ANAKKALE ONSEKZ MART

NVERSTES FEN BLMLER

ENSTTS
SOSYAL
BLMLER ENSTTS OM
FZK BLM
HENRY MOSELEY ANMA
ALITAYI (1915 - 2005)

Bu memleketin topraklar stnde kanlarn

dken kahramanlar, burada bir dost vatann
toprandasnz, huzur ve skun iinde
uyuyunuz. Sizler Mehmetiklerle yan yana
koyun koyunasnz. Uzak diyarlardan
evlatlarn harbe gnderen analar, gz
yalarnz dindiriniz, evlatlarnz bizim
barmzdadr, huzur iindedirler ve huzur
iinde rahat rahat uyuyacaklardr. Onlar bu
topraklarda canlarn verdikten sonra artk

BALIKESR NVERSTES
LANGMUIR-BLODGETT (LB) NCE
FLM
GRUBU

NANOTEKNOLOJDE SON GELMELER:

NANO ORGANK GAZ SENSRLER

Do. Dr. Rifat APAN

Konuma Ak emas
1. Teorik Blm
- evre ve doal gzellikler
- Gaz sensrleri
- LB ince film teknii
- Kullanlan deneysel teknikler
2. Deneysel Blm
- Organik buhar sensr lmleri
- H 2S sensr lmleri
- NO 2 sensr lmleri

BALIKESR NVERSTES
LANGMUIR-BLODGETT (LB) NCE FLM
GRUBU

DOAL GZELLKLER
VE EVRE

evre, bir organizmann varolduu ortam ya da koullar olarak tanmlam

ve yeryznde ilk canl balamtr.

nsanolu, bir yandan sanayilemenin getirdii refah ve kolaylklardan

yararlanrken, dier yandan da doal dengenin bozulmasna ve evrenin
kirlenmesine neden olmaktadr. evre kirliliinin nlenmesinde temel
ama, canl salnn ve evrenin korunmasdr.

Sanayileme devrimi sonucu olarak, insan daha nce zarar vermedii

evre dzenini bozmaya balam ve bu snrsz tehlikenin boyutunu 30-35
yl kadar nce fark edebilmitir.

Kalknma ve rahat bir hayat yaayabilmek her insann hakk olup, bunu
yaparken olumsuz etkilere sebep olmamak veya hi deilse meydana
gelebilecek evre sorunlarn en aza indirmek insanlarn kanlmaz
grevidir.

BALIKESR NVERSTES
LANGMUIR-BLODGETT (LB) NCE
FLM
GRUBU

Neden bu doal
gzellikler yok olmakta
ve evre kirlenmektedir?

Enerji retimi

Isnma

Sanayi

Trafik

evre kirliliinde enerji retimi, endstri, snma ve trafik gibi unsurlar

etkin rol oynamaktadr. nsann bu unsurlardan vazgemesi mmkn
deildir. Ancak planl nlem alarak evreye zarar veren madde miktarlar,
kontrol altna alnabilir.

Hava kirliliine neden olan kaynaklar:

Doal
Kaynaklar
-Volkan
faaliyetleri,
-Orman
yangnlar,
-Akarazideki
hayvanvebitki
llerinin
Organik
bozunmas

YapayKaynaklar

Dierkaynaklar

-plerinyanmas,
-Sabitkaynaklar
Kat,sv,gazyaktlarnnyaklmas -Kirlisuktleleri,
-naatfaaliyetleri
veyaherhangibirretimprosesi
(Enerjiretimivb)
-Hareketlikaynaklar
Kara,havavedeniztatlarnn
egzozlarndankaynaklanankirlilikler
olarakverilebilir.

Hava Kirliliinden En Fazla Etkilenen nsan Gruplar

1.Bebekler
2.Gelime dnemindeki ocuk ve genler
3.Hamile ve emzikli kadnlar
4.Kronik solunum rahatszlklar olanlar
5.Sigara kullananlar
6.Dk sosyoekonomik grupta bulunanlar
7.Sanayi ve endstri kurulularnda alanlar
8.Yal insanlar

evre ve insan salna zarar veren gazlardan bazlar:

Karbon oksitler: 100 ppmin zerindeki CO

Azot oksitler: Havada bulunan azot

insan lmlerine neden olmaktadr.

oksitleri N2O, NO ve NO2dir.

