Professional Documents
Culture Documents
Mahabharata - nal i damayanti नलोपाानम ्
Mahabharata - nal i damayanti नलोपाानम ्
बृहद उवाच। ु
कार ं कमारा ु
ं ीनदाराहायशाः॥ ३-५०-८॥
े ु बली।
आसीाजा नलो नाम वीरसनसतो ु ्
दमय दम ं दा ं दमन ं च सवचसम।
ु िर ै पवानकोिवदः॥३-५०-१॥
उपपो गणै ु ः सवभमाीमपरामान॥
उपपाणै ् ३-५०-९॥
ु े
अितनजाणा ू दवपितयथा।
ं मि े दमयी त ु पण
े तजसा
े यशसा िया।
ु सवषामािद
उपयपिर े
इव तजसा॥ ३-५०-२॥ सौभायने च लोकषे ु यशः ाप सममा॥
ु ३-५०-१०॥
े
यो वदिवरो िनषधषे ु महीपितः। अथ तां वयिस ा े दासीनां समलकृ ं तम।्
अियः सवादी महानौिहणीपितः॥३-५०-३॥ ु
शत ं सखीनां च तथा पयपा े शचीिमव॥३-५०-११॥
ु
ईितो वरनारीणामदारः ं े
सयतियः। ू
त ाजत े भ ैमी सवाभरणभिषता।
े साािदव मनःु यम॥् ३-५०-४॥
रिता धिनां ः ु
सखीम े ऽनवाी िवौदािमनी यथा।
तथ ैवासीिदभष ु भीमो भीमपरामः। अतीव पसपा ं ीिरवायतलोचना॥३-५०-१२॥
ू सवगणै
शरः ु यः
ु जाकामः स चाजः॥३-५०-५॥ े े ु न यषे ु तापवती
न दवष ू िचत।्
ु
स जाथ परं यमकरोसमािहतः। ु े
मानषिप चाषे ु पवा ु
ू न च ता।
तमगिषदमनो नाम भारत॥३-५०-६॥ े
िचमािथनी बाला दवानामिप ु
सरी॥ ३-५०-१३॥
त ं स भीमः जाकामोषयामास धमिवत। ् नल नरशालो पणाितमो
े ु
भिव।
मिहा सह राज े सारण ु ् ३-५०-७॥
े सवचसम॥ कप इव पण ू
े मितमानभवयम॥ ् ३-५०-१४॥
त ै सो दमनः सभायाय वरं ददौ। ताः समीप े त ु नलं शशसः
ं ु कतहलात।
ु ू ्
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 1 – www.sanskritweb.de
न ैषध समीप े त ु दमय पनः
ु पनः॥ु ३-५०-१५॥ ु िगरं कृ ा दमयीमथावीत॥् ३-५०-२५॥
स मानष
ू
तयोरकामो ऽभवतोः ु
सतत ं गणान। ् दमयि नलो नाम िनषधषे ु महीपितः।
अो ं ित कौये स वधत यः॥३-५०-१६॥ अिनोः सशो प े न समा मानषाः॥ ु ३-५०-२६॥
ु
अशवलः काम ं तदा धारियत ं ु दा। त वै यिद भाया ं भवथा
े वरविणिन।
ु
अःपरसमी प े वन आ े रहोगतः॥३-५०-१७॥ सफलं त े भव
े ु
प ं चदे ं समम॥ े ३-५०-२७॥
स ददश तदा हसाातपपिरदान।
ं ् ु
वय ं िह दवगवमनोरगरासान।
े ्
े े ं जाह पिणम॥् ३-५०-१८॥
वन े िवचरतां तषामक ू
वो न चाािभपवथािवधः॥ ३-५०-२८॥
ततो ऽिरगो वाच ं ाजहार तदा नलम।् ं चािप र ं नारीणां नरष े ु च नलो वरः।
न हो ऽि त े राजिरािम िह त े ियम॥् ३-५०-१९॥ िविशाया िविशने सगमो ं ु
गणवावत॥े ् ३-५०-२९॥
दमयीसकाश े ां कथियािम न ैषध। एवमाु त ु हसन
ं े दमयी िवशां पत।े
ु ं न सा मित
यथा द ं पष ं किहिचत॥् ३-५०-२०॥ अवी त ं हस ं ं तमवे ं नलं वद॥३-५०-३०॥
एवमतो ु ं ु
हसमसज महीपितः। े ु
तथाडजः कां वैदभ िवशां पत।े
त े त ु हसाः ु
ं सम ं
िवदभानगमतः॥ ३-५०-२१॥ ु
पनराग िनषधाले सव वदयत॥ े ् ३-५०-३१॥
िवदभनगर गा दमयादािक। े बृहद उवाच।
िनपते ु े गः सा ददशाथ तागान॥् ३-५०-२२॥ दमयी त ु ता ं
ु वचो हस भारत।
सा तानतपाै
ु ा सिखगणावृता। तदा भृित ना नलं ित बभवू सा॥३-५१-१॥
ा हीत ं ु खगमारमाणोपचम॥
ं े ३-५०-२३॥
ततिापरा दीना िववणवदना कृ शा।
ं िवससृपःु सवतः
अथ हसा मदावन।े बभवू दमयी त ु िनःासपरमा तदा॥३-५१-२॥
ं
एकै कशतः काासामपावन॥ ु ् ३-५०-२४॥
ऊिानपरा ू
बभवोदशना।
दमयी त ु य ं हस ु
ं ं समपाधावदिक।
े न शासनभोगषे ु रित ं िवित किहिचत॥् ३-५१-३॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 2 – www.sanskritweb.de
न नं न िदवा शते े हा हित ु
े वदती मः। नारद उवाच।
तामां तदाकारा ं सा जिरित ु ैः॥३-५१-४॥ ु ं दवे सवगतमीर।
आवयोः कशल
ततो िवदभपतय े दमयाः सखीगणः। लोके च मघव ु
ृ े नृपाः कशिलनो िवभो॥३-५१-१४॥
े
वदयत नां दमय नरर॥
े ३-५१-५॥ बृहद उवाच।
ता ु नृपितभमो दमयीसखीगणात।् नारद वचः ा ु प बलवृहा।
ु
िचयामास ताय समहा ु ं ित॥३-५१-६॥
ं सता पृिथवीपालाजीिवतयोिधनः॥३-५१-१५॥
धमाः
ु ं ायौवनाम।्
स समी महीपालः ां सता शण े िनधन ं काले य े गपराखाः। ु
अपयदानः काय दमयाः यवरम॥ ं ् ३-५१-७॥ अय ं लोको ऽयषा ु ् ३-५१-१६॥
े ं यथ ैव मम कामधक॥
ं
स सिनपातयामास महीपालािशां पत।े ू न िह पयािम तानहम।्
न ु त े ियाः शरा
ु ू
अनभयतामय ं वीराः यवर
ं इित भो॥३-५१-८॥ आगतो महीपालानितथीियताम॥३-५१-१७॥
ु त ु पािथवाः
ा सव दमयाः यवरम। ं ् ु
एवम ु शण
े नारदः भाषत।
ु
अिभजमदा भीम ं राजानो भीमशासनात॥्३-५१-९॥ ण ु म े भगवने न य े महीितः॥३-५१-१८॥
हरथघोषण े नादयो वसधराम।ंु ्
िवदभराजिहता दमयीित िवता।ु
िविचमााभरणैबलै य
ैः लकृ
ं त ैः॥३-५१-१०॥ पण
े समिताा पृिथां सवयोिषतः॥ ३-५१-१९॥
एतिवे काले त ु पराणावृ
ु िषसमौ। ताः यवरः ं श भिवता निचरािदव।
अटमानौ महाानािवलोकिमतो गतौ॥३-५१-११॥ त गि राजानो राजपा ु
सवशः॥ ३-५१-२०॥
ैव महाानौ महातौ।
नारदः पवत ू ं लोक ाथयो
तां रभता महीितः।
े
दवराज ु ू
भवन ं िविवशात े सपिजतौ॥३-५१-१२॥ ू
े े बलवृिनषदन॥
काि िवशषण ३-५१-२१॥
सहातः कशलमयम।
ताविचा ु ् एतिमान े त ु लोकपाला सािकाः।
पानामय ं चािप तयोः सवगत ु ३-५१-१३॥
ं िवभः॥ ु
आजमदवराज समीपममरोमाः॥३-५१-२२॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 3 – www.sanskritweb.de
ततवः ु ु सव नारद वचो महत।्
अमराै िनबोधाामयथमागतान॥ ् ३-५२-३॥
ु च ैवावा
ा ु गामो वयमत॥ ु ३-५१-२३॥ ं
अहिमो ऽयमि तथ ैवायमपापितः।
ततः सव महाराज सगणाः सहवाहनाः। ३-५२-४॥
शरीराकरो नॄणां यमो ऽयमिप पािथव॥
