Pitanja i odgovori iz geodezije:

1. Podjela geodezije:
Geodezija je nauka koja se bavi problemaikom mjerenja zemljita u naune i praktine svrhe.
Dio geodezije koji se bavi djelatnou u naune svrhe naziva se via geodezija i zasniva se
na zakonima matematike,fizike,astronomije i rauna izravnanja. Via geodezija predstavlja
mjerenja na elipsoidu odnosno na geoidu, a vri se u svrhu odreivanja oblika i dimenzija
Zemlje kao nebeskog tijela. Dio geodezije koja se bavi detaljnim premjerom zemljita u svrhu
izrade planova i karata je nia geodezija. Ovdje se posebno izdvaja premjer koji se bazira
na foto snimanju kao posebna disciplina geodezije-fotogrametrija. Mjerenje u ininjerstvu,
kao prenos projekta na teren, kontrola izvoenja i ponaanja objekata u toku i nakon
izvoenja , spadaju u dio geodezije koji se naziva ininjerska geodezija. Osnovna svrha
geodezije je da na osnovu mjerenja kao rezultat da tanu horizontalnu i vertikalnu predstavu
terena-kartu ili plan.

2. Oblici zemlje i dimenzije zemlje:

Za projektovanje i izgradnju objekta neophodne su dobre topografske podloge, a koje je
mogue dobiti ako su poznati oblik i dimenzije Zemlje, tj. ako su odnosi na Zemlji i na karti
saglasni.Ovim su se problemom bavili najstariji narodi od Asiraca i Babilonaca koji su Zemlju
smatrali ravnom ploom, do Grka koji su zahvaljujui znanju matematike i fizike ve rano
doli do spoznaje da je Zemlja loptastog oblika , pa tako Pitagora i Aristotel smatraju Zemlju
kuglom. Egipatski naunik Eratosten prvi dolazi do podataka o obliku i dimenzijama Zemlje.
Eratosten je zapazio da za vrijeme ljetnog solsticija u bunaru u Asuanu u podne nema sjene,
to znai da je Sunce u zenitu, odnosno zenitni ugao je jednak nulu. Istovremeno je izmjerio
ugao to ga u Aleksandriji ine pravac prema Suncu sa vertikalom (ugao ). Ugao je mjerio
pomou sprave zvane skafion koja slui za odreivanje uglovne vrijednosti sjene vertikalne
ipke utvrene na dnu polulopte. Na kraju je mjerio duinu luka merdijana od Asuana do
Aleksandrije, te naao da je Zemlja kugla radiusa R=3.978 stadija, gdje je 1 stadij izmeu
158 i 185 metara. Raunanje je vrio na osnovu odnosa;

=;

iz kojeg je

Duina luka je po jednim mjerena prema vremenu putovanja karavana od Asuana do

Aleksandrije, a po drugima onopcem (lancem). Najvei znaaj Eratostenovog rada je u tome
to je data metoda odreivanja oblika i dimenzija Zemlje, koja i danas vrijedi, ako Zemlju
aproksimiramo kuglom.
1

3. Povrina geoid elipsoid kugla:

Za odreivanje oblika i dimenzija zemlje potrebno je izvriti ogroman broj mjerenja i
raunanja odnosa meu njima. Utjecaj na ova mjerenja je rezultat privlaenja svih estica
zemlje, kojima se stvara polje potencijala zemljine tee. Povrine jednog potencijala zovu se
ekvipotencijalne povrine, pa ona koja odgovara povrini mirnog okeana naziva se geoid i
smatra se fizikim oblikom Zemlje.Geoid je, dakle, fizikalno tijelo, ija je povrina (nivo ploha
mora) definisana tako to je u svakoj njenoj taki smjer sile tee (vertikala) okomit na
diferencijal plohe, a potencijal sile tee na nivo plohi je konstantan. Na geoidu, kao
matematiki nedefinisanom tijeli, ne mogu se obavljati nikakve matematike operacije. Geoid
se, stoga, za potrebe raunanja aproksimira rotacionim elipsoidom koji nastaje rotacijom
elipse oko krae, polarne osi b. Veliina i orijenacija elipsoida u tijelu geoida izabire se tako
da njegova ploha to manje odstupa od plohe geoida. Ovakav elipsoid, na koji se mjerenja
redukuju, u nauci se naziva referenc elipsoid i ima zapreminu geoida.Definirammo dvije
skupine elipsoida : (globalni i lokalni elipsoidi ). Odstupanje plohe geoida od plohe elipsoida
nastaje usljed toga to mase u zemljinoj kori nisu jednoliko rasporeene, pa se, stoga,
vertikala (normala na geoid) iji je smjer uzrokovan privlanou masa Zemlje i normala na
elipsoid meusobno razlikuju. Uglovna razlika izmeu vertikale i normale naziva se otklon
teinice i redovito je mala veliina (nekoliko sekundi).Pojedine drave su usvojile razliite
dimenzije Zemlje (referenc elipsoid) do koji su doli pojedini istraivai. Mnoge evropske
drave, jao i naa, usvojile su dimenzije koje je dobio Bessel. Dimenzije zemlje po Besselu
su:
a=6,377.397,155 m ( velika poluos ) , b=6,356.078,963 m ( mala poluos )
(spljotenost Zemlje )

Ove dimenzije se koriste u naune svrhe i za mjerenja na velikim pronstranstvima. Za radove

manjeg obima prelazi se na jednostavniju aproksimaciju, pa se koristi radius Zemlje kao
kugle (kugla je najjednostavnija ploha, s kojom opisujemo Zemlju ):

gdje je

M-srednji radius zakrivljenosti Zemljinog merdijana, a N-srednji radius zakrivljenosti prvog

vertikala.
Za radove koji se proteu na prostorima do 200 km ,koristi se radius Zemlje kao kugle
(R=6.370 km).

4. Prikazivanje zemljine povrine na karti:

Posebna oblast geodezije koja se bavi izradom i tampanjem karata je katrografija. Zbog
obimnosti i raznovrsnosti ove problematike, dijeli se na:

Matematsku kartografiju, koja prouava svojstva kartografskih projekcija i naina

konstrukcije kartografskih mrea. Dio matematske kartografije koji se bavi
prouavanjem upotrebe karata, mjerenjem duina, uglova i povrina i drugog na
kartama, naziva se kartometrija. Matematska kartografija uspostavlja geometrijske
odnose izmeu elemenata na povrini Zemlje (elipsoida) i slike tih elemenata na ravni
na koju se vri projeciranje povrine Zemlje.

Optu kartografiju, koja se bavi istorijom karata, nainom prikazivanja na kartama

(kartografski klju i znaci), bojama u kartografiji, generalizacijom, automatizacijom u
kartografiji, podjelom karata i atlasa i sl.

Praktinu kartografiju, koja se bavi primjenom teoretskih principa pri izradi karata,
poev od prikupljanja osnovnog materijala do reprodukcije karata i

Tematsku kartografiju, koja se bavi prouavanjem i prikazivanjem posebnih

tematskih sadraja na temelju gotovog prikaza odreenih geografskih elemenata.

