MERENJE RASTA

Kad roditelji govore o telesnoj masi svog deteta, onda obino procenjuju dete na
temelju izgleda i uobiajenih estetskih merila prihvaenih u drutvu. U medicini i
prirodnim naukama elimo pojave da objektivizujemo i primarno merimo. Radi sticanja
uvida u opti telesni rast i razvoj dece odgovarajueg biolokog uzrasta, primenjuju se
antropometrijske metode merenja, kako pojedinih delova tela, tako i tela u celini.
Antropometrija (somatometrija) je metoda merenja ovekovog tela, odnosno pojedinih
delova tela, kojom se kvantitativo odreuju morfoloke osobine i sagledava objektivna
slika stanja rasta ispitivane osobe. Antropometrija ima dva glavna cilja.
Antropometrijsko merenje u praktine svrhe radi:
- sticanja objektivne predstave o stanju telesnog razvitka ispitivane osobe, emu
naroito doprinosi meusobno poreenje pojedinih izmerenih antropometrijskih mera.
- sagledavanja napretka, odnosno nazadovanja odreenih antropometrijskih mera
(poreenjem podataka uzastopnih merenja sprovedenih u odgovarajuim vremenskim
razmacima, mogu se realno pratiti: tok fizikog razvoja deteta ili adolescenta, uticaj
pojedinih oblika telesnog vebanja na morfoloke karakteristike jedinke, sagledati
morfoloke promene uslovljene nastajanjem ili leenjem povreda, oteenja i oboljenja
pojedinih segmenata tela).
- pravovremeno usmeravanje sportiste takmiara prema sportskim disciplinama, a
presudnu ulogu imaju ne samo pojedini antropometrijski parametri, ve i njihovi
meusobni odnosi.
Promena jednog antropometrijskog parametra pri rastu i razvoju, uslovljava
promenu drugih parametara. Klinikom procenom dobijenih vrednosti mogu se
pravovremeno dijagnostifikovati fizioloke varijacije od patolokih devijacija.
Antropometrijska merenja i obrada podataka na veim grupama ispitanika:
- longitudinalni metod istraivanja tj. praenje i merenje iste grupe osoba tokom
niza godina, u pravilnim vremenskim intervalima.
- transferzalni metod israivanja je jednokratno merenje veeg broja ispitanika
odreene populacije i dobijanje uvida u proseno stanje telesnog razvoja.
Transferzalne studije preseka su relativno jeftinije od longitudinalnih, i mogu se
brzo sprovesti u nekoj manjoj definisanoj populaciji ili celoj zemlji. Longitudinalna
istraivanja su duga, veoma sloena i skupa, ali pruaju podatke koje ne moemo da
dobijemo transferzalnim studijama (kao to su npr. brzina rastenja i dobijanje u masi).
Rast deteta se moe pratiti i procenjivati odreivanjem raznih parametara.
Najee se koristi merenje duine, odnosno visine tela, zatim telesne mase (teine),
obima glave, toraksa i abdomena, debljine konih nabora, a procenjuju se i zubna starost i

skeletno sazrevanje. U svakodnevnoj praksi za ocenu fizikog napretka dojeneta nam

