Sistemi linearnih jedna

cina

Sistem od n linearnih jedna

cina sa n nepoznatih (x1 , x2 , . . . , xn ) je
a11 x1 + a12 x2 + + a1n xn = b1 ,
a21 x1 + a22 x2 + + a2n xn = b2 ,
..
.

(0.1)

an1 x1 + an2 x2 + + ann xn = bn .

Ako je b1 = b2 = = bn = 0, za sistem jednacina (0.1) se kaze da je homogen.
Uredena n-torka brojeva (1 , 2 , . . . , n ) je resenje sistema jednacina (0.1) ako
se svaka jednacina ovog sistema za xk = k (k = 1, 2, . . . , n) svodi na identitet, tj.
svaka jednacina je zadovoljena. Za sistem tada kazemo da je saglasan ili resiv.
Kramerove formule
Koordinate vektora resenja sistema jednacina (0.1) odredene su formulama
xk =
gde je

Dk
D

(k = 1, 2, . . . , n),


 a11 a12

 a21 a22

D= .
..
 ..
.

 an1 an2


. . . a1n 
. . . a2n 
.  = 0
..
. .. 
. . . ann 


 a11 . . . a1,k1

 a21 . . . a2,k1

Dk =  .
..
 ..
.

 an1 . . . an,k1


b1 a1,k+1 . . . a1n 
b2 a2,k+1 . . . a2n 
..
..
..  .
.
.
. 
bn an,k+1 . . . ann 

Gausov metod
Kod Gausovog metoda eliminacije polazni sistem se svodi na ekvivalentan sistem
(sistem koji ima ista resenja kao i polazni)
(1)

(1)

(1)

(1)

(2)

(2)

(2)

a11 x1 + a12 x2 + + a1n xn = b1 ,

a22 x2 + + a2n xn = b2 ,
..
.
(n)
a(n)
nn xn = bn ,

gde se do resenja dolazi sukcesivno, polazeci od poslednje jednacine

(n)

xn =

bn

,
(n)

ann

xi =

1 (
(i)

aii

(i)
bi

(i)

aik xk

(i = n 1, . . . , 1).

k=i+1

Gausov metod se moze primeniti i na sistem koji ima razlicit broj jednacina u
odnosu na broj nepoznatih. Na primer, ako je broj jednacina m veci od broja
nepoznatih n dobija se ekvivalentan sistem
(1)

(1)

(1)

(1)

(2)

(2)

(2)

a11 x1 + a12 x2 + + a1n xn = b1 ,

a22 x2 + + a2n xn = b2 ,
..
.
(n)
a(n)
nn xn = bn ,
..
.
(n)
a(n)
mn xn = bm .

Ovaj sistem ima resenje ako se iz poslednjih mn+1 jednacina dobija ista vrednost
za xn , tj. ako je
(n)
(n)
bm
bn
xn = (n) = = (n) .
ann
amn

Kroneker-Kapelijeva teorema
Za sistem od m linearnih jednacina sa n promenljivih
a11 x1 + a12 x2 + + a1n xn = b1 ,
a21 x1 + a22 x2 + + a2n xn = b2 ,
..
.
am1 x1 + am2 x2 + + amn xn = bm
definisemo matricu sistema

a11 a12
a21 a22

A= .
..
..
.
am1 am2
i prosirenu matricu sistema

a11 a12
a21 a22

B= .
..
..
.
am1 am2

. . . a1n
. . . a2n

.
..
. ..
. . . amn

. . . a1n
. . . a2n
.
..
. ..
. . . amn

| b1
| b2

.. .
| .
| bm

Teorema 1. (Kroneker-Kapelijeva) Sistem jednacina je saglasan ako i samo

ako je
rang A = rang B.
Teorema 2. Da bi saglasan sistem linearnih jednacina imao jedinstveno resenje
potrebno je i dovoljno da rang matrice sistema bude jednak broju nepoznatih.
Teorema 3. Da bi homogen sistem linearnih jednacina imao netrivijalno resenje
potrebno je i dovoljno da rang matrice sistema bude manji od broja nepoznatih.

Zadaci

1. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati i resiti sistem linearnih jednacina

x + ay + z = 1 ,
x + y + az = 1 ,
x + a2 y + z = a .

