ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|1

RFAN RETLER
ERMLERN ERM HERMES THOT
Metin Bobarolu

ki binli yllara girdiimiz sylenen bugnlerde tm dnyada olduu gibi lkemizde de

heyecanl kutlamalar yapld. Ortak bir kabul ve mutluluu paylamak ok gzel. Dnya
insannn bu tr bar ve mutluluk kutlamalarna ok gereksinimi var dorusu. Ancak baka
bir ynyle bakldnda insanlk tarihi getiimiz bin yl iine sktrlm olmuyor mu?
Bu milenyumlu (bin yll) tarihlerin balangc milat (doum) olarak kabul edilmitir. Milat yani
sann doumu, tm insanlk tarihi iin bir dnm noktas olduunda, btn tarihsel olaylar
bu referansa gre tanmlanacaktr. nsanlk tarihinin merkezinde sann doumu vardr ve o
doum sfr noktasdr. Artk her ey ondan nce ve ondan sonra olarak anlam tayacaktr.
Hristiyan Avrupa merkezli dnya grleri iin milenyumun tad anlam, yalnzca bir
takvim olay deildir.
sa Mesih insanl gnahtan kurtarmak iin Tanr tarafndan yeryzne gnderilmi ilk
gnahsz insandr, inanc onu tarihin merkezine oturtuyor. Dier inan ve uygarlklarda
balang mitosu ile ilgili tarihe konmu referanslar farkl olmakla birlikte, egemen Bat
uygarlnn etkisiyle miladi takvim tm dnyann ortak referans haline gelmitir.
Biz de pergelin sabit ucunu bu noktaya batrarak, dier serbest ucunu aabildiimiz lde
tarihin derinliklerine seyahat edeceiz.
Kimi zaman yeryznn akarsularnda coacaz, kimi zaman gllerde mola vereceiz, kimi
zaman da okyanuslarn enginliinde dinleneceiz. Zaman zaman kaynaklardan su ieceiz,
zaman zaman yeralt sularnn gizeminde dolaacaz.
Kltr en geni tanmyla, yaam biimini gsterir. Kltr, insandoa ve insaninsan
ilikilerinin toplamdr. Kltr belirleyen retimtketimpaylam ilikileridir. Kltr
insan tarafndan retilmi, nesilden nesile aktarlm bir ikinci doa niteliindedir. yle ki,
insan nasl doal evreyle kuatlmsa o denli de kltr evresiyle kuatlmtr. Kltrler
bilim, sanat ve felsefeyle inceden inceye ilenerek rafine edilirler ve ortaya yksek yaam
biimleri olan uygarlklar kar.
Kltr daha ok gelenek, grenek, tre ve alkanlklara sinmitir. nsana bilin d bir veri
olarak etki eder.
Uygarlk ise bilinli bir retim olarak kltrn iinden doar ve dner, kltre katlr. Bu
nedenle kltrler karlatklarnda ilerine kapanmasna karn, uygarlk doduu
kltrden dierlerine geerek yaylr ve evrenselleir.

