RZGR ENERJSNDE KULLANILAN JENERATRLERN

KARILATIRMALI ANALZ
1

Meltem APAYDIN

Arif Kvan STN

Mehmet KURBAN

mmhan BAARAN FLK

Anadolu niversitesi ki Eyll Kamps

Mhendislik-Mimarlk Fakltesi
26555, ESKEHR
1

e-posta: meltemapaydin@anadolu.edu.tr, 2e-posta: akustun@anadolu.edu.tr

3
e-posta: mkurban@anadolu.edu.tr, 4e-posta: ubasaran@anadolu.edu.tr

ZET
Gnmzde dnyamzn bulunduu enerji dar boaznda, yenilenebilir enerji kaynaklarna ihtiya artmaktadr
ve bu yeni ayn zamanda temiz enerjilerden olan rzgar enerjisine olan ilgi ve yatrmlarda gn getike nem
kazanmaktadr. Bylece rzgr enerjisi dnm sistemleri yayglamaktadr. Rzgr enerjisinden yararlanarak
mekanik enerjinin elektriksel enerjiye dntrlmesinde kullanlan jeneratr sistemlerinin nemi byktr. Bu
almada rzgar enerjisinde kullanlan jeneratrlerin hem maliyet asndan hem kullanlma amalar ve doru
jeneratr seimi asndan eitleri incelenmi, dezavantajlar ve avantajlar ortaya konmutur. Bu sebeple
rzgr enerjisinde kullanlabilecek jeneratrlerin ve yeni sistemlerinin sanayiye tantlmas ve ilgi ekici
ynlerinin n plana karlmas amalanmtr.
Anahtar Kelimeler: Rzgr enerjisi, Rzgar Trbini, Jeneratr Tipleri

1. GR VE AMA
Artan dnya nfusu, teknolojinin geliimi,
sanayileme yar son yllarda enerjiye olan
bamll ve ihtiyac belirgin bir ekilde artrmtr.
Fosil yaktlarn azalmas, iklim deiiklii gibi
nemli ekolojik nedenler, mevcut enerji kaynaklarnn
verimli kullanlmasn ve yeni enerji kaynaklarnn
bulunmasn
zorunluluk
haline
getirmitir.
Yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda rzgr
enerjisi zellikle son yllarda ilgi grmekte ve
gelimektedir. rnein dnya apnda 50den fazla
lkede enerji kayna olarak kullanlmaktadr. Son 15
ylda ortalama %25 byme hz gstermitir.
Rzgr trbinleri, rzgrdaki kinetik enerjiyi nce
mekanik enerjiye daha sonra da elektrik enerjisine
dntren sistemlerdir. Bu teknoloji, aerodinamik,
meteoroloji, mekanik, elektrik gibi birok konuyu
iinde barndrr. Bu almada rzgr trbinlerinde
kullanlan jeneratr tipleri incelenmi, stnlkleri ve
sakncalar ele alnmtr.

2.RZGR

ENERJS

KULLANIM

AMALARI
Rzgr enerjisi gnmzde en ok gelecek vadeden
teknolojilerden bir tanesidir. Bu nedenleri yle
sralayabiliriz:
- ncelikle rzgr enerjisi temizdir. Grlt
kirlilii haricinde herhangi bir evre kirlilii
yaratmaz. Modern bir 600kW gcndeki bir
rzgr trbini ortalama bir yerde, bir ylda

genellikle kmrle alan dier elektrik

santrallerinin 1200 ton karbondioksitinin
yerine geecektir.
Rzgr enerjisi boldur ve tkenmez bir enerji
kaynadr.
Enerjide da bamllmz azaltacak
ekilde yerli bir kaynaktr.
Rzgr enerjisi tesisleri kurulduklar alann
%1lik blmn kullanrlar.
Rzgar trbinleri kuruluu srasnda harcanan
enerjinin 3 ay gibi ksa bir srede
retilebilmesi, zellikle Trkiye gibi ksa
dnemde enerji talebi olan lkeler iin nemli
bir faktrdr.
Rzgar trbinlerinin gleri birka kWtan
birka MWa kadar deiebilir. rnein 1-3
MWlk kapasiteye sahip olan 25trbin ile
yaklak
20GWhlk
enerji
ylda
retilebilmektedir. Bu da orta byklkteki
bir hidroelektrik santralinin rettii enerjiye
eittir.

