2.

MKROORGANZMALARIN KONTROLNN NEM VE STERLZASYON

Bir lkenin insanlarnn salk durumunu, byk lde o lkenin mikrobial topluluklarnn
etkili bir ekilde kontrol edebilmeleri ile tayin edilir. Bu kontroln gerekli ilemleri ok
spesifik olabilecei gibi ok genelde olabilir.
Gnlk ilemler rnein, suyun saflatrlmas, stn pastrizasyonu, besinlerin korunmas
v.b. ilemler mikrobial topluluklarn kontroln gerektirir. Halk sal asndan dnrsek
nemli olan sadece rn korumak deil, toplumun salnn da korunmasdr. Ayn
zamanda ekonomik olarak da, baz mikroorganizmalar zararl olduklarndan kontrol altna
alnmalar gerekir.
Mikrobiyal Kontroln nemi
Bir mikroorganizmann tehisi ancak saf kltr halinde retilmesi ile mmkndr. Bu da,
besiyeri ve dier malzemeler ile aseptik koullarda almak, dier mikroorganizmalarn
karmasn nlemekle olur. Steril bir ortam veya malzeme hibir canl varlk ihtiva etmez. Bu
amala sterilizasyon ilemi: mikrobiyoloji laboratuar tekniinin temel talarndan birisidir.
Uygun bir sterilizasyon yapmadan mikrobiyolojik almalar yaplamaz.
Mikroorganizma kontroln gerektiren temel sebepler yle zetlenebilir.
1. Enfeksiyon hastalklarnn bulamasn nlemek.
2. stenmeyen mikroorganizmalarn oalmasn ve evreye yaylmasn nlemek.
3. Mikroorganizmalarn saf kltrlerini elde etmek.
4. Mikroorganizmalarca materyallerin rme ve bozulmalarm engellemek.
Sterilizasyon
Canl organizmalarn tmnn kendine has bir yaama ekli vardr, doadaki en kk
canllar grubunu oluturan mikroorganizmalar, hayatlarn srdrebilmeleri iin baz canllarn
yok olmalarna sebep olurlar. Bundan dolay sterilizasyon mikroorganizmalarn vejetatif ve
spor ekillerinin ldrlmesi olaydr. Dier bir ifadeyle, mikrobial yaamn tm formlarnn
yok edilmesidir.
Dezenfeksiyon ise bir ortamdaki patojen mikroorganizmalar ldrmek iin yaplan ileme
denir. Dezenfeksiyon esnasnda dier zararsz mikroorganizmalarda lebilir.
Fakat bu ilemin gayesi, hastalk yapc mikroorganizmalarn zararsz hale getirilmesidir.
Dezenfeksiyon iin kullanlan maddelere "dezenfektan madde" ad verilir.

Mikroorganizmalar ldrebilen veya remelerini durdurabilen maddelere "antiseptik" denir.

Bakteriosid,

mikrobiyosid,

bakteriosidal,

mikrobiyosidal,

antibakterial,

antimikrobial

terimlerinin hepsi aa yukar ayn anlam tayp, mikrop ldrc anlamna gelmektedir.
Bakteriostatik, mikrobistatik terimleri ise mikroorganizmalarn remelerini durdurucu etki
anlamnda kullanlmaktadr. Bundan baka fungusid, virsid, sporosid terimleri de sras ile
funguslar, virslar ve sporlar zerine ldrc etkiye sahip anlamna gelmektedirler.
Mikroorganizmalarn eitli etkenlere kar direnlerine "rezistans", hassasiyetlerine de
"dispozisyon denir.
Sterilizasyon eitleri
Mikroorganizmalarn kontrol altna alnmasnn eitli ekilleri vardr. Bu yntemler; sterilize
edilecek malzemenin farkllklarndan, kullanlan fiziksel etkenlerden ve kimyasal
maddelerden kaynaklanmaktadr. Ayrca kontrol altna alnacak mikroorganizma trlerinin
says, cinsi ve bulunduu ortamlar bu eitlilii arttrmaktadr.
Sterilize edilen eyann mikroplar ile tekrar kirlenmemesi iin, d ortamla ilgisinin kesilmesi
gerekir. Steril eya ak kalrsa, havadan gelen tozlarn zerindeki bakterilerle tekrar
kontamine olur.
Tp, balon gibi cam eyalarn az sterilize, ileminden nce pamuklanr. Bu ilemde
kullanlan pamuk uzun elyaftan ve tozlu olmamaldr.Bunun iin ya alnm pamuk
kullanlr.
Pipetlerin az ksm pamuklanr ve birer birer ya da birka bir arada katlara sarlarak
sterilize edilebilir. Genellikle pipetler, cam ya da madenden yaplm silindir eklindeki
kutulara konur ve kutularn az pamuk veya madeni bir kapakla kapatlarak sterilize edilir.
Sterilizasyon ilemi, genel olarak fiziksel ve kimyasal olmak zere iki yolla yaplr.
Fiziksel Yntemler
Fiziksel yntemlerle yaplan sterilizasyon ilemini genelde grup altnda toplamak
mmkndr. Bunlar:
1. Is ile
2. yonize eden nlarla,
3. Mekanik olarak yaplan sterilizasyon.

