IZVORI NASTAJANJA AEROZAGAENJA

Seminarski rad Ekologija u saobraaju

Sudenti:

Profesor i asistent:
doc.

Stanojevi
Ognjen Mirkovi 400/12

DOBOJ, novembar 2014.

dr

mr Nataa ali

Petko

Sadraj:
1. UVOD......................................................................................................3
2. ZAGAIVANJE VAZDUHA...............................................................4
2.1. Efekti aerozagaenja..........................................................5
2.1.1. Kisele kie......................................................................................5
2.1.2. Oteenje ozonskog omotaa.........................................................6
2.1.3. Kriza kiseonika...............................................................................6
2.1.4. Globalno zagrijavanje.....................................................................7

2.2. Vjetaki faktori...................................................................7

2.2.1. Industrijski zagaivai vazduha......................................................8
2.2.2. Zagaivanje vazduha saobraajem................................................9

3. POSLJEDICE ZAGAIVANJA VAZDUHA...................................10

4. MJERE ZATITE VAZDUHA..........................................................11
5. ZAKLJUAK........................................................................................12
6. LITERATURA.......................................................................................13

1. UVOD
Da bi iva bia na planeti mogla opstati potrebno je da im se
obezbjedi zdrava i kvalitetna ivotna sredina. Svakom ivom biu potrebni su
voda i vazduh kao osnovni parametri da bi ivjeli. Iz tog razloga ovjeanstvo
se mora potruditi da to manje ugroava osnovne parametre ivota i da to
vie ouva i odri kvalitet ivotne sredine u kojoj se nalazimo. Vazduh, kao
jedan od glavnih parametara, je smjea vie gasova i to:
1.
2.
3.
4.

Azota ( 78 % );
Kiseonika ( 21% );
Ugljen-dioksida ( 0,03 % );
Ostali ( 0,97%, meu njih spadaju neon, argon i dr, ).

Pored ovih gasova u vazduhu se nalaze i odreene estice poput

vodene pare, praine, bakterija i dr. Da bi obezbjedili bolji kvalitet ivota i
bezbjedniju okolinu, u vidu ouvanja ivotne sredine i poboljanja ivljenja
biljnog i ivotinjskog svijeta a samim tim i ouvanje ovjeanstva, potrebno
je da se to bolje odnosimo prema ivotnoj sredini i da je to vie uvamo i
odravamo.

2.

ZAGAIVANJE VAZDUHA

Postoji vie vrsta i naina zagaivanja vazduha ali neka osnova

podjela je na: prirodne i vjetake zagaivae.
Prirodne zagaivae ivotne sredine, u ovom sluaju vazduha,
predstavljaju:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Vulkani
Pijesak iz pustinja
Bakterije
Kosmike radijacije
Polen
Slana isparenja iz okeana i dr.

Osnovni izvori vjetakog naina zagaivanja vazduha su: saobraaj i

industrija. Pri procesima odvijanja saobraaja, i produkcije u industrijama,
dolazi do prekomjernog saogorijevanja raznih oblika goriva (u motorima
motornih vozila, fabrikama) i samim tim u vazduh se oslobaa ogromna
koliina tetnih materija i gasova, kao to su:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Ugljen-monoksid
Ugljen-dioksid
Sumpor-dioksid
Oksidi azota
Pepeo
a

Pored navedenih izvora zagaivanja ljudi zagauju vazduh takoe u

velikim koliinama i to na mnogo naina: krenjem uma (radi dobijanja
poljoprivrednog zemljita), vonjom motornih vozila (automobila, kamiona),
sagorijevanjem ogreva u domainstvima. Svi ovi izvori koji dovode tetne
materije i estice u vazduh su u osnovi glavni oblici aerozagaenja i koja je
prouzrokovana ovjekovom potrebom za energijom koja se dobija
sagorjevanjem drveta, nafte, uglja ili drugih derivata.

2.1. Efekti aerozagaenja

Najvei efekti koji dovode do aerozagaenja su :
1.
2.
3.
4.

Kisele kie
Oteenje ozonskog omotaa
Kriza kiseonika
Globalno zagrijavanje

2.1.1.

Kisele kie

Kada tetni gasovi dospiju u atmosferu nastaju mnogo opasnija

jedinjenja estica kao to su npr.: sumporna i azotna kiselina. Od ovih
jedinjenja nastaju kisele kie, koje padaju na zemlju i ulaze u ciklus
kruenja vode i vazduha u prirodi. Ove kisele kie unitavaju ume na velikim
prostranstvima, ulaze u rijeke i jezera te ubijaju ribe i druge ivotinje. Iz
razloga to se otvaraju mnoge fabrike i industrijski centru u blizini prirodnih
dobara, ona s vremenom gubi svoj znaaj i na kraju potpuno iezne.

