POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH

POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I
TEORIJE PRVOG REDA

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

Linearna statika konstrukcija, kakva se upotrebljava u svakodnevnoj

inenjerskoj praksi, zasniva se na sljedee tri osnovne pretpostavke:
1. Pretpostavka da su dilatacije osi tapa i rotacije poprenog presjeka
tapa, kao i njihove derivacije, male veliine, iji se kvadrati i vii
stupnjevi mogu zanemariti. Stoga se ona zove pretpostavka o malim
deformacijama.
Ova pretpostavka osigurava geometrijsku linearnost pri rjeavanju zadataka
statike konstrukcije.

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

2. Pretpostavka po kojoj su vrijednosti pomaka toki djelovanja vanjskih sila

na nosau i unutranjih sila male vrijednosti u odnosu na osnovne
dimenzija nosaa. Zbog toga se ova pretpostavka zove pretpostavka o
malim veliinama pomaka toki djelovanja vanjskih i unutranjih sila.
Ova pretpostavka osigurava statiku (geometrijsku) linearnost, jer se u
uvjetima ravnotee zanemaruju pomaci toki djelovanja vanjskih sila na nosau i
unutranjih sila, tj. uvjeti ravnotee ispisuju se na nedeformiranom nosau.

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

3. Pretpostavka o linearnoj vezi izmeu naprezanja i dilatacija, odnosno

temperaturnih promjena.
Ova pretpostavka osigurava materijalnu (fiziku) linearnost pri rjeavanju
zadataka statike konstrukcija, danu Hookeovim zakonom.

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

Teorija velikih pomaka (ili Teorija 3. reda) odbacuje prve dvije od prethodno
navedenih pretpostavki, a zadrava samo treu pretpostavku o materijalnoj
(fizikoj) linearnosti problema. Teorija velikih pomaka je nelinearna teorija i ona
uvodi geometrijsku nelinearnost u analizu. Ako bi se, meutim, odbacila i trea
pretpostavka (znai ako bi se odbacila pretpostavka o materijalnoj linearnosti),
takvo razmatranje uzelo bi u obzir i geometrijsku i materijalnu nelinearnost
nosaa uslijed zadanih djelovanja. No, materijalna nelinearnost nema veliko
znaenje kod projektiranja konstrukcija velikih raspona (vitkih konstrukcija), kod
kojih znaajnu ulogu ima geometrijska nelinearnost.
Teorija drugog reda (Teorija 2. reda) odbacuje samo drugu od prethodno
iznijetih pretpostavki, a zadrava prvu i treu pretpostavku. Mogunost
zanemarivanja pomaka toki djelovanja vanjskih i unutranjih sila, tj. opravdanost
postavljanja uvjeta ravnotee na deformiranom nosau najbolje e se uoiti na
nekoliko sljedeih primjera.

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

Ako se promatra ravnotea nedeformirane proste grede na slici 1-1., sila S ne

utjee na vrijednosti momenata savijanja u poprenim presjecima grede. Meutim,
razmatranjem ravnotee deformirane proste grede (teorija drugog reda), moment
savijanja u njenom proizvoljnom presjeku c ima vrijednost (slika 1-1.):

c
v

S
x

y
Sl.1-1. Deformirana prosta greda i njen proizvoljni popreni presjek c

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

M c=M c0+S v( x)

(1.1)

gdje je M c 0 moment savijanja proste grede optereene samo poprenim

optereenjem.
lan S v(x) moe imati znaajnu vrijednost za vee osno optereenje S ak i
pri malim progibima. S druge pak strane, lan S v(x) utjee na daljnje poveanje
progiba proste grede te se time proporcionalno poveava i vrijednost momenta
Mc .
Znai, raunanjem proste grede sa slike 1-1. po linearnoj teoriji te shodno
tome njenim dimenzioniranjem, smanjuje se koeficijent sigurnosti nosaa.

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

Na slici 1-2. prikazan je dvozglobni luk za koji moment savijanja u presjeku c,

po teoriji drugog reda, ima vrijednost:
M c =M c0 H yc v( x)=M c0 H yc+H v( x)

qy

c
f

(1.2)

yc

H
x
L

Sl.1-2. Shematski prikaz vrijednosti pomaka toaka djelovanja

vanjskih sila za dvozglobni luk i oblik deformiranog luka

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

M c =M c0 H yc v( x)=M c0 H yc+H v( x)

(1.2)

gdje je M c 0 moment proste grede raspona L u presjeku c optereene poprenim

optereenjem na slici 1-2., a H vrijednost horizontalnog potiska za koju se zna da
se ne mijenja znatnije s deformacijom luka. I u ovom sluaju proraun po teoriji
drugog reda daje veu vrijednost momenta savijanja u presjeku c od vrijednosti
dobivene primjenom linearne teorije. Ovo je naroito izraeno kod plitkih lukova,
kod kojih su izrazito velike vrijednosti horizontalne reakcije H pa je u tom sluaju
vrijednost H vx znaajnija. Razlika vrijednosti momenata savijanja za plitki luk,
dobivenih prema teoriji 2. reda i prema linearnoj teoriji, moe biti i preko 50% [8],
[9].

