KIM TRA N NH DO XON V UN XON CA

CT THP TIT DIN THNH MNG TO HNH NGUI

THEO TIU CHUN AS/NZS 4600:1996 (C)
CHECKING TORSIONAL BUCKLING AND FLEXUAL-TORSIONAL
BUCKLING OF COLD-FORMED SECTION COLUMN UP TO STANDARD
AS/NZS 4600 (AUSTRALIA)
HUNH MINH SN
Trng i hc Bch khoa, i hc Nng

TM TT
Bi bo trnh by phng php tnh ton kim tra n nh do xon v un xon ca ct tit
din thp thnh mng to hnh ngui theo tiu chun thit k hin hnh ca c AS/ANZ 4600:
1996. ng thi kin ngh s dng tiu chun AS4600 (c) tnh ton cu kin thp thnh
mng trong iu kin Vit Nam cha xy dng v ban hnh tiu chun thit k thp thnh
mng. Kt qu phn tch bi ton n nh cho mi loi tit din thp thnh mng cho php c
c s la chn hnh dng tit din hp l hn ch xy ra mt n nh un xon trong cu
kin chu nn.
ABSTRACT
The article presents the method of calculating checking torsion buckling and flexual torsion
buckling of cold-formed section column up to present Australian standard AS/ANZ 4600:1996.
It also suggests applying this standard to calculate cold-formed members while Vietnam still
has set up a standard for designing cold-formed steel structure. The analysis results provide
scientific bases for choosing the reasonable shape section in order to limit the torsion and
flexual buckling in pressured components.

A. T VN
Do nhng u vit v trng lng nh, tnh cng ngh v kh nng chu lc cao, kt
cu thep thnh mng to hnh ngui (cold-formed structure) ang tr thnh mt phng
hng pht trin mi trong cng trnh kt cu thp Vit Nam. Cc sn phm thp thnh
mng rt a dng t nhng cu kin ri rc nh x g, dm tng, dm sn, kt cu bao che
(vch ngn, tm tng, tm mi) cho n cc kt cu hon chnh nh khung nh 1 tng, khung
nh cng nghip, nh cng cng... Nhiu doanh nghip sn xut kt cu thp nh Jamin steel,
Bluescope Lysaght, Vinapipe, BHP... dn dn chuyn giao cng ngh t nc ngoi v sn
xut c hiu qu cc dng kt cu thp thnh mng. Tuy vy, nc ta hin vn cha c tiu
chun thit k ring cho loi kt cu ny. Vic s dng tiu chun Vit Nam i vi thp cn
nng TCVN 5575-1991 l hon ton khng ph hp.
i vi cu kin thp thnh mng, iu quan trng l phi tnh ton kim tra n nh
trong , mt n nh do xon hoc un xon l phc tp v c trng nht... ng li
chung gii quyt l gii cc phng trnh vi phn theo l thuyt n nh ca
Timoshenko v Vlaxop nhm xc nh cc gi tr lc ti hn cho cc trng hp ph hoi mt
n nh do xon hoc un xon. ng thi c th p dng trong thc t, ngi thit k cn
la chn tiu chun tnh ton ph hp. y, tc gi s dng tiu chun thit k kt cu thp
to hnh ngui AS/NZS 4600-1996 (c) (vit gn l AS4600). iu ny kh ph hp vi thc
t sn xut kt cu thp ca rt nhiu cng ty lin doanh vi c ang hot ng nc ta.

