VISOKA MEUNARODNA

KOLA CAZIN
OSNOVE POLITOLOGIJE
Prof. V.. Dr.sc. ahim
Kahrimanovi

 Teorijsko definiranje i odreenje pojma

politike
Klasine i savremene klasifikacije vlada,
sistema i reima
Pojam i tipologije politikih ideologija
Pojam i oblici demokratije
Teorije i uloga drava
Teorije nacije i nacionalizma
Pojam i teorije globalizacije
2

 Politika: interesantna i uzbudljiva nauna disciplina. Uzbudljiva

je jer se ljudi spore. (spore se oko toga kako bi trebalo da ive,
ko bi trebao ta da dobije, kako rasporditi vlast i druge resurse,
kako da se donose odluke, ko bi trebao da se pita, koliki uticaj
treba da ima odreena osoba i sl.).
Politika, kraljevska nauka, djelatnost kojom ljudska bia
pokuavaju da poboljaju svoje ivote i stvore Dobro drutvo.
(Aristotel)
Politika je nerazdvojivo povezana sa pojavama sukoba i saradnje
Sutinom politike se smatra proces u kojem se razliiti pogledi i
suprostavljeni interesi meusobno usaglaavaju
U irem znaenju, na politiku je pravilnije gledati kao na tenju
za rjeavanjem sukoba, nego za postizanjem rjeenja, poto sve
sukobe nije mogue razrijeiti.

Razliiti pogledi na politiku koji doprinose razumjevanju tog

pojma su:
1. politika kao umjetnost vladanja
2. politika kao javni poslovi
3. politika kao sporazum i saglasnost
4. politika kao mo i raspodjela resursa

 Aristotel:
- Grki filozof, Platonov uenik, uitelj
mladog Aleksandra Velikog.
- Osnovao svoju filozofsku kolu u Atini.
(peripatetika kola-dobila takav naziv jer
je Aristotel imao obiaj da eta dok govori).
- Najpoznatije djelo o politici je Politika,
bavi se izuavanjem idealnog poretka
- Politeja: drutvo koje je organizovano
vrenjem politike vlasti; za Aristotela
vladavina velikog broja u interesu svih
5

POLITIKA KAO UMJETNOST VLADANJA

Vlast se najjednostavnije moe

definsati kao legitimna mo .
Mo je sposobnost da se utie na
ponaanje drugih, a vlast je pravo
da se to ini. Vlast se, dakle, zasniva
na prihvaenoj obavezi pokoravanja,
prije nego na nekom vidu pokore ili
manipulacije
6

POLITIKA KAO UMJETNOST VLADANJA

Rije politika je izvedena iz rijei polis, to znai grad-drava

( u antikoj Grkoj). Tako, politika moe biti shvaena kao
poslovi polisa sve to se odnosi na polis.
Tako bi savremeni oblik ove definicije bio da je politika sve
ono to se odnosi na dravu.
Ovako vienje politike jasno je u svakodnevnoj upotrebi ovog
pojma.
Ogranienost ovakvog definisanja politike: politika se vodi
iskljuivo u kabinetima, skuptinama, ministarstvima i sl. i
njom se bavi iskljuivo ograniena i posebna grupa ljudi,
politiari, slubenici, lobisti i sl.
Antipolitika je razoarenje ustanovljenim i formalnim
politikim procesima koje se iskazuje u neuestvovanju,
podrci antisistemskim partijama i primjeni direktne akcije
7

POLITIKA KAO JAVNI POSLOVI

Politika kao javni poslovi je iri moncept razumjevanja

politike i usmjeren je ka onome to se naziva javni ivot ili
javni poslovi.
Podjela izmeu javnog i privatnog ivota tj. javne i
privatne sfere je u skladu sa podjelom izmeu drave i
civilnog drutva.
Civilno drutvo predstavljaju institucije i ustanove
nezavisne od vlade formirane za ostvarivanje svojih
interesa. To je podruje autonomnih grupa i udruenja:
preduzetnici, interesne grupe, klubovi, porodice i sl.

POLITIKA KAO SPORAZUM I SAGLASNOST

Ovaj trei koncept politike se odnosi na to kako se donose odluke.

Na politiku se gleda kao na sredstvo za rjeavanje sukoba
saglasnou i pregovaranjem prije nego nasiljem i silom. Ovakvo
znaenje politika dobija kada se opisuje kao umijee mogueg.
Iz ovog ugla, politika nije utopijsko rjeenje ali je daleko bolje od
krvoprolia ili sukoba.
Konsenzus znai sporazum. To je irok sporazum iji sadraj
prihvata veliki broj pojedinaca i grupa. To je sporazum o osnovnim
naelima, za razliku od preciznih ili egzaktnih sporazuma.
Koncenzus dozvoljava neslaganje oko detalja.
Proceduralni konsenzus: elja da se odluke donose konsultacijama i
pregovaranjem
Supstancijalni konsenzus: preklapanje ideolokih pozicija dvije ili
vie politikih partija, koji se iskazuje u sporazumu o osnovnim
ciljevima politike
9

POLITIKA KAO MO

Ova definicija politike je najira i najradikalnija. Po ovom

gleditu, politika se ne svrstava u odreenu sferu (drava,
vlada, javna sfera i sl.) ve sagledava na djelu, u svim
drutvenim aktivnostima i u svakom djeliu ljudskog
postojanja. Tako je politika u sreditu svih kolektivnih
drutvenih aktivnosti, formalnih i neformalnih, javnih i
privatnih, u svim grupama ljudi i institucijama.
U najirem znaenju, politika se bavi proizvodnjom,
raspodjelom i upotrebom resursa u okviru drutvene
stvarnosti
Marksisti i feministi su najznaajniji zastupnici ovakvog
tumaenja politike.

10

PRISTUPI IZUAVANJU POLITIKE

Politika, kao jedna od najstarijih sfera intelektualnog

istraivanja, prvobitno je shvatana kao kao dio filozofije,
istorije ili prava. Nena osnovna svrha je bila da otkrije
principe na kojima treba da se zasniva ljudsko drutvo.
Poevi od 19. vijeka, naglasak na filozofskom aspektu
postepeno je zamjenjen pokuajem da politika postane
zasebna nauna disciplina.
Vrhunac je dostignut pedesetih i esdesetih godina 20 v. I
priznat je trajni znaaj politikih vrijednosti i normativnih
teorija.

11

PRISTUPI IZUAVANJU POLITIKE

Filozofska tradicija
Politika analiza vodi prijeklo iz antike Grke i tradicije koja se
naziva politika filozofija. Ona ukljuuje zaokupljenost
etikim, normativnim i propisujuim pravilima koja odraavaju
zainteresovanost za ono to bi moralo i trebalo da bude vie
nego za ono to jeste.
Osnivaima ove tradicije se oznaavaju Platon i Aristotel
Platon, grki filozof, Sokratov sljedbenik. Poslije sokratove
smrti osniva sopstvenu kolu s ciljem da obuava novu atinsku
vladajuu klasu. Po njemu, materijalni svijet se sastoji od
nesavrenih odraza apstraktnih i vjenih ideja. Njegova
politika filozofija izloena u djelima Politika i Zakoni
predstavlja pokuaj opisa idealne drave na osnovu teorije
pravde.

12

PRISTUPI IZUAVANJU POLITIKE

Empirijska tradicija
Deskriptivna ili empirijska tradicija vodi porijeklo jo od
Aristotela, te u Makijavelijevim i Monteskijevim djelima
Filozofsku osnovu deskriptivne politike analize dala je
doktrina empirizma koja se irila od 17 v. zahvaljujui
teoretiarima poput Don Loka i Dejvida Hjuma.
Doktrina empirizma razvila je vjerovanje da je iskustvo
jedina osnova znanja i da bi sve teorije i hipoteze bilo
potrebno provjeriti procesom promatranja. Po ovoj doktrini,
sve drutvene nauke bi se trebale striktno drati metoda
prirodnih nauka.
Empirizam ono to je zasnovano na posmatranju i
eksperimentu. Empirijsko saznanje proizilazi iz podataka
steenih ulnim opaanjem i iskustvom.