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|2

Her kltr iindeki birey, uygarlkla tantka dier kltrlere alr ve insanln ortak
uygarlna katldka da ondan pay alr. Bylece yerel snrlarn aarak kendini dnya
insan olarak alglamaya balar.
Bir baka deyile uygar insan, dnyann neresinde ve hangi kltrde retilirse retilsin,
insanlk deerlerine sahip kan, onu benimseyen ve yaamna katan insandr.
Biz, krka yakn farkl kltr bnyesinde barndran Anadolu insanyz. Anadolu, Dou ve Bat
kltrlerinin ve uygarlklarnn bir araya geldii ve etkiletii ok youn bir ortam ve
kavaktr. Bu nedenle dnya uygarlklarn alglamak ve yorumlamakta Anadolu insan rakipsiz
yetenektedir kansndaym.
Dnya kltr ve uygarlklarn, zellikle bizim de bir ynyle iinde bulunduumuz Bat
uygarln derinden etkileyen bir retiyi ve bir kiiyi tantmakla ie balayacam. Bu reti
Hermetizm ve bu kii de Hermes Thottur.
Hermes Thot, kendinden sonra gelen dinleri, mistik akmlar etkiledii kadar sanat, bilim ve
felsefeyi de derinden etkilemitir. Kimdir bu Hermes?
Hermes, eski Msrn byk ermifilozofu bir kiidir ve Antik Msr uygarlna damgasn
vurmu bir mrit (inisiyatr) olarak bilinir. Msrda bulunan milattan nce bin yllarna ait
yazmalarda Hermesin Tanrlar Dnemi denilen bir dnemde yaad sylenmektedir. Bu
da onun en eski reticilerden olduunu gstermektedir. Ona Hermes adn Yunanl yazarlar
vermitir. skenderiyeli Clment ve Asklepiosun eserlerinde ondan Hermes Trimegistes diye
sz edilir. Trimegistes, kez bilge demektir.
Hermes Eski Yunanda tanrlatrlmtr. Latinler de ondan Merkr Trimegistes olarak sz
etmilerdir. Araplar, Herms-i Heramise diye ondan alntlar yapmlardr.
slam dnyasnda ise dris diye bilinmektedir. Terzi mesleinin kurucusu da saylan bu bilge
kii Terzi Hermes diye de n salmtr. Zaten dris szcnn anlam da terzi demektir.
Yunus Emre bir iirinde ondan dris nebi hlle bier, gezer Allah deyu deyu diye sz etmitir.
Hermesin Msr dilindeki ad ise Thottur. Thotun terzilii, tasavvuf ve gnostik retilerde d
anlamyla deil, daha ok i anlamyla benimsenmitir; yani o insanlara inisiyasyon yoluyla
hal elbisesi giydirmektedir.
Hermes szc Ermes, Hermis ve Heramis biimlerinde de sylendii gibi Anadolu
Trkesine de Ermi olarak girmi ve Tanrya kavuma halinin bir ad olarak
benimsenmitir. Bylece tasavvufun en temel kavram ve amac ermi olmutur.
Hermesin retisi Antik Msrda Theb ve Memphis tapnaklarnda halka kapal ve yalnzca
inisiye olmu kendi yelerine derece derece sunulmaktayd.
Bu reti temel zerine ina edilmekteydi:

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|3

Birincisi kavramsal olup akla hitap etmekteydi, ikincisi simgesel olup sezgiye,
ncs mistik olup i grye ve i deneyime hitap etmekteydi.
Kavram, sezgi ve i deneyim yoluyla kii deitirilip, yeniden douma ve yeniden yaplanmaya
dntrlyordu. Bylece herkesin bilmedii srlara vakf bir ermiler topluluu
oluturulmutu.
Bu ermiler topluluu skenderiyeli Clmentin bildirdiine gre, Hermese ait krk iki
kitaptaki bilgilerle donatlyordu. Bu kitaplardan bir ksm dinsel metinler, bir ksm ynetimle
ilgili bilgiler, bir dier ksm astronomi, astroloji, kozmografya, corafya, geometri ve
matematie ait bilgileri ieriyordu. Bu krk iki eser bir bakma ilk ansiklopedi niteliindedir.
Antik Msr dili, brani ve Arab diller gibi niyet (intentional) dilleridir. Yazlrken sessiz
harflerle yazlr, okunurken ise seslendirilir. Grek ve Latin dilleri ise nl ve nsz harflerle
birlikte yazya geirilirler.
Bu dil zelliine bal olarak Yunancada Hermes diye yazlan, Msr dilinde HRM diye
yazlmaktadr ve Hiram diye nlendirildiinde nrlanm anlamna gelmektedir. Ra; Gne,
Ik, Nr anlamna geldii iin Hiram; Raya ermi, Nra kavumu demektir.
Hermetik retinin simgesel yntemi dil ile btnletirilmitir. Yirmi iki harften oluan Msr
alfabesinin her harfi, bir srrn simgesi olarak kodlanmt. Ayrca her harf bir sayya karlk
geliyordu. Her harf ve say da genlerle gsterilen l bir yasaya balyd ki her birinin
Lhut leminde, akl leminde ve madde leminde birer yansmas bulunduu gsterilmi
oluyordu.
Bu yntem daha sonra brani mistisizminde Kabala ve Zoharda ve slam tasavvufunda Ebced
ve Hurufilikte kullanlmtr.
rnein, bir saysna karlk alfabenin ilk harfi (Alfa, Alef, Elif vb.)
Lhut leminde: Kendisinden btn eyann kt saltk varlka;
Akl leminde: Saylarn kendinden kt ve birletii bir saysna;
Maddi ve Doal lemde: Greli varlklarn batac olan insana karlktr.
Bu ilk harfin srr elinde asa, banda altn ta, srtnda beyaz bir giysi bulunan bir bilge
biiminde betimlenmekte idi. Asa amirlie; Altn Ta evren nruna; Beyaz Giysi de safla ve
temizlie iaret ediyordu.
Daha nce belirttiimiz gibi Hermesilikte gen zel bir simge olarak kullanlmaktayd.
Bunun nedeni anlay (irfan) gznn almas iin birbirini btnleyen kavramlarn l
bir dizge olarak kullanlyor olmasyd.
rnein;