िवदभानिभतो ु सव महीितः॥३-५१-२४॥
जमय स वै मागतानामय ै िनवदय। े
ु राां समागमम।्
नलो ऽिप राजा कौये ा े
लोकपालाः सहाा ं समायाि िदवः॥३-५२-५॥
अगददीनाा दमयीमनतः॥ ु ३-५१-२५॥ ु
ािमि े
दवाा
ं शो ऽिवणो यमः।
अथ दवाः ु ू े ितम।्
े पिथ नलं दशभतल े
तषामतम ं दवे ं पित े वरय ह॥३-५२-६॥
ू मथ ं पसपदा॥
साािदव ित ं मा ं ३-५१-२६॥ ु स शण
एवमः े नलः ािलरवीत।्
त ं ा लोकपाला े ाजमान ं यथा रिवम।्
एकाथसमवत ु ३-५२-७॥
े ं मां न षियतमहथ॥
े
ु
तिवगतसका ं ं
िविता पसपदा॥ ३-५१-२७॥ ु
े ऊचः।
दवा
ततो ऽिर े िव िवमानािन िदवौकसः। ं ु पवमास
किर इित स ू ु न ैषध।
ु ैषध ं राजवतीय नभलात॥् ३-५१-२८॥
अव न किरिस का ं ज न ैषध मािचरम॥् ३-५२-८॥
े नल सतो भवान।्
भो भो न ैषध राज बृहद उवाच।
अाकं क ु साहा ं तो भव नरोम॥३-५१-२९॥ ु स दवै
एवमः े नै षधः
ु
पनरवीत। ्
बृहद उवाच। ु तािन वमािन
सरि े ु े ३-५२-९॥
वे ु ं कथमह॥
े िताय नलः किर इित भारत।
तः े
वसीित ु े
त ं शः पनरवाभाषत।
अथ ैनािरप कृ तािलरवितः॥३-५२-१॥ जगाम स तथा े ु दमया िनवशनम॥
े ् ३-५२-१०॥
के वै भवः कासौ याहं त ईितः। ददश त वैदभ सखीगणसमावृताम।्
िकं च त मया काय कथयं यथातथम॥् ३-५२-२॥ े
ददीमाना ु िया च वरविणनीम॥
ं वपषा ् ३-५२-११॥
ु े न ैषधने मघवाभाषत।
एवम ु ु
अतीव सकमारा ु
तनमा ु
ं सलोचनाम ।्
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 4 – www.sanskritweb.de
आिपीिमव च भाः शिशनः ने तजसा॥े ३-५२-१२॥ े
तषामतम ं दवे ं पित ं वरय शोभन॥
े ३-५२-२२॥
त ैव ववृध े कामां चाहािसनीम।् े े भावने िवो ऽहमलितः।
तषामव
स ं िचकीषमाण ु धारयामास यम॥् ३-५२-१३॥ िवश ं िह मां किापयावारयत॥्३-५२-२३॥
तता न ैषध ं ा सााः
ं परमानाः। ं भे िषतः
एतदथमह े ु
सरसमै ः।
आसनः ु े ु े
े समतजसा
त धिषताः॥ ३-५२-१४॥ एताु शभु े बिु ं क
ु े
यथिस॥३-५२-२४॥
शशस ं ु सीता
ु नलं ता िवयािताः। बृहद उवाच।
न च ैनमभाष मनोिभिचयन॥्३-५२-१५॥ सा नमृ दवःे े ह नलमवीत।्
अहो पमहो कािरहो ध ैय महानः। णय यथां राजिं करवािण त॥ े ३-५३-१॥
े न ु यो न ु गव न ु भिवित॥३-५२-१६॥
को ऽय ं दवो अहं च ैव िह यामाि वस ु िकचन।
ं
ु
न ने ं शवि ाहतमिपु िकचन।
ं सव तव िव ं कु णयमीर॥३-५३-२॥
े
तजसा सवा लावो वरानाः॥३-५२-१७॥
धिषताः ं
हसाना
ं वचन ं यां दहित पािथव।
ू
अथ ैन ं यमानवे ितपवािभभािषणी। तृ े िह मया वीर राजानः सिनपाितताः॥
ं ३-५३-३॥
दमयी नलं वीरमभाषत िविता॥३-५२-१८॥ े
यिद चजमाना ं मां ाािस मानद।
क ं सवानवा मम यवधन। ु
िवषमि ं जलं रमाा े तव कारणात॥् ३-५३-४॥
ु
ाो ऽमरवीर ातिमािम त े ऽनघ॥३-५२-१९॥ ु
एवम ु वैदा नलां वाचु ह।
कथमागमन ं चहे कथ ं चािस न लितः। ित ु लोकपालष े ु कथ ं मानषिमिस॥
ु ३-५३-५॥
ु
सरित ं िह म े वम
े राजा च ैवोशासनः॥३-५२-२०॥ े
यषामह ं लोककृ तामीराणां महानाम।्
ु
एवम ु वैदा नलां वाच
ु ह। न पादरजसा तोु मन े तषे ु वतताम॥
् ३-५३-६॥
नलं मां िवि कािण दवतिमहागतम॥
े ् ३-५२-२१॥ िविय ं ाचर दवाना
े ु ित।
ं मृमृ
े
दवाा ु
ं ािमि
शो ऽिवणो यमः। ु
ािह मामनवाि वरय सरोमान॥ ् ३-५३-७॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 5 – www.sanskritweb.de
ु
ततो बाकलां वाच ं दमयी शिचिता। साा मया ाािभापलितः।ु
ाहरी शनकै नल ं राजानमवीत॥् ३-५३-८॥ ु े
िवितााभवा सवा मां िवबधराः॥३-५३-१७॥
अपायो ु े
मया ो िनरपायो नरर। े ु च मया भव ु िचरानना।
वयमानष
यने दोषो न भिवता तव राजथचन॥ ं ३-५३-९॥ मामवे गतसका
ं ु
वृणीत े सरसमाः॥ ३-५३-१८॥
ु
ं च ैव िह नरे दवाािपरोगमाः।
े अवी ैव मां बाला आया ु सिहताः सराः।
ु
आया ु सिहताः सव मम य यवरः॥ं ३-५३-१०॥ या सह नरे मम य यवरः॥ ं ३-५३-१९॥
ततो ऽहं लोकपालानां सिनधौ
ं ां नरर।
े े
तषामहं सिनधौ
ं ां वरिय े नरोम।
वरिय े नरा न ैव ं दोषो भिवित॥३-५३-११॥ एव ं तव महाबाहो दोषो न भिवतित
े ह॥३-५३-२०॥
ु
एवम ु वैदा नलो राजा िवशां पत।े ु यथावृमदातम।
एतावदवे िवबधा ु ्
आजगाम पन ु े समागताः॥३-५३-१२॥
य दवाः मयाशषे ं माण ं त ु भविदशराः॥
े ३-५३-२१॥
ं
तमपयथाया ं लोकपालाः सहराः।
े बृहद उवाच।
ा च ैन ं ततो ऽपृाृ े तत॥् ३-५३-१३॥
ं सवमव अथ काले शभु े ा े ितथौ पय
ु े ण े तथा।
ु
देवा ऊचः। ु महीपालाीमो राजा यवर॥
आजहाव ं े ३-५४-१॥
ु
किा या राजमयी शिचिता। ताु पृिथवीपालाः सव यपीिडताः।
िकमवी नः सवाद ू
भिमपत े ऽनघ॥३-५३-१४॥ ु ु
िरताः समपाजमदमयीमभीवः॥ ३-५४-२॥
नल उवाच। कनकिचरं तोरणने िवरािजतम।्
े
भविरहमािदो दमया िनवशनम। ् िविवश ं इवाचलम॥् ३-५४-३॥
ु े महारं नृपाः िसहा
ु
िवः समहाक ृ म॥् ३-५३-१५॥
ं दिडिभः िवरैवत तासनषे ु िविवधासी
े नाः पृिथवीितः।
िवश ं च मां त न किवारः। ु
सरिभधराः ु मिणकडलाः॥
सव समृ ु ३-५४-४॥
ु ं भवतामवे तजसा॥
ऋत े तां पािथवसता े ३-५३-१६॥ ू नाग ैभगवतीिमव।
तां राजसिमित ं पणा
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 6 – www.sanskritweb.de
सपणा ु
ं ू पषा ु
िै गिरगहािमव॥
ै ा ३-५४-५॥ सा िविनि बधा िवचाय च पनःु पनः।
ु
त पीना य े बाहवः पिरघोपमाः। शरण ं ित दवाना
े ं ाकालममत॥३-५४-१५॥
ु
आकारवः साः पशीषा इवोरगाः॥३-५४-६॥ वाचा च मनसा च ैव नमारं य ु सा।
सकशा ु
ु े ािन चािण सनासािन ु
शभािन च। े े ािलभा
दवः ू वपमानदमवीत॥
े े ् ३-५४-१६॥
ु