13

PRISTUPI IZUAVANJU POLITIKE

Nauna tradicija
Prvi teoretiar koji je pokuao da opie politiku na nauan
nain je Karl Marks.
Koristei tzv. materijalistiki koncept istorije on je teio da
otkrije pokretaku snagu istorijskog razvoja. Tako je mogao da
predvia budunost na osnovu zakona koji su u procesu
dokazivanja imali isti status kao zakoni u prirodnim naukama.
Nakon toga dolazi do pojave politike analize zasnovane na
bihejviorizmu (uvjerenje da drutvene teorije treba graditi
jedino na osnovu ponaanja koje se moe posmatrati, ime se
pruaju mjerljivi podaci za istraivanje).
Pojava demokratije (vladavine naroda)

14

PRISTUPI IZUAVANJU POLITIKE

Da li izuavanje politike moe biti nauno?

Institucija: vrsto ustanovljeno tijelo koje ima formalnu ulogu i
status:.
Diskurs: odnos izmeu ljudi, posebno komunikacija. Diskurs moe da
prikrije ili prikae odnose moi.
Izuavanje politike je nauno u onoj mjeri koliko je mogue doi do
objektivnog znanja o svijetu politike, razdvajanjem injenica
(empririjsko iskustvo) i vrijednosti (normativna ili etika vjerovanja).
Pojmovi, modeli i teorije su instrumenti koji daju osnovu znanja.
Sva istraivanja politike i drutva obavljaju se u okviru odreenog
intelektualnog obrasca ili ideoloke paradigme.
Paradigma obrazac ili model prema kome se istiu znaajne
osobine odreene pojave. Po Kunu (1962), paradigma predstavlja
intelektualni obrazac koji sadri meusobno povezane vrijednosti,
teorije, pretpostavke i u okviru kojih se traga za znanjem.

15

VLADE, SISTEMI, REIMI

Pojam vlast se odnosi na institucionalne procese tokom

kojih se donose odluke koje se odnose na vei broj ljudi i
koje su obino obavezujue.
Politiki sistem ili reim je iri pojam koji obuhvata ne
samo mehanizme vlasti i dravne institucije ve i strukture i
procese preko kojih djeluju na drutvo u cjelini.
Klasifikacija politikih sistema je potrebna:
a) Zbog razumijevanja politike i vlasti
b) Da bi se dale kvalitetnije ocjene politikih struktura i oblika
vladavine (evaluacija)
) Blokada vlasti je paraliza izazvana institucionalnim
rivalitetom ili pokuajem da se odgovori na protivrijene
zahtjeve javnosti.

16

VLADE, SISTEMI, REIMI

Vladavina
U najirem smislu, vladati znai upravljati nekim ili kontrolisati
nekoga
To su svi oni mehanizmi kojima se odrava utvreni poredak, a ije
su glavne odlike sposobnost donoenja odluka koje se odnose na
vei broj ljudi i vjetina da se one sprovedu.
Termin vlast se za razliku od termina upravljanje ee koristi da
oznai propisane i zakonske procese koji se sprovode na dravnom
nivou u cilju odravanja javnog reda i omoguavanja kolektivnih
akcija.
Sutinske funkcije vlasti su: donoenje zakona (zakonodavstvo),
provoenje zakona (izvravanje); tumaenje zakona (presuivanje)

Etnocentrizam (primjena vrijednosti i teorija iz sopstvene kulture na

druge grupe i narode. Etnocentrizam podrazumjeva pristrasnost i
iskrivljavanje)

17

VLADE, SISTEMI, REIMI

est oblika vladavine po Aristotelu su: tiranija, monarhija,

oligarhija, aristokratija, demokratija, politeja.
Utopija oznaava idealno, savreno drutvo. U veini utopija
nema oskudica, nasilja, sukoba i tlaenja
Utopizam je vrsta politike teorije koja kritikuje postojei
poredak tako to pravi model idealnog ili savrenog drutva
koje bi ga moglo zamijeniti. Dobri primjeri za to su
anarhizam i marksizam
Demagog: politiki voa koji kontrolie mase tako to
izaziva histerino oduevljenje

18

VLADE, SISTEMI, REIMI

Monteskije, (djelo Duh Zakona) je pokuao da napravi

naunu studiju ljudskog drutva, zamiljenu da otkrije
ustavne okolnosti koje bi najbolje zatitile slobode
pojedinca. Kao kritiar apsolutizma i potovalac engleske
parlamentarne tradicije predloio je sistem kontrole i
ravnotee podjelom vlasti izmeu izvrnih, zakonodavnih
i sudskih institucija. Ovo naelo je, kasnije, postalo jedna
od najznaajnijih osobina liberalne demokratske vladavine.
Apsolutizam: teorija ili praksa apsolutne vlasti koja se
najee dovodi u vezu sa apsolutistikom monarhijom.
Vlast je apsolutna jer ima neogranienu mo; vlada nemoe
biti ograniena nekim tijelom izvan nje same.
Naelo apsolutizma lei u polaganju prava na neogranienu
vlast (npr. boanska vlast) a ne u vrenju neprikosnovene
vlasti.
19

VLADE, SISTEMI, REIMI

Republikanizam: naelo po kojem politika vlast proizilazi iz

pristanka naroda; odbacivanje monarhistikih i dinastikih
principa.
Tipologija podjele na tri politika svijeta:
kapitalistiki prvi svijet
komunistiki drugi svijet
zemlje u razvoju trei svijet; ova podjela ima privrednu,
ideoloku, politiku i strateku dimenziju.
Bruto domai proizvod: ukupna novana vrijednost sve
finalne robe i usluga proizvedenih u nekoj privredi za godinu
dana.

20

VLADE, SISTEMI, REIMI

Totalitarizam
- Sveobuhvatni sistem politike vlasti koji se uspostavlja irokom
politikom manipulacijom i otvorenim terorom i nasiljem
- Od autokratije i autoritarizma se razlikuje po tome to kroz
politizaciju svakog aspekta drutvenog i linog ivota trai potpunu
mo.
- Autokratski i autoritarni reimi imaju neto skromniji cilj, da ostvare
monopol u politikoj moi odstranjivanjem masa iz politikog ivota.
- Totalitarizam podrazumjeva potpuno ukidanje civilnog drutva,
ukidanje privatnog.
- Sindrom est taaka totalitarnog drutva:
1) Zvanina ideologija
2) Jednopartijska drava sa svemonim voom na elu
3) Policijski sistem terora
4) Monopol nad sredstvima masovne komunikacije
5) Monopol nad sredstvima ratovanja
6) Dravna kontrola svih oblika privrednog ivota
21

VLADE, SISTEMI, REIMI

Liberalna demokratija:
- Oblik demokratske vladavine koji odrava ravnoteu izmeu naela
ograniene vlasti i ideala narodnog pristanka
- Liberalne osobine se ogledaju u mrei unutranjih i vanjskih kontrola
vlasti stvorenih tako da garantuju slobodu i omogue graanima da se
zatite od drave.
- Demokrtski karakter se zasniva na sistemu redovnih i takmiarskih
izbora zasnovanih na optem pravu glasa i politikoj jednakosti
- Osobine koje odreuju ovu vrstu reima:
1) Ustavna vlast zasniva se na formalnim, obino zakonski pisanim
pravilima
2) Zagarantovane graanske slobode i prava pojedinca
3) Podjela vlasti i sistem kontrole i ravnotee
4) Redovni izbori koji potuju naelo: jedan ovjek-jedan glas
5) Politiki pluralizam i suparnitvo stranaka
6) Nezavisnost organizovanih grupa i interesa od vlasti
7) Privreda zasnovana na privatnom preduzetnitvu, organizovana na
trinim principima
22

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta

Zapadne poliarhije
Nove demokratije
Istono azijski reimi
Islamski reimi
Vojni reimi

Kljune odlike reima su: politiki faktori, privredni faktori,

kulturoloki faktori

23

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta - ZAPADNE POLIARHIJE

Su ekvivalentne reimima koji su odreeni kao liberarne
demokratije ili jednostavno kao demokratije.
Njihovo jezgro ine Sjeverna Amerika, Zapadna Evropa i
Australoazija.
Obzirom da se pojmom liberarna demokratija esto oznaava
politiki ideal, te ima normativno znaenje, a takoer, ovi
termini u mnogo emu znaajnom ne uspjevaju da dostignu
dmokratiju, prikladan termin je poliarhija
Liberalizacija uvoenje unutranjih i vanjskih kontrola vlasti
i/ili pomjeranje ka privatnom poduzetnitvu i tritu
Poliarhija vladavina mnogih; odnosi se na ustanove i
politike procese savremene predstavnike demokratije.
Poliarhija je moe smatrati kao pribliavanje demokratiji po
tome to djeluje kroz ustanove koje primoravaju vladare da
uzimaju u obzir interese i elje izbornog tijela
24

