Profesionalna izloenost

hemijskim tetnostima uvod u

profesionalnu toksikologiju,
toksikologija gasova i organskih
rastvaraa
Prof. dr Petar Bulat
Medicinski fakultet u Beogradu

Sadraj
Toksikologija
Izvori izloenosti hemijskim tetnostima
Profesionalna izloenost
Neprofesionalna izloenost

Podela
Toksikologija gasova
Toksikologija organskih rastvaraa i
pesticida

Toksikologija

Nauka o otrovima.

Otrov

Dosis sola facit venenum-Theophrastus Philippus

Aureolus Bombastus von Hohenheim (Paracelsus XVI vek)

Otrov
Otrov je bilo koja supstanca koja uneta u
organizam u odreenoj koliini i pod
odreenim uslovima izaziva strukturne ili
funkcionalne poremeaje organizma i
eventualno smrt.
DOZA

EFEKAT

Doza
Agens

Eksperimentalna Put unosa

ivotinja

LD50 (mg/kg)

Etanol

Mi

Per os

10 000

Natrijum hlorid

Mi

Intraperitonealno

Morfin sulfat

Pacov

Per os

900

Fenobarbiton

Pacov

Per os

150

DDT

Pacov

Per os

100

Strihnin sulfat

Pacov

Intraperitonealno

Nikotin

Pacov

Intravenozno

Tetrodotoksin

Pacov

Intravenozno

0,1

Dioksin

Zamorac

Intravenozno

0,001

Botulinus toksin

Pacov

Intravenozno

0,00001

4 000

Izvori izloenosti hemijskim

tetnostima
Profesionalna izloenost
Gotovo da nema grane delatnosti u kojoj se
ne koriste hemikalije

Neprofesionalna izloenost
ivotna sredina (SO2, NOx, a, Pb)
Domainstvo (sredstva za odravanje
higijene, aditivi, lekovi, CO, progukti
sagorevanja)

Specifinosti profesionalne
toksikologije
Dominiraju hronina trovanja
Inhalacija dominantni put ulaska toksine
materije
esto meovita ekspozicija
este subklinike manifestacije
Dugotrajni efekti-teratogeni, mutageni,
kancerogeni

Profesionalna toksikologijapodela

Gasovi
Metali i metaloidi
Nemetali
Organski rastvarai
Pesticidi

Toksikologija gasova
Prof. dr Petar Bulat
Medicinski fakultet u Beogradu

Profesionalna trovanja
gasovima
Nadraljivci
Nadraljivci gornjih disajnih puteva (Cl, SO2,
NH3)
Nadraljivci donjih disajnih puteva (NOx,
COCl2)

Zaguljivci
Prosti zaguljivci (N2, H2, CO2, CH4)
Hemijski zaguljivci (CO, HCN, H2S)

Nadraljivci
Nadraljivci su gasovi koji primarno deluju na
respiratornu sluzokou gornjih i/ili donjih disajnih puteva,
u zavisnosti od rastvorljivosti u vodi.

Nadraljivci gornjih disajnih puteva (Cl, SO2,

NH3)
Nadraljivci donjih disajnih puteva (NOx,
COCl2)

Hlor
Gas ukasto-zelene boje, otrog mirisa, tei od
vazduha, hemijski vrlo aktivan (vrlo lako reaguje sa
vodonikom).
Izvori trovanja:
Proizvodnja hlora elektrolizom kuhinjske soli
Proizvodnja i upotreba njegovih jedinjenja
Upotreba u vodovodima
Nepravilna upotreba sredstava za odravanje
higijene prostora
Dekolorisanje u tekstilnoj i industriji papira
Proizvodnja PVC

Patogeneza
Pri kontaktu hlora sa sluzokoama (oka, gornjih i donjih
disajnih puteva) dolazi do reakcije sa vodom (Cl2+H2O=
2HCl+0) i nastanaka hlorovodonine kiseline i nascentnog
kiseonika koji dovode do hemijskih opekotina sluzokoa.
Nadraaj gornjih i donjih disajnih puteva dovodi do
peckanja, bola i u teim sluajevima refleksnog spazma
glotisa. Sve ovo prouzrokuje probleme pri disanju kod
izloenih osoba.
Usled oeenja sluzokoe moe dovesti i do edema
plua.

Klinika slika
Kliniki oblici trovanja u zavisnosti su od
koncentracije hlora u atmosferi i duine ekspozicije:
1. Najtei oblik, fudrojantni (perakutni), nastaje
pri veoma visokim koncentracijama hlora pri
akcidentima. U obliku smrt nastupa veoma
brzo.

Klinika slika
2. Akutni oblik, pri visokim koncentracijama:
U inicijalnoj fazi se javljaju simptomi iritacije: peenje u
oima, nosu, drelu, bol u drelu i iza grudne kosti,
osjeaj guenja, opta slabost, spazmotian kaalj,
povraanje.
U pojedinim sluajevima znaci trovanja se smiruju i
nastupa latentni period koji moe da potraje od 6 do 24
asa.
U sluajevima visoke izloenosti hloru kod kojih je
veoma brzo dolo do prividnog oporavka postoji
opasnost da se bez vidljivog povoda ili usled miinog
napora, rashlaenja tela, razvije klinika slika akutnog
edema plua sa moguim fatalnim ishodom.
U sluajevima sa povoljnom prognozom kliniki
simptomi mogu da potraju 2 nedelje pa i due.