Grme ve iitme bozukluklar, kalp ve akcier

hastalklar, arpnt, zehirlenme, beyin
dokularnda tahribat, ba ars, halsizlik, koma,
solunum gl.

NO renksiz ve olduka zehirli bir gazdr.

NO2 ise hem renkli (krmz-kahverengi)
hem de zehirlidir.

PbxOx (Kurun bileikleri): Doku tahribat, alyuvar kanseri, kemik ilii kanseri, kanszlk,
bbrek hastalklar, ksa sreli dikkatsizlik, ba ve karn ars, sinir sisteminin bozulmas,
ok yksek dzeylerde sayklama, ate, koma ve lmler.

SOx (Kkrt trevleri), H2S (Hidrojen

slfr):
Nefes darl, kalp ve solunum sistemi
hastalklar, gz ve boaz yanmas ve
tahrii, ksrmeler, rahatsz edici pis
koku yaymas.
Asit yamurlar eklinde yeryzne
dndnde yapraklar zerinde lekeler
oluturmaktadr.
Eyalarda tahribat, renkte deime,
mukavemette azalma.

Hidrokarbonlar: benzen C6H6, toluen

C6H5CH3, etilbenzen C6H5C2H5 ve ksilen
C6H4(CH3)2:
Olduka zehirlidir. rnein 600 ppm lik toluen
bulunan bir ortamdaki insann yaama sresi 8
saattir.
uur bozukluu, fel, gz ve burunda ksa sreli
yanma, akcierde su toplayarak dem oluma,
karbonillerin insan vcudundaki proteinlere
balanmas sonucu bymenin durmas ve
kanser gibi hastalklara neden olurlar.

evreyi kirleten faktrlerin banda enerji

retimi, sanayi, snma, trafik vb. gibi
insann gnlk hayatnda vazgeemeyecei
unsurlar yer almaktadr.

nsann teknolojiyi kullanmas

ve
evreyi korumas mmkn
mdr?

evreyeverilenzararenaza
indirilmelidir.

evreye zarar veren gazlarn

detekte edilmesi, insan sal ve
evrenin korunmas asndan
olduka nemlidir. Zararl gazlar
tespit eden cihazlara gaz sensrleri (algalar) ad verilir.

Gaz sensr nedir?

Gaz lm cihazlar ana ksmdan
meydana gelirler. Sensr nitesi, elektronik
deerlendirme nitesi ve sesli ve/veya kl
uyar sistemidir.
Gaz sensrlerinin alma prensibi sensr
maddelerinin fiziksel ve kimyasal
zelliklerinden yararlanarak
gerekletirilmektedir. Genel olarak bunlar 1.
elektriksel 2. optik ve 3. kimyasal zellikleri
olmak zere snfta toplanr.

El tipi

Sanayi tipi

GAZ SENSRNDE ARANAN NTELKLER NELERDR?

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.

Kimyasal seicilik.
Geri dnml bir tepkiye sahip olmas.
Gaza kar tepkinin hzl ve kendini yenileme sresinin ksa olmas.
Yksek ayrclk gcne sahip olmas.
Uzun mrl olmas.
Canl salna zarar vermemesi ve zehirli olmamas.
Basit bir alma mekanizmasna sahip olmas.
Kolay tanabilir olmas.
retiminin basit ve maliyetinin dk olmas.
Deiik scaklk ortamlarna uygun olmas.
Sensre ait grltnn dk olmas.