Re
senje: I na
cin. Dati sistem linearnih jednacina je kvadratni, pa za diskusiju
i resavanje moze da se primeni Kramerov metod. Determinanta sistema je

 

1 a 1 1
 

a
1

 
  1 a a 1





 = a(a 1)2 .
D = 1 1 a = 0 1 a a 1 = 
a(a 1)
0 
 1 a2 1   0 a2 a

0
Determinante dobijene zamenom odgovarajucih kolona determinante sistema kolonom sastavljenom od slobodnih clanova jednacina su:

 

1 a 1 1

a
1

 




Dx =  1 1 a  =  0 1 a a 1  = (a 1)2 ,
 a a2 1   0
0
1 a

 

1 1 1 1
 

1
1

 
  0
a 1 
2





0
a 1 = 
Dy =  1 1 a  =  0
 = (a 1) ,
a

1
0
1 a 1 0 a 1
0 

 

1 a 1 1

a
1  

 
1a
0 
2





0 =
Dz =  1 1 1  =  0 1 a
 = (a 1) .
a(a

1)
a

1
 1 a2 a   0 a2 a a 1 
Kako je D = 0 za a = 0 ili a = 1, razlikujemo tri slucaja u zavisnosti od parametra
a.
1 Ako je a = 0 i a = 1, tada je D = 0, pa sistem ima jedinstveno resenje
odredeno sa
x=

(a 1)2
1
Dx
=
= ,
2
D
a(a 1)
a

y=

Dy
(a 1)2
1
=
= ,
2
D
a(a 1)
a

Dz
(a 1)2
1
=
= .
D
a(a 1)2
a
( 1 1 1)
Dakle, resenje je (x, y, z) = , ,
.
a a a

2 Ako je a = 0, tada je D = 0, Dx = 0, Dy = 0, Dz = 0, pa sistem nema

resenje.
3 Ako je a = 1, tada je D = Dx = Dy = Dz = 0, pa Kramerov metod ne daje
odgovor da li resenje sistema postoji. Zamenom vrednosti parametra a = 1, sistem
dobija oblik
x + y + z = 1,
x + y + z = 1,
x + y + z = 1,
z=

tj. svodi se na jednu jednacinu koja je zadovoljena ako je x = 1yz, za proizvoljno

y, z R. Zato sistem ima beskonacno mnogo resenja (x, y, z) = (1 y z, y, z),
y, z R.
II na
cin. Za diskusiju sistema koristicemo KronekerKapelijevu teoremu. Matrica sistema i prosirena matrica sistema su

1 a 1
1 a 1 | 1
A = 1 1 a,
B = 1 1 a | 1.
2
1 a 1
1 a2 1 | a
Primenom elementarnih transformacija na vrste matrice B, i to:
- oduzimanje prve vrste od druge i trece vrste redom,
- mnozenje druge vrste sa a i dodavanje trecoj vrsti,
dobijamo njoj ekvivalentnu matricu ciji su svi elementi ispod glavne dijagonale
jednaki 0:

1 a 1 | 1
1
a
1 | 1
B = 1 1 a | 1
= 0 1 a a 1 | 0
2
1 a 1 | a
0 a2 a
0 | a1

1
a
1 | 1
1
a
1
| 1

= 0 1 a a 1 | 0
= 0 1 a a 1 | 0 .
0 a(a 1)
0 | a1
0
0
a(a 1) | a 1
Prve tri kolone dobijene matrice cine trougaonu matricu ekvivalentnu matrici A.
Njena determinanta jednaka je proizvodu elemenata na glavnoj dijagonali, sto
znaci da je razlicita od 0 ako je a = 0 i a = 1. Zato razlikujemo tri slucaja za
vrednosti parametra a.
1 Za a = 0 i a = 1 vazi rang A = rang B = 3, sto znaci da sistem ima jedinstveno resenje. Umesto polaznog, resavamo njemu ekvivalentan trougaoni sistem
koji odgovara transformisanim matricama:
x+

ay
+
z
= 1,
(1 a)y + (a 1)z = 0,
a(a 1)z = a 1.

Resavanjem redom trece, druge i prve jednacine dobijamo

1
x = 1 ay z = ,
a
( 1 1 1)
pa je resenje sistema (x, y, z) = , ,
.
a a a

2 Ako je a = 0, vazi
z=

1
,
a

y=z=

1
,
a

1 0
1 | 1
B
= 0 1 1 | 0
0 0
0 | 1
i rang B = 3. Prve tri kolone cine matricu ekvivalentnu matrici A, pa je rang A = 2.
Prema KronekerKapelijevoj teoremi, sistem nema resenje.
3 Ako je a = 1, vazi