5. Vrste projekcija:
S obzirom na povr na koju vrimo projiciranje projekcije dijelimo na:

Ravne ili stereografske, kod kojih se projeciranje vri na ravninu koja moe imati
razliite poloaje u odnosu na centar elipsoida, pa prema tome, kao osnovne,
imamo ravne polarne (P), odnosno ravne ekvatorijalne (E) projekcije;

Cilindrine, kod kojih se projiciranje vri na plat cilindra (valjka), koji moe imati
razliite poloaje u odnosu na os elipsoida, pa imamo cilindrine prave , poprene
i kose projekcije, i

Konusne, kod kojih se projeciranje vri na plat konusa, koji moe imati razliite
poloaje u odnosu na os elipsoida, pa imamo konusne prave, poprene i kose.

Projekcije s obzirom na svojstva preslikavanja (deformacija) mogu biti:

Konformne (otomorfne, izogonalne) ili istougaone koje zadravaju slinost

beskonano malih geometrijskih figura, to znai da se uglovi ne deformiu;

Ekvivalentne ili istopovrinske kod kojih se zadrava jednakost, ili konstantan

odnos povrina u ravni i pripadnih povrina na Zemljinom elipsoidu i

Ekvidistantne ili istoduinske kod kojih se zadrava jednakost, ili konstantan

odnos duina u ravni i pripadnih duina na Zemljinom elipsoidu u odreenom
smjeru.

6. Vrste koordinatnih sistema:

- Koordinatni sistemi na elipsoidu, kugli:

Geografski koordinatni sistem,

Globalni pravougli koordinatni sistem.

- Koordinatni sistemi u ravni:

Pravougli koordinatni sistem:

-

Gauss-Krugerov koordinatni sistem,

UTM koordinatni sistem,

Polarni koordinatni sistem,

- Visinski koordinatni sistem:

7. Koordinatni sistemi na elipsoidu, kugli:

Geografski koordinatni sistem ine ravan ekvatora i ravan nekog poetnog (nultog)
merdijana. Da bi se prilo definisanju koordinata u geografskom koordinatnom sistemu,
potrebno je da se definie pojam vertikale. Vertikala je pravac koji se poklapa sa
pravcem djelovanja sile zemljine tee, odnosno pravcem konca viska objeenog u nekoj
taki na zemljinoj povrini. Koordinate u geografskom koordinatnom sistemu su:
geografska duina , geografska irina .
Geografska duina je duina luka (ugao) kojeg tatvara poetni (nulti) merdijan i merdijan
poloen kroz taku ije koordinate odreujemo, mjeren po ekvatoru. Na poetnom
merdijanu vrijednost geografske duine je jednaka nula i raste istono i zapadno do
1800, pa imamo istonu i zapadnu geografsku duinu.
Geografska irina je duina luka (ugao) kojeg zatvara vertikala poloena kroz taku ije
koordinate odreujemo sa ravni ekvatora, mjeren po merdijanu. Na ekvatoru vrijednost
geografske irine je jednaka nuli i raste sjeverno i juno do 90 0, pa imamo sjevernu i
junu geografsku irinu.
Globalni pravougli koordinatni sistem T(x,y, z):
Izhodite je teite Zemlje. Koordinatne osi:

Z os se podudara sa srednjim poloajem rotacijske osi, orijentisana prema

sjeveru,

X os, definiraju teite Zemlje i presjek ekvatorske ravnine i merdijanske ravnine

Grenwicha na elipsoidu

Y os je upravna na ZX ravninu, kompletirajui desno orijentisani sistem.

Koordinate:

x koordinata je udaljenost od ZY ravnine,

y koordinata je udaljenost od merdijanske ravnine Grenwicha,

z koordinata je udaljenost od ekvatorijalne ravnine,

(jedinica je metar).

8. Koordinatni sistemi u ravnini:

Pravougli koordinatni sistem, kod kojeg se koordinate izraavaju samo u linearnim
vrijednostima, ine apscisna i ordinatna os, a koje se sijeku u koordinatnom poetku. U
geodeziji se os x polae du merdijana, a os y du paralele (ekvatora).Pozitivan krak x
osi u pravcu sjevera, a negativan u pravcu juga, dok pozitivan krak osi y je u pravcu
istoka, a negativan u pravcu zapada.Koordinatnim osima podijeljena je ravan na etiri
kvadranta, koji se obiljeavaju rimskim brojevima I do IV.
Polarni koordinatni sistem, kod kojeg se koordinate izraavaju linearnim i uglovnim
vrijednostima, ine apscisna i ordinatna os. Koordinate su radijusvektor r (polarna duina)
i polarni ugao () to ga radijusvektor zatvara sa osi X pravouglog koordinatnog
sistema ili nekim drugim poznatim pravcem. Hvatite radijusvektora r nalazi se u
koordinatnom poetku koordinatnog sistema. Radijusvektor je uvijek pozitivan, a polarni
ugao je pozitivan u smjeru kazaljke na satu. Iz slike mogu se postaviti jednakosti:

kojima se raunaju polarne koordinate iz poznatih pravouglih koordinata, ili

i
kojima se raunaju pravougle koordinate iz poznatih polarnih koordinata. U prostornim
koordinatnim sistemima pored koordinata u ravni imamo i treu visinsku koordinatu
(aplikatu) z. U geodeziji, u prostornom koordinatnom sistemu ,visinski poloaj Zemljinog
elipsoida, odnosno s obzirom na srednji nivo plohe mora, nadmorskom visinom i
oznaava se slovom H. Jedinice su stepeni i metri.

9. Visinski koordinatni sistem T(H):

Izhodite- najpogodniji geoid (kvazigeoid, elipsoid ). Fiziko izhodite visinskoga
datuma predstavlja normalni reper-izhodina visinska taka. Visina normalnoga repera,
5

odreena na osnovu srednjeg nivoa mora, u izabranom vremenskom trenutku (datum)

odreuje visinu geoida. Koordinatna osa je normalna na osnovnu visinsku plohu,

prostorna krivulja-vertikala u primjeru visine nad geoidom,

prava linija u primjeru elipsoidnih visina.

Jedinica je metar.

