Glava 2

DISKRETNI SIGNALI

Diskretni signal je jednoznano definisan samo u diskretnim vremenskim

trenucima. Ukoliko je amplituda diskretnog signala kvantovana, govorimo o
digitalnim signalima. Diskretne signale oznaavamo sa x n i zapisujemo kao
sekvence brojeva, odnosno funkcije diskretne varijable, pri emu umjesto
oznake nezavisne varijable koristimo indeks n . Ako se drugaije ne naglasi,
podrazumijeva se da je diskretni signal definisan za svako n . Kao primjere
analitikog zapisa diskretnih signala moemo navesti: diskretni eksponencijalni
signal x n en , sinusni signal x n sin 0 n , signal definisan po oblastima
oblika x n 1, n N0 x n 0, n N0 , N0 , itd... Pri ovakvom
oznaavanju podrazumijevamo da se radi o signalima koji su funkcije jedne
nezavisne varijable. Ako su signali funkcije dvije ili vie nezavisnih varijabli
zapisujemo ih u vidu matrica, odnosno viedimenzionalnih formi podataka. Na
primjer, dvodimenzionalni diskretni eksponencijalni signal analitiki
zapisujemo u obliku x n, m e n m . Viedimenzionalne signale koji se mogu
zapisati u obliku proizvoda vie jednodimenzionalnih signala nazivamo
separabilnim signalima.

GLAVA 2

2.1

Klasifikacija diskretnih signala

Ovisno o tome kakva je priroda fizikih pojava koje opisuju, diskretni signali
mogu biti periodini ili neperiodini, deterministiki ili stohastiki, te signali
energije ili signali snage. Diskretni signali se takoe mogu podijeliti na realne i
kompleksne, iako ova podjela ne oslikava neminovno prirodu signala.

2.1.1

Realni i kompleksni signali

Ako su elementi sekvence koja predstavlja diskretni signal realni brojevi,

govorimo o realnim diskretnim signalima, a ako su ti elementi kompleksni brojevi i
za signal kaemo da je kompleksni diskretni signal. Kompleksni signali esto
nastaju vjetakim spajanjem realnih signala ili kao rezultat matematikih
operacija, u kom sluaju ne moraju da imaju bilo kakvo fiziko znaenje. Pri
tome su vrijednosti kompleksnih signala predstavljaju svojim realnim i
imaginarnim dijelom, ili modulom i argumentom kompleksnog broja, kao na
Slici 2.1. Diskretni signali su najee funkcije nezavisne diskretne realne
varijable, ali mogu biti i realne, odnosno kompleksne funkcije kompleksne
varijable. Veinu fizikih pojava opisujemo realnim signalima, ali neke pojave,
kao na primjer strujanja vode ili jainu elektrinog polja lake opisujemo
kompleksnim signalima, gdje intenzitet predstavljamo modulom, a smjer
argumentom kompleksnog broja.

2.1.2

Parni i neparni signali

Za signal kaemo da je paran ako je osno simetrian u odnosu na ordinatu. Za

parne signale vrijedi da je
x n x n .

(2.1)

Neparni signali su centralno simetrini u odnosu na koordinatni poetak i

vrijedi da je
x n x n .

Primjeri parnih i neparnih signala dati su na Slici 2.2.

10

(2.2)

Diskretni signali

(a)

(b)

(c)

(d)

Slika 2.1 (a) Realni dio, (b) imaginarni dio; (c) modul i
(d) argument diskretnog kompleksnog signala.
Vano je uoiti da je signal proizvoljog oblika mogue razloiti na sumu dva
signala od kojih je jedan paran, a drugi neparan. Ako parni dio signala
oznaimo sa P x n , a neparni dio signala sa N x n , predstavimo signal
proizvoljnog oblika kao zbir njegovog parnog i neparnog dijela:
11

GLAVA 2

(a)

(b)

Slika 2.2 (a) Parni i (b) neparni signal.

x n P

x n N x n .

(2.3)

Na osnovu osobina parnih i neparnih signala vrijedi da je

x n P

x n N x n P x n N x n ,

(2.4)

te se parni i neparni dio signala odreuju na sljedei nain:

1
x n x n ,
2

(2.5)

x n 12 x n x n .

