kenan ve Kurtulufl, Ercifl. (1991). Bte ve
Kamu Harcamalar, Filiz Kitabevi, stanbul.
Coflkun, Glay. (1978). Kamu Mali Ynetimi, Trkiye
ve Orta Dou Amme daresi Enstits Yaynlar, No:
171, Ankara.
Coflkun, Glay. (2000). Devlet Btesi Trk Bte Sistemi, Turhan Kitabevi Yaynlar, 6.Bask, Ankara.
Coflkun, Glay. Kamu Mali Ynetimi, Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits Yaynlar.
Coflkun, Glay.(2000). Devlet Btesi-Trk Bte Sistemi, 6.Bask, Turhan Kitabevi, Ankara.
Erginay, Akif. (1994). Kamu Maliyesi Kamu Gelirleri,
Kamu Giderleri, Devlet Btesi, Kamu Borlar, Maliye Politikas, Savafl Yaynlar.
Feyziolu, Bedii N. (1984). Bte, 7. Bask, Filiz Kitabevi, stanbul, 1984.
Grsoy, Bedri. (1980). Kamusal Maliye, kinci Cilt Bte, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, No. 436, Ankara.
lbafl, A. Kadir, Atilla nan, Vural fiahbenderolu, (2006),
Aklamal ve Gerekeli Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu, Ankara.
Kamil Mutluer, Erdoan ner, Ahmet Kesik, (2005).
Bte Hukuku, stanbul Bilgi niversitesi Yanlar
No:99 stanbul.
Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, Mali Reformlar Kapsamnda Yeni Bteleme Anlayfl Merkezi Ynetim btesi ve ok Yll Bteleme, 29/30 Haziran, ANKARA
Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, Ulusal ve Uluslararas alflmalar Iflnda Kamu
Maliye Ynetimi ve Kontrol Kanunu, fiubat 2004,
ANKARA
www.maliye.gov.tr
www.muhasebat.gov.tr
www.bumko.gov.tr
www.saystay.gov.tr
www.tbmm.gov.tr
143
144
Kamu Maliyesi
Ek 1
Orta Vadeli Program (2012-2014)
Kamu Finansmanna liflkin Temel Byklkler
(Milyar TL)
2011
2012
2013
2014
Merkezi Ynetim Bte Dengesi
-22,2
-21,1
-21,7
-18,1
Merkezi Ynetim Bte Gelirleri
290,9
329,8
359,4
390,5
Merkezi Ynetim Bte Harcamalar
313,2
350,9
381,1
408,6
Toplam Kamu Faiz Dfl Fazlas (Program Tanml)
15,3
15,8
19,8
26,4
Merkezi Ynetim Btesi Faiz Dfl Fazlas (Program Tanml)
11,8
14,8
18,2
24,2
Merkezi Ynetim Btesi Gelirleri (Program Tanml)
282,4
315,4
346,3
377,8
Merkezi Ynetim Btesi Faiz Dfl Harcamalar (Program Tanml)
270,6
300,6
328,1
353,6
Dier Kamu Faiz Dfl Fazlas (Program Tanml)
3,5
1,0
1,6
2,2
Toplam Kamu zellefltirme Gelirleri
4,3
12,5
12,6
12,8
(GSYH'ya Oran, %)
2011
2012
2013
2014
Merkezi Ynetim Bte Dengesi
-1,7
-1,5
-1,4
-1,0
Merkezi Ynetim Bte Gelirleri
22,7
23,1
22,9
22,5
Merkezi Ynetim Bte Harcamalar
24,4
24,6
24,2
23,6
Toplam Kamu Faiz Dfl Fazlas (Program Tanml)
1,2
1,1
1,3
1,5
Merkezi Ynetim Btesi Faiz Dfl Fazlas (Program Tanml)
0,9
1,0
1,2
1,4
Merkezi Ynetim Btesi Gelirleri (Program Tanml)
22,0
22,1
22,0
21,8
Merkezi Ynetim Btesi Faiz Dfl Harcamalar (Program Tanml)
21,1
21,1
20,9
20,4
Dier Kamu Faiz Dfl Fazlas (Program Tanml)
0,3
0,1
0,1
0,1
Toplam Kamu zellefltirme Gelirleri
0,3
0,9
0,8
0,7
Sosyal Gvenlik Primleri Hari Vergi Yk (Red ve adeler Hari)
20,0
20,0
20,0
19,8
Sosyal Gvenlik Primleri Dahil Vergi Yk (Red ve adeler Hari)
27,3
27,1
27,1
26,9
AB Tanml Genel Ynetim Nominal Bor Stoku
39,8
37,0
35,0
32,0
KAMU MALYES
Amalarmz
N
N
N
N
N

Devlet borcu kavramn tanmlayabilecek,
Devlet borlanmasnn nedenlerini aklayabilecek,
Devlet borlarnn hangi alardan snflandrldn aklayabilecek,
ve dfl borlarn eflitlerini aklayabilecek,
Etkin bor ynetiminin kapsamn deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Devlet borlanmas
Bte a
Kamu kesimi borlanma gerei
Ksa vadeli bor
Uzun vadeli bor
Bor stoku
Bor servisi
Ksa vadeli avans
Borcun rfinansman
indekiler
Kamu Maliyesi
Devlet Borlanmas
DEVLET BORCU KAVRAMI

DEVLETN BORLANMA
NEDENLER
KAMU KESM BORLANMA
GERE
DEVLET BORLARININ
SINIFLANDIRILMASI
BORLANMA
DIfi BORLANMA
KAMU BOR YNETM
Devlet Borlanmas
DEVLET BORCU KAVRAMI
Devletin sahip olduu finansman kaynaklar ok eflitlidir. Bunlar; vergiler, harlar, resimler, flerefiyeler, parafiskal gelirler, mlk ve teflebbs gelirleri, para ifllemlerinden salanan gelirler, bafllar, para ve vergi cezalarndan oluflmaktadr. Gnmzde kamu harcamalarnn finansman asndan en nemli gelir kayna vergilerdir. Kamu gelirleri kamu harcamalarn karfllamaya yetmedii, bir baflka ifadeyle bte aklar sz konusu olduunda devletler borlanmak zorunda kalmaktadrlar. Zaman ierisinde yaflanan ekonomik geliflmelerin de etkisiyle borlanmann, devlet gelirleri iindeki nemi artmfl ve neredeyse vergilemenin alternatifi konumuna gelmifltir. Son yllarda hemen hemen tm lkelerde devlet borlarnn srekli olarak ve hzla artt gzlenmektedir. Gnmzde hkmetler, kamusal faaliyetleri finanse etmek amacyla ek kaynaa ihtiya duyduklarnda borlanmay,
vergilemeye bir alternatif olarak grmektedirler. Bu nedenle bu nitede borlanma konusunda ayrntl bilgiler yer alacaktr.
Borlanma, belli bir sre sonra denmek zere para ya da benzeri deerli fleylerin dn alnmasdr. Bor kavram; kelime olarak, taraflar arasnda varlan bir
anlaflmayla bir tarafn para gibi deerli bir fleyi belirli bir sre iin dier tarafa
dn vermesi anlamn taflmaktadr. Baflka bir flekilde tanmlamak gerekirse bir
amac gereklefltirmek, baflka sebeplerle eldeki kaynaklarn yetersizliinden dolay kifli ya da kurumlardan kaynak teminidir.
Devlet borcu ise devlet ya da benzeri kamu tzel kiflileri tarafndan akdolunan
bortur. Devlet borcu devletin, belirlenen bir takvime gre, nceden belirlenen
haklarn sahiplerine faiz ya da anapara demeleri yapmasna iliflkin yasal bir ykmlldr. Devlet borcu en basit tanmyla devletin gelirleri, giderlerini karfllamad zaman, zel ekonominin eflitli birimlerinden ya da dfl kaynaklardan kredi almas yoludur. Literatrde, devlet borcu kavram yerine kamu kredisi, kamusal kredi, kamu borcu gibi deyimler birbirleriyle ayn anlamda kullanlmaktadr.
Devlet borlanmasn asla gerek bir gelir kayna olarak grmeyen klasik maliyeciler, devletin asl gelir kaynan vergi ve vergi benzeri gelirlerin oluflturduunu ifade etmektedirler. Modern mali yaklaflma gre devlet borlanmasysa, vergilendirmenin snrna eriflildii, vergi almann mmkn olmad dnemlerde, olaan finansman kaynaklarnn eksikliini tamamlamak zere, vergilemeye alternatif
olarak da alnabilmektedir.
Devlet Borcu: Devlet ya da

benzeri kamu tzel kiflileri
tarafndan akdolunan
bortur.
148
Kamu Maliyesi
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Klasik maliyeciler
devletin borlanmasna neden scak bakmamaktadrlar?
SIRA SZDE
Devletin borlanmas aslnda baz alardan zel borlanmaya benzemektedir.
fi N E L M
ncelikle Dher
iki borlanma da ihtiyalarn giderilmesi amacyla yaplmaktadr.
Her ikisinde de bor olarak alnan deer belli bir zaman sonra geri denecektir.
S O R Uborlanmasnda da zel borlanmada da bor alan ve veren araSon olarak devlet
sndaki gven iliflkisi borlanmann temelini oluflturmaktadr. Ancak, devlet borlaryla zel borlarn
arasnda temel baz farkllklarn olduu da unutulmamaldr.
DKKAT
Devletin borlanmasnn nedeni topluma hizmettir, borlanmann miktar genellikle olduka byktr, borlanma vadesi genellikle zel borlanmaya gre daha
SIRA SZDE
uzundur, devlet
zorunlu olarak da bor alabilir ve baz durumlarda devlet borcunu geri demeyebilir. zel borlanmalardaysa, borlanma nedeni zel amalardr.
BorlanmaAMALARIMIZ
miktar snrldr, borlarn vadesi devlet borlanmasna gre daha ksadr, borlanma gnll olarak yaplr ve borcun bafllangcnda belirlenen flartlarda
daha sonra deifliklik yaplamaz.
Yukarda
K da
T ifade
A P edildii gibi, vergi ve borlanmann her ikisi de kamu geliridir ve temel olarak kamunun finansman ihtiyacnn karfllanmas amacyla kullanlr. Ancak, teorik olarak vergi ve borlanmay birbirinden ayran ok nemli baz
farkllklarT bulunmaktadr.
Bilindii gibi vergi gelirleri, devlet iin srekli ve kesin
ELEVZYON
bir finansman kaynadr. Vergiler zorunlu olarak toplanrlar, tm kamu hizmetleri iin kullanlrlar, vergilerin yk flimdiki nesiller zerindedir ve genellikle yurt ii
kaynaklardan elde edilirler. Buna karfllk borlanma gelirleri, devlet iin geici bir
NTERNET
finansman kaynadr.
Bir baflka ifadeyle vadeleri dolduu zaman faiziyle beraber
geri denmek zorundadr. Borlanma vergilemenin aksine genellikle (baz istisnalar olmakla birlikte) gnll katlmlardan oluflur, kullanm yerleri genellikle belM A K A L E yk gelecek nesillere kayabilir ve borlanma yurt ii ve yurt
lidir, borlanmann
dfl kaynaklardan elde edilebilir. Devlet borlanmasyla ilgili bu karfllafltrmalar
fiekil 8.1de yer almaktadr.
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
fiekil 8.1
Devlet Borlanmas
ve Karfllafltrmalar
DEVLET BORCU
Borlanmann nedeni topluma hizmettir
Miktar byktr
Vadesi genellikle zel borlanmaya gre
daha uzundur
Zorunlu olarak alnabilir
Baz durumlarda devlet borcunu geri
demeyebilir
ZEL BOR
Borlanma nedeni zel amaldr
Miktar snrldr
Vadesi devlet borlanmasna gre daha
ksadr
Gnlldr
Bor bafllangcnda belirlenen flartlarda
geri denmek zorundadr
BORLANMA
VERG
Geici bir finansman kaynadr.