मखािन राां शोभ े नािण यथा िदिव॥३-५४-७॥ ं
हसाना ु यथा म े न ैषधो वृतः।
ं वचन ं ा
दमयी ततो रं िववश ु
े शभानना। पित े तने सने दवा
े ं िदश ु म॥ े ३-५४-१७॥
ु
मी भया राां चिष ूं च मनािस
ं च॥३-५४-८॥ वाचा च मनसा च ैव यथा नािभचराहम।्
ता गाषे ु पितता तषा
े ं िमहानाम।् ु
तने सने िवबधामव े िदश ु म॥े ३-५४-१८॥
ू चचाल च पयताम॥्३-५४-९॥
त तैव साभ े ः स म े भता िविहतो िनषधािधपः।
यथा दवै
ं े ु राां नामस ु भारत।
ततः सकीमानष तने सने म े दवामव
े े िदश ु म॥े ३-५४-१९॥
ु
ददश भ ैमी पषा ु
ताकृ तीिनव॥३-५४-१०॥ ु
ं च ैव प ं प ु लोकपालाः सहराः।
े
तामी ततः सवाििवशषाकृ े तीितान।् ु
यथाहमिभजानीयां पयोक ं नरािधपम॥्३-५४-२०॥
ं े
सदहादथ वैदभ नाजानालं नृपम।् िनश दमयाण ं पिरदिवतम। े ्
े ं त ं त ं मने े नलं नृपम॥् ३-५४-११॥
य ं य ं िह दश े तषा िनय ं परम ं तमनराग ु ं च न ैषध॥े ३-५४-२१॥
सा िचयी बा ु थ तकयामास भािमनी। मनोिवशिु ं बि
ु ं च भिं राग ं च भारत।
कथ ं न ु दवाानीया
े ं कथ ं िवां नलं नृपम॥् ३-५४-१२॥ े साम िलधारण॥
यथों चिरे दवाः े ३-५४-२२॥
एव ं सिचयी
ं सा वैदभ भृशःिखता। ु े
सापयिबधावानदालोचनान। ्
ु
तािन े
दविलािन िचयामास भारत॥३-५४-१३॥ िषतजोहीनाितानृशतः िितम॥्३-५४-२३॥
े
दवाना ं यािन िलािन िवरः
े ु
तािन म।े े
छायाितीयो ानजःदसमितः।
ू े
तानीह िततां भमावकािप न लय॥े ३-५४-१४॥ ू
भिमो ू
े े च सिचतः॥
न ैषध ैव िनमषण ३-५४-२४॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 7 – www.sanskritweb.de
े
सा समी ततो दवायोक ु ं च भारत। अवा नारीर ं तु योको ऽिप पािथवः।
न ैषध ं वरयामास भमै ी धमण भारत॥३-५४-२५॥ े े सह तया राजा शवे बलवृहा॥३-५४-३४॥
रम
िवलमाना वा े जाहायतलोचना। ु
अतीव मिदतो ु
राजा ाजमानो ऽ◌ंशमािनव।
दश े े ऽसृजा ज ं परमशोभनाम।् अरयजा वीरो धमण पिरपालयन॥् ३-५४-३५॥
३-५४-२६॥
वरयामास च ैवैन ं पित े वरविणनी॥ ईज े चामधन
े े ययाितिरव नाषः।
े सहसा शो मो
ततो हा हित ु नरािधप ैः। ु
अ ै तिभधमािभादिणै ः॥३-५४-३६॥
दवै
े महिषिभ ैव साध ु सािित भारत। ु रमणीयषे ु वनषपवनष
पन े ू े ु च।
िवित ैरीिरतः शः शसिनल ं ं नृपम॥् ३-५४-२७॥ दमया सह नलो िवजहारामरोपमः॥३-५४-३७॥
वृत े त ु न ैषध े भ
ै ा लोकपाला महौजसः। एव ं स यजमान िवहर ं नरािधपः।
मनसः सव नलायाौ वराः॥३-५४-२८॥ ु ं ू वसधा
रर वससपणा ु ं वसधािधपः॥
ु ३-५४-३८॥
दशन ं य े गित ं चानमा ु ं शभाम।
ु ् बृहद उवाच।
न ैषधाय ददौ शः ीयमाणः शचीपितः॥३-५४-२९॥ वृत े त ु न ैषध े भै ा लोकपाला महौजसः।
अिराभवं ादा वाित न ैषधः। याो दशराया ु ं ापरं किलना सह॥३-५५-१॥
लोकानाभां ैव ददौ त ै ताशनः॥३-५४-३०॥ अथावीिलं शः सं े बलवृहा।
यमरस ं ादाम च परमां िितम।् ू यािस॥३-५५-२॥
े सहायने कले िह
ापरण
ं
अपापितरपा ं भाव ं य वाित न ैषधः॥३-५४-३१॥ ततो ऽवीिलः शं दमयाः यवरम। ं ्
ज ं चोमगाां सव च िमथनु ं दः। गाहं वरिय े तां मनो िह मम ततम॥् ३-५५-३॥
वरानवे ं दाया दवा
े े ििदव ं गताः॥३-५४-३२॥ तमवीहो े िनवृ ः स यवरः।
ं
ु ू
पािथवाानभयाा िववाहं िवयािताः। वृतया नलो राजा पितरमीपतः॥३-५५-४॥
दमयाः मिदताः ु ु
ितजमयथागतम॥ ् ३-५४-३३॥ ु
एवम ु शण
े किलः कोपसमितः।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 8 – www.sanskritweb.de
े
दवानाम ु े ं वचदा॥३-५५-५॥
तावानवाचद स िनमरी े िनषधवसिरम।
े ्
े
दवाना ं मानषु ं म े या पितमिवत। अथा ादश े वष ददश किलररम॥् ३-५६-२॥
नन ु ता भवा े ु ं दडधारणम॥् ३-५५-६॥
ं िवपल ू ु य सामा
कृ ा ममपृ ं े न ैषधः।
ु े त ु किलना च
एवम ू ु े िदवौकसः। अकृ ा पादयोः शौच ं तैन ं किलरािवशत॥् ३-५६-३॥
अािभः समनातोु दमया नलो वृतः॥३-५५-७॥ स समािवय त ु नलं समीप ं पर
ु ह।
ु े ं नायते नलं नृपम।्
क सवगणोपत ु े े दी नलन
गा परमाहदमिह े वै॥३-५६-४॥
यो वदे धमानिखलाथाविरततः॥ ३-५५-८॥ अत ू े नलं जता
े भवाि सिहतो मया।
यि ं धितदान
ृ ं तपः शौच ं दमः शमः। िनषधाितप िजा राजलं नृपम॥् ३-५६-५॥
ु
वािण ु
पषा े लोकपालसम े नृप॥ े ३-५५-९॥ ु
एवम ु किलना परो
ु नलमयात।्
आान ं स शपढो े ू हााानमाना। ु
ू गवां परमयात॥
किल ैव वृषो भा ् ३-५६-६॥
ं ु ं नलं यो वै कामयिपत
एवगण े ं ु कल॥ े ३-५५-१०॥ आसा त ु नलं वीरं परः
ु परवीरहा।
कृ े स नरके मदगाध े ु े ऽव।े
े िवपल े
दीाववीाता ु ु ३-५६-७॥
े े ममः॥
वृषणित
एवमाु किलं दवा े ापरं च िदव ं ययः॥ ु ३-५५-११॥ न चम े ततो राजा समाान ं महामनाः।
ततो गतषे ु दवष
े े ु किलापरमवीत।
् वैदाः माणायाः
े पणकालममत॥३-५६-८॥
ं ु नोहे कोप ं नले वािम ापर॥३-५५-१२॥
सहत िहरय सवण ु
ु यानयय वाससाम।्
ं
शियािम त ं राा भ ैा सह रत।
ं े आिवः किलना त ू े जीयत े नलदा॥३-५६-९॥
मामािवय कत ु साहामहिस॥ ३-५५-१३॥ तममदसम ु ं न त ु कन।
ं ं सदा
बृहद उवाच। िनवारण े ऽभवो दीमानमचतसम॥ े ् ३-५६-१०॥
एव ं स समय ं कृ ा ापरण
े किलः सह। ततः पौरजनः सव मििभः सह भारत।
आजगाम तत य राजा स न ैषधः॥३-५६-१॥ ु ु ु ् ३-५६-११॥
राजान ं मागिवारियतमातरम॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 9 – www.sanskritweb.de
ततः सतू उपाग दमय ै वदयत।े ् च तियम।्
सा शमाना ताप ं िचकीषी
एष पौरजनः सव ािर ितित कायवान॥ ् ३-५६-१२॥ ु
नलं च तसवमपलदमवीत॥
े ् ३-५७-३॥
े ं न ैषधाय सवाः कृ तयः िताः।
