~~ eer hejceelceves vece ~~

eLeeLe& ieerlee
(eerceieJeerlee)
DeLe eLeceesOeee:
Oe=leje<^ GJeee
Oece&#es$es keg#es$es meceJeslee egeglmeJe:~
~1~~
meJe:~~1~~
ceecekee heeC[JeeewJe efkecekegJe&le meee~~1~~
Oe=leje^ ves hete - ns mebpee! Oece&#es$e, keg#es$e ceW Ske$e eg keer
FeJeeues cesjs Deewj heeC[g kes heg$eeW ves keee efkeee?
De%eeveheer Oe=leje^ Deewj mebeceheer mebpee~ De%eeve ceve kes Devlejeue
ceW jnlee nw~ De%eeve mes DeeJe=e ceve Oe=leje^ pevceevOe nw; efkevleg mebeceheer
mebpee kes ceeOece mes en osKelee nw, megvelee nw~ Jen mecePelee nw efke hejceelcee
ner mele nw, efHej Yeer peye leke Fmemes GlheVe ceesnheer ogeexOeve peerefJele nw,
Fmekeer ef meowJe keewjJeeW hej jnleer nw, efJekeejeW hej ner jnleer nw~
Mejerj Ske #es$e nw~ peye oe-osMe ceW owJeer mecheefe kee yeengue neslee nw,
lees en Mejerj Oece&#es$e yeve peelee nw Deewj peye FmeceW Deemegjer mecheefe kee
yeengue neslee nw, lees en Mejerj keg#es$e yeve peelee nw~ keg DeLee&led kejes en Meyo DeeosMeelceke nw~ eerke=<Ce kenles nQ - eke=efle mes GlheVe leerveeW iegCeeW
eje hejJeMe neskej ceveg<e kece& kejlee nw~ Jen #eCecee$e Yeer kece& efkees efyevee
veneR jn mekelee~ iegCe Gmemes keje uesles nQ~ mees peeves hej Yeer kece& yevo veneR

neslee, Jen Yeer mJemLe Mejerj keer DeeJeMeke Kegjeke cee$e nw~ leerveeW iegCe ceveg<e
kees osJelee mes keerhee&vle MejerjeW ceW ner yeeBOeles nQ~ peye leke eke=efle Deewj eke=efle
mes GlheVe iegCe peereJf ele nQ, leye leke keg ueiee jnsiee~ Dele pevce-ce=legJeeuee
#es$e, efJekeejeWJeeuee #es$e keg#es$e nw Deewj hejceOece& hejceelcee ceW eJesMe efoueevesJeeueer
hegCeceeer eJe=ef eeeW (heeC[JeeW) kee #es$e Oece&#es$e nw~
hegjeleJeefJeod hebpeeye ceW, keeMeer-eeeie kes ceOe leLee Deveskeeveske mLeueeW
hej keg#es$e keer MeesOe ceW ueies nQ; efkevleg ieerleekeej ves mJeeb yeleeee nw efke efpeme
#es$e ceW en eg ngDee, Jen keneB nw~ Fob Mejerjb keewvlese #es$eefceleefYeOeereles~
(De. 13/1) Depeg&ve! en Mejerj ner #es$e nw Deewj pees Fmekees peevelee nw,
Fmekee heej hee ueslee nw, Jen #es$e%e nw~ Deeies FvneWves #es$e kee efJemleej yeleeee,
efpemeceW ome FefveeB, ceve, yege
f , Denbkeej, heeBeeW efJekeej Deewj leerveeW iegCeeW kee
JeCe&ve nw~ Mejerj ner #es$e nw, Ske DeKee[e nw~ FmeceW ue[vesJeeueer eJe=efeeeB oes
nQ- owJeer mecheodd Deewj Deemegjer mecheodd , heeC[g keer mevleeve Deewj Oe=leje^ keer
mevleeve, mepeeleere Deewj efJepeeleere eJe=ef eeeB~
DevegYeJeer ceneheg<e keer MejCe peeves hej Fve oesveeW eJe=ef eeeW ceW mebIe<e& kee
met$eheeled neslee nw~ en #es$e-#es$e%e kee mebIe<e& nw Deewj ener JeemleefJeke eg nw~
efJeeegeW mes Fefleneme Yeje he[e nw; efkevleg GveceW peerlevesJeeueeW kees Yeer MeeMJele
efJepee veneR efceueleer~ es lees Deehemeer yeoues nQ~ eke=efle kee meJe&Lee Meceve kejkes
eke=efle mes hejs keer meee kee efoioMe&ve kejvee Deewj GmeceW eJesMe heevee ner
JeemleefJeke efJepee nw~ ener Ske Ssmeer efJepee nw, efpemekes heers nej veneR nw~ ener
cegefe nw, efpemekes heers pevce-ce=leg kee yevOeve veneR nw~
Fme ekeej De%eeve mes Deeeefole eleske ceve mebece kes eje peevelee nw
efke #es$e-#es$e%e kes eg ceW keee ngDee? Deye pewmee efpemekes mebece kee GlLeeve
nw, Jewmes-Jewmes Gmes ef Deeleer peeesieer~
me_pee GJeee
dJee leg heeC[Jeeveerkeb Jet{b ogeexOevemleoe~
~1~~
evemleoe~~1~~
Deeeee&ceghemece
jepee
JeeveceyeJeerled~~2~~

Gme mecee jepee ogeexOeve ves Jetnjeveeege heeC[JeeW keer mesvee kees
osKekej esCeeeee& kes heeme peekej en Jeeve kene wle kee DeeejCe ner esCeeeee& nw~ peye peevekeejer nes peeleer nw efke nce
hejceelcee mes Deueie nes iees nQ (ener wle kee Yeeve nw), JeneB Gmekeer eeefhle kes
efuees le[he hewoe nes peeleer nw, leYeer nce ieg keer leueeMe ceW efvekeueles nQ~ oesveeW
eJe=efeeeW kes yeere ener eeLeefceke ieg nw; eeefhe yeeo kes meoddieg eesiesej
eerke=<Ce neWies, pees eesie keer efmLeefleJeeues neWies~
jepee ogeexOeve Deeeee& kes heeme peelee nw~ ceesnheer ogeexOeve~ ceesn mechetCe&
JeeefOeeeW kee cetue nw, jepee nw~ ogeexOeve - ogjd DeLee&led ote<f ele, ees Oeve DeLee&led
Jen Oeve~ Deeeflceke mecheefe ner efmLej mecheefe nw~ GmeceW pees oes<e GlheVe kejlee
nw, Jen nw ceesn~ ener eke=efle keer Deesj KeeRelee nw Deewj JeemleefJeke peevekeejer kes
efuees esjCee Yeer eoeve kejlee nw~ ceesn nw, leYeer leke hetves kee eMve Yeer nw,
DeveLee meYeer hetCe& ner nQ~
Dele Jetnjeveeege heeC[JeeW keer mesvee kees osKekej DeLee&led hegCe mes
eJeeefnle mepeeleere Je=efeeeW kees mebieef"le osKekej ceesnheer ogeexOeve ves eLece
ieg esCe kes heeme peekej en keneheMewleeb heeC[gheg$eeCeeceeeee& cenleeR ecetced~~1~~
Jet{eb gheoheg$esCe leJe efMe<esCe Oeercelee~~3~~
ns Deeeee&! Deheves yegefceeved efMe<e gheo-heg$e Oe=egce> eje Jetnekeej
Ke[er keer ngF& heeC[gheg$eeW keer Fme Yeejer mesvee kees oseK
f ees~
Meeele Deeue heo ceW DeemLee jKevesJeeuee { ceve ner Oe=egce> nw~ ener
hegCeceeer eJe=efeeeW kee veeeke nw~ meeOeve keef"ve ve ceve kej skee~ meeOeve keef"ve veneR, ceve keer {lee keef"ve nesveer eeefnes~
Deye osKeW mesvee kee efJemleejDe$e Metje cens<Jeemee Yeerceepeg&vemecee egefOe~
~1~~
e~~1~~
egegOeevees efJejee gheoe cenejLe~~4~~