(2.6)

P x n
N

Na Slici 2.3 je na primjeru signala

1, n 0
x n
0, n 0

12

(2.7)

Diskretni signali

ilustrovan postupak razlaganja signala na njegov parni i neparni dio. Parni i

neparni dijelovi signala su:
1
2 , n 0

P x n 1, n 0
1
, n 0,
2

(2.8)

1
2, n0

N x n 0
n0
1
, n 0.
2

(2.9)

(a)

(b)

(c)

Slika 2.3 Razlaganje signala na njegov parni i neparni dio: (a) originalni signal;
(b) parni dio signala; (c) neparni dio signala.
13

GLAVA 2

2.1.3

Kauzalni i nekauzalni signali

Diskretni signal je kauzalan ako je x n 0, n 0 . Ako x n 0 za neko

n 0 signal je nekauzalan, a ako je x n 0, n 0 signal je antikauzalan. Pri

tome smo sa n 0 oznaili poetni trenutak posmatranja neke pojave sa kojom

je dati signal u nekoj relaciji. Primjeri nekauzalnog, kauzalnog i antikauzalnog
signala su prikazani na Slici 2.4.

(a)

(b)

(c)

Slika 2.4 (a) Nekauzalan signal; (b) kauzalan signal; (c) antikauzalan signal.
14

Diskretni signali

2.1.4

Periodini i neperiodini signali

Kaemo da je signal periodian ako postoji pozitivna vrijednost N takva da

vrijedi
x n x n N , n .

(2.10)

Ako je diskretni signal periodian sa periodom N , periodian je i sa

periodom mN , m . Najmanja pozitivna vrijednost za N za koju je uslov
periodinosti ispunjen naziva se fundamentalni period. Meutim, u sluaju
konstantnog diskretnog signala fundamentalni period nije definisan jer je
konstantni signal periodian za bilo koji izbor N . Primjer periodinog i
neperiodinog signala dat je na Slici 2.5.

(a)

(b)

Slika 2.5 (a) Periodian signal; (b) neperiodian signal.

15

GLAVA 2

2.1.5

Signali energije i signali snage

Energija diskretnog signala na intervalu N , N od N odmjeraka je

definisana sa
EN

x n

(2.11)

(2.12)

n N

Ukupna energija diskretnog signala je

Ex

x n

Diskretne signale ija je ukupna energija konana nazivamo energetskim signalima.

Srednja snaga koja se definie sa
N
2
1
x n ,

N 2 N 1
n N

Px lim

(2.13)

kod energetskih signala je jednaka nuli, jer je lim E N konano, pa je

N
Px lim

EN
0.
2N 1

(2.14)

Ako signal ima beskonano veliku ukupnu energiju E x lim EN ,

njegova srednja snaga moe biti konana ili beskonana. Signale sa beskonano
velikom energijom i konanom srednjom snagom (razliitom od nule)
nazivamo signalima snage. Veina diskretnih periodinih signala su signali snage,
jer imaju beskonanu energiju, ali im je srednja snaga najee konana.

2.1.6

Deterministiki i stohastiki signali

Diskretni signali mogu biti jednoznano definisani za svaku vrijednost

nezavisne varijable. Takve signale nazivamo deterministiki signali. Ako
vrijednosti signala u svakom vremenskom trenutku predstavljaju sluajnu
varijablu, radi se o stohastikim signalima ili sluajnim procesima. U okviru ove
knjige baviemo se analizom i obradom deterministikih signala.
16

Diskretni signali

2.2

Elementarni signali

Uvoenjem elementarnih sekvenci, meu kojima su najvaniji jedinini

impuls i jedinina odskona sekvenca, pojednostavljuje se analiza i obrada
diskretnih signala. Osim ova dva signala, pravougaoni i trougaoni impulsi, te
kompleksno-eksponencijalne i sinusne sekvence, igraju vanu ulogu u digitalnoj
obradi signala.

2.2.1

Jedinini impuls

Jedinini impuls, Kroneker delta ili jednostavno delta niz, je sekvenca definisana sa
1, n 0
.
0, n 0

(2.15)

Radi se o najjednostavnijem obliku diskretnog signala preko kojega se, kako

emo kasnije vidjeti, mogu predstaviti diskretni signali proizvoljnog oblika.
Jedinini impuls je prikazan na Slici 2.6.

