Internet I Informacione Tehnologije

Seminarski rad:
Rad u mrenom okruenju

Predmetni nastavnik:
Prof.Goran Radi

Student:
Munir H. Sarkar

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Tabela sadraja:
UVOD........................................................................................................................... 3
POVEZIVANJE RAUNARA............................................................................................... 4

Vii mreni protokoli i Ethernet adresa............................................................................................4

Dodjeljivanje Ethernet adrese ..........................................................................................................4
Strukturno kabliranje........................................................................................................................4
Mreni standardi...............................................................................................................................5
Standardni I/O prikljuci ..................................................................................................................5
WINDOWS 98 spajanje dva PC raunara.....................................................................................6
Direct Cable Connection (DCC) ......................................................................................................6
Dial Up Networking (DUN)..........................................................................................................8
KOMPJUTERSKE MREE.................................................................................................. 9

Vrste kompjuterskih mrea ..............................................................................................................9

LOKALNE MREE ......................................................................................................... 11

Definicija LAN (Local Area Networks) mrea..............................................................................11

Mrena radna stanica......................................................................................................................11
Mreni posluitelj diskova (discserver) .........................................................................................11
Posluitelj datoteka (file server).....................................................................................................11
Mreni posluitelji ispisa (print server) .........................................................................................12
irokopojasni (broadband) koaksijalni kablovi..............................................................................12
Mreni standardi i protokoli...........................................................................................................14
Standard CCITT X.25 ....................................................................................................................15
Tabela slika:

Slika 1: Strukturno kabliranje ..............................................................................................................5

Slika 2:Direktno povezivanje 2 racunara .............................................................................................6
Slika 3:Direktno povezivanje racunara (Shema)..................................................................................7
Slika 4:DialUp Network Prozor ...........................................................................................................8
Slika 5: Kombinacija Centralizovanog i Distributovnog Umrezavanja...............................................9
Slika 6: Paricni kabal..........................................................................................................................12
Slika 7: Koaksijalni kabl ....................................................................................................................13
Slika 8: Opticki kabl...........................................................................................................................13
Slika 9:Primer Wirell Mreze ..............................................................................................................13
Slika 10:Primer Mrene Topografije..................................................................................................14
Slika 11: Internet ................................................................................................................................16

2/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

UVOD
Umreavanje raunara poprima sve vie maha u celom svetu pa tako i kod nas. Brzine
komunikacije dananje mrene opreme namenjene lokalnim raunarskim mreama penju se sa
standardnih 10Mbps na brzih 100Mbps, a ve su primenjeni standardi i na raspolaganju su i
prvi ureaji koji rade na brzinama od fantastinih 1Gbps .
Povezivanje raunara unutar organizacije postalo je svakodnevnica i u naim
prilikama. Mrea povezuje ureaje za obradu podataka i komunikacijske ureaje, bilo na
meudravnom planu, unutar pojedine zemlje, grada, u industrijskom postrojenju, poslovnim
zgradama preduzea ili u malom uredu . Takvim povezivanjem nastao je i Internet mrea
svih mrea .
Ethernet (danas najee koritena mrea) je izumljen u Xerox Palo Alto Research
Center u 70-im godinama. Izumio ga je dr. Robert M. Metcalfe sa ciljem da podri rad ureda
budunosti, a to je ukljuivalo i izradu jedne od prvih osobnih radnih stranica Xerox Alto.
Prvi Ethernet sistem radio je na otprilike 3Mbps i bio je poznat kao pokusni Ethernet.
Formalne specifikacije za Ethernet je 80-tih objavio konzorcij DEC Intel Xerox DIX.
Ovaj pokuaj ukljuio je pokusni Ethernet u otvoreni , produktivni i kvalitetni sistem koji radi
na brzini 10Mbps.
Ethernet standard je prvi put objavljen 1985. s formalnim nazivom IEEE 802.3
Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection (CSMA/CD) Access Method and Physical
Layer Specifications to bi otprilike znailo viestruki pristup proverom nositelja signala
metodom pristupa detekcije sukoba.
Ethernet sistem se sastoji od tri osnovna elementa:
1. fizikog medija korienog za prenos signala izmeu raunara.
2. skupa pravila za kontrolu pristupa mediju ugraenih u svako Ethernet suelje , a koja
doputaju skupini raunara pravilnu raspodjelu pristupa dijeljenom Ethernet kanalu.
3. Ethernet paketa koji se sastoji od standardiziranog skupa bitova iskoritenih za
prenos podataka.
Svaki raunar opremljen Ethernetom radi nezavisno od svih drugih stanica u mrei: ne
postoji centralni nadglednik sistema. Sve stranice prikljuene na Ethernet spojene su pomou
zajednikog signalnog sistema koji nazivamo medij. Ethernet signali alju se serijski, bit po bit,
preko medija do svake prikljuene stranice. Da bi poslala podatke, svaka stranica najpre
proverava medij, a kad ustanovi da je slobodan, alje podatke u obliku Ethernet okvira ili
paketa.