10. Gauss-Krgerov pravougli koordinatni sistem:

Gotovo sve evropske zemlje koriste Gauss-Krgerovu projekciju za prenoenje, odnosno
preraunavanje koordinata taaka sa Zemljinog elipsoida na ravan. Gauss-Krgerova
projekcija je cilindrina, kod koje cilindar tangira Zemlju po jednom od merdijana, koji se
naziva glavni ili srednji merdijan. Take Zemljinog elipsoida neposredno se preslikavaju
na plat cilindra koji razvijanjem prelazi u ravan. Poto su take na Zemljinom elipsoidu
odreene geografskim koordinatama (, ), a u ravni pravouglim koordinatama x i y,
potrebno je odrediti izraze za raunanje jednih koordinata na osnovu drugih. Obrazci za
vezu koordinata u geografskom i pravouglom koordinatnom sistemu u optem obliku su:
i
i
Funkcije F i f kod Gauss-Krgerove projekcije odreuju se uz slijedee uslove:

projekcija je konformna (istougaona)

glavni (srednji) merdijan preslikava se kao prava koja predstavlja x osu

pravouglog koordinatnog sistema i na nju je projekcija jedne zone simetrina.
Svaki dio x ose je jednak odgovarajuem dijelu lula glavnog merdijana i

deformacije duine su dozvoljene do 1dm/km.

11. Pojam i vrste mjerenja:

Pod mjerenjem podrazumijevamo uporeivanje neke veliine sa poznatom jedinicom

(etalonom). Pri tome etalon mora biti iste vrste kao i mjerena veliina. Rezultat mjerenja
je mjerni broj. Mogu se mjeriti razliite veliine. U nioj (praktinoj) geodeziji najee se
mjere duine, horizontalni i visinski uglovi, visinske razlike i povrine.Mjerenja drugih
veliina vre se, uglavnom,radi poveanja tanosti pomenutih mjerenja.

12. Jedinice za duinu:

Jedinica za duinu je metar. Metar je jednak duini puta koju svjetlost prijee u vakuumu
za vrijeme jednog 299 792 458-og dijela sekunde. Metar je osnovna jedinica i oznaava
se sa m. Manje i vee jedinice od metra sa odgovarajuim oznakama, koje se esto
koriste u geodeziji su:

Osim metarskogsistema mjera postoje jo mnogi drugi (stari i strani ) sistemi mjera. Tako
postoji hvatni sistem mjera u kojem su raeni stari austrijski planovi. Jedan beki
hvat=1,896484 m dijeli se na 6 stopa, stopa na dvanaest palaca (cola), palac na 12 linija,
a linija na 12 taaka.U engleskom sistemu mjera jedan jard (yard)=91,439179 m dijeli se
na 3 stope (foot), a jedna stopa na 12 palaca (inch). Koriste se, zatim, geografska
milja=7420 m, morska milja=1853 m, engleska milja=1609 m, kao i razne druge mjere.

13. Jedinice za uglove:

U meunarodnom sistemu mjera jedinica za ugao u ravni je radijan (oznaka rad). Radijan
je izvedena jedinica, ija definicija glasi: Radijan je ugao u ravni izmeu dva
poluprenika koji na krugu isjecaju luk duine jednake polupreniku (1 rad=1 m/ 1 m=1).
7

Za potrebe geodezije ova jedinica nije pogodna, nego se koriste zakonom dozvoljene
jedinice za uglove i to:

seksagezimalna (stara) podjela kod koje je puni krug izdijeljen na 360 dijelovastepeni (oznaka ), stepen na 60 seksagezimalnih minuta (' ), a minuta na 60
seksagezimalnih sekundi ("), tako da jednom stepenu ( ) odgovara 2 /360=
/180=0,0174532 radijana, jednoj seksagezimalnoj minuti (') odgovara

/18060

radijana, a jednoj seksagezimalnoj sekundi (") odgovara /1806060 radijana.

Obrnuto, jednom radijanu (rad) odgovara 180 / = =57,29578 stepeni, ili 18060'/
= =3437,7468 seksagezimalnih minuta, odnosno 1806060"/ = =20626,8
seksagezimalnih sekundi.

Centezimalna (nova) podjela kod koje je puni krug izdijeljen na 400 dijelova-gradi
(oznaka ),grad na 100 centezimalnih minuta( oznaka ili `), centezimalna minuta
na 100 centezimalnih sekundi (oznaka

ili``), tako da jednom gradu odgovara

/200 radijana, jednoj centezimalnoj minuti odgovara /200100 radijana, a jednoj

centezimalnoj sekundi odgovara /200100100 radijana.

Artiljerijski hiljaditi (oznaka) 1/000). To je ugao pod kojim se vidi 1 m sa

udaljenosti
1 km , tj. 1/1000=arc tg 1 m/1000 m = arc tg 0,001 = 206,2648.
Prema tome puni krug sadri
hiljaditih. U praksi se ovaj broj zaokruuje, tako
da su krugovi artiljerijskih instrumenata i orua izdijeljeni na 6000 ili na 6400
dijelova- hiljaditih.

14. Jedinice za povrine:

Jedinica za povrinu je kvadratni metar ( oznaka ). Kvadratni metar je izvedena jedinica
SI. Kvadratni metar je povrina kvadrata ija je strana dugaka 1 metar ( ). U geodeziji se
upotrebljavaju i vee jedinice od ove i to ar (oznaka a), hektar (ha) i kvadratni kilometar (
). Pri tome je

. Pored ovih jedinica postoje i druge (stare i strane) mjere za povrinu.

Tako je u hvatnom sistemu mjera jedinica za povrinu jedan etvorni (kvadratni) hvat i
katastarsko jutro koje sadri 1600 etvorni hvati. U engleskom sistemu mjera jedinica za
povrinu je etvorni jard (square yard)=0,83611 m, a vea jedinica je akr (acre of
land)=40,4678 a. (1 dunum = 1000 =10 ari ).

15. Klasifikacija greaka:

Po nainu nastajanja i mogunosti njihove eliminacije razlikujemo grube, sistematske i
sluajne greke.
8

Grube greke nastaju zbog nepanje pri mjerenju ili zapisivanju rezultata, kao i
zbog nedovoljne obuenosti operatora. Grube greke se uoavaju ponovnim
mjerenjima i drugim kontrolama. Rezultati mjerenja ne smiju sadravati grube
greke. U teoriji greaka se smatra da mjerenja ne sadre grube greke.

Sistematske greke nastaju najee zbog nesavrenosti mjernog pribora i

promjenljivih vanjskih prilika. Ove greke sistematski optereuju rezultate
mjerenja i ne mogu se uoiti ponovljenim mjerenjima istim priborom. Sistematske
greke nastaju i zbog toga to je kompariranje (uporeivanje sa normalnom
mjerom) vreno pri jednim, a mjerenje pri drugaijim vanjskim prilikama. U teoriji
greaka smatra se da mjerenja ne sadre, odnosno sa sadre zanemarljivo male
sistematske greke. Elminacija, odnosno svoenje sistematskih greaka na
najmanju moguu mjeru, vri se, eom provjerom (kompariranjem) mjernog
pribora i uvoenjem potrebnih korekcija, kao i izborom odgovarajue metode
mjerenja.

Sluajne greke,utjecaji prilikom mjerenja su mnogobrojni, tako da se ne mogu

pronai svi uzorci greaka i uzeti u obzir sve korekcije koje bi trebalo uvesti zbog
trenutnih pomjeranja temperature mjernog pribora ili atmosfere, smjera vjetra,
fiziolokih promjena ula (najee vida) operatora, promjene vidljivosti i mnogih
drugih uzroka.
Iz navedenih razloga mjerenja se nikada ne mogu
izvestiapsolutno tano. Rezultati mjerenja su uvijek optereeni sluajnim
grekama.