1. Is ile Sterilizasyon
Yaplmas kolay ve ucuz olduundan ve iyi sonu verdiinden sterilizasyonda en ok s
kullanlr. Yalnz sterilize edilecek malzemenin sya dayankl olmas lazmdr. Bu husus
daima gz nnde bulundurulmaldr.
Sterilizasyon ileminde s, kuru ve nemli olmak zere iki ekilde kullanlr.
A- Kuru Is le Sterilizasyon
a. Kzl dereceye kadar stma ve yakma: Daha ok aleve tutulduunda bozulmayan ine,
ze ve benzeri madeni aletlerin, steril edilmesinde kullanlr. ze ve ineler saplarndan
kalem gibi aleve 45 C ayla, ya alevin dip ksmnn ortasna tutularak, ya da alevin zerinde
biraz uzak konumda tutarak nce zerindeki organik maddelerin yavaa yanarak
karbonlamas salanr. Daha sonra alevin snn en youn olduu u ksmnn ortasna
daldrlarak, kzl dereceye gelinceye kadar stlr. Bu tr aletler souduktan sonra kullanlr.
ze ve ine aniden alevin ierisine daldrlacak olursa, zerlerindeki organik maddeler
yksek snn etkisiyle genileyerek patlarlar ve evreye srarlar. Bu srayan materyal
iersindeki mikroorganizmalar canl kalabilirler. Bu da evrenin mikroorganizmalarla
kontaminasyonuna neden olur.
b. Alevden Geirme: Balon, eden v.b. ile metal gerelerin d yzeyleri alevden geirilerek
steril edilebilir. Ayrca steril tplerin azlar, her a ve kapat srasnda alevden geirilerek
sterilizesinin bozulmas nlenir.
Sterilizasyon amac ile pipet ularnn alevden geirilmesi ularnn krlmasna neden
olacandan, doru bir yntem deildir.
c. Kuru Scak Hava Frn (Pasteur Frn): Kuru scak hava ile sterilizasyonda zel
yaplm frnlar kullanlr. Cam, balon, petri kutusu, pipet ve cam ieler gibi cam eyann
sterilizasyonu iin en uygun yntemdir. Bu yolla sterilizasyon 180 C' de 1 saat veya 160C'
de 2-2.5 saat frn altrmak suretiyle yaplr.
B- Nemli Is le Sterilizasyon
Bu yntemle kuru s ile steril edilemeyen, malzemeler steril edilmektedir.