B. NI DUNG
1. Khi nim mt n nh (on) do xon hoc un xon
n nh thp thnh mng phc tp hn nhiu so vi thp cn nng thng thng. N
bao gm:
1. S mt n nh ca ct do un dc:
Tit din xoay quanh trc i xng yu (thng l y-y) khng km theo xon thng
xy ra tit din c 2 trc i xng gi l tit din i xng kp (Ch I, hnh hp, hnh
ng...)
2. S mt n nh khi ct b xon quanh tm xon tit din:
Tit din xoay quanh tm xon khng km theo un. Thung ch xy ra vi cu kin
ngn, cng chng xon nh(ch I, ch thp, ch C...)
3. S mt n nh khi ct chu un v xon kt hp:
Ct va b un theo 2 phng trong mt phng tit din x-x v y-y ng thi li chu
xon i vi trc dc z-z. Thng xy ra cc tit din c 1 trc i xng gi l tit din i
xng n (thp gc, thp mng, tit din ch T, ch I cnh khng u nhau...) hoc tit din
khng c trc i xng no.
Ngoi ra, nht thit phi kim tra n nh cc b ca cc phn t cnh v bng ca tit
din ct. Trong , s mt n nh ct do xon hoc un xon l phc tp nht bi v s mo
m mt ct ngang trong trng thi mt n nh dn n ct khng ch c bin dng dc do un
m cn c bin dng dc do xon. ng sut v bin dng dc ph thm ny ph thuc vo cc
c trng hnh hc ca tit din thnh mng v kh ln nn khng th b qua trong tnh ton,
thit k.
2. C s l thuyt bi ton n nh xon hoc un xon
Gi xo,yo l ta tm un O v,o l to qut im M (x,y) trn tit din. Theo
Vlaxov, h phng trnh vi phn n nh trng thi gii hn ca cu kin thnh mng c
dng tng qut nh sau:
EIxuIV + Pv - Pxo=0
EIyuIV + Pu + Pyo=0
EIIV+ (Pr20 - GJ) - Pyou-Px0v=0
Trong :
P: Lc nn trong ct. u,v v gc xoay l cc chuyn v, o hm ly theo trc
z
Ix, Iy: Mmen khng un ca tit din hu hiu [3] theo phng x-x v y-y
2
I: Hng s vnh ca tit din:
I= O .t.ds
(1)
J: Mmen qu tnh xon tit din: J =

b, t 3
3

(2)

E, G: Mun n hi; Mun n hi trt ca thp

ro: Bn knh qun tnh cc ca tit din i vi tm un O (xo,yo)
ro= rx2 ry2 x02 y02
(3)
Gi s thanh 2 u lin kt khp, iu kin bin c dng: u=0,v=0, =0 ti z=0 v
z=L. V mmen un = 0 nn u=0, v=0, =0. Nghim ca h phng trnh vi phn c
dng:
u=Asin(nz/L); v=Bsin (nz/L); =Csin (nz/L)
(4)
Trong :
A,B,C: Cc h s khng i. c lc ti hn nh nht ly n=1.
L: Chiu di hnh hc ca ct.

t = n/L. Thay cc nghim vo h phng trnh n nh v n gin tha s

chung 2sin z, ta c h phng trnh i s xc nh A,B,C:
(EIy 2 P)A -yoPC=0
(EIx 2 P)A -xoPC=0
(EI - (ro2P-GJ))C-yoPA + xoPB =0
t:

2 E.I x
Px = EIx =
l 2 ox
2 E .I y
2
2

Py= EIy =

(6)

l 2 oy

Pz= (EI + GJ)/ro= (

2

(5)

2 EI
1
GJ ) 2
2
loz
r0

(7)

Trong :
lox, loy, loz: Chiu di tnh ton ca ct khi un quanh trc x-x, y-y v xon
quanh trc z-z.
cc h s A,B,C khc 0 th nh thc ca h phi = 0. Ta c:
( Py P )
0
y0 P
0
( Px P )
x0 P
0
2
y0 P
x0 P
( Pz P ) r0

1. i vi tit din khng i xng (tm un khng trng trng tm ct):

