1980te

U smjeru kazaljke na satu: Prvi Space Shuttle, Columbia,

poletio 1981; Ameriki predsjednik Ronald Reagan i
sovjetski predsjednik Mihail Gorbaov tokom potpisivanja sporazuma o smanjenju napetosti izmeu dviju
supersila Hladnog rata; pad Berlinskog zida to predstavlja kraj Hladnog rata; u 1981., IBM PC ; 1985, Live
Aid koncert koji je odran za prikupljanje humanitarne
pomoi narodu Etiopije tokom vladavine Mengistua
Hailea Mariama; Nuklerarna katastrofa u ernobilu
1986; Iransko-iraki rat koji odnio preko milion ljudskih
ivota i koji je kotao oko 3 biliona amerikih dolara.

U osamdesetim dolazi do razvoja interneta poevi sa File

Transfer Protocolom. Do kraja osamdesetih bilo je oko
1,1 milion korisnika interneta (od toga 86 % u SAD-u).

1 Politika i ratovi
1.1 Teroristiki napadi

1980te su decenija koja je poela 1. januara 1980. godine, a zavrila 31. decembra 1989. godine.
Ovaj period je obiljeen velikim socijalnim, ekonomskim, privrednim promjenama u svijetu. Usljed ekonomske liberalizacije trita razvijenih zemalja multinacionalne korporacije svoje proizvodne pogone sele u
zemlje kao to su Tajland, Meksiko, Juna Koreja, Kina
i Tajvan. Japan i Zapadna Njemaka biljee najvei ekonomski rast.
Zemlje u razvoju diljem svijeta suoavaju se sa privrednim i socijalnim potekoama to je bila posljedica dunike krize 1980., nakon toga mnoge zemlje uzimaju zajmove od MMF-a i Svjetske banke. Etiopija se u periodu
od 1984. do 1985. susree sa velikom gladi usljed ko- Eksplozija bombi u Bejrutu 1983.
rumpirane vladavine Mengistua Hailea Mariama, u svijetu se organiziraju brojne humanitarne akcije, kao to Najistaknutiji teroristiki napadi ove decenije:
je bio i humanitarni koncert Live Aid.
Televizija postaje sve popularnija u zemljama Treeg svijeta, broj televizora se udvostruuje tokom dekade sa 561
milion TV prijemnika u 1980. godine, preko 910 miliona
u 1987. pa do milijardu u 1989. godini.[1]

Genocid u El Mozoteu kojeg su 11. decembra 1981.

u Salvadoru poinile vojne snage Salvadora protiv
komunistikih pobunjenika.

Poveava se nezadovoljstvo graana, a samim tim i nasilje na Bliskom istoku ukljuujui Iransko-iraki rat,
Sovjetsko-afganistanski rat, Libanski rat 1982., Rat za
Nagorno-Karabah, Prva intifada.

Teroristiki napad na aerodromima u Beu i Rimu

27. decembra 1985. koje je poinila grupa militanata lojalnih Abu Nidalu potpomognutim od strane
vlade Libije protiv izraelske El Al avionske kompanije.

Uprkos tome to je Hladni rat dosegao vrhunac napetosti u poetku 1980tih godina, krajem dekade rat se bliio
kraju.[2] U zemljama Istonog bloka raste nezadovoljstvo
i nacionalizam kod naroda to zajedno sa eknomskom
recesijom dovodi do politikih reformi koje je predvodio Mihail Gorbaov. Dolazi do prevrata i demonstracija
protiv komunistikih reima u Maarskoj, zatim protesti
na Tiananmenskom trgu 1989., dolazi do Barunaste revolucije u ehoslovakoj, dolazi do zbacivanja Nicolae
Ceauescua u Rumuniji.

Eksplozije vojnih baza u Bejrutu 1983. koje su tokom Libanonskog graanskog rata izazvale dvije kamionske bombe pritom ubivi 299 amerikih i francuskih vojnika. Za teroristiki napad odgovornost
je preuzela Organizacija islamskog dihada.
Neredi protiv Sika 1984. u Indiji koje su izvodili
hinduistiki militanti protiv Sika nakon ubistva premijerke Indire Gandhi. Oko hiljadu ljudi je poginula, a oko deset hiljada Sika je raseljeno.
1

POLITIKA I RATOVI

Let 182 Air Indije je oboren 23. juna 1985. od

strane siko-kanadskih militanata.

tzv. amerikog imperijalizma, umjeanost Kube u

sukob.

21. decembra 1988. je oboren Pan Am-ov let 103,

te je avion pao kod sela Lockerbie u kotskoj na
putu od Londona do New Yorka. Tokom ovog teroristikog napada je poginulo svih 243 putnika, 16
lanova posade i 11 ljudi koji su se nalazili na tlu.

Salvadorski graanski rat (1979-1992)- vrhunac rata je bio 1980. godine, rat je odnio ukupno oko
70.000 ivota.

1.2

Ratovi

Folklandski rat (1982) - rat izmeu Argentine i

Velike Britanije za kontrolu nad Falklandskim otocima. Rat je poeo nakon to je argentinska vojska
izvela invaziju otoja, smatrajui ih svojom teritorijom. Rat je trajao od 2. aprila do [[14. juni|14.
juna] 1982.
Arapsko-izraelski sukob (1948-danas)
Libanski graanski rat (1975-1990) - tokom
ove decenije Liban je zahvatio graanski rat
izmeu muslimanskih i kranskih frakcija.
Libanski rat 1982. (1982-1985) - izraelska
invazija junog Libana kako bi iz njega istjerali PLO
Operacija Drvena noga (1985) - izraelski zrani napad na sjedite PLO-a u Hammam Chottu, u Tunisu
koji se desio 1. oktobra 1985.

Invazija Grenade 1983.

Iransko-iraki rat (1980-1990) - rat izmeu Iraka i

Irana koji se vodio gotovo cijelu deceniju, a ogromne
gubitke su pretrpjele obje strane.
Unutranji sukob u Peruu (1980-danas) - pobuna komunistike MRTA protiv vlade Perua.
Drugi sudanski graanski rat (1983-2005) - oruani sukob izmeu sjevernog veinski muslimanskog
Sudana i junog veinski nemuslimanskog dijela.