Fme mesvee ceW cens<Jeemee - ceneved F&Me ceW Jeeme efoueevesJeeues, YeeJeheer
Yeerce, Devegjeieheer Depegv& e kes meceeve yengle mes MetjJeerj, pewmes-meeefJekeleeheer
meeleefke, efJeje - meJe&$e F&ejere eJeen keer OeejCee, cenejLeer jepee
gheo DeLee&led Deeue efmLeefle leLee Oe=keslegesefkeleeve keeefMejepee Jeere&Jeeved~~1~~
hegefpelkegefvleYeespee
Mewyee
vejhegJe~~5~~
Oe=kesleg - {kee&Je, esefkeleeve - peneB Yeer peee, JeneB mes
efee kees KeeRekej F ceW efmLej kejvee, keeefMejepe - keeeeheer keeMeer ceW
ner Jen meeceepe nw, hegefpeled - mLetue, met#ce Deewj keejCe MejerjeW hej efJepee
efoueevesJeeuee hegefpeled, kegefvleYeespe - kee&Je mes YeJe hej efJepee, vejeW ceW
es Mewye DeLee&led mele JeJenej egOeecevege efJeeevle Geceewpeee Jeere&Jeeved~~1~~
meewYees ewheoseee meJe& SJe cenejLee~~6~~
Deewj hejeeceer egOeeceveg - eg kes Deveghe ceve keer OeejCee,
Geceewpee
ee- MegYe keer cemleer, megYeeheg$e DeefYeceveg - peye MegYe DeeOeej Dee
peelee nw, lees ceve Yee mes jefnle nes peelee nw- Ssmee MegYe DeeOeej mes GlheVe DeYee
ceve, Oeeveheer ewheoer kes heeBeeW heg$e - Jeelmeue, ueeJeCe, meoelee, meewcelee,
efmLejlee meye kes meye cenejLeer nQ~ meeOeve-heLe hej mechetCe& eesielee kes meeLe
eueves keer #eceleeSB nQ~
Fme ekeej ogeexOeve ves heeC[Je-he#e kes hevn-yeerme veece efieveees, pees
owJeer mecheod kes cenJehetCe& Debie nQ~ efJepeeleere eJe=efe kee jepee nesles ngS Yeer
ceesn ner mepeeleere eJe=ef eeeW kees mecePeves kes efueS yeeOe kejlee nw~
ogeexOeve Dehevee he#e meb#eshe ceW kenlee nw~ eefo keesF& yeee eg neslee lees
Deheveer Heewpe ye{e-e{ekej efieveelee~ efJekeej kece efieveees iees; keeeWekf e Gve
hej efJepee heevee nw, Jes veeMeJeeved nQ~ kesJeue heeBe-meele efJekeej yeleees iees,
efpevekes Devlejeue ceW mechetCe& yeefncegK
& eer eJe=ef e efJeeceeve nQ~ pewmesDemceekeb leg efJeefMee es leeefVeyeesOe efpeesece~
~7~~
ece~~7~~
veeekee cece mewveme me_%eeLe leevyeJeerefce les~~7~~

efpeesece! nceejs he#e ceW pees-pees eOeeve nQ, GvnW Yeer Deehe mecePe ueW~
Deehekees peeveves kes efuees cesjer mesvee kes pees-pees veeeke nQ, Gvekees kenlee ntByeee eg ceW mesveeheefle kes efueS efpeesece mecyeesOeve Demeeceefeke nw~
Jemlegle ieerlee ceW DevlekejCe keer oes eJe=ef eeeW kee mebIe<e& nw~ efpemeceW wle kee
DeeejCe ner esCe nw~ peye leke nce uesMecee$e Yeer DeejeOe mes Deueie nQ, leye
leke eke=efle efJeeceeve nw, wle yevee nw~ Fme ef hej pee heeves keer esjCee eLece
ieg esCeeeee& mes efceueleer nw~ DeOetjer efMe#ee ner hetCe& peevekeejer kes efueS esjCee
eoeve kejleer nw~ Jen hetpeemLeueer veneR, JeneB Meewe&meteke mecyeesOeve nesvee eeefnes~
efJepeeleere eJe=efe kes veeeke keewve-keewve nQ?YeJeevYeer<cee keCe&e ke=hee meefceefleee~
~7~~
eee~~7~~
DeelLeecee efJekeCe&e meewceoefemleLewJe e~~8~~
Ske lees mJeeb Deehe (wle kes DeeejCeheer esCeeeee&) nQ, Yeceheer
efheleecen Yeer<ce nQ~ Yece Fve efJekeejeW kee Godid ece nw~ Devle leke peereJf ele jnlee
nw, Fmeefuees efheleecen nw~ meceteer mesvee cej ieF&, en peereJf ele Lee~ MejMeee hej
Deesle Lee, efHej Yeer peerefJele Lee~ en nw Yeceheer Yeer<ce~ Yece Devle leke
jnlee nw~ Fmeer ekeej efJepeeleere kece&heer keCe& leLee mebeeceefJepeeer ke=heeeee&
nQ~ meeOeveeJemLee ceW meeOeke eje ke=hee kee DeeejCe ner ke=heeeee& nw~ YeieJeeve
ke=heeOeece nQ Deewj eeefhle kes heeeled mevle kee Yeer Jener mJehe nw~ efkevleg
meeOevekeeue ceW peye leke nce Deueie nQ, hejceelcee Deueie nw, efJepeeleere eJe=ef e
peerefJele nw, ceesnceeer efIejeJe nw- Ssmeer heefjefmLeefle ceW meeOeke eefo ke=hee kee
DeeejCe kejlee nw, lees Jen ve nes peelee nw~ meerlee ves oee keer, lees keg keeue
uebkee ceW eeeefele kejvee he[e~ efJeeeefce$e oee& ngS, heeflele nesvee he[e~
eesiemet$ekeej cenef<e& helebpeefue Yeer ener kenles nQ- les meceeOeeJeghemeiee& JeglLeeves
efmee~ (3/37) JeglLeevekeeue ceW efmeefeeB eke nesleer nQ~ Jes JeemleJe
ceW efmeefeeB nQ; efkevleg kewJeueeeefhle kes efueS Gleveer ner ye[er efJeIve nQ, efpeleves
keece, eesOe, ueesYe, ceesn Fleeefo~ ieesmJeeceer leguemeeroeme kee Yeer ener efveCe&e nwesjle eefvLe peeefve Keiejeee~ efJeIve Deveske kejF leye ceeee~~
efjef efmeef esjF yeng YeeF&~ yegefeEn ueesYe efoKeeJeefnb DeeF&~~
(jeceeefjleceeveme, 7/117/6-7)

ceeee Deveske efJeIve kejleer nw, $e+efeeB eoeve kejleer nw, eneB leke efke
efme yevee osleer nw~ Ssmeer DeJemLeeJeeuee meeOeke yeieue mes efvekeue Yej peee,
cejCeemeVe jesieer Yeer peer G"siee~ Jen Yeues "erke nes peee, efkevleg meeOeke Gmes
Deheveer osve ceeve yew"s lees ve nes peeesiee~ Ske jesieer kes mLeeve hej npeejeW jesieer
Iesj ueWies, Yepeve-efevleve kee ece DeJe nes peeesiee Deewj GOej yenkelesyenkeles eke=efle kee yeengue nes peeesiee~ eefo ue#e otj nw Deewj meeOeke ke=hee
e_pee-meceteer mesvee
kejlee nw, lees ke=hee kee Dekesuee DeeejCe ner meefceefle_pee
kees peerle uesiee~ Fmeefuees meeOeke kees hetelf e&hee&vle Fmemes meleke& jnvee eeefnS~
oee efyeveg mevle kemeeF&, oee kejer lees DeeHele DeeF&~ uesefkeve DeOetjer
DeJemLee ceW en efJepeeleere eJe=ef e kee ogOe&<e& eese nw~ Fmeer ekeej Deemeefeheer
DeelLeecee, efJekeuheheer efJekeCe& Deewj Yececeeer eeme ner YetefjeJee nw~ es
meYeer yeefncegK
& eer eJeen kes veeeke nQ~
Deves e yenJe Metje ceoLex leepeerefJelee~
~7~~
elee~~7~~
veeveeMeeenjCee
meJex
egefJeMeejoe~~9~~
Deewj Yeer yengle mes MetjJeerj Deveske MeeeW mes ege cesjs efuees peerJeve keer
DeeMee kees leeiekej eg ceW [s nQ~ meYeer cesjs efuees eeCe leeievesJeeues nQ; efkevleg
Gvekeer keesF& "esme ieCevee veneR nw~ Deye keewve-meer mesvee efkeve YeeJeeW eje
megjef#ele nw? Fme hej kenles nQDeheee&hleb leomceekeb yeueb Yeer<ceeefYejef#eleced~~10~~
heee&hleb eflJeocesles<eeb yeueb YeerceeefYejef#eleced ~~10~~
Yeer<ce eje jef#ele nceejer mesvee meye ekeej mes Depese nw Deewj Yeerce eje
jef#ele Fve ueesieeW keer mesvee peerleves ceW megiece nw~ heee&hle Deewj Deheee&hle pewmes
efMue Meyo kee eeesie ogeexOeve keer DeeMebkee kees Jee kejlee nw~ Dele
osKevee nw efke Yeer<ce keewve-meer meee nw, efpeme hej keewjJe efveYe&j kejles nQ leLee
Yeerce keewve-meer meee nw, efpeme hej (owJeer mecheodd) mechetCe& heeC[Je efveYe&j nQ~
ogeexOeve Deheveer JeJemLee oslee nw efkeDeeves<eg e meJex<eg eLeeYeeieceJeefmLelee~
~10~~
Lelee~~10~~
Yeer<cecesJeeefYej#evleg YeJevle meJe& SJe efn~~11~~