prvenstveno slui telesna teina, a za dugoroni nadzor rasta deteta najbolje slui
odreivanje telesne visine.
Za uporeivanje somatskog rasta dece mnoge zemlje su odredile svoje standarde,
tzv. krivulje rasta za decu. Postoje posebne krivulje rasta za muku, kao i za ensku decu,
za decu do 36 meseci i nakon tog perioda, i tablice sa percentilima obima glave. Krivulje
rasta visine i teine napravljene su na temelju statistiki obraenih podataka velikog broja
zdrave dece, i predstavljene u koordinatnom sistemu, u kome je na apscisi hronoloka
dob deteta, a na ordinati telesna teina i visina. Obino su na takvim grafikonima osim
krivulje koja spaja take prosene visine odnosno teine dece odreene dobi, date i
krivulje koje oznaavaju statistiku varijacijsku irinu visine i teine za dob. Ukoliko
merenjem teine i visine deteta i unoenjem ovih vrednosti u koordinatni sistem
grafikona dobijemo, da su njegova telesna masa i visina na 50 percentilu (P50), to znai da
je dete tee i vie od 50% svojih vrnjaka, odnosno lake i vie od 50%. Dete ija se
visina ili teina nalazi ispod 3. percentila ili iznad 97. percentila za dob, odstupa od velike
veine dece (97%) istog uzrasta, to nam nalae da treba ispitati uzrok niskog ili visokog
rasta, niske ili visoke telesne teine.
Standardi rasta za normalnu masu i visinu u nekim sredinama postoje ve
pedesetak godina. Kod nas su ranije koriene tzv. Tanner-ove krivulje rasta iz 1966.
godine iz Velike Britanije. Iako postoji potreba za njima, Srbija nema svoje krivulje rasta.
Danas se za meunarodna uporeivanja i za zemlje koje nemaju takvih krivulja,
primenjuju krivulje rasta koje je publikovao ameriki Centar of Disese Control and
Prevention (CDC) 2000. godine. Jedna od grafikih prikaza krivulja rasta, koja se odnosi
na muku decu uzrasta od 2 do 20 godina je data Slikom 1.
Svetska zdravstvena organizacija je (WHO) 2006. godine objavila svoje
percentilne krivulje rasta koje se neznatno razlikuju od amerikih (Slika 2).

Slika 1. Krivulja rasta CDC za muku decu uzrasta 2-20 godina.

Slika 2. Uporeivanje percentilnih krivulja WHO i CDC.

Meutim, jednokratno odreivanje percentilnih vrednosti telesne teine i visine

nije dovoljno afirmativno, dok ne odredimo dinamiku rasta. Percentilne krivulje rasta su
pogodne za dugorono praenje razvoja odreeneg deteta, obzirom da percentilna
krivulja odraava njegov genetski odreen potencijal rasta. Svako odstupanje detetove
teine ili visine tokom dugoronog praenja izvan prvobitne krivulje rasta, treba da
upozori na mogue patoloke uzroke. Nakon dojenakog perioda obino je dovoljno
pratiti telesnu teinu i visinu jedanput godinje. Percentilne krivulje se ne koriste samo za
praenje rasta i razvoja zdrave dece, ve i bolesne. Primer za to su endokrinoloke bolesti
uz koje su vezani poremeaju rasta, u kojima se moe na krivulji brzine rasta pratiti
delovanje hormonske tarapije. Poremeaj rasta moe postojati i kod dece s normalnom
telesnom visinom, a otkriva se na osnovu nesklada visine deteta s visinom roditelja ili
niske brzine rasta (<4,5 cm za godinu dana kod dece uzrasta iznad 4 godine). Nizak rast
oznaava telesnu visinu koja je ispod 3. percentila ili je vie od 2 standardne devijacije
(SD) ispod proseka za odgovarajui uzrast i pol. Veina dece niskog rasta ima neki od
fiziolokih oblika niskog rasta (oblici normalnog niskog rasta). to je vee odstupanje
telesne visine od normale to je vea verovatnoa da dete ima neki od patolokih oblika
niskog rasta. Pothranjenost je i danas vodei uzrok niskog rasta u nerazvijenim zemljama
irom sveta. Samo kod oko 5% dece uzrok niskog rasta su endokrinoloki poremeaji.
U optoj populaciji danas se za ocenu stanja uhranjenosti primjenjuje indeks
telesne mase-ITM (Body mass index-BMI), koji se dobija na sledei nain:
ITM=Teina u kilogramima/(Visina u m)2
Ovaj nain merenja je prihvatila je i Svetska zdravstvena organizacija, pa je to
danas standardan nain za meunarodna uporeivanja. Indeks tjelesne mase zavisi od
pola i uzrasta, pa apsolutni ITM kod dece nije dobar parametar za klasifikaciju
prekomerne telesne mase i debljine. Stoga se kod dece koristi relativni ITM, koji se
odreuje unoenjem vrednosti apsolutnog ITM u odgovarajue percentilne krivulje prema
uzrastu (Slika 3.). European Childhood Obesity Group je 1995. godine predloila
referentne vrednosti. To znai da deca iji je ITM izmeu 90-97 percentila imaju
prekomernu telesnu masu. Ako je ITM iznad 97 percentila govorimo o dejoj, odnosno
juvenilnoj debljini. Prema amerikim istraivanjima, CDC smatra da je prekomernu
telesna masa izmeu 85 i 95 percentila, dok su deca preko 95 percentila gojazna.