Povlaenje sovjetskih trupa iz Afganistana 1988.

Spisak vanijih ratova i sukoba koji su obiljeili ovu deceniju:

Hladni rat (1945-1991)

Junoafriki pogranini rat (1966-1990) - tokom

ove decenije najznaajnija bitka ovog rata je bila bitka kod Cuito Cuanavalea koja se odvijala od
septembra 1987. do marta 1988. godine izmeu
Angole, eksepedicijskih snaga Kube s jedne strane i
JAR-a i UNITA-e s druge strane koji su izgubili bitku, ova bitka predstavlja najveu bitku na afrikom
kontinentu nakon Drugog svjetskog rata
Prva Intifada (1987-1993) - palestinska pobuna protiv Izraela koja je esto nazivana kao Rat kamenja
jer su demostranti esto upotrebljavali kamenje protiv izraelske vojske.

Rat za Nagorno-Karabah (1988-1994) - rat izme Sovjetsko-afganistanski rat (1979-1989) - rat izmeu Armenije i Azerbejdana koji je trajao slijedeih
u sovjeta, socijalistike vlasti Afganistana i pobuest godina.
njenika, odnosno mudahedina koji su bili potpomognuti od strane SAD-a, Pakistana i drugih zemalja.
1.3 Vojni udari i revolucija
Invazija Grenade (1983)- amerika invazija
Grenade iji je povod bio vojni udar revolucionarne vlade. Nakon invazije dolazi do promjene
vlasti Grenade, ali i do brojnih kritika na raun

Vojni udar u Surinamu 25. februara 1980.

Nigerija je pretrpjela vie vojnih udara u periodu od
1983. do 1985.

1.6

Politika deavanja

Sitiveni Rabuka je pokrenuo dva vojna udara na

Fidiju 1987., nakon ega Fidi postaje republika.
Antibirokratska revolucija predstavlja niz protesta u
svim veim gradovima SR Srbije od 1986. do 1989.
godine. Osnovna karakteristika ovih demonstracija je bila zahtjev za ukidanje statusa autonomije
Kosova i Vojvodine, te pojava mrnje izmeu Srba i
kosovskih Albanaca. Najistaknutija linost ovih demonstracija je bio Slobodan Miloevi koji je kasnije postao predsjednik Srbije.
Rumunska revolucija 1989. godine predstavlja pobunu rumunskog naroda protiv komunizma, rezulAmeriki predsjednik Reagan i sovjetski Gorbaov prilikom pottat je bio pad komunizma i egzekucija predsjednika
pisivanja sporazuma o smanjenjU arsenala nuklearnog naoruNicolae Ceauescua i njegove supruge Elene.
anja 1987.

1.4

Nuklearne prijetnje

Operacija Opera (1981) - izraelski zrani napad na

iraki nuklearni reaktor Osirak. Razlog tome je
predstavljala potencijalna nuklearna prijetnja Iraka
Izraelu, reaktor je uspjeno uniten, ali je napad osudila Meunarodna zajednica.

1.5

Dekolonizacija i nezavisnosti

Kanada je dobila slubenu nezavisnost od

Ujedinjenog Kraljevstva usvajanjem novog ustava
17. aprila 1982. kojeg je odobrila potpisivanjem
kraljica Elizabeta II. Ovaj je in prekinuo svaki
vid politike zavisnosti Kanade od UK, iako je
Elizabeta II ostala kraljica Kanade.
Australija dobiva potpunu
Ujedinjenog Kraljevstva 1986.

nezavisnost

od

Reaganova admninistracija je ubrzala rat protiv droge koja je postala veliki problem u svijetu tokom
osamdesetih godina, naroito kokain koji je bio sve
uestalija pojava kod slavnih i bogatih, ali i mladih
osoba.
1980. kuliminiraju politiki nemiri u kanadskoj
provinciji Qubec zbog brojnih razlika izmeu veinskog frankofonskog i manjinskog anglofonskog
stanovnitva, kao i zbog prava frankofonskog stanovnitva u dravi u kojoj se preteno govori engleskim jezikom. Nakon nemira provincijska vlast saziva referendum za nezavisnost od ostatka Kanade,
referendum je zavrio neuspjehom (rezultat je bio
59.56 % protiv i 40.44 % za).
Evropa

Novi Zeland je dobio potpunu nezavisnot od

Ujedinjenog Kraljevstva 1986.
Nezavisnost je dobio Vanuatu 1980. od Ujedinjenog
Kraljevstva i Francuske, Kiribati od zajednike
ameriko-britanske vlade 1981. i Palau od SAD-a
i 1986.
Zimbabve postaje nezavisan od slubene kolonijalne
vlasti Ujedinjenog Kraljevstva 1980.
Nezavisnost je takoer stekla Antigva i Barbuda i
Belize 1981., Sveti Kristofor i Nevis 1983. i Brunej
u jugoistonoj Aziji 1984.
Pad Berlinskog zida 1989.

1.6

Politika deavanja

Sjeverna i Juna Amerika

Ronald Reagan je izabran za amerikog predsjednika 1980. Reagan je vodio vrstu politiku protiv irenja komunizma i jaanje vojnih snaga koje bi umanjili uticaj Sovjetskog saveza.

Evropska zajednica je proirena za tri nove lanice

Grku 1981., paniju i Portugal 1986.
1983. godine Bettino Craxi je postao prvi prosocijalistiki orijentiran premijer Italije, bio je na vlasti
do 1987., nakon ega e biti poznat po skandalu u
kojem je bio upleten u mreu mita i korupcije.