Khai trin nh thc ta c phng trnh:
(-ro2 + y02 + x02)P3 + [(P + Px +Py)ro2- y02Px-x02Py ]P2
ro2(PxPy+PyP+PxP)P+PxPyPro2=0
(8)
Lc ti hn P = min ca 3 nghim phng trnh c trng (P1,P2,P3)
Xt hm f(P) = V tri ca phng trnh. Gi s P x<Py iu ny lun c th c c
khi chn h trc 0xy hp l.
- Khi P rt nh, du ca f(P) cng du s hng t do (b qua cc gi tr rt nh ca cc
s hng bc cao) do f(P)>0. Khi P=P x ta c f(Px) =-x2oP2x(Py-Px) <0. Vy khi 0< PPx: Hm
f(P) i du do trong khong (0,Px phng trnh c nghim nh nht l P1: P1<PxPy.
- Khi P=Py ta c f(Py)=-y2oP2y(Px-Py) >0.Vy khi Px<PPy: Hm f(P) i du nn do
trong khong (Px,Py phng trnh c nghim th 2 l P2: Px<P2Py.
- Khi P=Pz c 2 trng hp: Nu Pz<Px th f(Pz)<0 do trong khong (Pz,Px) hm f(P)
khng i du nn nghim P3 nm ngoi khong (Pz,Px). Nu Pz>Py th f(Pz)>0 do trong
khong (Py,Pz) hm f(P) khng i du nn nghim P 3 nm ngoi khong (Py,Pz). Kt hp cc
kt qu trn, ta c:
P1 < Pz < Px < P2 < Py < P3
P1 < Px < P2 < Py < Pz < P3
Nhn xt:
S mt n nh dng un (Euler) vi cc gi tr lc ti hn P x, Py khng th xy ra khi
chu nn ng tm v f(Px)0, f(Py)0. Trng hp ny s xy ra s mt n nh theo dng
xon un vi cc gi tr lc ti hn P1,P2,P3 l 3 nghim thc ca phng trnh c trng (7).

Lc ti hn l gi tr nh nht trong 3 gi tr P 1,P2,P3 v phi nh hn lc ti hn Euler (P x,Py)

do c thm bin dng un v bin dng xon.
2. i vi tit din c 1 trc i xng (i xng n: tit din ch C, thp gc L...).
Khai trin nh thc y0=0, phng trnh c trng nh sau: (P-Py)[(P-Px)(P-Pz)r02P2x02] = 0
(9)

2 E .I y
Gii ra ta c 1 nghim: P1=Py=
;
l 2 oy
1
P Pz
x

2 nghim cn li l:

P2= 2
1
P3=
2

x
Trong : = 1- 0
r0

(10)

Px Pz 2 4Px Pz

(11)

Px Pz _ Px Pz 2 4Px Pz

(12)

Nhn xt:
R rng l P1 l lc ti hn un dc Euler; P 2,P3 l lc ti hn un xon. Lc ti hn P
= min(Py, P3) v r rng P3 < P2. Vn t ra l vi hnh dng, kch thc tit din nh th
no th lc ti hn un xon nh hn lc ti hn un dc Eulern? Cho P 3 Py (12) v thay Px,
Py, P theo(5), (6), (7) vo bt phng trnh (12), coi tit din c cng chng xon GJ kh
nh b qua, ri bin i, ta c kt qu:

- Nu x0 < 1

I y I I x I y

I x I y
A

(12)

th lc ti hn l lc un dc Euler P=P y v khng ph thuc chiu di ct. Do , c th ch

to tit din sao cho trnh c kh nng mt n nh do xon un.

I I

I I

- Nu x0 > 1 y x
(13)

I
I
A
x
y

th lc ti hn l lc xon un P=P3 v cng khng ph thuc chiu di ca ct.

Trng hp cng chng xon GJ khng th b qua, lc ti hn s ph thuc chiu

di ca ct. Gii bt phng trnh (10) n s L, ta c: Lcr= .
2

I y r0 I 2
J

I y2 x02
(I x I y )J

E
G

(14) phn ranh gii gia mt n nh un dc khi P y< P3 hoc

xy ra mt n nh un xon khi Py>P3.