3.RZGR ENERJSNN MALYET

ANALZ
Kresel rzgr enerjisi piyasasnn bymesiyle,
rzgar kaynakl elektrik retiminin maliyeti de
dmtr. Modern bir rzgr trbini, yllk olarak
20yl nceki edeerinden 180 kat daha fazla
elektrii yar maliyetine retebilmektedir. yi bir
uygulama alannda rzgar, kmr ve gaz ile
retilen enerjiyle rekabet edebilir duruma ular.

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

103

Enerji sektrnde mevcut kaynaklarn elektrik

enerjisine dntrlmesi iin gz nnde
bulundurulmas gereken konular genel olarak:
- Tesis edilecek santral ve bu santralin inas iin
gerekli olan sermaye maliyeti
- Enerji kaynann eriilebilirliine ve kullanma
uygun hale getirilmesine bal olarak deien
giderler
- Mevcut tesislerin bakm, onarm ve iletilmesi
iin karlanacak giderler
- evreye, enerji sektrne ve dier sektrlere
verilen zararlarla ilgili d maliyetler
Bunlar dikkate alndnda rzgr enerjisi, sermaye
maliyetinin kW bana yksek olduu ve bunun
aksine mevcut tesislerin bakm, onarm ve iletme
maliyeti ok dktr.
Tablo 1. Enerji Sektrlerine Gre Maliyet Deerleri
Yakt Sent/kWh
Kmr
Gaz
Hidro
Bioktle
Nkleer
Rzgar

Maliyet
4.8 - 5.5
3.9 - 4.4
5.1 - 11.3
5.8 - 11.6
11.1 - 14.5
4.0 - 6.0

Kullanm
alanna
gre,
rzgr
enerjisinde
kullanlacak ekipmanlarn seimi de nemli bir
aamadr. Ev sistemleri, kk retim sistemleri ya da
byk retim sistemlerine gre uygun jeneratrler de
farkllk gsterirler.[1]

4.RZGR TRBNLERNDE
KULLANILAN JENERATRLER
Rzgar trbin jeneratrleri mekanik enerjiyi elektrik
enerjisine evirir. Bunlar, ebekeye balanan dier
jeneratrlerle karlatrldnda aralarnda bir fark
grlr. Bu jeneratrler devaml azalp artan bir
mekanik g veren tahrik kayna ile almak
durumundadr. Genel olarak 3 tip jeneratr kullanlr.
Bunlar dezavantajlar ve avantajlarna gre ayr ayr
deerlendirilebilir.
Asenkron Jeneratr
a) Sincap Kafesli Asenkron Jeneratr (SKAG)
b) Rotoru Sargl Asenkron Jenerar (RSAG)
-ift Beslemeli Asenkron Jeneratr (BAG)
-OptiSlip Jeneratr (OSG)
Senkron Jeneratr
a) Rotoru Sargl (Alan Sargl) Senkron Jeneratr
(RSSG)
b) Srekli Mknatsl Senkron Jeneratr (SMSG)
Doru Akm Jeneratr
Anahtarl Relktans Jeneratr (ARG)

fazla kullanlr. Bu jeneratrlerin ulusal ve uluslar

aras standartlara uygun olmas gerekir(TS 3067,
IEC 34-1, IEC 34-2, IEEE Standart 112-2004,
VDE 0530). Bunlarn fabrika testlerinde dk
maliyeti ve kolayl sebebiyle dolayl metot, direk
metoda gre daha ok tercih edilir. Rzgar
trbinlerinde
kullanlmasndaki
en
nemli
avantajlar ise salamlk, mekanik anlamda
basitlik, fiyatnn dkl gibi sebeplerdir.
Ayrca ani rzgar artnda oluan tork
titreimlerini azaltmada olduka iyidir. En byk
dezavantaj ise duran ksm statorun, reaktif
mknatslanma akmna olan ihtiyacdr. Rotor
yaplarndaki farklla gre[3-6-7]:
-