KATASTROFE

Znaajne reforme su se dogodile u zemljama tadanjeg Varavskog pakta gdje je sve vie raslo nezadovoljstvo i negodovanje prema komunistikom reimu. Ove reforme su ukljuivale liberalizaciju trita, poveanje indvidualnih sloboda. Slom komuniznma u istonoj Evropi je protekao relativno mirno, izuzev u Rumuniji gdje je dolo do oruanih sukoba, to je rezultiralo revolucijom i na kraju smru
predsjednika Nicolae Ceauescua.
U Jugoslaviji nakon smrti njenog predsjednika
Josipa Broza Tito, dolazi do politikih reformi sistema, ali i do pojave nacionalizma i meuetnike netrpeljivosti, naroito nakon 1986. Memorandumom
Srpske akademije nauka i umjetnosti, kasnije pojavom Slobodana Miloevia, nemira na Kosovu, to
je rezultiralo pobjedom nacionalistikih stranaka na
prvim vietranakim izborima.
Dalje su bile prisutne demonstracije i neredi u
Sjevernoj Irskoj.
Mihail Gorbaov je postao predsjednik SSSR-a
1985., te je pokrenuo niz velikih reformi liberalizacije i poveavanje sloboda u SSSR-u, smanjenja
arsenala nuklearnog oruja u dogovoru sa SAD-om,
te okonavanju Hladnog rata.
Erupcija vulkana St. Helens
Kraj decenije je obiljeio pad Berlinskog zida, nakon ega je uslijedilo ujedinjenje Njemake.

2 Katastrofe

Margaret Thatcher je bila prva ena premijer ne- 2.1 Prirodne katastrofe
ke zapadne zemlje, ostala je upamena po brojnim
ekonomskim reformama u Velikoj Britaniji kao to
Erupcija vulkana Mount Saint Helens u amerikoj
je privatizacija industrije, regulacija trita dionisaveznoj dravi Washington 18. maja 1980. kada je
cama, ali i kao estoki protivnik komunizma, zbog
poginulo 57 ljudi.
ega je dobila nadimak "elina Lady.
Azija

17. oktobra 1989. godine desio se zemljotres kod

mjesta Loma Prieta u blizini Sante Cruz kada je 65
osoba poginulo. a hiljadu ih je ranjeno uz velike
tete na infrastrukturi ukljuujui autoputeve, ceste, objekte, ukupno 13 milijardi amerikih dolara
tete.

Junokorejski predsjednik i diktator Chun Doohwan je doao na vlast 1980. i bio je predsjednik
sve do 1987. godine. Bio je odgovoran za Gwangju
masakr koji se desio nakon demonstracija u maju
Uragan Allen (1980.), uragan Alicia (1983.), Gil1980. godine. Tokom osamdesetih odnosi dviju
bert (1988.), Joan (1988.)
Koreja su pokazali mali znak poboljanja. Nakon
njega na vlast dolazi prvi demokratski izabran predsjednik Roh Tae-woo, iji je meunarodni ugled na- 2.2 Neprirodne katastrofe
glo porastao nakon Olimpijskih igara 1988. Roh
je vodio politiku normalizacije odnosa sa Kinom i
Pad Dan-Air-ovog leta 1008 25. aprila 1980. kod
Sovjetskim savezom, ali se suoavao sa ljeviarskim
Tanarife, Kanarska ostrva. Svih 146 putnika je postudentskim grupama koje su traile ujedinjenje sa
ginulo.
Sjeverom i povlaenje amerikih vojnika iz zemlje.
19. augusta 1980. zapalio se avion leta Saudia 163
Na Filipinima nakon 20 godina vladavine sa vlasnedugo nakon polijetanja s aerodroma u Rijadu, avio
ti 1986. je siao predsjednik Ferdinand Marcos, a
se brzo vratio na aerodrom, ali evakuacija putnika
zamijenila ga je Corazon Aquino.
nije obavljena, te je poginuo 301 putnik.

5
Kaliforniji. Istog dana sovjetski putniki brod SS
Admiral Nakhimov je potonuo nakon sudara s transportnim brodom Petar Vasev u Crnom moru kada
je poginulo 423 ljudi.
9. maja 1987. nakon otkazivanja motora dolo je
do pada LOT leta 5055 kada je poginulo svih 153
putnika i lanova posade.
16. augusta 1987. Northwest Airlines let 255 se
sruio u Detroitu kada je poginulo 156 osoba.
28. novembra 1987. je dolo do poara na South
African Airways letu 295, na kraju ega dolo do
pada aviona u Indijski okean kada je poginulo 159
ljudi.
Eksplozija Space Shuttla Challenger.

9 jula 1982. Pan Am-ov avion leta broj 759 je prisilno sletio zbog vjetra kada je poginulo 153 putnika.
1. decembra 1983. sovjetski borbeni avion je oborio avion Korean Air Lines let 007 u kojem je bilo
269 putnika, od kojih nije niko preivio.
3. decembra 1984. desila se nesrea u Bhopalu,
Indija kada je dolo do curenja hemikalija iz fabrike
pesticida, prema podacima nevladinih organizacija
od dana nesree, do danas je umrlo oko 25 000 ljudi.
2. augusta 1985. pao je avion Delta Air Lines leta 191 kod meunarodnog aerodroma Dallas/Fort
Worth u Teksasu kada je poginulo 137 putnika, a
27 preivjelo.
Japan Airlines let 123 sa ukupno 524 putnika pao je
12. augusta 1985. na letu od Tokia do Osake kada
je poginulo 520 putnika. Ovo je bila najmasovnija
zrakoplovna nesrea ikada.
12 novembra 1985. Arrow Air let 1285 je pao
nekoliko sekundi nakon uzlijetanja kod Gandera,
Newfoundland i Labrador. Svih 256 putnika je poginulo, od kojih su mnogi ili ameriki vojnici koji
su se vraali kui nakon dunosti.
28. januara 1986. raspao se NASA-in Space Shuttle
Challenger se raspao 73 sekunde nakon uzlijetanja,
svi lanovi posade su poginuli, to je bila prva nesrea
NASA Space Shuttlea.
26. aprila 1986. desila se ernobilska katastrofa
koja je nastupila nakon eksplozije nuklearnog reaktora. Nakon eksplozije dolo je do irenja radijacije
po cijeloj Evropi. Prilikom nesree poginulo je 47
ljudi, veliki broj ih se ozraio, a oko 300.000 ih je
raseljeno.
31. augusta 1986. Aeromxico let 498 se sudario
u zraku sa malim avionom Piper PA-28 Cherokee
iznad mjesta Cerritos u amerikoj saveznoj dravi

20. decembra 1987. lipinski putniki trajekt MV

Doa Paz je izgorio i potonuo nakon sudara s tankerom. Prema procijenama je poginulo oko 4.000
ljudi, to se smatra najveom pomorskom nesreom.
3. jula 1988. Iran Air let 655 je oboren od strane amerike raketne krstarice USS Vincennes iznad
Hormukog tjesnaca kada je poginulo svih 290 putnika i lanova posade.
24. marta 1989. nasukao se tanker Exxon Valdez
na greben u aljaskom zaljevu Princ William kada je
dolo do izljevanja od 260.000 do 750.000 barela
sirove nafte. Iako ovo nije bila najvea ekoloka katastrofa ovog karaktera ona je ipak dovela do velikih
posljedica koje se osjeaju i danas.
19. jula 1989. United Airlines let 232 nakon kvara motora je bio prisiljen sletjeti kod Sioux Cityija,
Iowa. Od 296 putnika i lanova posade poginulo je
111 osoba.