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|4

Hermese gre mistik deneyimlerin amac insann zgrldr. Bu zgrlk, insann nefsi
arzulardan arnarak asl kaynaa ilahi nra kavuarak uurlanmasdr.
imdi de Hermesin retisiyle ilgili kendi szlerine bir bakalm:
Asl insan Nrdur. nsanlar bu nru tanmazlar ve onu fark edemezler; ancak hakikat budur.
Nr her yerde, her kayada ve her tata vardr. Bir insan nr olan Osiris ile birletiinde, tikel
tmelle birlemi olur ve o zaman nru, o perdeler arkasnda gizlense de yine her eyi grr.
Baka her ey geicidir, ancak nr sreklidir. Nr insann hayatdr. Her insan iin bu nr
kendisine her eyden daha yakndr.
Bir insan bilgi ile trenlerin ve ayinlerin (ritel) stne ykselir ve Osirise ererse, Nra, o her
eyin balangc ve sonu olan ve batan baa nr ile alayan AmonRaya varr.
Ra: Nr, Gne, Ik
Osiris: Tmel Zek
Am-On-Ra: Kozmik Sevgi Gnei
Hermesi mistikler, kendilerini btn varlklarla birlik halinde grrler. Onlarn elde ettikleri
ruhsal arnma ve aydnlanma, onlara evren ile ortaklk uurunu getirir. Bu tr ermilerin
biricik grevi de ayrmakszn herkese ve her eye iyilikte bulunmaktr.
Hermes diyor ki: Osiris semadadr, fakat Osiris ayn zamanda her insann kalbindedir.
Klpteki Osiris, semadaki Osirisi tanrsa o zaman insan tanrsal bir ermi olur ve paralanan
Osiris tekrar toplanr.
Hermes, onu izleyenlere yapt her konumann sonunda yle demekteydi:
nsanlar lml tanrlar, tanrlarsa lmsz insanlardr. Nr sizsiniz ve bu nr daima
parlasn. Hermesin bu szleri tapnaklarn kaplarna ilenmiti.
Hermes retisinde insan yedi mertebeden olumu bir varlktr:
1. Shat: Maddi beden
2. Ank: Hayat kuvveti
3. Ka: Astsal nr, Klp
4. Hati: Hayvansal ruh

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|5

5. Sheybi: Kutsal ruh

6. Bai: Akli ruh
7. Kon: lahi ruh
Hermetik yolcu iin en son gaye nra kavumaktr. Bunun iin aamal bir eitim
uygulanrd:
1. Beden eitimi
2. Hayvansal ruh eitimi
3. nsani ruh eitimi
nsan ancak insani ruh eitiminden sonradr ki evrenin grnmez kuvvetleriyle ilikiye
geebilir ve gayb leminden feyz alabilir. Bu yolla nefsine egemen olur ve ilhi zgrle
kavuabilir ve ancak byle bir kimsedir ki dier insanlar irat edebilir.
Hermesin rencilerine d uydu:
lim kuvvetin, iman klcn, skt da delinmez zrhn olsun. Hakikati herkesin anlay
derecesine gre akla. Ruh st rtl bir nrdur ki ancak Ak ile ebedi olarak parlar; aksz
ise snp gider. te ermilerin ermii Hermes bylece retisini Ak ile noktalamt.
KAYNAKA
Felsefe Ansiklopedisi, Cemil Sena Ongun
Felsefe Szl, Orhan Hanerliolu
Tasavvuf Tarihi, Cavit Sunar
Tasavvuf Felsefesi, Cavit Sunar
Tasavvuf Tarihi, M. Ali Ayni