Slika 1 - Djelovanje kiselih kia na ivotnu sredinu [6]

Kao to svi znamo biljni svijet koristi ugljen-dioksid za proizvodnju

kiseonika koji jako bitan element za ivot ostalih ivih bia na planeti. Jako je
dobro poznata injenica da nijedno ivo bie ne moe bez vode i kiseonika.
Neplanskim sjeama ( golim sjeama ), zagaivanjem vazduha ( stvaranjem
kiselih kia, isputanjem prekomjernih koliina sumporne i azotne kiseline u
vazduh ) i drugim nainima mi zapravo unitavamo jednu vrstu biljnog
svijeta koji nam svojom mogunou, putem fotosinteze, ispoljavaju kiseonik
i samim tim odravaju na ivotu itav ivotinjski svijet i itavo ovjeanstvo.

2.1.2.

Oteenje ozonskog omotaa

Najei uzronici koji oteuju na ozonski omota su emisije

suspstanci koje u razliitim kombinacijama sadre hemijske elemente: hlora,
fluora, broma, ugljenika i vodonika. Ove supstance imaju iroku primjenu kao
rashladno sredstvo u friiderima, zamrzivaima i drugim rashladnim
ureajima ali imaju i veliku upotrebu kod gaenja poara jer se nalaze i u
aparatima za gaenje poara, sredstvima za stvaranje pjene za gaenje i dr.
Supstance koje oteuju ozon razgrauju se pod uticajem kratkotalasnog
zraenja Sunca, uzrokujui oslobaanje hlora i broma. Sudei da je ozonski
omota filter za tetne ultraljubiaste zrake koje nam dolaze od Sunca,
njegovim oteenjem i stvaranjem rupa ( pojava poznata kao Ozonske rupe
) postoji opasnost od naglog zagrijavanja i samim tim naglog ugroavanja
ivotne sredine.

2.1.3.

Kriza kiseonika

Pojava savremenog saobraaja i industrije dovela je do naglog

smanjenja zelenih povrina i uma, koji su glavni preiivai vazduha. Sve
vie ivotinjskog svijeta danas na planeti izumire iz tog razloga to nema
kvalitetne uslove za ivot ( najvie se odnosi na ivotinje koje mogu opstati
samo u hladnijim prostorima, jer naglim zagrijavanjem Zemlje dolazi do
toplotnog zagrijavanja tih prostora a samim tim i do izumiranja ivotinjskog i
biljnog svijeta sa tih podruja ). Nedostatkom prirodnih preiivaa vazduha
dovodimo do smanjenja kiseonika u vazduh i sve vie ivih bia u blizini
industrijskih centara, ili bia koja ive u mjestima gdje se intezivno i
neprekidno odvija saobraaj, osjete taj nedostatak kiseonika u vazduhu. to
6

vie odmiemo u prirodu vazduh postaje sve rijei i ii iz razloga to jo

uvjek ne sadri toliku koliinu tetnih estica kakvih imamo u vazduhu u
veim gradovima.

2.1.4.

Globalno zagrijavanje

U zadnjih 100 godina dolo je do velikog i naglog zagrijavanja zemljine

povrine nego to je sluaj u posljednjih 1300 godina. Tako je jednim
naunim radom otkriveno da je u periodu izmeu 1906. i 2006. Godine,
prosjena temperatura porasla za 0.6-0.9C , a brzina porasta temperature je
gotovo poveala za duplo u posljednjih 50 godina.

Slika 2 - Lijevo: Grinnell Garcier 1938 (sve se nalazilo pod ledom i snijegom ), desno: Grinell
Garcier 2006 (ostaci snijenog pokrivaa i led) [7]

2.2. Vjetaki faktori

Svi ovi efekti koje smo nabrojali kao velike uzronike aerozagaenja
nastali su velikim djelom od vjetakih faktora zagaivanja. Kao to smo
ranije naopomenuli najvei vjetaki faktori zagaivanja vazduha su
saobraaj i industrija. Stvaranjem saobraajnica i industrijskih centara
smanjili smo veliki broj zelenih povrina.

2.2.1.