िनवता बृहने े जामाानाना नलशासनात।्
अमृमाणा सन ं राो धमाथदिशनः॥ ३-५६-१३॥ आच यत ु ३-५७-४॥
ृ ं मविश ं च यस॥
ततः सा बाकलया वाचा ःखने किशता। तत े मिणः सव िवाय नलशासनम।्
उवाच न ैषध ं भमै ी शोकोपहतचतना॥
े ३-५६-१४॥ अिप नो भागधये ं ािदा ु पनराजन॥
ु ् ३-५७-५॥
ु
राजौरजनो ािर ां िदरवितः। ता ु सवाः कृ तयो ितीय ं समपिताः।
ु
मििभः सिहतः सव राजभिपरृ ु तः। े
वदयीमसता ु न च तनत॥३-५७-६॥
ु
त ं महसीव ु पनरभाषत॥
े ं पनः ु ३-५६-१५॥
वामितन ं भतारमिभवी सा।
ु
तां तथा िचरापा िवलप सममाम। ् ु ीिडता िववश
दमयी पनवम े ह॥३-५७-७॥
आिवः किलना राजा नाभाषत िकचन॥ ं ३-५६-१६॥ ु ु
िनश सतत ं चाायोकपराखान।्
ु
तत े मिणः सव त े च ैव परवािसनः। नलं च तसव ु
ं धा पनवाच ह॥३-५७-८॥
ु
नायमीित ःखाता ीिडता जमरालयान॥ ् ३-५६-१७॥ ु वाय
बृहने े पनग ं नलशासनात।्
ु
तथा तदभवतू ं पर नल च। ू
सतमानय ु
कािण महायमपितम॥ ् ३-५७-९॥
ु
यिधिर ु
बासायोकजीयत॥ ३-५६-१८॥ बृहना ु दमयाः भािषतम।्
े त ु ता
बृहद उवाच।
वायमानयामास ु ैराकािरिभः॥३-५७-१०॥
पष
ु
दमयी ततो ा पयोकं नरािधपम।् वाय ं त ु ततो भमै ी सायया िगरा।
ु
उवदना े े गतचतसम॥
दवन े ् ३-५७-१॥ े
उवाच दशकाला ाकालमिनिता॥३-५७-११॥
ु ततः।
भयशोकसमािवा राजीमसता जानीष े ं यथा राजा सवृः सदा िय।
ु
िचयामास ताय समहािथ व ं ित॥३-५७-२॥ त ं िवषम साहा ं कतमहिस॥ु ३-५७-१२॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 10 – www.sanskritweb.de
ु े े जीयत।े
यथा यथा िह नृपितः परणह अटमानतो ऽयोां जगाम नगर तदा॥३-५७-२२॥
तथा तथा त ू ऽिभवधत॥
ू े वै रागो भयो े ३-५७-१३॥ ु स राजानमपत
ऋतपण ु ु
े सःिखतः।
ु
यथा च परा ा वत े वशवितनः।
भृित ं चोपययौ त सारने महीपत॥
े ३-५७-२३॥
तथा िवपययािप नलाषे ु यत॥
े ३-५७-१४॥ बृहद उवाच।
ु
सजनवाािन यथाव णोित च। तत ु यात े वाय ु
े पयोक दीतः।
ननू ं म े न शषो
े ऽि न ैषध महानः॥३-५७-१५॥ ु े त ं रा ं यास ु िकचन॥
परण ं ३-५८-१॥
य म े वचन ं राजा नािभनित मोिहतः। तरां नलं राजहसरो ु ऽवीत।्
ु मचः।
शरण ं ां पाि सारथ े क त ू ं वतता ू ितपाणो ऽि कव॥३-५८-२॥
ं भयः
ु त े भावः कदािचिनशिदित॥
न िह म े श े ३-५७-१६॥ िशा त े दमयका े सवमत ृ ं मया।
नल दियतानाोजिया महाजवान।् दमयाः पणः साध ु वतता ं यिद मस॥ े ३-५८-३॥
ु
इदमारो िमथनु ं किडन ु
ं यातमहिस॥३-५७-१७॥ ु े वम
परणै ु ु
पयोक मना। ु
मम ाितष ु िनि दारकौ न ं तथा। दीयतव े दय ं न च ैन ं िकिचदवी
ं त॥्३-५८-४॥
अा ं ैताथाकाम ं वस वा ग वा॥३-५७-१८॥ ु
ततः परमालो नलः परमममान। ु ्
दमया ु ता ं वायो नलसारिथः। उ े भषणािन
ृ सवगाो ू महायशाः॥३-५८-५॥
े
वदयदशषण े े नलामाषे ु मशः॥
ु ३-५७-१९॥ ं
एकवासा असवीतः ु
सोकिववधनः।
त ैः सम ु
े िविनि सो ऽनातो महीपत।े ु ु ं ियम॥् ३-५८-६॥
िनाम तदा राजा ा सिवपला
ु
ययौ िमथनमारो े वािहना॥३-५७-२०॥
िवदभान े
दमयकवा त ं ग ं पृतो ऽियात।्
हयां ू रथवरं च तम।्
िविनि सतो स तया बातः साध िरा ं न ैषधो ऽवसत॥् ३-५८-७॥
े ं च तां कािमसने ं च बालकम॥् ३-५७-२१॥
इसना ु
पर ु महाराज घोषयामास वै पर।
ुे
आम भीम ं राजानमातः शोचलं नृपम।् नले यः सगाित े गता
े ं मम॥३-५८-८॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 11 – www.sanskritweb.de
ु
पर त ु वाने त िवषणन
े े च। वैष ं परम ं ाो ःिखतो गतचतनः। े
ु
पौरा न तिारं कृ तवो यिधिर॥३-५८-९॥ भता त े ऽहं िनबोधदे ं वचन ं िहतमानः॥३-५८-१९॥
स तथा नगरााश े साराह न सतः।
ृ एत े गि बहवः पानो दिणापथम।्
ु तो राजा जलमाण
िरामिष ् ३-५८-१०॥
े वतयन॥ ् ३-५८-२०॥
अवीमृव ं च समित पवतम॥
ु सपीमान
धा ं ु नलो बितथ े ऽहिन। ु
एष िवो महाशैलः पयोी च समगा।
ु ं
अपयकनााििरयसशदान॥ ् ३-५८-११॥ ु
आमा महषणाममी पफलािताः॥ ३-५८-२१॥
स िचयामास तदा िनषधािधपितबली।
एष पा िवदभाणामय ं गित कोसलान।्
अि भो ममााय ं वस ु चदे ं भिवित॥३-५८-१२॥ अतः परं च दशो
े ऽय ं दिण े दिणापथः॥३-५८-२२॥
ततानरीयणे वाससा समवाणोत। ृ ् ततः सा बाकलया वाचा ःखने किशता।
तारीयमादाय जमःु सव िवहायसा॥३-५८-१३॥ उवाच दमयी त ं न ैषध ं कण ं वचः॥३-५८-२३॥
उतः खगा े त ु वामादा नलम।् े े म े दय ं सीदािन सवशः।
उपत
ा िदवासस ं भमौ ु
ू ित ं दीनमधोमखम॥् ३-५८-१४॥ तव पािथव सक
ं ं िचयाः पनः ु पनः॥
ु ३-५८-२४॥
ु ु े तव वासो िजहीषवः।
वयमाः सब ु
तरा ं तधन ं िवव ं माितम। ्
आगता न िह नः ीितः सवासिस गत े िय॥३-५८-१५॥ कथम ु ृ गयमह े ं ां िवजन े वन॥
े ३-५८-२५॥
तामी गतानानाान ं च िववाससम।् ा त े धातु िचयान तखम। ु ्
ु
पयोकतो राजा दमयीमथावीत॥् ३-५८-१६॥ वन े घोरे महाराज नाशियािम त े मम॥् ३-५८-२६॥
यषा
े ं कोपादैयातो ु ऽहमिनित।े ं िकिचित
न च भायासम ं े िभषजां मतम।्
ु
ाणयाां न िव े च ःिखतः धयािद तः॥३-५८-१७॥
औषध ं सवःखष े ु समतवीिम
े े
त॥३-५८-२७॥
यषा ु
े ं कृ त े न सारमकविय न ैषधाः। नल उवाच।
ु भा
त इम े शकना ू वासो ऽपहरि म॥
े ३-५८-१८॥ े
एवमतथा ु
ं दमयि समम।
े
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 12 – www.sanskritweb.de
ं िम ं नरात
नाि भायासम भषजम॥
े ् ३-५८-२८॥ ु
इित वलो ु पनः।
राजा दमय पनः ु
ु
न चाहं कामा ं िकमथ भी शस।े सायामास काण वाससो ऽधन सवृं ताम॥् ३-५९-३॥
े
जयमहमाान ं न वे ामिनित॥
