TEMA 11 LITERATURA

A PROSA DE FINS DO XX E COMEZOS DO XXI. TEMAS E

AUTORES DOS 80 E 90. PROSISTAS E TENDENCIAS ACTUAIS
MIS RELEVANTES

A narrativa galega experimentou importantes transformacins nos anos

que seguiron ao final da ditadura franquista. A partir de 1975 creronse
novas editoriais (Xerais, Sotelo Blanco) e premios literarios (Modesto
Rodrguez Figueiredo, Premio Blanco Amor, Premio Xerais de Novela) que
contriburon consolidacin da novela galega e aparicin dun mercado
estable para o libro galego, alentado pola incorporacin da lingua galega ao
sistema educativo.
Danse a coecer novos narradores/as, que coinciden con autores anda en
activo do perodo anterior, como lvaro Cunqueiro, Blanco Amor, nxel Fole,
Neira Vilas ou os escritores/as da Nova Narrativa.
Entre 1975 e 1981, a literatura galega entra nunha fase de readaptacin
similar que se se produce nas restantes esferas da vida colectiva. Ser
constante ao longo de todo este perodo a utilizacin da literatura para
reflexionar sobre a identidade colectiva do pas ou denunciar as sas eivas
histricas. As podemos sinalar varias tendencias no panorama narrativo de
transicin: narrativa memorialista (Era tempo de apandar de Ramn de
Valenzuela, O silencio redimido de Silvio Santiago); narrativa histrica (Un
home de Vilamen de Bernrdez Vilar, O tringulo inscrito na circunferencia
de Vctor Freixanes ou Xa vai o griffn no vento de Alfredo Conde); realismo
sociolxico (Morrer en Castrelo de Mio de Xos Fernndez Ferreiro);
narrativa alegrico-social (Fbula de Xavier Alcal, E agora nun ceo de lama
de Paco Martn).
Durante a segunda metade da dcada dos setenta aparecen algunhas
obras que testemuan a procura de novas frmulas: A morte de Frank
Gonzlez de Fernndez Ferreiro, primeiro western galego; Galou Z,28 de
Lois Diguez; Xoguetes para un tempo prohibido de Carlos Casares; Dos
anxos e dos mortos de Rei Ballesteros ou, en xeral, a obra de Xon Ignacio
Taibo e Margarita Ledo Andin.
Nos anos oitenta, a creacin de editoriais como Xerais ou Sotelo Blanco
e a aparicin de premios literarios como o propio Xerais ou o Blanco Amor de
novela contriburon vitalidade da narrativa durante esta dcada. Era a
primeira vez que o libro galego tia un mercado estable, fundamentado no
mbito escolar.
A novela galega consoldase con autores/as coma: Vctor Freixanes, que
inicia a sa obra con O tringulo inscrito na circunferencia, despois cultiva a
novela histrica, O enxoval da noiva, ou a novela de aventura, A cidade dos
csares; Alfredo Conde, primeiro escritor galego que conseguiu o Premio
Nacional de Literatura con Xa vai o griffon no vento; Carlos Reigosa inicia o
xnero da novela negra na literatura galega con Crime en Compostela;
Xavier Alcal, autor de A nosa cinza, Fbula, Nos pagos de Huinca Loo ou a
mis recente Evanxlica memoria.
O nmero de autores destes anos grande: Martnez Oca, Fernndez
Ferreiro, Bernrdez Vilar, Rbade Paredes, Fernndez Naval, Ursula Heinze,
Surez Abel, Marina Mayoral, Manuel Forcadela, Daro Xohn Cabana,etc.
Na segunda metade da dcada dos oitenta percbense algns cambios
no xnero da novela como a incorporacin de moitas escritoras,que
continuar na dcada dos 90. Entre elas M Xos Queizn, que escribe entre
outras as novelas Amantia ou Amor de tango, de carcter marcadamente
feminista. Tamn se modernizan as lias argumentais.
de salientar especialmente a traxectoria de dous escritores: Manuel
Rivas e Suso de Toro, este ltimo anuncio recentemente a sa retirada da
vida literaria, despois de publicar a novela Sete palabras. As sas primeiras
obras foran novidosas por explorar espazos e linguaxes marxinais (Polaroid,
Caixn desastre, Land Rover). Home sen nome outra das sas
interesantes novelas, xunto con Tic, tac, Calzados Lola, Non volvas, Trece
badaladas.
Outro escritor dos mis destacados do perodo democrtico Manuel
Rivas, poeta, xornalista, ensasta e dramaturgo. Reflicte algunhas das
contradicins da identidade actual de Galicia, relatando a travs de
personaxes cheos de humanidade e tenrura a pica do cotin (Un milln de
vacas;Os comedores de patacas). O tema da Guerra Civil abrdao en Que
me queres, amor?, en concreto, no xenial relato A lingua das bolboretas ,