1 1 1 | 1
0 0 | 0.
B
= 0
0
0 0 | 0
Sada je rang A = rang B = 1, sto znaci da sistem ima beskonacno mnogo resenja,
pri cemu se jedna nepoznata izrazava kao linearna kombinacija preostale dve. Zaista, sistem se svodi na jednu jednacinu
x + y + z = 1,
koja je zadovoljena za x = 1 y z, y, z R. Prema tome, resenja sistema su
(x, y, z) = (1 y z, y, z), y, z R.
2. U zavisnosti od realnog parametra k diskutovati i resiti sistem jednacina
x + y 3z = 1,
2x + y + z = 2,
x + 2y + kz = 3,
x + 4y + 4kz = 1 2k.
Re
senje: Dati sistem linearnih jednacina nije kvadratni, pa ne mogu da
se primene Kramerove formule. Zato sistem diskutujemo primenom Kroneker
Kapelijeve teoreme. Elementarnim transformacijama nad vrstama prosirene matrice sistema dobijamo sledeci niz ekvivalentnih matrica:

1 1 3 |
1
1 1
3 | 1
2 1
0 3
1 |
2
5 | 4

B=
=
1 2
k |
3 0 3 k 3 | 4
1 4 4k | 1 2k
0 3 4k + 3 | 2k

1 1 3 |
1
1 1
3
|
1

0 3 5 |
0 3
4
5
|
4

=
=

0 0 k + 2 |
0 0 k+2 |
0
0
0 0
0 | 2(k + 2)
0 0 4(k + 2) | 2(k + 2)

Prve tri kolone cine matricu ekvivalentnu matrici A.

1 Za k = 2 vazi rang A = 3, rang B = 4, sto znaci da sistem nema resenja.
2 Ako je k = 2 imamo

1 1 3 | 1
0 3 5 | 4

B
=
0 0 0 | 0,
0 0 0 | 0
pa je rang A = rang B = 2, tj. sistem ima beskonacno mnogo resenja kod kojih su
dve koordinate izrazene preko trece. Ekvivalentni sistem koji se resava je
x + y 3z = 1,
3y 5z = 4.
Iz druge jednacine je y = (4 + 5z)/3, a zamenom u prvoj jednacini dobija se
x = (1 + 4z)/3. Dakle, resenja su
( 1 + 4z 4 + 5z )
(x, y, z) =
,
, z , z R.
3
3
3. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati i resiti sistem linearnih jednacina
2x y + 28t = 3,
x + z + 16t = 1,
5x 3y + z + a2 t = a.
Re
senje: Primenom elementarnih transformacija nad vrstama, matricu sistema i prosirenu matricu sistema dovodimo na gornje trougaoni oblik, pogodan
za odredivanje rangova tih matrica.

2
B = 1
5

= 0
0

1 0 28 | 3
1
0 1
0 1 16 | 1
= 2 1 0
3 1 a2 | a
5 3 1

0 1
16
| 1
1
1 2
60
| 5
= 0
3 6 a2 + 80 | a + 5
0

16 | 1
28 | 3
a2 | a

0 1
16
|
1
1 2
60
|
5 .
2
0 0 a 100 | a 10
(0.2)

I korak: Zamenimo mesta prvoj i drugoj vrsti.

oj vrsti.
II korak: Prvu vrstu pomno
zenu sa 2 i 5 dodamo redom drugoj i trec
e.
III korak: Drugu vrstu pomno
zenu sa 3 oduzmemo od trec

Vrednosti dijagonalnih elemenata (na glavnoj dijagonali i dijagonali paralelnoj

njoj, s obzirom da sistem nije kvadratan) odreduju rang posmatranih matrica
sistema.
1 a = 10 : rang A = rang B = 3 < 4 = broj nepoznatih.
Sistem ima beskonacno mnogo resenja koja parametarski zavise od jedne od
nepoznatih. Iz prosirene matrice sistema (0.2) citamo preuredene jednacine
x + z + 16t = 1,
y + 2z + 60t = 5,
(a2 100)t = a 10.
Eliminacijom nepoznatih dobijamo

x + z = 1
y + 2z = 5

t=

16
a+10 ,
60
a+10 ,
1
a+10 ,

6a
,
x = z + a+10

y = 2z + 105a
a+10 ,
1

t = a+10
,

z R,

pa su resenja sistema za vrednosti realnog parametra a = 10 oblika

(
6a
10 5a
1 )
(x, y, z, t) = z +
, 2z +
, z,
, z R.
a + 10
a + 10
a + 10
2 a = 10 : Zamenom vrednosti parametra a = 10 u (0.2) matrice sistema
postaju