3 Atentati i ubistva
12. aprila 1980. ubijen je William R. Tolbert, mlai, predsjednik Liberije tokom vojnog udara, njegova smrt oznaava kraj vladavine amerikih Liberijaca u zemlji.
Muziar i bivi lan grupe The Beatles John Lennon
ubijen je u atentatu u New Yorku 8. decembra 1980.
30. marta 1981. desio se pokuaj atentata na amerikog predsjednika Ronalda Reagana.
U maju 1981. desio se pokuaj atentata na Papu
Ivana Pavla II na Trgu svetog Petra. Atentator je
bio Turin Mehmet Ali Aca, koji je potom osuen
na doivotnu robiju, ali je puten i amnestiran 2000.
godine. Nakon atentata se sumnjalo da je atentator
bio agent SSSR-a ili Bugarske zbog papinog antikomunistikog stava, ali njegov motiv je ostao nerazjanjen.

TEHNOLOGIJA

4 Tehnologija
4.1 Elektronika i raunari
Arkadne video igra zauzimaju sve veu popularnost, a
njihov vrhunac je bio 1982. godine, nakon ega niz faktora kao to su loa kvaliteta i uspon kunih raunara dovode do njihovog pada. U naredne tri godine arkadne
video igre su gotovo nestale s trita SAD-a. U drugoj
polovini 1980tih dolazi do ponvnog uspona arkadnih video igara zahvaljujui japanskom Nintendou koji razvija
poznatu igrau konzolu Nintendo Entertainment System
sa poznatim Mariom kao video igrom.
Tokom ove decenije kuni raunari su doivjeli svoju
ekspanziju. IBMPC iz 1981. je postao dominantan raunar za profesionalne korisnike. Commodore je razvio
najpopularnije raunare na 8-bitnoj i 16-bitnoj osnovi.
MSX je bio standardni raunar u Japanu. Apple je ukinuo svoje modele Apple II i Apple Lisa i uveo prvi Macinotsh raunar 1984., radilo se o prvom komercijalnom
kunom raunaru s grakim korisnikim interfejsom i
miom.
IBM 5150
Anwar Al-Sadat

Egipatski predsjednik Anwar El-Sadat ubijen je tokom vojne parade u Kairu 6. oktobra 1981.

Commodore 64, smatra se da je prodano oko 17 miliona primjeraka od 1982. do 1994.

Nintendo Entertainment System konzola.

Walkman i kasetofon kaseta (Boombox), predstavljeni u

kasnim sedamtesetim, postali su veoma popularni i ostaVoa lipinske opozicije Benigno Aquino, mlai vili dubok uticaj na muziku industriju i kulturu mladih.
ubijen je u Manili 21. augusta 1983.
Znaajan uticaj su ostavili videorekorderi i videoteke nakon to je VHS pobijedio konkurentski Betamax stan19. oktobra 1983. Maurice Bishop, predsjednik dard. Osim toga kompanije elektronike industrije su raGrenade streljan je od strane vojne hunte PRA.
zvile kompaktne, jeftine sintisajzere, zajedno sa Musical
Instrument Digital Interface (MIDI) dovelo je do znaajAmeriki kantautor i muziar Marvin Gaye ubijen nog razvoja i unaprijeenja muzikih instrumenata.
je 1. aprila 1984. godine u porodinoj kui od straTelevizija visoke rezolucije (HDTV) kao analogna pa i
ne svog oca.
digitalna razvijena je u 1980tim, ali iroko rasprostraIndijska premijerka Indira Gandhi ubijena je u aten- njena je bila tek 2000tih.
tatu 31. oktobra 1984. od strane vlastitog tjelohranitelja koji je bio Sik, nakon to je uguena pobuna
Sika.

1984. desio se pokuaj atentata na britansku premijerku Margaret Thatcher i pripadnike Konzervativne stranke od strane IRA-e.

Walkman WM-D6C Pro (1984)

Kaseta"
VHS je pobijedio konkurentski Betamax standard.
Sintisajzer Yamaha DX7

28. februara 1986. ubijen je vedski premijer Olof

Palme, ubica nikad nije identiciran.
4.2
15. oktobra 1987. predsjednik Burkine Faso,
Thomas Sankara, ubijen je tokom dravnog udara
iji je voa bio njegov bivi kolega Blaise Compaor.

Istraivanje svemira

Amerikanci su u 1980tim nastavili svoja interplanetarna

istraivanja. Nakon preleta Jupitera 1979., obavljeno je
slijetanje na Saturn 1980-1981. Voyager 2 je dosegao
do Urana 1986. Amerikanci nisu vrili nova slijetanja

7
na Mars u 1980tim, a Viking sonda koja je tamo sletjela
1975. zavrila je svoje istraivanje 1982. Sovjeti su pokrenuli dva programa za slijetanje na Mars, ali nijedan
nije uspio.

