PEPTIDI

Peptidi su linearni lanci sastavljeni od amino

kiselina koje su meusobno povezane amidnom
vezom, koju nazivamo i peptidnom vezom.
O
H2N CH C OH
R1

H N CH COOH
H R2

O
H2N CH C N CH COOH
R1
H R2
peptidna veza

H2O

Dipeptidi: izgraeni od dvije amino kiseline.

Tripeptidi: 3 amino kiseline.
Oligopeptidi: 4-10 amino kiselina.
Polipeptidi: 11-50 amino kiselina
Proteini: iznad 50 amino kiselina.

U proteinima treba odrediti ne samo broj amino

kiselina nego i njihovu vrstu i redosljed.

O
O
H2N CH C N CH C NH CH COOH
H
CH3
H CH 2OH
N-terminalna

C-terminalna
Ala-Ser-Gly

STRUKTURA PROTEINA
PRIMARNA: slijed (sekvencija) amino kiselina.
SEKUNDARNA: prostorna graa proteinskog
lanca (-uzvojnica ili -naborana ploa).
TERCIJARNA: prostorni razmjetaj svih atoma u
molekuli.
KVARTERNA: vie peptidnih lanaca povezano u
jednu molekulu.

serin

tirozin

lizin

asparaginska kiselina

fenilalanin

leucin

KLASIFIKACIJA PROTEINA
Proteini se mogu svrstati u dvije skupine:
jednostavni proteini i konjugirani proteini.
JEDNOSTAVNI PROTEINI: sastavljeni su
samo od amino kiselina povezanih
peptidnim vezama.
KONJUGIRANI PROTEINI: osim amino
kiselina sadre i neproteinski dio -prostetska
(prostetika) skupina.

 FIBRILNI (VLAKNASTI) PROTEINI strukturni proteini, netopljivi u vodi, osim u jakim

kiselinama i luinama: keratin (iz kose, noktiju,
koe, vune), kolagen (iz tetiva), fibroin (iz svile) i
miozin (iz miia).
GLOBULARNI PROTEINI (oblika kugle)kompleksnije strukture, topljivi u vodi i osjetljivi
na promjenu temperature. Enzimi, antitijela,
hemoglobin, albumin.

 Konjugirani proteini su npr. enzimi, nukleoproteini i hemoglobin.

Hemoglobin prenosi kisik u krvi i sastoji se od
globina (4 polipeptida) i etiri hema (prostetike
skupine).
Jedna molekula hemoglobina moe transportirati 4
molekule kisika.

O=O CH
3

H2C=HC
H3C

CH2CH2COOH
N

Fe(II)
N
N

CH2CH2COOH

H2C=HC
H3C

CH3

HN

HN

CH2
CH

C O

O
C

O
CH
R

NH

CH
R

NH2 +

C
O

O
C

O
CH

NH

CH

N C

karbamat

O
HO C OH
O
H2N C OH

O
HO C O

O
O C O

karbaminska kiselina

O
H2N C NH2

karbamid, urea, mokraevina

NH
H2N C NH2

gvanidin (iminourea)

O
O

NH3 + CO2

O
O
H2N C O P O
O

O
H2N C NH2
ciklus uree
ornitinski ciklus

ATP

ADP

H
N H HOOC
O C
N H HOOC
H

O
CH 2

-2H 2O

N
O
N
O
barbiturna
kiselina

O C

NH2

NH2

NH2
H
NH

-NH3

O C
NH2
O
C
HN
C
O

O C
NH
O C
NH2
biuret

2H
O
N C
Cu
NH 2Na+
N C
N
H O
H
H
N

Cu2+
NaOH

KEMIJSKA SVOJSTVA
PROTEINA
Proteini su amfoternog karaktera - mogu reagirati
kao kiseline i baze ovisno o sadraju pojedinih
amino kiselina.
Imaju karakteristinu izoelektrinu toku,
pokazuju optiku aktivnost.

 Denaturacija proteina, promjena sekundarne,

tercijarne i kvarterne strukture, moe nastupiti
zbog promjene pH, zagrijavanjem, djelovanjem
organskih otapala, tekih metala ili radijacijom.
Denaturirani proteini gube bioloku aktivnost.
Denaturacija moe biti reverzibilna ili
ireverzibilna.

ENZIMI
Enzimi su proteini koji imaju ulogu katalizatora u
reakcijama koje se odvijaju u ivoj stanici.
Oni su bioloki katalizatori.
Jedna stanica moe sadravati i tisuu razliitih
enzima.
Svaki enzim kontrolira jednu kemijsku reakciju, a
kako se u naem organizmu deava veliki broj
kemijskih reakcija potreban je i veliki broj enzima.

bez enzima

s enzimom

A
E1

B
E2

 Enzimi su bioloki aktivni samo pri optimalnoj

temperaturi (najee 3060 oC) i pri optimalnom
pH, koji je karakteristian za pojedine enzime.
Mnogi enzimi nisu aktivni bez prisutnosti
metalnih iona ili malih organskih molekula, koje
nazivamo koenzimi.
Mnogi su koenzimi u uskoj vezi s vitaminima.

KOENZIMI
Neki enzimi osim proteinskog dijela sadre i male
(!) organske molekule koje su neophodne za
njihovu aktivnost. Te molekule nazivaju se
koenzimi.
Koenzimi su kompleksne molekule koje sadre
katalitiku funkcionalnu skupinu i najee
fosfatnu i/ili nukleotidnu jedinicu.