1
0 1 16 | 1
0 1 2 60 | 5 .
0
0 0 0 | 0
Sada je rang A = rang B = 2 < 4 = broj nepoznatih, te na osnovu KronekerKapelijevog stava, br.nepoznatih-rang A = 2 nepoznate biramo za slobodne promenljive, i preostale rang A = 2 nepoznate resavamo u funkciji od slobodnih parametara. Tako, resenja preuredenog sistema, ekvivalentnog polaznom,
{
x + z + 16t = 1,
y + 2z + 60t = 5,
mogu biti opisana sledecim jednakostima
x = z + 16t 1,
tj. glase

y = 2z + 60t 5,

z, t R,

(x, y, z, t) = (z + 16t 1, 2z + 60t 5, z, t),

3 a = 10 : Iz (0.2), zamenom a = 10,

1
0 1
0 1 2
0
0 0

z, t R.

sledi

16 | 1
60 | 5 ,
0 | 20

tj. rang A = 2 = rang B = 3. Na osnovu Kroneker-Kapelijeve teoreme, za ovu

vrednost parametra resenje sistema ne postoji.
4. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati sistem linearnih jednacina
(a 1)x + y + (1 a)z = 0,
x + y + z = 1,
(1 + a)x + y + (a + 1)z = 2.
Re
senje: Prosirena matrica sistema

a1

1
B=
1+a

je

1 1a | 0
1
1 | 1,
1 a+1 | 2

a prve tri kolone cine matricu sistema A. Za odredivanje njihovog ranga najpre
medusobno zamenimo mesta prvoj i drugoj koloni, a zatim nastavimo sa elementarnim transformacijama nad vrstama:

1 a1 1a | 0
1 a1 1a | 0
1 | 1
a | 1
B = 1 1
= 0 a
1 1+a a+1 | 2
0
2
2a | 2

1 a1 1a | 0
1 a1 1a | 0

2
2a | 2
1
a
| 1 .
= 0
= 0
0 a
a | 1
0
0
a(a + 1) | a + 1
U zavisnosti od vrednosti parametra a razlikujemo tri slucaja.
1 Za a = 0 i a = 1 je rang A = rang B = 3, pa sistem ima jedinstveno resenje.
Kako su pri transformaciji matrica zamenjena mesta prvoj i drugoj koloni, tj.
kolonama koje su sastavljene od koeficijenata uz x i y redom, resavamo sistem
y + (a 1)x + (1 a)z = 0,
x + az = 1,
a(a + 1)z = a + 1,

10

i dobijamo z =

1
1
1
a1
, x = 1 a = 0, y = (1 a) =
. Dakle, resenje je
a
a
a
a
( a 1 1)
(x, y, z) = 0,
,
.
a
a

2 Za a = 1 imamo

1 2 2 | 0
B
= 0 1 1 | 1 ,
0 0
0 | 0

odakle je rang A = rang B = 2, pa sistem ima beskonacno mnogo resenja. Umesto

polaznog, resavamo sistem
y 2x + 2z = 0,
xz =1
i dobijamo x = z + 1, y = 2(z + 1) 2z = 2. Dakle, resenja su
(x, y, z) = (z + 1, 2, z),

z R.

3 Ako je je a = 0, vazi

1 1 1 | 0
B
= 0 1 0 | 1.
0 0 0 | 1
Sada je rang A = 2 i rang B = 3, sto znaci da sistem nema resenja.
5. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati i resiti sistem linearnih jednacina
x + y + z = 6,
ax + 4y + z = 5,
6x + (a + 2)y + 2z = 13.
Re
senje: Elementarnim transformacijama nad vrstama matrica sistema i pro
sirena matrica sistema istovremeno dobijaju gornje trougaoni oblik. Iz ovog oblika se jednostavno uocavaju rangovi matrica kao i njihova zavisnost od vrednosti
realnog parametra a.