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta

ZAPADNE POLIARHIJE

Osnovne odlike poliarhije su:

- Vlast je u rukama izabranih zvaninika
- Izbori su slobodni i poteni
- Praktino sva odrasla lica imaju pravo glasa
- Ne postoje ogranienja na pravo kandidature za neki
poloaj
- Postoji sloboda izraavanja i pravo da se kritikuje i
protestuje
- Graani imaju pristup razliitim izvorima informacija
- Grupe i udruenja su bar u nekoj mjeri nezavisni od vlasti

25

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta - ZAPADNE POLIARHIJE
Demokratija veine poliarhija je organizovana oko parlamenta po tzv.
Vestminiterskom modelu.
Vestministerski model je sistem vlasti u kojem izvrna vlast
proistie iz skuptine ili parlamenta i kojima je ona (u teoriji)
odgovorna.
Nasuprot vestministerskom modelu, druge zapadne poliarhije odlikuje
podjela vlasti kroz sistem vlasti i stranaki sistem
Ameriki model pluralistike demokratije se zasniva na institucionalnoj
podjeli koja je osigurana odredbama samog ustava
Zapad:
1) Kulturno i filozofsko evropsko naslijee koje je migracijama i
kolonizacijom prenoeno na nove teritorije. Pojam Istok se
odnosi na Aziju u cjelini, posebno na Orijent.
2) Za vrijeme hladnog rata, pod ovim pojmom se mislilo na
kapitalistiki blokna elu sa SAD nasuprot SSSR

26

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta - ZAPADNE POLIARHIJE
Konsocijalna demokratija (Belgija, Austrija, vajcarska) je
sistem koji je pogodan za drutva podjeljena religioznim,
ideolokim, regionalnim, kulturolokim i drugim razlikama.
To je oblik demokratije koji djeluje kroz podjelu vlasti i
tijesne veze velikog broja stranaka i politikih formacija.
Odlike konsocijalne demokratije:
- Koaliciona vlada
- Podjela vlasti izmeu izvrne i zakonodavne
- Djelotvoran dvodomni sistem
- Viestranaki sistem
- Proporcionalno predstavljanje
- Federalizam ili devolucija
- Kodifikovan ustav i povelja o pravima
27

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta - NOVE DEMOKRATIJE
- Nove demokratije su reimi u kojima proces demokratske konsolidacije nije
okonan ; - Poludemokratije su reimi u kojima demokratske i autoritarne
odlike stabilno uporedno djeluju
Tu spada veina bivih komunistikih zemalja
Komunizam: kolektivna organizacija drutvenog ivota zasnovana na
kolektivnom vlasnitvu; Za Marksa, komunizam je znaio besklasno drutvo
u kome je vlasnitvo zajedniko, proizvodnja prilagoena ljudskim potrebama,
a drava odumrla, ime je omoguen prirodan sklad i samoostvarenje.
Kljune odlike komunizma su:
1. marksizam-lenjinizam kao zvanina ideologija
2. Komunistika partija organizovana po naelima demokratskog centralizma,
uiva monopol politike vlasti
3. Komunistika partija vlada tako to dominira dravnom mainerijom
stvarajui spojeni dravnopravni aparat
4. Komunistika partija igra vodeu i usmjeravajuu ulogu u drutvu kontroliui
sve ustanove
5. Privredni ivot zasniva se na dravnoj kolektivizaciji a organizovan je preko
centralizovanog sistema planiranja

28

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta - ISTONOAZIJSKI REIMI

U poslednjih dvadeset godina dvadesetog vijeka, stepen privrednog
razvoja na zapadnom obodu pacifikog bazena bio je dva, odnosno
etiri puta vei nego u razvijenim privredama Evrope i sjeverne
Amerike.
- Istonjaki reimi imaju sline odlike:
1) Vie su usmjereni na privredne nego na politike ciljeve
2) Postoji velika podrka jakim vladama
3) Zajednika priroda naroda ovih prostora da slijede voe zbog
konfuijanskog naglaavanja odanosti, discipline i dunosti
4) Daje se veliki znaaj zajednici i drutvenom jedinstvu koje je
olieno u centralnoj ulozi koju ima porodica
Konfuijanstvo etiki sistem koji su sastavili Konfuije i njegovi
uenici koji su izloeni u Knjizi odlomaka. Stavlja se naglasak na
pojmove: Ren ovjekoljublje ili ljubav, podrka tradicionalnim
vrijednostima, porodici, roditeljima, potovanju; Junzi lina puna
vrlina
29

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta - ISLAMSKI REIMI
Teokratija doslovno, Boija vladavina, je naelo po kojem vjerske vlasti
imaju prednost nad politikom vlau. To je reim u kojem se poloaj u
vlasti odreuje na osnovu poloaja koji ta osoba ima u vjerskoj hijerarhiji,
te je suprotan sekularnoj dravi.
Politiki islam je poprimio veoma razliite oblike od krajnosti
fundamentalizma do krajnosti pluralizma
erijatsko pravo islamsko pravo za koje se smatra da je zasnovano na
boijem otkrovenju a proizalo je iz Kurana i Hadisa.
Autoritarizam je vjerovanje ili praksa vladavine odozgo u kojij se vlada
bez obzira na saglasnost naroda.Autoritarizam se prema tome razlikuje od
autoriteta. Autoritet poiva na legitimnosti, pa u tom smislu dolazi
odozdo. Autoritativni reimi stavljaju pravo vlast ispred prava pojedinca
na slobodu. Vladavina odozgo se dovodi u vezu sa monarhijskim
apsolutizmom, tradicionalnim diktaturama i veinom oblika vojne vlasti, te
ima za cilj gaenje politikih sloboda i opozicije a ne radikalizam kao to je
ukidanje razlike izmeu drave i graanskog drutva. Tako ovi reimi
mogu da toleriu veliki stepen privrednih, vjerskih i drugih sloboda.

30

VLADE, SISTEMI, REIMI

Reimi savremenog svijeta - VOJNI REIMI
- Vojni reimi su reimi koji opstaju zahvaljujui vojnoj moi i sistematskoj
represiji.
- Pripadaju iroj kategoriji autoritarnih reima
- Vojni autoritarni reimi najee su bili u Latinskoj Americi, Africi,
Jugoistonoj Aziji i na Bliskom Istoku.
- Glavna odlika vojnog reima je ta da se vodei poloaji u vladi odreuju
na osnovu mjesta u vojnom lancu komandovanja.
- Uobiajena politika i ustavna rjeenja se ukidaju.
- U nekim vojnim reimima oruane snage preuzimaju neposrednu
kontrolu vlasti. U svom klasinom obliku, to se naziva hunta.
- Hunta, (vijee koje zauzima vlast revolucijom ili dravnim udarom);
djeluje kao kolektivni oblik vojne vlasti ije je sredite u vrhovnoj
komandi sainjenoj od oficira od tri vojna roda: kopneni, mornarii i
vazduhoplovni rod.
- Drugi oblik vojnog reima je diktatura jednog ovjeka iza kojeg stoji
vojska. Pojedinac stie vodei poloaj zahvaljujui kultu linosti
osmiljenom da proizvede harizmatsku vlast.
31

POLITIKE IDEOLOGIJE

Termin ideologija skovao je francuski filozof Desti de Trasi 1796. i

upotrijebio ga je za oznaavanje nove nauke o idejama (doslovno
ideja-logija).
Pojam je dobio trajnije znaenje u devetnaestom vijeku u djelima
Karla Marksa. Marks je ideologiju izjednaavao sa idejama vladajue
klase koje podravaju klasni sistem i produavaju eksploataciju.
U marksistikom znaenju, osnovna odlika ideologije jeste da je
lana: ona zasjenjuje i zbunjuje potinjene klase tako to od njih
skriva protivrijenosti na kojima su zasnovana sva klasna drutva.
Ideologija iz ugla drutvenih nauka, to je jedinstven skup ideja koji
daje osnovu za organizovanu politiku akciju, bez obzira na na to da
li je njegov cilj ouvanje, promjena ili ruenje postojeeg sistema
odnosa moi.
Sve ideologije:
Daju prikaz postojeeg poretka, obino u vidu pogleda na svijet
Daju model eljene budunosti, viziju
Oznaavaju na koji nain treba da se izvre politike promjene
32

POLITIKE IDEOLOGIJE

Racionalizam uvjerenje da svijet moe da se razumije i objasni

ljudskim razumom, na osnovu pretpostavki o njegovoj racionalnoj
strukturi.