Sincap Kafesli Asenkron Jeneratr(Ksa devre

ubuklu)
Bilezikli (sargl) Asenkron Jeneratr

4.1.1.Sincap Kafesli Asenkron Jeneratr

(SKAG)
SKAG hem sabit hzl rzgr trbinlerinde hem de
deiken hzl rzgar trbinlerinde kullanlr.
Manyetik sesleri azaltmak ve iyi kalknma
momenti elde etmek iin rotor oluklar mile paralel
olarak deil meyilli olarak alarak pres
alminyum dkm rotor sargs elde edilir. Sincap
kafesli asenkron makineler, frasz, gvenilir,
ekonomik ve salam bir yapya sahip olmalar
nedeniyle uygulamada ska kullanlmaktadrlar.
Dezavantajlar; jeneratr parametrelerinin scaklk
ve frekansla deierek sistemin kontroln
karmaklatrmasdr. Moment-hz erisi lineerdir.
Bylece rzgar gcndeki dalgalanmalar direkt
olarak ebekeye iletilir. Bu geiler zellikle rzgar
trbininin ebeke balants srasnda kritiktir. Bu
noktalarda nominal akmdan 7-8 kat daha hzl
akm geici olur ki bu sistemin dezavantajlar
arasnda yer alr. Ayrca sincap kafesli asenkron
jeneratr reaktif g tketir. Birok durumda,
zellikle byk trbinlerde ve zayf ebekelerde bu
istenmeyen bir durumdur. Bu yzden sincap kafesli
asenkron jeneratrn reaktif g tketimi hemen
her zaman ksmen ya da tamamen g faktrn
bire yaklatrmak iin kullanlan kapasitrlerle
dengelenir. [8-9]

4.1.Asenkron Jeneratrler
Son yllarda asenkron jeneratrler enerji retim
sektrnde zellikle rzgar trbinlerinde olduka

104

ekil 1. SKAG ve ebeke balants

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

4.1.2.Rotoru Sargl (Bilezikli) Asenkron

Jeneratr (RSAG)
Bir RSAGde rotorun elektriksel zellikleri dardan
kontrol edilebilir ve bylece rotor gerilimi
deitirilebilir. Rotor sarg ular rotorla beraber
dnen bileziklere baldr. Bilezikler zerinde sabit
duran fralar yardm ile, rotor sarglar fazl bir
yol verici direncine ya da d kaynaa balanabilir.
Bylece yol alma akm snrland gibi hz ayar da
yaplabilir.
Dezavantaj pahal olmas ve SKAG kadar salam
olmamasdr.

Sadece rotorun kayma gcn kontrol

etmeye yarayan konverter sistemine sahip
olduu iin, toplam sistem gcnn
yaklak %25 i orannda bir inverter
kullanlmaktadr.
Bu
da
inverter
maliyetini azaltr.
Sistemde kullanlan filtreler toplam sistem
gcnn 0.25 p.u.lik ksm iin gerekli
olduundan, inverter filtrelerinin maliyeti
azalmaktadr. Ayn zamanda inverter
harmonikleri,
toplam
sistem
harmoniklerinin daha kk bir blmn
temsil etmektedir.
Ayrca bu makine harici bozucu etkilere
kar
dayankllk
ve
kararllk
gstermektedir.