े ३-५८-२९॥ े ं
तावकवसवीतावटमानािवततः।
ु
दमयवाच। ु
िपासापिराौ े ु ३-५९-४॥
सभां कािचपयतः॥
ं
ु े
यिद मां ं महाराज न िवहातिमहिस। ु ा
तां सभामपस ं तदा स िनषधािधपः।
तिमथ िवदभाणा ु
ं पाः समपिदयत॥ े ३-५८-३०॥ वैदा सिहतो राजा िनषसाद महीतल॥ े ३-५९-५॥
ु
अवैिम चाहं नृपत े न ं मां महिस। ं ु ु
स वै िववो मिलनो िवकचः पासगिठतः।
े
चतसा पकृ ने मां जथा े महापत॥
े ३-५८-३१॥ ु
दमया सह ाः साप े ३-५९-६॥
धरणीतल॥
पान ं िह ममाभीमाािस नरसम। दमयिप काणी िनयापता ततः।
अतोिनिम ं शोकं म े वधयमरभ॥ ३-५८-३२॥ ु ु
सहसा ःखमासा सकमारी तपिनी॥३-५९-७॥
यिद चायमिभायव राजजिदित े । ु ं दमयां त ु नलो राजा िवशां पत।े
साया
सिहताववे गावो िवदभािद मस॥ े ३-५८-३३॥ शोकोिथतिचाा न शते े यथा परा॥ु ३-५९-८॥
िवदभराज ू
ां पजियित मानद। स ताापहरण ं साग ु ं च सवशः।
ू
तने ं पिजतो राजख ु ं विस नो गह॥
ृ े ३-५८-३४॥ वन े च त ं पिरस ं ं ु े
े िचामपियवान॥ ् ३-५९-९॥
नल उवाच। िकं न ु म े ािददं कृ ा िकं न ु म े ादकवतः।
ु
ु े तथा मम न सशयः।
यथा रा ं िपत ं िकं न ु म े मरण ं यःे पिरागो जन वा॥३-५९-१०॥
न त ु त गिमािम िवषमः कथचन॥ ं ३-५९-१॥ ु े ं ःखमाोित मत।
मािमय ं नरद ृ े
कथ ं समृो गाहं तव हष िववधनः।
मिहीना िय ं गदािचजन
े ं ित॥३-५९-११॥
पिरनोू गिमािम तव शोकिववधनः॥ ३-५९-२॥ मया िनःसशय ं ं ःखिमय ं ानमा। ु
बृहद उवाच। उग सशयः
ं ा ु िवतािप
े ु ं िचत॥् ३-५९-१२॥
सख
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 13 – www.sanskritweb.de
ु पनः।
स िविनि बधा िवचाय च पनः ु िधवे दय ं त ःिखताभवदा।
उग ऽमत योे दमया नरािधपः॥३-५९-१३॥ दोलव ु
े मरायाित ु ३-५९-२३॥
याित च ैव सभां मः॥
सो ऽवतामान तााकवताम।े ् सो ऽपकृ ु किलना मोिहतः ावलः।
िचियागााजा वाधावकतनम॥ ् ३-५९-१४॥ ु ु ृ तां भाया िवल कण ं ब॥३-५९-२४॥
साम
कथ ं वासो िवकतय ु े म े िया।
ं न च बत नाा किलना ृिगणयृपः।
िच ैव ं न ैषधो राजा सभां पयचरदा॥ ३-५९-१५॥ जगामैव वन े श ु ृ ःिखतः॥३-५९-२५॥
ू े भायाम
पिरधावथ नल इतते भारत। बृहद उवाच।
आससाद सभोश ु ् ३-५९-१६॥
े े िवकोश ं खममम॥ अपा े नले राजमयी गतमा।
े वाससिछा िनव च परतपः।
तनाध ं अबतु ं
वरारोहा सा िवजन े वन॥
े ३-६०-१॥
ु ु ृ वैदभ ावतचतनः॥
साम े ३-५९-१७॥ सापयमाना भतार ं ःखशोकसमिता।
ु
ततो िनबदयः पनराग तां सभाम।् ं
ाोश ैः सा े न ैषधम॥् ३-६०-२॥
महाराजित
दमय तथा ा रोद िनषधािधपः॥३-५९-१८॥ हा नाथ हा महाराज हा ािमिं जहािस माम।्
ु पयित म े ियाम।्
यां न वायनु चािदः परा हा हताि िवनाि भीताि िवजन े वन॥े ३-६०-३॥
े
सयम ू
सभाम े शते े भमावनाथवत॥ ् ३-५९-१९॥ नन ु नाम महाराज धमः
सवागिस।
इय ं वावकतन सवीता
ं चाहािसनी। कथमा ु तथास ं साम
ु ु ृ मां गतः॥३-६०-४॥
ु भिवित॥३-५९-२०॥
उवे वरारोहा कथ ं बा कथम ु ृ गािस वयां भायामनताम।
ु ्
कथमका ु
े सती भ ैमी मया िवरिहता शभा। े ऽनपकृ त े परणापकृ
िवशषतो े त े सित॥३-६०-५॥
चिरित वन े घोरे मृगालिनषिवत॥
े े ३-५९-२१॥ शस े ता िगरः साः कत ु मिय नरर।
े
गा गा नलो राजा पनुरित ु
े सभां मः। याया लोकपालानां सिनधौ
ं ु ३-६०-६॥
किथताः परा॥
े
आकृ माणः किलना सौदनापकृ े ३-५९-२२॥
त॥ पयाः े ु
पिरहासो ऽयमतावाषषभ।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 14 – www.sanskritweb.de
भीताहमि धष दशयाानमीर॥
३-६०-७॥ े भतार ं वन े ापदसिवत॥
अषित े े ३-६०-१७॥
यस े यस े राजषे ितिस न ैषध। ु िवलपी तततः।
उवीमसता
ु राान ं िकं मां न ितभाषस॥
आवाय गै े ३-६०-८॥ ु
हा हा राजिित मिरतते धावित॥३-६०-१८॥
ं ं बत राज
नृशस े यामवगतािमह।
े ं ु
तां शमाणामथ ु
कररीिमव वाशतीम।्
िवलप समािल नाासयिस पािथव॥ ३-६०-९॥ ु ु ३-६०-१९॥
कण ं ब शोच िवलप ममः॥
न शोचाहमाान ं न चादिप िकचन। ं ।्
सहसाागतां भ ैमीमाशपिरवितनीम
कथ ं न ु भिवताक
े इित ां नृप शोिचिम॥३-६०-१०॥ ु
जाहाजगरो ाहो महाकायः धाितः॥ ३-६०-२०॥
कथ ं न ु राजिषतः
ं ृ ु
िधतः
मकिशतः। सा माना ाहण े शोकने च परािजता।
सायाे वृमल ू ेष ु मामपयिविस॥३-६०-११॥ नाान ं शोचित तथा यथा शोचित न ैषधम॥् ३-६०-२१॥
ततः सा तीशोकाता दीवे च मना। ु हा नाथ मािमह वन े मानामनाथवत।्
े दती पयधावत
इतत ःिखता॥३-६०-१२॥ े
ाहणानन े िविपन े िकमथ नािभधाविस॥३-६०-२२॥
ु
मतत ु पतित िवला।
े बाला मः ु ु ृ न ैषध।
कथ ं भिविस पनमामन
ु
मरालीयत ु ोशित रोिदित॥३-६०-१३॥
े भीता मः ु पनला
पापाः ु ु ं चतो
बि े धनािन च॥३-६०-२३॥
सा तीशोकसतां ु
मिनः िवला। ु पिरलान न ैषध।
ा त े धात
उवाच भमै ी िन रोदमाना पितता॥३-६०-१४॥ कः म ं राजशाल नाशियित मानद॥३-६०-२४॥
यािभशापाःखात
ु ःख ं िवित न ैषधः। तामकाृगाधो िवचरहन े वन।े
ू
त भत तःखाःखमिधक
ु ु ं भवत॥े ् ३-६०-१५॥ आतीमप ु ु जवनािभससार
े ह॥३-६०-२५॥
अपापचतसे ं पापो य एव ं कृ तवालम।् ु े यतणाम।
तां स ा तथा ामरगणा े ्
ताःखतर
ु ु
ं ा जीवसखजीिवकाम॥ ् ३-६०-१६॥ े
रमाणो मृगाधः समिभ विगतः॥ ३-६०-२६॥
एव ं त ु िवलपी सा राो भाया महानः। ु
मखतः पातयामास शण े िनिशतने ह।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 15 – www.sanskritweb.de
ु ं ं त ं िवश मृगजीवनः॥३-६०-२७॥
े ं भजग
िनिवच तथाय ं पततां ः ु ग
ु परासमृ जीवनः॥३-६०-३७॥
मोिया च तां ाधः ा सिललन े च। उमा े त ु वचन े तया स मृगजीवनः।