Slika 2.6 Jedinini impuls.

Vrijednost jedinine impulsne sekvence je jednaka nuli za
diskretnog vremena, osim za n 0 . Delta niz n n0 koji
vremenu za n0 diskretnih vremenskih jedinica, jednak je nuli
n n0 . Stoga se mnoenjem signala x n proizvoljnog oblika

sve vrijednosti
je pomjeren u
svuda osim za
sa transliranim

delta nizom n n0 dobija sekvenca koja je jednaka nuli za svako n , osim

17

GLAVA 2

(a)

(b)

(c)

Slika 2.7 Svojstvo odabiranja jedininog impulsa: (a) diskretni signal

proizvoljnog oblika; (b) pomjeren jedinini impuls; (c) proizvod
posmatranog signala i pomjerenog jedininog impulsa.
za n n0 . Za n n0 rezultujua sekvenca ima vrijednost x n0 . Kaemo da
delta niz ima svojstvo odabiranja vrijednosti signala u takama djelovanja
jedininog impulsa. Svojstvo odabiranja ilustrovano je na Slici 2.7.
Jedinini impuls je paran diskretni signal:
n n .

(2.16)

Zbog svojstva odabiranja, za signal x n proizvoljnog oblika vrijedi da je

18

x n n n0 x n0

n n x n .

(2.17)

Diskretni signali

2.2.2

Jedinina odskona sekvenca

Jedinina odskona sekvenca je definisana sa:

0, n 0
u n
1, n 0

(2.18)

i grafiki prikazana na Slici 2.8. Jedinina odskona sekvenca se naziva i

diskretna Hevisajdova funkcija ili Hevisajdova sekvenca..

Slika 2.8 Jedinina odskona sekvenca.

Veza izmeu jedinine odskone sekvence i jedininog imulsa igra vanu
ulogu u analizi signala i sistema. Jedinini impuls je prva diferencija jedinine
odskone sekvence:
n u n u n 1 ,

(2.19)

to je, zapravo razlika Hevisajdove i pomjerene Hevisajdove sekvence, to je

prikazano na Slici 2.9. S druge strane, jedininu odskonu sekvencu moemo
dobiti sumiranjem elemenata delta sekvence od do n :
u n

k ,

(2.20)

kao to je ilustrovano na Slici 2.10. Ako je gornja granica sume manja od nule,
rezultat ovog sumiranja je jednak nuli (Slika 2.10.a), a za svako n 0 rezultat
sumiranja je jednak jedinici (Slika 2.10.b). Dakle, ovakvim sumiranjem
dobijamo sekvencu koja je po definiciji jednaka jedininoj odskonoj sekvenci.

19

GLAVA 2

(a)

(b)

(c)
Slika 2.9 Jedinini impuls kao prva diferencija Hevisajdove sekvence:
(a) Hevisajdova sekvenca; (b) Hevisajdova sekvenca pomjerena za
jedan; (c) razlika (a) i (b) jednaka je jedininom impulsu.

(a)

(b)

Slika 2.10 Generisanje elemenata Hevisajdove sekvence sumiranjem delta

niza: (a) za n 0 ; (b) za n 0 .
20

Diskretni signali

Drugi nain predstave jedinine odskone sekvence preko sume elemenata

jedinine impulsne sekvence je dat sljedeom relacijom:

u n n k .

(2.21)

k 0

Pomjereni delta niz n k jednak je nuli osim za k n . Ako je n 0

sumiranjem po k od nula do beskonanosti ne obuhvatamo element u k n
koji je jedini razliit od nule, te je i rezultujua sekvenca jednaka nuli za svako
n 0 . Za bilo koje n 0 , samo jedan element sume, onaj za za k n , je razliit
od nule i jednak jedinici, te je i rezultat sume jednak jedinici za svako n 0 . Na
taj nain generiemo sekvencu koja je po definiciji jednaka jedininoj
odskonoj sekvneci. Ovaj postupak je ilustrovan na Slici 2.11.