3/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

POVEZIVANJE RAUNARA
Vii mreni protokoli i Ethernet adresa
Raunari prikljueni na Ethernet sistem mogu slati podatke za aplikacije jedno
drugome koristei vie softverske protokole, kao to je npr: TCP/IP protokol (protokol na
kojem je izgraen Internet). Vii protokoli imaju vlastiti sistem adresiranja, kao to je 32-bitna
adresa koritena u tekuoj inaici IP protokola .
IP zasnovani mreni softver vieg nivoa u nekom raunaru brine samo o svojoj IP
adresi i moe itati 48-bitnu Ethernet adresu svojeg mrenog suelja, a ne zna koje su
Ethernet adrese drugih mrenih stanica.
Dodjeljivanje Ethernet adrese
Srce Ethernet sistema je Ethernet paket koji se koristi za slanje podataka izmeu
raunara. Paket se sastoji od skupine bitova organiziranih u nekoliko polja. U ova polja spadaju
adresno polje, pole podataka promjenljive duine (od 46 do 1500 byta podataka) i polje za
provjeru greke u kojem se provjerava integritet bitova u paketu, kako bi se utvrdilo je li paket
stigao netaknut.
Prva dva polja u paketu sastoje se od 48-bitne adrese, nazvane izvorina i odredina
adresa. IEEE organizacija kontrolira dodjelu ovih adresa tako to nadgleda jedan njezin dio.
IEEE to ini tako da dodjeljuje 24-bitnu oznaku nazvanu OUI (Organizationally Unique
Identifiers) svakoj organizaciji odnosno poduzeu koje eli proizvoditi Ethernet opremu .
Organizacije cikliki stvaraju 48-bitnu adresu tako da dodijeljeni OUI koriste kao prva
24 bita adrese. Ova adresa je poznata kao fizika adresa, hardverska adresa ili MAC adresa
Ethernet ureaja .
Adresa je jedinstvena za svaki proizvedeni Ethernet ureaj i upisuje se u sam ureaj
prilikom proizvodnje, to znatno pojednostavljuje podeavanje i rad u mrei. Kako se koji
Ethernet paket alje po mediju, sve Ethernet stranice gledaju u prvo 48-bitno polje paketa,
koje sadri odredinu ili ciljnu adresu paketa . Stanice usporeuju ovu adresu s vlastitom
adresom. Stanica s istom adresom koja je sadrana u odredinoj adresi paketa proitat e cijeli
paket i isporuiti ga mrenom softveru koji radi na tom raunaru. Sve ostale stanice prestat e
itati paket kad otkriju da se njihova adresa razlikuje od odredine adrese paketa.
Grupna adresa (multicast) dozvoljava da skupina stanica primi isti paket. Mreni
softver moe postaviti Ethernet stanicu da oekuje posebnu vrstu grupne adrese. Na taj nain
mogue je podesiti skupinu stanica kao posebnu skupinu i dodijeliti joj zajedniku grupnu
adresu. Jedan paket poslan na takvu grupnu adresu primi e sve stanice u toj skupini.
Specijalni sluaj grupne adrese je broadcast adresa koja je 48-bitna adresa
sastavljena od samih jedinica. Sve Ethernet stanice koje prime paket s ovakvom adresom
proitat e cijeli paket i isporuiti ga mrenom softveru u raunaru.
Strukturno kabliranje
Prilino vana prekretnica u mrenoj tehnologiji posljednjih godina svakako je i
primjena tehnologije strukturirano oienih sistema. Prethodno koritena u telekomunikacijskoj
industriji, vrlo je uspjeno prenesena u LAN primjenu nakon to je u LAN tehnologiji zapoela
primjena kabla s uvijenim paricama.

4/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Slika 1: Strukturno kabliranje

Od vrsta oienja uobiajeno slijedi zvjezdasti raspored, s mnogo paricakoje se
zvjezdasto ire od centralne spojne kutije. Glavne komponente oienja neke zgrade su: zidna
(podna) utinica, horizontalni razvod kabla, katni komunikacijski ormari i prolazne kutije,
vertikalni razvod i glavni razvodni ormar zgrade.
Mreni standardi
U standardizaciju lokalnih raunarskih mrea uloen je ogroman napor tijekom
posljednjih 15-ak godina, naroito na donjoj i srednjoj razini OSI (Open System
Interconnection) mrenog modela. Model se sastoji od sedam razina koje meusobno
razmjenjuju podatke mrene pakete. Ethernet standard evoluirao je dugi niz godina
pokrivajui nove medije (tanki koaksijalni kabal, parini kabal , svjetlovodni kabal) i brzine
(10Mbps, 100Mbps Fast Ethernet) . U sluaju koritenja kabla s uvijenim paricama mogue je
meusobno povezati dva raunara upotrebe koncentratora. Potrebno je napraviti posebni kabal
u kojem se parice za slanje (TD) na jednoj strani kabla spajaju na parice za primanje podataka
(RD) na drugom kraju kabla i obrnuto. No, elimo li u takvu mreu dodati i tree raunalo, u
tom sluaju se mora nabaviti i koncentrator (hub).
Standardni I/O prikljuci
U nedostatku sredstava za mreni hardver, domiljati programeri dosjetili su se kako
razmjenjivati podatke izmeu dva raunara preko njegovih standardnih prikljuaka. Zato su,
naravno, koriteni komunikacijski prikljuak (COM1: ili COM2:), ali i paralelni prikljuak
(LPT1:) obino koriten za prikljuak pisaa . Za serijsku komunikaciju i kontroluprikljuka
zaduen je UART (Universal Asynchronous Receiver/Transmitter) ip, visokointegrirani krug
koji sadri sve potrebne elementeza softversko programiranje potrebno za potpunu kontrolu
serijskog prikljuka PC raunara .
UART ip alje i prima podatke preko prikljuka , pretvara bajte u serijske bitove i
obrnuto, generira start i stop (kontrolne) bitove ispred i iza svakog poslanog znaka. Danas
najee koriteni UART je16450, dok je donedavno to bio 8250. To su jednobajtni FIFO
(FirstIn, FirstOut) spremnici , a brzina prenosa podataka je prilino spora .