GAZ SENSRNN BAZI KULLANIM ALANLARI

1. evre kirlilii lmleri ve tat emisyon lmlerinde

2. gvenlii ve alan personelin salnn korunmasnda (fabrikalarda,
iyerlerinde, laboratuvar, ev, iyeri, hastane vb.)
3. Gaz kaaklarnn tespit edilmesinde
4. Askeri amal (savalar esnasnda kimyasal ve zararl gazlardan korunmak iin)

Zararl gaz sensrleri zerine yaplan almalarn ou,

i) organik maddelerin kolay sentezlenmesi
ii) molekler yapsnn rahata kontrol edilebilmesi
iii) maliyetlerinin dk olmasndan dolay
bu maddeler zerine younlamtr.
Son yllardaki almalar, zararl gazlar detekte edecek
hassas ve ucuz gaz sensrlerin Langmuir-Blodgett (LB)
ince film teknii yardm ile organik molekllerden
retilebileceini gsterdi.

BALIKESR NVERSTES
LANGMUIR-BLODGETT (LB) NCE FLM
GRUBU

Langmuir-Blodgett nce
Film
Teknii ve Uygulama
Alanlar

Neden LB nce Filmleri?

Su-hava ara yzeyindeki organik molekllerin kat bir yzeye
transfer edilmesiyle, oluan ince filmlere LB filmleri denir.
Nanometre kalnlnda olup kalnlk rahata kontrol edilebilir.
Molekler mimarisi rahata kontrol edilebilen
Simetrik veya simetrik olmayan
retimleri basit ve maliyetleri dk
Fizik, Kimya, Biyoloji, Molekler Elektronik vb. gibi geni bir
yelpazede bir ok uygulama alanlarna sahip olmalar

LB Fil m M addeleri

organik
suyu seven "hydrophilic" grup (-OH, -CO 2 H, -NH 2 )
suyu sevmeyen "hydrophobic" grup (-(CH 2 )16 CH 2 )
dip ole momente sahiptirler.
rnek: s terik asit
CH 3
H2 C
CH 2
H2 C
CH 2
H2 C
CH 2
H2 C
CH 2

Hydrop hobic gru p

"k uyruk k s m"

H2 C
CH

H2 C
CH

H2 C
CH 2
H2 C
CH 2

Hydrop hilic gru p

C
OH

"k afa ksm"

Molekllerin Su Yzeyindeki Davranlar

Madde

zelti
Mikrolitre rnga

Bariyer

Bariyer
SU

Bariyer

Bariyer

Bariyer

Bariyer

Bariyer

Bariyer

Bariyer

Su yzeyi

Bariyer

LB nce Film retim Tekneleri

LB Kontrol nitesi
Bariyer Motoru

Mikro terazi

L B K on tro l ni te si

M ik rot er az i
B a ri ye r M o to ru

M ik rot er az i
B a riye r M o to ru

LB Film Transferi

Bariyer

Hava

Su

Kat Yzey

Kat Yzey

(a)

(b)

Bariyer

Tek katl LB ince film retimi, kat

yzeyin aadan yukar veya
yukardan aaya doru hareket
ettirilmesi ile yaplmaktadr.

ok katl organik LB ince film retimi drt farkl tiplidir ve tek katl ince
tabakann transferi ileminin tekrarlanmas yolu ile retilir.
M
o kU k
A
LY
a nEgRm u
g eI tOt NF iTl m
LaTtIl L
DiEr -PBOl o
Sd
IT
Y lPeEr i
O S i m e tr i k O l m ay an A L LB F i l mi
B Maddesi
A Maddesi

X-tipi

Y- t i p i

Z -tip i

Al / Al 2 O 3
Cam slayt

Langmuir-Blodgett nce Film Transferi

Uygulama Alanlar
Piroelektrik malzemeler, askeri, sanayi ve uzay aratrmalarnda
scaklk deiimine duyarl sensrler olarak, yaygn bir ekilde
kullanlmaktadr. Bunlardan bazlar u ekilde sralanabilir; termal
kameralar,gecegrntlemecihazlar,hrszveyangnalarmlar
gibi gvenlik sistemleridir. Bu tr sensrler LB film teknii yardm
iledahahassasvedahadkmaliyetileretilebilir.
evre kirliliinin llmesi ve nlenmesinde kullanlacak gaz
sensrleri LB film teknii yardm ile retilebilir.
Organik LB filmleri telekomnikasyon endstrisinde,
optik anahtar,

Elektronik sanayisinde
bask devre retimlerinde,
speriletkenlik almalarnda,
elektronik cihazlarda kapasitr olarak kullanlabilir.

