‫ 

ازن 
  آ‬
Etat d’équilibre d’un système chimique
. Qr '()‫رج ا‬, ‫ ــ‬I
‫را  
  آ


 "!  ار 
 ا ل ا  آ   رج‬
. Qr ‫ ب‬$ %"‫ا' و‬
. 1‫ا‬2 ‫ اع‬4‫ أ‬67 89: ‫ ــ  
  <) ي‬1
:
‫!د ا‬, $-./" 

‫  ل آ‬0123 


‫ 
  آ‬%4!"
aA(aq) + bB(aq) ⇌ cC(aq) + dD(aq)
‫
 أو‬4/‫ت ا‬G! d ‫ و‬c ‫ و‬b ‫ و‬a .  ‫ ل‬D  ,‫ا‬. D ‫ و‬C ‫ و‬B ‫ و‬A 


C‫" اع ا‬B‫ا‬
. %
‫ا آ‬
< FG=1 @HF‫ ا‬6<=‫( ا‬1) 6<=‫> ا‬: '()1 ‫@ون‬9‫رج ا)(' ا‬, ‫@ف‬BC
: IJB1 K‫
  ا‬7 =B
c d
C  . D
Qr =   a  b
 A  .B 
 >: mol/l ‫ ب‬Z= @FB4 X ‫= ع‬7 >7B(‫ ا > ا‬T‫ ا)@آ‬U9C ‫ي‬2‫د ا‬WB‫' ا‬XC [ X]
[ X]   ‫ أو‬ X f  `4  ‫ أو‬X i  W1 <‫] ا‬2‫ ن ه‬K ‫_ أن‬KC . 
7 =B
. ‫ ره‬b ‫=ء‬d‫ أ‬B

1 >9Fb _C@
S2O32-(aq) ‫ت‬%4
3 ‫اب  اء و أ "ت‬.‫ ا‬I2(aq) ‫ ا
د‬/H I
, '‫ ا‬%4!"
I2 (aq) + 2S 2 O23− (aq) ⇌ 2I − (aq) + S 4 O26 − (aq) : ‫!د ا' ه‬
: ‫ ه‬,‫ا‬.‫


 ا‬C‫" اع ا‬B‫اآ
 ا‬%3 ‫ ن‬C3 ، t D‫ ا‬
I2  = 1, 0.10 −3 mol / ℓ
S 2 O23−  = 2, 0.10 −3 mol / ℓ
I−  = 5, 0.10 −2 mol / ℓ
S 4 O26−  = 2,0.10 −4 mol / ℓ
‫(؟‬1) %_4‫ ا‬/‫ ل ا  ا‬, ‫ون‬% ‫أ ` رج ا' ا‬
‫ ل ا‬, ‫ون‬% ‫ ا‬t D‫ ا‬/ ، '‫ إذن رج ا‬، ‫  اء‬,‫ا‬. 


C‫" اع ا‬B‫ ا‬0
-
: ‫ ه‬%_4‫ ا‬/‫ ا‬
2
I−  . S 4 O26− 
Qr = 2
= 125
2−

I2 . S 2 O3 
. ‫!د دون و ة‬, '‫ رج ا‬I %4!
2 >9Fb _C@
: 
‫!د ا‬, $-./" ‫ واء‬e "fg‫ ا‬h I
, '‫ ا‬%4!"
CH3COOH(aq) + H2 O ( ℓ ) ⇌ CH3COO− (aq) + H3O+ (aq)
.(1) %_4‫ ا‬/‫ ل  ا‬, ‫ون‬% ‫ رج ا' ا‬%
4!3 j‫ ــ أ‬1
CH3COO−  . H3O+ 
Qr =
CH3COOH
: t D‫ ــ "
  ا‬2