Gnll katlmlardan oluflur
Kullanm yeri genellikle bellidir
Yk gelecek nesillere kayabilir
Yurt ii ve yurt dfl kaynaklardan elde
Devlet iin srekli ve kesin bir finansman

kaynadr
Zorunlu olarak toplanr
Tm kamu hizmetleri iin kullanlr
Yk flimdiki nesiller zerindedir
Genellikle yurt ii kaynaklardan elde
edilir
edilebilir
149
8. nite - Devlet Borlanmas
DEVLETN BORLANMA NEDENLER

Gnmzde borlanma, klasik iktisadi yaklaflmn savunulduu gibi sadece uzun
srede verimli saylan devlet yatrmlarnn finansmannda deil, tm kamu giderlerinin finansmannda kullanlmaktadr. Borlanma nedenleri, lkeden lkeye ve
dnemden dneme deiflebilmektedir. rnein; geliflmekte olan lkeler zellikle
kalknmann finansmanna odaklanarak; byk lekli yatrmlar iin gerekli olan
sermaye birikiminin ve bilgi birikiminin olmamas, askeri harcamalarn fazla olmas, yeterli hammadde ve ara malna sahip olmamalar ve demeler bilanosundaki
aklar nedeniyle borlanmaya baflvurabilmektedirler. Geliflmifl lkeler ise geici
bte aklarnn kapatlmas, byk projelerin finansmannn salanmas ve olaanst giderlerin karfllanmas amacyla borlanmaya baflvurabilmektedirler. Ancak,
devletin borlanma nedenlerini genel olarak; bte aklar, kalknmann finansman, olaanst giderlerin finansman, kamu gelirlerinin zaman bakmndan
denklefltirilmesi, bor demek iin borlanma, maliye politikas arac olarak borlanma, gibi sralayabiliriz (Bkz. fiekil 8.2).
fiekil 8.2
Devletin Borlanma Nedenleri
Devletin
Borlanma
Nedenleri
bte aklar
kalknma finansman
olaanst giderlerin finansman
kamu gelirlerinin zaman bakmndan denklefltirilmesi
bor demek iin borlanma
maliye politikas arac olarak borlanma
Devletin borlanma nedenleri arasnda bte aklarnn finansman nemli bir

yer tutmaktadr. Kamu harcamalar ve kamu gelirleri arasnda her zaman bir dengenin salanmas sz konusu olmamaktadr. Harcamalarnn bte gelirlerini aflt ya da gelirlerin harcamalar karfllayamad durumda devlet btesi ak vermekte, bu durum ilave finansman ihtiyacn arttrmaktadr. Bir lkede bte an yaratan pek ok neden bulunabilir. Bunlarn baflnda zaman ierisinde kamusal
ihtiyalarn artmas ve devlet anlayflnda meydana gelen deiflimle beraber (refah
devleti anlayflnn benimsenmesiyle birlikte sosyal refahla ilgili harcamalarn artfl) devletlerin daha ok mal ve hizmet retir duruma gelmeleri gsterilebilir. Harcamalardaki artfllar karflsnda kamu gelirlerinin yetersizlii ya da etkinsizlii ise
bte aklarn yaratan dier bir nemli nedendir. Bunlara ilave olarak; hzl nfus artfl, mali disiplinin salanamamas, harcama ve gelirler konusunda denetim
eksiklii, tasarruflarn byme hzn karfllamada yetersiz kalmas, kamu iflletmelerinin ve sosyal gvenlik harcamalarnn bteler zerinde yaratt ykler, ekonomik krizler, yksek enflasyon ve faiz oranlarnn yksekliinin bte zerinde
yaratt basklar, vergi sisteminden kaynaklanan baz sorunlarn varl (vergi bilincinin yaygn olmamas, vergi idaresinden kaynaklanan sorunlar, kayt dfllk,
vergi gelirlerindeki istikrarszlk, vergileme kapasitesinin azl vb) nedenler de
bte aklarn oluflturan temel nedenler arasnda saylabilir.
Bte a en basit
tanmyla kamu
harcamalarnn kamu
gelirlerinden yksek
olmasdr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
150
Kamu Maliyesi
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
D fi N E L M
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
N N
K T A P
S O R U
NTERNET
T EDLEKVK ZA YT O N
NTERNET
NTERNET
N N
NTERNET
DKKAT
AMALARIMIZ
DevletAMALARIMIZ
asndan nc borlanma nedeni olaanst giderlerin finansmandr.
Devlet baz dnemlerde yksek miktarda gelire ihtiya duyabilir. rnein; doal
M A K A L Edevletin harcamalarn bir anda ve ok nemli miktarlarda artafetler ve savafllar,
T SZDE
A P
rabilir. Bu KSIRA
durumlarda
borlanmaya kanlmaz olarak ihtiya duyulmaktadr.
Btenin uygulanmas srasnda ortaya kabilecek baz uyumsuzluklar nedeniyle de devlet,
ksa sreli olarak borlanma yoluna baflvurabilir. Bir baflka deyiflle
D fi N E L M
T E L E V Z Ydzenli
ON
devlet, btesini
bir flekilde uygulayabilmek iin btenin ksa sreli gelir
gider dengesini salayabilmek amacyla borlanma yaplabilmektedir. Bu durum
S O R U
kamu gelirlerinin
zaman bakmndan denklefltirilmesi amacyla borlanmadr.
Kamu gelirlerinin
bakmndan denklefltirilmesi ve geici bte aklarnn kapatD K K Azaman
T
lamas amacyla Merkez Bankasndan ksa vadeli avans imkan kullanarak karfllamas,
Merkez Bankasnn
karfllksz para basmas anlamna gelmekte olup, enflasyonist baskSIRA
M A KSZDE
ALE
lar artrarak uzun vadede ekonomik istikrara zarar veren bir uygulamadr. Trkiyede bu
yolla borlanma 25.04.2001 tarihli Merkez Bankas Kanunu ile yrrlkten tamamen kaldrlmfltr.AMALARIMIZ
N N
Borcun Rfinansman:
Borcun deme zamannda
Tyaflanan
E L E V Zfinansal
Y O N skflklk
nedeniyle sresi gelen
borlarn yeniden
borlanmayla kapatlmasna
borcun rfinansman denir.
MAKALE
NTERNET
NTERNET
K T A P
NTERNET
SIRA SZDE
Devlet borlanmasnn
bir dier nedeni, kalknmann finansmannn salanmasSIRA
SZDE
K
T
A
P
dr. Geliflmekte olan lkeler, yapsal bir takm zellikleri dolaysyla kalknmann finansmannAMALARIMIZ
salayacak yeterli tasarruf birikimine sahip deildirler. Planlanan byme hzna Deriflebilmek
iin, bu lkelerde yaplmas gereken byk hacimli ve zel
fi N E L M
T E L E V Z Yverimsiz
ON
sektr tarafndan
olarak grlen yatrmlarn bir ksm devlet eliyle gereklefltirilmektedir.
K T Uzun
A P sreli ve yksek maliyetli bu kamu yatrmlarnn borlanS O R U
mayla finanse
edilmesi, geliflmekte olan birok lke iin kanlmaz olmaktadr.
Borlanma Tyoluyla
fonlar verimli yatrmlarda kullanlrsa yatrm kendi kendini
EDLEKVK AZ salanan
YT O N
finanse etmifl olacaktr. Bu nedenle devletin yapmfl olduu verimli yatrmlarn, vergiler
yerine borlanma
ile finanse edilmesi, borlanmaya karfl kan klasik maliyeciler tarafnSIRA
M A KSZDE
ALE
dan bile kabul grmektedir.
Gelirlerin toplanamad
AMALARIMIZ
dnemlerde yaplan kamu
harcamalarnn
finansmann salamak iin
MAKALE
hazine, baz bor
SIRA
Kkaynaklarna
T SZDE
A P baflvurur.
Hazine, ksa sreli
dengesizlikleri ortadan
kaldrmak iin gerekli bu
D fi N E L M
Merkez
T finansman
E L E V Z Y ihtiyacn
ON
Bankasndan ksa vadeli
avans kullanarak
S O R U
karfllamaktadr.
SIRA
M A K ASZDE
LE
S O R U
D fi N E L M
D olufltuu
KKAT
Bte aklar
durumda devletler, tasarruflarn yetersiz kalmas vergi politikalarnda deifliklikler yoluyla geliri artrmann zaman alc olmas nedeniyle borlanma seeS O R U
neini kullanmaktadrlar.
Aslnda borlanma alternatifi, kamu harcamalarnn kslmasnn
SIRA
SZDE
mmkn olmad durumlarda ve vergilendirmenin snrna eriflildiinde, yani ilave vergi
almann mmkn
olmad dnemlerde, dier kamu gelirleri ve normal devlet gelirlerinin
DKKAT
eksikliiniAMALARIMIZ
tamamlamak ya da vergilemeye alternatif olmak zere kullanlmaldr.
Kamu Gelirlerinin Zaman

KSIRA
T SZDE
A P
Bakmndan
Denklefltirilmesi: Kamu
gelirlerinin, giderlere uyumlu
AMALARIMIZ
olarak
D fi toplanamad
NELM
T zamanlarda
E L E V Z Y Oyaplan
N
ifllemlerdir.
SIRA
M A K SZDE
ALE
Kriz dnemlerinde
devlet borlar miktarnn nasl deiflmesini beklersiniz?
SIRA SZDE
Devletin borlanmas iin bir dier neden, sresi gelen borlarn denmesi iin
K T A P yoluna baflvurulmasdr. Borcun deme zamannda yaflanan fiyeniden borlanma
nansal skflklk nedeniyle sresi gelen borlarn yeniden borlanmayla kapatlmasna borcun rfinansman denir.
T E L E Vson
Z Y Oolarak
N
Borlanma
sadece devlete gelir yaratmak amacyla deil, maliye politikas arac olarak kullanlarak, ekonomiye mdahale etmek amacyla da yaplabilmektedir. rnein; devlet enflasyonun yksek olduu dnemlerde, ekonomideki para stokundaki fazlal gidermek iin borlanma yoluna baflvurabilir. Ya da
NTERNET
MAKALE
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L151
M

D fi N E L M
durgunluk dnemlerinde, ekonomideki atl fonlar harekete geirmek amacyla

S O R U
borlanabilir.
S O R U
D K K A T olmas, elBorlanma yoluyla elde edilen gelirin vergiye kyasla daha kolay elde edilebilir
de edildii dnemde olumsuz etkilerinin hemen ortaya kmamas ve siyasi gelecek beklentilerine uygun olmas nedeniyle hesapsz bir flekilde kullanlmas,
lkelerin
SIRA
SZDE bor yklerini hzla artrmfl ve borlanma konusunda tartflmalara sebep olmufltur.
Borlanma, maliye politikas arac olarak nasl kullanlabilir?
KAMU KESM BORLANMA GERE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
3
D fi N E L M
K T tm
A P birimlerin
Kamu kesimi borlanma gerei (KKBG), kamu kesimini oluflturan
toplam gelir ve gider durumlar arasndaki fark gstermekte ve kamu kesiminin
S O R Utoplam kamu
toplam borlanma ihtiyacn hesaplamakta kullanlmaktadr. KKBG,
T E L E V Z Y O toplam
N
kesimi aklarnn GSYHya oranlanmasyla llmektedir. Trkiyede
kamu kesimi finansman a; merkezi ynetim bte a, KTlerin
bte
a,
maDKKAT
halli idareler bte a, dner sermayeli iflletmeler bte aklar, sosyal gvenlik
kurulufllar aklar, iflsizlik sigortas fonu aklar ve fonlarn aklar
toplamndan
N T ESZDE
RNET
SIRA
oluflmaktadr. KKBG ise toplam kamu kesimi finansman aklarn GSYHya oranlanmasyla bulunmaktadr.
AMALARIMIZ
MAKALE
12
10
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
N T E RSZDE
NET
SIRA
AMALARIMIZ
Tablo 8.1 M A K A L E
Trkiyede Kamu
Kesimi Borlanma
Gerei
K T A P
Kaynak: Hazine Msteflarl
SIRA SZDE
DK fi NT E AL MP
N N
K T A P
DKKAT
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
2
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
-2
-4
MAKALE
Devletin borlanabilme yetkisine sahip olmas, borlanma konusunda snrsz

yetkilere sahip olduu anlamna gelmemektedir. Yetki snrlar afllarak gereklefltirilen devlet borlanmalar, borlanmasyla salanmas planlanan ekonomik yararlarn gerekleflmemesine ve hatta zararlarn ortaya kmasna neden olabilmektedir. Buradaki en byk sorun borlarn srdrlemez hale gelmesidir. Kamu bor
stokunun srdrlebilirlii genel olarak, kamu bor stokunun milli gelire orannn
uzun dnemde sabit kalmas olarak tanmlanabilir. Srdrlebilir bor stoku oran
bir ekonominin borlanmaya devam edip edemeyeceini ya da vadesi gelen borlarn yeniden borlanarak deyip deyemeyeceini ifade eder. Srdrlebilir bor
stoku oran her ekonomi iin ve stelik dnyada oluflan ekonomik koflullarn deiflimine paralel olarak deiflim gsteren bir kavramdr. Sonu olarak belirli bir dzeyi aflan bor, eer milli ekonomi asndan ekonomik dengeyi bozucu etkilere
sahip dzeye gelmiflse bu durumda borlanma asndan snrlandrma getirmenin
zorunluluu inkr edilemez.
MAKALE
152
SIRA SZDE
Kamu Maliyesi
D fi N E L M
Kamu kesimiSIRA
borlanma
SZDE gerei nasl hesaplanmaktadr?
DEVLET BORLARININ SINIFLANDIRILMASI
D fi N E Lvadeleri,
M
Devlet borlarn
gnlllk esas ve elde edildikleri kaynaklar asndan
snflandrabiliriz (Bkz. fiekil 8.3).
S O fiekil
R U 8.3
Devlet Borlarnn
DKKAT
Snflandrlmas
SIRA SZDE
S O R U
DKKAT
Vadelerine gre
N N
Gnlllk
durumuna gre
Elde edildikleri
kaynaklara gre
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
ksa vadeli
gnll
borlanmalar
i borlar
K T A P
uzun
K Tvadeli
A P
zorunlu
borlanmalar
dfl borlar
TELEVZYON
TELEVZYON
AMALARIMIZ
Vadeleri Asndan Devlet Borlarnn Snflandrlmas