nas novelas O lapis do carpinteiro e Os libros arden mal.
Na dcada dos noventa pode constatarse unha maior diversidade nos
xneros e unha ruptura das estruturas e convencins literarias. Existe unha
vocacin normalizadora e unha estratexia de mercado, encamiada a
conquistar novos lectores.
Algns dos xneros mis cultivados na dcada dos noventa foron: a
novela negra e policial, con obras de Romn Raa, Manuel Forcadela,
Caride Ogando, Roque Morteiro, Marilar Aleixandre; a ciencia ficcin; a
novela sentimental a narracin ertica (Anel de mel de Xess valcrcel), de
Bieito Iglesias ou Csar Cunqueiro; a novela histrica, xnero de grande
vitalidade (Daro Xohn Cabana, Galvn en Saor , Branca de Loboso de
Rbade Paredes e especialmente o tema da Guerra Civil como en Agosto do
36; novela fantstica (Mornig Star de Xos Miranda, Marilar Aleixandre).
Outro aspecto a salientar a combinacin de elementos de ficcin con
outros propios da crnica xornalstica en obras como Trailer de Fran Alonso
ou Fin de sculo en Palestina de Miguel Anxo murado.
A narrativa, fundamentalmente a novela, foi obxecto de renovacin
formal: fragmentarismo, combinacin con outros xneros, parodia,
multiplicidade de voces e discursos... O autor que mellor representa esta
novela posmoderna Xurxo Borrazs, xunto con Xels de Toro ou Cxavier
Queipo.
 Nos anos noventa xorde outra esttica renovadora coecida como brav,
que incorpora o seseo e a gheada ao rexistro lingstico da literatura,
liderada por Xurxo Souto e Jaureguzar.
Outros moitos autores e autoras incorporronse ao panorama da
narrativa galega nos anos noventa e nos comezos deste sculo XXI,
acadando o sistema literario galego unha certa normalidade, ocupndose
dos mesmos temas que o resto das literaturas do noso contorno. Cmpre
salientar o uso da rede como medio de difusin e promocin a travs de
pxinas web dos propios escritores e de foros de debate.
Neste novo sculo continase coa narrativa negra e policial (Domingo
Villar, Miguel Anxo Fernndez, Marcos S. Calveiro),coa novela histrica
Teresa Moure, Herba moura), coa literatura infantil e xuvenil, moi recoecida
fra do noso mbito(M Victoria Moreno,Xavier Docampo, Agustn Fernndez
Paz, Marilar Aleixandre, Fina Casalderrey, Helena Villar Janeiro...) xunto coa
aparicin de formas narrativas vinculadas ao blog como New York, New YorK
de Inma Lpez Silva ou obras de Anxos Sumai, as relecturas do pasado con
novos enfoques, por exemplo sobre a Revolucin dos Cravos en Portugal,
feita por Rosa Aneiros na magnfica novela Resistencia.
interesante o inicio dunha escrita de xnero, representada por Mara
Reimndez(O club da calceta), Anxos Sumai ou Teresa Moure, as como
propostas de escritores mis novos moi conectadas coa realidade(Made in
Galiza de Sechu Sende) ou obras caracterizadas polo seu
fragmentarismo(Iolanda Ziga), entre moitas outras propostas dunha
interesante nmina de escritores/as que cultivan tanto a novela coma o
conto, destacando neste ltimo xnero Gonzalo Navaza, Miguel Anxo
murado ou Sechu Sende.
Dentro da prosa tamn temos que mencionar o ensaio, que foi
potenciado co comezo da democracia e a aparicin de diversos premios para
este xnero. Hoxe caracterzase pola diversidade temtica, a pluralidade
ideolxica e a incorporacin de novas bases metodolxicas mis rigorosas.
Continase o ensaio de temtica relixiosa (Torres Queiruga, Chao Rego,
Prez Prieto), co de temtica filosfica( Francisco Sampedro), o de temtica
antropolxica(Portasany, Mario Ferro) e aparecen novas orientacins como
a temtica econmica e a poltica(Xos Manuel Beiras, Carlos Mella, Barreiro
Rivas), o ensaio histrico(Fernndez Barreiro, Ramn Villares), a
recuperacin da memoria histrica ou a historia do franquismo. de salientar
a ensastica de Camilo Nogueira sobre a explicacin poltica do tempo
presente.
Publicronse moitos ensaios de expresin artstica, de literatura e de
sociolingstica, as como de pensamento feminista(M Xos Queizn,
Carmen Blanco, Aurora Marco...que publicaron os seus ensaios en revistas
como Festa da palabra silenciada).
Novos ensastas cultivan este xnero nos ltimos anos: Teresa Moure,
Xurxo Borrazs, Mara do Cebreiro, Mara Lpez Sndez e un longo etctera.