समाा कृ ताहारामथ प भारत॥३-६०-२८॥ सःु पपात मिदामिदध
े इव मः॥
ु ३-६०-३८॥
क ं मृगशावाि कथ ं चाागता वनम।् बृहद उवाच।
कथ ं चदे ं मह ृ ं ाविस भािमिन॥३-६०-२९॥ सा िनह मृगाध ं त े कमलणा।
े
दमयी तथा तने पृमाना िवशां पत।े ू ं िझिकागणनािदतम॥् ३-६१-१॥
वन ं ितभय ं श
े
सवमतथावृ माचच े ऽ भारत॥३-६०-३०॥ ं े
िसहावराहीिपिनषिवतम। ्
तामधवसवीता ं ं पीनोिणपयोधराम।् नानापिगणाकीण तरसिवतम॥
े े ् ३-६१-२॥
ु ु
सकमारानवा ू
पणचिनभाननाम॥ ् ३-६०-३१॥ े ु े ु ं ु ः।
शालवणधवाितकदिकशकै
ु
अरालपनयनां तथा मधरभािषणीम।् ु ं ं चन ै सशालैः॥३-६१-३॥
अजनािरसछ
े
लिया मृगाधः काम वशमियवान॥् ३-६०-३२॥ े
जालोखिदरशाकवसमाकलम।ु ्
ु
तामथ या वाचा को मृपवया।
कामयामलककदोरावृ तम॥् ३-६१-४॥
सायामास कामातदबतु भािमनी॥३-६०-३३॥ बदरीिबसछ ु
ं ं ोध ै समाकलम। ्
दमयी त ु त ं मपल
ु पितता। ू
ियालतालखजरहरीतकिबभीतकै ः॥३-६१-५॥
तीरोषसमािवा जालव ु ३-६०-३४॥
े मना॥ नानाधातशतु नाििवधानिप
ै चाचलान।्
स त ु पापमितः ु ः धषियतमातरः।
ु ु ु ं ु
िनकािसघारीातदशनाः।
ु
तकयामास
धषा दीामििशखािमव॥३-६०-३५॥ ं वापी िविवधा
नदीः सरािस ं मृगिजान॥् ३-६१-६॥
दमयी त ु ःखाता पितरािवनाकृ ता। सा बीमपा ं िपशाचोरगरासान।्
अतीतवाथ े काले शशाप ैन ं षा िकल॥३-६०-३६॥ ू
पलािन तडागािन िगिरकटािन
सवशः।
यथाहं न ैषधाद ं मनसािप न िचय।े ु
ं ैव ददशातदशनान॥
सिरतः सागरा ् ३-६१-७॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 16 – www.sanskritweb.de
ू
यथशो
दश े चा िवदभािधपनिनी। उवानिस यीर मकाश े परा ु वचः॥३-६१-१७॥
मिहषाराहाोमायनृ ू वानरपगान॥् ३-६१-८॥ हा वीर नन ु नामाहिमा िकल तवानघ।
े
तजसा यशसा िा िया च परया यता। ु अामटा ं घोरायां िकं मां न ितभाषस॥े ३-६१-१८॥
े नलमषती
वैदभ िवचरका े तदा॥३-६१-९॥ भयष े मां रौो ााो दाणाकृ ितः।
ु भमै ी ताथ किचत।्
नािबा नृपसता अरयराधािवः
ु
िकं मां न ातमहिस॥३-६१-१९॥
सनकिशता॥
दाणामटव ा भतृ ३-६१-१०॥ न म े दा सभगु े िया इवीदा।
िवदभतनया ु
राजिललाप सःिखता। ु काण परोा
तामृतां क ु ं भारत नृप॥३-६१-२०॥
ोकपरीताी िशलातलसमािता॥३-६१-११॥
भतृश
उां िवलप मां भायािमा ं नरािधप।
दमयवाच।ु ईितामीितो नाथ िकं मां न ितभाषस॥ े ३-६१-२१॥
ं
िसहोर महाबाहो िनषधानां जनािधप। ु
कृ शां दीनां िववणा च मिलनां वसधािधप।
न ु राजतो ऽसीह ा मां िनजन े वन॥
े ३-६१-१२॥ वाधावृ तामका े ं िवलपीमनाथवत॥् ३-६१-२२॥
े
अमधािदिभवर ु ादिणैः।
तिभः ू
यथािमवै ु
कां मां हिरण पृथलोचन।
कथिमा नरा मिय िमा वतस ॥
े ३-६१-१३॥ न मानयिस मानाह दतीमिरकशन॥ ३-६१-२३॥
ु े
ययों नरा मम ं महात। महाराज महारय े मािमहैकािकन सतीम।्
ु काण तत ं पािथवषभ॥
कतमहिस ३-६१-१४॥ आभाषमाणां ां प िकं मां न ितभाषस॥
े ३-६१-२४॥
ू
ैः समीप े तव भिमप।
यथों िवहग ैहस ु
कलशीलोपसप भनम।्
ं ं चासवाशो
े ु
मकाश े च तै ं तदवितमहिस॥ ३-६१-१५॥ ु
ना ामनपयािम िगराविरोम।
े साोपााः सिवराः।
चार एकतो वदाः वन े चािहाघोरे िसहािनषिवत॥
ं े े ३-६१-२५॥
धीता मानवे समक े ं िकलैकतः॥३-६१-१६॥ ु
शयानमपिव ं वा ित ं वा िनषधािधप।
शु स ं कत ु नरर।
तादहिस े ३-६१-२६॥
ित ं वा नरे मम शोकिववधन॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 17 – www.sanskritweb.de
कं न ु पृािम ःखाता दथ शोककिशता।
े ु ू
अारय महतः कतभतिमवोितम॥ ् ३-६१-३६॥
कियारय े सग ं हे नलो नृपः॥३-६१-२७॥ ं
िसहशालमातवराहमृ ु ्
गायतम।
े वन े ऽििित ं नलम।्
को न ु म े कथयद
पतििभबिवध ु
ैः समादननािदतम॥ ् ३-६१-३७॥
ू
अिभप ं महाान ं परहिवनाशनम॥ ् ३-६१-२८॥ ं ु ु ं ु ैपशोिभतम।्
िकशकाशोकबकलपनाग
यमषिसे राजान ं नलं पिनभणम।
े ् ं
सिरिः सिवहगािभः िशखरैोपशोिभतम।्
अय ं स इित का ोािम मधरा ु ं िगरम॥् ३-६१-२९॥ िगिरराजिमम ं तावृािम नृपित ं ित॥३-६१-३८॥
ं ु महाहनः।
अरयराडय ं ीमातदो ु भगवचले िददशन िवत। ु
ऽिभमखः
शालो ु ैित पृानमशिता॥
े ३-६१-३०॥ शरय बकाण नम े ऽ ु महीधर॥३-६१-३९॥
भवाृगाणामिधपमिानन े भः। ु ु िनबोध माम।्
णम े ािभगाहं राजप
िवदभराजतनया ं दमयीित िवि माम॥् ३-६१-३१॥ राः षाु ं राजभाया दमयीित िवताम॥
ु ् ३-६१-४०॥
े नलािमघाितनः।
िनषधािधपतभाया
राजा िवदभािधपितः िपता मम महारथः।
े
पितमषतीमका
े ं कृ पणां शोककिशताम।् भीमो नाम िितपितातवय ु रिता॥३-६१-४१॥
आासय मृगहे े यिद या नलः॥३-६१-३२॥ ू
राजसयामधाना े ू ं दिणावताम।्
ं तना
अथ वारयनृपत े नलं यिद न शसिस।
ं आहता पािथवः ु े
े पृथचावितणः॥ ३-६१-४२॥
मामद मृगे िवशोकां क ु ःिखताम॥् ३-६१-३३॥ यः साधवृु सवागनसयकः। ू
ु
ारय े िवलिपत ं ममैष मृगरायम।् ु
शीलवासमाचारः ु
पृथीधमिविचः॥ ३-६१-४३॥
याता े ं मृसिललामापगां सागरगमाम॥
ं ् ३-६१-३४॥ सगोा िवदभाणा ं िनिजतािरगणः
ु
भः।
इम ं िशलोय ं पयु ं ैबिभित
ैः। ु
त मां िवि तनयां भगवामपिताम॥
ं ् ३-६१-४४॥
िवराजििदवृिनकवणमनोरमै
ः॥३-६१-३५॥ िनषधषे ु महाशैल शरो
ु म े नृपोमः।
ु
नानाधातसमाकीण ू
िविवधोपलभिषतम। ् ु ृ
सगहीतनामा िवातो वीरसने इित ह॥३-६१-४५॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 18 – www.sanskritweb.de
त राः सतो ु वीरः ीमापरामः। आायसािरणीमृां मम शोकिनबिहणीम॥् ३-६१-५५॥
मा ं िपतःु ं यो रा ं समनशाि
ु ह॥३-६१-४६॥ े ु पािथवनिनी।