1
1
1 | 6
1
1
1 |
6
4
1 | 5
B = a
= 0 4 a 1 a | 5 6a
6 a + 2 2 | 13
0 a 4 4 | 23

1
1
1
|
6

4 |
23 .
(0.3)
= 0 a 4
0
0
3 a | 18 6a

11
I korak: prva vrsta matrice pomno
zena sa a je dodata drugoj vrsti, a pomno
zena sa
oj vrsti.
-6 dodata trec
a vrsta dodata drugoj, a zatim su tim dvema vrstama zamenjena mesta.
II korak: trec

Na osnovu dijagonalnih elemenata matrice sistema, zakljucujemo da su za njen

rang kriticne vrednosti parametra a, 3 i 4.
1 a = 3, 4 : Tada je rang A = rang B = 3 = broj nepoznatih. Na osnovu
Kroneker-Kapelijeovog stava, sistem ima jedinstveno resenje za ovakav izbor vrednosti parametra a. Iz (0.3), polazni sistem je ekvivalentan jednacinama
x + y + z = 6,
(a 4)y 4z = 23,
(a + 3)z = 6(a + 3).
Odatle, eliminacijom nepoznatih dolazimo do resenja:
23 4 6
1
=
,
4a
a4
1
,
x = 6 y z = y =
4a
( 1
)
1
tj. (x, y, z) =
,
, 6 .
4a a4
2 a = 4 : Zamenom ove vrednosti parametra a u (0.3), matrice sistema postaju

1 1 1 | 6
1 1 1 | 6
1 1 1 | 6
B
= 0 0 4 | 23
= 0 0 1 | 23/4
= 0 0 1 | 23/4 .
0 0 7 | 42
0 0 1 | 6
0 0 0 | 1/4
z=

6(a + 3)
= 6,
a+3

y=

u vrstu podelimo redom sa 4 i 7.

I korak: drugu i trec
e.
II korak: drugu vrstu oduzmemo od trec

rang A = 2 = rang B = 3, pa sistem nema resenja u ovom slucaju.

3 a = 3 : Na osnovu (0.3), matrice sistema za a = 3 glase

1 1 1 | 6
B
= 0 7 4 | 23 , rang A = rang B = 2 < 3 = broj nepoznatih.
0 0 0 | 0
Polazni sistem je ekvivalentan jednacinama
x + y + z = 6,
7y + 4z = 23.

12

Sistem ima beskonacno mnogo resenja, pri cemu je jedna od nepoznatih slobodan
parametar, npr.
1
x = (19 3z), y =
7
( 19 3z 23 4z
Resenja su (x, y, z) =
,
,
7
7

1
(23 4z),
7
)
z , z R.

z R.

6. U zavisnosti od parametara a, b R diskutovati i resiti sistem linearnih

jednacina
x + y + z = 0,
x + ay + a2 z = 1,
ax + y + a2 z = b.
Re
senje: Posmatra se istovremeno rang matrice i rang prosirene matrice sistema jednacina, i njihova zavisnost od mogucih vrednosti realnih parametara a i b.
Elementarnim transformacijama nad vrstama, pomenute matrice dobijaju gornje
trougaoni oblik, iz koga se lako citaju rangovi matrica.

1 1 1 | 0
1
1
1
| 0
B = 1 a a2 | 1
= 0 a 1 a2 1 | 1
a 1 a2 | b
0 1 a a2 a | b

1
1
1
| 0

a2 1
| 1 .
(0.4)
= 0 a 1
2
0
0
2a a 1 | b + 1
e
I korak: prvu vrstu matrice oduzmemo od druge, a pomno
zenu sa a oduzmemo od trec
vrste.
oj.
II korak: drugu vrstu dodamo trec

Na osnovu dijagonalnih elemenata matrice sistema

a1

2a2 a 1 = 2(a 1)(a + 1/2),

sledi da su za rang kriticne vrednosti parametra a = 1 i a = 1/2.

1 a = 1, 1/2 : Tada je rang A = rang B) = 3 = broj nepoznatih. Na osnovu
Kroneker-Kapelijevog stava, sistem ima jedinstveno resenje za ovakav izbor vred
nosti parametra a, bez obzira na vrednosti parametra b. Citaju
ci (0.4), polazni
sistem je ekvivalentan sistemu

x + y + z =( 0,
)
(a 1)y + a)2 1 z = 1,
(

2a2 a 1 z = b + 1.

13

Odatle, eliminacijom nepoznatih dolazimo do resenja

(
)
1 a2 1 z
b+1
ab + b a
, y=
= 2
,
z= 2
2a a 1
a1
2a a 1
ab a 1
x = y z = 2
.
2a a 1
2 a = 1 : Zamenom ove vrednosti parametra a u (0.4), matrice sistema postaju

1 1 1 | 0
1 1 1 | 0
0 0 0 | 1
= 0 0 0 | 1.
0 0 0 | b+1
0 0 0 | 0
Tada je rang A = 1 = rang B = 2, pa sistem nema resenja u ovom slucaju, nezavisno od vrednosti parametra b.
3 a = 1/2 : Na osnovu (0.4), matrice sistema za a = 1/2 glase