NTERNET
Ksa vadeli borlara dalgal
borlar da denilmektedir.
M A Knedeni,
A L E bu borlarn
Bunun
srekli olarak azalfl ve
ykselifller gstermesidir.
Uzun vadeli borlara

konsolide borlar ad da
verilmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Vadelerine gre borlar; ksa ve uzun vadeli borlar olarak ikili bir ayrma tabi tu N T E Rborcun
NET
tulabilir. Vade,
alnmasndan denmesine kadar geen sreyi ifade etmektedir. Bu ayrmda, sresi bir yla kadar olan borlar ksa vadeli borlar, sresi bir
yldan uzun olan borlarysa uzun vadeli borlar denir. Vade, borlanma asnM A K A alan
L E hem de veren asndan ok nemli bir kavramdr. nk;
dan, hem borcu
borlanmann flartlar borcun vadesine gre deiflecektir. rnein; ksa vadeli
borlarn faiz oran, uzun vadeli borlarn faiz oranna kyasla daha dflk olacaktr. Vadeler kriz dnemlerinde olduka ksalmaktadr.
Ksa vadeli borlarla uzun vadeli borlar, sreleri dflnda baflka alardan da
birbirlerinden ayrlr. Ksa vadeli borlar para piyasalarndan elde edilirken uzun
vadeli borlar sermaye piyasalarndan elde edilmektedir. Ayrca ksa ve uzun vadeli borlanmaya baflvurma nedenleri de farkllk gstermektedir. Ksa vadeli borlanmaya baflvurmann en nemli nedeni genellikle devletin gelir ve giderleri araSIRA SZDE
sndaki zaman
uyumsuzluunu gidermektir. Ayrca ekonomik durum uzun vadeli
borlanmaya elveriflli olmadnda ya da sermaye piyasalarndan borlanma olanaklar snrlysa,
vadeli borlanmaya hazrlk amacyla da ksa vadeli borD fi N E L uzun
M
lanma yoluna gidilebilir. Uzun vadeli borlanmadaysa ama, yrrlkte olan btenin gelir bakmndan yetersiz olduu durumlarda, gelirdeki yetersizlii kapatS O R U
mak ya da alt yap ve byk lekli yatrmlarn finansmann salamaktr.
Uzun vadeli borlar
D K K A T deme zamanlar yaklafltka ksa vadeli bor nitelii kazanrlar.
ToplamSIRA
bor
stoku ierisinde ksa vadeli borlarn orannn yksek olmas, geSZDE
nellikle ekonomide bir gven krizinin olduu ya da zellikle enflasyon konusunda olumsuz bekleyifllerin var olduu fleklinde yorumlanabilir. Vadelerdeki ksalAMALARIMIZ
n borlanma
asndan baz olumsuz etkileri bulunabilir. Eer devlet borlanmasna olan ihtiya srekli ve fliddetliyse, vadelerdeki ksalk, borlarn yl ierisinde
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
153
birka kez yinelenmesini zorunlu klabilir. Her yeniden borlanmaysa devlet asndan yeni maliyetler demektir. Bu durum borlarn maliyetlerinin tahminini olduka zorlafltracaktr. Borlanmann yl ierisinde yinelenmesi, faiz maliyetlerinin
yannda, idari yk ve maliyetler de douracaktr. Ayrca ksa vadeler, ikincil piyasalara gerek olmadn da dflndrebilir. Ancak, borlanma vadelerinin ksa olmas, ekonomi politikas gerei bilinli olarak tercih ediliyorsa (zellikle enflasyonun dflrlmeye alflld dnemlerde vadelerin ksa olmas, beklenmedik bir
flekilde yksek reel faiz denmemesi iin gerekli bulunabilir) bu durumun yukarda saylanlardan farkl deerlendirilmesi gerekmektedir.
Toplam bor stoku ierisinde ksa vadeli borlarn orannn yksek SIRA
olmasnn,
SZDE borlanma
asndan anlam ne olabilir?
D fi N E L M
Gnlllk Asndan Devlet Borlarnn Snflandrlmas
Devlet borlarn gnlllk asndan; gnll borlanmalar ve zorunlu borlanS O R borlanmasn

U
malar olarak ikiye ayrabiliriz. Daha ncede belirtildii gibi, devlet
vergileme gelirlerinden ayran nemli zelliklerden birisi, borlanmann herhangi
bir zorlamaya dayal olmadan gnll olarak yaplmasdr. BuD tr
borlanmalara
KKAT
gnll borlanmalar ad verilmektedir. Ancak baz durumlarda, devlet borlanmay zorunlu olarak da gereklefltirebilir. Yani, bor verecek kesimin iradesini dikkaSZDE
te almaz, borlanmann flartlarn kendisi belirler, bor verecekSIRA
birimler
de bu flartlara uymak zorunda kalr. Devlet, zorunlu borlanma yoluna giderken bankalarn,
sosyal gvenlik kurulufllarnn, zel sigorta kurulufllarnn kaynaklarna
AMALARIMIZbaflvurabilmektedir. nk; bu kurulufllarn kaynaklar gvenilir kaynaklardr. Zorunlu borlarn bir baflka flekli de zorlama tehdidiyle alnan borlardr. Bu borlanmada, piyasaya srlen borlanma ktlarnn satlmayan ksmnn zorla satlacann
duyurulK T A P
SIRA SZDE
masdr. Bu flekilde kifli ya da kurumlar, byle bir durumda daha fazla borlanma
senedi satn almak zorunda kalabileceklerini dflnr ve kendi iradeleriyle alabilirler. Manevi zorlama ile alnan borlarda, piyasaya srlen tahvilleri
EYL O MN karfl taT ED L Efi V NZalmak
rafn iradesine braklr. Ancak, kifli ve kurumlar zerinde manevi bir bask oluflturularak bu borlanma senetlerinin alnmas salanr. rnein; piyasaya srlen
S O R U
borlanma senetlerini alnmasnn, bir vatandafllk grevi olduu duyurulabilir.
N N
NTERNET
D K durumlarda
KAT
Borlanmada genel kural borlanmann gnll olmasdr. Devlet, baz
baz
kesimlerden zorunlu bor alabilmektedir. Zorunlu borlanmalarn varl, devlete duyuM A K A L E olabilir. Bu
lan gveni sarsar ve sonraki borlanmalarda devletin sknt yaflamasna
SIRA neden
SZDE
nedenle zorunlu borlanmalar dikkatle kullanlmas gereken borlanma trleridir.
N N
Elde Edildikleri Kaynaklar Asndan DevletAMALARIMIZ

Borlarnn
Snflandrlmas
Devlet borlarn elde edildikleri kaynaklar asndan i borlar ve dfl borlar olaK ise
T A lke
P
rak ikiye ayrabiliriz. borlar lke ii kaynaklardan, dfl borlar
dfl kaynaklardan elde edilen borlardr. Grld gibi, tanmda esas alnan unsur, borcun saland piyasann uyrukluudur. Borcun milli piyasadan ya da yabanc piTELEVZYON
yasadan salanp salanmadna baklarak bu ayrm yaplmaktadr.
Milli gelir asndan i ve dfl borlar karfllafltrldnda ise, i borlar, lke ierisinden salanan borlar olduu iin, milli gelirin kapsam ierisindedir. Bir dier
deyiflle alnmas ve denmesi durumlarnda lkenin toplam kaynaklarnda
bir deNTERNET
ifliklik yaratmamaktadr. Ancak, dfl borlanma bunun tam tersi ynde bir etki yaMAKALE
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
TDEL fiEVN ZE LY OMN

S O R U
NTERNET
DKKAT
MAKALE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
154
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Kamu Maliyesi
ratmaktadr. Dfl borlanma, alnd anda lkeye dflardan kaynak girifli saladndan, lke ekonomisinde olumlu bir etkide bulunurken denmesi srasnda milli gelirin bir ksmn lke dflna transfer etmektedir. Bu nedenle dfl borlanma yoluyla salanan
kaynaklarnn verimli yatrmlar iin kullanlmas gerekmektedir.
SIRA SZDE
Finansman yetersizliinin sz konusu olduu durumlarda, ilk nce i borlanmaya baflvurulmas gerektii dflnlebilir. borlar, devlet borlanmas ierisinde nemliD bir
fi Nyer
E L Mtutmaktadr. nk; i borlanma dfl borlanmaya gre daha
kolaylkla yaplabilmektedir. Ancak, bir takm nedenlerle ya i borlanmaya baflvurulmaz ya da i borlanma olanaklar olduka kstldr. Yani bazen ekonominin
S O R U
iinde bulunduu durum nedeniyle dfl borlanmaya baflvurmak kanlmaz olur.
D Kuluslararas
KAT
Dfl borlanma
iliflkiler sonucu doar ve ou zaman devletlerin kredi fizibiliteleri borlanmada nemli rol oynar.
N N
SIRA SZDE
BORLANMA
Borlanmann
Kaynaklar
AMALARIMIZ
Devletin i borlanma kaynaklarn drt grupta toplayabiliriz. Bunlar; bireyler, kamu kurum ve kurulufllar, bankalar, Merkez Bankas olarak sralanabilir. Bireylerin
devlete bor
salamak iin devlet tarafndan genellikle baz nlemleK vermelerini
T A P
rin alnmas gerekmektedir. Bu nlemlerden bazlarn devlet borlanma senetleri
iin belirlenen faiz orannn piyasa faiz oranndan yksek olmas, senetlerden elde
dilecek gelirlerin
istisna tutulmas ve yatrmcya ilave baz garantilerin
T E L E V Z Yvergiden
ON
salanmas olarak sralayabiliriz. Ayrca kiflilerin devlete olan gveni bu tercihin
yaplmasn glendirecektir.
lkemiz asndan i borlanma kayna olarak grlen kamu kurum ve kuru N T E R N E T sosyal gvenlik kurulufllar ve kamu iktisadi teflebbsleri girlufllar kapsamna,
mektedir. Bu kurum ve kurulufllarn fonlarnn ya da topladklar kaynaklarnn
nemli bir blmnn devlete bor salama ya da kredi amada kullanlmas, ilM Akurulufllarn
KALE
gili kurum ve
yasalarndan kaynaklanmaktadr.
Bankalar, devletin borlanmas asndan verimli ve gvenilir bir pazar olufltururlar. lkemizde devlet i borlanma senetlerinin en byk alcs da bankalardr.
Hazinenin, Merkez Bankasndan borlanmas iki flekilde olur; dorudan borlanma, dolayl borlanma. Dorudan borlanma, Hazinenin, Merkez Bankasndan
dorudan doruya nakit borlanmasdr. Buna parasal avans ya da Hazineye avans
ad verilmektedir. Dolayl borlanma ise Hazinenin borlanma amacyla kard
Hazine ktlarnn, Merkez Bankas tarafndan ak piyasa ifllemleriyle satn alnmas suretiyle gerekleflir. Hazinenin Merkez Bankasndan ksa vadeli borlanmas, baz lkelerin izin verdii bir uygulama olmakla birlikte, baz lkelerde parasal
disiplini bozaca gerekesiyle uygulanmamaktadr. nk; Merkez Bankasndan
ksa vadeli avans kullanm Merkez Bankasnn karfllksz para basmas anlamna
gelmekte olup, enflasyonist basklar artrarak uzun vadede ekonomik istikrara zarar veren bir uygulamadr. Bu nedenle Merkez Bankasnn temel grevi olan fiyat
istikrarn salamak ve bu dorultuda para politikalarn bamsz olarak yrtebilmek prensibiyle eliflen bu uygulama, lkemizde 1994 ylndan bafllayarak kademeli olarak snrlandrlmfl, 25.04.2001 tarihli Merkez Bankas Kanunu ile yrrlkten tamamen kaldrlmfltr.
Trkiyede 2007-2010 yllar arasnda i borlarn alclara gre dalm Tablo
8.2de yer almaktadr (%). Buna gre, lkemizde de bankalar devlet i borlanmasnda en byk alc konumundadr.
155
90
80
Tablo 8.2
Borlanmann
Alclara Gre
Dalm (%)
Bankalar
Resmi Kurumlar
zel Sektr
70
Kaynak: Hazine
Msteflarl
60
%
50
40
30
20
10
0
2007
2007.5
2008
2008.5
2009
2009.5
2010
Yllar
Borlanmann eflitleri
Trkiyede Kamu Finansman ve Bor Ynetiminin Dzenlenmesi Hakkndaki
4749 Sayl Kanuna gre devlet i borcu almaya yetkili olan kurum Hazine Msteflarldr. Devlet i Borlanma Senetleri (DBS) de Hazine tarafndan yurt iinde
ihra edilen borlanma senetlerinin tmn ifade etmektedir.
DBSler vadelerine, ihra yntemlerine, ihra edildikleri para birimi cinsine, faiz deme trlerine, zerinde kupon taflyp taflmamalarna ve ihra amacna gre
snflandrlabilmektedir. borlanma senetlerinin eflitli alardan eflitlendirilmesi bor ynetimi asndan, zellikle de yatrmc profilinin eflitlendirilmesi asndan son derece nemlidir. Farkl eflitlerde DBSlerinin ihra edilmesi borlanmay kolaylafltrmaktadr. fiekil 8.4de DBSlerinin eflitleri temel zellikleriyle ksaca
yer almaktadr.
fiekil 8.4
Vadeye gre
Hazine bonosu (vadesi 1 yldan ksa)