16. Gauss-ova (normalna) kriva raspodjele greaka:

U teoriji greaka dokazuju se osobine sluajnih greaka. Uoiti emo ih najlake na

Gaoss-ovoj (normalnoj) krivulji raspodjele greaka (na sl.) pri emu su na apscisnu os
nanesene greke , a na ordinatnu os vjerovatnoa njihove pojave P( ). Te osobine su:

Kod velikog broja mjerenja iste veliine vjerovatnoa P pojave pozitivne

greke jednaka je vjerovatnoi pojave negativne greke , tj.
Na
osnovu ove osobine slijedi da artimetika sredina svih greaka nastalih pri
mjerenju neke veliine utoliko vie tei nuli, ukoliko je broj izvrenih mjerenja
vei ,tj.

Vjerovatnoa pojave manje greke po apsolutnoj vrijednosti

vjerovatnoe pojave vee greke

vea jeod

, tj. ako je , onda je

Vjerovatnoa pojave greke koja prelazi odreenu vrijednost

je veoma mala

(krivulja se asimptotski pribliava apscisnoj osi ), tj. praktino jednaka nuli,

takoda sluajne greke samo u malom broju sluajeva dostiu maksimalnu, tj.
dozvoljenu veliinu , dakle uvijek je

17. Istinite i najvjerovatnije geke:

Istinitu vrijednost neke veliine oznaimo sa A . Razlika izmeu te vrijednosti i vrijednosti
nekog (i-tog) mjerenja
naziva se istinita greka
, tj.
. Ipak,obino se ne moe
odrediti istinita vrijednost A neke veliine, nego se odreuje tzv. Najvjerovatnija vrijednost
L mjerene veliine, za koju se smatra da je najblia istinitoj vrijednosti A . Razlika izmeu
najvjerovatnije vrijednosti L i nekog (i- tog) mjerenja naziva se najvjerovatnija greka , tj.
= . Najvjerovatnija vrijednost ponekad se naziva i izravnatom vrijednosti. Iz pretodne
fomule proizilazi

, to znai da se najvjerovatnija vrijednost dobivakad se mjernoj

vrijednosti doda . O tuda kaemo da mjernoj vrijednosti dodajemo popravku da bismo

dobili najvjerovatniju (izravnatu) vrijednost L .

18. Ocjena tanosti niza mjerenja neke veliine:

Ocjena tanosti niza od n mjerenja
izvedenih iz istinitih greaka

neke veliine moe se izvriti pomou veliina

, a to su srednja , prosjena, vjerovatna, maksimalna i

relativna greka.

Srednja greka:
10

predstavlja kvadratni korijen iz sume kvadrata pojedinih greaka.

Prosjena greka:

predstavlja aritmetiku sredinu iz apsolutnih vrijednosti pojedinih greaka.

Vjerovatna greka

, se definira kao vrijednost od koje su po apsolutnoj

vrijednosti jednako vjerovatne i manje i vee sluajne greke, ta.

Odavde slijedi da je vjerovatna greka ona u nizu greaka rasporeenih u rastuem

poretku od koje imamo jednak broj po apsolutnoj vrijednosti manjih i veih greaka. Ovo
vrijedi ako je ukupan broj n greaka neparan, a ako je n paran vjerovatna greka se
dobiva kao prosta aritmetika sredina iz dvije susjedne greke u sredini niza . Teoretska
vrijednost vjerovatne greke, iz velikog broja mjerenja moe se sraunati po formuli

U teoriji greaka dokazuje se da je teoretski odnos srednje, prosjene i relativne greke;

Maksimalna greka:
Za maksimalnu greku

ili, to je isto, dozvoljenu greku

mogli bismo uzeti

dvostruki, trostruki ili etverostruki iznos srednje greke, tj. 2 m, 3 m ili 4 m.

Najee se uzima iznos,tj. , a samo ponekad za precizna mjerenja = 2 m. Ako
greka nekog mjerenja prelazi taj iznos, tj. ako je

kaemo da je to mjerenje

grubo pogreno i odbacujemo ga , broj odbaenih mjerenja treba da bude veoma

mali.

Relativna greka

11

Kada tanost nekog mjerenja ocjenjujemo veliinom srednje, prosjene ili

vjerovatne greke esto ne dobivamo pravu sliku tanosti. Da bismo dobili realniju
sliku tanosti bit e ponekad potrebno da je damo u odnosu s mjerenom
veliinom, pa odnos srednje greke i izmjerene veliine I nazivamo relativnom
grekom ,dakle

Relativna greka je dobar pokazateljtanosti mjerenja jer,bez obzirana vrijednost

izmjerene veliine , daje greku na jedinicu mjere, tako da se mjerena razliitih
brojnih vrijednosti mogu meusobno uporeivati.

U praksi se za ocjenu tanosti niza mjerenja najee koristi srednja greka, koja daje
dobre rezultate i kada je broj mjerenja n ogranien. Srednja greka takoer ima svoju
srednju greku, koja se obino naziva pouzdanost, pa izraz za pouzdanost glasi

Iz kojeg se uoava da je srednja greka utoliko pouzdanija ukoliko je odreena iz veeg

broja mjerenja.

19. Izravnavanje-izjednaenje u geodeziji:

Da bismo izbjegli grube greke i ujedno poveali tanost dobijenih rezultata u geodeziji
redovito vrimo vei broj mjerenja od neophodnog. Poto su sva mjerenja optereena
grekama, kada bismo raunanje vrili sa neizravnatim vrijednostima, rezultat bi zavisio od
naina (puta) raunanja. Cilj izravnavanja je izmeu ostalog, odrediti jednoznanunajvjerovatniju vrijednost. Openito se izravnanje (izjednaenje) mjerenih veliina vri:

da se odrede najvjerovatnije vrijednosti traenih veliina koje najbolje odgovaraju

izvrenim mjerenjima i najblie su istinitim vrijednostima,

da se uklone neslaganja u vrijednostima traenih veliina koje se neminovno

javljaju ako se traene veliine raunaju iz neizravnatih podataka,

najvjerovatnije greke sraunate u procesu izravnanja pruaju mogunost ocjene

tanosti kako izvrenih mjerenja, tako i traenih veliina sraunatih pomou ti
mjerenja.

Razlikujemo neposredno, posredno i uvjetno izravnanje.Neposredno izravnaje je takvo

gdje se traene veliine neposredno mjere.Obino se ova metoda izravnanja primjenjuje
kada se trai jedna veliina. Posredno izravnanje se primjenjuje kada se mjere jedne, a
odreuju (raunaju) druge veliine zavisne od mjerenih. Kod uvjetnog izravnanja istinite
12

vrijednosti moraju zadovoljiti odreene matematike uslove (npr. Suma uglova u ravnom
trouglu mora biti 180 , itd.).

