Budui da drvo ima tri osnovna meusobno okomita smjera u

kojima se fizikalna i mehanika svojstva razlikuju, neki ga

smatraju ortotropnim a ne anizotropnim materijalom.

Osim razliitosti grae u razliitim smjerovima, kod drveta se

oituje i slojevitost. Slojevitost drveta zavisi o nainu godinjeg
prirasta, i to kao rano proljetno i kasno jesenje drvo. Zbog
razliitog prirasta tokom proljetnog odnosno jesenjeg
razdoblja fizikalna i mehanika svojstva drveta se razlikuju i
unutar jednog goda.
1

 Razlike u pogledu fizikalnih i mehanikih svojstava u razliitim

smjerovima te unutar istog goda imaju za posljedicu veoma
razliite otpore pri rezanju. Zbog toga je neophodno definisati
pojedine smjerove kretanja reznog brida s obzirom na smijer
drvnih vlakanaca te na smjer toka godova.
Openito postoje tri osnovna smjera kretanja reznog brida, tri
prelazna i jedan opti smjer. Tri osnovna smjera reznog brida
ujedno su i najjednostavniji smjerovi rezanja.

a - tangenijalni, b popreni , c uzduni

 Pri odreivanju smjera rezanja kao osnova se uzima smjer

drvnih vlakanaca. Smjer brzine rezanja, poloaj glavnog reznog
brida te poloaj ravni rezanja prema smjeru drvnih vlakanaca
odreuju sve osnovne i sve prelazne smjerove rezanja te opti
smjer rezanja.
Ugao koji vektor brzine zatvara sa smjerom drvnih vlakanaca
oznaavamo sa v .
Ugao koji glavni rezni brid zatvara sa drvnim vlakancima
oznaavamo sa b , a ugao koji ravan rezanja zatvara sa drvnim
vlakancima r .
Karakteristino za sva tri osnovna smjera rezanja je da su
vrijednosti uglova v , b i r uvjek jednaki /2 ili nula.

Tangencijalni smjer rezanja

Kod ovog smjera rezanja, glavni rezni brid je paralelan sa
smjerom drvnih vlakanaca te se moe kazati da je b 0, (sl. a).
Smjer napredovanja glavnog reznog brida okomit je na smjer
vlakanaca pa je v / 2 .
Ravan rezanja je paralelna s drvnim vlakancima pa je r .0
a)
b)

vrstoa meu drvnim vlakancima je u ovom smjeru najmanja.

Stoga se estice pri rezanju lako odvajaju pa je i otpor rezanju
malen. Osim toga, odvojena estica se lako razdvaja na manje
elemente. Njen oblik za ovaj smjer rezanja je prikazan na sl. b).
Svi smjerovi imaju uobiajene znakove. Tako tangencijalni rez se
uobiajeno oznaava .
4

Popreni smjer rezanja

Glavni rezni brid je okomit na smjer drvnih vlakanaca (b / 2 )
Smjer kretanja glavnog reznog brida je okomit na smjer drvnih
vlakanaca pa je v / 2 .
Ravan rezanja je okomita na smjer drvnih vlakanaca tako da je
i r / 2 . Oblik odvojene estice koji pri tome nastaje je
prikazan na slijedeoj slici.

Uobiajeni znak za ovaj smjer rezanja je .

Za razliku od tangencijalnog reza gdje nastaje svinuta
strugotina kod poprenog reza nastaju sitno lomljene
odvojene estice.
5

 Poto zapone rezanje drvnih vlakanaca u poprenom smjeru,

prednja ploha smino optereuje vezu meu drvnim
vlakancima, a kako je smina vrstoa u tom smjeru veoma
mala, odvojene estice se lome u veoma sitne elemente.
U tom smjeru rezanja rezni brid presjeca vlakanca, a ispod
stranje strane redovito ostaju kratke pukotine.
Pri ovom smjeru rezanja pojavljuju se najvei otpori.