Devlet Tahvili (vadesi 1 yl ve daha uzun)
Para cinsine gre
Trk Liras
Dviz (Dviz cinsinden-dvize endeksli)
Kupon durumuna gre
skontulu senetler(Faiz demesi anapara ile vade sonunda

yaplr)
Kuponlu senetler (ara dnem demesi yaplan senetlerdir)
Faiz tipine gre
Sabit getirili (vade sonunda denecek faiz miktar borcun

bafllangcnda bellidir)
Deiflken Faizli (Faiz demesi bir deere endekslenir)
Finansman amacna gre
Nakit senetler (Bte finansman amacyla ihra edilen DBS)

Nakit Dfl senetler (Hazine hesaplarna nakit girifli
salamayan senetler)
DBSlerinin
eflitleri
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
K T A P
156
Kamu Maliyesi
S O R U
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
MAKALE
TELEVZYON
Deiflken faizli
borlanmann vadesi boyunca, yatrmcnn karfllaflabilecei faiz
D Ksenetler,
KAT
riskinin azaltlmas temeline dayanmaktadr.
N N
KDviz
Tcinsi
A ve
P dvize
endeksli senetler arasndaki

fark, dviz cinsinden
senetlerin borlanma ve
T demelerine
E L E V Z Y Oiliflkin
N
ifllemlerin dvizle
yaplmasna karfln, dvize
endeksli senetlerin
borlanma ve demelerinin
belirlenen kur zerinden
NTERNET
hesaplanan T zerinden
yaplmasdr.
MAKALE
Tablo 8.3
Bor Stoku-Dviz
Faiz Yaps (%)
SIRA SZDE
4749 Sayl Kanunun

N T E R N E T tam metnine Hazine Msteflarl web sitesi, Kamu Finansman Mevzuat bafllndan ulaflabilirsiniz.
AMALARIMIZ
Yukardaki
paralel olarak Trkiyede i borlanmann faiz tipi,
M A Ksnflandrmaya
ALE
para durumu ve finansman amacna gre snflandrlmfl haliyle geliflimi Tablo
T A P (2002-2010 yllar aras) Buna gre son yllarda nakit dfl se8.3de yer Kalmaktadr
netlerin toplam DBS ierisindeki oran olduka azalmfltr. Ayrca, T sabit getirili
senetlerde bafllang yl olan 2002ye gre nemli artfllar salanmfltr. Bu durum
L E V Z Y O N maliyetlerin ngrlebilmesi ve bor ynetimini kolaylafltrfaiz yapsT Easndan
mas bakmlarndan olumlu bir geliflme olarak deerlendirilebilir. Deiflken faizli
senetleriyse son dnemde zellikle krizin etkisiyle artfl gstermifltir. Deiflken faizli DBSnin ihra edilmesi, temel olarak, borlanmann vadesi boyunca yatrmcNTERNET
nn karfllaflabilecei faiz riskinin azaltlmas amacyla gereklefltirilmektedir. Bu
durumda borlanma, yatrmc iin daha cazip hale getirilmekte ve devletin borlanmas kolaylafltrlmaktadr. Ancak, deiflken faizli senetlerin, bor ynetimi aMAKALE
sndan maliyetlerinin ngrlememesi riski tafldnn da belirtilmesi gerekmektedir. Dviz cinsi ve dvize endeksli senetlerin payysa son yllarda olduka azalmfltr. Trkiyede merkezi ynetim brt i bor stoku ve GSYHya oranlarnn geliflimi Ek-1 ve Ek-2de yer almaktadr.
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Nakit
59,6
67,1
73,8
79,3
82,9
86,4
90,5
94,9
99,3
T - Sabit
Getirili
25,1
35,3
42,3
41,4
44,3
45,7
45,8
43,6
48,2
T - Deiflken
Faizli
11,6
15,0
16,2
23,7
25,4
30,9
36,6
46,1
49,5
Dviz
Cinsinden
11,0
8,7
11,9
12,6
13,1
9,8
8,1
5,2
1,6
Dvize
Endeksli
11,9
8,2
3,4
1,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Nakit Dfl
40,4
32,9
26,2
20,7
17,1
13,6
9,5
5,1
0,7
T - Sabit
Getirili
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,0
T - Deiflken
Faizli
31,2
27,8
24,0
19,4
16,4
13,0
9,1
4,8
0,7
Dviz
Cinsinden
7,9
4,1
1,5
0,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Dvize
Endeksli
1,3
1,0
0,8
0,6
0,7
0,5
0,3
0,0
0,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Toplam Stok
157
Genel olarak borlanmann nedenleri konusu ele alnrken zellikle geliflmekte

olan lkelerde, ekonomik kalknmann finansmannda sermaye yetersizliinin
nemli bir sorun olduu vurgulanmfltr. Az geliflmifl lkelerde, temelde gelir dzeyi dflklne bal olarak tasarruflarn ve sermaye birikiminin yetersiz oluflu, bu
lkeleri, kalknmann finansmannda dfl kaynaklara yneltmektedir. Bu nedenle
geliflmekte olan lkelerin dfl kaynak borlanma ihtiyacn yaratan bafllca iki neden; kaynak ve tasarruf a ile dfl ticaret ya da demeler dengesi a olarak
gsterilebilir.
Bir lkenin dfl borlanmasnda iki nemli faktr bulunmaktadr. Bunlar borlarn geri denebilmesi ve kredibilitedir. Dfl borlanma dviziyle salandna gre, borcun denmesi srasnda lkenin dzviz ihtiyac olacaktr. lkenin kredibilitesi, ekonominin genel performansyla yakndan ilgilidir. Borlarn zamannda
deyen, dfl dengesi salam, ekonomik olarak byyen, istikrarl bir lkenin kredibilitesi de yksek olacaktr. Kredibilitenin siyasi geliflmelerle yakndan iliflkili olduu konusunun da gz ard edilmemesi gerekmektedir.
Bor Servisi: Devlet i borcu

ve Devlet dfl borcundan
doan anapara ve faiz
demeleriyle bu borlara
iliflkin iskonto giderleriyle
cret ve dier demeleri
ifade eder.
DIfi BORLANMA
Dfl Borlanmann Kaynaklar

Dfl borlar alndklar kaynaklara gre genel olarak, resmi alacakllar ve zel alacakllar olarak ikiye ayrlabilir. Resmi kaynaklardan salanan dfl borlanmalar; hkmet kurulufllar (yabanc devletler), merkez bankalar, resmi kalknma bankalar, uluslar aras mali kurulufllar gibi kaynaklardan elde edilir. Yabanc devletlerden
salanan borlanmalar, devletleraras yaplan ikili bor anlaflmalar yoluyla salanan borlanmalardr. Uluslararas mali kurulufllardan borlanmadaysa zellikle
Uluslararas Para Fonu (IMF) ve Dnya Bankasndan salanan krediler nemli yer
tutmaktadr. Bunun dflnda, birok uluslararas mali kurulufltan dfl borlanma kaynana baflvurulabilmektedir.
zel alacakllar ise parasal kurulufllar, bankaclk dfl finansman kurulufllar,
zel yatrm ve kalknma banklar, yabanc ticari bankalar olarak saylabilir.
Dfl Borlanmann eflitleri

4749 Sayl Kanuna gre devlet dfl borcu, Hazine Msteflarl tarafndan, herhangi bir dfl finansman kaynandan belirli bir itfa planna gre geri denmek zere
salanan finansman imknlaryla Hazine garantileri kapsamnda Msteflarlk tarafndan stlenilen her trl mali ykmll ifade etmektedir. Dfl borlanma
borluya gre, vadelerine gre, faiz durumuna gre, dviz cinsine gre, bte gerekesine gre ve kullanm amalarna gre snflandrlabilir.
fiekil 8.5de Dfl borlanmann eflitleri temel zellikleriyle ksaca yer almaktadr.
Bor Stoku: Devlet

borlarnn birikimli deerini
ifade eder.
158
Kamu Maliyesi
fiekil 8.5
Dfl Borlanmann
eflitleri
Vadeye gre
Faiz durumuna gre
Ksa Vadeli (vadesi 1 yldan ksa)

Uzun Vadeli (vadesi 1 yl ve daha uzun)
Sabit faizli
Deiflken faizli
Dviz cinsine gre
alnd para birimine gre
Bte gerekesine gre
Devirli krediler (Kamu kurumlarna devretmek zere

Hazine tarafndan alnan krediler)
Garantili krediler (Kamu kurumlarnn kendi imkanlar
ile salad ancak Hazinenin kefil olduu krediler)
Kullanm amalarna gre
Proje kredileri (belirli bir projenin gereklefltirilmesi

iin alnan krediler)
Program kredileri (Belli bir programn gereklefltirilmesi
iin alnan krediler
Yukardaki snflandrmaya paralel olarak, Trkiyede merkezi ynetim dfl

bor stokunun, 2005-2010 yllar arasndaki geliflimi, Tablo 8.4de yer almaktadr.
Buna gre, dfl bor stoku ierisinde uzun vadeli tahvillerin arlkta olduu grlmektedir. Dfl borlanma kaynaklar arasnda, uluslararas kurulufllardan ve zellikle IMF kaynaklarndan borlanma ne kmaktadr. Ayrca, ele alnan dnemde, sabit faizli tahvillerin oran deiflken faizli tahvillere gre arlktadr. Trkiyede merkezi ynetim brt dfl bor stoku ve GSYHya oranlarnn geliflimi Ek-1
ve Ek-2den izlenebilir.
Tablo 8.4
Merkezi Ynetim Dfl
Bor Stoku (Milyon
Abd Dolar)
Vade Yaps
Kaynak: Hazine
Msteflarl
2005
2006
2007
2008
2009
2010
64.643
66.577
67.121
69.757
74.054
78.085
Orta Vade (1-5 yl)
2.289
2.066
1.440
661
90
Uzun Vade (5 yldan fazla)
62.354
64.511
65.681
69.096
73.965
78.085
Alacaklya Gre
64.643
66.577
67.121
69.757
74.054
78.085
Kredi
33.083
30.230
28.377
30.851
33.155
33.901
Uluslararas Kurulufllar
22.189
19.424
17.280
18.912
21.385
20.869
(IMFden Salanan Krediler)
14.647
10.759
7.144
8.563
7.935
5.629
1.499
1.478
Ksa Vade (1 yldan az)
(SDR Tahsisat)
Hkmet Kurulufllar
5.267
5.077
4.932
5.538
5.657
6.307
Dier
5.627
5.729
6.165
6.401
6.113
6.725
Tahvil
31.560
36.347
38.744
38.907
40.899
44.185
Faiz Kompozisyonu
64.643
66.577
67.121
69.757
74.054
78.085
Sabit
41.142
46.445
49.686
50.335
53.710
57.899
Deiflken
23.501
20.132
17.434
19.422
20.344
20.187
159
KAMU BOR YNETM

Devlet; borlarn miktar ve birleflimi zerinde ayarlamalar yapmak suretiyle toplam arz ve toplam talep dzeyi bakmndan etkili olabilmekte, cari faiz oranlar
zerinde rol oynayabilmektedir. Ayrca, devlet borlanmas yaratt yk yannda,
gereklefltirilen yatrm ve hizmetler, bor verenlere yaplan demeler ve salanan
karlar, dolaysyla gelir dalm zerinde etkili olabilmekte, dzenleyici sonular
yaratabilmektedir. Bu nedenle devlet borlarnn ynetimi konusu da zerinde
nemle durulmas gereken bir konudur. Genel bir tanmla bor ynetimi, kamu
borlarnn miktarnda ve birlefliminde ayarlamalar yapmak suretiyle sosyo-ekonomik amalara ulafllmaya alfllmas fleklinde ifade edilebilir. Bu tanmda yer alan
faktrlerden borcun miktar kavram, devletin amalarna en etkin dzeyde ulaflabilmesi bakmndan hangi byklklerde borlanmas gerektiini ve bununla ilgili ayarlamalarla dzenlemeleri belirtmektedir. Borlarn birleflimi ise; borlanmann koflullarn kapsamakta olup, borcun sresi, faizi, geri deme koflullar, borca salanan yan karlar gibi kavramlar ifade etmektedir.
Etkin bir bor ynetimi iin makro ekonomik dengeler gzetilerek, saydam ve
hesap verilebilir bir borlanma politikasnn izlenmesi gerekmektedir. Ayrca ihtiya duyulan finansman miktarnn en uygun koflullarla (en dflk maliyet ve en
uygun vade yapsnda) salanmas da temel flarttr. Bor ynetiminin amalarn ksaca flu flekilde sralayabiliriz;
devletin borlanma ihtiyacnn karfllanmas,
hkmetin finansal pazarlara giriflinin salanmas,
borlanma maliyetinin minimize edilmesi,
borlanma aralarnn eflitliliinin salanmas,
devlet katlarnn ikinci el piyasalarnn etkin ifllemesinin salanmas,
dengeli bir vade yapsnn oluflturulmas,
bono piyasalarn salkl geliflimine destek verilmesi,
hane halklarnn tasarrufa teflvik edilmesi,
para programyla borlanma programnn koordinasyonunun salanmas.
Trkiyede 2004 ylnda kabul edilen etkin bor ve risk ynetimiyle ilgili Stratejik lt uygulamasna gre ise;
toplam borlanmann arlkl olarak Trk Liras cinsinden yaplmas
nakit i borlanmann Trk Liras cinsi sabit faizli enstrmanlarla gereklefltirilmesi
Ortalama vadenin piyasa koflullar elverdii lde uzatlarak vadesine bir
yldan az kalmfl senetlerin paynn azaltlmas
likidite riskinin azaltlmas amacyla yeterli miktarda rezerv tutulmas hedeflenmifltir.
Sz edilen bu durumlar dflnda devlet, bazen bor ynetiminde yaflad skntlar nedeniyle olaanst bor ynetimi ifllemleri uygulamak zorunda da kalabilir. Bu ifllemler borlanmada devlete duyulan gveni nemli lde zedelemektedir. Olaanst bor ynetimi ifllemlerinden birisi tahkim (konsolidasyon), bir
dieriyse konversiyondur. Tahkim, ksa vadeli borlarn uzun vadeli ya da sresiz bor haline getirilmesidir. Konversiyon ise faiz oran yksek olan tahvillerin
daha dflk faizli tahvillerle deifltirilmesidir. Bunlarn dflnda devlet, olaanst
baz hallerde borlarn demeyi reddederek bor ykmllnden kurtulabilir.
Alacakl tarafn baz durumlarda borlarn bir ksmn silmesi yoluyla da borluluk
durumu ortadan kalkabilir. Ancak, borlarn yknn normal yollardan sona ermesi, vade sonunda belirlenen flartlarda demenin gerekleflmesiyle olmaktadr.
Bor ynetimi, Hazinenin