Industrijski zagaivai vazduha

Glavni industrijski zagaivai vazduha predstavljaju fabrike ( naroito

fabrike za preradu metala, ruda ), termoelektrane itd. Fabrike pri svojim
proizvodnim procesima ispoljavaju jako puno energije koja utie na globalno
zagrijavanje. Da bi tu energiju dobila mora da se snadbijem raznim
derivatima, gorivima. Sagorjevanjem goriva dolazi do oslobaanja estica u
vazduh koja su tetna po biljni i ivotinjski svijet. Te estice se najee
manifestuju u obliku dima, gasa i pepela a one dovode do stvaranje ve
navedenih kiselih kia koje unitavaju biljni svijet. Termoelektrane u kojima
se sagorjevaju ogromne koliine uglja za proizvodnju elektrine energije
oslobaaju mnoge zagaujue materije koje dospjevaju u vazduh. Meu
najopasnijima su azotovi oksidi i najopasnija, do sada ve par puta navedena
supstanca, sumpor-dioksid. Iako veliki dio otrovnih gasova iz termoelektrana
odlazi u vie slojeve atmosfere, znaajan dio ostaje u okolini elektrane gdje
su uslovi za ivot ovjeka veoma nepovoljni, pa su esta oboljenja plua i
respiratornih organa.
Sve ove estice i materija dovode do poveanja smoga u vazduhu.
Osobine smoga moemo razlikovati i po godinjim dobima. Zimi u smogu ima
najvie ai, oksida azota i sumpor-dioksida, a ljeti ima najvie ozona, vodikperoksida i azotovih oksida. On je sve vie prisutan u velikim gradovima,
odnsono industrijskim centrima. Iz tog razloga, na alost, 1911. godine zbog
smoga u Londonu je umrlo 1 150 ljudi, dok je iz istog razloga 1952. godine
umrlo oko 4000 ljudi.

Slika 3 - Zagaivanje vazduha isputanjem dima i gasova iz fabrika i termoelektrana [4]

2.2.2.

Zagaivanje vazduha saobraajem

Otvaranjem novih saobraajnica, saobraajnih objekata i terminala

dovodimo do sve veeg zagaivanja vazduha. to vie irimo granice do
kojih mogu dospjeti saobraajna sredstva i ljudi to sve vie smanjujemo
prirodna bogatstva i ugroavamo ivotnu sredinu. Poznato nam je da je
saobraaj postao jedan vaan sastavni dio ivota. Motori ugraeni u vozilima,
naroito motori sa unutranjim sagorjevanjem, pri transformaciji hemijske
energije u mehaniki rad izbacuju u atmosferu produkte potpunog ili
nepotpunog sagorjevanja. Pored izduvnog sistema na vozilu postoje i drugi
izvori zagaenja, ali je ona ipak najznaajniji emiter i problem vezan za njega
su najkomplikovaniji i predstavljaju jedino pravo rijeenje problema
smanjivanja izduvnih gasova. Sastav gasova u produktima sagorjevanja
zavisi od vie faktora od kojih najznaajniji: nain stvaranja mjeavine goriva
i vazduha, konstrukcioni parametri motora, tip i sastav goriva.
Emisije iznad propisanih granica mogu biti prouzrokovane:
1. Neispravnou ili dotrajalou motora
2. Neispravnou ili dotrajalou jednog od elemenata sistema za
paljenje ili napajanje motora gorivom
3. Neispravnim podeavanjem motora

Slika 4 - Zagaivanje vazduha izduvnim gasovima iz drumskih vozila [5]

Nauno istraivakim ispitivanjem 2014. godine na temu: Najvei i

najmanji zagaivai u saobraaju . Meu modelima vozila koja se smatraju
kao najmanji zagaivai nalaze se : Citroen C1, Toyota prius, Peugeot 107 i
Smart CDI. Citroen, Toyota i Peugoet su vozila koja ispuste 102-110 grama
CO2 u vazduh, dok Mercedesov model Smart sa svojom novom generacijom
CDI motora ispoljava samo 90 grama CO 2 . Kao najvei zagaivai su
10

predstavljeni naravno modeli visoke klase i modeli sa jako velikom

zapreminom motora. Pa tako imamo : Jaguar XJ 4.2 V8 (289 g/km), Volvo S80
V8 (293 g/km), BMW 760i (325 g/km), VW Touareg V10 TDI (333g/km) itd.

3.