Uzduni smjer rezanja

Posmatrajui uglove koji odreuju osnovne smjerove rezanja
moe se zakljuiti da je kod uzdunog rezanja rezni brid okmit
na smjer drvnih vlakanaca, ali je smjer kretanja jednak smjeru
drvnih vlakanaca.
Vrijednost ugla b / 2 a vrijednost ugla v 0 .
Ravan rezanja takoer je paralelna s drvnim vlakancima pa je
r 0. Uz ovakav osnovni smjer rezanja, otpori rezanja su
manji od otpora rezanja pri poprenom rezu, ali su vei od
onih pri tangencijalnom rezu. Odvojena estica moe imati
razliite oblike; od dugih neprekinutih do kratkih lomljenih.
Oblik odvojene estice najvie zavisi o dva uticajna parametra:
o debljini odvajane estice s i o uglu rezanja . Uz jako male
debljine odvajanih estica nastaju dugake kovrave,
neprekinute odvojene estice.
7

 Isto tako neprekinute odvojene estice nastaju uz male uglove

rezanja. Dva osnovna oblika odvojene estice pri uzdunom
rezu su prikazani na slikama:

Do odreene debljine odvojene estice za njen oblik je

presudan omjer izmeu debljine i ugla rezanja s/. Za male
vrijednosti tog omjera stvarae se due neprekinute odvojene
estice, a za vee vrijednosti kratke i izlomljene.
Uobiajeni znak za ovaj smjer rezanja je II.

 Prelazni smjerovi rezanja

Uz tri osnovna smjera rezanja postoje i tri prelazna smjera
rezanja. Prelazni smjerovi rezanja nastaju promjenom
vrijednosti osnovnih uglova.
Kada jedan od osnovnih uglova ima vrijednost razliitu od nule
ili /2, onda se pojavljuje prelazni smjer rezanja.

Nazivi prelaznih smjerova rezanja:

Tangencijalno-popreni
Uzduno-popreni
Uzduno-tangencijalni
9

Tangencijalno-popreni smjer rezanja

Ovaj smjer rezanja je prikazan na slici a. Uobiajeni znak za
ovaj smjer rezanja je - . Ovaj rez nastaje postavljenjem
glavnog reznog brida prema smjeru drvnih vlakanaca pod
uglom veim od nule a manjim od /2. Prema tome na osnovi
vrijednosti prije spomenutih osnovnih uglova za ovaj rez bie
vrijednosti ugla b izmeu 0 i /2 odnosno: 0 b / 2
Smjer kretanja glavnog reznog brida okomit je na smjer drvnih
vlakanaca pa je ugao v / 2. Ugao koji ravan rezanja zatvara
sa smjerom drvnih vlakanaca jednak je uglu b odnosno:
0 r / 2

Na osnovu vrijednosti uglova moe se zakljuiti da e pri

ovakvom prelaznom smjeru rezanja uslovi rezanja biti blii
uslovima poprenog reza to je b blie vrijednosti /2
odnosno blii tangencijalnom rezu to je b blie 0.
10

Popreno-uzduni smjer rezanja

Pri ovakvom prelaznom smjeru rezanja bie ugao koji glavni
rezni brid zatvara sa smjerom drvnih vlakanaca b / 2 , a
ugao koji zatvara vektor brzine rezanja sa smjerom drvnih
vlakanaca vei od 0 a manji od /2, odnosno:
0 v / 2

Isto vrijedi i za ugao koji ravan rezanja zatvera sa smjerom

drvnih vlakanaca:
0 r / 2

Uobiajeni znak za ovaj smjer rezanja je - II.

11

Uzduno tangencijalni smjer rezanja

Ovaj prelazni smjer rezanja je prikazan na slici.

Karakteriziraju ga slijedee vrijednosti osnovnih uglova razanja;

ugao koji rezni brid zatvara sa smjerom drvnih vlakanaca manji je
od /2, a vei od 0, odnosno:
0 b / 2