5/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Na viim brzinama mogu se koristiti UART ipovi sa spremnicima (buffered UART) kao
to je npr. 16550 danas najee ugraivani UART u PC raunarima . Oni imaju 16 bajtni
spremnik , pa sistemski procesor mora obraditi pristiue podatke nakon svakog 16. bajta , to
znaajno rastereuje rad procesora prilikom serijske komunikacije .
U kontekstu raunara paralelno znai istodobnu obradu vie od jednog dogaaja.
Obino je u kontrastu sa serijskim, to znai obradu samo jednog dogaaja u jedinici vremena.
Kod paralelnog prijenosa podataka moe se govoriti o vremenskoj i prostornoj podjeli
prijenosa podataka. Vrijeme odvaja prijenos svakog pojedinog bita, a prostor (viestruke linije
ili putevi) moe biti iskoriten za istodobni (paralelni) prijenos vie bitova nekog podatka.
EPP/ECP (Enhanced Parallel Port/Enhanced Capability Port) je paralelni prikljuak s
posebnim mogunostima kojim uobiajeno kompjuter komunicira sa svojim perifernim
jedinicama. Pomou posebnog kabla (s posebnim oienjem) i odgovarajueg softvera,
mogue je preko takvog prikljuka ostvariti dvosmjernu komunikaciju izmeu dva raunara.
EPP se obino koristi sa nepisakim ureajima dok je ECP komunikacija namjenjena
pisaima i skenerima. EPP/ECP dio je IEEE 1284 standarda, koji takoer podrava pet naina
komunikacije. Tri od njih pet podravaju stari , jednosmjerni nain komunikacije, dok su etvrti
i peti (ECP i EPP) namjenjeni dvosmjernoj komunikaciji na istom prikljuku .
Pomou prve tri metode mogu se oekivati brzine prenosa od 50 do 100KB u sekundi,
dok pomou zadnje dvije metode mogu postii i brzine od 1MB u sekundi .
WINDOWS 98 spajanje dva PC raunara
Ovisno o koritenom hardveru, postoje tri ugraena naina spajanja u 98-ici . Prvi je
direktna veza pomou kabla (Direct Cable Connection) koja obuhvata vezu preko serijskog ili
paralelnog kabla i infracrvenu vezu (IrDA). Drugi nain je veza preko modema (Dial Up
Networking), a trei je prava mrea s mrenim karticama koja nudi daleko najbolje
performanse, ali obino trai i najvie truda kod postavljanja.
Direct Cable Connection (DCC)
U usporedbi sa paralelnim kablom, komunikacija preko serijskog nul modem kabla
bitno je sporija. Prednost serijske veze je manji broj vodia minimalno tri i bitno vea
maksimalna duina kabla. Ovisno o duini i kvaliteti kabla, mogu se postii brzine do 115000
bit/s, s tim da se na najvea brzina moe postii na kablu do 50m, a brzinu do 1200 bit/s
mogue je postii i na kablu dugom nekoliko stotina metara .

Slika 2:Direktno povezivanje 2 racunara

Tako je izmjerena brzina DCC komunikacije preko serijskog kabla duine 3m bila tek
oko 14000 bit/s. Ovako lo rezultat zahtijevao je poblie ispitivanje, pa se preko istog kabla
uspostavi veza uz pomo programa LapLink. Sada je brzina bila maksimalnih 115000 bit/s .

6/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Slika 3:Direktno povezivanje racunara (Shema)