20. Prosta aritmetika sredina:

Ako su sva mjerenja

neke veliine izvrena istom tanosti, onda se najvjerovatnija

vrijednost L te mjerene veliine definira kao prosta aritmetika sredina, tj.

U ovom sluaju oigledno svako mjerenje jednako utjee na rezultat. Prosta aritmetika
sredina ima dvije vane osobine:

Suma najvjerovatnijih greaka pojedinih mjerenja jednaka je nuli, tj.

Suma kvadrata najvjerovatnijih greaka je minimalna, tj.

to znai da se izravnanje vri po teoriji najmanjih kvadrata.

Prva osobina slui za kontrolu raunanja proste aritmetike sredine, a druga za raunanje
srednje greke jednog mjerenja i srednje greke aritmetike sredine.

21. Opa aritmetika sredina:

Deava se da sva mjerenja neke veliine nisu izvrena istom tanou, tj. sa istom srednjom
grekom. U tom sluaju logian je zahtjev da tanije mjerenje vie utjee na rezultat, pa
kaemo da tanije mjerenje ima veu teinu . Teine se mogu odrediti na razliite naine, ali
svaki od njih ima svoje nedostatke, i takoer sve teine mogu se pomnoiti istim brojem, a da
se njihov odnos ne promjeni. Ako su, dake, mjerenja
izvrena redom sa teinama
onda se najvjerovatnija vrijednost mjerene veliine rauna kao opa aritmetika sredina, tj.

,
(oigledno je da su sve teine jednake, dakle

, onda je

tj. opa aritmetika sredina prelazi u prostu).

Opa aritmetika sredina ima tri vane osobine:

Njena vrijednost se nee promjeniti ako sve teine pomnoimo istim brojem.
13

Suma proizvoda najvjerovatnijih greaka sa odgovarajuim teinama mora biti

jednaka nuli, tj.

Poto se izravnanje vri po teoriji najmanjih kvadrata mora suma proizvoda

najvjerovatnijih greaka sa odgovarajuim teinama biti minimalna, tj.

Druga osobina slui za kontrolu raunanja ope aritmetike sredine, a trea za raunanje
srednje greke najvjerovatnijih vrijednosti i srednjih greaka pojedinih mjerenja, a prva
osobina je oigledna iz prethodnih formula.
Teine se mogu odrediti i u sluaju ako su poznate srednje greke izvrenih mjerenja;

- srednja greka ope aritmetike sredine

- srednja normirana greka (srednja greka jedinice teine) niza mjerenja

22. Vrste geodetski mjerenja:

Vrste mjerenja u zavisnosti od mjerene veliine:

Uglovna mjerenja ( horizontalni ugao, zenitne udaljenosti,....)

Linearna mjerenja (duine, visinske razlike ...)

Vektorska mjerenja (ubrzanje sile Zemljine tee, GPS vektori ...)

Klasina terestrika geodetska mjerenja:

Mjerenje uglova,

Mjerenje duina,

Mjerenje visinski razlika.

Posebna terestrika mjerenja u inenjerskoj geodeziji:

Klinometri, deformetri, fizikalna mjerenja (inklinometrijska mjerenja, mjerenje

pritiska ...)

14

23. Mjerenje uglova:

Ugao je dio ravnine, omeen sa dvije poluprave koje imaju zajedniki poetak. Poluprave su
kraci ugla, poetak je tjeme ugla. Imamo sljedee vrste uglova:

Horizontalni ugao , koji ine projekcije kraka prostornog ugla na horizontalnu

ravninu,

Zenitne daljine

. Zenitna daljina je ugao, koji zaklapaju kraci prema zenitu i prema

vizurnoj taki.

Visinski (vertikalni) ugao-dopuna zenitne udaljenosti do .

Horizontalni ugao i zenitna daljina-udaljenost su elementi prostornog polarnog koordinatnog

sistema u mjernom prostoru.
Zato i gdje koristimo?

triangulacija-raunanje koordinata trigonometrijskih taaka,

trigonometrijski nivelman-odreivanje visine geodetskih taaka,

poligonska mrea,

detaljni polarni topografskii katastarski premjer,

polarno iskolienje,

precizna ortogonalna metoda snimanja i iskolienja,

optiko mjerenje duina,

odreivanje geografskih koordinata astronomskim mjerenjima,

posebni zadaci ininjerske geodezije.

24. Girusna metoda mjerenja horizontalnih uglova:

15

Neka je potrebno izmjeriti uglove ili uglove ili ma koje druge uglove definirane kracima SA,
SB, SC, SD, SE, SF, girusnom metodom. Sutina metode sastoji se u tome da se ne mjere
pojedini uglovi, nego se ita stanje limba na taki S prema takama A, B, C, D, E, F, i iz
razlika itanja nalaze potrebni uglovi .Metoda se sastoji u slijedeem. Jedna od taaka
A,B,...,F proglasi se poetnom, a pravac od take S prema toj taki je onda poetni (nulti)
pravac. Za poetnu taku bira se taka koja e biti dobro osvijetljena u toku itavog mjerenja
i nalazi se na dovoljnoj udaljenosti. Uz pretpostavku da je kao poetni pravac na sl. odabran
SA, postupak mjerenja u jednom girusu tee ovako:

durbin se dovede u prvi poloaj (KL),

navizira se se taka se taka A, proitaju vrijednosti na obje sprave i zapiu,

otkoi se alhidada i okree u smjeru kretanja kazaljke na satu do prve slijedee take
( u naem sluaju to je taka B), navizira se nju, oitaju i zapiu vrijednosti na obje
sprave,

na isti nain se postupi za take C, D, E, F,

ponovo se navizira poetna taka A (tzv. zavrna vizura) te proitaju obje sprave i
vrijednosti zapiu.Ova (kontrolna) itanja stave se meu zagrade i uporede sa
poetnim itanjem na taku A. Ukoliko se u granicama tanosti viziranja i itanja ove
dvije vrijednosti slau, mjerenja se usvajaju, u protivnom se sva mjerenja ponite i
postupak ponovi. Time je zavren prvi polugirus.

Nakon toga durbin se prevede u drugi poloaj (KD) i poevi od poetne take A, postupak
ponavlja na isti nain kao u prvom polugirusu, s tom razlikom to se alhidada kree u smjeru
suprotnom kretanju kazaljke na satu. To znai da se nakon viziranja take A redom viziraju
take F, E, ...,B. I u drugom poloaju vre se dva itanja na poetnu taku A koja se moraju
meusobno slagati. Na opisan nain zavren je drugi polugirus i ujedno cijeli girus. Mjerenja
horizontalnih uglova vre se u jednom ili vie girusa, to zavisi od zahtijevane tanosti.