POSLJEDICE ZAGAIVANJA VAZDUHA

Najvee posljedice zagaenja vazduha predstavljaju nam bolesti kod

ljudi, izumiranje biljnog i ivotinjskog svijeta. ovjek, kao pojedinac, moe
jako puno da doprinese smanjenju zagaivanja vazduha. On kao pojedinac
ne moe kupiti bolje filtere za fabrike, ne moe uvesti nove tehnologije u
pogone ali moe promjenom navika uiniti puno da se popravi kvalitet
vazduha koji udiemo. Ulaganjem u dobru i kvalitetnu izolaciju u domovima
ili ugradnjom solarnih panela smanjiemo znatno potronju struje, uglja,
drveta i ostalih goriva i vrsta energije koji nakon odreenih procesa
dospijevaju u vazduh i zagauju ga.
Svijetska zdravstvena organizacija planira da klasifikuje spoljno
zagaenje kao novi urzonik raka, tj. da ga proglasi kancerogenim za ljude.
Povod za tom klasifikacijom je taj da je 2010. godine ak 223 000 ljudi
preminulo od posljedica raka plua direktno povezanih sa zagaenim
vazduhom i da postoje jaki dokazi da sve loiji vazduh koji se udie poveava
rizik od pojave raka mokrane beike.
Sva naa prirodna bogatstva koja smo posjedovali do prije par hiljada
godina u dananje vrijeme se mogu nazvati samo prirodnim siromatvom. Iz
tih razloga moramo podstai ljudsku svijest da stvorimo to bolji ambijent
ivljenja i da obratimo panju na na odnos sa prirodom. Otvaranjem
nacionalnih parkova i izgradnjom parkova u gradovima doprinjeli bi
poveanju istijeg vazduha u sredinama u kojim ivimo. Poumljavanjem
uma i uvoenjem bolje zatite od ljudi koji iskoritavaju to prirodno
bogatsvo dovelo bi do poveanja prirodnih bogatstava ali i do poveanja
prirodnih filtera vazduha.

11

Slika 5 Poumljavanje [7]

12

4.

MJERE ZATITE VAZDUHA

Civilizacija iz dana u dan tei ka novim iskustvima, pronalascima, boljoj

i savremenijoj opremi itd., samim tim tom tenjom oni utiu na prirodu. Iz tih
razloga dovedene su odreene mjere zatite ivotne sredine, a samim tim i
zatite vazduha koji nas konkretno zanima. Vlada Republike Srpske je 2011.
godine zadnji put donela nove odredbe i izmjenila pojedine lanove koji se
odnose na zatitu o zagaivanju vazduha i nalaze se u Zakon o zatiti
vazduha na sajtu Vlade RS. Ovim zakonom ureuje se zatita i upravljanje
kvalitetom vazduha i odreuju mjere, nain organizovanja i kontrola
sprovoenja zatite i poboljavanja kvaliteta vazduha kao prirodnog dobra od
opteg interesa koje uiva posebnu zatitu. Odredbe ovog zakona ne
primjenjuju se na zagaenja prouzrokovana radioaktivnim materijama,
industrijskim udesima i elementarnim nepogodama.
Ovaj zakon sadri 86 lanova koji su rasporeeni u XII oblasti i to :
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
XII.

Osnovne odredbe
Kontrola kvaliteta vazduha
Vrijednosti kvaliteta vazduha
Strategija, planovi i programi
Mjere za poboljanje kvaliteta vazduha
Poslovi mjerenja emisija i zagaujuih materija u vazduhu
Informisanje i izvjetavanje
Informacioni sistem
Finansiranje zatite i poboljanje kvaliteta vazduha
Nadzor
Kaznene odredbe
Prelazne i zavrne odredbe

13

5.

ZAKLJUAK

Moderni stil ivot ne predstavlja uvjek najbolji vid. ovjeanstvo tei ka

to savremenijem nainu ivljenja ali taj nain upravo najvie teti naoj
ivotnoj sredini. to veim razvojem industrije i to veim irenjem
saobraajnica, i objekata koji prate saobraajnice, mi dovodimo do to veeg
zagaenja vazduha. Zbog ouvanja prirode i prirodnih bogatstava ovjek
mora da pripazi: gdje baca smee, da li je potrebno svaki dan na posao da
ide sa motornim vozilom ili moe da ode pjeice. Sve su to naini na kojim bi
svaki ovjek na jedan mali i sitan nain mogao da doprinese manjem
zagaivanju vazduha i kad bi svi se tako ponaali prema prirodi znatno bi
mogli poboljati njen odnos prema nama.
ovjek mora da se prilagodi ivotu sa prirodom i njenim standardima,
kako bi se odrao to due na Zemlji. Nepotovanjem prirode nepotujemo ni
sami sebe i zato dolazi do velikih posljedica po ovjeanstvo, jer ljudi umiru
od raznih bolesti za koje jo nemaju lijekovi, a sve iz razloga jer
nepoklanjamo dovoljno panje prirodi i ouvanju njenih bogatstava.

14

6.

LITERATURA

[1] Zakon o zatiti vazduha, Vlada Republike Srpske, 2011.

[2] ukanovi M., ivotna sredina i odrivi razvoj, Elit, Beograd, 1996.
[3] www.ekofondrs.org slubeni sajt Fonda za zatitu ivotne sredine i
energetsku efikasnost Republike Srpske
[4] www.komorars.ba ( Udruenje za zatitu ivotne sredine Privredna
Komora Republike Srpske )
[5] www.pmfbl.org/lubarda/zastita_vazduha_vode_zemljista.pdf
[6] www.scribd.com
[7] www.wikipedia.org
[8] www.ekologija.ba

15