BAG iin en byk dezavantaj ise bnyesinde

periyodik bakma ihtiya duyan bilezik tertibatnn
bulunmasdr.[5-6]

4.1.2.2.Optslp Induksiyon Jeneratrler

(OSG)
ekil 2. RSAG ve ebeke balants

4.1.2.1.ift
Jeneratrler

Beslemeli

Asenkron

ebeke
Dili
Sistemi

BAG

OSG, rzgrn ani ve sert esmesi srasnda rzgr

trbinindeki ykleri ok hzl g elektronii
elemanlar kullanarak minimuma indirmek iin
Danimarkal
irket
Vestas
tarafndan
gelitirilmitir. Optislip jeneratr rotoru sargl
asenkron jeneratr ile afta yerletirilmi
ayarlanabilir harici rotor direnlerinden oluur.
Herhangi bir bilezie ihtiyac yoktur. Jeneratrn
kaymas, rotor aftna bal bir konvertr
araclyla toplam rotor direncinin dzenlenmesi
ile deitirilir. Bu deiim rzgr hzna ve yke
bal olarak elektronik devre ile %1 ile %10
arasnda deimektedir. Bylelikle ani rzgr
artlarnda oluan mekanik ykler ve g
dalgalanmalarnn
azaltlmas
hedeflenmitir.
Dezavantaj ise reaktif g kontrolnn zayf
olmasdr.

AA/DA DA-Link DA/AA

4.2. Senkron Jeneratr

ekil 3. BAG ve ebeke balants
ekil 3de ift beslemeli asenkron jeneratrn
(BAG) kullanld bir rzgar g sistemi
grlmektedir. Bu sistemde, stator sargs ebekeye
dorudan balanmtr. Rotor sargs ise iki adet backto-back gerilim kaynakl DGM tekniini kullanan
inverterden oluan, drt blgeli g konverteri
zerinden ebekeye balanmtr. Genellikle, rotor
tarafndaki konverter kontrol sistemi, elektromanyetik
torku dzenler ve makinenin manyetizasyonunu
srdrebilmesi iin reaktif g salar. ebeke
tarafndaki konverter kontrol sistemi ise, DA linkini
dzenler. Senkron jeneratrlerle karlatrldnda,
BAG n aada belirtilen baz avantajlar vardr:

Senkron jeneratrler, ayn byklkteki asenkron

jeneratrlere gre daha pahal ve mekanik olarak
daha karmaktr. Senkron jeneratr, harici bir
yk besleyen fazl sarglarn oluturduu bir
stator ve manyetik alan oluturan bir rotordan
meydana gelir. Senkron jeneratrler sabit hzl
sistemler iin daha uygundur. Bu nedenle sabit hza
bal olarak sabit frekansta alrlar. Rotorun
oluturduu
manyetik
alan,
ya
srekli
mknatslardan ya da sarglardan akan doru
akmdan retilir. Rzgar trbinlerinde kullanlan
senkron rotorlarndaki doru akm ebekeden
alnan besleme ile salanr. ebekeden alnan A.C
dorultularak D.C ye evrilir. Daha sonra rotorun
sarglarna fralar aracl ile iletilir.

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

105

4.2.1. Alan Sargl Senkron Jeneratr

Alan sargl senkron jeneratrlerde (ASSG); stator
sargs, dalga genilik modlasyonu (DGM) tekniine
gre anahtarlama yapabilen, ift ynl akm aknn
olabildii (back-to-back) gerilim kaynakl iki
inverterden meydana gelmi, drt blgeli bir g
konverteri zerinden ebekeye balanmtr (ekil 4).
Stator tarafndaki konverter elektromanyetik torku,
ebeke tarafndaki konverter ise bu sistemin
oluturduu aktif ve reaktif gc dzenler.
ASSG nin salad avantajlar unlardr:
Elektromanyetik tork retiminde stator akmnn
tamam kullanld iin bu makinenin verimi
genellikle yksektir.
kk kutuplu alan sargl senkron jeneratrn
kullanlmasnn en byk faydas, makinenin g
faktrnn
dorudan
kontrolne
msaade
edilmesidir. Bunun sonucu olarak, stator akm bir
ok iletim durumunda minimize edilebilir.
Bu jeneratrlerin kutup eimi indksiyon
makinelerine gre daha kk olabilir. Bu durum dili
kutusu elimine edilerek, dk hzl ok kutuplu
makineler elde edilmesinde nemli bir zellik
olabilmektedir.
Rotorda sarg devresinin bulunmas daimi mknatsl
senkron jeneratr (DMSG) ile kyaslandnda bir
dezavantajdr.
Ayrca retilen aktif ve reaktif gc dzenlemek iin,
nominal rzgar gcnn 1.2 kat byklnde
konverterler kullanlmas gerekmektedir.[2]