1
1
1 | 0
0 3/2 3/4 | 1 .
0
0
0 | b+1
Za b = 1, rang A = rang B = 2 < 3 = broj nepoznatih,
za b = 1, rang A = 2 = rang B = 3.
Zakljucujemo da za vrednost parametra a = 1/2, polazni sistem ima resenja akko
je b = 1, i tada je ekvivalentan jednacinama
{
x + y + z = 0,
3/2y 3/4z = 1.
Sistem ima beskonacno mnogo resenja, pri cemu je jedna od nepoznatih slobodan
parametar, npr.
1
x = (4 3z),
6

1
y = (4 + 3z),
6

z R.

7. U zavisnosti od realnih parametara a i b diskutovati i resiti sistem linearnih

jednacina
ax + 4y + z = 0,
2y 3z = 1,
2x bz = 2.

14

Re
senje: Matrica sistema i prosirena matrica sistema glase

a 4
1 | 0
0 2 3 | 1 .
2 0 b | 2
Elementarnim transformacijama nad vrstama dovodimo ove matrice na gornje
trougaoni oblik, zbog jednostavnijeg citanja rangova tih matrica.

2 0
b | 2
a 4
1 | 0
2 0 b | 2
0 2 3 | 1
3 | 1 .
= 0 2 3 | 1
= 0 2
2 0 b | 2
a 0
7 | 2
0 0 7 + ab
2 | a2
I korak: Drugu vrstu pomno
zenu sa 2 oduzmemo od prve vrste. Zamenimo mesta prvoj
oj vrsti.
i trec
e vrste.
II korak: Prvu vrstu pomno
zenu sa a/2 oduzmemo od trec
14+ab
Diskusija resenja sistema odvija se oko vrednosti 7 + ab
2 =
2 , poslednjeg elementa glavne dijagonale matrice sistema A.
1 ab = 14 : rang A = rang B = 3 = broj nepoznatih. Sistem ima jedinstveno
resenje koje dobijamo eliminacijom nepoznatih iz jednacina

b+7
bz2

x = 2 14+ab
,
x
=
,

2x bz = 2,
1+3z
ab+6a+2
2y 3z = 1,
y = 2 , y = 2(14+ab) ,

14+ab z = a 2,
z = 2(a2) ,
z = 2(a2) .
2

14+ab

14+ab

2 ab = 14 : Za ovakvu kombinaciju vrednosti parametara a i b transformisane

matrice sistema glase

2 0 b |
2
0 2 3 |
1,
0 0
0 | a2
te je rang A = 2. Rang prosirene matrice B zavisi od vrednosti a 2, elementa u
trecoj vrsti.
U slucaju a = 2, rang B = 3 = rang A, pa sistem nema resenja.
Za vrednost parametra a = 2, s obzirom na pretpostavku ab = 14, vazi b = 7.
Matrice sistema tada glase

2 0
7 | 2
0 2 3 | 1 ,
0 0
0 | 0
pa je rang B = 2 = rang A < 3 = broj nepoznatih, i sistem ima beskonacno
mnogo resenja:

15

x=

2 + 7z
,
2

y=

1 + 3z
,
2

z R.

8. U zavisnosti od realnog parametra diskutovati i resiti sistem linearnih jednacina

x y z = 1,
( + 1)y + ( 1)z = 0,
( + 1)x ( + 1)z = 1.
Re
senje: Od koeficijenata uz nepoznate sistema formiramo matricu sistema A.

Dodavanjem kolone slobodnih clanova dobijamo prosirenu matricu sistema A.

1
1

| 1
0
+1
1 | 0.
+1
0
( + 1) | 1
Zbog lakseg odredivanja i poredenja rangova ovih matrica, elementarnim transformacijama nad vrstama, dovodimo matrice na gornje trougaoni oblik.

1
1

| 1
1 1

| 1
0
+1
1 | 0
1
| 0
= 0 + 1
+1
0
( + 1) | 1
0 + 1 ( 1)( + 1) |

1 1

| 1

1 | 0 .
(0.5)
= 0 + 1
0
0
( 1) |
e vrste.
I korak: Prvu vrstu pomno
zenu sa + 1 oduzmemo od trec
e.
II korak: Oduzmemo drugu vrstu od trec

Rangovi matrica sistema zavise od vrednosti dijagonalnih elemenata.

