STRUKTUR SEL

DAN FUNGSI
Bab 2

 Organisma
hidup terdiri daripada
unit-unit
yang disebut
2.1
STRUKTUR
SEL
&asas
FUNGSI

sel.

Komponen hidup sesuatu sel dipanggil protoplasma.

Protoplasma terdiri daripada sitoplasma dan nukleus.

Protoplasma diselaputi oleh membran plasma dalam kedua-dua

sel haiwan dan tumbuhan.

Sel tumbuhan mempunyai dinding sel yang menyelaputi

keseluruhan membran plasma.

Sitoplasma mengandungi struktur-struktur yang dipanggil

organel-organel yang menjalankan fungsi-fungsi tertentu.

Contoh organel termasuk nukleus, jalinan endoplasma,

ribosom, mitokondrion, jasad golgi, vakuol dan kloroplas.

Komponen sel dalam sel haiwan dan

sel tumbuhan
Organel:
Bukan organel:
Membran plasma
Dinding sel
Sitoplasma

Nukleus
Vakuol
Mitokondrion
Ribosom
Lisosom
Jalinan endoplasma
Alat golgi
Sentriol
Kloroplas

1. Membran plasma
Struktur
Fungsi
Membran pada
permukaan yang
menyelaputi kandungan sel
Terdiri daripada protein
dan fosfolipid
Separa telap

Membentuk suatu
sempadan yang
mengasingkan kandungan
sel daripada persekitaran
luar.
Bertindak sebagai
halangan memilih dengan
mengawal pergerakan
bahan-bahan ke dalam dan
keluar dari sel
2. Dinding sel
Lapisan luar yang tegar
Memberi bentuk kepada
yang menyelaputi membran sel tumbuhan
plasma sel- sel tumbuhan.
Memberi kekuatan
Terdiri daripada selulosa
mekanikal dan sokongan

3. Sitoplasma
Struktur
Kawasan antara
nukleus dan membran
plasma
Matriks seperti jeli
yang mengandungi
bahan-bahan organik
dan bahan-bahan
bukan organik
Mengandungi
organel-organel

Fungsi
Bertindak sebagai
medium bagi tindak
balas biokimia dalam
sel.
Membekalkan bahanbahan yang diperolehi
dari luar sel kepada
organel-organel

4. Nukleus
Struktur
Besar, tumpat dan
sfera
Diselaputi oleh
membran nukleus
Mengandungi
nukleoplasma,
nukleolus dan
kromosom

Fungsi
Mengandungi
maklumat genetik yang
menentukan ciri-ciri dan
fungsi sel
Mengawal aktivitiaktiviti sel

5. Vakuol
Bertindak sebagai tempat
Kantung berisi cecair
simpanan dalam sel, di mana
Diselaputi oleh
sap sel mengandungi air, asid
membran separa telap organik, gula, asid amino,
garam mineral dan buangan,
tonoplas
pigmen dan hasil metabolik.

6. Mitokondrion
Struktur
Kecil, berbentuk sfera
atau bujur

Fungsi
Tapak bagi respirasi sel
Tenaga yang
dibebaskan disimpan
dalam bentuk
(Adenosine
triphosphate)
7. Ribosom
Padat, sfera
Sintesis protein
Terikat kepada jalinan berlaku pada ribosom
endoplasma kasar atau
bertabur secara bebas
dalam sitoplasma
Terdiri daripada asid

8. Lisosom
Struktur
Kantung dilingkungi
membran

Fungsi
Mengandungi enzimenzim hidrolitik yang
mencernakan atau
memecahkan molekulmolekul organik yang
kompleks seperti
protein, polisakarida
dan lipid.
Enzim-enzim
memusnahkan organelorganel yang lusuh dan
rosak

Jalinan Endoplasma

9. Jalinan Endoplasma
Struktur
Fungsi
Terdiri daripada suatu
rangkaian membran
berganda yang membentuk
tubul-tubul bersambung
atau kantung yang
bersambung dengan
membran nukleus.
Jalinan endoplasma kasar
mempunyai ribosom terikat
pada permukaan,
sementara jalinan
endoplasma licin tidak
mempunyai ribosom.