BALIKESR NVERSTES
LANGMUIR-BLODGETT (LB) NCE FLM
GRUBU

Gaz Sensr almalarnda

Kullanlan Deneysel
Teknikler

YZEY PLAZMA RESONANSI (SPR)

LB ince filminin gaz

moleklleri ile
etkilemesi
(a) gaz moleklleri
ortamda yokken,
(b) gaz moleklleri
ortamda varken,
(c) gaz moleklleri
ortamdan
uzaklatrld
zamanki durum

Bu teknikte dalga boyuna karlk,

absorbsiyon iddeti lm yaplr.
0,4

Absorbsiyon iddeti

SPR, maddelerin optik zelliklerinin bulunmas, optik

sabitlerinin hesaplanmas konularnda kullanlan tekniklerden
birisidir. Son yllarda kimyasal ve biyolojik sensr maddelerinin
test edilmesinde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Maddelerin
eitli gazlarla etkilemesi esnasnda, deien optik zelliklerin
llmesi metoduna dayanmaktadr.

ULTRAVYOLE VE GRNR
BLGE MOLEKLER
ABSORPSYON
SPEKTROSKOPS

0,3

0,2

0,1

0
350

450

550

650

Dalga boyu, (nm)

Ortamda gaz varken (Gaz ortam)
Ortamda gaz yokken (Hava ortam)
Gaz ortam sonras hava varken (Hava ortam)

Kuartz Kristal Rezonatr (QCR) lm Sistemi

Kuartz, akustik dalga aygtlarnda yaygn olarak
kullanlan piezoelektrik malzemelerden birisidir.
Kuartz ucuz, kolay imal edilebilen, mikroelektronie
uygun, yksek duyarlla sahip, cevap sresi ksa bir
kristaldir.
LB filmlerinde rezonans frekans deiimi,
kuartz kristal zerine transfer edilen tabaka saysna
baldr.

750

Birgazsensrneaitkinetikalmas

ekil7.1:Gazsensreaitkinetikalmas

BALIKESR NVERSTES
LANGMUIR-BLODGETT (LB) NCE FLM
GRUBU

Deneysel Sonular

ArakhidikAsit (C20H40O2) H2S GAZ SENSR (TBTAK TBAG-1940 (100T047))

sotherm grafii

Alan azalmas grafii

ARAC tabanl LB gaz sensr
2,50E-03

Altn

2 tabaka

4 tabaka

6 tabaka

8 tabaka

Foto dedektr voltaj, (V)

2,00E-03

1,50E-03

1,00E-03

5,00E-04

0,00E+00
38

40

42

44
A

AFM fotoraf

SPR grafii

46

48

50

ArakhidikAsit (C20H40O2) H2S GAZ SENSR (TBTAK TBAG-1940 (100T047))

ARAC tabanl LB gaz sensr ve H2S gaz

ARAC tabanl LB gaz senr kinetik almas

0,0025

Altn+gazhcresi
4tabakaLBfilmH2Sgazortamnda

1,30E-03

4tabakaLBfilmhavaortamnda

Foto de de ktr volta j, (V )

Foto dedektr voltaj, (V)

0,002

0,0015

0,001

1,20E-03

1,10E-03

0,0005

0
38

40

42

44

46

48

50

1,00E-03

ARAC tabanl LB gaz sensrnn H2S gaz etkilemesi

Teorik yaklam

200

400

600
Zaman, (s)

800

1000

Kinetik almas

1200

NDANDON GAZ SENSR

3500
35

3000
2500

f, (H z)

-1

S urface pre s s ure

, ,(mN m)

30

25

20

2000
1500

15

1000

10

500

0
0

1,3-bis-(p-iminobenzoic acid)indane)