(a)

(b)

Slika 2.11 Generisanje elemenata Hevisajdove sekvence sumiranjem

pomjerene delta sekvence: (a) za n 0 ; (b) za n 0 .

2.2.3

Sekvenca nagiba

Kauzalna sekvenca nagiba, prikazana na Slici 2.12, definisana je na sljedei nain:

0, n 0
.
r n
n, n 0

(2.22)

21

GLAVA 2

Slika 2.12 Sekvenca nagiba.

Sekvenca nagiba se moe dobiti sumiranjem elemenata Hevisajdove sekvence:
r n

n 1

u k ,

(2.23)

na nain islustrovan na Slici 2.13.

(a)

(b)

Slika 2.13 Generisanje sekvence nagiba sumiranjem elemenata Hevisajdove

sekvence: (a) za n 0 ; (b) za n 0 .

22

Diskretni signali

2.2.4

Pravougaoni impuls

Diskretni pravougaoni impuls, definisan sa

1,
pN n
0,

n N
n N

(2.24)

prikazan je na Slici 2.14.

Slika 2.14 Diskretni pravougaoni impuls.

Vrijednosti pravougaonog impulsa se mogu generisati iz jedinine odskone
sekvence na sljedei nain:
pN n u n N u n N 1 .

(2.25)

Na Slici 2.15 prikazane su pomjerene Hevisajdove sekvence ijim oduzimanjem

se dobije diskretni pravougaoni impuls.

Slika 2.15 Pomjerene Hevisajdove sekvence ijim oduzimanjem se dobije

diskretni pravougaoni impuls.
23

GLAVA 2

2.1.1 Komleksni eksponencijalni i sinusni signali

Kompleksni eksponencijalni diskretni signal se definie sa
x n C n .

(2.26)

U optem sluaju C i su kompleksne konstante. Najjednostavniji oblici

realnih eksponencijalnih diskretnih signala ( C , ) su prikazani na Slici 2.16. Sa
porastom diskretne vremenske varijable n signal eksponencijalno raste ako je
1 , dok za 1 signal eksponencijalno opada. Za 0 vrijednosti svih
elemenata sekvence koja predstavlja signal su pozitivne, kao na Slici 2.16, dok
se za 0 dobiju sekvence iji elementi naizmjenino poprimaju pozitivne i
negativne vrijednosti, kao to je prikazano na Slici 2.17. Za 0 i 1 radi
se o konstantnom signalu x n C , dok su za 1 elementi sekvence sa
parnim indeksima x 2n C , a sa neparnim x 2n 1 C .

(a)

(b)

Slika 2.16 Realni eksponencijalni diskretni signali oblika x n C n :

(a) 1 ; (b) 0 1 .

24

Diskretni signali

Slika 2.17 Realni eksponencijalni diskretni signali oblika x n C n :

(a) 1 ; (b) 1 0 .

Ako zapiemo kompleksne brojeve C i sa: C C e j i e j ,

kompleksni eksponencijalni signal x n C n poprima sljedei oblik:
0

x n C cos 0 n j C sin 0 n .
n

(2.27)

25

GLAVA 2

Za 1 (2.27) postaje:
x n Ce j0 n C e

j 0 n

C cos 0 n j C sin 0 n ,

(2.28)

za iji realni i imaginarni dio vrijedi:

C cos n ,

(2.29)

C sin n C cos n 2 .

(2.30)

Re x n C Re e

Im x n C Im e

j 0 n

j 0 n

Kompleksne eksponencijalne signale kod kojih je 1 nazivaemo

kompleksnim sinusnim signalima. Radi lakeg oznaavanja uveemo oznaku
C A . Budui da su sinusna i kosinusna matematika funkcija istog oblika,
samo meusobno fazno pomjerene za , opti oblik realnog diskretnog sinusnog
signala emo definisati sa:

x n A cos 0 n .

(2.31)

Primjer realnog diskretnog sinusnog signala prikazan je na Slici 2.18. Koristei

Ojlerovu relaciju

e j0n cos0n j sin0n ,

(2.32)

realni sinusni signal se moe izraziti preko kompleksnog sinusnog signala iste

Slika 2.18 Diskretni sinusni signal.