Jalinan endoplasma kasar

mengangkut protein yang
disintesis oleh ribosom
Jalinan endoplasma licin
adalah tapak bagi sintesis
lipid dan penyahtoksikan
dadah dan racun

10. Alat Golgi

Struktur
Fungsi
Terdiri daripada suatu
Memproses
timbunan kantung
karbohidrat, protein,
bermembran yang pipih fosfolipid dan
glikoprotein jalinan
endoplasma
Hasil disusun oleh alat
golgi dan di bungkus ke
dalam vesikel
Vesikel-vesikel
kemudian
membebaskan
kandungannya ke luar
sel

Sentriol

11. Sentriol
Struktur
Fungsi
Sepasang struktur
Membentuk gentianbujur yang kecil
gentian gelendung
Berada di luar nukleus semasa pembahagian
Terdiri daripada
sel dalam sel haiwan
mikrotubul
12. Kloroplas
Organel berbentuk
Menjalankan
cakera
fotosintesis
Mengandungi pigmen
hijau, klorofil yang
memerangkap tenaga
cahaya matahari

Latihan
Nyatakan persamaan antara sel haiwan
dengan sel tumbuhan
Nyatakan perbezaan antara sel haiwan dan
sel tumbuhan dari segi bentuk, dinding sel,
vakuol, kloroplas dan bahan simpanan

2.2
ORGANISASI
SEL
Organisma dibahagikan kepada dua jenis:
(a) Organisma unisel
(b) Organisma multisel

Organisma unisel:
Organisma satu sel
Contoh: Ameba sp. , Paramesium sp.
Organisma-organisma ini boleh
menjalankan semua fungsi dalam suatu
sel

Ameba sp.

Ameba sp.
1. Ciri-ciri Ameba sp:
(a)Hidup bebas dalam tasik dan kolam air tawar

serta dalam tanah

(b)Tidak mempunyai bentuk tetap dan diselaputi
oleh membran plasma
(c) Sitoplasma dibahagikan kepada suatu lapisan
luar yang disebut ektoplasma sementara
lapisan dalam disebut endoplasma
(d)Bergerak dengan menghulurkan pseudopodia
sementara (kaki palsu). Ini diikuti dengan
aliran sitoplasma ke dalam pseudopodia yang
dipanjangkan.

Ameba sp.
(e) Mengepung makanan secara fagositosis.

Ameba sp.
(f) Memakan organisma-organisma

mikroskopik seperti bakteria.

(g) Pertukaran oksigen dan karbon
dioksida berlaku melalui membran
plasma secara resapan.
(h) Bahan buangan dibuang melalui
membran plasma secara resapan
(i) Air meresap ke dalam sel secara osmosis
dan memenuhi vakuol mengecut. Apabila
vakuol itu penuh, air berlebihan
dikeluarkan daripada sel itu mengecut.
(j) Membiak secara aseks melalui belahan
dedua. Dalam keadaan yang tidak sesuai,
Ameba sp.membentuk spora.

Ameba sp.

Paramesium sp.

Paramesium sp.
1. Ciri-ciri paramesium sp.
(a)Ia hidup dalam air bertakung yang

mengandungi bahan organik yang mereput

(b)Membentuk bentuk seperti suatu tapak kaki
(c) Ia diselaputi oleh membran plasma dan silia
(d)Hujung anterior adalah tumpul sementara
posteriornya adalah tajam
(e)Ia mempunyai dua nukleus:
Makronukleus (lebih besar)
Untuk mengawal perkembangan dan fungsi sel yang
biasa
(ii) Mikronukleus (lebih kecil)
Untuk pertukaran bahan genetik semasa pembiakan
seks
(i)

Paramesium sp.
(f) Mempunyai dua vakuol mengecut, suatu vakuol
mengecut anterior dan suatu vakuol mengecut
posterior. Vakuol mengecut berselang-seli.
(g) Pukulan secara beritma air oleh silia
membolehkannya bergerak ke hadapan dan
berputar mengelilingi paksinya.

Silia dalam alur menarik makanan ke dalam

salur pencernaan (gullet). Kemudian, ia

memasuki sitoplasma, membentuk suatu
vakuol makanan. Enzim dirembeskan untuk
mencernakan makanan dan semasa ia
dicernakan, makanan bergerak dalam suatu
bulatan di sekitar sel dalam proses disebut
siklosis. Bahan tidak dicernakan dikeluarkan
melalui liang dubur.

(i) Pengosmokawalaturan dijalankan oleh vakuol

mengecut.
(j) (a) Konjugasi secara aseks
(b) Pembiakan secara seks

Organisma Multisel
1. Organisma-organisma yang terdiri daripada

lebih daripada satu sel.