Allal mahdade http://sciencephysique.ifrance.com Page 1

 CH3COO −  = H3O +  = 1,2.10 −4 mol / ℓ
t t

CH3COOHt = 9, 6.10 −4 mol / ℓ

t D‫ا ا'  ا‬.‫أ ` رج ه‬
Qr = 1,5.10 −5
%4!‫ و‬1 ‫!د‬, ‫ ! ض‬n
'‫  رج ا‬%o p‫ و‬G'‫ و‬4. '‫ا ا‬.‫ اء  ه‬: f <7
. ‫ون و ة‬, '‫ رج ا‬I
. F7g ‫م‬Gi‫ أ‬67 ‫ ــ  
  <) ي‬2
: 
‫ ` ا!د ا‬Ag+(aq) 1'‫ "ت ا‬q, ‫س‬/‫ ا‬D ‫' أآة‬3 %4!"
Cu(s) + 2Ag+ (aq) ⇌ Cu2+ (aq) + 2Ag(s)
. 4D -‫ أ‬w13 o" C "
 %
x  
‫ا‬
2+ +
. Cu ‫ و‬Ag I
D'‫ ا‬e.‫ وآ‬Cu ‫ و‬Ag I
,‫ا‬.‫ ا‬I


C‫ ا‬I
 /‫ ا‬I ‫ ا
  آ‬w13 t  
‫ ن‬C ,‫ و‬، t D‫ ا‬/ '‫  رج ا‬1 ‫!د‬, $y !" ‫ا‬. ‫وف‬%! %
x `D{‫ ا‬w
‫آ
 ا‬%3
: ‫رج ا' ه‬
Cu2+ 
Qr = 2
 Ag+ 
1‫ا‬2‫ ا‬K‫ اع ا‬4k 7B(‫ ا  ا‬T‫ ا)@اآ‬l‫ إ‬، '()‫رج ا‬, >: ',W) l : ‫ح‬Jbg‫ا‬
3 >9Fb _C@
1'‫ن  'ت ا‬,‫ و!د دو‬، Ag2SO4 1'‫ت ا‬%4‫ وآ‬AgCl 1'‫ رور ا‬D‫
` آ‬%3 ‫ت‬p‫ ــ أآ` !د‬1
. Ag3PO4
. '‫ رج ا‬%
4!3 ،  ‫  آ‬j‫ ــ أ‬2
‫  ا) ازن‬W= '()‫رج ا‬, ‫ ــ‬3
: pC@B ‫ ــ‬1
 
‫ ن ا‬C3 / '‫ه رج ا‬.q ‫ ا
 ا‬Qr.eq ‫ ا ازن‬/ '‫" رج ا‬
. ‫ارو   ا ازن‬



C‫" اع ا‬B‫ ا‬D2 
D!'‫اآ
 ا 
 ا‬%‫  ا‬43 ، ‫{ ا
  إ  ا ازن‬3 /
Gf 'D2 ‫ق‬%†, ‫ه‬3 IC /
! [X]eq 
€ .q3‫ و‬، I‫ل ا‬G ,H  
‫ ا‬.o " C‫ا‬
( 
D ‫ أو ) ا‬D‫€
س ا ا‬
. 7g ‫س ا‬91 '()‫رج ا‬, I WCW< : >FC@
 ‫ط‬r4
-3

€ 
/ ، C=1,0.10 mol/l 
‫آ‬%3 e "fg‫ ا‬h S ‫ ل‬D V w
 ‫
 €
س‬D %‡"
. σ = 5, 2mS.m−1 : ‫ ه‬25°C / ‫ ل‬D‫
 ا‬D 
. ,‫ا‬.‫


 ا‬C‫
 ‹" اع ا‬D!'‫اآ
 ا 
 ا‬%‫ ــ د   ا ازن ا‬1
: 25°C ‫ارة‬%‫ ا‬-‫ در‬/ †!"
λH O+ = 35,0mS.m2 .mol−1
3

λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1

3

. ‫ ا ازن‬/ ، Qr ,éq '‫Œ €
 رج ا‬/‫ ــ ا‬2

. >‫)< ل آ‬1 4‫@و‬9‫) ا) ازن ا‬1d ‫ ــ‬II
‫ ؟‬WF‫< ا‬1  
 ‫>   ازن‬: ، '()‫رج ا‬, I v7B) '‫ه‬
. ‫>  ا) ازن‬: '()‫رج ا‬, 67 WF‫@ ا< ا‬dw : 2 >FC@
 ‫ط‬r4
‫ و"ون‬25°C ‫ارة‬%‫ ا‬-‫ در‬/ 'D2 
  