- Nu L>Lcr th lc ti hn P=Py: Ct s b mt n nh (on) do un dc.
- Nu L<Lcr th lc ti hn P=P: Ct s b mt n nh (on) do un xon.
3. i vi tit din c 2 trc i xng (i xng kp: ch I, ch thp, hnh hp, hnh
ng...), tm un trng vi trng tm tit din: xo= yo = 0. Ta c:
( Py P )
0
0
0
( Px P )
0
0
suy ra:
2
0
0
( P P )r0
Phng trnh c trng: (Py-P)(Px-P)(P-P).r02=0 (16) c 3 nghim P1=Px, P2=Py,P3=P.

Cc gi tr P1 v P2 chnh l cc lc ti hn un dc Euler ca cu kin chu nn ng

tm thanh thnh mng tit din c 2 trc i xng. Gi tr P 3 lin quan ti s xon ca cu
kin thnh mng v s vnh mt ct ngang l lc ti hn un xon. Lc ti hn ca ct: P
= min (Px, Py, P)
Thay xo=0 vo (14) ta c: Lcr=.

EI y
GJ

. ro

I
Iy

(15)

- Nu L>Lcr th lc ti hn P = Py: Ct s b mt n nh (on) do un dc.

- Nu L<Lcr th lc ti hn P = P: Ct s b mt n nh (on) do un xon.
3. Kim tra n nh (on) un xon cu kin thnh mng theo tiu chun AS4600
(c)
Da trn c s l thuyt chung nu trn, tiu chun AS 4600 quy nh tnh ton n
nh cho cu kin chu nn v xon hoc un xon tng t nh n nh ca cu kin chu
un dc ch khc cng thc tnh ng sut ti hn foc dc tnh nh sau:
- i vi tit din c 1 trc i xng x-x (i xng n) hoc 2 trc i xng (i
xng kp)
T kt qu (10),(11),(12), ta c ng sut ti hn un xon nh sau:
foc = min (foy, foc)
(16)
2
.E
foy =
(17) theo 3.4.2 2
(loy ry )

AS4600
foc =

1
f ox f oz _ f ox f oz 2 4f ox f oz

(18) theo 3.4.3 - AS4600

Trong :
2 EI
1
2 .E
fox =
v foz = ( 2 GJ )
(19) theo
2
(lox rx )
loz
A.r02
3.3.3.2 -AS4600
- i vi tit din c 1 tm i xng (Tit din ch Z) ng sut ti hn un xon nh
sau:
foc = min (foy, foz)
(20)
2
.E
foy =
(17) theo 3.4.2 2
(loy ry )

AS4600
foz = (

2 EI
1
GJ )
2
loz
A.r02

(19) theo 3.3.3.2-AS4600

- i vi tit din khng c trc i xng no: ng sut ti hn un xon l nghim nh

nht ca phng trnh c trng n nh (8).
Trnh t tnh ton kim tra n nh un xon ca cu kin thp thnh mng theo
AS4600 nh sau:
- Xc nh cc c trng hnh hc: I x,Iy,I,A,Ae,rx,ry,ro v ta tm un ca tit din
(xo,yo)
- Xc nh chiu di tnh ton ca cu kin: lox,loy,loz
- Tnh ton ng sut on do un dc foy theo (17)
- Tnh ng sut on do xon foc theo (18)

- Tnh ton mnh tit din c: c =

fy

(21) theo 3.4.1 - AS4600 (5)

f oc

- Tnh lc ti hn danh ngha fn theo 2 trng hp sau:

2
+ 1,5: f = (0,658 c )f
(22) theo 3.4.1-AS4600 (3)
c

+ c> 1,5: fn= (0,877/ c)fy

2

(23) theo 3.4.1-AS4600 (4)