toplam nakit ihtiyacn
maliyet unsurunu gz nne
alarak ynetme srecidir.
Tahkim: Ksa vadeli

borlarn uzun vadeli ya da
sresiz bor haline
getirilmesidir.
Konversiyon: Faiz oran
yksek olan tahvillerin daha
dflk faizli tahvillerle
deifltirilmesidir.
160
Kamu Maliyesi
zet
N
A M A
N
A M A
Devlet borcu kavramn tanmlamak

Borlanma, belli bir sre sonra denmek zere
para ya da benzeri deerli fleylerin dn alnmasdr. Bor kavram taraflar arasnda varlan bir
anlaflmasyla bir tarafn para gibi deerli bir fleyi,
belirli bir sre iin dier tarafa dn vermesi anlamn taflmaktadr. Devlet borcu ise devlet ya da
benzeri kamu tzel kiflileri tarafndan akdolunan
bortur. Devlet borlanmas devletin, belirlenen
bir takvime gre, nceden tayin edilen haklarn
sahiplerine faiz ya da anapara demeleri yapmasna iliflkin yasal bir ykmlldr. Literatrde, devlet borcu kavram yerine kamu kredisi,
kamusal kredi, kamu borcu gibi deyimler birbirleriyle efl anlamda kullanlmaktadr.
Devlet borlanmasnn nedenlerini aklamak
Devletin borlanma nedenlerini genel olarak; bte aklar, kalknmann finansman, olaanst
giderlerin finansman, kamu gelirlerinin zaman
bakmndan denklefltirilmesi, bor demek iin
borlanmak, maliye politikas arac olarak borlanma olarak sralayabiliriz. Bte harcamalarnn
bte gelirlerini aflmas ya da gelirlerin harcamalar karfllayamad durumda, devlet btesi ak
vermekte ve bu durum ilave finansman ihtiyacn
arttrmaktadr. Bte aklar olufltuu durumda
devletler borlanma seeneklerini kullanmaktadrlar. Devlet borlanmas, kalknmann finansman asndan da byk nem taflmaktadr. Geliflmekte olan lkeler, yapsal bir takm zellikleri
dolaysyla kalknmann finansmann salayacak
yeterli tasarruf birikimine sahip deildirler. Bu nedenle geliflmekte olan lkelerde, kalknmann desteklenmesi konusunda borlanma yoluyla finansman tercih edebilmektedirler. Devlet baz dnemlerde yksek miktarda gelire ihtiya duyabilir. rnein; doal afetler ve savafllar devletin harcamalarn bir anda ve ok nemli miktarlarda artrabilir. Bu tr durumlarda da devlet, acil finansman
ihtiyacn borlanmayla karfllayabilir. Devlet btesini dzenli bir flekilde uygulayabilmek iin,
btenin ksa sreli gelir-gider dengesini salayabilmek amacyla da borlanma yaplabilmektedir.
Devlet, sresi gelen borlarn da demek iin,
yeniden borlanma yoluna baflvurabilir. Borcun
deme zamannda yaflanan finansal skflklk nedeniyle sresi gelen borlarn yeniden borlanmayla kapatlmasna borcun rfinansman denir.
Son olarak devlet birtakm ekonomik ve sosyal

amalar gereklefltirmek amacyla borlanmaya
baflvurabilir.
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Devlet borlarnn hangi alardan snflandrldn aklamak

Devlet borlarn vadeleri, gnlllk esas ve
elde edildikleri kaynaklar asndan snflandrabiliriz. Vadelerine gre borlar; ksa ve uzun vadeli borlar olarak ikili bir ayrma tabi tutulabilir.
Devlet borlarn gnlllk asndan; gnll
borlanmalar ve zorunlu borlanmalar olarak ikiye ayrabiliriz. Devlet borlarn elde edildikleri
kaynaklar asndansa i borlar ve dfl borlar
olarak ikiye ayrabiliriz.
ve dfl borlarn eflitlerini aklayabilmek
DBSler vadelerine, ihra yntemlerine, ihra
edildikleri para birimi cinsine, faiz deme trlerine, zerinde kupon taflyp taflmamalarna ve
ihra amacna gre snflandrlabilmektedir.
borlanma senetlerinin, eflitli alardan eflitlendirilmesi, bor ynetimi asndan, zellikle de
yatrmc profilinin eflitlendirilmesi asndan son
derece nemlidir. Farkl eflitlendirilmelerde
DBSlerinin ihra edilmesi borlanmay kolaylafltrmaktadr.
Dfl borlanma ise borluya gre, vadelerine gre, faiz durumuna gre, dviz cinsine gre, bte gerekesine gre ve kullanm amalarna gre snflandrlabilir.
Etkin bor ynetiminin kapsamn deerlendirmek
Etkin bir bor ynetimi iin makro ekonomik dengeler gzetilerek saydam ve hesap verilebilir bir
borlanma politikas izlenmesi gerekmektedir.
Ayrca ihtiya duyulan finansman miktarnn en
uygun koflullarla (en dflk maliyet ve en uygun
vade yapsnda) salanmas da temel flarttr. Bor
ynetiminin amalarn ayrca flu flekilde sralayabiliriz; devletin borlanma ihtiyacnn karfllanmas, hkmetin finansal pazarlara giriflinin salanmas, borlanma maliyetinin minimize edilmesi,
borlanma aralarnn eflitliliinin salanmas,
devlet ktlarnn ikinci el piyasalarnn etkin ifllemesinin salanmas, dengeli bir vade yapsnn
oluflturulmas, bono piyasalarn salkl geliflimine destek verilmesi, hane halklarnn tasarrufa
teflvik edilmesi, para program ile borlanma
programnn koordinasyonunun salanmas.
161
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi devlet borlanmasn zel
borlanmadan ayran zelliklerden biri deildir?
a. Borlanmann nedeni topluma hizmettir
b. Devlet borcunun miktar byktr
c. Devlet borcunun vadesi genellikle zel borlanmaya gre daha uzundur
d. Devlet borcu zorunlu olarak alnabilir
e. Devlet borlar geri denmezler
2. Afladakilerden hangisi borlanmay vergiden ayran zelliklerden biri deildir?
a. Kesin bir finansman kanadr.
b. Gnll katlmlardan oluflur
c. Kullanm yeri genellikle bellidir
d. Yk gelecek nesillere kayabilir
e. Yurt ii ve yurt dfl kaynaklardan elde edilebilir
3. Afladakilerden hangisi devletin borlanma nedenlerinden birisi olarak saylamaz?
a. Bte aklar
b. Kalknmann finansman
c. Olaanst giderlerin finansman
d. Gelir dalmnda adaletli bir yapnn olmas
e. Bor demek iin borlanma
4. Devletin ekonomide fazla olan para stokunu azaltmak amacyla borlanmas afladaki borlanma nedenlerinden hangisine rnek olarak gsterilebilir?
a. Bte aklar
b. Kalknmann finansman
c. Olaanst giderlerin finansman
d. Gelirlerin zaman bakmndan denklefltirilmesi
e. Maliye politikas arac olarak borlanma
5. Kamu kesimi borlanma gerei nasl hesaplanr?
a. Toplam kamu kesimi finansman a/GSYH
b. Kamu gelirleri/GSYH
c. Toplam Bor Stoku/Nfus
d. Toplam Bor Stoku/GSYH
e. Faiz giderler/Toplam bor Stoku
6. borlar ve dfl borlar ayrm devlet borlanmas

asndan hangi snflandrma ierisinde yer almaktadr?
a. Gnlllk esasna gre snflandrma
b. Vadelerine gre snflandrma
c. Kaynaklarna gre snflandrma
d. Faiz yapsna gre snflandrma
e. Dviz yapsna gre snflandrma
7. Ksa vadeli borlarla efl anlaml olarak kullanlan terim afladakilerden hangisidir?
a. Dalgal borlar
b. Konselide borlar
c. Ksa vadeli avans
d. Tahkim
e. Konversiyon
8. Afladakilerden hangisi i borlanmann kaynaklarndan biri deildir?
a. Bankalar
b. zel kifliler
c. Merkez bankas
d. Kamu kurumlar
e. Uluslar aras mali kurulufllar
9. Hazinenin btede meydana gelen geici gelir gider
dengesizliini gidermek amacyla Merkez Bankas kaynaklarndan kulland borca ne ad verilir?
a. Ksa vadeli avans
b. bor
c. Dfl bor
d. Tahkim
e. Konsolidasyon
10. Faiz demesi anapara ile birlikte vade sonunda gereklefltirilen DBSne ne ad verilmektedir?
a. Kuponlu senetler
b. skontolu senetler
c. Dvize endeksli senetler
d. Dviz cinsi senetler
e. Deiflken faizli senetler
162
Kamu Maliyesi
Yaflamn inden
Hazineye kimler bor veriyor, i ve dfl borlarn
durumu...
Geen hafta Hazine Msteflarl bor stoku bilgilerini
kamuoyu ile paylaflt. Buna gre:
- 2010 yl sonu itibaryla i bor stoku T353 milyar,
dfl bor stoku ise T473 milyar oldu.
Toplam bor stoku nceki yla gre yzde 7 orannda artt.
Dolar baznda toplam i bor stoku 293 milyar dolardan 306 milyar dolara ykseldi.
- Toplam borcun yzde 73 T cinsinden.
- Bor stokunun milli gelire oran, 2009 ylna gre 3
puan dflerek yzde 43e geriledi.
Bu haliyle Trkiye, AB lkelerinden ok daha iyi bir
konumdadr.
***
borcun T343 milyarsi tahvil, kalan da bono borlarndan olufluyor.
bor stokunun drtte biri 1-2 yl arasnda, yzde 10u
befl yla kadar, yzde 43 5 yl, yzde 16s ise 6 ve daha fazla yla vadeli.
Kalan vadeye gre baktmzda i borcun ortalama vadesi 30 aya yakn. Mevduatn ok ksa olan vade yaps dikkate alndnda bor stokunun vade yaps olduka iyi durumda.
- borcun tamamna yakn nakit olarak yaplan borlanmadan olufluyor.
Bunun anlam, 2001 dneminde bankaclk sektrnn yeniden yaplandrlmas ve kamu bankalarna
olan borlarn denmesi iin ihra edilen senetlerin
dendii ya da nakit senetler ile deifltirildiidir. Dier bir deyiflle, mevcut senetler piyasada ifllem grebilecek niteliktedir.
- borcun yzde 85i piyasadan, kalan da kamu kesiminden yaplmfl. Merkez Bankasna olan borlar
sfrlanmfl.
- borlanmada bor evirme oran yzde 80 olmufl.
Baflka bir deyiflle Hazine, dediinden daha az borlanmfl. Ayn oran 2009 ylnda yzde 105 olmufltu.
***
- bor stoku 2002 yl sonunda 92 milyar dolar, toplam bor stoku ise 149 milyar dolard. Buna gre; 8
yllk dnemde i bor stoku 2.5 katna ykselmifl,
dfl bor stoku ise yzde 37 artmfltr.
- Toplam bor stokunun mili gelire oran yzde 69dan