26

Diskretni signali

uestanosti i istog faznog stava na sljedei nain:

A cos 0 n

A j 0n j 0n
e
e
.
2

(2.33)

Za razliku od kontinualnih sinusnih signala oblika x t A cos 0 t ,

kod kojih je kruna uestanost 0 2 F0 izraena u radijanima u sekundi, a
sama frekvencija F0 u Hz, digitalna kruna uestanost 0 2 f0 se izraava u
radijanima, a digitalna frekvencija f0 je neimenovan broj. Faza se izraava u
radijanima. Pojmove digitalna kruna uestanost i digitalna frekvencija najlake
je objasniti posmatrajui diskretni signal koji nastaje odmjeravanjem
kontinualnog signala sa korakom odmjeravanja t , odnosno frekvencijom
odmjeravanja Fs

1
:
t

F
cos 0t t nt cos 0 nt cos 2 0 n
Fs

cos 2 f 0 n cos 0 n ,

gdje smo uveli oznake f 0

(2.34)

F0
i 0 2 f0 . Pri promjeni digitalne frekvencije
Fs

f0 , slino kao kod kontinualnih signala pri promjeni analogne frekvencije F0 ,

mijenja se brzina oscilacija diskretnog sinusnog signala. Meutim, postoje

znaajne razlike u uticaju analogne i digitalne frekvencije na ponaanje sinusnih
signala u kontinualnom i diskretnom domenu, respektivno. Pokazaemo da, za
razliku od kontinualnih sinusnih signala oblika e j 2 F t koji su periodini za bilo
koju vrijednost analogne frekvencije F0 , diskretni sinusni signali nisu periodini
za bilo koju vrijednost digitalne frekvencije f0 . Osim toga, za razliku od
kontinualnih sinusnih signala, kod kojih veoj vrijednosti frekvencije F0
odgovaraju bre oscilacije signala, diskretni sinusni signal nema kontinualan
porast brzine oscilacija pri porastu digitalne frekvencije f0 .
0

Da bi diskretni sinusni signal e j n bio periodian u domenu diskretnog

vremena sa nekim periodom N 0 , mora da vrijedi:
0

j0 n N

e j0n

(2.35)

ili, ekvivalentno:
27

GLAVA 2

e j0 N 1 .

(2.36)

Ako je 0 0 radi se o konstantnom signalu x n 1 , koji je periodian za

svaku vrijednost N , te fundamentalni period nije definisan. Ako je 0 0 ,
uslov periodinosti kod diskretnih sinusnih signala je dat sa:
0 N 2m

0 m
.
2 N

(2.37)

Iz (2.37) zakljuujemo da diskretni sinusni signal e j n nije periodian za

proizvoljnu vrijednost 0 , ve samo ako je 0 racionalan broj. Na primjer,

2
2
0
1
j n
je periodian za 0
, jer je
diskretni sinusni signal e

12
2 12
racionalan broj i fundamentalni period ovog signala je N 12 . Za

8
4
0
0
N 23 , sinusni signal je periodian sa fundamentalnim
23
2 23

1
1
periodom N 23 , dok sinusni signal digitalne uestanosti 0 0
2
2 4
nije periodian. Primjeri diskretnih sinusnih signala su prikazani na Slici 2.19.
0

Ve smo pomenuli da, za razliku od kontinualnih sinusnih signala kod kojih

veoj vrijednosti uestanosti 0 odgovaraju bre oscilacije signala, diskretni
sinusni signali nemaju kontinualan porast brzine oscilacija pri porastu digitalne
uestanosti 0 . Posmatrajmo diskretne sinusne signale digitalnih uestanosti
0 2k , k :
e

j 0 2k n

e j0n e j 2k n e j0n .

(2.38)

Iz (2.38) se jasno vidi da su sinusni signali digitalnih uestanosti

0 2k , k identini. Osim toga, sinusni signali ije se uestanosti
razlikuju za imaju istu brzinu oscilacija, jer je:
e

j 0 n

e j0n e j n e j0n .

(2.39)

Takoe, identini su i signali uestanosti 0 i 2 0 :

28

j 2 0 n

e j 2 n e j0n e j0n .