इित सा त ं िगिरमा
ु
नलो नामािरदमनः पयोक ु
इित तः। दमयी ततो भयो ु
ू जगाम िदशमराम॥् ३-६१-५६॥
े
यो वदिवामी ु
पयकृ ोमपो ऽििचत॥् ३-६१-४७॥ सा गा ीनहोराादश परमाना।
या दाता च योा च सै व शािसता। तापसारयमतल ् ३-६१-५७॥
ु ं िदकाननदशनम॥
त मामचले िवि भायािमहागताम॥ ् ३-६१-४८॥ विसभृविसमैापस ैपशोिभतम।्
िय ं भतृह ीनामनाथां सनािताम।् ं
िनयतःै सयताहारै
दमशौचसमित ःै ॥३-६१-५८॥
े
अषमाणा ं भतार ं त ं वै नरवरोमम॥् ३-६१-४९॥ ु ै पाहारैथ ैव च।
अ ैवायभ
ु
खमिखिरत े ैिह या शत ैनृप ः। े
िजतिय
ैमहाभाग ु
ैः गमागिदिभः॥ ३-६१-५९॥
किो ऽचले वन े ऽिाण े नलः॥३-६१-५०॥ वलािजनसवीत ु
ं मै िनिभः ं े
सयतिय ःै ।
े
गजिवमो
धीमाीघबारमषणः। तापसािु षत ं र ं ददशाममडलम॥
् ३-६१-६०॥
िवाः सवाधीरो भता मम महायशाः। सा ैवामपदं नानामृगिनषिवतम।
े ्
िनषधानामिधपितः किया नलः॥३-६१-५१॥ शाखामृगगणै ैव तापस ै समितम॥्३-६१-६१॥
िकं मां िवलपतीमका े ःिखताम।्
े ं पवत ु ू सकशी
सः ु े सोणी
ु ु ु सिजानना।
सकचा ु
ु
िगरा नाासय ां सतािमव ःिखताम॥् ३-६१-५२॥
वचिनी ु
सिता ितोतगािमनी॥३-६१-६२॥
वीर िवा धम ससध ं महीपत।े े
सा िववशामपद े ु
ं वीरसनसतिया।
यिन े राजशयाानमाना॥ ३-६१-५३॥ योिष ं महाभागा दमयी मनिनी॥३-६१-६३॥
कदा न ु िधगीरां जीमतनसिनभाम।
ू ं ् सािभवा तपोवृािनयावनता िता।
ोािम न ैषधाहं वाच ं ताममृतोपमाम॥्३-६१-५४॥ ागत ं त इित ोा तःै सवापस
ै सा॥३-६१-६४॥
ु ं राो महानः।
वैदभवे किथतां शभा ू ं चाा यथााय ं कृ ा त तपोधनाः।
पजा
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 19 – www.sanskritweb.de
आतािमथोच ु े िह
ू िकं करवामह॥
े ३-६१-६५॥
सवाधमिवाः
ं ऽिरमदनः।
ससधो
ु
तानवाच वरारोहा किगवतािमह। ुं
यो दैवतपरः ीमारपरजयः॥ ३-६१-७५॥
तपिष ु धमष ु मृगपिष ु चानघाः। ु
े दवराजसमितः।
नलो नाम नृपो े
ु ं वो महाभागाः धमचरणष
कशल े ु च॥३-६१-६६॥ ू
मम भता िवशालाः पणवदनो ऽिरहा॥३-६१-७६॥
त ैा कशलु ं भे सवित े यशिनी। ु ु
आहता तमाना ं वदवदापारगः।
े े
िहू सवानवाि
३-६१-६७॥
का ं िकं च िचकीषिस॥ सपानां मृध े हा रिवसोमसमभः॥३-६१-७७॥
ु ं च परमािमह।
ैव त े परं प ं ित
स कै ििकृ ितरै काणैनराधमै
ः।
िवयो नः समः ु समािसिह मा शचः॥ ु ३-६१-६८॥
आय पृिथवीपालः सधमपरायणः।
अारय महती दवताे वा महीभृतः। ु िज
े े कशलै
दवन ैिजतो
रा ं वसिन ू च॥३-६१-७८॥
अा न ु नाः कािण वद समिनित॥े ३-६१-६९॥ त मामवगं भाया राजषभ वै।
सावीानृषीाहमरया दवता। े दमयीित िवातां भतृद शनलालसाम॥
् ३-६१-७९॥
े न ना दवताहम॥
न चा िगरिवा े ् ३-६१-७०॥ सा वनािन िगर ैव सरािसं सिरतथा।
ु मां िवजानीत यय
मानष ू ं सव तपोधनाः। पलािन च रािण तथारयािन सवशः॥ ३-६१-८०॥
े
िवरणािभधाािम त े णतु सवशः॥
३-६१-७१॥ े
अषमाणा भतार ं नलं रणिवशारदम।्
िवदभष ु महीपालो भीमो नाम महाितः।
ु महाान ं कृ ता ं च िवचरामीह ःिखता॥३-६१-८१॥
त मां तनयां सव जानीत िजसमाः॥३-६१-७२॥ किगवतां पय ु ं तपोवनिमदं नृपः।
िनषधािधपितधमालो नाम महायशाः। े
भवाो नलो नाम िनषधानां जनािधपः॥३-६१-८२॥
ं
वीरः सामिजिाम भता िवशां पितः॥३-६१-७३॥ यत ृ े ऽहिमदं िवाः पा भृशदाणम।्
े
दवताचनपरो िजाितजनवलः। वन ं ितभय ं घोरं शालमृ
गसिवतम॥
े ् ३-६१-८३॥
ं
गोा िनषधवश महाभागो महाितः॥ु ३-६१-७४॥ यिद कै िदहोराैन ािम नलं नृपम।्
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 20 – www.sanskritweb.de
आान ं यसा े यो े दहा
े िवमोचनात॥् ३-६१-८४॥ ु
नदी त े च नगा ाः फलपोपशोिभताः॥ ३-६१-९४॥
को न ु म े जीिवतनाथमृ ु
े त े पषषभम। ् ाा िचरं भीमसताु दमयी शिचिता।
ु
कथ ं भिवााहं भतृश ोकािभपीिडता॥३-६१-८५॥ ोकपरा दीना िववणवदनाभवत॥
भतृश ् ३-६१-९५॥
एव ं िवलपतीमकामरय
े े भीमनिनीम।् ू ं बासिदधया
सा गाथापरां भिम ं िगरा।
दमयीमथोच ु े तापसाः सवािदनः॥३-६१-८६॥ ु ू ाशोकतं ततः॥३-६१-९६॥
िवललापापणाी
उदकव कािण काणो भिवता शभ। ु े उपग तमशोके ु ं तदा।
ं पित
वय ं पयाम तपसा ि ं िस न ैषधम॥् ३-६१-८७॥ पवापीिडत ं ं िवहग ु
ं रै ननािदतम॥् ३-६१-९७॥
ु
िनषधानामिधपित ं नलं िरपिनघाितनम। ् अहो बतायमगमः ीमानिनार।े
भ ैिम धमभृ तां े ं स े िवगतरम॥्३-६१-८८॥
आपीडैबिभभाित ीमािमडरािडव॥३-६१-९८॥
िवम ु ं सवपापः
े सवरसमितम।
् िवशोकां कु मां िमशोक ियदशन।
तदवे नगरे ं शासमिरदमम॥
ं ् ३-६१-८९॥ वीतशोकभयाबाध ं कि ं वाृपम॥् ३-६१-९९॥
ु ं शोकनाशनम।्
िषतां भयकतार ं सदा नलं नामािरदमन ं दमयाः िय ं पितम।्
पित ं िस कािण काणािभजन ं नृपम॥् ३-६१-९०॥ िनषधानामिधपित ं वानिस म े ियम॥् ३-६१-१००॥
एवमा ु नला
े ं मिहष पािथवाजाम।् ु ु ु
ं ं सकमारतनचम।
एकवाधसवीत ्
अिहताापसाे सािहोामादा॥३-६१-९१॥ े त ं वीरमरयिमदमागतम॥् ३-६१-१०१॥
सननािद
सा ा महदाय िविता अभवदा। े
यथा िवशोका गयमशोकनग त।ु
दमयनवाी वीरसननृ े पषा॥ ु ३-६१-९२॥ सनामा भवाशोक मम शोकिवनाशनात॥्३-६१-१०२॥
िकं न ु ो मया ः को ऽय ं िविधिरहाभवत।् एव ं साशोकवृ ं तमाता िः पिरग ह।
न ु त े तापसाः सव तदाममडलम॥् ३-६१-९३॥ जगाम दाणतरं दश े ं भमै ी वराना॥३-६१-१०३॥
ु
सा पयजला े ।
रा नानािजिनषिवता सा ददश नगा ैका ैका सिरतथा।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 21 – www.sanskritweb.de
न ैका
ं पवताा ं मृगपिणः॥३-६१-१०४॥