1. Scak Su le Sterilizasyon
a. Kaynatma :100 C'de 5-10 dakika kaynatmakla bakterilerin vejetatif ekilleri ve baz
bakterilerin spor ekilleri lrler. Tam gvenli bir yntem olmamakla birlikte, ok nemli
olmayan ilemlerde yeterli sterilizasyon salayabilmektedir. Genellikle cam eya, pens,
makas v.b. gerelerin kaynatlarak sterilize edilmesinde uygulanr.
b. Tindalizasyon: Yksek scaklk derecelerinde bozulan maddeler iin kullanlan bir
metoddur. Bu metodla, birka gn arka arkaya 56-100C scaklkla stmakla sterilizasyon
ilemi yaplr. Istma sresi gnde bir saat olmak zere en az gndr. Baz sporlu bakteriler
iin sekiz gndr. ok az kirli zeltiler iin iyi sonu verir. Benmari denilen aletlerde yaplr.
2. Buharl Is le Sterilizasyon
iyi bir sterilizasyon iin, su buhar scak havadan daha elverilidir. nk buharn ldrc
etkisi daha fazladr ve eyay daha abuk str. Ayrca su buharn pamuk , yn , kuma, kat
ve dier kirli maddelere nfusu daha kolaydr.
a. Basnl
b. Basnsz
c. Akm halindeki buharla sterilizasyon
a. Basnl buharla sterilizasyon: Bu yntem, zellikle besiyerleri ve zeltiler iin ok
uygundur. Ortam yeteri kadar buharl olduundan, snma esnasnda sterilize edilecek
svlardan buharlama ile su kayb da olmaz. Buharla sterilizasyon iin en ok kullanlan alet
otoklavdr. Otoklavla sterilizasyon ilemi iin 120 0C'de 1 atmosfer basn altnda, 15-45
dakika yeterlidir.
b. Basnsz buhar ile sterilizasyon: 100 C sda buharla doymu bir ortamda, basn
olmakszn 30' dakika tutularak yaplan sterilizasyondur. Bu ama iin Koch kazan veya
basnsz alan otoklav kullanlr.
c. Akm halindeki buharla sterilizasyon: Bu ileme Ultra High Temperature ( UHT )
sterilizasyonu ad verilir. zellikle st sterilizasyonunda kullanlr. St, buhar ile 135-150C
ye kadar stlm levhalara 1-4 saniye sreyle pskrtlr. Daha sonra vakum bulunan
soutma tanklarna pskrtlerek hzla 22 C ye kadar soutulur.

Pastrizasyon:
St, krema, meyve sular gibi maddelerdeki btn mikroorganizmalar tahrip etmeyip sadece
patojen mikroorganizmalar ldren, en ok gda endstrisinde kullanlan bir yntemdir.
Deiik ekillerde uygulanr. Dk sda uzun sre (60-65 C de 30 dakika) veya yksek
sda ksa sre (72C' de 30-40" sn.) tutulduktan sonra en ksa zamanda snn 10C' ye
drlmesiyle gerekletirilir. Ancak, bu slara dayankl birok mikroorganizmalar
(termofller) ve sporlar vardr. Bundan dolay zel ilemler uygulanmam pastrize stlerin
buzdolabnda tutulmas ve 48 saat iinde tketilmesi gerekir. Aksi halde patojen olmayan
mikroorganizmalar

stte

oalarak

bozulmasna

neden

olurlar.

Ayrca

baz

mikroorganizmalarn buzdolab koullarnda da reyebildii unutulmamaldr.

II. yonize Eden Ilarla Sterilizasyon
Suyun ve mikrobiyolojide kullanlan baz maddelerin sterilizasyonu iin, iyonize eden
nlarn etkisinden faydalanlr. Genellikle iyonize eden nlarla sterilizasyon ilemi
mikroplarn haricinde ortama da etkilidir. Dolaysyla kullanl da snrldr, iyonize eden
nlar iki gruba ayrlr:
a. Elektromanyetik nlar
b. Partikler nlar
c. Ultrasonik vibrasyonlar (titreimler)
a. Elektromanyetik nlar
1. Ultraviole nlar
2. X nlar
3. Gamma nlan
b. Partikler nlar
1. Beta (katod ) nlar
III. Mekanik Olarak Yaplan Sterilizasyon
Yksek sya dayanksz eitli svlar steril etmek amacyla kullanlr. Bu yntem sv bir
ortamda bulunan mikroorganizmalarn eitli flitrelerden geirilerek tutulmas ve szntye
gemesinin engellenmesi esasna dayanr. Szme ileminde kullanlan aletlere flitre veya
szge denir. Bu filtreler, filtrenin cinsine gre snflandrlabilir. Bunlar;

1. Diatom topra filtreler

2. Porselen filtreler
3. Astbest szgeli filtreler
4. Cam tozu filtreler
5. Kollodyum zarh filtreler
KMYASAL YNTEMLER
eitli kimyasal maddeler kullanlarak gerekletirilir. Daha ok patojen mikroorganizmalarn
kontrol altna alnmas iin yaplan bir ilemdir.

Sterilizasyonda kullanlan balca kimyasal maddeler;

Asitler,
Alkaliler,
Halojenler,
Ar metaller,
Kuarter amonyum bileikleri,
Fenolik bileikler,
Aldehitler,
Ketonlar,
Alkoller,
Aminler
Peroksitlerdir.