yzde 43e gerilemifltir.
- bor stokunun yzde 14 yabanc yatrmclar tarafndan tutulmaktadr. Bankalarn portfy ise i
bor stokunun yzde 82sidir. Baflka bir deyiflle Hazinenin en nemli mflterisi bankalardr.
Kaynak: Aydn Ayaydn
25.01.2011 vatan gazetesi ttp://haber.gazetevatan.com
Okuma Paras
KRED DEERLL
Kamu kesiminin dfl borlanmasn kamu finansman
aklarn karfllamak zere dfl kaynaklardan borlanma olarak tanmlamak mmkndr. Kamu kesimini
oluflturan kurumlarn kendi finansman aklarn karfllamak zere dfl borlanmaya gitmesi mmkndr. Burada konumuz gerei, yalnzca Hazinenin dfl borlanmasn ele alacaz.
Hazinenin uluslar aras kurulufllardan ve dfl piyasalardan borlanabilmesi byk lde lkenin kredi deerliliine baldr. Bu nedenle dfl borlanmay aklamadan nce bir lkenin kredi deerlilii ve nasl lld konusunda aklk getirmekte yarar vardr.
Her lkenin, her flirketin hatta borlanmak isteyen her
kiflinin bir kredi deerlilii vardr. Kredi deerlilii bazen herhangi bir lme yapmadan genel deerlendirmeler erevesinde; bazen krediyi verecek kreditr tarafndan, bazen de nc bir kifli tarafndan llerek
belirlenir. Kredi deerlilii genel olarak kredi alacak
devlet, flirket ya da kiflinin, alaca bu borcu zamannda ve tam olarak deyip demeyeceinin belirlenmesi
amacyla llr.
Bir lkenin kredi deerlilii, eflitli yollarla llebilir.
O lkeye iliflkin IMF Konsltasyon Raporlarnda, Dnya Bankasnn lke raporlarnda ve OECDnin Yllk lke incelemesi raporlarnda, lke ekonomisinin genel
durumu, zayf noktalar, alnan ve alnmas gerekli grlen nlemler ve ekonominin geleceine iliflkin deerlendirmeler ayrntl olarak yer alr. Bu nedenler bu raporlar o lkeye kredi verecek kreditrler asndan birer referans nitelii taflr. Bunlarn yan sra eflitli kuru-
163

lufllar ve dergiler de lkelerin kredi deerliliini ieren
arafltrmalar yaynlarlar. Bunlar arasnda en ok baflvurulanlarndan birisi Euromoney dergisinin yapt kredi
deerlendirmesidir.
Bu tr genel deerlendirmelerin yan sra baz zellikli
tahvil piyasalarna tahvil ihra edebilmenin n koflufllu,
bamsz baz kredi lmleme kurulufllarndan (rating
agency) kredi deerlendirme notu (rating) almaktr.
Bu piyasalar arasnda en nemlileri ABDde Kurulu
Yankee Tahvil Piyasas ve Japonyada kurulu Samurai
Tahvil Piyasasdr.
ABD Yankee Tahvil Piyasasnda tahvil ihra etmek isteyen lke ve kurulufllar, Standart and Poors (S&P) ve
Moodysadl iki ayr kurulufltan kredi deerlendirmesi
almak zorundadrlar. Alnabilecek en yksek kredi notu AAA (ya da Aaa), en dflk not ise Ddir.
Kaynak: Mahfi Eilmez, Hazine, Remzi Kitabevi, Ekim
2004, s. 73-74.
1. e
2. a
3.d
4. e
5. a
6. c
7. a
8. e
9. a
10. b
Yantnz yanlfl ise Devlet Borcu Kavram konusunu gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Devlet Borcu Kavram konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Devletin borlanma Nedenleri konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Devletin borlanma Nedenleri konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kamu Kesimi Borlanma
Gerei konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Devlet Borlarnn Snflandrlmas konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Vadeleri Asndan Devlet
Borlarnn Snflandrlmas konusunu gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Borlanmann Kaynaklar konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Borlanma Kaynaklar
Yantnz yanlfl ise Borlanma eflitleri konusunu gzden geiriniz.
164
Kamu Maliyesi

Sra Sizde 1
Klasik mali yaklaflma gre devlet borlanmas, bugn
alnmas gereken vergilerin gelecee ertelenmesi olarak
tanmlanabilir. Bu yaklaflma gre borlanma, bte
aklar ya da daha genifl bir kavramla kamu sektrnn finansman ihtiyacn karfllama zorunluluundan
domakta ve ekonomide verimli alanlara kullanlabilecek kaynaklar kamu ekonomisine transfer etmektedir.
Sra Sizde 2
Kriz dnemlerinde devletler ekonomide oluflan durgunluun giderilmesi amacyla telafi edici maliye politikas nlemleri uygulamaktadrlar. Bu nlemler, temel
olarak toplam talebin arttrlmas amacyla kamu harcamalarn arttrlmas ve kamu gelirlerinin azaltlmas politikalardr. Devlet btesinde bu nedenle kriz dnemlerinde bte aklar artmaktadr. Dolaysyla kriz dnemlerinde devletin borlanma gereksinimi de artmfl
olacaktr.
Sra Sizde 3
Bir ekonomide belirlenen ekonomik ve sosyal amalara ulaflmak zere maliye politikas, ekonomi zerinde
farkl etkilere yol aan eflitli aralara sahip bulunmaktadr. Kamu harcamalar, kamu gelirleri gibi borlanma
da maliye politikasnn amalarna ulaflmada kullanabilecei aralardan birisidir. Devlet birtakm ekonomik ve
sosyal amalar gereklefltirmek amacyla borlanmaya
baflvurabilir. rnein, devlet enflasyonun yksek olduu dnemlerde ekonomideki para stokundaki fazlal
gidermek iin borlanma yoluna baflvurabilir. Devletin
durgunluk dnemlerinde borlanmasnn nedeni ise atl
fonlar harekete geirme ile olabilir. Durgunluk dnemlerinde devletin ksa vadeli borlanmas, vadesi gelen
borlarn yenilemesi istenir. nk burada ama yatrmlarn artmasna uygun bir ortam hazrlamaktr. Enflasyon dnemlerinde ise devlet borlarnn uzun vadeli ve yksek faizli olmas gerekir. Bylece ekonomide
likidite daralmas, zel tketim ve yatr harcamalarnda
azalma meydana getirilmesi, efektif talep dzeyinin dflrlmesi amalanmaktadr.
Sra Sizde 4
KKBG, toplam kamu kesimi aklarnn GSYHya oranlanmas ile llmektedir. Trkiyede toplam kamu kesimi finansman a; merkezi ynetim bte a,
KTlerin bte a, mahalli dareler bte a, dner
sermayeler bte aklar, sosyal gvenlik kurulufllar
aklar, iflsizlik sigortas fonu aklar+ ve fonlarn aklar toplamndan hesaplanmaktadr. KKBG ise toplam
kamu kesimi finansman aklarn GSYHya oranlanmas ile bulunmaktadr.
Sra Sizde 5
Toplam bor stoku ierisinde ksa vadeli borlarn orannn yksek olmas, genellikle ekonomide bir gven
krizinin olduu ya da zellikle enflasyon konusunda
olumsuz bekleyifllerin var olduu fleklinde yorumlanabilir. Vadelerdeki ksaln borlanma asndan baz
olumsuz etkileri bulunabilir. Eer devlet borlanmasna
olan ihtiya srekli ve fliddetli ise, vadelerdeki ksalk
borlarn yl ierisinde birka kez yinelenmesini zorunlu klabilir. Her yeniden borlanma ise devlet asndan
yeni maliyetler demektir. Bu durum borlarn maliyetlerinin tahminini olduka zorlafltracaktr. Borlanmann yl ierisinde yinelenmesi faiz maliyetlerinin yannda idari yk ve maliyetler de douracaktr. Ayrca ksa
vadeler, ikincil piyasalara gerek olmadn da dflndrebilir. Ancak, borlanma vadelerinin ksa olmas
ekonomi politikas gerei bilinli olarak tercih ediliyorsa (zellikle enflasyonun dflrlmeye alflld dnemlerde vadelerin ksa olmas, beklenmedik bir flekilde yksek reel faiz denmemesi iin gerekli bulunabilir) bu durumun yukarda saylanlardan farkl deerlendirilmesi gerekmektedir.
Aba, Sait. (1995). Devlet Borlanmas, Afyon Kocatepe niversitesi BF Yaynlar, Afyon.
Akdoan, Abdurrahman. (2005). Kamu Maliyesi, Gazi
Kitabevi, Ankara.
Bac, Hamdi. (2001). Kamu Borlar Ynetimi ve
Trkiye iin Bir Deerlendirme, Sermaye Piyasas Kurulu, Yayn No.135, Ankara.
Eilmez, Mahfi. (2004). Hazine, Remzi Kitabevi, Ankara.
Erdem, Metin. fienyz,Doan ve Tatlolu, smail.
(1996). Kamu Maliyesi, Ekin Kitabevi, , Bursa.
Erdem, Metin. (2006). Devlet Borlar, Ekin Kitabevi,
Bursa.
Evgin, Tlay. (2000). Dnden Bugne Dfl Borlarmz, T.C. Baflbakanlk Hazine Msteflarl Ekonomik Arafltrmalar Genel Mdrl, Ankara.
nce, Macit. (2002). Devlet Borlar ve Trkiye, Gazi
Kitabevi, Ankara.
Nemli, Arif. (1990). Kamu Maliyesine Girifl, Filiz Kitabevi, stanbul.
Pnar, Abuzer. (2010). Maliye Politikas : Teori ve Uygulama, Naturel Yaynclk, Ankara.
Sugz, brahim Halil. (2010). Devlet Borlar- IMF Dnya Bankas ve Trkiye, Nobel Yaynclk, Ankara.
Uluatam, zhan. (2003). Kamu Maliyesi, maj Kitabevi, Ankara.
Ulusoy, Ahmet. (2011). Devlet Borlanmas, Celepler
Matbaaclk, Trabzon.
165
166
Kamu Maliyesi
Ek 1
Merkezi Ynetim Bor Stoku (Milyon T)
500000
Milyon T
Borlar
Dfl Borlar
400000 Toplam Bor
300000
200000
100000
0
1990
1995
2000
2005
2010
Yllar
Ek 2
Merkezi Ynetim Bor Stokunun GSYHya Oran
80
70
Bor Stokunun GSYHya Oran

Dfl Bor Stokunun GSYHya Oran
Toplam Bor Stokunun GSYHya Oran
60
50
40
30
20
10
0
1990
1995
2000
Yllar
2005
2010
Szlk
167
Szlk
A
Aristotelesi devlet: Devlet kendisini ynetenlerden ayr bir
Dalgal borlar: Ksa vadeli borlar.
varla sahip, bir kurumlar ve hizmetler sistemidir.
Deflasyon: Ekonomideki fiyatlar genel dzeyinin belirli bir

zaman aralnda srekli dflfl gstermesidir.
Devalasyon: Ulusal parann yabanc paralar karflsnda de-
Bedavaclk sorunu: Bireylerin bir kamusal maln sunumuna katlmamalarna ramen, dfllanamama zellii ne-
erinin dflrlmesi olarak tanmlanabilir.

Devlet borcu: Devlet veya benzeri kamu tzel kiflileri tarafn-
deniyle bu maldan yararlanmalarn ifade eder.
dan akdolunan bortur.
Borcun rfinansman: Borcun deme zamannda yaflanan
Devlet btesi: Kamu kurum ve kurulufllarnn, belirli bir d-
finansal skflklk nedeniyle sresi gelen borlarn yeni-
nem iin gelir ve giderlerini tahmin eden, bunlarn uygu-
den borlanmayla kapatlmasna borcun rfinansman

denir.
lanmasna nceden izin veren hukuki bir dokmandr.

Devlet dfl borcu: Msteflarlk tarafndan herhangi bir dfl fi-
Bor servisi: Devlet i borcu ve Devlet dfl borcundan doan
nansman kaynandan belirli bir itfa plnna gre geri
anapara ve faiz demeleri ile bu borlara iliflkin iskonto
denmek zere salanan finansman imknlar ile Hazi-
giderleri ile cret ve dier demeleri ifade eder.
ne garantileri kapsamnda Msteflarlk tarafndan stle-
Bor stoku: Devlet borlarnn birikimli deerini ifade eder.

Bor ynetimi: Hazinenin toplam nakit ihtiyacn maliyet
nilen her trl mal ykmllkleri.

Devlet i borcu: Msteflarlk tarafndan yurt iinde ihra olu-
unsurunu gz nne alarak ynetme srecidir.
nan Devlet i borlanma senetleri, Hazinenin geici na-
Brokrasi: Devletin vermifl olduu hizmetleri retmekten so-
kit ihtiyacn karfllamak iin yurt ii piyasalardan yapt-
rumlu brolarn toplam olarak tanmlanabilir.
borlanmalar ve senede bal olup olmadna bakl-
Bte a: En basit tanmyla kamu harcamalarnn kamu
makszn Msteflarlk tarafndan stlenilen her trl ma-
gelirlerinden yksek olmasdr.

Bte ars: Kurulufllarn bteyi hazrlarken gz nnde
l ykmllkleri
Devlet i borlanma senetleri: Msteflarlk tarafndan yurt
bulundurmalar ve dikkat etmeleri gereken felsefeyi ortaya koyar.
iinde ihra edilen borlanma Senetleri.