Pragmatizam teorije ili prakse koje glavni naglasak stavljaju na

praktine uslove i ciljeve; pragmatizam podrazumjeva odsustvo
vjere u apstraktne ideje.

Progres: kretanje naprijed, vjerovanje da istoriju obiljeava

ljudski napredak koji se zasniva na uveanju znanja i mudrosti

Meritokratija: vladavina talentovanih; naelo po kojem bi

nagrade i poloaje trebalo raporeivati na osnovu sposobnosti

33

POLITIKE IDEOLOGIJE

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

Liberalizam
To je sutini je ideologija industrijalizovanog zapada. Opisuje se i kao
metaideologija (u stanju da obuhvati irok spektar suprostavljenih
vrijednosti i uvjerenja). Nastao je kao posljedica sloma feudalizma i razvoja
trinog, odnosno kapitalistikog drutva.
Metaideologija: via, odnosno ideologija vieg redakoja postavlja temelje
na kojima moe da se odvija politika rasprava.
Elementi liberalizma:
Individualizam (osnovno naelo liberalizma, znaaj ljudske jedinke)
Sloboda (lina sloboda kao sredinja vrijednost liberalizma)
Razum
Jednakost
Tolerancija
Pristanak (vlast i drutveni odnosi uvijek treba da se zasnivaju na pristanku)
Konstitucionalizam (vjerovanje uogranienu vladu; to se postie podjelom
vlasti stvaranjem sistema kontrole i ravnotee i uspostavljanjem pisanog
ustava koji sadri povelju o pravima s propisanim odnosima izmeu drave i
pojedinca)
34

POLITIKE IDEOLOGIJE

Klasini liberalizam: centralna tema jeste da podrava krajnji vid

individualizma. (ljudska bia se smatraju za sebina i samodovoljna
stvorenja)

Odlike klasinog liberalizma:

- Atomizam: vjerovanje da je drutvo sainjeno od skupa uglavnom
samodovoljnih pojedinaca koji jedni drugima duguju malo ili nita
- Ekonomski liberalizam: uvjerenje da je trite samoregulirajui
mehanizam koji prirodno tei da omogui opti napredak i
mogunosti za sve

35

POLITIKE IDEOLOGIJE

Moderni liberalizam
Odlikuje se blagonaklonijim odnosom prema dravnom
intervencionizmu.
U ovom kontekstu, termin liberalan uvijek podrazumjeva podrku
velikoj vladi.
Velika vlada: intervencionistika vlada; obino se podrazumjeva
upravljanje ekonomijom i kontrola drutva
Redistribucija: smanjenje materijalne nejednakosti kombinacijom
progresivnog oporezivanja i socijalnih davanja

36

POLITIKE IDEOLOGIJE

Konzervativni liberalizam
Konzervativne ideje i promjene su bile odgovor na ubrzane ekonomske i
politike promjene koje je uvelikom simbolizovala Francuska revolucija.
- Konzervatizam se vraao na Ancien Regime (stari poredak, obino se dovodi
u vezu sa apsolutistikim ureenjem koje je prethodilo Francuskoj revoluciji).
- Elementi konzervatizma:
1) Tradicija - elja za ouvanjem vrijednosti tradicije
2) Pragmatizam ne postoji povjerenje u apstraktne principe i sisteme miljenja
3) Nesavrenost ovjeka ljudska bia su ograniena; zavisna i trae sigurnost
4) Organicizam konzervativci vide drutvo kao organsku cjelini; kao ivo bie
5) Hijerarhija drutveni poloaji i statusi u organskom drutvu su prirodni i
neizbjeni
6) Vlast vlast se uvijek vri odozgo; vostvo je ono koje prua smijer; iskustvo i
obrazovanje voe su bitni
7) Svojina - vlasnitvo je kljuno jer ljudima daje sigurnost
Prirodna aristokracija ideja po kojij su talenat i vostvo uroeni kvaliteti koji
se ne mogu stei vjebanjem i usavravanjem

37

POLITIKE IDEOLOGIJE

Nova desnica
Moe se protumaiti kao vrsta kontrarevolucije ka dravnom
intervencionalizmu poslije 1945. i irenja liberarnih, progresivnih drutvenih
vrijednosti.
- Ove ideje su bile najuticajnije osamdesetih godina dvatesetog vijeka u SAD i
Velikoj Britaniji (reganizam i taerizam)
Neoliberalizam - savremena verzija klasine politike ekonomije.
- Nosei stubovi neoliberalizma su pojedinac i trite
- Osnovni neoliberarni cilj potisnuti granice drave
- Drava gui inicijativu i koi preduzetnitvo. Vlada, bez obzira koliko ima dobre
namjere, neminovno tetno utie na ljudsku djelatnost.
- Drutvo ne postoji, ve samo pojedinci i njihove porodice (M.Taer)
- Drava dadilja: drava sa irokim drutvenim odgovornostima; termin
podrazumjeva da su socijalni programi neopravdani i poniavajui za pojedinca
Neokonzervatizam prihvata drutve konzervativna naela 19. vijeka;
povratak tradicionalnim vrijednostima (porodica, vjera, nacija); obnova
autoriteta; negativan stav prema multukulturnim i multuvjerskim drutvima;
stav protiv popustljivosti, kulta sebe
Popustljivost : sklonost da se dozvoli ljudima da ine sopstvene moralne odluke;
nepostojanje autoritativne vrijednosti
38

POLITIKE IDEOLOGIJE

Socijalizam
Razvio se kao reakcija na pojavu industrijskog kapitalizma
U svom najranijem obliku socijalizam je bio fundamentalistiki,
utopijski i revolucionaran. Cilj mu je bio ukidanje kapitalistike
ekonomije zasnovane na trinoj razmjeni koje bi zamijenilo
socijalistiko drutvo zasnovano na naelu zajednike svojine
- Najuticajniji predstavnik ovog vida socijalizma je Karl Marks
- Krajem 19. v. pojavilo se reformatorsko socijalistiko uenje koje je
zagovaralo postepeno integrisanje radnike klase u kapitalistiko
drutvo poboljavanjem uslova rada i zarade, razvojem sindikata i
socijalistikih politikih partija. Tako je socijalizam podijeljen na dva
suprostavljena tabora:
1) Revolucionarni socijalisti sa Lenjinom i boljevicima na elu koji su
sebe nazivali komunistima
2) Reformski socijalisti koji su zastupali vid ustavne politike, prihvatili
su ono to se kasnije nazvalo socijaldemokratijom
3) Propast komunizma 1989-1991
39

POLITIKE IDEOLOGIJE
Socijalizam
- Elementi socijalizma:
1. Zajednica sutina socijalizma je vienje ljudi kao drutvenih bia
koje povezuje ovjeanstvo
2. Bratstvo ljude kao pripadnike ovjeanstva povezuje prijateljstvo
tj. Bratstvo
3. Drutvena jednakost jednakost kao osnovna vrijednost socijalizma
4. Potrebe materijalna dobra bi trebala biti rasporeena na osnovu
potreba a ne jednostavno na osnovu sposobnosti i rada
5. Drutvena klasa klasa kao znaajna drutvena podjela
6. Zajednika svojina sporno pitanje; neki u njoj vide cilj samog
socijalizma; neki je shvataju kao puko sredstvo za postizanje ire
jednakosti

40

POLITIKE IDEOLOGIJE

Marksizam

Kao politika snaga, u vidu meunarodnog komunistikog pokreta,

marksizam se smatrao najveim neprijateljem zapadnog kapitalizma.

Postoje razlike izmeu marksizma kao drutvene filozofije proistekle

iz klasinih dijela Karla Marksa i Fridriha Engelsa i pojave komunizma
dvadesetog vijeka koji je umnogome odstupio od ustanovljenih
naela.