25. Mjerenje zenitnih udaljenosti:

16

Pri izboru metode mjerenja zenitnih udaljenosti nemamo mnogo mogunosti. Potrebno je
napraviti dovoljno velik niz mjerenja, koji nam omoguavaju traenu tanost. Pri tome
moemo upotrijebiti sva tri horizontalna konca ili viziramo samo sa srednjim koncem. Novi
instrumenti imaju samo srednji konac. Metode mjerenja zenitnih udaljenosti ili vertikalnih
uglova:

istovremeno mjerimo samo jednu zenitnu udaljenost,

mjerimo u oba poloaja instrumenta,

koristimo sva tri horizontalna konca,

rezultat-zenitna udaljenost ili vertikalni ugao.

26. Teodolit:
Teodolit je optiko mehaniki ili elektronski instrument za mjerenje horizontalnih uglova i
zenitnih udaljenosti. Sa dodacima moemo mjeriti duine i visinske razlike. Teodolit je u
prolosti bio samostalan instrument, danas je obino dio elektronskog tahimetra
(univerzalnog teodolita). Elektronski teodolit ima sve osnovne dijelove i funkcije kao i
konvencionalni teodolit. Meutim, pored tih karakteristika, elektronski teodolit ima i druge
mogunosti,kao tom su automatska registracija i daljna automatska obrada podataka
Graa teodolita:

Stativ - koji se sastoji od glave stativa (metalne ploe) na koju se postavlja teodolit i
triju nogu, koje se obino mogu uvaiti radi lakeg transporta i podeavanje visine
teodolita,

Horizontalni limb je kod stariji optikih instrumenata krug nainjen od metala,a kod
novijih od stakla.Prenik limba je razliit (5-15 cm) i u principu su limbovi sa veim
prenikom precizniji, a naravno stakleni su limbovi bolji i uz isti prenik daju mnogo
veu preciznost. Ako instrument pored horizontalnog ima i vertikalni limb, sa
odgovarajuim prateim dijelovima, onda se njime mogu mjeriti i visinski uglovi i takav
instrument se naziva univerzalni teodolit,

17

Alhidada - ine gornji, pokretni, dio teodolita zajedno sa mehanikom osovinom oko
koje se okree,

Durbin - kod geodetskih instrumenata durbinn slui za tano viziranje i poveavanje

lika predmeta na koji se vizira. U geodeziji se koristi obino astronomski ili Kepler-ov
durbin koji stvara izvrnutu sliku predmeta, itd.

Mehanike i optike osi teodolita:

obrtna os dorbina-horizontalna os Y

vizurna ili kolimacijska os

alhidadna obrtna os-vertikala

os alhidadne libele

os X
os Z
os L

Konstrukcijski uslovi teodolita:

XY

Y Z (horizontalnost Y osi

Z L (vertikalnost Z osi)

poloaj indeksa vertikalnog kruga

27. Mjerenje duina (udaljenosti):

Precizno mjerenje duina u prolosti je u geodeziji predstavljalo veliki problem. Do pojave
elektronskih daljinomjera (1947) mjerile su se kratke duine.Brizina, ekonominost i
preciznost mjerenja duina zavise od raspoloivog mjernog pribora, naina mjerenja,
terenskih i vremenskih uslova, veliine duine. Tako se za mjerenje kraih duina, esto
upotrebljavaju:

Precizne (invarne) pantljike za precizna, odnosno eline (obine) pantljike za

mjerenje obine tanosti,

Optiki daljinpmjeri koji mogu biti razliite vrste i razliite tanosti,

U graevinarstvu se, za mjerenje nie tanosti ponekad koriste letve za profiliranje,

18

Za mjerenje veih duina sa vrlo visokom tanosti upotrebljava se pribor Jderina iji
osnovni instrumentarij predstavlja nekoliko invarnih ica.

Elektronski daljinomjeri razliitog dometa, srednje i visoke tanosti, univerzalne

namjene.

Namjena duinskih mjerenja:

Duina je element prostornog polarnog koordinatnog sistema u mjernom prostoru.
Zato i gdje?

trilateracija-raunanje koordinatnih trigonometrijskih taaka,

trigonometrijski nivelman-raunanje visina geodetskihtaaka,

detaljni topografski i katastarski premjer,

polarna iskolienja,

precizna ortogonalna iskolienja,

brojne primjene u ininjerskoj geodeziji.

28. Elektronski daljinomjeri:

Elektronski daljinomjer je elektronski instrument za mjerenje duina. S njim mjerimo duine
od par metara do par desetaka kilometara. Elektronski daljinomjer je bio u prolosti
samostalni instrument, danas je obino dio elektronskih tahimetara ili kompleksnijih
instrumenata.

19

Osnovni princip - tok mjerenja:

Odailja instrumenta poalje

elektromagnetni val

(izvor zraenja: LED dioda,

laserska dioda, laser-vidljiva i infracrvena svjetlost od 0.4 - 1.3 ) prema reflektoru.

Reflektor odbija val u smjeru prema instrumentu odnosno reflektori su sprave, koje
osiguravaju odbijanje svjetlosnog zraka paralelno sa smjerom ulaznog zraka. Noviji
elektronski daljinomjeri omoguavaju mjerenje bez upotrebe reflektora tj. svjetlosni
zrak se odbija od povrine objekta.Taku markiramo s laserskom zrakom.

Prijemnik prima odbijeni val

Mjerni dio instrumenta izmjeri vrijeme putovanja elektromagnetnog vala

; ;

Rezultat je vrijednost geometrijskog puta zraka meu takama odailjanja o odbijanja pri
referentnim uslovima atmosfere.
Vrste i preciznost elektronskih daljinomjera:
S obzirom na nain mjerenja razlikujemo impulsna, fazne i interferometrijske
daljinomjere. S obzirom na preciznost razlikujemo:

daljinomjere uobiajne preciznosti

precizne daljinomjere

mjerenje bez reflektora

S obzirom na domet razlikujemo daljinomjere:

kratkog dometa

srednjeg

velikog dometa

mjerenje bez reflektora

Posebna vrsta daljinomjera su runi daljinomjeri.

20

29. Mjerenje visinskih razlika:

Odreujemo treu koordinatu u prostornom koordinatnom sistemu. Osnovni pojmovi:

visina take je vertikalna udaljenost take od izabrane nivovske plohe

apsolutna visina take (nadmorska visina) je vertikalna udaljenost take od nulte

nivo plohe (geoid, elipsoid)
H normalna ortometrijska visina visina nad geoidom
h elipsoidna visina visina nad elipsoidom

relativna visina take je vertikalna udaljenost take od izabrane nivovske plohe, koja
nije nulta nivo ploha

visinska razlika h meu dvjema takama je udaljenost nivovskih ploha obje take
(razlika visina dvije take)

Metode mjerenja visinskih razlika:

- Negeodetske metode:

mjerenje visinskih razlika s mjernim trakama,

priruna sredstva,

hidrostatski nivelman,

barometrijski nivelman,

- Geodetske metode:

trigonometrijski nivelman,

geometrijski nivelman.