Devlet tahvili: hra edildikleri tarih itibaryla bir yl (364
Bte dengesi: Bir iflletmenin veya devletin gelir ve giderleri

arasndaki farktr.
gn) ve daha uzun vadeli Devlet

Dfl bor Servisi: Dfl bor servisi , anapara + faiz demele-
Bte hakk: Yasama organnn halka adna kamu gelirlerini

toplayp, yine halk adna bu gelirleri harcamasna bte
rinden meydana gelir

Dfl bor yk: Dfl bor yk (external debt burden), yllk
hakk denir.
bor servisinin normal dfl deme aralar(dviz) yllk
Btenin etkinlik denetimi: En az kaynakla en fazla sosyal

fayday salayacak biimde bte uygulamasnn denet-
gelirine oranolarak tanmlanmaktadr

Dflsallklar: Bir ekonomik birimin dier ekonomik birim ve-
lenmesidir.
ya birimler zerinde dolayl olarak ortaya kard olum-
Btenin idari denetimi: darenin kendi kendini denetlemesidir.
lu ve olumsuz etkileri ifade etmektedir.

Dzenleyici ve denetleyici kurumlar: Kamu maliyesinin
Btenin siyasi denetimi: Parlamentonun yapt bte de-
dzenleme ifllevini yerine getirmek amacyla oluflturul-
netimidir.
Btenin yasallk denetimi: Bte ifllemlerinin hukuka uygun olup olmadnn denetlenmesidir.
mufl kamu kurumlardr.
E
Efektif talep: Ekonomide mal veya hizmetleri alabilmek iin
yeterli para veya benzerlerinin mevcut olmas sonucu
Cari harcamalar: Cari harcamalar mevcut retim kapasitesini kullanmak iin gerekli mal ve hizmet bedellerinden
oluflur.
etkin olan talep.

Erdemli mallar: Toplumsal adan gerekli ve faydal olduu
halde yeterli bilgi (eitim) ve gelir dzeyi olmad iin
talebi yetersiz oluflan mallara denilmektedir.
168
Kamu Maliyesi
Erdemsiz Mallar: Toplumsal adan zararl olduklar halde,

devlet mdahalesi olmadnda bu kez oka tketilen
mallardr.
kinci en iyi kuram: Bir veya birden ok optimalite koflullar salanamadnda nelerin olduunu inceleyen bir
refah iktisad kuram.
F
Faiz dfl bte dengesi: Bteden gereklefltirilen faiz demeleri hari tutularak ulafllan bte dengesidir.
ktisadi devlet teflekkl: Sermayesinin tamam devlete ait

olan ve ekonomik alanda ticari esaslara gre faaliyet
Faydac iktisat: Bir kiflinin eylemlerin asl amacnn kendi
gstermek zere kurulan kamu iktisadi teflebbsdr.
mutluluunu artrmak olduunu savunan, en nemli temsilcisi Jeremy Bentham olan iktisadi dflnce okulu.
Fiyat istikrar: Para politikasnn uzun dnemli temel amalarna (byme ve istihdam) ynelik olarak ekonomik
birimlerin karar alma srelerinde etkili olmayacak lde dflk ve istikrarl bir enflasyon orann ifade eder.
K
Kalknma ajanslar: Bir lkenin belli bir corafi blgesi ierisindeki zel ve kamusal tm firmalar, yerel ynetimler
ile sivil toplum kurulufllar arasnda iflbirlii salayarak, o
blgenin ekonomik kalknmasn hedefleyen ve yasal
bir hkme dayanarak kurulan yaplardr.
G
Gelir cetveli: Kurumlarn elde etmeyi hedefledikleri gelir tahminlerinin yer ald bir cetveldir.
Gelir dalm: En genifl anlam ile gelir dalm bir lkede,
belirli bir dnemde yaratlan milli gelirin, bireyler, bireylerden oluflan gruplar ve retim faktrleri arasnda dalmn ifade eder.
Genel bteli kurumlar: Tam kamusal veya yar kamusal
mal reten ve finansman devlet btesinden yaplan kamu kurumlardr.
Gerek harcamalar: Devletin, dolayl ya da dolaysz bir tarzda retim faktrlerinin ya mlkiyetine ya da kullanma
hakkna sahip olmasn salayan harcama tr.
Gider cetveli: Kurumlarn hizmetleri talep ettikleri denek
miktarlarn ieren bir cetveldir.
GSYH (Gayri Safi Yurtii Hasla): Bir ekonomide belli bir
dnemde (genellikle bir ylda) retilen nihai mal ve hizmetlerin parasal deeridir.
Kamu harcamalar: Kamu kesimi birimleri tarafndan bildirilen kamu hizmeti taleplerini karfllamak iin, bir kamu
btesi ile dzenlenen ve gereklefltirilen harcamalardr.
Kamu harcamalarnn ekonomik snflandrmas: Kamu
harcamalarnn toplam haslaya katks baznda snflandrlmasdr.
Kamu harcamalarnn fonksiyonel snflandrmas: Kamu harcamalarnn amalara ynelik hizmetler baznda
snflandrlmasdr.
Kamu harcamalarnn idari snflandrmas: Kamu harcamalarnn kamu hizmetini yrten kurumlar baznda
snflandrlmasdr.
Kamu iktisadi kuruluflu: Sermayesinin tamam devlete ait
olan ve tekel niteliindeki mallar ile temel mal ve hizmet
retmek ve pazarlamak zere kurulan, kamu hizmeti nitelii nde olan kamu iktisadi teflebbsdr.
Kamu iktisadi teflebbsleri: Mal ve hizmet retmek zere
kurulmufl olan, mali olanaklarnn yarsndan fazlas merkezi veya yerel kamu ynetimleri tarafndan salanan
H
Har: Baz kamu kurum ve kurulufllarnn yaptklar hukuki
ifllemden ve sunduklar hizmetten dolay aldklar paraya har denir.
Hazine bonosu: hra edildikleri tarih itibaryla vadeleri bir
yldan ksa olan (364 gne kadar) Devlet i borlanma
senetleri.
Hazine garantileri: Hazine geri deme garantisi, Hazine yatrm garantisi, Hazine karfl garantisi ve Hazine lke garantisi veya mnferiden her biri.
Hegelci devlet: Devlet, kendi irade, ehliyet, yetenei ve amalar olan, milli bir ruha sahip tzel kifliliktir.
veya iflletme sonularndan bu ynetimlerin sorumlu bulunduu ve bunlar tarafndan denetlenen giriflimler
Kamu kesimi borlanma gerei (KKBG): Kamu kesimini
oluflturan bileflenlerini her birinin finansman aklarnn
toplamndan oluflan, kamu kesiminin borlanma ihtiyacn lmekte kullanlan ldr.
Kamu kesimi: lke halknn ihtiya duyduu hizmetleri sunmak iin brokratik bir dzen iinde rgtlenmifl idari
yaplardr.
Kamu maliyesi: Devletin gelir ve harcamalarn inceleyen bilim daldr.
Kamusal Mal: Rakip olmama ve dfllanamama zelliklerinin her ikisine birden sahip olan maldr.
Konsolide borlar: Uzun vadeli borlar.
Szlk
Kulp mallar: Tketimde rekabetin olmad ancak dflla-
Ortaklarn trajedisi: Bireylerin ortak mal aflr kullanmas

sonucunda ortak maln zarar grmesi durumudur.
mann olanakl olduu mallar olup, belirli bir kapasiteye

kadar skflkln olmad mallardr.
Oy birlii: Oylamaya katlan tm kiflilerin eksiksiz kabul etmesini gerektiren kural.
Kresel kamusal mallar: Faydalar lkeler (bir grup lkeden daha fazla), insanlar (tm insanlar ve nfus grupla-
169
Oy okluu: Belirli bir oran aranmadan ok oy alan alternatifin kazanmasdr.
r) ve kuflaklar (hem flimdiki hem de gelecek kuflaklar,

en azndan gelecek kuflaklarn kalknma seeneklerini
zel bteli kurumlar: Tam kamusal veya yar kamusal mal
daraltmadan flimdiki kuflak) asndan byk lde ev-
reten kamu kurumlardr. Ancak bu kurumlarn finans-
rensel olan mallardr.
man yalnzca devlet btesi araclyla deil, ayn zamanda sunduklar mallarn (hizmetlerin) fiyatlandrlma-
Kreselleflme: Kreselleflme, ekonomik, sosyal, teknolo-
sndan elde ettikleri gelirlerle yaplmaktadr.
jik, kltrel, politik ve evresel alanlarda dnya apnda btnleflmenin ve dayanflmann artmas anlamna
gelmektedir.
P
Para politikas: Ekonomik byme, istihdam artfl ve fiyat
istikrar gibi hedeflere ulaflabilmek iin parann elde edi-
Maliye politikas: Hkmetlerin, istihdam, byme ve enf-
lebilirliini ve maliyetini etkilemeye ynelik olarak al-
lasyon gibi belli amalar gereklefltirebilmek amacyla
nan kararlar ifade eder. Uygulanmasndan sorumlu ku-
gelir toplama (vergilendirme) ve harcama yapma yn-
rulufllar merkez bankalardr. Trkiye Cumhuriyet Mer-
temlerini flekillendirmeleridir.
kez Bankas Kanununda, Bankann temel amacnn fiyat
Merkezi ynetim kurumlar: 5018 sayl Kanunda merkezi
istikrar olduu ifade edilmifltir
ynetim kurumlar ad altnda toplanmfl olan kurumlar
Parafiskal gelirler: kamu kurumlarnn ve kamu yararna y-
genel bteli kurumlar, zel bteli kurumlar ve dzen-
nelik hizmet gren kurulufllarn, finansmanlarn sala-
leyici ve denetleyici kurumlardr.
mak amacyla, bu hizmetlerden dolayl ve dolaysz bir

flekilde yararlananlardan yasal zorunluluk altnda aldk-
lar paralardr.
Neo-Klasik iktisadi dflnce: Ekonomide fiyatlarn, ktnn
Pareto optimumu: Toplumdaki retici, tketici ve faktr sa-
ve gelir dalmnn piyasalarda arz ve talep mekanizma-
hiplerinden birinin durumunu ktlefltirmeden bunlar-
syla belirlendii grfln savunan, 19. yzyln sonun-
dan bir baflkasnn durumunu iyilefltirmenin olanakl ol-
da marjinal kavramlarn ekonomi kuramnda kullanlma-
mad kaynak dalm durumu. Baflka bir deyiflle, top-
syla ortaya kmfl grfl.
lumdaki bireylerden en az birinin refahn azaltmadan
Nitelikli ounluk: Oylamaya katlanlarn 2/3, 3/4, 4/5 gibi
bir dierinin refahn artrma olana yoksa o toplumun
salt ounluktan daha fazla oy gerektiren kural.
O-
refah optimumdur.
Piyasa baflarszl: Piyasalarn en etkin kaynak dalmn
baflaramamas demektir. Bu durumda ekonomik kaynak
Olumlu dflsallk: Bir ekonomik birimin dier ekonomik bi-
israf oluflacaktr. Piyasa ifllemlerinde etkinliin artrlma-
rim veya birimler zerinde dolayl olarak ortaya kard olumlu etki.
Olumsuz dflsallk: Bir ekonomik birimin dier ekonomik birim veya birimler zerinde dolayl olarak ortaya kard olumsuz etki.
Organik devlet: Devlet, insanlarn bir araya gelmesiyle oluflmufl byk lekli bir insan ya da organizma ve bireyin
bir devamdr.
Ortak (serbest) mallar: Maln faydas zerindeki yasal haklarn, hibir bireye veya gruba verilmedii mallardr.
Ortak havuz kaynaklar: Dfllamann olanakl olmad an-
s amacyla nceden belirlenen kriterlere gre seilmifl
R
Refah iktisad: ktisadn, bireyin ekonomik refahn mikroekonomik teknikler kullanarak deerlendiren alt dal.
Resimler: Kamu kurulufllarnn belirli bir ifli yapmaya yetki
ve izin vermesi karfllnda alnana para.
S-fi
Salt ounluk: oylamaya katlanlarn yardan en az bir fazlasnn kabul etmesini gerektiren kural.
cak, bireylerin maln kullanmnda birbirleriyle rekabet
Srama hipotezi: Savafllar gibi byk bunalm dnemlerin-
ettikleri mallardr. Bunlar genellikle mlkiyet hakknn
de, kamu harcamalar srama yaparak artar, bunalm
oluflmad doal nitelikteki mallardan oluflur.
sonras dnemlerde de eski dzeyine inemez.
170
Kamu Maliyesi
fierefiye: Devlet veya yerel ynetimler tarafndan yaplan bayndrlk ifllerinden dolay deerleri artan gayrimenkullerin, sahiplerinden, bu hizmetin maliyetine katlma karfll olarak alnan paylardr.
Y
Yar kamusal mal: Kamusal mallarn sahip olduklar iki temel zellikten yalnzca birini taflyan mallardr. Bu mallar hem bireye zel fayda salayan hem de toplumsal
fayda yayan mallardr.
T
Toplum szleflmesi devleti: Devlet, toplum szleflmesi ad
verilen bir uzlaflma ve anlaflmaya dayanarak insanlar
birbirlerine karfl koruyacak ve kendilerini gelifltirmelerine olanak verecek bir aratr.
Transfer harcamalar: Satn alma gcnn zel flahslar veya sosyal tabakalar arasnda el deifltirmesine sebep olan
kamu harcamalardr.
TFE (Tketici Fiyatlar Endeksi): Belirli bir dnemde tketiciler tarafndan satn alnan mal ve hizmetlerin fiyatlarndaki deifliklikleri len fiyat endeksidir.
Yatrm harcamalar: retim kapasitesini artrmak iin yaplan, retim faktrlerinin verimliliini artran ve faydas
birden fazla yla yaylan dayankl mallar iin yaplan
harcamalardr.
Yerel ynetim birlikleri: Yerel nitelikteki kamu hizmetlerinden bazlarn yapmay stlenmifl, il zel idaresi, belediyeler ve kylerin kendi aralarnda ya da birbirleriyle, zgr iradeleriyle ya da yasal zorunluluktan dolay
yapmakla ykml olduklar grevleri en iyi flekilde yerine getirebilmek amacyla oluflturduklar kamu tzel
kiflilikleridir.
Yerel ynetimler: Yerel dzeyde kamusal mal ve hizmet
FE (retici Fiyatlar Endeksi): Belirli bir dnemde lke