FmeefueS meye ceeseeX hej Deheveer-Deheveer peien efmLele jnles ngS Deehe ueesie
meye-kes-meye Yeer<ce keer ner meye Deesj mes j#ee kejW~ eefo Yeer<ce peereJf ele nQ, lees
nce Depese nQ~ FmeefueS Deehe heeC[JeeW mes ve ue[kej kesJeue Yeer<ce keer ner j#ee
kejW~
kewmee eese nw Yeer<ce, pees mJeeb Deheveer j#ee veneR kej hee jne nw, keewjJeeW
kees Gmekeer j#ee-JeJemLee kejveer he[ jner nw? en keesF& yeee eese veneR, Yece
ner Yeer<ce nw~ peye leke Yece peereJf ele nw, leye leke efJepeeleere eJe=ef eeeB (keewjJe)
Depese nQ~ Depese kee en DeLe& veneR efke efpemes peerlee ner ve pee mekes; yeefuke
Depese kee DeLe& ogpe&e nw, efpemes keef"veeF& mes peerlee pee mekelee nes~
cene Depee mebmeej efjheg, peerefle mekeF mees yeerj~~
(jeceeefjleceeveme, 6/80 ke)
eefo Yece meceehle nes peee lees DeefJeee DeefmlelJenerve nes peee~ ceesn
Fleeefo pees DeebeMf eke he mes yees Yeer nQ, MeerIe ner meceehle nes peeeWies~ Yeer<ce keer
Fe-ce=leg Leer~ Fe ner Yece nw~ Fe kee Devle Deewj Yece kee efcevee Ske
ner yeele nw~ Fmeer kees mevle keyeerj ves mejuelee mes kene Fe keeee Fe ceeee, Fe peie Ghepeeee~
ken keyeerj pes Fe efJeJeefpe&le, leekee heej ve heeee~~
peneB Yece veneR neslee, Jen Deheej Deewj DeJee nw~ Fme Mejerj kes pevce kee
keejCe Fe nw~ Fe ner ceeee nw Deewj Fe ner peieled keer Glheefe kee keejCe
nw~ [ meeskeeceele leow#ele yengmeeb epeeese Fefle (evoesie0 6/
2/3) ]~ keyeerj kenles nQ- pees FeDeeW mes meJe&Lee jefnle nQ, eflevekee heej
ve heeee - Jes Deheej, Devevle, Demeerce leJe ceW eJesMe hee peeles nQ~ [ eeskeecees
efve<keece Deehlekeece Deelcekeecees ve leme eeCee Gleeceefvle yeewJe meved
yeeehesefle~ (ye=noejCeke0 4/4/6)~ ] pees keeceveeDeeW mes jefnle
Deelcee ceW efmLej DeelcemJehe nw, Gmekee keYeer heleve veneR neslee~ Jen yee kes
meeLe Ske nes peelee nw~ DeejcYe ceW FeeW Devevle nesleer nQ Deewj DevleleesielJee
hejceelce-eeefhle keer Fe Mes<e jnleer nw~ peye en Fe Yeer hetjer nes peeleer nw,

leye Fe Yeer efce peeleer nw~ eefo Gmemes Yeer ye[er keesF& Jemleg nesleer, lees Deehe
Gmekeer Fe DeJeMe kejles~ peye Gmemes Deeies keesF& Jemleg nw ner veneR, lees Fe
efkemekeer nesieer~ peye eehle nesves eesie keesF& Jemleg Deeehe ve jn peee, lees
Fe Yeer mecetue ve nes peeleer nw Deewj Fe kes efceles ner Yece kee meJe&Lee
Devle nes peelee nw~ ener Yeer<ce keer Fe-ce=leg nw~ Fme ekeej Yeer<ce eje
jef#ele nce ueesieeW keer mesvee meye ekeej mes Depese nw~ peye leke Yece nw, leYeer
leke DeefJeee kee Yeer DeefmlelJe nw~ Yece Meevle ngDee, lees DeefJeee Yeer meceehle nes
peeleer nw~
Yeerce eje jef#ele Fve ueesieeW keer mesvee peerleves ceW megiece nw~ YeeJeheer
Yeerce~ YeeJes efJeeles osJe - YeeJe ceW Jen #ecelee nw efke DeefJeefole hejceelcee
Yeer efJeefole nes peelee nw~ YeeJe yeme YeieJeeve, megKe efveOeeve kevee
YeJeve~ (jeceeefjleceeveme, 7/92Ke)~ eerke=<Ce ves Fmes ee kenkej
mecyeesefOele efkeee nw~ YeeJe ceW Jen #ecelee nw efke YeieJeeve kees Yeer JeMe ceW kej
ueslee nw~ YeeJe mes ner mechetCe& hegCeceeer eJe=ef eeeW kee efJekeeme nw~ en hegCe kee
mebj#eke nw~ nw lees Flevee yeueJeeved efke hejceosJe hejceelcee kees mebYeJe yeveelee nw;
efkevleg meeLe ner Flevee keesceue Yeer nw efke Deepe YeeJe nw, lees keue DeYeeJe ceW
yeoueles osj veneR ueieleer~ Deepe Deehe kenles nQ efke cenejepe yengle Des nQ~
keue ken mekeles nQ efke veneR, nceves lees osKee cenejepe Keerj Keeles nQ~
Ieeme heele pees Keele nQ, efleveefn meleeJes keece~
otOe ceueeF& Keele pes, eflevekeer peeves jece~~
F ceW uesMecee$e Yeer $egef eleerle nesves hej YeeJe [ieceiee peelee nw, hegCeceeer
eJe=ef e efJeeefuele nes G"leer nw, F mes mecyevOe t peelee nw, FmeefueS Yeerce eje
jef#ele Fve ueesieeW keer mesvee peerleves ceW megiece nw~ cenef<e& helebpeefue kee Yeer ener
efveCe&e nw - me leg oerIe&keeuevewjvlee&melkeejemesefJelees {Yetefce~
(eesiemet$e, 1/14)~ oerIe&keeue leke efvejvlej ee-YeefehetJe&ke efkeee
ngDee meeOeve ner { nes heelee nw~
leme meeveevn<e kegJe= efheleecen~
~10~~
eleecen~~10~~
efmebnveeob efJeveeesew Meb oOceew eleeheJeeved ~~12~~

Fme ekeej Deheves yeueeyeue kee efveCe&e ueskej MebKeOJeefve ngF~& MebKeOJeefve
hee$eeW kes hejeece keer Iees<eCee nw efke peerleves hej keewve-mee hee$e Deehekees keee
osiee? keewjJeeW ceW Je=, eleeheJeeved efheleecen Yeer<ce ves Gme ogeexOeve kes oe ceW
n<e& GlheVe kejles ngS GemJej mes efmebnveeo kes meceeve Yeeeo MebKe yepeeee~
efmebn eke=efle kes YeeeJen henuet kee eleerke nw~ Ieesj pebieue kes veerjJe Skeevle ceW
Mesj keer one[ keeve ceW he[ peee lees jeWies Ke[s nes peeeWies, oe keeBheves
ueiesiee, eeefhe Mesj Deehemes ceerueeW otj nw~ Yee eke=efle ceW neslee nw, hejceelcee ceW
veneR; Jen lees DeYee meee nw~ Yeceheer Yeer<ce eefo efJepeeer neslee nw, lees eke=efle
kes efpeme YeeejCe ceW Deehe nQ Gmemes Yeer DeefOeke Yee kes DeeJejCe ceW yeeBOe
osiee~ Yee keer Ske hejle Deewj ye{ peeesieer, Yee kee DeeJejCe Ievee nes G"siee~
en Yece Fmekes Deefleefje Deewj keg veneR os mekesiee~ Dele eke=efle mes efveJe=efe
ner ievleJe kee ceeie& nw~ mebmeej ceW eJe=efe lees YeJeeJeer nw, Ieesj DevOekeej keer
eee nw~ Fmekes Deeies keewjJeeW keer keesF& Iees<eCee veneR nw~ keewjJeeW keer Deesj mes
keF& yeepes Ske meeLe yepes; efkevleg kegue efceueekej Jes Yeer Yee ner eoeve kejles nQ,
Fmemes DeefOeke keg veneR~ eleske efJekeej keg-ve-keg Yee lees oslee ner nw,
FmeefueS GvneWves Yeer Iees<eCee keerlele Meee Yese&e heCeJeevekeieescegKee~
~10~~
ee~~10~~
menmewJeeYenvevle me MeyomlegcegueesYeJeled~~13~~
leovevlej Deveske MebKe, veiee[,s {esue Deewj vejefmebneefo yeepes Ske meeLe ner
yepes~ Gvekee Meyo Yeer ye[e Yeebkej ngDee~ Yee kee mebeej kejves kes Deefleefje
keewjJeeW keer keesF& Iees<eCee veneR nw~ yeefncegK
& eer efJepeeleere eJe=ef e meHeue nesves hej
ceesnceeer yevOeve Deewj Ievee kej osleer nw~
Deye hegCeceeer eJe=ef eeeW keer Deesj mes Iees<eCeeSB ngF, efpeveceW henueer Iees<eCee
eesiesej eerke=<Ce keer nwlele eslewn&eweg&es cenefle mevoves efmLeleew~~10~~
ceeOeJe heeC[JeewJe efoJeew Meew eoOceleg~~14~~