NH2
N

NH2
+
N

O
CH2
OH HO

O P
O-

O
O

P O
O-

CH2
O

O
HO

OH

NIKOTINAMID-ADENIN-DINUKLEOTID (NAD+)

N
N

NH2
N

NH2
+
N

O
CH2
OH HO

O P
O-

O
O

P O
O-

CH2

N
N

O
HO
NUKLEOZID

DIFOSFAT

OH
NUKLEOZID

DINUKLEOTID

NIKOTINAMID-ADENIN-DINUKLEOTID (NAD+)

H
NH2

H + 2e

NH2

+
N

NAD+

NADH

CH3CH2OH + NAD+

enzim

CH3

O
C H + NADH + H+

NH2

HN
O

N
H H H
N

CH2

C C C CH2
OH OH OH

O
O P
O-

O
O

P O
O-

CH2
O

HO
H3C

CH3
FLAVIN-ADENIN-DINUKLEOTID (FAD)
RIBOFLAVIN ( VITAMIN B2)

OH

N
N

NH2
N
O
CH2 O

H3C

CH3

HO

O-

O
O

P O
O-

CH2
O

C O
-

NH
CH2
CH2

OH
O

O-

O
C NH

CH2

CH2

SH

KOENZIM A
PANTOTENSKA KISELINA (B VITAMIN)

N
N

NUKLEINSKE KISELINE
Nukleinske kiseline su linearne, nerazgranate,
makromolekule sastavljene od velikog broja
nukleotida.
One su polinukleotidi i biopolimeri.
Nukleinske kiseline su nositelji genetskih
(genskih) informacija odnosno nasljednih
svojstava.
One upravljaju biosintezom proteina, koji zatim
upravljaju svim funkcijama stanica.

 Nukleotidi su sastavljeni od heterociklike baze,

eera i fosforne kiseline.
Baze mogu biti pirimidinske ili purinske.
eeri su riboza ili 2-deoksiriboza.
Baza i eer tvore nukleozid.
Nukleozidi su meusobno povezani
fosfodiesterskim vezama.
DNA - deoksiribonukleinska kiselina
RNA - ribonukleinska kiselina

Pirimidin
NH2
O

N
H

NH

NH

Citozin
(DNA + RNA)

N
H

Timin
(DNA)

N
H

Uracil
(RNA)

N
H

Purin
NH2

HN

Adenin

N
H

H2N

Gvanin

N
H

CHO

CHO

OH

OH

OH

OH

OH

CH2OH
D-Riboza

CH2OH

(u RNA)

2-Deoksi-D-riboza
(u DNA)

OH
CH2OH
O
H
H

OH
CH2OH
O
H
H

H
OH

OH

-D-Ribofuranoza

H
OH

-D-2-Deoksiribofuranoza

NUKLEOZIDI
O
NH2
4

HN 3
2

1
N

5
6

N
1

N
7

2
3
N

9
N

CH2OH
O
H
4 H
H

OH

H
2
OH

Uridin

N-glikozidna veza
1

CH2OH
O
H
H
H

H
OH

OH

Adenozin

NUKLEOTIDI
O
CH3
HN

HO

OCH2
O
H

OH

H
H

H
OH

Timidin-5-monofosfat

HO CH2 B
O
O H
O P O CH2 B
O
O

O
O P O CH2 B
O
O
OH

H
N H

N
N

CH3

H N

N
O

(A) (T)

N
N

H
H N

N H

N
N

N
N H
H

(G) (C)

VITAMINI
Vitamini su organske molekule koje su potrebne u
malim koliinama u prehrani viih ivotinja i ljudi.
Vitamin = vita + amin
Biljke i primitivni organizmi mogu sintetizirati sve
potrebne tvari pa i vitamine.
Nai ih organizmi ne mogu sintetizirati pa ih
moramo unositi s hranom.
Neki vitamini ili njihovi derivati slue kao
koenzimi.

Vitamini se dijele prema topljivosti u dvije skupine:

- vitamini topljivi u mastima (lipidima)
- vitamini topljivi u vodi
- avitaminoza apsolutni nedostatak vitamina
- hipovitaminoza djelomini nedostatak vitamina
- hipervitaminoza predoziranje vitamini topljivi u
mastima: A i D.

Vitamini topljivi u mastima:

- derivati su djelomino cikliziranih izoprenoidnih
polimera (A, E i K).
- derivati sterola (D).

Aktivnost:
- potiu propusnost ili sudjeluju u prijenosu kroz membrane
stanica, oksidacijsko-redukcijsko djelovanje (A, E i K),
koenzimi ili aktivatori enzima (A, D i K) ili inhibitori
enzima (E).

Vitamini topljivi u vodi po svojoj su strukturi:

- derivati ugljikohidrata (C)
- derivati piridina, purina i pirimidina (B1, B2, B6,
nikotinska kiselina, folna kiselina)
- kompleksni porfirin-nukleotidi (B12)
- kiseline (amino ili karboksilne)-(biotin, pantotenska)

 Uloga:
- aktivacija enzima
- djelovanje u sklopu koenzima (B1, B6, B12, nikotinska
kiselina, biotin...)
- redoks djelovanje u enzimskim reakcijama (B2, B12, C, folna
kiselina, nikotinska koselina)
- sinteza nukleinskih kiselina (B12, C, biotin)
- mogui spojevi nuni u funkciji mitohondrija (B2, C,
nikotinska kiselina)

PODJELA VITAMINA
Vitamine dijelimo u dvije skupine:
vitamini topljivi u vodi (B i C)
vitamini topljivi u mastima (A, D, E i K)

HO
HO

H
C CH OH
2

H3C CH3

CH3
OH

O
HO

CH3

CH3