Tokom osamdesetih ekspanziju ostvaruje njemaki

Volkswagen sa svojim modelima putnikih vozila Golf,
Jetta, poseban biljeg i simbol ove decenije je predstavljao
sportski model Scirocco. Porsche je predstavio svoj novi
Nakon pauze od pet godina Amerikanci su nastavili sa model 959.
slanjem ljudske posade u svemir, pa je lansiran Space Francuski Renault je tokom ove decenije imao znatne gushuttle Columbia u aprilu 1981., kasnije su izvrena bitke, decit 1984. godine je iznosio 12,5 milijardi frajo tri leta u svemir. 28. januara 1986. dolo je do eks- naka. Rukovodstvo rme se odluilo na restrukturiranje,
plozije Space shuttle Challenger, s pogobijom svih se- otputanje velikog broja uposlenika i rezanje trokova.
dam astronauta. Incident je rezultirao s dvije i pol godine Svojevrstan simbol automobilizma na amerikom tritu
prekida programa Space Shuttle, koji je nastavljen 1988. predstavljao je DeLorean DMC-12 kojeg je dizajnirao
lansiranjem orbitera Discovery u misiji STS-26.
John DeLorean iz Sjeverne Irske. DMC-12 je bio jedini
Sovjeti su nastavili uspjeno sa svojim misijama, svemirsku stanicu Salyut 6 koja je uspostavljena 1977. zamijenio je Salyt 7 1982. Sovjeti su 1986. instalirali svemirsku
stanicu Mir. Zadnji od sovjetski svemirski projekata je
bio svemirski brod Buran, koji je samo jednom poletio
u svemir 1988. godine bez posade, njegov program je
otkazan 1993.

model automobila kojeg je proizvodila rma DeLorean

Motor Company. Ovaj automobil je imao prednja vrata u obliku galebovih krila, a karoserija je bila izraena
od nehrajueg elika, ostao je upamen po ulozi u lmu
Povratak u budunost.
DeLorean DMC-12
Volkswagen Scirocco

4.3

Automobili

Citron BX

5 Ekonomija
Poetak osamdesetih je bio obiljeen tekom ekonomskom recesijom.
Vrhunac inacije u SAD-u je bio u aprilu 1980. kada je ona iznosila 14.76 %, kasnije je pala na najniu razinu od 1.10 % u decembru 1986., da bi se na
kraju decenije vratila na 4.65 %.[3]
Meunarodna dunika kriza je zahvatila zemlje u razvoju koje su se oslanjale na pomo
Meunarodnog momentarnog fonda.
Yugo

Tokom ove decenije automobili su mijenjali dizajn, postajali sve manji i uinkovitiji. 1983. godine Ford je uveo
novu revolucionarnu ideju u autoindustriji pod nazivom
Aero. Cilj ideje je bio da s smanji visina automobila, da
automobil dobije aerodinamian oblik kako se ne bi ometalo strujanje zraka, a samim tim smanjio njegov otpor.
Jedan od prvih takvih automobila je bio Ford Thunderbird.
Dok je amerika autoindustrija biljeila pad nakon velike ekonomske krize, japanska autoindustrija je biljeila
porast proizvodnje i prodaje. Japanci su bili konkurentni
evropskim i amerikim proizvoaima zahvaljujui znatno nioj cijeni, kako bi izbjegli plaanje carina za uvoz,
odluili su se na proizvodnju u SAD-u. Znatan prodor
na ameriko trite imao je Zastavin Yugo kojih je tamo
prodano oko 141.511 komada. Yugo je bio jako malen i
jeftin automobil, ali je postao predmetom ale.

Oivljavanje neoliberalne ekonomije u razvijenim

zemljama, prvenstveno u SAD-u i Velikoj Britaniji ukljuujui smanjenu dravnu intervenciju u privredne procese, niu stopu poreza i deregulaciju trita dionicama je dovelo do privrednog uspona do
kraja 1980tih.
Meksiko je zahvatila dunika kriza s poetkom
1982., da bi se stanje pogoralo 1985., nakon ega su uslijedile brojne ostavke politiara. Vlast na
predsjednikim izborima 1988. je dobio Carlos Salinas de Gortari za kojeg su se vezale brojne optube
za prijevaru biraa, mito, korupciju i druge zloupotrebe.
Usljed ekonomske krize Jugoslaviju je zahvatila inacija koja je 1984. iznosila 53 %, a inostrani dug
je iznosio 20.804 milijardi amerikih dolara. Mjere
protiv recesije su ukljuivale restrikciju uvoza, redukciju elektrine energije i drugim mjerama tednje.

7 MUZIKA
U SSSR-u je doneen jedanaesti petogodinji plan
koji je pokrenut 1981. usljed perioda privredne
stagnacije koji je poeo u kasnim 1970tim. Plan je
gotovo doivio neuspjeh, jer veina ciljeva nije ostvarena. Uz uspon Mihaila Gorbaova dolo je do
restrukturiranja sovjetske ekonomije.
Pod vodstvom Deng Xiaopinga Kina je krenula s velikim reformama 1980., otvaranjem prema zapadnom tritu i omoguivanju zapadnom investiranju
na domaem tritu. Krajem 1980tih dolazi do sukoba izmeu komunistike partije i studenata to
je rezultiralo Prosvjedima na Tiananmenskom trgu
1989.
U Poljskoj pokret Solidarnost 1980. je traio liberalizaciju trita i demokratiju.

Drutvo

1980te su predstavljale doba velikog rasta broja stanovnika, nadmaivi ak 1970te i 1990te. Porast broja stanovnika je bio posebno brz u afrikim, bliskoistonim zemljama i zemljama June Azije gdje je stopa prirodnog prirasta bila vea od 4 %.

Muzika

Michael Jackson

U SAD-u MTV postaje sve popularniji zahvaljujui spotovima popularnih pjevaa i tako je poeo imati sve vei
uticaj na muziku industriju. Veliku popularnost i prot
poeli su ostvarivati pop muziara kao to su Madonna,
Michael Jackson, Whitney Houston, Duran Duran. Novi
val i Synthpop su postali prisutniji kod mnogih amerikih
i britanskih umjetnika, te postaje sve popularniji vid muzike, naroito tokom poetka i sredine decenije. Dolazi
do velike podjele muzike, razvijaju se novi anrovi kao
to su house, rap, gap, rap metal.
Michael Jackson je denitivno postao simbol osamdesetih, njegov styling ukljuujui njegove kone jakne, rukavice, Moonwalk ples su se esto imitirali. Jacksonov
album iz 1982. Thriller je postao najprodavaniji album
svih vremena, procjenjuje se da je prodan izmeu 65 i
110 miliona primjeraka diljem svijeta.
Hard Rock, Heavy metal, Glam metal su postali dominantni anrovi muzike tijekom decenije zahvaljujui
bendovima kao to su Mtley Cre, Hanoi Rocks, Guns
N' Roses, Metallica, Bon Jovi, Iron Maiden, Def Leppard, Poison. Svoju popularnost su zadrali i bendovi
iz 1970tih godina kao to su AC/DC, Ozzy Osbourne,
Queen, Kiss, Van Halen i drugi.
Do 1989. godine hip-hop scena je evoluirala, te se ova
decenija smatra zlatnim doba sastava kao to su Beastie Madonna
Boys, Public Enemy, Run-D.M.C., Grandmaster Flash,
the Furious Five, Boogie Down Productions, N.W.A, LL