Propast komunizma na kraju dvadesetog vijeka ne mora da znai i

smrt marksizma kao politiuke ideologije

Dijalektiki materijalizam: oblik ortodoksnog marksizma, koriten

kao osnov sovjetskog komunizma; sirov i deterministiki oblik
marksizma koji je dominirao intelektualnim ivotom u ortodoksnim
komunistikim dravama

41

POLITIKE IDEOLOGIJE

Marksizam
Elementi marksizma

1. Istorijski materijalizam: materijalistiko shvatanje istorije (Engels)-istie znaaj privrednog

ivota i uslova u kojima ljudi proizvode i reprodukuju sredstva za preivljavanje; po Marksuekonomska baza (nain proizvodnje, privredni sistem) uslovljava ili odreuje ideoloku i politiku
nadgradnju; drutveni i istorijski razvoj mogu se objasniti na osnovu ekonomskih i klasnih
inilaca.
2. Dijalektika promjena: sledivi Hegela, Marks je vjerovao da je pokretaka snaga istorijskih
promjena dijalektika proces meudejstva suprostavljenih snaga koji za rezultat ima vii stepen
razvoja
3. Otuenje sredinje naelo u Marksovim radovima; radnitvo je u kapitalizmu svedeno na puku
robu a rad postaje depersonalizovana aktivnost, odvajanje od sutinske prirode
4. Klasna borba osnovna protivrijenost kapitalizma jeste postojanje privatne svojine. Ona dovodi
do podjele na buroaziju, kapitalistiku klasu, vlasnike sredstava za proizvodnju i na proleterijat
5. Dodatna vrijednost proleterijat u kapitalizmu je uvijek sistemski eksploatisan. Trka za
profitomnagoni kapitaliste da izvuku dodatnu vrijednost iz radnika tako to ih plaaju manje
nego to njihov rad vrijedi
6. Proleterska revolucija kapitalizam je po marksu osuen na propast. Kapitaliam e proi kroz
ozbiljne krize; proleterska revolucija je spontani ustanak za preuzimanje sredstava za prizvodnju
7. Komunizam proleterskom revolucijom e zapoeti socijalizam kao prelazni period sa
diktaturom proleterijata. Nestajanjem klasnih suprotnosti nastae komunistiko drutvo koje e
biti besklasno jer e bogatstvo biti u vlasnitvu svih
KLASNA SVIJEST marksistiki pojam koji oznaava pravilno shvatanje klasnih interesa i volju da se
oni slijede. Klasa koja je klasno svijesna je klasa za sebe

42

POLITIKE IDEOLOGIJE

Ortodoksni komunizam
Marksizam je neraskidivo vezan za sovjetskog komunizma, posebno
sa doprinosom dva svjetska lidera, V.I.Lenjina i Josifa Staljina
Komunizam dvadesetog vijeka najbolje se razumije u vidu
marksizma-lenjinizma
Lenjinov doprinos marksizmu je bila njegova teorija o
revolucionarnoj, odnosno partiji-avangardi kao rjeenju za strah da
proleterijat zaveden buroaskim idejama i uvjerenjima nee shvatiti
svoj sopstveni revolucionarni potencijal.
Perestrojka restrukturisanje, slogan koji se odnosi na pokuaj da
se u okviru komunistikog obrasca liberalizuje i demokratizuje
sovjetski sistem
Moderni marksizam
Razvijen u Zapadnoj Evropi; pod uticajem Hegelovih ideja i naglaska
na ovjeku kao stvaraocu
Ljudska bia stvaraju istoriju a nisu samo lutke koje kontroliu
bezline materijalne snage
43

POLITIKE IDEOLOGIJE

Socijaldemokratija
Socijaldemokratija se zalae za ravnoteu izmeu trita i drave,
pojedinca i zajednice
- U sreditu socijaldemokratije nalazi se kompromis izmeu prihvatanja
kapitalizma kao jedinog pouzdanog mehanizma za stvaranje bogatstva i
elje da se ono raspodjeljuje na osnovu moralnih, a ne trinih naela
- Osnovna briga moderne socijaldemokratske misli jeste briga za
marginalce u drutvu, slabije i ranjive.
- Socijaldemokratija se obino odreuje na osnovu sledeih naela:
1. Socijalna zatita
2. Redistribucija
3. Drutvena pravda
Trei put saima ideju alternative i za kapitalizam i za socijalizam.
Glavne vrijednosti treeg puta su:
4. ansa
5. Odgovornost
6. Zajednica
44

POLITIKE IDEOLOGIJE
Ostale ideoloke tradicije
Faizam:
- Dva osnovna oblika faizma: Musolinijeva faistika diktatura u Italiji i Hitlerova
nacistika diktatura u Njemakoj
- To je oblik antikapitalizma, antiliberalizma, antiindividualizma, antikomunizma itd.
- Osnovni motiv koji se provlai kroz ideju faizma jeste slika organski ujedinjene
zajednice to se oitava u vjerovanju u snagu jedinstva.
- Pojedinac je nita, individualnost mora potpuno da utone u identitet zajednice.
- Faistiki ideal jeste novi ovjek, heroj kojeg pokreu dunost, ast i privrenost;
spreman je da rtvuje ivot za slavu nacije ili rase
Anarhizam:
- Anarhija-bezvlae
- Anarhizam predstavlja izuzetak jer nijedna anarhistika partija nije uspjela da osvoji
vlast, bar ne na nacionalnom nivou.
- Do poetka dvadesetog vijeka anarhistiki pokreti su bili snani u paniji,
Francuskoj, rusiji, Meksiku.
- Sredinji motiv anarhizma je vjerovanje da je politika vlast u svim njenim oblicima,
a naroito u obliku drave zla i nepotrebna
- To je drutvo bez drave u kojem slobodni pojedinci reguliu meusobne odnose
sporazumom i saradnjom zasnovanim na slobodnoj volji
- Anarhizam je taka presjeka krajnjeg liberalizma i krajnjeg socijalizma
45

POLITIKE IDEOLOGIJE
Ostale ideoloke tradicije
Feminizam
- Osnovne teze feminizma su da drutvo karakterie neravnopravnosti
meu polovima i da se poredak muke moi moe i treba ruiti
- Tri feministike tradicije su:
1) Liberalni feminizam
2) Socijalistiki feminizam
3) Radikalni feminizam
Ideologija zatite ivotne sredine (enviromentalizam)
-) Enviromentalizam odraava brigu zbog tete koja se nanosi prirodi
ubrzanim ekonomskim razvojem
Ekologija (izuavanje doma) predstavlja istraivanje odnosa izmeu ivih
organizama i njihovog okruenja.
Ekologizam: politika ideologija ili doktrina koja se zasniva na ekolokim
pretpostavkama o postojanju sutinske veze izmeu ljudske vrste i
prirode; ljudi su dio prirode a ne njeni gospodari.
Antropocentrizam: vjerovanje da ljudske potrebe i interesi imaju najvei
moralni i filozofski znaaj; suprotno ekocentrizmu
46

POLITIKE IDEOLOGIJE

Ostale ideoloke tradicije

Vjerski fundamentalizam
- Vjerski fundamentalizam posmatra politiku kao sekundarnu u odnosu
na objavljenu istinu vjerske doktrine.
- Dva suprostavljena objanjenja o porijeklu fundamentalizma:
1) Fundamentalizam kao skretanje, kao prilagoavanja koja ine drutva
tokom navikavanja na modernu i sekularizovanu kulturu
2) Fundamentalizam ima trajan znaaj i posljedica je neuspjeha
sekularizma da zadovolji vjeitu ljudsku elju za viom, duhovnom
istinom.
Fundamentalizam: osnova; nain miljenja u kome se odreena naela
smatraju za sutinske istine koje, bez obzira na njihovu sadrinu,
imaju nepromjenjiv i neprikosnoven autoritet.
Sekularizam: vjerovanje da religija ne bi trebalo da utie na svjetovne
(sekularne) odnose, koje se obino ogleda u tenji da se crkva odvoji
od drave
47