2. Sel-sel sama jenis yang menjalankan fungsi
yang sama diorganisasikan ke dalam tisu.
(i) Tisu
- suatu kumpulan sel sama yang bekerja
bersama untuk menjalankan suatu fungsi
spesifik
(ii) Organ
- suatu kumpulan tisu yang bekerja bersama
untuk menjalankan suatu fungsi spesifik
(iii) Sistem
- beberapa organ yang bekerja bersama untuk
menjalankan suatu fungsi spesifik
(iv) Organisma
- semua sistem bekerja bersama untuk
membentuk benda hidup, suatu organisma

Organisma Multisel
1. Organisma multisel diorganisasikan
seperti berikut:
Sel
Tisu
Organ
Sistem
Organisma

Organisma Sel Dalam Haiwan

Terdapat empat jenis tisu haiwan:
Tisu epitelium
Tisu otot
Tisu saraf
Tisu penghubung

1. Tisu Epitelium terdiri daripada satu atau

lebih lapisan sel
Terdiri daripada satu atau lebih lapisan sel.
(i)Membentuk satu lapisan yang bersambung di
permukaan badan (kulit dan lapisan permukaan
mulut dan esofagus) dan permukaan dalaman ruangruang (permukaan paru-paru, ruang badan, jantung
dan salur darah). Lapisan kulit membentuk lapisan
pelindung terhadap jangkitan, kecederaan mekanikal
dan pendehidratan.

1. Tisu Epitelium

(ii) Membentuk lapisan permukaan tubul-tubuk

ginjal, kelenjar dan duktus

(iii) Sel-sel pada lapisan permukaan usus kecil

membentuk sel-sel goblet yang merembeskan
mukus

1. Tisu Epitelium

(iv) Tisu yang melapisi trakea terdiri daripada selsel dengan silia

2. Tisu Otot
Terdiri daripada sel-sel disebut gentian otot
(i) Pengecutan dan pengenduran otot-otot ini adalah
bertanggungjawab bagi pergerakan luar kawalan seperti
peristalsis dalam salur pencernaan
Otot licin (dalam usus, salur
darah, salur kencing dan
salur pembiakan)
(ii) Pengecutan dan pengenduran otot menggerakkan
tulang

Otot rangka (terdapat dalam lengan dan kaki)

2. Tisu Otot
(iii) Mengecut untuk mengepam darah

Otot kardium
(terdapat dalam dinding jantun

3. Tisu Saraf
Terdiri daripada neuron atau sel
saraf
Setiap neuron terdiri daripada
badan sel dan gentian saraf
disebut dendrit
dan akson
Mengesan ransangan dan
mengutus impuls saraf kepada

4. Tisu penghubung
Tisu penghubung
longgar
Tisu penghubung
tumpat,
bergentian

Terdiri daripada pelbagai jenis sel

dalam suatu matriks intersel:
(i)Mengikat tisu kepada tisu dan
memegang organ-organ pada
tempatnya
(ii)Terdapat tendon yang
menghubungkan otot kepada
tulang dan dalam ligamen, di mana
tulang disambungkan pada sendi

3. Tisu Saraf
Membekalkan sokongan bagi
hidung dan telinga
Menyelaputi hujung tulang
Cakera di antara vertebra
bertindak sebagai kusyen untuk
menyerap tekanan

4. Tisu penghubung
Terdiri daripada sel-sel
dalamsuatu matriks kolagen yang
dikeraskan ole enapan mineral
seperti kalsium
Memberi perlindungan kepada
organ-organ
Memberi sokongan kepada badan
Berfungsi dalam mengangkut
gas-gas respirasi, nutrien, hormon
dan hasil buangan
Mempunyai fungsi perlindungan
dalam sistem keimunan

4. Tisu penghubung
Terdiri daripada sel-sel yang
disusun padat yang menyimpan
lemak
Terdapat dalam dermis kulit dan
di sekitar organ-organ
Bertindak sebagai simpanan
tenaga
Membekalkan penebatan dan
perlindungan

Organ dan sistem

Suatu organ adalah gabungan suatu kumpulan tisu

yang berbeza jenis bertindak secara bersepadu untuk

menjalankan fungsi tertentu.
Contoh organ termasuk jantung, perut dan usus kecil
Jantung terdiri daripada gabungan tisu otot, tisu
penghubung dan tisu saraf. Usus kecil terdiri daripada
tisu epitelium dan tisu otot.
Beberapa organ bertindak secara bersepadu untuk
menjalankan fungsi bersama sistem.
Terdapat 11 sistem yang menjalankan fungsi-fungsi
badan.
Setiap sistem terdiri daripada beberapa organ.
Sebagai contoh, sistem pencernaan terdiri daripada
mulut, esofagus, perut, ileum, duodenum dan usus
besar.
Semua sistem bekerjasama untuk membentuk suatu
organisma.

Organisasi sel dalam tumbuhan

Terdapat dua jenis tisu tumbuhan yang

utama:
1. Tisu meristem
2. Tisu kekal

(a) Tisu epidermis

(b) Tisu asas
(i) Tisu parenkima
(ii) Tisu kolenkima
(iii) Tisu sklerenkima
(c) Tisu vaskular
(i) xilem
(ii) floem

Jenis-jenis tisu

Struktur dan fungsi

1. Tisu meristem

Terdiri daripada sel-sel kecil

berdinding nipis, bernuklues besar,
sitoplasma tumpat dan tiada
vakuol.
Sel-sel yang muda dan
membahagi secara aktif yang
belum mengalami pembezaan.
bertempat pada hujung akar dan
pucuk
2. Tisu kekal
- Terdiri daripada 3 jenis tisu kekal yang matang yang
telah mengalami pembezaan.