Slika 3. Percentilne krivulje ITM prema polu i uzrastu.

ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE
Merenja antropometrijskih varijabli se rade po internacionalnom biolokom
programu (IBP). Ovaj program ima 39 linearnih mera: teina tela, visina (duina) tela,
sedea visina, dijametar kolenog zgloba (bikondilarna irina kosti), dijametar skonog
zgloba (irina skonog zgloba), visina tibije, duina podkolenice, duina stopala, obim
nadkolenice, obim podkolenice, duina ruke, duina nadlaktice, duina podlaktice,
dijametar lakatnog zgloba (bikondilarna irina nadlaktine kosti), irina pesnice
(zapea), irina ake, obim nadlaktice opruene (u relaksiranom poloaju), obim
nadlakticesavijene (pri kontrakciji), irina ramena (biakromialni raspon), irina grudnog
koa, dubina grudnog koa, obim grudnog koa, duina noge (visina spinae iliacae
anterior superior), irina karlice, duina karlice, visina glave, irina glave, irina donje
vilice (irina donjeg dela lica), irina lica, morfoloka visina lica, irina usta, debljina
usana, visina nosa, irina nosa, koni nabor nadlaktice (iznad m. triceps brachil), koni
napor na leima (subskapularni), koni nabor na trbuhu, suprasteralna visina i obim
glave. Ovako veliki broj parametara, odnosno merenje, se sprovode uglavnom u
istraivake svrhe (za procenu rasta deteta nam slui daleko manji broj parametara koji su
ranije navedeni). Neke od mera koje IBP propisuje nisu bitna u sportu, npr. irina usta ili
debljina usana. U cilju preciznijeg merenja antropometrijskih veliina pre svakog
merenja se obeleavaju take i nivoi gde e se merenja izvriti. U skladu sa IBP sva
merenja na parnim segmentima tela (ruke, noge) treba izvoditi na levoj strani.
Pre svakog izvoenja merenja moramo definisati izbor parametara u planiranom
antropometrijskom istraivanju, izbor mernih instrumenata i tehniku izvoenja
antropometrijskih merenja.