POLITIKE IDEOLOGIJE

Ostale ideoloke tradicije

Kraj ideologije
- Rasprava o kraju ideologije zapoeta je pedesetih godina dvadesetog vijeka, poslije sloma
faizma
- Ameriki sociolog Danijel Bel u djelu Kraj ideologije objavio je da su politike ideje iscrpljene;
etika i ideoloka pitanja su postala beznaajna jer se trka za vlast ogleda u obeanjima za veim
privrednim rastom i veim materijalnim bogatstvom.
- Fransis Fukojama (djelo Kraj Istorije): nije tvrdio da je politika ideologija postala beznaajna ve
da je liberarna demokratija odnijela pobjedu nad svojim suparnicima i da je ta pobjeda konana.
- Sociolog Entoni Gidens je tvrdi da su konvencionalne ideologije kako ljevice tako i desnice sve
vie besmislene u drutvu koje obiljeava globalizacija, opadanje znaaja tradicije i irenje
socijalne interaktivnosti
- Objanjenje ovih promjena dao je i postmodernizam koji tvrdi da su najznaajnije ideologije,
odnosno velike prie, bile u stvari proizvod perioda modernizacije koji je proao.
Postmodernizam, postmodernost istie pomjeranje drutava oblikovanih industrijalizacijom i
klasnom solidarnou ka podjeljenim pluralistikim informatikim drutvima (ka postmodernosti),
gdje su proizvoai pretvoreni u potroae a individualizam dolazi na mjesto klasne , vjerske i
etnike odanosti. Postmodernisti tvrde da ne postoji ono to se zove datost; ideja apsolutne i
univerzalne istine mora da se odbaci kao arogantna prevara. Postmodernizam je primjer
antifundamentalizma a akcenat se stavlja na znaaj diskursa, rasprave i demokratije
Socijala interaktivnost: odnosi ljudi koji imaju visok stepen autonomije u smislu reciprociteta i
meuzavisnosti
48

DEMOKRATIJA

Demos narod, mnotvo

Kratos - vladavina
Demokratija vladavina naroda
Rijei demokratija se, izmeu ostalog, pripisuju sledea
znaenja:
Sistem vladavine siromanih i marginalizovanih
Oblik vladavine u kojem narod direktno i stalno upravlja sobom, bez
potrebe za profesionalnim politiarima ili javnim zvaninicima
Drutvo zasnovano na jednakim ansama i individualnim sposobnostima
a ne na hierarhiji i privilegijama
Sistem socijalne zatite i preraspodjele iji je cilj smanjivanje drutvenih
razlika
Sistem donoenja odluka zasnovan na naelu vladavine veine
Sistem vladavine koji titi interese manjina tako to uspostavlja kontrolu
nad vlau veine
Sredstvo za zauzimanje javnih poloaja takmienjem za narodne glasove
Sistem vladavine koji slui interesima naroda bez obzira na njegovo
uestvovanje u politikom ivotu
49

DEMOKRATIJA

Politika jednakost: podrazumjeva jednaku raspodjelu politike

moi i uticaja; to je sredinje naelo demokratije
Liberarno demokratska teorija politiku jednakost podrazumjeva
jednaku raspodjelu politikih prava, prava glasa, pravana
kandidovanje; naelo jedan ovje-jedan glas.
Socijalisti, u kontekstu politike jednakosti, istiu, pored naela jedan
ovjek-jedan glas i znaajan stepen drutvene jednakosti.
Majorizacija: teorija ili praksa u kojima se prioritet odreuje na
osnovu volje veine; majorizacija podrazumjeva ignorisanje manjina
i pojedinaca.
Direktna demokratija (ponekad participativna demokratija):
zasniva se na direktnom, neposrednom i stalnom uestvovanju
graana u vrenju vlasti.
Predstavnika demokratija: ogranien i neposredan oblik
demokratije; vladanje naroda je rijetko i kratko i ogranieno je na in
glasanja svakih nekoliko godina; vlast ne vri sam narod ve jedino
bira one koji e vladati u njegovo ime
50

DEMOKRATIJA

Totalitarna demokratija: apsolutna diktatura koja se pokazuje

kao demokratija, obino zasnovana na monopolu voe u ideolokoj
mudrosti
Radikalna demokratija: oblik demokratije koji podrazumjeva
decentralizaciju i participaciju; najire moguu raspodjelu politike
moi
Plebiscitarna demokratija: oblik demokratske vladavine koja se
uspostavlja na plebiscitu (referendumu) i djeluje preko neposredne
veze vladara i onih kojima se vlada. Daje mogunost javnosti da
svoje poglede na politika pitanja iskae neposredno, i zato je vid
direktne, odnosno participativne demokratije.
Oblici demokratije:
Klasina demokratija
Protektivna demokratija
Razvojna demokratija
Narodna demokratija
51

DEMOKRATIJA

Korist: upotrebna vrijednost

Prirodna prava: prava koja je dodijelio Bog; sutinska za ljudska
bia i zato su neozuiva
Opta volja: istinski interes kolektivnog tijela, jednak zajednikom
dobru; volja svih
Parlamentarna demokratija: oblik demokratske vladavine koji
funkcionie kroz deliberativnu skuptinu, koja predstavlja posrednu
vezu izmeu vlade i onih kojima se vlada; to je ravnotea izmeu
uestvovanja naroda i vladavbine elite; vlada nije direktno
odgovorna narodu, ve njegovim izabranim predstavnicima
Deliberativna demokratija: oblik demokratije u kojem se
naglaava potreba za diskursom i raspravom kako bi se odredio
javni interes

52

DEMOKRATIJA

Liberalna demokratija:
Posredni i predstavniki oblik demokratije; politiki poloaji se stiu uspjehom
na redovnim izborima zasnovanim na formalnoj politikoj jednakosti.
Osnov liberarne demokratije su takmienje i mogunost izbora
U liberarnoj demokratiji postavljena je jasna razlika izmeu drave i civilnog
drutva
Pluralizam: ire i ue znaenje
ire znaenje: zastupanje i vjera u razliitost i mnotvo; partijsko takmienje
Ue znaenje: teorija raspodjele politike moi po kojoj je mo iroko i
ravnomjerno rasporeena u drutvu a ne koncentrisana u rukama elite i
vladajue klase
Pluralistika demokratija: ponekad se ravnopravno koristi s nazivom
liberalna demokratija; oblik demokratije koji se iskazuje u sposobnosti
organizovanih grupa i interesa da izraze narodne zahtjeve i obezbjede
osjetljivost vlade za njih; moe se smatrati alternativnom parlamentarnom
demokratijom i bilo kojeg oblika majorizacije.
Dvodomost : podjela zakonodavne vlasti koja se uspostavlja time to
postoje dva (ravnopravna) skuptinska doma; sredstvo ograniavanja vlasti

53

DEMOKRATIJA

Elita, elitizam elita: najvii, najbolji, izvrstan; manjina u ijim rukama

su, opravdano ili ne, koncentrisani mo bogatstvo privilegije. elitizam:
praksa ili vjerovanje u vladavinu elite, odnosno manjine.
Neokorporativizam: tenja izraena u zapadnim poliarhijama da se
organizovanim interesnim grupama dodijele privilegije i
institucionalizovani pristup procesu donoenja odluka
Demokratizacija: prelazak iz autoritarizma u liberarnu demokratiju;
podrazumjeva dodjeljivanje osnovnih sloboda, politikih prava,
odravanje optih i takmiarskih izbora, uvoenje trinih reformi.
Demokratizacija podrazumjeva tri procesa: pad starog reima;
stvaranje novih liberarno-demokratskih procesa; prihvatanje reformi od
strane elita i masa tako da njihovo ukidanje postaje nezamislivo.
demokratija kao jedina zabava u gradu.
Vladajua klasa: marksistiki pojam; oznaava klasu koja zato to
posjeduje proizvodne snage dominira nad ostalim klasama i drutvom u
cjelini
Eurokomunizam: oblik deradikalizovanog komunizma koji je pokuao da
spoji marksizam sa liberarno-demokratskim naelima
54

DRAVA

1)
2)
3)
4)

5)

Drava, termin koji slui za oznaavanje izuzetno velikog broja stvari:

skupa institucija, teritorijalne jedinice, folozofske ideje, sredstva
vladavine silom, odnosno represijom.
Drava je politika asocijacija koja uspostavlja suverenu nadlenost u
okviru odreenih teritorijalnih granica i vri vlast kroz skup stalnih
institucija koje su oigledno javne poto su odgovorne za kolektivno
organizovanje ivota zajednice i finansiraju se na raun javnosti.
Kljuna obiljeja drave:
Suverenost; ona vri apsolutnu i neogranienu vlast
Javnost dravnih institucija
Legitimnost kao izraz drave; njene odluke se (obino iako ne i
neophodno) prihvataju kao obavezujue
Dominacija: dravnu vlast podrava sila; drava mora da posjeduje
mo kako bi obezbijedila potivanje zakona i sankcionisala one koji ga
kre
Teritorijalnost; drava je teritorijalna asocijacija; na meunarodnom
planu se smatra autonomnim entitetom
55