ekil 5. Daimi mknatsl senkron jeneratr

(DMSG)
DMSGnin avantajlar unlardr:
Herhangi bir enerji kaynana gerek duymadan
kendinden uyartml olmas nedeniyle rzgar
trbini uygulamalarnda nerilmektedir.
Herhangi bir hzda g retebilir.
Bakm maliyeti dktr.
Kk ve hafif uygulamalar iin uygundur.
DMSG nin dezavantajlar unlardr:
Makinenin fiyatn arttran daimi mknatslarn
maliyeti yksektir.
Akmn genliini arttran diyotlu dorultucular
kullanlmaktadr.
Mknats
malzemesinin
manyetiklii
bozulabilmektedir.
Makinenin g faktrnn kontrol edilmesi
mmkn deildir.

4.3. Frasz Doru Akm Jeneratrleri

ekil 4. Rotoru Sargl (Alan Sargl) senkron

jeneratr (RSSG)

4.2.2.Daimi Mknatsl Senkron Jeneratr

ekil 5 de fazl dorultucuyu takip eden,
ykseltici DA-DA kycs ile balants salanm,
daimi mknatsl senkron jeneratre (DMSG) ait
rzgar g sistemi grlmektedir. Burada ykseltici
DA-DA kycs elektromanyetik torku kontrol
etmektedir. ebeke tarafndaki konverter ise, giriin
g faktrn kontrol ettii gibi, ayn zamanda DA
link gerilimini de regle etmektedir. Genellikle bu
konfigrasyon kk gl (50 kW dan kk)
rzgar g sistemleri iin tercih edilmektedir.[2]

106

Doru akm jeneratrleri, gvenilirliklerinin dk

olmas ve bakm gerektirmesi gibi dezavantajlarna
ramen, hz kontrollerinin kolay olmas nedeniyle
rzgar enerjisi sektrnde kullanlmaktadr. DAG
ler kk kapasiteli rzgar trbinlerinde, zellikle
elektriin ebekeden bamsz olarak kullanld
yerlerde tercih edilmektedirler. Son yllarda
mekaniksel komtatrl DAG larn komtatr
elimine etmek iin srekli mknatsl olarak
tasarlanmasna balanmtr. Bu tertibatta retilen
alternatif akm yar iletken dorultucular
yardmyla doru akma dntrlr. Frasz
doru akm makineleri olarak da isimlendirilen bu
makineler, srekli mknatslarn kapasitelerinin ve
glerinin snrl olmas nedeniyle, kk gl
rzgr trbinlerinde kullanlmaktadrlar.[4]

4.3.1.Anahtarl Reluktans Jeneratr

(ARG)
Son yllarda ARG, iyi mekanik gvenilirlik,
yksek tork-g oran, yksek verim ve dk
maliyetten dolay rzgar enerjisi uygulamalarnda
tercih edilen jeneratrdr. ARG nin statorunda
bulunan her kk kutba oklu sarglar
yerletirilmitir. ARG uyartm ve retim olmak
zere iki aamada alr. ARG iki anahtar ve her
faz bana iki diyottan oluur. Uyartm aamasnda