Ugao koji smjer brzine kretanja otrice zatvara s vlakancima

jednak je uglu b , odnosno:
0 v / 2

Ugao koji ravan rezanja zatvara sa smjerom drvnih vlakanaca

jednak je 0, a r 0. Uobiajeni znak za ovaj smjer kretanja je -II
12

Opti (kombinovani) smjer rezanja

Sva tri karakteristina ugla su unutar granica 0 i /2:
0 b / 2
0 v / 2

0 r / 2

Ovaj smjer rezanja se oznaava - - II, a naziva se jo i

tangencijalno-popreno-uzduni smjer rezanja. Pri opisu svih
triju osnovnih smjerova i sva tri prelazna smjera te opteg
smjera, podrazumjevalo se da se ravan rezanja, ploha rezanja
i obraena ploha podudaraju. U mnogo sluajeva obrade alat
se kree kruno ili po nekoj krivoj u prostoru. Pri tome se
smjer rezanja neprestano mjenja. U svakoj taki po itavoj
duini zahvatnog luka karakteristini uglovi kojima
odreujemo smjer rezanja su razliiti.
13

 Da bi se pojednostavila razmatranja smjerova rezanja, za takve

sluajeve je uveden pojam uslovni ugao rezanja , koji je vrlo
znaajan za odreivanje uslova rezanja.
Radi boljeg razumjevanja ovakvih sluajeva razmotrit e se
zahvat reznog brida kruna pile i zahvat reznog brida pri
valjkastom glodanju.
Zahvat reznog brida pri rezanju krunom pilom je prikazan:

Kako je na slici vidljivo, zahvat reznog brida zapoinje pri uglu

zahvata 1 , a zavrava 2 . Zahvat traje dok rezni brid ne pree
ugao zahvata . Veliina ugla zavisi od vie faktora. Na osnovu
slike moe se napisati:
2 1

14

cos 1

hs h
R

Gdje je hs visina radnog stola od ose rotacije radnog vretena

(mm), h visina obradka (mm), a R radijus alata (krune pile)(mm).
Isto tako je:
hs
cos 2

U teoriji rezanja je uveden uslovni ugao oznaen sa sr (srednji

ugao zahvata) za koji vrijedi:
sr 1 / 2

Odnosno:

sr 1

2 1
2

Pa je:
sr (1 2 ) / 2
15

 Ako smjer drvnih vlakanaca nije paralelan s poloajem nalene

plohe, onda srednjem uglu zahvata sr , treba dodati ili
oduzeti ugao izmeu drvnih vlakanaca i nalene plohe.
Pri rezanju drveta obodnim glodanjem ili valjkastim
glodanjem stvari se donekle razlikuju u odnosu na rezanje
krunom pilom. ematski prikaz zahvata rezne otrice pri
valjkastom goldanju je prikazan na slici.

Zahvat poinje pri uglu 0 , a traje dok rezni brid ne pree

ugao . Na osnovu slike moe se napisati:
cos

Rh
h
1
R
R
16

 Gdje je R radijus valjkastog glodala (mm), a h visina dodatka

za obradu (mm).
Ponovo uvodimo uslovni ugao koji je jednak polovici ugla
zahvata reznog brida:
sr / 2

Kao i pri rezanju krunom pilom, ako smjer drvnih vlakanaca

nije paralelan s obraivanom plohom (sa smjerom pomonog
odnosno pominog kretanja obradka) treba srednjem uglu
zahvata dodati odnosno oduzeti ugao izmeu drvnih
vlakanaca i obraivane plohe.

17

Optereenje elemenata otrice pri rezanju

Pri opisu pojedinih smjerova rezanja reeno je da se otpori
rezanja mjenjaju s promjenom smjera rezanja.
Otpori koji se pri rezanju pojavljuju savladavaju se elementima
otrice. Pritom je optereenje pojedinih elemanta otrice
razliito.
Radi pojednostavljenja posmatraemo otvoreni rez.
Pojednostavljen prikaz pritiska na otricu na osnovu
eksperimenata na uzorcima od brezovine(Zolotarev). Na
uzorcima je bila iscrtana mrea sa razmakom meu linijama
od 0,26mm.
Uzorci su rezani u tri osnovna smjera rezanja otricom kod
koje je u jednom sluaju bio ugao rezanja =40, a u drugom
sluaju je iznosio =77.
18

 Poloaj linija na mrei nakon nailaska otrice u tangencijalnom

smjeru je prikazan na slijedeim slikama:

Na slici je oita pojava deformacije drveta na prednjoj plohi i

na samom reznom bridu.
Kod manjeg ugla rezanja najvee deformacije su vidljive na
sredini dodirne povrine prednje plohe i odvojene estice, a
smanjuju se prema reznom bridu i prema taki prednje plohe
do koje je otrica ula u drvo.
S poveanjem ugla rezanja mjesto najveih deformacija se
pomie prema reznom bridu.
19

 Na slijedeim slikama su prikazane deformacije na istome

materijalu s istim uglovima, ali za uzduni smjer rezanja:

Na osnovu vidljivih deformacija nastalih rezanjem drveta u

uzdunom smjeru moe se uoiti da se koncentriu na
prednjoj plohi bez vidljivih deformacija ispred reznog brida i
ispod stranje plohe.
S porastom ugla rezanja mjesto najveih deformacija se
razmjeta prema reznom bridu kao kod tangencijalnog reza.
20

 Popreni smjer rezanja prikazan je na slici ispod.

Na slici je vidljivo da se kod poprenog smjera deformacije

pojavljuju na prednjoj plohi, ispred reznog brida i ispod
staranje plohe.
Deformacije u drvetu pri rezanju u poprenom smjeru
koncentrisane su oko reznog brida, to se posebno uoava pri
veoj vrijednosti ugla rezanja.
Isto tako se moe uoiti da se drvo kod ovog smjera rezanja
ispod stranje plohe raslojava, te se stvaraju pukotine u
smjeru drvnih vlakanaca.
21

Sile na otrici
Dosad je utvreno da se pri prodiranju otrice u drvo javljaju
otpori manjeg ili veeg intenziteta. Veliina otpora koji e se
pojaviti pri rezanju zavisi o mnotvu faktora. Utvrdili smo da je
prednja ploha izloena veim ili manjim pritiscima odvojene
estice obraivanog materijala potisnutog ispred otrice u
njezinom prodiranju, a na stranju plohu po povrini dodira sa
stlaenom plohom rezanja djeluje pritisak stlaenog
materijala obrade. Sveukupna naprezanja na otrici se mogu
kvalitativno predoiti kao na slici:

22

 Radi boljeg razumjevanja procesa cijelo se podruje dodirnog

pritiska na otrici dijeli u tri dijela. Prvi je odreen takama
122 i predstavlja zonu pritiska na stranju plohu otrice. Drugi
dio je omeen takama 334 i odreuje zonu pritiska
obraivanog materijala (odvojene estice) na prednju stranu
otrice. Konano tree podruje je podruje pritiska na sam
rezni brid, a omeeno je takama 2233.
23

 Zona pritiska na stranju plohu prikazana je na slici:

Razumljivo je da se pritisak na stranju plohu moe

nadomjestiti jednom silom odreenog smjera i intenziteta FL.
Budui da je sila FL rezultantna sila jedininih normalnih sila na
stranju plohu otrice, to e i ona biti okomita na stranju
plohu. Uz naznaeni smjer kretanja otrice brzinom v, doi e
do trenja izmeu plohe rezanja i stranje plohe alata.
24

 Sila trenja koja se pritom pojavljuje oznaena je sa FtL. Njena

vrijednost jednaka je umnoku normalne sile FL i faktora trenja
L izmeu obraivanog materijala i stranje strane alata.
FtL FL L

Rezultanta tih dviju sila je ukupna sila na stranjoj strani otrice

FRL.
Korisnim e se pokazati ukupnu silu na stranjoj strani otrice
rastaviti na dvije komponente i to na pravac kretanja rezne
otriceFLr te okomito na smjer kretanja FLo.