(2.40)

Diskretni signali

(a)

(b)

(c)

Slika 2.19 Primjeri periodinih i neperiodinih diskretnih sinusnih signala:

2
sa fundamentalnim periodom
(a) sinusni signal uestanosti 0
12

N 12 ; (b) sinusni signal uestanosti 0

8
sa fundamentalnim
23

periodom N 23 ; (c) neperiodian sinusni signal uestanosti 0

1
.
2

Znajui navedene osobine (2.38-2.40) zakljuujemo da se oscilacije diskretnih

sinusnih signala ubrzavaju pri porastu uestanosti 0 od 0 do , a zatim
usporavaju pri porastu uestanosti od do 2 , kao to prikazuju slike 2.20 i
2.21. Daljnjim porastom uestanosti ponavljaju se oblici signala.
29

GLAVA 2

Slika 2.20 Promjena brzine oscilacija sinusnih signala sa promjenom digitalne

uestanosti u intervalu 0, .
30

Diskretni signali

Slika 2.21 Promjena brzine oscilacija sinusnih signala sa promjenom digitalne

uestanosti u intervalu ,2 .
31

GLAVA 2

Iz opteg oblika kompleksnog eksponencijalnog signala

n
n

x n C cos 0 n j C cos 0 n
(2.41)
2

1 dobiju kompleksni eksponencijalnim signali sa realnim i

se za
imaginarnim dijelom u obliku sinusnih signala, ija periodinost ovisi o tome
da li je ispunjen uslov (2.37). Za 1 realni i imaginarni dijelovi kompleksnog
eksponencijalnog signala su pseudo sinusni signali. Za 1 anvelopa ovih
signala je rastua eksponencijalna funkcija, dok je anvelopa signala kod kojih je
1 opadajaa eksponencijalna funkcija. Opadajui pseudo sinusni signal
x n C cos 0 n , uz 1 , se esto naziva priguena sinusoida. Oblici
n

pseudo sinusnih signala za 1 su prikazana na Slici 2.22, a za 1 na Slici

2.23. Takaste linije predstavljaju anvelope oscilacija.
Neka je
N0
fundamentalni period diskretnog kompleksnog
eksponencijalnog signala. Fundamentalna digitalna ugaona uestanost se definie sa
0 2 N 0 . Kod harmonijski vezanih kompleksnih eksponencijalnih signala
fundamentalne uestanosti su jednake cjelobrojnom umnoku jedne pozitivne
uestanosti 0 :
xk n Ck e jk0 n , k 0, 1, 2,...

Slika 2.22 Rastui pseudo sinusni signal.

32

(2.42)

Diskretni signali

Slika 2.23 Opadajui pseudo sinusni signal.

Signali kod kojih su fundamentalne uestanosti harmonijski vezane nazivaju se
harmonicima. Nulti harmonik x0 n C0 je konstanta, dok je za svaku drugu
vrijednost k harmonik xk n periodian kompleksni eksponencijalni signal sa
fundamentalnim periodom

2
, te je njegova fundamentalna uestanost
k 0

k 0 . Osim toga, svi harmonici xk n imaju zajedniki priod N 0 .

Primjer 2.1:
Pokazati da postoji samo N razliitih kompleksnih sinusnih signala
j n
e n Ae
koji su periodini sa periodom N i razliiti . Za N 8
nacrtati kompletan skup realnih dijelova kompleksnih sinusnih signala uz 0
.
Rjeenje:
Iz uslova periodinosti diskretnih sinusnih signala signala (2.37) slijedi da
2
uestanost mora da bude k k , k da bi diskretni sinusni signal bio
N

periodian sa periodom N . Kako smo ve ranije pokazali da se kompleksni

sinusni signali e n Ae j n uestanosti i 2m , m ne mogu

33

GLAVA 2

razlikovati, slijedi da postoji samo N razliitih kompleksnih sinusnih signala

koji su periodini sa periodom N .

(a)

(b)

(c)

(d)

jk

Slika 2.24 Realni dijelovi kompleksnih sinusnih signala e n e 8

periodinih sa periodom N 8 , za: (a) k 0 ; (b) k 1 ;
(c) k 2 i (d) k 3 .