DRAVA

1)
2)
3)
4)

etiri teorije o dravi:

Pluralistika drava
Kapitalistika drava
Drava levijatan
Patrijahalna drava

1) Pluralistika drava- ima liberalno porijeklo; potie iz uvjerenja

da drava u drutvu djeluje kao sudija. Porijeklo ove teorije je u
djelima Dona Loka i Tomasa Hobsa koji su se bavili osnovom
politike obligacije.
Politika obligacija: obaveza graanina prema dravi; osnova na
kojoj se zasniva pravo drave da vlada.
Neopluralizam: teorija koja ostaje na osnovama pluralizma ali isie
potrebu za osavremenjavanjem klasinog pluralizma uzimajui u
obzir elitistike, marksistike i teorije nove desnice

56

DRAVA

2) Kapitalistika drava: je jasna alternativa pluralistikom vienju

drave kao neutralnog sudije, kako to vide marksisti. Kapitalistika
drava predstavlja samo instrument klasne represije, proistie iz
klasnog sistema i na izvjestan nain ga odrava.
Buroazija: marksistiki termin koji oznaava vladajuu klasu u
kapitalistikom drutvu, vlasnike proizvonih snaga.
3) Levijatan drava
Levijatan: samodovoljno udovite koje tei irenju i uveavanju)
Ovaj tip drave vee se za novu desnicu i uvjerenju da je drava parazitska
izraslina koja predstavlja opasnost i za individualnu slobodu i za
ekonomsku sigurnost. Umjesto da bude nepristrasan sudija, drava tei
da se mijea u svaki aspekt ljudskog ivota, drava promovie interese
koji se razlikuju od interesa drutva.
4) Patrijarhalna drava
Patrijarhat: doslovno znai vladavina oca; dominacija mua-oca u
porodici. U irem znaenju ovaj pojam se koristi kao vladavina
mukaraca ime se ukazuje na cjelokupnost represije i eksploatacije
kojima su ene izloene. Po stavovima radikalnog feminizma u
patrijahalnoj dravi, nejednakost meu polovima je sistematska,
institucionalizovana i sveobuhvatna.
57

DRAVA
Oblici drave su:
1) Minimalna drava (obezbjeivanje najvee mogue slobode za pojedince)
2) Razvojna drava (intervenie u privrednom ivotu s ciljem da podri privredni rast i industrijski
razvoj)
3) Socijaldemokratska drava (tei da doprinese irem drutvenom restrukturiranju u suglasnosti
sa principima kao to su pravinost, jednakost, drutvena pravda)
Drutvena pravda moralno opravdana raspodjela materijalnih davanja
4) Kolektivistika drava (tee da stave pod kontrolu kompletan privredni ivot; socijalistike
zemlje; daje se prednost kolektivizaciji tj. Zajednikoj u odnosu na privatnu svojinu).
5) Totalitarna drava (drava koja utie na svaki aspekt ljudskog ivota. Pored ekonomije,
totalitarna drava pod direktnu kontrolu stavlja obrazovanje, religiju, kulturu, porodini ivot itd.)
) Globalizacija
Globalizacija je proces u kojem dogaaji i odluke donesene u jednom dijelu svijeta utiu na ljude u
drugom dijelu svijeta.
Jedna od bitnih karakteristika globalizacije jeste pojava globalne ekonomije, gdje je svakoj dravi
postalo znatno tee, ako ne i nemogue upravljati meunarodnim tokom kapitala.
Za dravu, posljedice ovog procesa, procesa globalizacije su dramatine jer drave sada imaju
ograniene mogunosti da upravljaju ekonomskim ivotom i obezbijede opti napredak.
Politika globalizacija se manifestuje u rastuoj ulozi meunarodnih i nadnacionalnih tijela poput
UN, EU, Nato, Svjetska trgovinska organizacija.
Privatizacija: prenos dravne svojine iz javnog u privatni sektor koji dovodi do smanjenja
odgovornosti drave.

58

NACIJE I NACIONALIZAM

Objektivno odreenje nacije: to su tvorevine kulture grupe ljudi koji

govore isti jezik, imaju istu vjeru, istorijsku povezanost itd.
Subjeltivno odreenje nacije: to su psihopolitike tvorevine gdje pripadnici
odreene grupe sebe smatraju nacijom. To znai da nacija sama sebe
posmatra kao posebnu politiku zajednicu.
Od etnike grupe(koja obavezno posjeduje identiteti osjeaj
kulturnog ponosa) nacija se razlikuje po tome to etnika grupa
nema politike tenje.
Nacije (lat. nasci-biti roen)predstavljaju sloene pojave na koje utie zbir
kulturnih, politikih i psiholokih inilaca.
Kulturno, nacija je grupa ljudi koji su povezani zajednikim jezikom, vjerom,
istorijom i tradicijom, iako nacije odlikuje kulturna raznolikost.
Politiki, nacija je grupa ljudi koji sebe doivljavaju kao priprodnu politiku
zajednicu. Iako se to ispoljava kroz elju za uspostavljanjem ili ouvanjem
drave, moe da dobije i oblik graanske svijesti
Psiholoki, nacija je grupa ljudi koje odlikuju meusobna odanost, privrenost
u vidu patriotizma.
Etnika grupa: grupa ljudi koji imaju zajedniki kulturni i istorijski identitet
obino povezan sa vjerovanjem u zajedniko porijeklo
59

NACIJE I NACIONALIZAM

Volgsgeist, doslovno duh naroda, organski identitet naroda koji se

izraava u njegovoj kulturi, a naroito u jeziku.
Kulturni nacionalizam: oblik nacionalizma u kojem se najvei
naglasak stavlja na obnovu nacije kao posebne posebne civilozacije a
ne kao politike zajednice. Kulturni nacionalisti esto dravu vide kao
sporednu, ako ne i nebitnu tvorevinu. To je, uglavnom, uzlazni oblik
nacionalizma koji se vie zasniva na narodnim ritualima, tradiciji i
legendama nego na elitnoj, odnosno vioj kulturi.
Tipovi nacionalizma:
Liberarni nacionalizam
Konzervativni nacionalizam
Ekspanzionistiki nacionalizam
Antikolonijalni nacionalizam

60

NACIJE I NACIONALIZAM

Ksenofobija: strah od stranaca ili mrnja prema njima; patoloki

etnocentrizam
Nacionalno samoopredjeljenje: naelo po kojem je nacija suvereni
entitet; pod samoopredjeljenjem se podrazumjevaju i nacionalna
nezavisnost i demokrtska vladavina.
Kosmopolitizam: doslovno, vjerovanje u kosmopolis svjetsku dravu;
predstavlja nestanak nacionalnih identiteta i uspostavljanje opte
politike lojalnosti koja ujedinjuje sva ljudska bia; naziv se esto koristio
i za skromnije ciljeve, za postizanje mira i harmonije meu nacijama koji
se zasnivaju na meusobnom razumjevanju, toleranciji, meuzavisnosti.
Ljudska prava: prava koja ljudi posjeduju samim roenjem; univerzalna
i fundamentalna prava
Tribalizam: grupno ponaanje ija su obiljeja izdvojenost i
zatvorenost., obino ponretano neprijateljstvo prema suparnikim
grupama
Etniko ienje: nasilno protjerivanje ili unitenje stranih naroda;
esto se koristi kao eufemizam za genocid.