Fmekes Ghejevle esle Iees[

eW mes ege (efpeveceW uesMecee$e keeefuecee, oes<e veneR
nw- esle meeefJeke, efvece&uelee kee eleerke nw) - cenefle mevoves - ceneved jLe
hej yew"s ngS eesiesej eerke=<Ce Deewj Depeg&ve ves Yeer Deueewefkeke MebKe yepeees~
Deueewekf eke kee DeLe& nw, ueeskeeW mes hejs~ ce=legueeske, osJeueeske, yeeueeske, peneB
leke pevce-cejCe kee Yee nw, Gve mecemle ueeskeeW mes hejs heejueewekf eke, heejceeefLe&ke
efmLeefle eoeve kejves keer Iees<eCee eesiesej eerke=<Ce keer nw~ meesves, eeBoer, kee"
kee jLe veneR; jLe Deueewekf eke, MebKe Deueewekf eke, Dele Iees<eCee Yeer Deueewekf eke
ner nw~ ueeskeeW mes hejs Skecee$e yee nw, meerOee Gmemes mecheke& mLeeefhele kejeves keer
Iees<eCee nw~ Jes kewmes en efmLeefle eoeve kejWies?heeepeveb <eerkesMees osJeoeb Oeveee~
~10~~
Oeveee~~10~~
heewC[^b oOceew ceneMeb Yeercekecee& Je=keesoj~~15~~
<eerkesMe - pees oe kes meJe&mJe %eelee nQ, Gve eerke=<Ce ves heeepeve
MebKe yepeeee~ heeBeeW %eevesevf eeW kees hebe levcee$eeDeeW (Meyo, mheMe&, he, jme,
ievOe) kes jmeeW mes meceskej Deheves peve (Yee) keer esCeer ceW {eueves keer Iees<eCee
keer~ efJekejeue he mes yenkeleer ngF& FefveeW kees meceskej GvnW Deheves mesJeke keer
esCeer ceW Ke[e kej osvee oe mes esjke meodid eg keer osve nw~ eerke=<Ce Ske eesiesej,
meoddieg Les~ efMe<emlesnced - YeieJeved! ceQ Deehekee efMe<e ntB~ yeee efJe<eeJemlegDeeW kees es[
kej Oeeve ceW F kes Deefleefje otmeje ve osKeW, otmeje ve megveW, ve
otmejs kee mheMe& kejW, en meodid eg kes DevegYeJe-mebeej hej efveYe&j kejlee nw~
osJeoeb Oeve_pee owJeer mecheefe kees DeOeerve kejvesJeeuee Devegjeie ner
Depeg&ve nw~ F kes Deveghe ueieeJe - efpemeceW efJejn, Jewjeie, Deegheele nes,
ieoddieo efieje veeve yen veerje- jesceebe nes, F kes Deefleefje Deve efJe<eeJemleg kee uesMecee$e kejeJe ve nesves heees, Gmeer kees Devegjeie kenles nQ~ eefo
en meHeue neslee nw, lees hejceosJe hejceelcee ceW eJesMe efoueeves Jeeueer owJeer mecheod
hej DeeefOehele eehle kej ueslee nw~ Fmeer kee otmeje veece Oevebpee Yeer nw~ Ske
Oeve lees yeenjer mecheefe nw, efpememes Mejerj-efveJee&n keer JeJemLee nesleer nw~ Deelcee
mes Fmekee keesF& mecyevOe veneR nw~ Fmemes hejs efmLej Deeeflceke mecheefe ner efvepe

mecheefe nw~ ye=noejCekeesheefve<eod ceW ee%eJeukee ves cew$eseer kees ener mecePeeee
efke Oeve mes mecheVe he=LJeer kes mJeeefcelJe mes Yeer Dece=lelJe keer eeefhle veneR nes
mekeleer~ Gmekee Gheee Deeeflceke mecheefe nw~
Yeeeveke kece&Jeeues Yeercemesve ves heewC[^ DeLee&led eerelf e veeceke ceneMebKe
yepeeee~ YeeJe kee Godid ece Deewj efveJeeme-mLeeve oe nw, FmeefueS Fmekee veece
Je=keesoj nw~ Deehekee YeeJe, ueieeJe yees ceW neslee nw; efkevleg Jemlegle Jen ueieeJe
Deehekes oe ceW nw pees yees ceW peekej cete& neslee nw~ en YeeJe DeLeen Deewj
ceneved yeueMeeueer nw~ Gmeves eerelf e veeceke ceneMebKe yepeeee~ YeeJe ceW ner eerelf e
efveefnle nw, Fmeereuf eS Yeerce ves heewC[^ (eerelf e) veeceke ceneMebKe yepeeee~ YeeJe
ceneved yeueJeeved nw; efkevleg eerelf e-mebeej kes ceeOece mes~
nefj Jeeheke meJe&$e meceevee~ esce les eie neseEn ceQ peevee~~
(jeceeefjle ceeveme, 1/184/5)
DevevleefJepeeb jepee kegvleerheg$ees egefOeefj~
~10~~
j~~10~~
vekegue
menosJee
megIees<eceefCeheg<hekeew~~16~~
kegvleerheg$e jepee egefOeefj ves Devevle efJepee veeceke MebKe yepeeee~
kee&Jeheer kegvleer Deewj Oece&heer egefOeefj~ Oece& hej efmLejlee jnsieer lees
DevevleefJepeeced- Devevle hejceelcee ceW efmLeefle efoueeesiee~ egs efmLej me
egeOf eefj~ eke=efle heg<e #es$e-#es$e%e kes mebIe<e& ceW efmLej jnlee nw, ceneved ogKe
mes Yeer efJeeefuele veneR neslee lees Ske efove pees Devevle nw, efpemekee Devle veneR nw,
Jen nw hejceleJe hejceelcee, Gme hej efJepee efouee oslee nw~
efveeceheer vekegue ves megIees<e veeceke MebKe yepeeee~ peeW-peeW efveece
GVele nesiee, DeMegYe kee Meceve neslee peeesiee, MegYe Ieesef<ele neslee peeesiee~
melmebieheer menosJe ves ceefCeheg<heke veeceke MebKe yepeeee~ ceveeref<eeeW ves
eleske eeme kees yengcetue ceefCe keer meb%ee oer nw~ nerje pewmeer mJeeBmee yeeleeW
ceW yeerleer peee~ (efyevog) Ske melmebie lees Jen nw, pees Deehe melheg<eeW keer
JeeCeer mes megveles nQ; efkevleg eLeeLe& melmebie Deevleefjke nw~ eerke=<Ce kes Devegmeej,
Deelcee ner mele nw, meveeleve nw~ efee meye Deesj mes efmecekej Deelcee keer mebiele

kejves ueies, ener JeemleefJeke melmebie nw~ en melmebie efevleve, Oeeve Deewj
meceeefOe kes DeYeeme mes mecheVe neslee nw~ peeW-peeW mele kes meeefVeOe ceW megjle
efkeleer peeesieer, leeW-leeW Ske-Ske eeme hej efveeb$eCe efceuelee peeesiee, cevemeefnle
Fbef eeW kee efvejesOe neslee peeesiee~ efpeme efove meJe&Lee efvejesOe nesiee, Jemleg eehle
nes peeesieer~ Jeeeev$eeW keer lejn efee kee Deelcee kes mJej ceW mJej efceueekej
mebiele kejvee ner melmebie nw~
yeeeceefCe ke"esj nw, efkevleg eemeceefCe heg<he mes Yeer keesceue nw~ heg<he lees
efJekeefmele nesves ee tves hej kegcnueelee nw; efkevleg Deehe Deieues eeme leke
peereJf ele jnves keer ieejCer veneR os mekeles~ efkevleg melmebie meHeue nesves hej eleske
eeme hej efveeb$eCe efoueekej hejce ue#e keer eeefhle keje oslee nw~ Fmekes Deeies
heeb[JeeW keer keesF& Iees<eCee veneR nw; efkevleg eleske meeOeve keg-ve-keg efvece&uelee
kes heLe ceW otjer lee kejelee nw~ Deeies kenles nQkeeMee hejces<Jeeme efMeKeC[er e cenejLe~
~10~~
cenejLe~~10~~
Oe=egce>es efJejee meeleefkeeehejeefpele~~17~~
keeeeheer keeMeer~ heg<e peye meye Deesj mes cevemeefnle FefveeW kees meceskej
keeee ceW ner kesefvle kejlee nw, lees hejces<Jeeme - hejce F&Me ceW Jeeme kee
DeefOekeejer nes peelee nw~ hejce F&Me ceW Jeeme efoueeves ceW me#ece keeee ner keeMeer
nw~ keeee ceW ner hejce F&Me kee efveJeeme nw~ hejces<Jeeme kee DeLe& es Oeveg<eJeeuee
veneR yeefuke hejce F&Me Jeeme nw~
efMeKee-met$e kee leeie ner efMeKeC[er nw~ Deepekeue ueesie efmej kes yeeue
kee uesles nQ Deewj met$e kes veece hej ieues keer pevesT ne uesles nQ, Deefie> peueevee
es[
osles nQ, nes ieee mebveeme Gvekee~ veneR, Jemlegle efMeKee ue#e kee eleerke
nw, efpemes Deehekees heevee nw Deewj met$e nw mebmkeejeW kee~ peye leke Deeies hejceelcee
kees heevee Mes<e nw, heers mebmkeejeW kee met$eheele ueiee ngDee nw, leye leke leeie
kewmee? mebveeme kewmee? DeYeer lees euevesJeeues heefLeke nQ~ peye eehleJe eehle nes
peee, heers ueies ngS mebmkeejeW keer [esj ke peee, Ssmeer DeJemLee ceW Yece meJe&Lee
Meevle nes peelee nw~ Fmeefuees efMeKeC[er ner Yeceheer Yeer<ce kee efJeveeMe kejlee