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

U oba prethodna sluaja proraunom po teoriji drugog reda dobivaju se vee

vrijednosti momenta savijanja u oznaenim presjecima. Na slici 1-3. na primjeru
viseeg mosta pokazano je da se u presjeku c , primjenom teorije drugog reda,
dobiva sljedea vrijednost momenta savijanja:
Mc=M c0 H ( yc+v ) M c0 Hyc Hv( x)

(1.3)

qy

H
yc

v
v

L1

L2

L1

y
Sl.1-3. Deformirana konstrukcija viseeg mosta
uslijed djelovanja p(x) na kolnikoj konstrukciji

tj. dobiva se manja vrijednost momenta savijanja u odnosu na rezultat linearne

teorije te e toniji proraun po teoriji drugog reda rezultirati ekonominijim
dimenzijama viseeg mosta.

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

U praksi je nezamislivo projektiranje vitkih konstrukcija velikih raspona bez

uzimanja u obzir deformacija same konstrukcije pri izraunu vrijednosti reznih sila.
Takav pristup morao je biti primijenjen pri projektiranju inenjerskih konstrukcija
koje su danas svjetski rekordi u odnosu na njihove postignute raspone. Dvije takve
konstrukcije viseeg i ovjeenog mosta prikazane su na slikama 1-4. i 1-5., s
centralnim rasponima 1991 m i 890 m, a detaljno su opisane u [12].

Sl. 1-4. Visei most Akashi Kaikyo u Japanu (Kobe) koji povezuje otoke Honshu i Avaji,
za ovaj tip mosta dosad najvei izvedeni raspon na svijetu

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

Sl. 1-5. Ovjeeni most Tatara u Japanu na prometnici izmeu otoka Honshu i Shikoku,
za ovaj tip mosta najvei izvedeni raspon na svijetu do 2008. godine

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

Na slici 1-6. prikazan je ovjeeni most Sutong s osnovnim izmjerama. Most je

puten u promet 2008. godine i najvei je na svijetu do sada izvedeni raspon (1088
m) za ovaj tip mosta, a ve se dovrava ovjeeni most Russky Island u
Vladivostoku, Rusija, s centralnim rasponom 1104 m.

Sl. 1-6. Ovjeeni most Sutong preko rijeke Yangtze u Kini, raspon mosta 1088m;
kablovi su postavljeni u dvije ravnine, piloni mosta visine 300,4m

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

Na slici 1-7. prikazan je most Tatara neposredno prije njegovog putanja u promet.
Treba uoiti jedinstveni oblik pilona mosta u elinoj izvedbi, te njihov
aerodinamiki oblikovan popreni presjek, koji je dobiven nakon teorijskih
izrauna i eksperimentalnih ispitivanja na modelu mosta u tunelu s vjetrom [12],
[15]. Ovako visoki piloni ovoga mosta su projektirani prvi puta u svijetu u elinoj
izvedbi, pri emu su prethodno rijeeni problemi njihove sveukupne stabilnosti kao
i stabilnosti elinih plonih elemenata pilona na izboivanje. Rjeenje izboivanja
plonih elemenata bit e detaljno prikazano u 12. poglavlju knjige. Ovdje treba
spomenuti i relativno jednostavnu montau ovakvog tipa mosta tzv. konzolnim
postupkom.

POGLAVLJE 1.

OSNOVNE PRETPOSTAVKE TEORIJE VELIKIH POMAKA, TEORIJE DRUGOG REDA I ...

Teorija prvog reda ne odbacuje niti jednu od prethodno navedenih

pretpostavki. U njoj su, dakle, sadrane i geometrijska i statika i materijalna
linearnost pa se obino teorija prvog reda jednostavno naziva linearna teorija. U
svakodnevnoj inenjerskoj praksi pojam linearne teorije redovito se identificira s
nazivom statika graevnih konstrukcija. Iz reenog proizlazi da za linearnu
teoriju vrijedi princip superpozicije utjecaja.