Sva merenja dece se moraju obaviti veoma precizno, pogotovo to planiramo i merenje
brzine rastenja. Greke kod ponavljanog merenja ne bi smele da budu vee od 3-4 mm.
Deca do navrene dve godine se mere po pravilu leei (na posebnim spravama). Starija
deca se mere u stojeem stavu, lako obuena (samo donji ve), bosa (bez cipela i arapa),
dodirujui petama, leima i potiljkom neku vertikalnu ravan, i sa glavom u horizontalnoj,
tzv. Frankfurtskoj ravni (u kojoj su spoljni otvor slunog kanala i donja ivica orbite). Na
glavu se sputa neka horizontalna ploa. Visina se meri najtanije specijalnim
napravama-stadiometrima (poznati su Harpendenski i stadiometar po Martinu). Poto se
visina, usled kompresije meuprljenskih tela u toku dana smanjuje (kod manje dece do
0,5 cm, a adolescenata i do 2 cm), najbolje je decu meriti ujutro. Prihvatljiv stepen
tanosti pri merenju dece iz opte populacije je zaokruivanje TV na 0,5 cm. Kod dece
koja pokazuju poremeaj rasta, potrebno je da se obezbedi tanost od 0,1 cm. Tanost
merenja telesne visine zavisi od umenosti osobe koja obavlja merenje i preciznosti
stadiometra, a kao realna telesna visina uzima se srednja vrednost od tri uzastopna
merenja. Izmerena telesna visina treba da se uporedi sa standardima (referentnim)
vrednostima visina zdrave dece istog uzrasta, pola i etnikog porekla.
Masu je lako izmeriti, ali su dobijeni podaci od manjeg znaaja u procenjivanju
zdravlja deteta, jer predstavljaju zbir masa svih tkiva (miii, kosti, masno tkivo, telesna
tenost i sl.). Teina se meri najbolje ujutro, posle pranjenja mokrane beike i creva,
bez odee ili samo u donjem veu. Odojad se meri na specijalnim vagama, a malu decu
ako su nemirna, moemo meriti u naruju neke osobe iju telesnu masu znamo. Vage
povremeno treba kontrolisati merenjem poznatih tegova. Medicinska decimalna vaga
obezbeuje tanost merenja rezultata od 100 g i kod nje postoji mogunost regulisanja
kazaljke na nulti poloaj. Prenosna vaga koja se koristi za terenske uslove meri sa
tanou od 500 g, jer je mehanizam vage pod direknim uticajem atmosferskih inioca
pa sa velikom upotrebom preko 5000 merenja se potpuno iskljuuje iz upotrebe.
Za merenje obima glave, grudnog koa, trbuha je najbolje koristiti metalni (ili od
staklenih vlakana) santimetar, poto se platneni (tzv. krojaki) moe upotrebom da izdui,
a brojke izbriu. Santimetarskom trakom merimomo sa tanou od 0,5 cm, a metalnom
mernom trakom merimo sa tanou od 0,1 cm. Duina merne trake iznosi 150 cm, a
posle 100 merenja potrebno je traku izbadariti prema antropometru zbog mogunosti
njenog rastezanja. Meri se najvei, frontookcipitalni (eonopotiljani) obim glave, obim
grudi u visini bradavica i obim trbuha preko umbilikusa (pupka).
Debljina konih nabora meri se definisanim takama na telu, specijalnim
kaliperima. Neophodno je odrediti debljinu bar jednog nabora koe na ekstremitetima
(najee je to triceps, na sredini zadnje strane nadlaktice) i na trupu (ispod vrha skapule lopatice i/ili na odreenim mestima na trbuhu). Prema dogovoru merenja se vre na levoj
strani tela. Nabor koe se podigne sa dva prsta (palac i kaiprst), a otvoreni kaliper se
postavi na kou ispod vrhova prstiju i ostavi da se spontano zatvara nekoliko sekundi
(Slika 4.). Za to vreme kaliper pritiskuje silom od 1 kg na 1 cm 2. Kazaljka se posle 2-3
sekunde kratkotrajno smiri i ova vrednost u milimetrima se oita. U ovom intervalu
savladava se elasticitet tkiva, pa su oitane vrednosti blie realnim. Due zadravanje
hvataljki moe usloviti njihovo pomicanje i klizanje ime bi se umanjila tanost rezultata.

Obzirom na veliku varijabilnost rezultata merenja debljine jednog konog nabora kod iste
osobe, neophodno je da se merenje uzastopno ponovi barem tri puta. Kao konaan
rezultat merenja uzima se srednja izmerena vrednost debljine nekog nabora. Rezultati se
sabiraju i uporeuju sa odgovarajuim tablicama.

Slika 4. Odreivanje debljine konog nabora kaliperom.

U oceni stanja uhranjenosti se moemo koristiti i metodama elektrine sprovodljivosti.
Ove metode se ne izvode rutinski, a zasnivaju se na razlci u elektrinoj provodljivosti
nemasnog i masnog tkiva. Ove metode (ukupna elektrina provodljivost i bioelektrina
impedanca) se zasnivaju na proputanju struja razliitih napona kroz organizam, i potom
merenja elektrinog otpora. Otpor zavisi od koliine vode, te se odreuje sadraj
nemasnog tkiva, a posredno i procenat masnog.