nw~ efMeKeC[er efevleve-heLe keer efJeefMe eesielee nw, cenejLeer nw~

Oe=egce>- { Deewj Deeue ceve leLee efJeje
eje- meJe&$e efJejed
F&ej kee emeej osKeves keer #ecelee Fleeefo owJeer mecheod kes ecegKe iegCe nQ~
meeefJekelee ner meeleefke nw~ mele kes efevleve keer eJe=ef e DeLee&led meeefJekelee
eefo yeveer nw, lees keYeer efiejeJe veneR Deeves heeesieer~ Fme mebIe<e& ceW hejeefpele veneR
nesves osieer~
gheoes ewheoseee meJe&Me he=efLeJeerheles~~10~~
meewYee ceneyeeng MeevoOceg he=Lekehe=Leked~~18~~
Deeue heooeeke gheo Deewj Oeeveheer ewheoer kes heeBeeW heg$e - meoelee,
Jeelmeue, ueeJeCe, meewcelee, efmLejlee Fleeefo meeOeve ceW ceneved meneeke
cenejLeer nQ leLee ye[er YegpeeJeeuee DeefYeceveg - Fve meyeves he=Leked-he=Leked MebKe
yepeees~ Yegpee keee&-#es$e kee eleerke nw~ peye ceve Yee mes jefnle nes peelee nw, lees
Gmekeer hengB e otj leke nes peeleer nw~
ns jepeved! Fve meyeves Deueie-Deueie MebKe yepeees~ keg-ve-keg otjer
meYeer lee kejeles nQ, Fvekee heeueve DeeJeMeke nw, FmeefueS Fvekes veece efieveees~
Fmekes Deefleefje keg otjer Ssmeer Yeer nw, pees ceve-yege
f mes hejs nw~ YeieJeeve mJeeb
ner DevlekejCe ceW efJejepekej lee kejeles nQ~ FOej ef yevekej Deelcee mes Ke[s
nes peeles nQ Deewj meeceves mJeeb Ke[e neskej Dehevee heefjee keje uesles nQ~
me Iees<ees Oeele&je<^eCeeb oeeefve Jeoejeled~~10~~
veYee he=efLeJeeR ewJe legceguees Jevegveeoeved~~19~~
Gme Ieesj Meyo ves DeekeeMe Deewj he=LJeer kees Yeer Meyoeeceeve kejles ngS
Oe=leje^-heg$eeW kes oe efJeoerCe& kej efoes~ mesvee lees heeC[JeeW keer Deesj Yeer Leer,
efkevleg oe efJeoerCe& ngS Oe=leje^-heg$eeW kes~ Jemlegle heeepeve, owJeer Meefe hej
DeeefOehele, Devevle hej efJepee, DeMegYe kee Meceve Deewj MegYe keer Iees<eCee
OeejeJeener nesves ueies lees keg#es$e, Deemegjer mecheod,d yeefncegK
& eer eJe=ef eeeW kee oe
efJeoerCe& nes peeesiee~ Gvekee yeue Mevew-Mevew #eerCe nesves ueielee nw~ meJe&Lee
meHeuelee efceueves hej ceesnceeer eJe=ef eeeB meJe&Lee Meevle nes peeleer nQ~

DeLe JeJeefmLeleevdJee Oeele&je^evkeefheOJepe~

eOJepe~~~10~~
eJe=es Mem$emecheeles Oevegece heeC[Je~~20~~
<eerkesMeb leoe Jeekeeefceoceen cenerheles~~10~~
Depeg&ve GJeee
mesveeesYeeesce&Oes jLeb mLeehee cesegle~~21~~
mebeceheer mebpee ves De%eeve mes DeeJe=e ceve kees mecePeeee efke, ns jepeved!
Gmekes Ghejevle keefheOJepe - Jewjeieheer nvegceeve~ Jewjeie ner OJepe nw
efpemekee (OJepe je^ kee eleerke ceevee peelee nw~ keg ueesie kenles nQ - OJepee
ebeue Leer, FmeefueS keefheOJepe kene ieee~ efkevleg veneR, eneB keefhe meeOeejCe
yevoj veneR mJeeb nvegceeve Les, efpevneWves ceeve-Deheceeve kee nveve efkeee Lee mece ceeve efvejeoj DeeojneR~ (ceeveme, 7/13/8) eke=efle keer osKeermegveer JemlegDeeW mes, efJe<eeeW mes jeie kee leeie ner Jewjeie nw~ Dele Jewjeie ner
efpemekeer OJepee nw) Gme Depeg&ve ves JeJeefmLele he mes Oe=leje^-heg$eeW kees Ke[s
osKekej Mee eueves keer leweejer kes mecee Oeveg<e G"ekej ef<ekesMeced - pees
oe kes meJe&mJe %eelee nQ, Gve eesiesej eerke=<Ce mes en Jeeve kene - ns
Deegle! (pees keYeer egle veneR neslee) cesjs jLe kees oesveeW mesveeDeeW kes yeere Ke[e
keefjes~ eneB meejLeer kees efoee ieee DeeosMe veneR, F (meodid eg) mes keer ieF&
eeLe&vee nw~ efkemeefuees Ke[e kejW?eeJeosleeefVejer#esnb eeskeeceeveJeefmLeleeved~~10~~
kewce&ee men eesJeceefmcevjCemecegeces~~22~~
peye leke ceQ Fve efmLele ngS eg keer keeceveeJeeueeW kees Deer ekeej osK
s e
ve uetB efke Fme eg kes Geesie ceW cegPes efkeve-efkeve kes meeLe eg kejvee eesie
nw- Fme eg-Jeeheej ceW cegPes efkeve-efkeve kes meeLe eg kejvee nw?
eeslmeceeveeveJes#esnb e Sles$e meceeielee~
~10~~
meceeielee~~10~~
Oeele&je^me ogyeg&seg&s efeeefekeer<e&Je~~23~~
ogyege&
f ogeexOeve kee eg ceW keueeCe eenvesJeeues pees-pees jepee ueesie Fme
mesvee ceW Deees nQ, Gve eg kejvesJeeueeW kees ceQ osKetBiee, FmeefueS Ke[e kejW~

ceesnheer ogeexOeve~ ceesnceeer eJe=ef eeeW kee keueeCe eenves Jeeues pees-pees jepee
Fme eg ceW Deees nQ, Gvekees ceQ osKe uet~B
meee GJeee
SJecegees <eerkesMees ieg[ekesMesve Yeejle~
~10~~
Yeejle~~10~~
mesveeesYeeesce&Oes mLeeheefelJee jLeesececed ~~24~~
Yeer<ceesCeecegKele meJex<eeb e ceneref#eleeced~~10~~
GJeee heeLe& heMewleevmeceJesleevkegefveefle~~25~~
mebpee yeesuee - efveepeeer Depegv& e eje Fme ekeej kens peeves hej oe kes
%eelee eerke=<Ce ves oesveeW mesveeDeeW kes yeere Yeer<ce, esCe Deewj ceneref#eleeced Mejerjheer he=LJeer hej DeefOekeej peceees ngS mechetCe& jepeeDeeW kes yeere Gece jLe
kees Ke[e kejkes kene efke - heeLe&! Fve Fkedd"s ngS keewjJeeW kees osKe~ eneB
Gece jLe meesves-eeBoer kee jLe veneR nw~ mebmeej ceW Gece keer heefjYee<ee veej kes
eefle Devegketuelee-eefleketuelee mes keer peeleer nw~ en heefjYee<ee DehetCe& nw~ pees
nceejs Deelcee, nceejs mJehe kee meowJe meeLe os, Jener Gece nw? efpemekes heers
Devegece
ece- ceefuevelee ve nes~
le$eeheMeeflmLeleevheeLe& efheleveLeefheleeceneved~~26~~
Deeeeee&vceelegueevYeelevheg$eevheew$eevmeKeeRmleLee~~26~~
eMegjevmegoewJe
mesveeesYeeesjefhe~
~26~~
e~~26~~
Fmekes Ghejevle Deetke ue#eJeeues, heeefLe&Je Mejerj kees jLe yeveevesJeeues heeLe&
ves Gve oesveeW mesveeDeeW ceW efmLele efhelee kes YeeFeeW kees, efheleeceneW kees, DeeeeeeX kees,
ceeceeDeeW kees, YeeFeeW kees, heg$eeW kees, heew$eeW kees, efce$eeW kees, emegjeW kees Deewj megoeW
kees osKee~ oesveeW mesveeDeeW ceW Depegv& e kees kesJeue Dehevee heefjJeej, ceecee kee heefjJeej,
memegjeue kee heefjJeej, mego Deewj iegg peve efoKeeF& he[~s ceneYeejlekeeue keer ieCevee
kes Devegmeej De"ejn De#eewenf Ceer ueieYeie eeueerme ueeKe kes meceke#e neslee nw; efkevleg
eeefuele ieCevee kes Devegmeej De"ejn De#eewenf Ceer mee{s Dejye kes ueieYeie neslee
nw, pees Deepe kes efJee keer pevemebKee kes meceke#e nw~ Fleves cee$e kes efueS eoekeoe efJee mlej hej DeeJeeme, Keee-mecemee yeve peeleer nw~ Flevee ye[e pevemecetn