Metoda; Trigonometrijski nivelman

Visinsku razliku izmeu taaka odredimo na osnovu mjerene zenitne udaljenosti i
poznate ili mjerene duine izmeu taaka.

21

Raunata visinska razlika je priblina vrijednost:

raunali smo u pravouglom koordinatnom sistemu

mjerena zenitna udaljenost se ne odnosi na pravu liniju izmeu A i B

Raunanje visinske razlike i preciznost:

Visinska razlika na osnovi mjerene zenitne udaljenosti pri uzimanju u obzir zakrivljenosti
Zemlje i vertikalne refrakcije je:

Metoda; Geometrijski nivelman

Visinske razlike izmeu taaka odredimo uz pomo nivelira, koji osigurava horizontalnu
vizuru i itanje podjele vertikalno postavljenih nivelmanskih letava.

Visinsku razliku na veim udaljenostima izmjerimo parcijalno.

Visinu mjerimo preko veznih taaka, naizmjenino (a, b, c...)

Nivelamo po ekvipotencijalnoj plohi.

22

Geometrijski nivelman je najtanija metoda nivelmana i jedan je od najtanijih geodetskih

mjernih postupaka.

30. Trigonometrijski nivelman:

Visinske razlike izmeu taaka koje se nalaze na veim udaljenostima i imaju veu visinsku
razliku, mogue je odrediti mjerenjem zenitnog ili vertikalnog ugla i to sa take A (merenjem
naprijed) i sa take B (mjerenjem nazad). Pretpostavka da je horizontalno odstojanje izmeu
taaka predhodno na neki nain odreeno. Podaci mjerenja vertikalnih uglova upisuju se u
trig.obrazac br. 1v i to mjerenjem u dva poloaja durbina itajui srednji konac ili sva tri konca
(gornji g, srednji s i donji d) u kojem sluaju se dobiju tri mjerenja vertikalnog, odnosno
zenitnog ugla, za konani ugao uzima se aritmetika sredina.Ako iz slike postavimo funkcije:
tg = ; ctg Z =
Visinska razlika

imamo : h = dtg = dctgZ

dobije se izrazom:

h = dtg + i l = dctgZ + i l ; gdje je i visina

instrumenta, a l visina signala. Kod veih udaljenosti u gornju formulu uvode se korekcije:

usljed zakrivljenosti zemlje i refrakcije izrazom:

; (ova korekcija se uvodi sa predznakom plus), i

usljed nadmorske visine izrazom :

; (ova korekcija se uvodi sa predznakom koji ima h iz mjerenja

naprijed mjerenje u smjeru plana raunanja vlaka), gdje su:

23

k koeficijent refrakcije za odreeno podruje zavisan od geografske irine,

d horizontalno odstojanje izmeu krajnjih taaka,

R radius zemlje (6.370 km),

h visinska razlika izmeu krajnjih taaka,

Hm srednja nadmorska visina izmeu taaka iju visinsku razliku

odreujemo.

Definitivna formula za visinsku razliku izmeu dvije take glasi:

h = dtg + i h +

Globalno gledajui trigonometrijski nivelman daje srednju greku izmeu 5 i 10 cm na jedan

kilometar.
Preciznost trigonometrijskog nivelmana:

Preciznost opada sa kvadratom poveanja udaljenosti take,

Preciznost opada sa poveanjem vertikalnog ugla,

Najvei problem predstavlja nepoznati uticaj vertikalne refrakcije,

Kvantitativna ocjena

Trigonometrijski nivelman se upotrebljava za odreivanje visina trigonometrijskih taaka,

polignometrija, odreivanje visina u polarnoj metodi snimanja, odreivanje visina
nedostupnih taaka, visinska iskolienja, itd....

31. Geometrijski nivelman:

Metoda nivelmana kod koje se visinske razlike dobiju kao razlika odsjeaka vertikalnih
pravaca odreenih presjekom horizontalne ravnine sa tim pravcima naziva se geometrijski
nivelman. Horizontalna ravnina se ostvaruje horizontalnom vizurom instrumenta nivelira, a
vertikalni pravci nivelmanskim letvama koje se dovode u vertikalan poloaj.s obzirom da na
nivelmanskim letvama podjela raste odozdo prema gore, te da se njima vri itanje mjesta
(odsjeaka)
i
u kojima ih presjeca horizontalna vizura nivelira, visinsku razliku taaka
A i B dobijemo po izrazu:

Za take koje se nalaze na veim odstojanjima visinska razlika se odreuje parcijalno dio po
dio itd., a sumiranjem tako dobijenih visinskih razlika dolazimo do visinske razlike izmeu
tih dviju taaka;

24

Take preko kojih se odreuju parcijalne visinske razlike nazivaju se veznim takama i
oboljeavaju malim slovima abecede. Po vrsti taaka za koje se visine odreuju geometrijski
nivelman dijelimo na:

Generalni nivelman koji slui za odreivanje visina stalnih taaka repera,

Detaljni nivelman koji slui za odreivanje visina karakteristinih taaka terena u

svrhu dobivanja vertikalne predstave terena.

Geometrijski nivelman je najtanija metoda nivelmana i jedan je od najtanijih geodetskih

mjernih postupaka.

32. Niveliri:
Nivelir je optiko mehaniki ili elektronski instrument za mjerenje visinskih razlika. Za
osiguranje mjernih uslova omogueno je i mjerenje duina. Nivelir je jedan od najstarijih
geodetskih instrumenata i koristi se kao samostalni instrument. Niveliri se dijele na :

Nivelir sa nivelacijskom libelom nivelacijska libela je precizna cijevna libela

privrena na durbinu.

Kompenzacijski nivelir Libelu zamjenjuje kompenzator optiko mehanika

sprava, koja automatski horizontira vizurnu os.

Digitalni nivelir Instrument skenira kodiranu podjelu nivelmanske letve. Digitalni

niveliri su kompenzacijski niveliri. Digitalni nivelir omoguava automatizaciju nivelanja.

Mehanike i optike ose nivelira:

Vertikalna obrtna (stajalina) osa

Vizurna ili kolimacijska osa

Osa nivelacijske libele

os Z
os X
os L

Konstrukcijski uslovi nivelira:

XZ

X || L (horizontalnost X ose)

Horitontalnost horizontalnog konca konanice.

33. Osnove klasinih terestrikih metoda:

Odreivanje koordinata taaka horizontalnih mrea:
Triangulacija; mogue jeizraunati sve elemente u mrei trouglova gdje mjerimo sve uglove
u trouglu (oblik mree) i jednu stranicu trokuta u mrei operativna baza (mjerilo mree).
Trilateracija; kada su u trigonometrijskoj mrei mjerene samo duine izmeu taaka.