Klinika slika
3. Laki oblik - svi nabrojani simptomi su blai, ali
postoji mogunost razvoja akutnog plunog
edema.
4. Hronini oblik trovanja je posledica dugotrajne
profesionalne ekspozicije manjim
koncentracijama.

Leenje i prevencija:
Otrovanu osobu hitno evakuisati iz kontaminirane
atmosfere i uz apsolutno mirovanje, osloboditi je odijela i
utopliti.
Obavezna je hospitalizacija uz oksigeno-kortikosteroidnu
terapiju, antibiotsku terapiju i eventualnu upotrebu
diuretika.
Kontraindikovana je upotreba opijata (morfina) zbog
njihovog delovanja na ventilaciju. Takoe, kod pojave
edema plua kontraindikovano je primenjivati oksigenoterapiju.

Ugljen monoksid
CO gas bez boje, ukusa i mirisa, nastaje pri
svakom nepotpunom sagorevanju...
SILENT KILLER
Prvi otrov sa kojim se ovek sreo
Najtoksinija supstanca sa kojom se
svakodnevno susreemo!
Uzronik sluajnih, samoubilakih,
zloinakih, profesionalnih trovanja

Izvori profesionalne ekspozicije

Procesi sinteze
Redukcija metalnih oksida ugljem ili
koksom u metalurgiji
Mehaniarski radovi u autoservisima i
garaama
...

Izvori ekspozicije
Puenje duvana
Pei na vrsta goriva
...

Toksinost
Mesta vezivanja CO: hemoglobin,
mioglobin, citohrom oksidaza tkivna
i elijska hipoksija...
210 puta vei afinitet CO za vezivanje sa
Hb u krvi od O2
CO ograniava prenos O2, uplie se u
proces stvaranja energije u elijama,
ubija elije, izaziva oteenje tkiva i
organa, dovodi do smrti...

Sadraj CO u vazduhu i HbCO u krvi

0,01ppm normalan sadraj CO u vazduhu;
600 -800ppm (0,06-0,08%) opasno po zdravlje;
1000-2000ppm (0,1-0,2%) ozbiljna akutna
trovanja
Kontinuirana ekspozicija sa 30 ppm izaziva 5%
HbCO (0,5% HbCO normalan sadraj)
20 ppm CO 3,7% HbCO;
10 ppm 2% HbCO (ravnotea za 8 sati);
Puenje: 1-2 pakle cigareta 1,9 3 % HbCO
Oko 100ppm CO u podzemnim garaama (3-5 puta
vie nego zone stanovanja)

Klinika slika
Ako se udie vazduh s velikim koncentracijama CO,
smrt moe nastupiti za 1-2 minuta. Pri konc. HbCO
50-70% dolazi do smrti usled ishemije miokarda i
CNS.
Pri niim koncentracijama CO (HbCO 30-50%) javlja
se zujanje u uima, glavobolja, poremeaji vida,
konfuzno ponaanje, razdraljivost i slabost miia.
Gubitak svijesti pojavljuje se pri koncentraciji
karboksihemoglobina od oko 50%.

Posledice akutnog otrovanja

Poremeaji pamenja
Slabljenje vida
Slabljenje sluha
Poremeaji govora
Poremeaji sranog ritma
...

Terpija
ist O2 disocijacija HbCO i eliminacija CO
(HbCO + O2 HbO2 + CO)
Za sadraj HbCO u krvi koji je manji od 15%
sve vazduh
Kod sadraja HbCO od 40 % hiperbarini O2
Simptomatska terapija cerebralne i srane
ishemije

Trovanje organskim
rastvaraima i
pesticidima
Prof. dr Petar Bulat
Medicinski fakultet u Beogradu

Trovanje organskim
rastvaraima i pesticidima

Definicije;
Podela organskih rastvaraa;
Izvori ekspozicije;
Toksokinetika;
Toksodinamika;
Klinike manifestacije;
Trovanja pesticidima-najvaniji detalji

Organski rastvarai
Heterogena grupa organskih materija sa
zajednikom osobinom da rastvaraju
druge organske materije.

Podela organskih rastvaraa

(Simonin)

Alifatini ugljovodonici;
Aromatini ugljovodonici;
Amino i nitro derivati ugljovodonika;
Halogeni derivati ugljovodonika;
Alkoholi, aldehidi, ketoni, etri i estri;
Ostali.

Izvori ekspozicije organskim

rastvaraima

Hemijska industrija;
Farmacija;
Proizvodnja plastike;
Gumarska industrija;
Industrija boja i lakova;
Proizvodnja nametaja;
Industrija obue;
Zavrna obrada metalnih predmeta;
Medicina;
...