9
Cool J, De La Soul, A Tribe Called Quest, EPMD, Eric
B. & Rakim, Ice-T, DJ Jazzy Je & The Fresh Prince, 2
Live Crew, Tone Lc, Biz Markie, the Jungle Brothers,
The Sugar Hill Gang i drugih.

se: E.T., Zvjezdani ratovi VI: Povratak Jedija, Zvjezdani

ratovi V: Imperija uzvraa udarac, Indiana Jones i posljednji kriarski rat, Batman, Kini ovjek, Otimai izgubljenog kovega, Povratak u budunost, Tko je smjesTechno stil muzike je nastao u Detroitu (Michigan, SAD) tio zeki Rogeru, Top Gun, Indiana Jones i ukleti hram,
sredinom 1980-ih, pod uticajem elektro i fank muzike, Povratak u budunost 2, Krokodil Dundee, Fatalna atrakkao i novog talasa. Tehno se prvo putao u afroamerikim cija, Policajac s Beverly Hillsa.
diskotekama, latino i gay zajednicama, a u Evropu dolazi Najpoznatiji reiseri 1980tih su zasigurno bili Steven Spi1987.
elberg, zatim John Hughes sa lmovima Klasa (lm),
Na domaoj muzikoj sceni predstavnici novog vala bi- Ljepotica u rozom, esnaest svijea, itd. Tinejderli su Zabranjeno puenje, Plavi Orkestar, Crvena jabuka, ske komedije su iznjedrile nekoliko glumaca kao to su
Azra, Elektrini orgazam, Prljavo kazalite i drugi. Tako- Emilio Estevez, Anthony Michael Hall, Nicolas Cage,
er su bili popularni i rock sastavi kao to su Bijelo dug- Sean Penn, Forest Whitaker, Andrew McCarthy. Neki
me, Atomsko sklonite, Riblja orba, Bajaga i instruktori, lmovi kao to su O zadnjoj noi, Bill & Teds Excellent
Adventure, Prljavi ples, Flashdance, Footloose, Razjareni
Bombaj tampa i drugi.
bik, Vatra svetog Ilije su bili poetak karijere danas pozNekoliko poznatih muziara ovog doba je umrlo nepri- natih glumaca kao to su Demi Moore, Joe Pesci, Keanu
rodnom smru. Bon Scott je umro 19. februara 1980. Reeves, Kevin Bacon, Rob Lowe i Patrick Swayze.
usljed akutnog trovanja alkoholom. John Lennon je ubijen u atentatu 8. decembra 1980. u New Yorku. Tim Horor lmovi su takoer bili zapaeni tokom ove deceHardin je umro od posljedica predoziranja heroinom 29. nije, a meu najpopularnijim su bili Petak 13., Djeija
decembra 1980. Bob Marley je umro od raka koe 11. igra i drugi. Takoer bili su znatno popularni akcijski
lmovi kao to su Policajac s Beverly Hillsa, Umri mumaja 1981. Marvina Gayea je ubio njegov otac 1. aprila
1984. u Los Angelesu dan prije njegovog 45. roenda- ki, Smrtonosno oruje i Rambo, ali i nauno-fantastini
lmovi ukljuujui Terminator i Predator. Ovi lmovi
na. Cli Burton, basista grupe Metallica poginuo je u
bili su obiljeeni ulogama glumaca kao to su Arnold Scsaobraajnoj nesrei 27. septembra 1986.
hwarzenegger, Bruce Willis, Eddie Murphy, Mel Gibson
1985. su odrana dva velika koncerta pod nazivom Live i Sylvester Stallone.
Aid s ciljem pomoi gladnim ljudima u Etiopiji.
Na domaoj lmskoj sceni ostala su zapaena lmska ostvarenja kao to su Sjea li se Dolly Bell?, Otac na slu Phil Collins
benom putu, Ovo malo due, ikina dinastija, Maratonci
tre poasni krug, S.P.U.K. (srea pojedinca - uspjeh ko Depeche Mode
lektiva), Sokol ga nije volio, dok su najponzatiji glumci bili Branko uri, Bogdan Dikli, Bata ivojinovi,
Duran Duran
Gidra Bojanovi, Danko Ljutina, Fabijan ovagovi, Ivo
Eurythmics
Gregurevi.
Falco
Whitney Houston
Michael Jackson
Madonna
George Michael

9 Televizija
Amerika televizija MTV poinje sa radom 1981. godine
i ostavlja velik uticaj na muziku industriju i popularnu
kulturu sve do danas.

Neke od najpoznatiji televizijskih serija koje su prikazivane tokom osamdesetih godina bile su: ALF,
The A-team, Love Boat, Lou Grant, The Incredible
U2
Hulk, Di'rent Strokes Dinastija, The Dukes of Hazzard, Dallas, Knight Rider, St. Elsewhere, MacGyver,
Magnum, P.I., Poroci Miamija, The Jeersons, Ubistvo,
napisala je, 227, Matlock, Zvjezdane staze: Nova
8 Film
generacija, Noni sud, Pod istim krovom, Roseanne,
Filmovi koji su osvojili Oscara su bili: Obini ljudi Puna kua, Zlatne djevojke, Cheers, Porodine veze,
(1980), Vatrene koije (1981), Gandhi (1982), Vrijeme Seinfeld, Married... with Children, Simpsoni, Crna Guja,
njenosti (1983), Amadeus (1984), Moja Afrika (1985), Moonlighting.
Vod smrti (1986), Posljednji kineski car (1987), Kini Na domaoj televizijskoj sceni popularne su bile TV seriovjek (1988), Vozei gospoicu Daisy (1989), Batman je: Bolji ivot, Top lista nadrealista, Velo misto, Vru ve(1989). Najuspjenijim lmovima ove decenije smatraju tar, Doktorica na selu, Kamiondije opet voze, Sivi dom,
Prince

10

11

Smogovci, Tale, U registraturi.