61

NACIJE I NACIONALIZAM

Patriotizam: (lat. patria-otadbina); osjeanje, psiholoka privrenost jednoj

naciji (ljubav prema jednoj zemlji). Pojmovi nacionalizam i patriotizam se eso
mijeaju.
NACIONALIZAM: pojam koji ima doktrinarni karakter i predstavlja vjerovanje da
je nacija osnovno naelo politike organizacija. PATRIOTIZAM prua emocionalnu
osnovu za ovo uvjerenje.
Rasizam:svako uvjerenje i doktrina u kojoj se zakljuci o politici i drutvu izvode
iz ideje da je ljudska vrsta podijeljena na bioloki razliite rase.
Postoje dvije pretpostavke rasizma:
1) Genetske razlike opravdavaju stanovite da je ljudska vrsta skup rasa (rasa
podrazumjeva vrstu)
2) Iz genetskih razlika proistiu i druge, kulturne, intelektualne i moralne razlike.
Politiki gledano, rasizam se ogleda u tenji za razdvajanjem (aparthejd) i u
doktrini o vioj i nioj vrijednosti krvi (antisemitizam, arijevstvo)
U uem smislu, rasizam se koristi za oznaavanje predrasuda ili neprijateljstva
prema ljudima na osnovu njihovog rasnog porijekla
Antisemitizam : predrasuda ili mrnja prema jevrejima; u poetku je imao
vjerski karakter, odraavao je mrnju krana prema Jevrejima; u 19. v. pojavio
se rasni semitizamkoji je optuivao Jevreje da su sutinsko zlo i da su ruilaki
narod. Ove ideje su bila ideoloka osnova njemakog nacizma, to je rezultiralo
holokaustom.
62

NACIJE I NACIONALIZAM

Pannacionalizam: oblik nacionalizma posveen ujedinjenju razliitih

naroda, bilo ekspanionizmom, bilo politikom solidarnou (pan znai
svi ili svaki)
Kolonijalizam: je teorija ili praksa uspostavljanja kontrole nad stranim
teritorijama i njihovog pretvaranja u koloniju. To je poseban oblik
imperijalizma i karakterie ga naseljavanje i ekonomska dominacija.
Neokolonijalizam: je u sutini ekonomska pojava zasnovana na
izvozu kapitala iz razvijenih zemalja u manje razvijene.
Multikulturalizam:
1) Kao opisni pojam: oznaava kulturoloku raznolikost koja je
posljedica postojanja dvije ili vie grupa u okviru drutva, ija
vjerovanja i prakse dovode do stvaranja razliitih kolektivnih identiteta.
Neraskidivo je povezan sa raznolikou zajednica koja proistie iz
rasnih, etikih i jezikih razlika.
2) Kao normativan pojam: podrazumjeva prihvatanje raznolikosti u
zajednici, koje se zasniva na pravu razliitih kulturnih grupa na
potivanje i priznavanje, ili na koristi koju moralna i kulturna razliitost
donose drutvu u cjelini.

63

NACIJE I NACIONALIZAM

Najraireniji oblik politikog organizovanja u svijetu je nacionalna

drava i esto se smatra jedinom legitimnom jedinicom politike
vladavine. Njena snaga lei u tome to ona obezbjeuje kulturno i politiko
jedinstvo, te prua mogunost onima koji imaju zajedniki kulturni ili
etniki identitet da koriste pravo na nezavisnost i samoupravu.

Nacionalna drava je oblik politike organizacije i politiki ideal. To je

autonomna politika zajednica koju ine veze dravljanjstva i
nacionalnosti koje se poklapaju. Ona predstavlja alternativu
multinacionalnim imperijama i gradovima-dravama.
U drugom znaenju, nacionalna drava je ideal ili naelo koje se izraava u
Macinijevom cilju: Svakoj naciji drava, samo jedna drava za cijelu
naciju.
Dva suprotna gledita o nacionalnoj dravi:
1) Za liberale i veinu socijalista, nacionalnu dravu ine graanska lojalnost
i privrenost
2) Za konzervativce i integralne nacionaliste, nacionalna drava se zasniva
na etnikom ili organskom jedinstvu
64

GLOBALNA POLITIKA

1)
2)
3)
4)
)

)
)
)
)

Najznaajnije teorijske kole koje se bave prouavanjem meunarone

politike:
Idealizam
Realizam
Pluralizam
Marksizam
Internacionalizam predstavlja politiku teoriju ili praksu koja je zasnovana na
meunarodnoj ili globalnoj saradnji. Najvanija internacionalistika uenja proistekla
su iz liberalizma i socijalizma
Suverenitet, u najuem smislu predstavlja princip apsolutne i neograniene moi.
Pravni suverenitet, odnosi se na vrhovnu zakonitu vlast, tj. neprikosnoveno pravo
da se na osnovu zakona trai pristanak.
Politiki suverenitet, odnosi se na neogranienu politiku mo, sposobnost da se
zahtjeva poslunost, to je osiguranom monopolom prinudne sile.
Unutranji suverenitet, se odnosi na vrhovnu vlast koja unutar drave ima tijelo
koje u okviru dravnih granica donosi obavezujue odluke za sve graane, grupe i
institucije.
Vanjski suverenitet, se odnosi na mjesto koje drava zauzima u meunarodnom
poretku i njenu sposobnost da djeluje kao nezavisan i samostalan entitet.

65

GLOBALNA POLITIKA

Imperijalizam, je politika irenja moi ili vladavine jedne drave van

njenih granica.
Sada se pojam imperijalizma sve vie koristi da opie sistem
politike nadmoi ili ekonomskog izrabljivanja.
Ekspanzionizam, je politika sprovoenja vojne agresije u cilju
ostvarivanja teritorijalnog proirenja, to je u tijesnoj vezi sa
imperijalizmom.
Jednopolarnost: meunarodni sistem u kojem dominira jedna drava;
postojanje jedne velike sile.
Bipolarnost: tenja meunarodnog sistema da se grupie oko dva pola
(blokovi velikih sila); bipolarnost podrazumjeva ravnoteu i stabilnost
Multipolarnost: meunarodni sistem u kojem postoje tri ili vie centara
moi; naginje promjenljivosti i nestabilnosti
Hladni rat: stanje produene i izuzetne zategnutosti odnosa izmeu
zemalja ili suprostavljenih saveza koje ipak ne dovodi do sveopteg rata.
Pojam se najee koristi da oznai razdoblje politikog, ekonomskog,
kulturnog i vojnog suparnitva izmeu kapitalistikog zapada i
komunistikog istonog bloka.
66

GLOBALNA POLITIKA

Izolacionizam: Politika povlaenja iz meunarodnih zbivanja, prije svega

izbjegavanje politikih i vojnih obaveza prema drugim dravama
Globalizacija: nastanak sloene mree meusobne povezanosti, koja
znai da na nae ivote sve vie utiu odluke i dogaaji koji se odigravaju
daleko od nas.
Osnovno obiljeje globalizacije je da opada znaaj geografske
udaljenosti i teritorijalnih granica, kao to je to sluaj sa nacionalnim
dravama.
Globalizacija nikako ne podrazumjeva da su lokalno i nacionalno
podreeni globalnom. Ona istie produbljivanje politikog procesa tako
to su lokalni, nacionalni i globalni dogaaji u neprekidnom odnosu.
Inkulturacija: proces u kojem se strana dobra i obiaji prihvataju tako
to se prilagoavaju lokalnim potrebama i uslovima.
Mekdonaldizacija: proces u kome globalna roba i trgovako i
marketinko ponaanje, povezano sa industrijom brze hrane, osvajaju sve
vei broj privrednih sektora.
Protekcionizam: ograniavanje uvoza kvotama i carinama, iji je cilj
zatita domaih proizvoda.
67

GLOBALNA POLITIKA

Meuvladini odnosi: predstavljaju svaki oblik odnosa izmeu

drava koji se odvijaju na osnovu suverene nezavisnosti.Ovdje
spadaju: ugovori, savezi, lige i konfederacije (Liga naroda, EEZ).
Nadnacionalnost: postojanje vlasti koja je via od vlasti
nacionalne drave i sposobna je da joj nametne svoju volju.
Veto: formalna mo da se blokira odluka ili akcija tako to se odbija
davanje saglasnosti.
Slobodna trgovina, je sistem trgovine izmeu drava koji nije
ogranien carinama ili drugim oblicima protekcionizma. Obino se
smatra da donosi ekonomske i politike koristi.
Autarhija: samovladavina; ekonomska samodovoljnostkoja je
posljedica ili kolonijalnog irenja ili povlaenja iz meunarodne
trgovine (autarkija).
Merkantilizam: kola ekonomske misli koja istie ulogu drave u
upravljanju meunarodnom trgovinom i proizvodnji bogatstva.

68

GLOBALNA POLITIKA

Subsidijarnost prenos odluivanja sa centra na nie nivoe ali se

tumai dvojako:
1) Kao politiki princip koji se podrazumjevaju decentralizacija i
narodna participacija, ime se jaaju lokalne i regionalne ustanove
(npr. u Njemakoj).
2) Kao ustavni princip kojim se titi nacionalni suverenitet od
prekoraivanja ovlatenja institucija npr. EU.
) Meunarodno pravo je sistem pravila koja obavezuju drave i
odreuju njihove odnose i zasniva se na vie izvora: ugovori, obiaji,
opti principi, pravna doktrina prikupljena u presudama
meunarodnih sudova

69