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

S1 ve S2 anahtarlar ak olup, statordaki sarglar

harici elektriksel devre tarafndan uyartlr ve
manyetik enerji ortaya kar. retim aamasnda S1
ve S2 anahtarlar kapal olup, D1 ve D2 diyotlar
zerinden manyetik ve mekanik enerji elektrik
enerjisine dnr.

ekil 6. Anahtarl relktans jeneratr

5. SONULAR
Kmrn 230 yl, petroln 38 ve doal gazn 60 yl
sonra tkeneceini gz nne aldmzda alternatif
enerji kaynaklarna sratle ynelmemiz gerekir.
Rzgarda bu alternatif enerji kaynaklarndan bir
tanesidir. Bu yzden, dnya acsndan evreyi
kirletemeyen, ekonomik olan, lkemiz acsndan da
d lkelere bamll olmayan rzgar enerjisine,
yatrmlarn artrlmas rzgar potansiyelinden
faydalanlmas bir zorunluluk haline gelmektedir.
Konunun geni boyutlar da dnldnde bu
alandaki endstriyel AR-GE ve retimi ilgi ekici ve
katma deer oluturan bir nitelik gstermektedir.

[2]Murat UYAR, Muhsin Tunay GENCOLU,

Seluk YILDIRIM, Deiken Hzl Rzgar
Trbinleri in Generatr Sistemleri, 2006
[3]Onur opuolu, Gven nbilgin,Yel
Enerjisi Dnm Sistemleri in Uygun Generatr
Trlerinin Deerlendirilmesi , 2008
[4]Patel, M.R., Wind and Solar Power Systems
CRC Press, Boca Raton, London, New York,
Washington, 1999
[5]Nicols, C.V, Lafoz, M. And Iglesias, J.
Guidelines For the Design and Control of
Electrical Generator Systems for New Grid
Connected Wind Turbine Generator. IECON 2002
[6]"Wind Turbine Grid Connection and
Interaction, Deutsches Windenergie-Institut
Tech wise A/S, DM Energy,
http://europa.eu.int/comm/energy/res/sectors/d
oc/wind_energy/maxibrochure_final_version.p
df, 2001
[7]American Wind Energy Association
Homepage
http://www.awea.org
[8]Wind Power Generators in United Kingdom
http://www.windgenerator.org.uk/
[9]Elektrik leri Etd daresi
web sayfas-www.eiei.gov.tr

Bir rzgar santralinin performans, santralin

kurulaca blgenin rzgar rejimine ve trbin tipine
en uygun jeneratrn kullanlmasna baldr. Kk
ve orta gl rzgar g sistemlerinde hem SKAG,
hem de DMSG kullanlr. Byk gl rzgar g
sistemleri iin ise hem BAG, hem de senkron
jeneratr tercih edilir. DGM, sistemin giri ve
kndaki akm harmonilerini azaltaca iin, DGM
tekniine gre anahtarlama yapabilen, back-to-back
gerilim kaynakl drt blgeli g konverteri tercih
edilir. Bylece, jeneratr zerindeki tork titreimleri
azalr ve k gcnn kalitesi artar. Ayrca g
elektronii
teknolojisinde
kaydedilecek
yeni
gelimeler ile beraber, rzgar g sistemlerinin
performansn optimize etmek mmkn olacaktr.
Rzgar santrali kurmann sadece o blgenin iyi rzgar
potansiyeline sahip olmasnda veya iyi ekipmanlardan
olumasna bal deildir. Ayrca dk maliyetlerde
tutulabilecek bir santral, hem kendini amorti etmesi
asndan hem de sanayinin tevik edilebilmesi
asndan nemli bir faktr olduu gsterilmek
istenmitir. Bunlarn yannda jeneratr trnn ve
yapsnn seiminin de birok etmene bal olduu
gsterilmek istenmitir.

6.KAYNAKLAR
[1]Prof. Dr. smail H. TAVMAN, Mehmet Sln,
Rzgar Enerjisi , zmir 1999

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

107