Tokom osamdesetih dolazi do pojave kablovske televizije, do polovine decenije 70 % amerike populacije je
imalo kablovsku televiziju, a posebno su se proslavili
HBO i Showtime.
U 1980tim znatnu popularnost osvojili su animirani lmovi i serije kao to su: trumpfovi, Voltron,
Transformersi, Inspektor Gadget, Muppet Babies,
Ninda kornjae, DuckTales, Gareld i prijatelji.

10

Sport

VIDEO IGRE

da reprezentacija SAD-a u hokeju pobijedila tim tadanjeg SSSR-a.

XXIII olimpijske igre koje su odrane u Los Angelesu 1984. su bile bojkotovane od strane SSSR-a i veine komunistikih zemalja (Jugoslavija, Rumunija
i Kina su uestvovale na olimpijskim igrama) kao
znak odmazde za bojkot olimpijskih igara u Moskvi
1980.
Svjetsko prvenstvo u koarci 1982. je bilo odrano
u Kolumbiji, prvo mjesto je osvojila reprezentacija SSSR-a, drugoplasirani je bio SAD, a bronzu je
osvojila Jugoslavija.
1982. Italija je po trei put postala svjetski prvak
u nogometu na Svjetskom prvenstvu u nogometu
1982. u paniji.
1984. Francuska se okitila titulom europskog nogometnog prvaka.
1984. odrane su XIV zimske olimpijske igre u
Sarajevu, tako je Jugoslavija postala druga komunistika zemlja domain olimpijskih igara, ove olimpijske igre nisu bile bojkotovane ni od strane zapadnih
zemalja, ali isto tako ni od zemalja istonog bloka.
Svjetsko prvenstvo u nogometu 1986. iji je
domain bio Meksiko osvojila je reprezentacija
Argentine.
Svjetsko prvenstvo u koarci 1986. je bilo odrano
u paniji kada je svjetski prvak postao SAD, srebro
je osvojio SSSR, a bronzu biva Jugoslavija, a najboljim igraem prvenstva postao je Draen Petrovi.
Reprezentacija Jamajke u bobu je osvojila panju
svijeta na XV zimskim olimpijskim igrama - Calgary 1988.

Logo XIV zimskih olimpijskih igara - Sarajevo 1984.

XXIV olimpijske igre su odrane 1988. u Seulu,

Juna Koreja. Igre su bile bojkotovane od strane
Sjeverne Koreje i jo 6 zemalja, ali su ujedno ostale
upamene kao najposjeenije olimpijske igre kada
je uestvovalo 160 zemalja svijeta.

1980. Zapadna Njemaka je osvojla kup UEFA u

Italiji.

Ameriki koarka Michael Jordan je postao najpoznatiji igra NBA lige i svijeta tokom osamdesetih godina.

XXII olimpijske igre koje su odrane u Moskvi

1982. godine su bile bojkotovane od strane SADa i 64 druge zemlje kao znak protesta na Sovjetsku
invaziju Afganistana.

Mike Tyson je 26. novembra 1986. postao najmlai boksaki prvak svijeta u tekoj kategoriji u 20.
godini ivota.

XIII zimske olimpijske igre - Lake Placid 1980. su

ostale zapamene po udu na ledu u kojem je mla-

Holandija je na kupu UEFA u Zapadnoj Njemakoj

osvojila titulu europskog prvaka.

11

Ray-Ban Aviator sunane naoale

Pac-Man

Nintendo Entertainment System uao je u historiju kao najprodavanija gaming konzola svih vremena.
Tom Bailey sa svojom poznatom frizurom

11

Video igre

Popularne video igre ovog vremena su bile: Pac-Man,

Super Mario Bros, The Legend Of Zelda, Metroid,
Donkey Kong, Frogger, Digger, Tetris, Golden Axe i druge. Pac-Man je bila prva video igra koja je postala iroko
popularna, posebno meu mlaim generacijama. Tritem video igara su suvereno vladale kompanije kao to
su Nintendo, Capcom, Konami i Sega. Prva raunala
s video igrama su se pojavila 1982. godine kao to su
Commodore 64 i Spectrum 64. Nintendo je 1985. godine objavio svoju igrau konzolu Nintendo Entertainment
System, koja je zajedno u paketu sa video igrom Super
Mario Bros ostvarila veliki uspjeh. 1988. godine Sega je
izdala svoju konzolu Sega Genesis. Nintendo je 1989. izdao na trite runu igrau konzolu poznatu pod nazivom
Game Boy.

12

Moda

Rubikova magina kocka

Poetak decenije u modi je obiljeio nastavak odjevnih

Ovu deceniju su obiljeile frizure s velikom i bujnom kostilova iz kasnih 1970tih naroito stil Heavy metal.

12

13

som, pa su bile popularne frizure kao to su: Cipal, Mohikanac, Rat rep i druge.[4]
Modni trendovi ovog doba su bili pilotske jakne, kone
hlae, uske traperice, mini suknje, kone jakne, Legwarmers, jeans, tajice, majice s grakama i drugo. Vaan
modni uticaj je ostavljala televizija, pa su mnogi htjeli u
tom periodu izgledati kao glumci iz serije Dinastija ili iz
serije Dallas.[5]
Dodatni trendovi su bili povezi za kosu, Ray-Ban Aviator sunane naoale (popularne u lmu Top Gun), satovi
Swatch, Seiko, zebraste narukvice, Rubikova kocka.