1 = 0, 1 : rang A = rang B = 3 = broj nepoznatih. Sistem ima jedinstveno
resenje. Eliminacijom nepoznatih iz jednacina koje citamo iz (0.5) dobijamo

x
=
1
+
y
+
z,
x= 2
,

z
=
1,

( 1)z
1
( + 1)y + ( 1)z = 0, y = + 1 , y =
,

+1

z =

( 1)z = ,
,
z = 1 .
1
1
2 = 0 : Zamenom ove vrednosti parametra u (0.5) dobijamo

16

1 1
0 | 1
0
1 1 | 0 ,
0
0
0 | 0
pa je rang A = rang B = 2 < 3 = broj nepoznatih. Sistem ima beskonacno mnogo
resenja, opisanih sa
x = y + 1, z = y, y R.
3 = 1 : Zamenom ovih
matrice

1
= 1 : 0
+1

1 1

=1: 0 2
0 0

vrednosti parametra u (0.5) dobijamo sledece

1
1 | 1
1 1 1 | 1
+ 1 2 | 0
= 0 0 1 | 0,
0
2 | 1
0 0 0 | 1

1 | 1
0 | 0 .
0 | 1

U oba slucaja je rang A = 2 = rang B = 3, i sistem nema resenja za ovakav izbor

vrednosti parametra .
9. Ispitati za koje vrednosti parametra a R homogeni sistem
x + y + 3z + at = 0,
x + 2y + 4z + 2t = 0,
x + 3y + 3z + 2t = 0,
2x + 2y + 3z + 4t = 0
ima i netrivijalna resenja i odrediti ih.
Re
senje: Kako je

1 1 3 a
1 1
3
a
1 1
3
a
1 2 4 2 0 1
0 1
1 2a
1 2a

A=
=
1 3 3 2 = 0 2

0 2a
0 0 2 a 2
2 2 3 4
0 0 3 4 2a
0 0 3 4 2a

1 1
3
a
1 1
3
a
0 1
0 1
1 2a
1
2a

=
=
0 0 2
a 2 0 0 2 a 2
0 0
0 7(a 2)
0 0
6 2(4 2a)

17

Za a = 2 je rang A = 4, pa sistem
(0, 0, 0, 0).
Za a = 2 je

1
0
A
=
0
0

ima samo trivijalno resenje (x, y, z, t) =

1
3 2
1
1 0

0 2 0
0
0 0

i rang A = 3. Zato homogeni sistem ima i netrivijalna resenja, koja se nalaze

resavanjem ekvivalentnog sistema
x + y + 3z + 2t = 0,
y+ z

= 0,

2z

= 0.

Iz trece i druge jednacine redom sledi z = 0, y = 0, a zamenom u prvoj jednacini

dobija se x = 2t. Prema tome, resenja sistema su (x, y, z, t) = (2t, 0, 0, t), t R.
10. U zavisnosti od parametra a R diskutovati i resiti homogeni sistem linearnih
jednacina
x + y z = 0,
ax + 4y + z = 0,
5x + (a + 1)y 4z = 0.
Re
senje: Odredujemo najpre rang matrice sistema:

1
1
1
1
1
1
1
1
1
4
1
A = a
= 0 4 a 1 + a
= 0 4 a 1 + a.
5 a + 1 4
0 a4
1
0
0
a+2
Razlikujemo tri slucaja.
1 Za a = 4 i a = 2 vazi rang A = 3, pa u tom slucaju sistem ima samo
trivijalno resenje (x, y, z) = (0, 0, 0).
2 Za a = 2 je

1
1 1
A
= 0 6 1 ,
0
0
0
pa je rang A = 2, sto znaci da homogeni sistem ima i netrivijalna resenja. Ona se
odreduju resavanjem ekvivalentnog sistema

18

x + y z = 0,
6y z = 0
i glase (x, y, z) = (5y, 6y, y), y R.
3 U slucaju a = 4 dobijamo

1 1 1
1 1 1
5
1,
A
= 0 0
= 0 0
0 0
6
0 0
0
odakle je rang A = 2, pa sistem ima i netrivijalna resenja:
x + y z = 0,
z = 0,

x = y,
z = 0,

(x, y, z) = (y, y, 0).