Depegv& e kes leerve-eej efjMlesoejeW kee heefjJeej cee$e Lee~ keee Flevee ye[e Yeer efkemeer
kee heefjJeej neslee nw? keoeefhe veneR~ en oe-osMe kee efe$eCe nw~
leevmeceer#e me keewvlese meJee&vyevOetveJeefmLeleeved~~27~~
ke=heee
hejeeefJe<es
efJe<eeroefVeoceyeJeerled~~27~~
Fme ekeej Ke[s ngS Gve mechetCe& yevOegDeeW kees osKekej Delevle keCee mes
DeeJe=e Jen kegvleerheg$e Depeg&ve Meeske kejlee ngDee yeesuee~ Depeg&ve Meeske kejves
ueiee; keeeWekf e Gmeves osKee efke en meye lees Dehevee heefjJeej ner nw, Dele yeesueeDepe&gve GJeee
dJesceb mJepeveb ke=<Ce egeglmegb mecegheefmLeleced~~28~~
meeroefvle cece iee$eeefCe cegKeb e heefjMeg<eefle~
~10~~
e~~10~~
JesheLege Mejerjs ces jescen<e&e peeeles~~29~~
ns ke=<Ce! eg keer FeJeeues Ke[s ngS Fme mJepeve mecegoee kees osKekej
cesjs Debie efMeefLeue ngS peeles nQ, cegKe metKee peelee nw Deewj cesjs Mejerj ceW keche leLee
jesceee nes jne nw~ Flevee ner veneRieeC[erJeb ebmeles nmleeJekeewJe heefjoeles~~10~~
ve e MekeveesceJemLeelegb YeceleerJe e ces ceve~~30~~
neLe mes ieeC[erJe efiejlee nw, lJeee Yeer peue jner nw~ Depegv& e kees pJej-mee
nes Deeee, meblehle nes G"e efke en kewmee eg nw, efpemeceW mJepeve ner Ke[s nQ?
Depeg&ve kees Yece nes ieee~ Jen kenlee nw - Deye ceQ Ke[e jn heeves ceW Yeer Deheves
kees DemeceLe& hee jne ntB, Deye Deeies osKeves keer meeceLe& veneR nw~
efveefceeeefve e heMeeefce efJehejerleeefve kesMeJe~
~10~~
MeJe~~10~~
ve e eseesvegheMeeefce nlJee mJepeveceenJes~~31~~
ns kesMeJe! Fme eg kee ue#eCe Yeer efJehejerle ner osKelee nt~B eg ceW Deheves
kegue kees ceejkej hejcekeueeCe Yeer veneR osKelee nt~B kegue kees ceejves mes keueeCe
kewmes nesiee?
ve kee*d#es efJepeeb ke=<Ce ve e jepeb megKeeefve e~
~10~~
e~~10~~
eEke vees jepesve ieesefJevo eEke YeesiewpeeaefJelesve Jee~~32~~

mechetCe& heefjJeej eg kes cegneves hej nw~ FvnW eg ceW ceejkej efJepee,
efJepee mes efceuevesJeeuee jepe Deewj jepe mes efceuevesJeeuee megKe Depegv& e kees veneR
eeefnS~ Jen kenlee nw - ke=<Ce! ceQ efJepee veneR eenlee, jepe leLee megKe Yeer
veneR eenlee~ ieeseJf evo! nceW jepe ee Yeesie DeLeJee peerJeve mes Yeer keee eeespeve
nw? keeeW? Fme hej kenlee nwes<eeceLex kee*def#eleb vees jepeb Yeesiee megKeeefve e~
~10~~
e~~10~~
le FcesJeefmLelee egs eeCeebmleeJee Oeveeefve e~~33~~
nceW efpevekes efueS jepe, Yeesie Deewj megKeeefoke Fefle nQ, Jes ner heefjJeej
peerJeve keer DeeMee leeiekej eg kes cewoeve ceW Ke[s nQ~ nceW jepe Fefle Lee lees
heefjJeej kees ueskej; Yeesie, megKe Deewj Oeve keer efheheemee Leer, lees mJepeve Deewj
heefjJeej kes meeLe GvnW Yeesieves keer Leer; efkevleg peye meye-kes-meye eeCeeW keer
DeeMee leeiekej Ke[s nQ, lees cegPes megKe, jepe ee Yeesie veneR eeefnS~ en meye
FvneR kes efueS efee Les~ Fvemes Deueie nesves hej nceW Fvekeer DeeJeMekelee veneR nw~
peye leke heefjJeej jnsiee, leYeer leke es JeemeveeSB Yeer jnleer nQ~ Peeshe[er ceW
jnvesJeeuee Yeer Deheves heefjJeej, efce$e Deewj mJepeve kees ceejkej efJee kee meeceepe
mJeerkeej veneR kejsiee~ Depegv& e Yeer ener kenlee nw efke nceW Yeesie efee Les, efJepee
efee Leer; efkevleg efpevekes efueS Leer, peye Jes ner veneR jnWies lees YeesieeW mes keee
eeespeve? Fme eg ceW ceejvee efkemes nw?Deeeeee& efhelej heg$eemleLewJe e efheleecene~
~10~~
eleecene~~10~~
ceeleguee eMegje heew$ee Meeuee mecyeefvOevemleLee~~34~~
Fme eg ceW Deeeee&, leeT, eees, ue[kes Deewj Fmeer ekeej oeoe, ceecee,
emegj, heesles, meeues leLee mecemle mecyevOeer ner nQ~
SleeVe nvlegefceeefce Iveleesefhe ceOegmetove~
~10~~
ve~~10~~
Deefhe $ewueeskeejepeme nslees efkeb veg cenerke=les~~35~~
ns ceOegmetove! cegPes ceejves hej Yeer DeLeJee leerve ueeske kes jepe kes efueS Yeer
ceQ Fve meyekees ceejvee veneR eenlee, efHej he=LJeer kes efuees kenvee ner keee nw~
De"ejn De#eewenf Ceer mesvee ceW Depegv& e kees Dehevee heefjJeej ner efoKeeeer he[e~

Fleves DeefOeke mJepeve JeemleJe ceW keee nQ? Jemlegle Devegjeie ner Depeg&ve nw~
Yepeve kes DeejcYe ceW eleske Devegjeieer kes mece#e ener mecemee jner nw~ meYeer
eenles nQ efke nce Yepeve kejW, Gme hejcemele kees hee ueW; efkevleg efkemeer DevegYeJeer
meodid eg kes mebj#eCe ceW keesF& Devegjeieer peye #es$e-#es$e%e kes mebIe<e& kees mecePelee nw
efke nceW efkevemes ue[vee nw, lees Jen nleeMe nes peelee nw~ Jen eenlee nw efke nceejs
efhelee kee heefjJeej, memegjeue kee heefjJeej, ceecee kee heefjJeej, mego, efce$e Deewj
iegpeve meeLe jnW, meYeer megKeer jnW Deewj Fve meyekeer JeJemLee kejles ngS nce
hejceelce- mJehe keer eeefhle Yeer kej ueW~ efkevleg peye Jen mecePelee nw efke
DeejeOevee ceW Deemej nesves kes efueS heefjJeej es[vee nesiee, Fve mecyevOeeW kee
ceesn meceehle kejvee nesiee, lees Jen DeOeerj nes G"lee nw~
hetpe cenejepe peer kene kejles Les- cejvee Deewj meeOeg nesvee yejeyej nw~
meeOeg kes efueS me=ef ceW otmeje keesF& peereJf ele nw Yeer; efkevleg IejJeeueeW kes veece hej
keesF& veneR nw~ eefo keesF& nw, lees ueieeJe nw, ceesn meceehle keneB ngDee? peneB leke
ueieeJe nw Gmekee hetCe& leeie, Gme ueieeJe kes meDeefmlelJe efceves hej ner Gmekeer
efJepee nw~ Fve mecyevOeeW kee emeej ner lees peieled nw, DeveLee peieled ceW nceeje
keee nw? leguemeeroeme ken efeodefJeueeme peie, yetPele yetPele yetPew~
(efJeveeheef$ekee, 124) ceve kee emeej ner peieled nw~ eesiesej eerke=<Ce ves Yeer
ceve kes emeej kees ner peieled kenkej mecyeesefOele efkeee~ efpemeves Fmekes eYeeJe
kees jeske efueee, Gmeves ejeej peieled ner peerle efueee- FnwJe lewe|pele meieex
es<eeb meeces efmLeleb ceve~ (ieerlee, 5/19)
kesJeue Depegv& e ner DeOeerj Lee, Ssmeer yeele veneR nw~ Devegjeie meyekes oe ceW
nw~ eleske Devegjeieer DeOeerj neslee nw, Gmes mecyevOeer eeo Deeves ueieles nQ~ henues
Jen meeselee Lee efke Yepeve mes keg ueeYe nesiee, lees es meye megKeer neWies~ Fvekes
meeLe jnkej Gmes YeesieWies~ peye es meeLe ner veneR jnWies, lees megKe ueskej keee
kejWies? Depeg&ve keer ef jepe-megKe leke ner meerefcele Leer~ Jen ef$eueeskeer kes
meeceepe kees ner megKe keer hejekeee mecePelee Lee~ Fmekes Deeies Yeer keesF& mele
nw, Fmekeer peevekeejer Depegv& e kees DeYeer veneR nw~