(a) Tisu epidermis

Terdiri daripada sel-sel leper dengan

vakuol besar
Adalah lapisan paling luar yang meliputi
permukaan tumbuhan
Dinding sel diselaputi dengan kutikel,
suatu selaput kalis air berlilin

(a) Tisu epidermis Sel epidermis akar

mempunyai rambut untuk
menambahkan luas
permukaan bagi penyerapan
air.
Sel-sel epidermis khusus
disebut sel pengawal
mengawal pembukaan dan
penutupan stoma
(b) Tisu asas
Membentuk kebanayakan suatu
(i) Tisu parenkima
tumbuhan
Terdapat dalam semua organorgan tumbuhan
Sel-sel mempunyai dinding
primer nipis dan vakuol besar
Digunakan untuk menyimpan gula
dan kanji

(ii) Tisu Kolenkima Sel-sel mempunyai dinding

yang tebal pada sudutsudutnya
Menyokong tumbuhan herba,
batang-batang muda

(ii) Tisu Sklerenkima

Sel-sel mempunyai dinding sel

yang ditebalkan oleh serata lignin
Sel-sel adalah bukan hidup
Memberi sokongan dan kekuatan
mekanikal kepada kawasan matang
tumbuhan

(i) Xilem

(ii) Floem

(c) Tisu Vaskular

Terdiri daripada vesel xilem
bersambung dari hujung ke hujung
Tiada sitoplasma dalam salur
xilem
Mengangkut air dan garam
mineral terlarut dari akar ke
bahagian lain tumbuhan
Dinding sel vessel xilem
ditebalkan dengan lignin untuk
memberi sokongan dan kekuatan
mekanikal
Terdiri daripada tiub lapis disusun
hujung ke hujung
Mengangkut bahan-bahan organik
yang disintesis dalam daun ke
bahagian lain tumbuhan

Organ dan sistem

1. Contoh organ-organ dalam tumbuhan ialah:

(a) daun yang terdiri daripada tisu epidermis,

tisu asas dan tisu vaskular
(b) batang yang terdiri daripada tisu
epidermis dan tisu vaskular
(c) akar yang terdiri daripada tisu meristem
dan tisu vaskular
2. Suatu tumbuhan berbunga mempunyai dua
sistem yang utama:
(a) sistem akar yang terdiri daripada akarakar tumbuhan
(b) sistem pucuk yang terdiri daripada
batang, daun, pucuk, bunga dan buah

Pengawalaturan persekitaran
dalam
Keperluan mengekalkan persekitaran dalam

yang optimum
Faktor-faktor fizikal dan kimia persekitaran

dalam perlu dikawalatur walau apa pun

keadaan persekitaran di luar sel supaya sel
dapat berfungsi dalam keadaan yang optimum.
Faktor-faktor fizikal: suhu, tekanan darah dan
tekanan osmosis
Faktor-faktor kimia: kandungan garam dan gula
serta nilai pH

Homeostasis
Pengawalaturan persekitaran dalam yang

secara relatifnya tetap untuk sel berfungsi

dalam keadaan optimum.
Sebarang peningkatan nilai faktor fizikal atau
kimia akan mencetuskan satu mekanisme
homeostasis untuk mengembalikan nilai
tersebut ke aras yang normal.
Sebarang penurunan dalam nilai akan
mencetuskan mekanisma hemostasis untuk
meningkatkan semula nilai ke aras yang
normal.

Pengawalaturan aras glukosa darah

Aras
glukosa
dalam
darah
meningkat

Pankreas
merembes
insulin

Aras
glukosa
normal
Aras
glukosa
dalam
darah
menurun

Pankreas
merembes
glokagon

Insulin
merangsa
ng
penukaran
glukosa
menjadi
glikogen

Glukagon
merangsa
ng
penukaran
glikogen
menjadi
glukosa

Aras
glukosa
dalam
darah
menurun
Aras
glukosa
normal
Aras
glukosa
dalam
darah
meningkat

Bagaimanakah peningkatan suhu badan dikawalatur dalam persekitaran dalaman bagi memastikan ia
kembali ke paras yang normal?
Apabila suhu meningkat reseptor mengesan kenaikan maklumat dihantar ke hipotalamus
hipotalamus hantar maklumat ke efektor salur darah mengembang kelenjar peluh diransang suhu
badan menurun