25

 Zona pritiska na prednjoj plohi otrice moe se analizirati na

isti nain kao to je to uinjeno na stranjoj strani alata. Zona
pritiska na prednjoj plohi je prikazana na slici:

Pritisak na prednjoj plohi otrice takoe se moe zamjeniti

jednom silom odreenog smjera i intenziteta FP. Sila FP kojom
se nadomjestio pritisak odvajane estice na prednju plohu,
takoer je okomita na prednju plohu. Budui da se otrica
kree brzinom v u naznaenom smjeru, to e se izmeu
odvajane estice i prednje strane otrice pojaviti sila trenja
oznaena na slici kao FtP.
26

 Sila trenja na prednjoj strani alata jednaka je umnoku

normalne sile FP i faktora trenja P izmeu odvajane estice i
prednje strane otrice.
FtP FP P

Rezultanta tih dviju sila bie ukupna sila na prednjoj strani

otrice FRP. Isto e se pokazati korisnim rastaviti ukupnu silu na
prednjoj strani na dvije komponente; jednu silu na prednjoj
strani kretanja otrice FPr i drugu komponentu okomito na
smjer kretanja otrice FPo.

27

 Zona pritiska na rezni brid prikazana je na slici:

Budui da rezanje zapoinje na najistaknutijoj taki raznog brida,

oito je da e se na itavoj zakrivljenoj plohi koja predstavlja
realni rezni brid, s daljnjim napredovanjem otrice pojaviti trenje
s jedne strane odvajane estice i reznog brida, a sa druge strane
plohe rezanja i reznog brida. Sile trenja e na svakoj izvodnici
reznog brida imati drugaiji smjer i drugaiji intenzitet. Stoga je
nemogue govoriti samo o ukupnoj sili trenja, ve bi bilo bolje
govoriti o jedininoj sili trenja kojoj bi vrijednost u odreenoj
taki posmatranja bila jednaka umnoku pritiska u toj taki i
faktora trenja izmeu obraivanog materijala i reznog brida. 28

 Za analizu sila na reznoj otrici koja je ovdje potrebna

prihvatie se ukupna sila na reznom bridu FB kao rezultantna
sila svih jedininih normalnih sila i svih jedininih sila trenja.
Rezultantna sila na reznom bridu se rastavlja na dvije
komponente: na pravac brzine rezanja FBr i okomito na smjer
kretanja otrice.
Ukupna sila na pravcu brzine rezanja jednaka je algebarskom
zbroju komponenata:
Fr=FLr+FPr+FBr
i naziva se sila rezanja ili glavna sila rezanja.
Ukupna sila okomita na smjer kretanja reznog brida bie:
Fo=FLo+FPo+FBo
naziva se odrivna sila.

29

 Oekivati je da e se osim sile rezanja i odrivne sile na otrici

pojaviti i sila okomita na ravan u kojoj smo do sada vrili
promatranja.
Veliina te sile je uglavnom povezana sa veliinom prislonog
ugla glavnog reznog brida . Nazivamo je bona sila i
oznaavamo sa Fb.
Sveukupna sila na otrici u otvorenom rezu je jednaka
vektorskom zbroju sile rezanja, odrivne sile i bone sile.

30

 Kod zatvorenog reza se nee nita bitno promjeniti.

Sile koje e se pojaviti na bonim reznim bridovima i na
bonim plohama mogu se razmatrati na identaian nain kao i
sile na glavnom reznom bridu i na stranjoj plohi. Potrebno je
samo zamisliti boni rezni brid kao glavni rezni brid, a ostali
geometrijski elementi sami po sebi dobivaju uloge kakve su
opisane pri analizi otvorenog reza.
Primjerice, prednji ugao postaje prisloni ugao reznog brida, a
bona ploha postaje stranjom plohom.
Treba naglasiti da e kod bonih reznih bridova u zahvatu
odrivna sila biti stvarno komponenta ukupne bone sile, dok
e bona sila biti komponenta ukupne odrivne sila.

31

 U ovim razmatranjima nisu u potpunosti uzeta u obzir svojstva

drveta, ovisnost otpora rezanja o smjeru rezanja te neke
druge osobenosti vezane za rezanje drveta.
Izloenu analizu sila na otrici treba uzeti kao srednju
vrijednost pri malim brzinama rezanja.
Pri veim brzinama rezanja kad je brzina vea od brzine
stvaranja pukotine u drvetu, provedena se razmatranja mogu
prihvatiti kao reprezentativna.
Pri malim brzinama valja samo radi upoznavanja stvarnog toka
rezanja posmatrati tri osnovna smjera rezanja.
Radi se o sluajevime kad je brzina rezanja manja od brzine
nastajanja pukotine u drvetu.

32