25

Poligonsku mreu ine poligonski vlaci. Geodetsku mreu je potrebno dodatno progustiti,
proguavanje u obliku mree trouglova je teko izvodljivo (konfiguracija terena).
Nivelmanska mrea;
Nivelman je metoda za odreivanje visina taaka. Apsolutne visine taaka odreujemo s
metodom generalnog nivelmana:

reperi su stabilizirani trajnom stabilizacijom

niveliramo iz sredine

niveliramo od repera do repera po optimalnom putu u oba smjera (dvostruki

nivelman); meu sobom povezani reperi ine nivelmansku liniju, nivelmanske linije
ine nivelmanske vlake.

34. Topografski planovi i karte:

Topografski plan (topografska karta) je slika u horizontalnoj projekcijskoj ravnini, izraena na
osnovu podataka mjerenja i predstavlja dio zemljine povrine u nekom mjerilu. Plan je
stvarni horizontalni prikaz povrine zemlje u krupnijem mjerili (od 1: 10 000). Karta je
generaliziran prikaz dijela zemljine povrine u sitnijem mjerilu (od 1: 10 000).

Plan:
26

Nain izrade:

klasino (runo) na osnovu podataka numerikog (klasinog) premjera

automatiziran postupak
-

elektronska skica polarnog snimanja (krupna snimanja)

fotogrametrijski nain izrade (vea mjerila)

na osnovu digitalne kartografske baze (srednja i manja mjerila)

Trodimenzionalni prikaz:

horizontalna predstava,

krupnija mjerila (planovi): objekti se predstavljaju u razmjeri (kakav je njihov oblik),

sitnija mjerila (karte): generalizacija (uslovni prikaz, pojednostavljenje, zdruivanje,

isputanje),

visinska predstava :
-

Izohipse linije istih nadmorskih visina (ekvidistancija),

Sjenenje,

Boja (visinske skale boja),

DMT i

rafurama.

Osnovne topografske planove sitnijeg mjerila radimo smanjivanjem i generalisanjem.

Vrste:

Mjerilo 1 : 500 i 1 : 1000;

-

metoda: klasina terestika ili GPS premjer, rjee fotogrametrijska,

obuhvat snimanja: naselja, podruja intenzivne izgradnje ( za potrebe

projektovanja).

Mjerilo 1 : 2000 i 1 : 2500;

-

metoda: klasina terestika ili GPS premjer, fotogrametrijska,

obuhvat snimanja: naselja, poduja intenzivne izgradnje.

Upotreba:

Za urbanistiku dokumentaciju (namjensko koritenje prostora),

27

Za izradu projekta u visoko i nisko gradnji,

Za izradu katastra komunalnih ureaja,

Za izradu plana iskolenja

Karta:
Karta ili mapa (grki list papira; na srednjevijekovnom latinskom, mappa; na
engleskom, map), umanjena slika Zemljine povrine, nekog dijela Zemljine povrine ili neba.
Zemljina povrina, zbog zakrivljenosti, ne moe se prikazati u ravnini bez deformacija, a ne
mogu se prikazati ni sve pojedinosti i svi objekti na Zemljinoj povrini. Prema tome karte su
deformisane i pojednostavljene slike Zemljine povrine s unaprijed odreenom svrhom
(osnovna karta 1 : 5000 i 1 : 10 000). Upotrebljavaju se za razliite naune, tehnike,
ekonomske, vojne i kulturne potrebe, pa se i dijele prema mjerilu, sadraju i svrsi.Karta je
izraena na osnovu aerofotogrametrijskog snimanja i katastarskih planova. Karta kao
pojednostavljen prikaz prostora i navigacijske pomoi istie odnose meu objektima unutar
prostora. Karta je dvodimenzionalni, geometrijski pouzdan prikaz trodimenzionalnog
prostora. Nauka i umjetnost izrade karata naziva se kartografija.

35. Iskolenje:
Kao preduslov izgradnje nekog projektovanog objekta je prenoenje projekta na teren
iskolenje.Geodetski radovi penoenja projekta na teren sastoji se od:

horizontalnog (poloajnog) iskolenja i

vertikalnog (visinskog) iskolenja.

Da bi se pristupilo iskolenju potrebno je pripremiti podatke za iskolenje u horiontalnom i

vertikalnom smislu koji se mogu dobitina tri naina:

grafiki mjerenjem na geodetskoj podlozi na kojoj je projektovan objekat,

analitiki i

grafiko analitiki.

Pored toga potrebno je imati na terenu pouzdano odreenu geodetsku mreu. Elaborat
iskolenja sadri jo :

nain iskolenja taaka,

skicu iskolenja i

elemente iskolenja.
28

36. Metode iskolenja:

Iskolenje po pravilu dijelimo na:
- Horizontalna iskolenja:

koordinatne metode:
-

ortogonalna metoda,

polarna metoda

GPS metoda

metode presjeka:
-

presjek naprijed,

luni presjek,

direktni presjek

- Vertikalna iskolenja:

geometrijski nivelman

trigonometrijski nivelman

- Posebna iskolenja: (pravaca, duina, linija datih uglova...)

37. Ortogonalna metoda iskolenja:

Ortogonalna metoda iskolienja se primjenjuje kod iskolienja industrijskih objekata, zgrada,
hala, manjih mostova, krivine, tjemena i slino, odnosno objekti koji se grade na terenu gdje
je potrebno mjeriti duine. Elementi iskolienja su apscisa, ordinata i pravi ugao.
29

38. Polarna metoda iskolenja:

Polarna metoda iskolienja koristi se kod vangradskih i nagnutih terena, veih objekata , a
posebno kod iskolienja krivina saobraajnica i raznih vodova. Elementi iskolienja su
duina i ugao.

39. GPS iskolenje:

Metoda: DGPS podrazumjeva geodetsku mreu oko gradilita ili mreu permanentnih
stanica. Osnova za iskolenje su koordinate detaljnih taaka. Upotreba: Najbri nain
iskolenja, ne upotrebljava se pri najtanijim zahtjevima iskolenja.

40. Visinsko iskolenje:

Da bi se projekat nekog objekta prenio na teren, kao priprema za izvoenje, pored
poloajnog potrebno je izvriti i visinsko iskolenje, to znai potrebno ga je naterenu
prostorno obiljeiti. Visinsko iskolenje se obavlja nakon okonanja poloajnog iskolenja. Pri
iskolenju projektovanog objekta u visinskom smislu mogu se pojaviti : iskolenje take,
iskolenje horiontalnog ili nagnutog pravca i iskolenje horizontalne ili nagnute povrine.Za
visinsko iskolenje najee koristimo geometrijski nivelman.Izhodite je reper visinske
geodetske mree.Element za iskolenje je visinska razlika. Instrumentarij i pribor: nivelir,
nivelmanska letva i stativ.Postupak je jednostavan i brz , i najtaniji nain iskolenja.

Poloajno iskolenje:
Da bi se projekat nekog objekta prenio na teren, kao priprema za graenje, u prvom redu ga
je potrebno poloajno iskoiti. Pri iskolenju projektovanog objekta u poloajnom smislu
imamo: iskolenje take, iskolenje pravca i iskolenje krivine.

30

31