Direktma veza izmeu dva PC-a preko paralelnog kabla najee se uspostavlja samo
privremeno, iako moe posluiti i kao skroman kuni LAN. Maksimalna duina kabla je oko
15m , a maksimalna brzina ovisi o tipu kabla. DCC podrava tri vrste paralelnih kablova: tzv.
Laplink kabal, ECP kabal (IEEE 1284), a podran je i kabal (UCM) koji na jednom kraju ima
elektroniki sklop.
Kod DCC veze jedan raunar je domain (host) a drugi gost (guest). Iako je
zamiljeno da gost koristi resurse domaina, mogue je i obrnuto, ali na nain koji pokazuje da
to moda i nije bilo tako zamiljeno. Naime, nakon to uspostavimo vezu, guest pristupa
direktorijima i pisaima na host raunaru.
Ako sa host raunara pokuamo pristupiti resursima koji se nalaze na guest raunaru,
dobit ete odgovor da raunar nije naen . Meutim, ako postoji preica, tj. shortcut (u obliku
\\raunar\resurs) do eljenog resursa na guest raunaru, sve e biti naeno bez problema. Ako
se kreira novi takav shortcut tada se dobija poruka o greki nakon koje host pita da li se eli
pristup preko Dial Up Network-inga (DUN) . Nakon nijenog odgovora, host ipak kreira
shortcut i pristup je omoguen .
Ista metoda radi i prilikom veze sa Dial Up Serverom. Oito su DCC i DUN u osnovi
razliita korisnika suelja vezana na istu jezgru. Osim toga, nakon koritenja DCC-a moete
primijetiti nekoliko novih modema U System Properties: Paralel Cable On LPT1 i Serial Cable
on COM1/2.
Komunikacija infracrvenim (IC) svjetlom ve je dugo prisutna, a postoji i prihvaeni
standard koji propisuje IrDA (Infrared Data Association). Svoj pravi smisao takva veza nalazi
na prenosnicima i za sada je vrlo rijetka na obinim raunarima.
U Windows-ima 95/98 za IC komunikaciju brine se Infrared Monitor program koji
ui u trayu i eka da u vidokrug njegovog infracrvenog oka ue ureaj sposoban za takvu
vrstu komunikacije. U praksi to radi dobro, pa je veza uspostavljena vrlo brzo nakon to se
osigura optika vidljivost izmeu dva ureaja .
Tako uspostavljena veza je infracrveni ekvivalent spajanja dva raunara serijskim ili
paralelnim kablom, nakon ega moete pokrenuti eljeni program za komunikaciju i odabrati
vezu preko odgovarajueg infracrvenog porta. Tu prestaje svaka posebnost i sve se radi kao
da su raunari zaista spojeni kablom . Naalost, ako pokrenete DCC i odaberete vezu preko
virtualnog serijskog porta , ustanoviemo da je prenos podataka daleko sporiji od prijavljenih
155Kbit/s, a da se o nekakvih 4Mbit/s i ne govori. Rije je, prema svemu sudei, o ve
spomenutom bugu u DCC-u kod koritenja serijskog porta. Takoer , DCC nije imao
razumijevanja za pokuaj uspostavljanja veze preko virtualnog paralelnog porta, ve je nakon
dueg razmiljanja javio poruku o greki .

7/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Dial Up Networking (DUN)

Sav potreban softver ukljuen je u Windowse 98, za razliku od Windowsa 95 kod kojih
je Dial Up Server dijelom Plus paketa. Od hardvera su potrebna samo dva modema spojena
na telefonsku liniju. Ako se radi o dva normalna modema spojena na normalne telefonske
linije, tada e brzina biti maximalno 33,6Kbps . ak i ako imate dva 56K modema (V.90, x2 ili
K56Flex) brzina nee biti vea jer ti modemi nisu sposobni slati podatke bre od 33,6Kbps.
Naravno, na looj telefonskoj liniji brzine e biti jo manje .

Slika 4:DialUp Network Prozor

Mogua su dva pristupa: direktna veza i veza preko Interneta. U prvom sluaju pristup
je gotovo isti kao kod DCC-a. Dakle, jedan raunar je domain (host) a drugi gost (guest).
Takoer, vrijedi sve to je reeno o dvosmjernosti pristupa preko DCC-a. Na host raunaru
potrebno je pokrenuti Dial Up Server (izbornik Connections u Dial Up Networkingu) a na
guest raunaru potrebno je definirati novu Dial Up vezu .
Guest pomou modema naziva host koji se javlja i veza je uspostavljena
jednostavno i efikasno . Ako se ova vrsta veze uspostavlja redovno, poeljno je koristiti dva
ista modema . Gotovo svi problemi prilikom uspostavljanja i odravanja ovakve veze mogu se
pripisati loim linijama i loim modemima. Budui da je telefon zauzet kod ovakve veze dobro
e posluiti utility WinPopup ukljuen u 98-icu koji slui za jednostavno slanje i primanje
poruka s jednog raunara u mrei na drugi.

8/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

KOMPJUTERSKE MREE
Vrste kompjuterskih mrea
Najjednostavnija kompjuterska mrea sastoji se od kompjutera, nekoliko
ulazno/izlaznih jedinica i kablova koji ih spajaju. U poetku su kablovi bili relativno kratki, a
kasnije su produeni i ulazno/izlazne jedinice smjetene kod korisnika , te su tako mrei
dodani udaljeni terminali. Raunarske mree sastojale su se od podsistema:
podsistem kompjutera i terminala gdje kompjuteri mogu biti centralni kompjuteri
velikog kapaciteta ili PC kompjuteri, a terminali jednostavni inteligentni pa sve do
sloenih inteligentnih terminalskih podsistema
posebnog sistema iji je osnovni zadatak osiguranje ispravnog prenosa podataka
izmeu elemenata podsistema kompjutera i terminala.
Upravljanje mreama moe biti: CENTRALIZOVANO, DISTRIBUTIVNO I KOMBINACIJA
CENTRALIZOVANOG I DISTRIBUTIVNOG .
U CENTRALIZOVANOJ mrei sve komunikacijske funkcije nadgledaju se ili upravljaju s
jednog mjesta . Pri DISTRIBUIRANOM upravljanju funkcije upravljanja podijeljene su izmeu
elemenata mree. Ovakav nain upravljanja moe imati znaajne prednosti od centralizovane
zbog vee pouzdanosti i flexibilnosti . U sluaju KOMBINOVANOG upravljanja pojedinim
funkcijama, postupcima ili resursima se upravlja centralizovano, a drugim distribuirano.