34

Diskretni signali

Na Slici 2.24 prikazani su realni dijelovi kompleksnih sinusnih signala iste

2
amplitude i nultog faznog stava, za uestanosti k , k 0,1, 2,3 . Realni
8

dijelovi kompleksnih sinusnih signala nultog faznog stava, ije su uestanosti

2
2
k
i N k
su jednaki, dok su imaginarni djelovi tih signala
N

jednaki po apsolutnoj vrijednosti, ali suprotnog znaka, jer vrijedi da je:

e

j N k

2
n
N

j 2 n k
n
N

jk

2
n
N

(2.43)

2.2

Operacije nad signalima

Operacije nad signalima moemo podijeliti u dvije grupe. Prvu grupu ine
operacije koje se zasnivaju na transformacijama nezavisne varijable i tu
ubrajamo refleksiju, pomijeranje (translaciju) i skaliranje signala. Diskretni
signali predstavljeni su sekvencama brojeva, tako da druga grupa operacija nad
signalima zapravo predstavlja osnovne matematike operacije nad sekvencama
brojeva: sabiranje, oduzimanje, mnoenje i dijeljenje lan po lan. Posebno
emo izdvojiti konvoluciju, najvaniju matematiku operaciju u analizi i obradi
signala, koja u vremenskom domenu uspostavlja vezu izmeu signala koji
pobuuje neki sistem i njegovog odziva.

2.2.1

Transformacije nezavisne varijable

Signal y n predstavlja refleksiju signala x n oko n 0 ako je:

y n x n , n .

(2.44)

35

GLAVA 2

Refleksija signala se moe definisati i oko neke druge take umjesto oko n 0 .
Na Slici 2.24 je ilustrovana refleksija signala.

(a)

(b)

Slika 2.24 Refleksija signala: (a) originalni i (b) reflektovani signal.

Translacija signala za neki iznos n0 odgovara pomaku signala po vremenskoj
osi za isti iznos:
y n x n n0 , n .

(2.45)

Signal y n moe da kasni ili da prednjai u odnosu na signal x n . Ako je

n0 0 , signal y n kasni za signalom x n za n0 odmjeraka. Tada prvo

pristiu odmjerci signala x n , a zatim odmjerci signala y n . Na primjer, za

n0 3 , odmjerak koji se u signalu x n pojavio u trenutku n 0 , u signalu
y n se pojavljuje sa 3 vremenska intervala zakanjenja: y 3 x 0 . Za n0 0

prvo pristiu odmjerci signala y n , pa kaemo da signal y n prednjai u

36

Diskretni signali

odnosu na signal x n . Tako, na primjer za n0 3 , odmjerak koji se u signalu

(a)

(b)

Slika 2.25 Translacija signala: (a) originalni i (b) translirani signal.

x n pojavljuje u trenutku n 3 , u signalu y n se pojavljuje 3 vremenska

intervala ranije: y 0 x 3 . Translacija signala uz n0 0 je ilustrovana na Slici

2.26.
Linearnu promjenu skale nezavisne varijable nazivamo skaliranje signala.
Dakle, skalirani signal se analitiki zapisuje sa:
y n x an , n, a .

(2.46)

Pri a 1 signal se suava, a za a 1 proiruje. Ilustracija skaliranja data je na

Slici 2.26. Prilikom skaliranja signala sa necjelobrojnim faktorom a potrebno
37

GLAVA 2

je izvriti interpolaciju originalnog signala kako bi se odredile njegove

vrijednosti za necjelobrojne vrijednosti vremenske varijable.

(a)

(b)

(c)

Slika 2.26 Skaliranje signala: (a) originalni signal; (b) signal skaliran sa
1
faktorom a 2 ; (c) signal skaliran sa faktorom a .
2

2.2.1

Osnovne matematike operacije nad signalima

Sabiranje i oduzimanje signala x1 n i x2 n se definiu sa:

38

Diskretni signali

y n x1 n x2 n , n ,

(2.47)

dok je mnoenje signala lan po lan dato sa:

y n x1 n x2 n , n ,

(2.48)

slino kao i dijeljenje signala lan po lan, koje je od manjeg znaaja u obradi
signala od:
y n

x1 n

x2 n

, n .

39