11. Odrediti vrednost realnog parametra k tako da vektori

a = (1, 2, k, 1), b = (0, 3, 2, 1), c = (2, 3, 2k, 3), d = (3, 1, 0, k 2)
budu linearno zavisni, a zatim predstaviti vektor d kao linearnu kombinaciju
vektora a, b i c.
Re
senje: Formirajmo linearnu kombinaciju datih vektora
1 a + 2 b + 3 c + 4 d
= 1 (1, 2, k, 1) + 2 (0, 3, 2, 1) + 3 (2, 3, 2k, 3) + 4 (3, 1, 0, k 2)
= (1 , 21 , k1 , 1 ) + (0, 32 , 22 , 2 )
+ (23 , 33 , 2k3 , 33 ) + (34 , 4 , 0, (k 2)4 )
i izjednacimo je sa nulavektorom. Tada koeficijenti 1 , 2 , 3 i 4 zadovoljavaju
homogeni sistem linearnih jednacina
1 + 23 + 33 = 0,
21 + 32 + 33 4 = 0,
k1 22 + 2k3 = 0,
1 + 2 33 + (k 2)4 = 0.
Odredujemo rang matrice sistema:

19

1
0
2
3
1
2
0
3
3
1

A=
=
k 2 2k
0 0
1
1 3 k 2
0

1 0
2
3
1
0 1 1

k + 1 0

=
0 0 2 k + 2 = 0
0 0
2 3k 10
0

0
2
3
1
0
2
3
0
3 1 7
1 1 k + 1

2
0 3k
0 2
0 3k
1 1 k + 1
0
3 1 7

0
2
3
1 1
k+1
.
0 2 k + 2
0
0 4(k + 2)

U zavisnosti od parametra k razlikujemo dva slucaja.

1 Za k = 2 je rang A = 4, pa homogeni sistem ima samo trivijalno resenje
(1 , 2 , 3 , 4 ) = (0, 0, 0, 0). To znaci da su vektori a, b, c, d linearno nezavisni.
2 Kada je k = 2, onda je

1 0
2 3
0 1 1 1

A
=
0 0 2 4 .
0 0
0 0
Kako je rang A = 3, sistem ima i netrivijalna resenja, koja odredujemo iz
1 +

23 + 34 = 0,

2 3 4 = 0,
23 + 44 = 0.
Resavanjem poslednjeg sistema dobijamo redom 3 = 24 , 2 = 34 i 1 = 74 ,
pa je
(1 , 2 , 3 , 4 ) = (74 , 34 , 24 , 4 ),
, 4 R.
Na primer, za 4 = 1 imamo: 1 = 7, 2 = 3, 3 = 2, pa vazi
7a + 3b + 2c + d = ,
sto znaci da su dati vektori linearno zavisni. Pri tome je
d = 7a 3b 2c.
12. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati i resiti sistem linearnih
jednacina
x + 2y az = 2,
x + 7y 4z = a + 2,
2x + (4 5a)y az = 5.

20

Re
senje: Matrice sistema, elementarnim transformacijama nad vrstama, preuredimo u slicne gornje trougaone matrice.

1
2
a | 2
1 2
a | 2
1
7
4 | a + 2
= 0 5 a 4 | a
2 4 5a a | 5
0 5a
a | 9

1 2
a
|
2

a
= 0 5 a 4 |
2
2
0 0 a 3a | a 9

1 2
a
|
2

a
(0.6)
= 0 5 a 4 |
0 0 a(a 3) | (a 3)(a + 3)
e vrste.
I korak: Prvu vrstu oduzmemo od druge, a pomno
zenu sa 2 oduzmemo od trec
oj.
II korak: Drugu vrstu pomno
zenu sa a dodamo trec

Dijagonalni elementi transformisane matrice odreduju kriticne vrednosti parametra za diskusiju resenja.
1 a = 0, 3 : rang A = rang B = 3 = broj nepoznatih. Iz (0.6) citamo ekvivalentan trougaoni sistem

x = 2 2y + az,

x + 2y az = 2,
a (a 4)z
,
5y + (a 4)z = a,
y=
5

a(a 3)z = (a 3)(a + 3),

z = a + 3.
a
Jedinstveno resenje sistema glasi

5a2 + 23a 24

x
=
,

5a

a + 12
y
=
,

5a

z = a + 3.
a
2 a = 0 : Zamenom

1 2
0 5
0 0

ove vrednosti parametra u (0.6) dobijamo

0 | 2
4 | 0 ,
rang A = 2 < rang B = 3.
0 | 9

Sistem u ovom slucaju nema resenja.

21

3 a = 3 : Zamenom ove vrednosti parametra u (0.6) dobijamo

1 2 3 |2
0 5 1 | 3 ,
rang A = rang B = 2 < 3 = broj nepoznatih.
0 0 0 | 0
Sistem ima beskonacno mnogo resenja opisanih sa
x=

4 + 13z
,
5

y=

z+3
,
5

z R.