Slika 5: Kombinacija Centralizovanog i Distributovnog Umrezavanja

9/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Sastavne delove mree ine:

glavni kompjuter,
elni procesor,
mali kompjuter,
univerzalni terminalski podsistem,
upravljaka jedinica vie terminala,
terminal,
radna stanica,
koncentrator,
multiplekser,
multiplekser s podjelom frekventnog obima,
multiplekser s podjelom vremena,
komutator poruka i
modem.

10/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

LOKALNE MREE
Definicija LAN (Local Area Networks) mrea
Komunikacijska mrea koju koristi jedna organizacija na ogranienom prostoru
(podruju), to joj omoguava dijeljenje informacija i izvora .
Osnove lokalnih mrea
Lokalna mrea je sistem koji mikrokompjuterima omoguava dijeljenje informacija i
izvora unutar ogranienog (lokalnog) podruja gdje je udaljenost izmeu posluitelja datoteka i
radne stanice manja od jedne milje. Kod LAN mree neophodno je da pojedinane radne
stanice budu fiziki povezani koaksijalnim kablovima ili parica twisted pair, ili beinom vezom,
a dio mrenog softvera postoji na vrstom disku mikrokompjutera.
Mrena radna stanica
Moe raditi samostalno kao PC kompjuter ili dijeliti informacije i izvore u mrei putem
LAN-a .
Mreni posluitelj diskova (discserver)
Dijeli svoje disk pogone u odvojene diskpakete tako da svaki korisnik ima vlastiti
paket. Radnu stanicu doivljava posluitelj diskova kao jo jedan disk pogon (disk drive).
Kompjuteri kompatibilni sa IBM-ovim PC kompjuterima koji rade s DOS operativnim sistemom
koriste tabelu za pristup datotekama (file allocation table FAT) da bi odravala zapis o tanoj
poziciji na kojoj je smjetena pojedina datoteka.
Posluitelj datoteka (file server)
Koristi softver pomou koga na kompjuteru pravi ljusku oko DOS-a . Za radnu stanicu
posluitelj datoteka predstavlja veliki disk pogon. Radne stanice ne trebaju voditi rauna o
tome gdje se nalaze pojedine datoteke na posluitelju .
Ljuska oko DOS-a filtrira naredbe koje su upuene posluitelju datoteka prije nego ih
DOS primi. Posluitelj datoteka odrava vlastiti FAT. Ako radna stanica trai neku drugu
datoteku, posluitelj datoteka, koristei FAT, odmah zna gdje se datoteka nalazi te posluitelj
datoteka alje datoteku kao odgovor direktno radnoj stanici.
Posluitelj datoteka je mnogo korisniji od posluitelja diskova, jer nema slanja kopija
FAT-a svakoj radnoj stanici koja zatrai datoteku. Isto tako ne postoji potreba za dijeljenjem
mrenog disk pogona u paket diska, jer neke radne stanice ne trebaju brinuti o tome gdje se
tano nalaze datoteke na posluitelju.
Posveeni posluitelj datoteka (dedicated file server) je mikrokompjuter s
diskpogonom koji je iskljuivo posluitelj datoteka , jer posveuje svu svoju memoriju
posluivanju datoteka. Ova posveenost moe ponekad biti i veoma skupa .
Kod neposveenih (nondedicated) posluitelja datoteka, pored posluivanja
datoteka, koristi se i kao radna stanica. Tako je radna memorija kompjutera podijeljena tako
da jedan dio bude raspoloiv za izvoenje korisnikih programa. U tom sluaju mrena radna
stanica morae ekati da joj datoteka bude poslana s posluitelja, dok korisnik koji radi na
posluitelju datoteka kao na radnoj stanici pokree program koristei mikroprocesor
posluitelja .

11/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

U mrei isti s istim (peer to peer network) sami korisnici odreuju koje
izvore svog kompjutera ele dijeliti s ostalim korisnicima mrea. Ova mrea moe se sastojati
od nekoliko radnih stanica koje rade u svojstvu neposveenih posluitelja datoteka i ije su
izvore njihovi vlasnici namijenili dijeljenju s ostalim korisnicima mree.
Mreni posluitelji ispisa (print server)
Omoguavaju radnim stanicama dijeljenje nekoliko razliitih pisaa. Neki mreni pisai
velike brzine rada imaju vlastitu mrenu karticu .
Koritenje pojedinih pisaa moe biti dozvoljeno samo odreenim korisnicima mrea.
Ti lokalni pisai obino izvode vrlo specifine poslove ispisa. Softver odreen dijeljenju pisaa
mora sadravati kalemilo ispisa (print spooler), softver koji kreira meupospremnik
(buffer) u koji se smjetaju poslovi ispisa dok ekaju svoj red za ispis. Vodi za
postavljanje kabla u LAN-ovima omoguava povezivanje radne stranice s posluiteljem
datoteka i periferijama. Postavljanje kabla radne stanice fiziki se povezuju u mreu lokalnog
podruja .
Parini kabal (twisted pair cable) je jeftin i jednostavan za instaliranje. On
predstavlja idealan odabir u sluaju kad interferencija iz okoline nije dominantan problem u
mrei. Parini kabal sastoji se od dvije ili vie parica, a broj parica u kablu moe biti izmeu 2 i
3000 . Mnogi LAN-ovi koriste kabal sa 25 parica. Jedna od opcija u realizaciji mree Token Ring
, firma IBM koristi neoklopljenu telefonsku paricu tipa 3, ali insistira na tipu vodia 22 AWG ili
24 AWG a najmanje dva ureaja na svakih 30cm duine parice. IBM preporuuje etiri parice
prilikom instalacije novog kabla .