efvenle Oeele&je^eVe kee eerefle meeppeveeo&ve~

~10~~
e~~10~~
heehecesJeeeesomceevnlJewleeveeleleeefeve
~~36~~
ns peveeo&ve! Oe=leje^ kes heg$eeW kees ceejkej Yeer nceW keee emeVelee nesieer?
peneB Oe=leje^ DeLee&led Oe=lee kee je^ nw, Gmemes GlheVe ceesnheer ogeexOeve Fleeefo
kees ceejkej Yeer nceW keee emeVelee nesieer? Fve DeeleleeefeeeW kees ceejkej nceW
heehe ner lees ueiesiee~ pees peerJeveeeheve kes leg ueeYe kes efueS Deveerelf e Deheveelee
nw, Jen Deeleleeeer kenueelee nw; efkevleg Jemlegle Fmemes Yeer ye[e Deeleleeeer Jen
nw, pees Deelcee kes heLe ceW DeJejesOe GlheVe kejlee nw~ DeelceoMe&ve ceW yeeOeke
keece, eesOe, ueesYe, ceesn Deeefo kee mecetn ner Deeleleeeer nw~
lemceeVeene& Jeeb nvlegb Oeele&je^evmJeyeevOeJeeved~~10~~
mJepeveb efn keLeb nlJee megefKeve meece ceeOeJe~~37~~
Fmemes ns ceeOeJe! Deheves yeevOeJe Oe=leje^ kes heg$eeW kees ceejves kes efuees nce
eesie veneR nQ~ mJe-yeevOeJe kewmes? Jes lees Me$eg Les ve! Jemlegle Mejerj kes efjMles
De%eeve mes GlheVe nesles nQ~ en ceecee nw, memegjeue nw, mJepeve mecegoee nw- en
meye De%eeve ner lees nw~ peye Mejerj ner veej nw, leye Fmekes efjMles ner keneB jnWies?
ceesn nw leYeer leke mego nQ, nceeje heefjJeej nw, nceejer ogefveee nw~ ceesn veneR lees
keg Yeer veneR~ FmeerefueS Jes Me$eg Yeer Depeg&ve kees mJepeve efoKeeeer he[s~ Jen
kenlee nw efke Deheves keggcye kees ceejkej nce kewmes megKeer neWies~ eefo De%eeve
Deewj ceesn ve jns lees keggcye kee DeefmlelJe ve nes~ en De%eeve %eeve kee esjke Yeer
nw~ Yele=n& efj, leguemeer Fleeefo Deveske cenevegYeeJeeW kees Jewjeie keer esjCee helveer mes
efceueer, lees keesF& meewlesueer ceeB kes JeJenej mes efKeVe neskej Jewjeie-heLe hej
Deemej ngDee efoKeeeer oslee nw~
eehesles ve heMeefvle ueesYeeshenleesleme~
~10~~
eme~~10~~
kegue#eeke=leb oes<eb efce$eesns e heelekeced~~38~~
eeefhe ueesYe mes Yeefee ngS es ueesie kegueveeMe kes oes<e Deewj efce$eesn kes
heehe kees veneR osKeles nQ, en Gvekeer keceer nw; efHej Yeer-

keLeb ve %esecemceeefYe heeheeomceeefVeJee|lelegced~~10~~

kegue#eeke=leb
oes<eb
eheMeefpe&veeo&ve~~39~~
ns peveeo&ve! kegueveeMe mes nesvesJeeues oes<eeW kees peevevesJeeues nceueesieeW kees
Fme heehe mes nves kes efuees keeeW veneR efJeeej kejvee eeefnS? ceQ ner heehe kejlee
ntB, Ssmeer yeele veneR, Deehe Yeer Yetue kejves pee jns nQ- eerke=<Ce hej Yeer Deejeshe
ueieeee~ DeYeer Jen mecePe ceW Deheves kees eerke=<Ce mes kece veneR ceevelee~ eleske
veee meeOeke meodid eg keer MejCe peeves hej Fmeer ekeej leke& kejlee nw Deewj Deheves
kees peevekeejer ceW kece veneR mecePelee~ ener Depegv& e Yeer kenlee nw efke es Yeues ve
mecePeW, efkevleg nce-Deehe lees mecePeoej nQ~ kegueveeMe kes oes<eeW hej nceW efJeeej
kejvee eeefnS~ kegueveeMe ceW oes<e keee nw?kegue#ees eCeMeefvle kegueOecee& meveelevee~
~10~~
meveelevee~~10~~
Oecex ves kegueb ke=lmveceOeceexefYeYeJelegle~~40~~
kegue kes veeMe nesves mes meveeleve kegueOece& ve nes peeles nQ~ Depegv& e kegueOece&,
kegueeeej kees ner meveeleve Oece& mecePe jne Lee~ Oece& kes veeMe nesves hej mechetCe&
kegue kees heehe Yeer yengle oyee ueslee nw~
DeOecee&efYeYeJeelke=<Ce eog<eefvle kegueefee~
~10~~
ee~~10~~
eer<eg ogemeg Jee<Cexe peeeles JeCe&mej~~41~~
ns ke=<Ce! heehe kes DeefOeke ye{ peeves mes kegue keer efeeeB ote<f ele nes peeleer
nQ~ ns Jee<Cexe! efeeeW kes ote<f ele nesves hej JeCe&mebkej GlheVe neslee nw~ Depegv& e keer
ceevelee Leer efke kegue keer efeeeW kes otef<ele nesves mes JeCe&mebkej neslee nw; efkevleg
eerke=<Ce ves Fmekee KeC[ve kejles ngS Deeies yeleeee efke ceQ DeLeJee mJehe ceW
efmLele ceneheg<e eefo DeejeOevee-ece ceW Yece GlheVe kej oW, leye JeCe&mebkej
neslee nw~ JeCe&mebkej kes oes<eeW hej Depegv& e ekeeMe [euelee nwmejes vejkeeewJe kegueIveeveeb kegueme e~
~10~~
e~~10~~
heleefvle efhelejes es<eeb ueghleefheC[esokeefeee~~42~~
JeCe&mebkej kegueIeeefleeeW Deewj kegue kees vejke ceW ues peeves kes efuees ner
neslee nw~ ueghle ngF& efheC[efeeeJeeues Fvekes efhelej ueesie Yeer efiej peeles nQ~ Jele&ceeve

ve nes peelee nw, Deleerle kes efhelej efiej peeles nQ Deewj YeefJe<eJeeues Yeer efiejWies~
Flevee ner veneR,
oes<ewjslew kegueIveeveeb JeCe&mejkeejkew~
~10~~
~~10~~
Glmeeevles peeefleOecee& kegueOecee&e Meeelee~~43~~
Fve JeCe&mebkejkeejke oes<eeW mes kegue Deewj kegueIeeefleeeW kes meveeleve kegueOece&
Deewj peeefleOece& ve nes peeles nQ~ Depe&gve ceevelee Lee efke kegueOece& meveeleve nw,
kegueOece& ner MeeMJele nw~ efkevleg eerke=<Ce ves Fmekee KeC[ve efkeee Deewj Deeies
yeleeee efke Deelcee ner meveeleve, MeeMJele Oece& nw~ JeemleefJeke meveeleve Oece& kees
peeveves mes henues ceveg<e Oece& kes veece hej efkemeer ve efkemeer ef{ kees peevelee nw~
"erke Fmeer ekeej Depegv& e Yeer peevelee nw, pees eerke=<Ce kes MeyoeW ceW Ske ef{ nw~
GlmeVekegueOecee&Ceeb ceveg<eeCeeb peveeo&ve~
~10~~
e~~10~~
vejkesefveeleb
Jeemees
YeJeleerlevegMegegce~~44~~
ns peveeo&ve! ve ngS kegueOece&Jeeues ceveg<eeW kee Devevlekeeue leke vejke
ceW Jeeme neslee nw, Ssmee nceves megvee nw~ kesJeue kegueOece& ner veneR ve neslee,
yeefuke Meeele, meveeleve Oece& Yeer ve nes peelee nw~ peye Oece& ner ve nes ieee, lees
Ssmes heg<e kee Devevlekeeue leke vejke ceW efveJeeme neslee nw, Ssmee nceves megvee nw~
osKee veneR, megvee nw~
Denes yele cenlheeheb keleg JeJeefmelee Jeeced~~10~~
eepemegKeueesYesve nvlegb mJepevecegelee~~45~~
Denes! Meeske nw efke nceueesie yegefceeved neskej Yeer ceneved heehe kejves kees
leweej ngS nQ~ jepe Deewj megKe kes ueesYe mes Deheves kegue kees ceejves kes efuees
Gele ngS nQ~
DeYeer Depeg&ve Deheves kees kece %eelee veneR mecePelee~ DeejcYe ceW eleske
meeOeke Fmeer ekeej yeesuelee nw~ cenelcee yeg kee keLeve nw efke ceveg<e peye
DeOetjer peevekeejer jKelee nw, lees Deheves kees ceneved %eeveer mecePelee nw Deewj peye
DeeOes mes Deeies keer peevekeejer neefmeue kejves ueielee nw, lees Deheves kees ceneved
cetKe& mecePelee nw~ "erke Fmeer ekeej Depegv& e Yeer Deheves kees %eeveer ner mecePelee nw~