13

Reference

[1] http://atlas.aaas.org/index.php?part=1&sec=trends
[2] http://www.nytimes.com/1988/05/29/opinion/
foreign-affairs-cold-war-recedes.html
[3] http://inflationdata.com/articles/
inflation-cpi-consumer-price-index-1980-1989/
[4] http://www.damselx.com/1980-retro-frizure/
[5] http://www.damselx.com/
moda-u-1980-pod-utjecajem-tv/

REFERENCE

13

14
14.1

Text and image sources, contributors, and licenses

Text

1980te Izvor: https://bs.wikipedia.org/wiki/1980te?oldid=2728841 Saradnici: Dado, Palapa, FelixBot, Emx, SashatoBot, Escarbot,
Thijs!bot, EmxBot, CommonsDelinker, C3r4, TXiKiBoT, VolkovBot, SieBot, AlleborgoBot, Alexbot, Alecs.bot, MelancholieBot, CarsracBot, Luckas-bot, CERabot, ArthurBot, Xqbot, TobeBot, KamikazeBot, EmausBot, PaladinBH, WikitanvirBot, MerlIwBot, EdinBot,
Addbot i Anoniman: 2

14.2

Images

Datoteka:1984_Winter_Olympics_logo.svg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/bs/e/e8/1984_Winter_Olympics_logo.svg

Licenca: ? Doprinijeli:
http://www.brandsoftheworld.com/download/brand/144858 Originalni umjetnik:
http://www.brandsoftheworld.com/
Datoteka:Anwar_Sadat_cropped.jpg Izvor:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/Anwar_Sadat_cropped.jpg
Licenca: Public domain Doprinijeli: This le has been extracted from another le: Anwar Sadat and Cyrus Vance.jpg
Originalni umjetnik: Unknown<a href='//www.wikidata.org/wiki/Q4233718' title='wikidata:Q4233718'><img alt='wikidata:Q4233718'
src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png' width='20' height='11' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x,
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x' data-le-width='1050'
data-le-height='590' /></a>
Datoteka:Beirutbarr.jpg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cc/Beirutbarr.jpg Licenca: Public domain Doprinijeli: ? Originalni umjetnik: ?
Datoteka:Challenger_explosion.jpg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9f/Challenger_explosion.jpg Licenca:
Public domain Doprinijeli: http://grin.hq.nasa.gov/ABSTRACTS/GPN-2004-00012.html Originalni umjetnik: Kennedy Space Center
Datoteka:Evstafiev-afghan-apc-passes-russian.jpg
Izvor:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/
Evstafiev-afghan-apc-passes-russian.jpg Licenca: CC BY-SA 2.5 Doprinijeli: Vlastito djelo Originalni umjetnik: Mikhail Evstaev
Datoteka:MSH80_st_helens_eruption_plume_07-22-80.jpg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a7/MSH80_
st_helens_eruption_plume_07-22-80.jpg Licenca: Public domain Doprinijeli: USGS Cascades Volcano Observatory Originalni umjetnik:
Mike Doukas
Datoteka:MadonnaVirginTour_cropped.jpg Izvor:
cropped.jpg Licenca: CC BY 3.0 Doprinijeli:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ad/MadonnaVirginTour_

MadonnaVirginTour.jpg Originalni umjetnik: MadonnaVirginTour.jpg: Photo courtesy of Bill Lanphier, www.lanphier.net

Datoteka:Michael_Jackson_1984.jpg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/04/Michael_Jackson_1984.jpg Licenca: Public domain Doprinijeli: National Archives and Records Administration (ARC Identier: 198548) Originalni umjetnik: White
House Photo Oce
Datoteka:NES-Console-Set.jpg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/82/NES-Console-Set.jpg Licenca: Public
domain Doprinijeli: Vlastito djelo Originalni umjetnik: Evan-Amos
Datoteka:Pricktarpucken.svg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/62/Prick%C3%A4tarpucken.svg Licenca:
Public domain Doprinijeli: Jag Skapade (JPG) Balthazar (SVG) Originalni umjetnik: User Solkoll (JPG) User Balthazar (SVG)
Datoteka:RayBanAviator.jpg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4b/RayBanAviator.jpg Licenca: CC BY 2.5
Doprinijeli: http://www.projectrich.com/gallery Originalni umjetnik: Rich Niewiroski Jr.
Datoteka:Reagan_and_Gorbachev_signing.jpg
Izvor:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8d/Reagan_and_
Gorbachev_signing.jpg Licenca: Public domain Doprinijeli: National Archives and Records Administration ARC Identier 198588,
courtesy Ronald Reagan Presidential Library: Originalni umjetnik: White House Photographic Oce
Datoteka:Red_Yugo_GV_in_Junction_Triangle,_Toronto,_Canada_2.jpg
Izvor:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/
commons/0/09/Red_Yugo_GV_in_Junction_Triangle%2C_Toronto%2C_Canada_2.jpg Licenca: CC BY 2.0 Doprinijeli: Yugo GV
Originalni umjetnik: Michael Gil from Toronto, ON, Canada
Datoteka:Rubik{}s_cube.svg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a6/Rubik%27s_cube.svg Licenca: CC-BYSA-3.0 Doprinijeli: Based on Image:Rubiks cube.jpg Originalni umjetnik: This image was created by me, Booyabazooka
Datoteka:Thefalloftheberlinwall1989.JPG Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/52/Thefalloftheberlinwall1989.
JPG Licenca: CC BY-SA 3.0 Doprinijeli: Original photo by unknown author. Reproduction from public documentation/memorial by Lear
21 at engleski Wikipedia. Originalni umjetnik: Unknown photographer, Reproduction by Lear 21 at engleski Wikipedia.
Datoteka:Thompson-twins-tom2.jpg Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/39/Thompson-twins-tom2.jpg Licenca: CC-BY-SA-3.0 Doprinijeli: Transferred from en.wikipedia to Commons by Liftarn using CommonsHelper. Originalni umjetnik:
Andwhatsnext at engleski Wikipedia
Datoteka:US_Army_Rangers_parachute_into_Grenada_during_Operation_Urgent_Fury.jpg Izvor: https://upload.wikimedia.
org/wikipedia/commons/1/14/US_Army_Rangers_parachute_into_Grenada_during_Operation_Urgent_Fury.jpg Licenca: Public domain Doprinijeli: http://n5xu.ae.utexas.edu/history/1980s.shtml Originalni umjetnik: United States Army

14.3

Content license

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0