Slika 6: Paricni kabal

Mrea STAR - LAN firme AT&Tzahtijeva veu kvalitetu prenosa podataka. Ova se
mrea fiziki ostvaruje pomou 24-gauge oklopljenog parinog kabla (shielded twistedair cable) koji ima dvije parice, gdje je jedna parica za primanje podataka.
irokopojasni (broadband) koaksijalni kablovi
Imaju kapacitet koji im omoguava prenoenje razliitih signala koji se istovremeno
alju na razliitim frekvencijama. Svi irokopojasni sistemi mogu koristiti jedan kabal s
dvosmjernim pojaalima, ili mogu koristiti dva odvojena kabla. U oba sluaja, signali nosioci
(carrier) alju se u srednju taku , poznatu kao glavni vor (beadend) koja ih ponovoalje svim
takama u mrei. Pristup s jednim kablom (single cable) koristi frekvencijsku podjelu kako bi
se postigao prenos podataka u oba smjera .

12/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Slika 7: Koaksijalni kabl

Dvostruki irokopojasni (dualbroadband) kabal koristi jedan kabal za prenos podataka
u smjeru prema glavnom voru i drugi za prenos podataka u suprotnom smjeru. U firmi koja
ima vie odjela svaki odjel ima svoj glavni kabal (drop line) iz koga se granaju dijelovi
(tapline) ka radnim stanicama.
Ovi dijelovi koriste otpornike da bi sve radne stanice primale signale jednake snage .
Optiki kabal (fiber optic cabling) Prua imunost na elektromagnetsku
interferenciju, kao i prenos s izuzetno malim brojem greaka na udaljenost od nekoliko
kilometara, uz visok stepen sigurnosti u mrei. Ovaj kabal je trenutno najskuplji medij za
realizaciju LAN-a .

Slika 8: Opticki kabl

Sastoji se od istog stakla, razvuenog u vrlo tanko vlakno koje ini jezgru optikog
kabla. Vlakno je omotano kouljicom (dadding), slojem stakla s niim indeksom loma nego to
je indeks loma jezgre. Optika mrea koristi laserski izvor ili LED diodu (light emiting diode)
za slanje signala kroz jezgru optikog kabla. Optiki obnavljai (optical repeaters) koriste se
du prenesenog puta za pojaavanje signala koji treba da doe na odredite u punoj jaini. Na
prijemu primljena informacija se pretvara u digitalni ili analogni signal pomou fotodiode.
Koriste se kao jednomodna vlakna (monomode fiber) ili viemodna vlakna (multimode
fiber).
Beine (wireless) mree postaju sve popularnije. Svaki mikrokompjuter u mrei
opremljen je malom ploicom za odailjanje signala u mikrovalnom podruju. Ova ploica alje
signale prema ostalim mrenim radnim stanicama koje takoer imaju mikrovalnu opremu.

Slika 9:Primer Wirell Mreze

13/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Mrena arhitektura (network arhitecture) ili topologija

(topology)
Odnosi se na dizajn ili oblik mree. U svakoj od topologija mogu se koristiti
podjednako parini, koaksijalni i optiki kablovi .
Zvezda (star) je jedan od najstarijih oblika mrene topologije koja koristi jednak
pristup slanju i primanju poruka kao i telefonski sistem. Posebna prednost zvezdaste
topologije je u tome to rukovodilac mree moe nekim vorovima dodijeliti vii status nego
ostalim. U ovom sluaju centralni kompjuter prvo ispituje da li postoje signali koji dolaze od
ranijih mjesta vieg prioriteta, a onda provjerava signale ostalih radnih stanica .
Zvezdasta arhotektura olakava centralizovanu dijagnostiku svih funkcija mree .
Topologija viestruke zvijezde (clustered star) sastoji se od nekoliko kompjutera jedne
zvijezde, gdje prestanak jedne stanice ne znai prestanak rada cijele mree , nego radne
stanice koje su u zvijezdi u kvaru nee raditi u mrenom reimu.
Sabirnica (bus) podsjea na put kojim se kreu podaci. Kod ove topologije je
jednostavno dodavati nove radne stanice, ali je teko odravati sigurnost rada u mrei . Od
svih topologija sabirnica zahtjeva najmanju koliinu kablova .
Prstenasta (ring) topologija . Kombinuje prednosti zvjezdaste i sabirnike
topologije. Radna stanica preuzima ulogu nadziranja svih mrenih funkcija. Jedna od
najvanijih stvari vezanih u prstenastoj topologiji je obvezatnost jednakog pristupa mrei za
radne stanice. Na LAN-u s topologijom prstenaste mree s tokenom (token ring network)
radna stanica koja alje podatke, alje skup podataka poznat kao token, koji se prostire kroz
mreu.

Slika 10:Primer Mrene Topografije

Mreni standardi i protokoli
Razvijeni su u posljednjih nekoliko godina u velikom broju. Neke od vodeih
organizacija na tom polju razvile su protokole ili pravila namijenjene usklaenosti mrenog
hardvera i softvera razliitih proizvoaa. Meunarodna organizacija za standardizaciju

14/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

(International Standards Organization ISO) razvila je standarde za meusobnu povezanost

otvorenih sistema (Open System Interconnection OSI). OSI odgovara raznim kompjuterima
povezanim u mreu u kojem e obliku primati podatke.