Toksokinetika organskih
rastvaraa
Apsorpcija
Inhalacija
Perkutano
Digestivni sistem

Transport
Proteini plazme (naroito albumini i globulini)
Nevezani

Toksokinetika organskih
rastvaraa
Distribucija zavisi od:
Fiziko-hemijskih osobina (stepen rastvorljivosti u
vodi i mastima);
Puta ulaska u organizam;
vezivanja za proteine plazme;
protoka krvi kroz organe.

Depozicija

Nervni sistem;
Miino tkivo;
Masno tkivo;
Parenhimatozni organi.

Toksokinetika organskih
rastvaraa
Metabolizam

Oksidacija;
Redukcija;
Hidroliza;
Konjugacija.

Eliminacija

Urinom
Stolicom
Izdahnutim vazduhom
...

Toksodinamika organskih
rastvaraa

Poremeaj funkcija elijske membrane

(jonski transport);
Poremeaj metabolizma;
Peroksidacija lipida.

Klinike manifestacije
organskih rastvaraa-CNS
Tip I - simptomatski stadijum (umor, problemi sa
snom, pamenjem i koncentracijom);
Tip IIa - stadijum izmenjene linosti (promene u
strukturi linosti i izmenjena afektivnost);
Tip IIb - stadijum poremeaja; intelektualnih
funkcija (tekoe u koncentraciji, memoriji i,
naroito, u uenju);
Tip III - stadijum demencije (pad intelektualnih i
memorijskih kapaciteta).

Klinike manifestacije
organskih rastvaraa-ostali
sistemi

PNS-Polineuropatija;
Jetra-Steatoza, Ciroza;
Hematopoeza-oteenje jedne ili vie loza;
Bubrezi-Proteinuria, Enzimurija;
Koa-kontaktni dermatitis;
Maligniteti.

Pesticidi
Supstance ili smee supstanci namenjene
za prevenciju i unitavanje, suzbijanje ili
smanjenje koliine tetoina (insekata,
glodara, nematoda, gljiva, korova i drugih
biolokih formi koje ive na zemlji ili u vodi
izuzev mikroorganizama koji ive na ili u
oveku ili ivotinjama) koje je sluba za
zatitu ivotne sredine (Environmental
Protection Agency-EPA) proglasila
pesticidima.

Podela pesticida prema nameni

Akaricidi-za unitavanje grinja;

Insekticidi-za unitavanje insekata;
Fungicidi-za unitavanje gljiva;
Nematocidi-za unitavanje nematoda;
Herbicide-za unitavanje korova;
Arboricidi-za unitavanje drvenastih biljaka;
Moluscidi-za unitavanje tetnih pueva;
Rodenticidi-za suzbijanje glodara;
Fumiganti-gasovi koji se koriste za sterilizaciju.

Podela pesticida prema

hemijskom sastavu
Neorganska i metaloorganska jedinjenja (arsentrioksid,
bakarsulfat, olovni arsenat, cinkfosfid, metiliva i dr.);
Alkaloidi (nikotin, piretrin, strihnin i dr.);
Halogeni derivati ugljovodonika (ddt, aldrin,
lindan,hlordan i dr.);
Homolozi i derivati benzena (nitrofenol, nitrokrezol,
ksilen);
Organofosfati (malation, paration, bromofos, hlorofos i
dr.);
Karbamati (karbaril, cineb, ciram i dr.);
Triazini (atrazin, aziprotin i dr.);
Dipiridili (parakvat i dikvat);
Ostala jedinjenja (kumarin, varfarin i dr.).

Podela pesticida prema

toksinosti

Ia = ekstremno opasni;
Ib = visoko opasni;
II = umereno opasni;
III = malo opasni.

Izvori ekspozicije pesticidima

Sinteza;
Formulacija;
Magacini i poljoprivredne apoteke;
Aplikacija (poljoprivreda...);
Stanovnitvo.

Trovanje organofosfornim
pesticidima
Estri fosforne kiseline;
Insekticidi, fungicidi, korvicidi i nematocidi;
Inhibiraju acetilholinesterazu (AChE)
reakcijom estarskog mesta AChE s
fosfatnom grupom organofosfata;
Inhibicija ireverzibilna;
Za potpunu reaktivaciju potrebno 100
dana.

Trovanje organofosfornim
pesticidima
Nadraj muskarinskih receptora (mioza,
hipersalivacija, bronhoreja, rinoreja, suzenje,
pojaano znojenje, dijareja, bronhokonstrikcija,
abdominalne kolike, povraanje, bradikardija);
Nadraaj nikotinskih receptora (porast
arterijskog pritiska, tahikardija, fascikulacije i
fibrilacija poprenoprugaste muskulature,
tonino-klonini grevi i paraliza).

Teina trovanje
organofosfornim pesticidima
Aktivnost AChE
Blago trovanje AChE =>50%
Srednje teko AChE =30-40%
Teko AChE =10-20%
Infaustno AChE <5%

Terapija trovanja
organofosfornim pesticidima
Atropin
Dijagnostika doza (1 mg intravenski)
Terapijska doza (2-4 mg intravenski na svakih
15-20 minuta)

Pralidoksim (1-2 grama u prva 24h a moe

i do 36h)