Jen eerke=<Ce kees ner mecePeelee nw efke Fme heehe mes hejcekeueeCe nes, Ssmeer yeele
Yeer veneR, kesJeue jepe Deewj megKe kes ueesYe ceW he[kej nceueesie kegueveeMe kejves
kees Gele ngS nQ- ceneved Yetue kej jns nQ~ nce ner Yetue kej jns nQ- Ssmeer yeele
veneR, Deehe Yeer Yetue kej jns nQ~ Ske Oekekee eerke=<Ce kees Yeer efoee~ Devle ceW
Depegv& e Dehevee efveCe&e oslee nweefo ceeceeleerkeejceMeeb MeeheeCee~
~10~~
MeeheeCee~~10~~
Oeele&je^e jCes nvegmlevces #escelejb YeJesled~~46~~
eefo cegPe Meejefnle, ve meecevee kejvesJeeues kees MeeOeejer Oe=leje^ kes heg$e
jCe ceW ceejW, lees Gvekee Jen ceejvee Yeer cesjs efuees Deefle keueeCekeejke nesiee~
Fefleneme lees kensiee efke Depegv& e mecePeoej Lee, efpemeves Deheveer yeefue oskej eg
yeee efueee~ ueesie eeCeeW keer Deengefle os [eueles nQ efke Yeesues-Yeeues ceemetce
yees megKeer jnW, kegue lees yeee jns~ ceveg<e efJeosMe euee peee, JewYeJehetCe&
eemeeo ceW jns; efkevleg oes efove yeeo Gmes Deheveer es[er ngF& Peeshe[er eeo Deeves
ueieleer nw~ ceesn Flevee eyeue neslee nw~ Fmeereuf ees Depegv& e kenlee nw efke MeeOeejer
Oe=leje^ kes heg$e cegPe ve eeflekeej kejvesJeeues kees jCe ceW ceej oW, leye Yeer Jen cesjs
efuees Deefle keueeCekeejer nesiee leeefke ue[kes lees megKeer jnW~
meee GJeee
SJecegeJeepeg&ve mees jLeeshemLe GheeefJeMeled~~10~~
efJeme=pe meMejb eeheb MeeskemebefJeie>ceeveme~~47~~
mebpee yeesuee efke jCeYetecf e ceW Meeske mes Gefie> ceveJeeuee Depegv& e Fme ekeej
kenkej, yeeCemeefnle Oeveg<e kees leeiekej jLe kes efheues Yeeie ceW yew" ieee
DeLee&led #es$e-#es$e%e kes mebIe<e& ceW Yeeie uesves mes heers n ieee~

efve<ke<e&
ieerlee #es$e-#es$e%e kes eg kee efveheCe nw~ en F&ejere efJeYetefleeeW mes
mecheVe YeieJelmJehe kees efoKeevesJeeuee ieeeve nw~ en ieeeve efpeme #es$e ceW
neslee nw, Jen eg#es$e Mejerj nw~ efpemeceW oes eJe=ef eeeB nQ- Oece&#es$e Deewj keg#es$e~
Fve mesveeDeeW kee mJehe Deewj Gvekes yeue kee DeeOeej yeleeee, MebKeOJeefve mes

Gvekes hejeece keer peevekeejer efceueer~ leovevlej efpeme mesvee mes ue[vee nw, Gmekee
efvejer#eCe ngDee~ efpemekeer ieCevee De"ejn De#eewenf Ceer (ueieYeie mee{s Dejye)
kener peeleer nw; efkevleg Jemlegle Jes Devevle nQ~ eke=efle kes efkeesCe oes nQ- Ske
FesvcegKeer eJe=ef e owJeer mecheod, otmejer yeefncegK
& eer eJe=ef e Deemegjer mecheod~ oesveeW
eke=efle ner nQ~ Ske F keer Deesj GvcegKe kejleer nw, hejceOece& hejceelcee keer Deesj
ues peeleer nw Deewj otmejer eke=efle ceW efJeeeme efoueeleer nw~ henues owJeer mecheod kees
meeOekej Deemegjer mecheod kee Devle efkeee peelee nw, efHej Meeele meveeleve
hejyee kes efoioMe&ve Deewj GmeceW efmLeefle kes meeLe owJeer mecheod keer DeeJeMekelee
Mes<e nes peeleer nw, eg kee heefjCeece efvekeue Deelee nw~
Depegv& e kees mewve efvejer#eCe ceW Dehevee heefjJeej ner efoKeeeer he[lee nw, efpemes
ceejvee nw~ peneB leke mecyevOe nw, Glevee ner peieled nw~ Devegjeie kes eLece ejCe ceW
heeefjJeeefjke ceesn yeeOeke yevelee nw~ meeOeke peye osKelee nw efke ceOegj mecyevOeeW
mes Flevee efJeso nes peeesiee, pewmes Jes Les ner veneR, lees Gmes Ieyejen nesves ueieleer
nw~ mJepeveemeefe kees ceejves ceW Gmes DekeueeCe efoKeeeer osves ueielee nw~ Jen
eeefuele ef{eeW ceW Dehevee yeeeJe {Bt{ves ueielee nw, pewmee Depeg&ve ves efkeee~
Gmeves kene, kegueOece& ner meveeleve Oece& nw~ Fme eg mes meveeleve Oece& ve nes
peeesiee, kegue keer efeeeB otef<ele neWieer, JeCe&mebkej hewoe nesiee, pees kegue Deewj
kegueIeeefleeeW kees Devevlekeeue leke vejke ceW ues peeves kes efuees ner neslee nw~
Depeg&ve Deheveer mecePe mes meveeleve Oece& keer j#ee kes efuees efJekeue nw~ Gmeves
eerke=<Ce mes DevegjesOe efkeee efke nceueesie mecePeoej neskej Yeer en ceneved heehe
keeeW kejW? DeLee&led eerke=<Ce Yeer heehe kejves pee jns nQ~ DevleleesielJee heehe mes
yeeves kes efuees ceQ eg veneR keBiee- Ssmee kenlee ngDee nleeMe Depegv& e jLe kes
efheues Yeeie ceW yew" ieee~ #es$e-#es$e%e kes mebIe<e& mes heers n ieee~
erkeekeejeW ves Fme DeOeee kees Depeg&ve efJe<eeo eesie kene nw~ Depeg&ve
Devegjeie kee eleerke nw~ meveeleve Oece& kes efuees efJekeue nesvesJeeues Devegjeieer kee
efJe<eeo eesie kee keejCe yevelee nw~ ener efJe<eeo ceveg kees ngDee Lee~ oe yengle
ogKe ueeie, pevece ieeG nefj Yeieefle efyeveg~ (jeceeefjleceeveme, 1/142)

mebMee ceW he[kej ner ceveg<e efJe<eeo kejlee nw~ Gmes mebons Lee efke JeCe&mebkej hewoe
nesiee, pees vejke ceW ues peeesiee~ meveeleve Oece& kes ve nesves kee Yeer Gmes efJe<eeo
Lee~ Dele mebMee-efJe<eeo eesie kee meeceeve veecekejCe Fme DeOeee kes
efuees Gheege nw~ Dele lelmeefoefle eerceodYeieJeodieerleemetheefve<elmeg yeeefJeeeeeb eesieMeees
eerke=<Ceepeg&vemecJeeos mebMeeefJe<eeoeesiees veece eLeceesOeee~~1~~
Fme ekeej eerceodYd eieJeodid eerleeheer Gheefve<eod SJeb yeeefJeee leLee eesieMeee
efJe<eeke eerke=<Ce Deewj Depeg&ve kes mebJeeo ceW mebMee-efJe<eeo eesie veeceke
eLece DeOeee hetCe& neslee nw~
Fefle eerceled hejcenbmehejceevevome efMe<emJeeceerDe[ie[evevoke=les
eerceodYeieJeodieerleeee eLeeLe&ieerlee Yee<es mebMeeefJe<eeoeesiees veece
eLeceesOeee~~1~~
~~nefj leled meled~~