FIZIKI SLOJ predstavlja skup pravila koja se odnose na koritenje hardvera u prenosu
podataka. On odreuje da li se bitovi alju dvosmjernim prenosom (balfaduplex) koji je
slian nainu na koji se podaci alju CB radiom ili istovremenim dvosmjernim prenosom
(fullduplex) koji zahtjeva istovremeno slanje i prijem podataka.

U sloju povezivanja podataka snabdjevenim bitovima od fizikog sloja vri se

odreivanje znaenja bitovima .

MRENI SLOJ je zaduen za komutiranje skupa podataka.

SLOJ SESIJE provodi upravljanje mreom.

SLOJ PREDSTAVLJANJA obezbjeuje sigurnost rada mree, prenos datoteka i funkcije

formatiranja podataka .

APLIKACIJSKI SLOJ upravlja porukama, udaljenim prijavama korisnika za rad na

kompjuteru, te se brine o statistici upravljanja mreom.

Standard CCITT X.25

Odreuje pravila prema kojima se skupovi podataka alju u javnu mreu za prenos
podataka. Tri sloja odreena standardom X.25 odgovaraju prvim trima slojevima OSI modela.
Kao to je prikazano na slici, prva tri sloja X.25 (fiziki sloj , sloj okvira i sloj skupova
podataka) odgovaraju prvim trima slojevima OSI modela (fiz. sloj, sloj povezivanja podataka i
mreni sloj):
fiziki sloj (Physical Layer) standarda X.25 odgovara fizikom sloju
OSI modela .
sloj okvira (Frame Layer) standarda X.25 odgovara sloju povezivanja podataka
OSI modela ,
u sloju skupova podataka (Packet Layer) podaci poprimaju oblik
skupa podataka.
Protokol visokog nivoa upravljanja podatkovnom bazom (High level DATA
Link Control HDLC) definie standarde za povezivanje DTE i DCE (Data Circuiterminating
Equipment krajnji mreni ureaj) . Prema protokolu HDLC, sva se informacija alje u
okvirima. Okvir (frame) sastoji se od est polja, od kojih se dva polja zovu zastavice (flags) i
oznaavaju poetak I kraj okvira.
Adresno (ADDRESS) polje Sadri adresu odredita informacije ako okvir prenosi
naredbu, odnosno adresu izvora informacije ako okvir prenosi odgovor. Upravljako
(CONTROL) polje sadri informaciju koja pokazuje da li okvir prenosi naredbu ili odgovor.
Informacijsko polje (INFORMATION) sadri odreeni broj bitova koji je obino cjelobrojni
sadrilac broja osam (zbog znakova koji grade informacije), to nije uvijek pravilo.
Protokol sinhronog upravljanja podatkovnom vezom (SDLC Synchronous
Data Link Control) je skup podataka koji sadri neke upravljake kodove karakteristine za
firmu IBM. U informacijskom polju SDLC okvira, broj bitova smije biti iskljuivo cjelobrojni

15/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

sadralac broja osam. Pored toga, SDLC koristi nekoliko naredbi koje nisu obuhvaene
protokolom HDLC. Svetska mrea INTERNET
Prije nego ita kaemo o INTERNET-u moramo definisati BBS sisteme. BBS je
elektronska oglasna tabla. To je raunar sa modemom podeenim na automatsko javljanje
na telefonski poziv, sa softverom koji omoguuje itanje i ostavljanje poruka ili fajlova. U Bosni
i Hercegovini ima nekoliko BBS sistema. Za koritenje BBS sistema treba imati terminalski
program (u sastavu Windows 95 nalazi se takav program Hyperterminal, ali postoje mnogo
bolji programi koji se mogu nai na CD ROM diskovima koji dolaze uz raunarske asopise). Iz
tog programa bira se telefonski broj slino kao kod Dial Up Networking. Nakon uspostave
veze, BBS alje pozdravnu masku i daje promt za unos korisnikog imena (npr. Login Name).
Ako se prvi put prijavljujemo na taj BBS, trebamo unijeti ime New ili Guest. Nakon toga se
prijavljujemo pod svojim imenom i prezimenom, pri emu sebi odreujemo i ifru naredbama
koje se pokreu poetnim slovom naredbe, brojem ili funkcijskim tipkama F1 F12.
Internet je korak dalje od BBS sistema, jer omoguuje da se pristupi podacima koji
se nalaze bilo gdje na svijetu. Da bi Internet funkcionisao moraju postojati raunari (serveri)
koji su neprekidno ukljueni i otvoreni za pristup svim korisnicima Interneta. Internet je nastao
1968. godine pod nazivom ARPAnet , i tada je povezivao samo Ministarstvo odbrane SAD sa
etiri amerika univerziteta . Internet je decentralizovan u svakom pogledu, to znai da nema
ni institucije koja upravlja Internetom, niti postoji neki centar u koji bi se prikupljali svi podaci.
Podaci su rasporeeni po serverima irom svijeta. Svaki server na Internetu ima svoju
jedinstvenu IP adresu, koja se sastoji od etiri broja, npr: 129.36.113.6.