‫اآ‬%3 ‫ ذات‬e "fg‫ ا‬h 
 σ 
D ‫"
Ž ا‬
: ‫Œ  ا
ول ا‬/‫ا‬

Allal mahdade http://sciencephysique.ifrance.com Page 2

 C(mol/l) 1,0.10-2 5,0.10-3 2,0.10-3 1,0.10-3
σ(S.m )
-1
16,2.10 -3
11,4.10 -3
6,9.10 -3
4,9.10-3
‫Œ €
 رج‬/‫ وا‬، ‫ ا ازن‬/ ، ‫ ل‬D ‫وآ
"
م  آ‬B‫ "ت ا‬B  ‫آ
 ا‬%‫ ــ د ا‬1
. ‫ ل‬D C 4/, ، ‫ ا ازن‬/ Qr,éq '‫ا‬
: †!"
λH O+ = 35,0mS.m2 .mol−1
3

λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1

3

‫Œ ؟‬/" ‫ ــ ذا‬2

: gJ,
WF‫ ا< ا‬x4‫ آ‬C‫) أ‬1d ‫ ا) ازن‬W= '()‫رج ا‬, ‫ ن‬KC ، =B ‫ @ارة‬i‫ در‬W=
.  
7
‫) ا) ازن‬1d pC@B ‫ ــ‬1
K ‫) ا) ازن‬1d 6G ; Qr,éq I ‫ ا) ازن‬W= '()‫رج ا‬, 2,wC ، _B '() FG=1
. ‫ ا<@ارة‬i‫ر‬W1 l‫ إ‬v7B)l‫و‬
: ‫د‬B1 ‫ج‬2= ، > ‫ ل‬7< >: '() FG=1 ، ‫) ا) ازن‬1d })K
aA(aq) + bB(aq) ⇌ cC(aq) + dD(aq)
c d
C éq .Déq
K = Qr ,éq = a b
: >)‫' ا‬Kr‫ ا‬67
 A éq .Béq
. ‫ون و ة‬, ‫!د‬, ‫ ا ازن‬,H I %4! :  D
>7‫) ا) ازن )< ل آ‬1d ‫ ــ‬2
‫ة أي‬%
‡ - 
€ ‫! أو ’ول إ‬/ 4% 3 ‫آ
 ا' ا‬%3 ‫ ن‬C / 
D‫ أن ا' آ‬%4!"
. (K>104) ‫ا‬- ‫ة‬%
4‫ آ‬K ‫ ن‬C3 "/
. D
{‫دا  ا!د ا‬%'/ o !" ‫ ا‬.‫ ه‬
: >7‫' آ‬: ‫_ ~ اء‬i‫رو‬W`‫ رور ا‬7‫ (' آ‬: ‫ل‬X
HCℓ (g) + H2 O(ℓ ) → Cℓ − (aq) + H3 O + (aq)
@HF‫ ‚@ ا‬6<=‫> ا‬: ‫) ا) ازن‬1d ‫ ــ‬3
: (2) ‫( و‬1) I

/‫ن  ا‬H I.D‫ ا‬I
D'‫ ا‬%4!"
aA(aq) + bB(aq) → cC(aq) + dD(aq) K1
cC(aq) + dD(aq) → aA(aq) + bB(aq) K2
: ‫ ا ازن‬/ '‫ رج ا‬%
4!3 ‫' ه‬3 C 4/, ‫ ا ازن‬,H %
4!3 ‫ ن‬C ‫ ا ازن‬/
c d
C éq . D éq
K 1 = Qr1,éq = a b
 A éq . B éq
a b
 A éq . B éq
K 2 = Qr2 ,éq = c d
C éq . Déq
1
K1 = : ‫Œ أن‬/" I
€G!‫ ا‬I
K2
3 >9Fb _C@
10
1'‫ رور ا‬D‫ن آ‬,‫' ذو‬3 /
, . K1=5,5.10 ‫ ه‬$"‫ از‬3 ,H n
1'‫ رور ا‬D‫
` آ‬%3 '3 %4!"
. K2=1,8.10-10 $"‫ از‬3 ,H ‫ اء‬