ekonomisinde retimi yaplan ve yurt iine satfla konu
olan rnlerin, retici fiyatlarn zaman iinde karfllafltrarak fiyat deiflikliklerini len fiyat endeksidir.
V
Vergi: devlet veya vergilendirme yetkisine sahip kamu kurulufllarnn kamu harcamalarn karfllamak zere gerek ve
tzel kiflilerden, karfllksz, kesin, egemenlik hakkna ve
kanuna dayal olarak almfl olduklar parasal tutarlardr.
sunmakla ykml olan kamu ynetimleridir.
Dizin
171
Dizin
A
Dflsallklar 22-24, 29-31, 36, 37, 129
Adam Smith 7, 8
Ahlaki tehlike 33
Anayasal iktisat 12
Aristotelesi devlet anlayfl 2, 4
Asimetrik bilgi sorunu 33
Doal tekeller 13, 24, 32

Downs modeli 66, 74
Dner Sermayeler 43, 48, 52, 60, 92
E
Efektif talep 11
Ekonomik istikrar 24, 35-37, 55, 125, 126, 130, 138, 150, 154
Bafllar 106, 115, 123, 147

Bask gruplar 66, 75, 76, 79, 97, 127
Bedavaclk sorunu 26, 27, 72, 75, 76
Borcun rfinansman 146, 150, 160
Bor servisi 146, 157
Bor stoku 50, 52, 60, 146, 151-153, 156-158
Borlanma 6-12, 23, 52, 85, 91, 98, 106, 114-116, 118, 126,
127, 132, 146-160
Brokrasi 66, 67, 76, 77, 127, 138
Bte a 44, 55, 146, 149, 151
Bte ars 133
Bte dnemi 89, 131
Bte gerekesi 135, 157, 160
Ekonomik snflandrma 88, 92, 98, 132

Eksik piyasalar 24, 33
Emisyon 31, 106, 115, 116, 118
Emlak gelirler 106
Enflasyon 10-12, 15, 35-37, 117, 130, 149, 150, 152, 153
Erdemli mallar 22, 24, 32, 35
Erdemsiz mallar 32
F
Faydac iktisat 23
Fizyokrasi 6
Fonksiyonel snflandrma 87, 88, 91, 92, 98
Fonlar 42, 43, 48, 49, 52, 60, 86, 88, 92, 94, 98, 113, 116, 134,
150, 151, 154
Bte hazrlama rehberi 133

Bte Komisyonu 136, 137
Bte yasas 128, 135-137
Btenin denetim ifllevi 128
Btenin hukuki ifllevi 127, 128
Btenin mali ifllevi 126
Btenin siyasi ifllevi 127
C-
Cari harcama 88-90, 98
Coase teoremi 31
kar gruplar 75
ift tarafl tekel modeli 66, 77, 79
G
Gelir cetveli 133, 134
Gelir dalm 8, 11, 13, 15, 24, 34-37, 41, 47, 67, 77, 85, 86,
90, 126, 129, 130, 138, 159
Gelir Dalm fllevi 35
Gerek harcama 89
Gider cetveli 133
Gnll borlanma 153, 160
GSYH 50, 108, 109
H
Har 107, 110-113, 118
Hegelci devlet anlayfl 4
Dalgal bor 152

Deflasyon 11, 35, 37
Devlet 2-15, 23, 24, 27-29, 31-37, 44, 47, 48, 51, 52, 55, 56, 59,
60, 76, 77, 85-98, 107, 109, 110, 112-118, 124-131, 134,
135, 138, 146-157, 159, 160
Devlet borlanmas 55, 146-148, 150, 152-154, 159, 160
Devlet Btesi 9, 35, 44, 85-87, 98, 113, 124-126, 128, 130,
131, 135, 138, 149, 160
Dfl borlanma 8, 91, 116, 153, 154, 157, 158, 160
Dfllanamama 24-27
Hukuki tanm 86, 98
borlanma 154-156, 159

dari snflandrma 87, 88
kinci En Iyi Kuram 23
ktisadi devlet teflekklleri 47, 60
ktisadi dflnce 126
ktisadi Dflnce Okullar 23
stihdam 3, 10, 11, 53, 89, 130
172
Kamu Maliyesi
Joseph E. Stiglitz 3, 24, 26
Neo Klasik ktisadi Dflnce 23

Niskanen 77-79
Nitelikli ounluk 67, 68
Kalknma ajanslar 45
Kamu geliri 112, 114, 148
O-
Kamu harcamas 35, 85, 86, 98, 115
Olumlu dflsallklar 30, 31
Kamu hizmeti 3, 15, 47, 77, 79, 87, 98, 109
Olumsuz dflsallklar 30
Kamu iktisadi teflebbsleri 35, 43, 47, 48, 60, 107, 135, 154
Optimal oy oran 68
Kamu kesimi 3, 15, 27, 34, 35, 43, 44, 48, 50-53, 55, 60, 78,
Organik devlet 4
86, 129, 151
Orta vadeli mali plan 131, 132, 138
Kamu Kesimi Borlanma Gerei 50, 52, 60, 151, 152
Orta vadeli program 131, 132, 138
Kamu kesiminin bykl 50-55, 60
Ortak havuz kaynaklar 25, 26
Kamu maliyesi 3, 15, 23, 24
Ortak mallar 24, 27-29
Kamu yatrmlar 50, 51, 53, 60, 112, 150
Ortaklarn trajedisi 28, 29
Kamusal mal 24, 26, 27, 34, 44, 45, 48, 55, 60, 67-69, 73, 76,
Oy alflverifli 71, 72, 73
79, 93, 95, 110, 111

Kamusal mallar 13, 22-28, 30, 34, 37, 60, 67, 68, 75, 107, 118,
129
Oy birlii 68, 79
Oylama modelleri 67
Oylama paradoksu 69, 70
Kamusal seifl teorisi 66
zel bor 148
Kaynak dalm 24, 25, 30, 33, 34, 36, 37, 85, 90
zel mallar 24, 25, 107, 118
Kaynak tahsisinde etkinlik ifllevi 129
zellefltirme 14, 47, 49, 115
Keynesyen grfl 2, 10, 12

Ksa vadeli avans 146, 150, 154
Ksa vadeli bor 146, 152-154, 159
Para basma 12, 116, 118, 150, 154
Klasik liberal grfl 2, 6, 7
Para cezalar 108, 113, 118
Konsolide bor 152
Pareto optimumu 30
Kulp mallar 22, 25, 26
Piyasa baflarszl 12, 23, 24, 29, 33, 37, 97
Kresel kamusal mallar 27, 28
Piyasa ekonomisi 8, 9, 12, 25, 32, 92, 97, 138
Kreselleflme 2, 6, 13-15, 27, 35
L
Laissez faire, laissez passer 7
M
M. Friedman 12
Maliye Bakanl 19, 56, 100, 132-135, 138
R
Rakip olmama 24, 26, 27
Refah iktisad 23
Reglasyon 24, 37
Resim 108, 109, 111, 118, 147
Richard a. Musgrave 23, 24, 32, 37
Marjinal maliyet 33, 68, 77
S-fi
Marjinal tasarruf 90
Salt ounluk 67-69, 71, 72, 79
Marjinal tketim 90
Samuelson 24, 27
Maurice Duverger 86
Srama tezi 84, 96, 98
Medyan semen 66, 68, 69, 71, 74, 75, 79
Sosyal gvenlik kurumlar 42-45, 52, 59, 60, 86, 98, 113
Medyan semen modeli 66, 69, 71, 79
Sosyalist grfl 2, 9, 10, 15
Merkantilizm 2, 6
Sosyo-ekonomik tanm 98
Merkezi ynetim kurumlar 42-44, 52, 55, 60
fierefiye 106, 112, 118
Milli bte tahmin raporu 135

Mlkiyet hakk 26, 31
Dizin
T
TBMM 86, 131, 135-137
Ters seim 33
Toplum szleflmesi 2, 4
Transfer harcamas 84, 89
Tutuklu ikilemi 28
TFE 50
U-
Uzun vadeli bor 146, 152, 160
FE 50
V
Vergi 3, 6-13, 15, 23, 31-33, 35, 37, 55, 60, 69, 75, 76, 79, 86,
90, 95-98, 106-113, 115, 116, 118, 126-128, 130, 135, 147151, 153, 154
Vergi benzeri gelir (Parafiskal gelir) 106, 112, 147
Wagner kanunu 84, 95, 96
Y
Yar kamusal mallar 13, 22, 25, 107, 129
Yatrm harcamas 84
Yerel Ynetim Birlikleri 45
Yerel ynetimler 42, 43, 45, 46, 52, 60, 86, 87, 91, 98, 111,
112, 118
Yllk ekonomik rapor 135
Z
Zorunlu borlanma 114, 118, 153, 160
173

Kamu Maliyesi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kamu Maliyesi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2570

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

KAMU MALYESNN TANIMI ......................................................................

Kamu Maliyesinin fllevleri ...................................................... 22

Okuma Paras ..............................................................................................

Trkiyede Kamu Kesimi......................................................... 42

Kamu Maliyesinde Karar Alma .............................................. 66

Kamu Harcamalar .................................................................. 84

Kamu Gelirleri ........................................................................ 106

Teflebbs ve Mlkiyet Gelirleri ....................................................................

Devlet Btesi .......................................................................... 124

Devlet Borlanmas ................................................................. 146

Szlk ................................................................................... 167

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Aristotelesi devlet anlayfl

Klasik liberal grfl

KAMU MALYESNN TANIMI

Kamu maliyesi: Devletin

Toplum szleflmesi devleti:

1. nite - Devlet ve Ekonomi

Sonuncu yaklaflmsa Marksist devlet grfl yaklaflmdr. Bu yaklaflma gre

Marksist devlet: Devlet, bir

Devletin befleri unsurunu millet oluflturmaktadr. Gnmzde her milletin kendi

DEVLETN EKONOMDEK ROLNE LfiKN

fi N E L M doa yasas anlamna gelmektedir. Fizyokratlar, btn maFizyokrasiD kelimesi,

1. nite - Devlet ve Ekonomi

Fizyokratlar liberalizmin ncleridir. Devlet mdahalesine karfldrlar. Toplum

Klasik Liberal Grfl

1. nite - Devlet ve Ekonomi

1. nite - Devlet ve Ekonomi

Efektif talep: Ekonomide

Anayasal ktisat Grfl

Anayasal iktisat yaklaflm:

1970li yllardan sonra James M. Buchanann nclndeki baz ekonomistler,

1. nite - Devlet ve Ekonomi

KRESELLEfiME VE KAMU MALYES

Devletin artan fonksiyonlar flyle sralanabilir:

1. nite - Devlet ve Ekonomi

Kamu maliyesi kavramn tanmlamak

Devletin elerini zetlemek

Devletin ekonomiye mdahale etmesini savunan

6. Braknz yapsnlar, braknz gesinler ifadesi afladaki grfllerden hangisine aittir?

1. nite - Devlet ve Ekonomi

Trkiye ykselen ekonomi

dnemde yani 2007- 2008 yllarnda 8,5 milyon kifli

Dnyada fazlasyla sorun olduunu grdk

1. nite - Devlet ve Ekonomi

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

Yantnz yanlfl ise Devlet Kavram konusunu

1. nite - Devlet ve Ekonomi

Akgz Ersoy, B. (2009). Devletlerin Mali Rolleri

Bu niteyi tamamladktan sonra;

PYASA BAfiARISIZLIKLARI KURAMI

Kamu Maliyesinin fllevleri

ktisadi Dflnce Okulu:

Piyasa baflarszl kuram, kaynak dalm ifllevini, kamu maliyesinin en nemli

Dfllanamama: Bireyin maln

Mikroekonomi kuramnda kamusal mallarn ilk ayrntl analizi Amerikal iktisat

2. nite - Kamu Maliyesinin fllevleri

Kamu mallarnn sahip olduu bu iki zellik, piyasa ekonomisinde, bu mallarn