Slika 11: Internet

16/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Da bi se podatak proslijedio sa jednog servera na drugi, potrebno je samo znati IP

adresu odredita. To omoguava protokol TCP/IP. TCP/IP (Transmission Control
Protocol/Internet Protocol) je ustvari skup protokola , tj. pravila za prenos podataka sa jednog
raunara na drugi.
Ti su protokoli HTTP , SMTP, FTP, DHCP... Svaki od njih se koristi za posebnu
svrhu:SMTP za prenos elektronske pote, FTP za prenos fajlova, DHCP za dinamiku dodjelu IP
adresa , itd.
Za koritenje Interneta potrebno je imati PC opremljen modemom,
telefonsku liniju, softver za pretraivanje i otvoren korisniki raun kod nekog Internet
Provider-a . Osim adresiranja raunara na Internetu pomou brojeva serveri imaju i imena
koja se lake pamte .
Ime raunara se sastoji od vie dijelova , meusobno razdvojenih takama, npr.
UTIC.NET.BA. Zadnja dva slova predstavljaju oznaku drave (BA za BiH), NET predstavlja
naziv mree ili organizacije u kojoj se server nalazi, a prva rije u imenu je naziv servera .
Naziv organizacije i oznaka drave ine Domain (ita se domen) .
Osim dravnih domena (US za Ameriku, UK Velika Britanija...) postoje i komercijalni
domeni (COM), domeni organizacija (ORG), akademski domeni (EDU)... Kako Internetom
podaci putuju pomou IP adresa, a ne pomou naziva domena na Internetu postoje DNS
(Domain Name System) serveri. DNS je baza podataka u kojoj se nalaze IP adrese i domeni
svih raunara na Internetu .
Internet sainjavaju razliiti servisi, od kojih je danas najraireniji World Wide Web.
Web se sastoji od velikog broja razliitih lokacija (sites), koje kreiraju pojedinci i organizacije
irom svijeta .
Web se moe uporediti s ogromnom bibliotekom. Lokacije na Web-u su kao knjige a
Web stranice (pages) su poput listova tih knjiga . Web sadri najrazliitije informacije, od
cijena dionica na berzama do ponuda za zaposlenje, od sportskih rezultata do najnovijih
vijesti...
Za koritenje Weba je potrebna veza sa Internetom, te Web browser. Web browser je
posebna vrsta softvera koji se koristi za pregled Web lokacija. Da bi se Web browser mogao
koristiti, potrebno je prvo uspostaviti vezu a tek onda pokrenuti browser .
Za uspostavljanje veze koristi se Dial Up Networking (Start, Programs,
Accessories). Ako se veza uspostavlja preko direktne telefonske linije , moe se koristiti
posebno polje za pozivni znak za grad, dravu, a ako se koristi linija preko lokalne telefonske
centrale ili sekretarske garniture, treba iskljuiti opciju Use Country Code and Area Code a u
polje Telephone Number upisati kompletan broj telefona, sa brojem koji se bira za pristup
vanjskim linijama , pozivnim znakom...
Najee koriteni servis na Internetu, pored World Wide Weba, je
(elektronska pota). To je sistem razmjene poruka sa sljedeim osobinama:

E-mail

Poruke putuju jako brzo; prenos prosjene poruke traje samo par sekundi.
Da biste poslali nekome poruku, trebate znati samo njegovu e-mail adresu.
Poruke mogu da sadre text, slike, brojeve, zvuk, odnosno sve vrste podataka
koje raunar moe da pohrani.

17/ 18

Rad u mrenom okruenju

Munir H. Sarkar

Jedna ili vie poruka mogu se pripremiti i snimiti i bez povezivanja na Internet.
Primalac poruke ne mora biti uz raunar kada poruka stigne.
Za pripremanje novih poruka koristi se tipka ili naredba New Message ili
Compose.
Osnovni elementi svake e-mail poruke su:
Adresa primaoca (To:)
Adrese alternativnih primalaca (Cc:)
Naslov poruke (Subject:)
Tijelo poruke (Body)
Attachment
Potpis (Signature)
Na pristigle poruke se moe odgovoriti naredbom (tipkom) Reply, ime se
automatski kreira nova poruka sa ve definisanom adresom primaoca (to je poiljalac poruke
na koju se odgovara) i naslovom poruke (ispred naslova poruke na koju se odgovara dodaje se
skraenica Re:)
Naredbom (tipkom) Forward se primljena poruka prosljeuje nekom drugom
primaocu. Znai da se mijenja adresa primaoca, ispred naslova se dodaje skraenica Fwd, a
tijelo se ne mijenja.
Na slici je prikazan primjer e-mail programa, sa standardnim elementima .
Na vrhu ekrana su tipke za manipulaciju porukama (Reply za odgovor, Forward za
prosljeivanje, Print za tampanje...). Sa lijeve strane su prikazane mape Inbox, outbox,
Trash. Sa desne strane je spisak pristiglih poruka, u kojem se vidi ime ili e-mail adresa
poiljaoca, te naslov (subject) svake poruke .
Literatura:
1. http://www.winncom.com/html/wireless.shtml#1 18.1.2006.
2. http://www.howstuffworks.com 20.12.2005.
3. http://www.microsoft.com 29.12.2005.
4. http://www.krstarica.com/arhiva 01.01.2006.

18/ 18