10

0
0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,2

1,4

15

20

25

30

35

Number of layers, N

1,6

Area per molecule, am , (nm )

4
314 nm

0,2

3,5

0,02
0,016

Absorbance

0,16
20 layer

2,5

Absorbance

Absorbance

2
1,5
382 nm
1

0,12

0,012
0,008
0,004
0
4

0,08

12

16

Number of layers

590 nm
15 layer

0,04

0,5

10 layer

0
250

300

350

400

450

500

550

600

650

700

750

Wave lenght, , (nm)

5 layer

250

300

350

400

450

500

550

600

650

700

750

Wave lenght, , (nm)

45

0,5
Benzene
Toluene
isoprophil alcohol
Ethyl alcohol

0,4

Characterization of a novel 1,3-bis-(piminobenzoic acid)indane LangmuirBlodgett film for organic vapour sensing

40
35
30

0,3

( f) %

Normalised frequency responce

800

25

R. apan, M. Evyapan, H. Naml, O.

Turhan, G. A. Stanciu

20

0,2

15

Journal of Nanoscience and

Nanotechnology, Vol: 5, No: 7, (2005)
1108-1112.

10

0,1

5
0

0
0

100

200

300

400
Time, t, (s)

500

600

700

800

Benzene

Ethyl alcohol

isopropyl
alcohol

toluene

800

40

ArakidikAsit (C20H40O2) Kloroform GAZ SENSR

6000

70
60

5000

50

4000

f, (H z)

Yzey gerilimi, (mN m-1)

ArakidikAsit

40
30

3000
2000

20
1000

10

0
10

20

30

40

50

10

15

20

nce tabaka says, N

Molekl bana den yzey Alan, (2)

1
Toluen

0,8

60

zopopil alkol

0,7

Etil alkol

0,6

Benzen

50

0,5

( f) %

Normalize edilmi frekans deeri

70

Kloroform

0,9

0,4
0,3

40
30
20

0,2

10

0,1
0
0

100

200

300

400

500

600

0
Kloroform

Etil alkol

Zaman, (s)

Organic vapor detection using arachidic acid Langmuir-Blodgett thin film

R. apan, Y. Akba, G. Yegl, M. Evyapan
ncelemede Sensors & Actuators B, (2005)

zopropil
alkol

toluen

benzen

25

Azotdioksit (NO2) GAZ SENSR

(TBTAK TBAG-1940 (100T047))
CAL-8/T-POR LB GAZ SENSR VE NO2

R1

R1

0,35
Azotdioksitgaz
lkhavaortam

0,3

OR2

OR2

0,25

OR2

OR2
OR2

R1 =

C(CH3)3

R2 =

CH2CO2H

OR2
R1

OR2

OR2

R1

Sonhavaortam

R1
Absorbance

R1

0,2
0,15
0,1
0,05

R1

0
350

R1

t-butyl calix[8]arene tetra asit

500

Dalga boyu , (nm)

650

800

R
CAL-8/-POR LB GAZ SENSR VE NO2
432nm

480nm

700nm

0,25

Absorpsiyon iddeti

750nm

0,3

0,2

0,15

0,1

O
0,05

R=

0
0

5,10,15,20-tetrakis(3,4-bis[2-ethylbutyloxyphenyl])21H,23H-porfirin

200

400

600
Zaman, (s)

800

1000

O Bizlere zgr bir lkede yaama frsat tanyan,

ulu nder Mustafa Kemal Atatrk ve silah
arkadalarna, anl bayramzn dalgalanmasn
salayan ve bu gzel yurdu bizlere hayatlar
pahasna emanet eden tm gazi ve ehitlerimize
gnlden teekkr eder, bu bayran ve
Cumhuriyetimizin devam iin her trl greve
hazr olduumuzu teyit ederiz.
O lkemiz topraklarnda Mehmetiklerimizle birlikte,
yan yana yatan deerli bilim adam Henry Moseley
ve dierler askerlerde lkemizin misafirleri olarak,
bu bar lkesinde sonsuza kadar rahat ve huzur
ierisinde uyuyacaklardr.