- Tnh kh nng chu nn danh ngha ca ct: Nc = Ae.fn (24) theo 3.4.1-AS4600 (2)
Ae: Din tch tit din hu hiu khi chu nn Xem [3]
- Kim tra iu kin n nh:
N < c.Nc
(25)
c: H s iu kin lm vic khi chu nn trung tm c=0,85
4. p dng kim tra n nh do xon v un xon ct thp tit din ch I, cnh
rng (HFB)
V d tnh ton: Kim tra n nh un xon cho ct thp thnh mng tit din HFB
nh hnh s hiu 25090HFB28 theo cng ngh cXem [3]. Lc nn tnh ton trong ct l:
180kN. Cc c trng hnh hc nh sau: l ox=loy=loz=3,3m; A=16,15cm2; Ae=13,09cm2;
Ix=1550cm4; Iy=81,2cm4; I=9110 cm4; J= 43,8cm; rx=9,78cm; ry=9,79cm. Vt liu thp c
gii hn chy l fy=3400daN/cm2. Do tit din HFB i xng kp nn xo=yo=0.
-

Tnh ton ng sut on do un dc:

2 .E
2
6
2
foy=
2 =(3,14 .2.10 )/(330/9,79) =
(loy ry )

17355daN/cm2
- Bn knh qun tnh cc i vi tm un
O (0,0):
ro = rx2 ry2 = 9,78 2 9,79 2 = 13,84cm
- Tnh ng sut on do xon foz:

2 EI
1
3,14 2.2.10 6.9110
1
800000.43,8).
foz= ( 2 GJ ) 2 =(
=
330.330
16,15.13,84.13,84
loz
Ar0
11860,37daN/cm2
Suy ra: foc = min (foy, foz)= 11860,37daN/cm2
- Tnh ton mnh tit din c: c =

fy
f oc

17355
11860 ,37

= 1,21< 1,5

2
1, 21
- Tnh lc ti hn danh ngha: c< 1,5 nn fn= (0,658 c )fy= ( 0,658
).3400=
2
1842,3daN/cm
- Tnh lc nn ln nht: N=c.Nc=0,85.Ae.fn=0,85.13,09.1842,3= 20498daN=205kN
>180kN.
2

Vy: Ct tit din 25090HFB28 m bo iu kin n nh khi chu lc nn 180kN.

C. KT LUN
T kt qu phn tch bi ton n nh un xon ng thi v p dng tiu chun thit
k AS4600 kim tra n nh cho cu kin thp thnh mng, to hnh ngui, bc u c th
kt lun nh sau:
1. S mt n nh theo dng un xon kt hp l dng ph hoi c trng thng gp
i vi cu kin thp thnh mng. Tu theo hnh dng tit din (i xng n, i xng kp
hay bt k) m xc nh c gi tr lc ti hn t xc nh ng sut ti hn kim tra
bi ton n nh tng th.
2. Vic cu to tit din sao cho c to tm un (x o,yo) hp l cng nh la chn
chiu di tnh ton cu kin ph hp (L) s c tc dng quan trng hn ch mt n nh do
un xon.
3. Tiu chun AS/NZS 4600:1996 hin hnh ca c gii quyt kh y bi ton
n nh theo phng php trng thi gii hn do c th s dng tnh ton kim tra n
nh cu kin thp thnh mng trong iu kin thc t cha c tiu chun Vit Nam v tnh
ton kt cu thp thnh mng.
TI LIU THAM KHO
[1]

on nh Kin, Thit k kt cu thp thnh mng to hnh ngui, NXB Xy dng,

2005.

[2]

Hunh Minh Sn, Phm Vn Hi, Nghin cu ng dng cu kin tit din HFB, K
yu Hi tho Khoa hc Kt cu thp trong Xy dng, H Ni, 12/2004.

[3]

Hunh Minh Sn, Tnh ton dm thp cnh rng HFB theo tiu chun thit k ca
c, Tp ch Khoa hc Cng ngh HN s 2/6-2004.

[4]

Australia/New Zealand Standard, Cold-formed Steel Structure, AS/NZS 4600:1996.

[5]

Dempsey, R.I, Hollow Flange Beam Member Design Manual, Palmer Tube
Technologies, 1993.

[6]

Hancock, Gregory, Design of cold-formed Steel structures (to Australian/New Zealand

Standard AS/NZS:4600), Australian Institute of Steel Construction 1998.