Allal mahdade http://sciencephysique.ifrance.com Page 3

 . ‫ ل‬D ‫ دة  آ‬- ‫ ا‬Cl- ‫ و‬Ag+ 
" B‫" اع ا‬B‫اآ
 ا‬%3 ` ‫ ــ أ‬1
‫Œ ؟‬/3 ‫ ــ ذا‬2
‫ رور‬D‫ن آ‬,‫ أي ذو‬%_4‫ ا‬%
x /‫  ا‬/
, . D‫' آ‬3 ‫ ه‬%_4‫ ا‬/‫أن ا'  ا‬
. ‫ ود‬- '3 ‫  اء ه‬1'‫ا‬
>`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 67 ‫@ة‬dƒ‫ ا‬8„ ‫ ــ ا‬III
. >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 67 WF‫@ ا< ا‬dw ‫ ــ‬1
3 >FC@
 ‫ط‬r4
{"‫ و‬D‫ ا† 
س ا ا‬, 'D2 
‫اآ‬%3 ‫ ذات‬e "fg‫ ا‬h 
 !,‫
 أر‬D  Ž
"
: ‫ ا
ول ا‬D
-2 -3 -3
C(mol/l) 1,0.10 5,0.10 2,0.10 1,0.10-3
σ(S.m )
-1
16,2.10 -3
11,4.10 -3
6,9.10-3
4,9.10-3
 C 4/, o/‫ ا م ا‬4" ` ‫ ــ أ‬1
‫Œ ؟‬/3 ‫ ــ ذا‬2
: gJ,
، ‫…@ة‬g T‫ ا)@اآ‬x4‫ آ‬7K: ،  
7 WF‫< ا‬1 >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 I v7B)
. ‫@ة‬F‫م ا=`> آ‬W9)‫ ا‬FG4 x4‫آ‬
. >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 67 ‫) ا) ازن‬1d @dw ‫ ــ‬2
‫ ' ؟‬o/‫ ا م ا‬4" 0€ 3 I 

C‫ ا ازن ا‬,H IC3 
‫آ‬
. _7() >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 4‫ر‬9 : 4 >FC@
 ‫ط‬r4
. C=1,0.10-2mol/l 
‫آ‬%‫ "'Ž ا‬o I
1 I
 D .q"
. e "
‫ ا‬h ‫ ل‬D S2 ‫ ل‬D ‫ و‬e "fg‫ ا‬h ‫ ل‬D S1 ‫ ل‬D
K1=1,6.10-5 : ‫ اء‬0 e "fg‫ ا‬h ' ‫ ا ازن‬,H
. K2=1,6.10-4 : ‫ اء‬0 e "f
‫ ا‬h ' ‫ ا ازن‬,H
: 43 
/ S2 ‫ و‬S1 I
 D‫
 ا‬D  Ž
"
σ2 = 510µS.cm−1 ‫ و‬σ1 = 153µS.cm −1
‫ ؟‬S2 ‫ و‬S1 I
 D‫ ا‬I ‫ة  آ‬-‫ "
 ا ا‬B‫


 ا‬C‫
 ‹" اع ا‬D!'‫اآ
 ا 
 ا‬%‫ ــ  ه ا‬1
‫' ؟‬3 C o/‫ ا م ا‬4" ‫ ــ د‬2
λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1
3

λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1

3

λHCOO− = 5, 46mS.m2 .mol−1

: gJ,
. B(@ >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 x4‫ آ‬، ‫@ة‬F‫) ا) ازن آ‬1d x4‫ آ‬7‫آ‬

Allal mahdade http://sciencephysique.ifrance.com Page 4