ैका े ं िह कािण ां वय ं शरण ं गताः॥३-६१-११४॥
दवता
करा ं िनता ं ु
ं नदाातदशनान। ् ु
यी वा रासी वा मताहो ऽिस वराना।
ु पितमषती
ददश सा भीमसता े तदा॥३-६१-१०५॥ क
सवथा ु नः ि राानिनित॥ े ३-६१-११५॥
गा कृ मान ं दमयी शिु चिता। साथः मी
यथाय ं सवथा े ्
े शीिमतो जत।
ददशाथ महासाथ हरथसकलम॥ ं ु ् ३-६१-१०६॥ तथा िवध कािण ां वय ं शरण ं गताः॥३-६१-११६॥
उर ं नद रां ससिलला ं शभाम। ु ् तथोा तने साथन दमयी नृपाजा।
ु
सशीततोया े ैवृत ाम॥् ३-६१-१०७॥
ं िवीणा िदन वतस ु
वाच सनःिखता।
ततः साी भतृ
ु वाकोपकिजताम।
ु ं ौकररै
ोा ू ् ं च साथ च जना य े चा कचन॥
साथवाह े ३-६१-११७॥
ू
कमाहझषाकीणा ु ् ३-६१-१०८॥
पिलनीपशोिभताम॥ ू िवरबाला साथ
यनः ु
च परोगमाः।
सा ैव महासाथ नलपी यशिनी। ु मां िवजानीत मनजािधपतः
मानष ु ु
े सताम।्
उपस वरारोहा जनम ं िववशे ह॥३-६१-१०९॥ ु ं राजभाया भतृद शनलालसाम॥
नृपषा ् ३-६१-११८॥
उपा शोकाता तथा वाधसवृ ं ता।
िवदभरामम िपता भता राजा च न ैषधः।
ं ु
कृ शा िववणा मिलना पासिशरोहा॥ ३-६१-११०॥
नलो नाम महाभाग ं मागापरािजतम॥ ् ३-६१-११९॥
तां ा त मनजाःु किचीताः
े ु ु
वः। ं म े ियम।्
यिद जानीत नृपित ं ि ं शसत
के िचिापराःु किच े ु ु ु ३-६१-१११॥
िवचशः॥
नलं पािथवशालमिमगणसदनम॥
ू ् ३-६१-१२०॥
हसि तां किचदसय
े ू चापर।े ु
तामवाचानवा साथ महतः भः। ु
ु
चा ं दयां किचािप
े भारत॥३-६१-११२॥
साथवाहः ु
शिचनाम ण ु कािण मचः॥३-६१-१२१॥
कािस कािस कािण िकं वा मृगयस े वन।े अहं साथ नता
े वै साथवाहः ु े
शिचित।
ु ३-६१-११३॥
ां ा िथताः हे किमिस मानषी॥ मनु ं नलनामान ं न पयािम यशििन॥३-६१-१२२॥
वद स ं वना पवताथ वा िदशः। ु गानिप।
करीिपमिहषशालमृ
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 22 – www.sanskritweb.de
ु
पयािन े क े अमनिनषिवत।
े े पानीयाथ िगिरनद मदवणािवलाम॥् ३-६२-६॥
तथा नो यराड मिणभः सीदत॥ु ३-६१-१२३॥ माग सं ं ु ं पिाः साथममम।
सस ु ्
सावीिणजः सवााथवाह ं च त ं ततः। सु ं ममद सहसा चमाने ं महीतल॥े ३-६२-७॥
न ु यािस साथ ऽयमतदाातमहथ॥
े ु ३-६१-१२४॥ ु
हाहारव ं मः शरणािथनः।
सािथकाः
साथवाह उवाच। वनगा ु ं धावो िनाा महतो भयात।्
साथ ऽय ं चिदराज
े ु
सबाहोः सवािदनः। े
किचै े े
ः करैः किचिचा ं हता नराः॥३-६२-८॥
ु
ि ं जनपदं गा लाभाय मनजाज॥ े ३-६१-१२५॥ ं ु
गोखरोाबलं पदाितजनसकलम। ्
बृहद उवाच। भयात धावमान ं तररहत ं तदा॥३-६२-९॥
सा तानवाी
ु
साथवाहवचदा। घोराादािमो ु े ु
िनपतधरणीतल। े
अगने वै साध भतृद शनलालसा॥
३-६२-१॥ े
वृास ं
सभाः पितता िवषमषे ु च।
अथ काले बितथ े वन े महित दाण।े तथा तिहत ं सव समृं साथमडलम॥
् ३-६२-१०॥
तडाग ं सवतोभं पसौगिकं महत॥् ३-६२-२॥ े ु सा
अथापरः ं े हतिशा जनादा।
ु
दशविणजो ू
र ं भतयवसनम।
े ् ु
वनगाििन शोचो वैशस ं कृ तम।्
ू
बमलफलोपत े ं नानापिगणैवत ृ म॥् ३-६२-३॥ ातरं िपतरं पु ं सखाय ं च जनािधप॥३-६२-११॥
त ं ा मृसिललं मनोहरसखावहम। ु ् अशोच वैदभ िकं न ु म े ृ त ं कृ तम।्
ु
सपिरावाहा े िनवशाय
े मनो दधः॥ ु ३-६२-४॥ यो ऽिप म े िनजन े ऽरय े साो
ं
ऽय ं जनाणवः।
समत
ं े साथवाह ु ु
िविवशवनममम। ् हतो ऽय ं हियथन ू े मभायामैव त॥ ु ३-६२-१२॥
ु
उवास साथः समहालामासा े पिमाम॥् ३-६२-५॥ ु ं ःख ं मया ननमसशयम।
ा ं सिचर ू ं ्
अथाधरासमय े िनःशििमत े तदा। नााकालो ियत े तु ं वृानशासनम॥
ु ् ३-६२-१३॥
सु े साथ पिरा े हियथमपागमत।
ू ु ् याहम मृिदता हियथन ू े ःिखता।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 23 – www.sanskritweb.de
न दैवकृ त ं िकं िचराणािमह िवत॥ े ३-६२-१४॥ ु
एवमसखािवा ु
िबभिष परम ं वपः।
न च म े बालभाव े ऽिप िकिचपकृ
ं त ं कृ तम।् ु
भािस िविदवाष े ु शसं म े कािस क वा॥३-६२-२३॥
कमणा मनसा वाचा यिददं ःखमागतम॥् ३-६२-१५॥ ू रिप विजत म।्
न िह त े मानषु ं प ं भषणै
म े यवरकृ ं त े लोकपालाः समागताः। े
असहाया नर नोिजमरभ॥ े ३-६२-२४॥
ााता मया त नलाथाय दवताः। े ु वचन ं ता भमै ी वचनमवीत।्
ता
े ं भावने िवयोग ं ावहम॥् ३-६२-१६॥
ननू ं तषा मानषु मां िवजानीिह भतार ं समनताम॥
ु ् ३-६२-२५॥
एवमादीिन ःखािन सा िवल वराना। ु
ं ं भिजा
स ैर जाितसपा ं कामवािसनीम।्
हतिशःै सह तदा ाणैवदपारग ःै । ू े ं यसायितयाम॥
फलमलाशनामका ं ् ३-६२-२६॥
अगाजशाल ःखशोकपरायणा॥३-६२-१७॥ ं े ु भता मां च िनमनतः।
असयगणो ु
ु
गी सा िचराालारमासादयहत। ्
भतारमिप त ं वीरं छायवानपगा
े सदा॥३-६२-२७॥
सायाे चिदराज
े ु
सबाहोः सवािदनः। त दैवासो ऽभदितमा ू ं दवन।
े े
ं
वाधकतसवीता िववश ु
े परोमम॥ ् ३-६२-१८॥ ू े स िनिजत
त ैव वनमको ु े
े ऽपियवान॥ ् ३-६२-२८॥
ु े
तां िववणा कृ शां दीनां मकशीममाजनाम। ् े
तमकवसन ु
ं वीरमिमव िवलम।्
उािमव ग दशःु परवािसनः॥ु ३-६२-१९॥
आासयी भतारमहमगम ं वनम॥् ३-६२-२९॥
िवश त ु तां ा चिदराजपर
े ु तदा। स कदािचन े वीरः कििारणार।
ं े
ु ु
अनजमतो ु कतहलात॥
बाला ािमपाः ु ू ् ३-६२-२०॥ ु
रीतः ु
सिवमनादक ् ३-६२-३०॥
े ं सजयत॥
सा तःै पिरवृतागमीप ं राजवम े नः। े
तमकवसन ं नमु ं गतचतसम।
े ्
तां ासादगतापयाजमाता जन ैवृत ाम॥् ३-६२-२१॥ ु
अनजी बला न पािम िनशाः सदा॥३-६२-३१॥
ु
सा जन ं वारिया त ं ासादतलममम। ् ु ु ृ मां िचत।्
ततो बितथ े काले साम
आरो िविता राजमयीमपृत॥३-६२-२२॥ वाससो ऽध पिरि वाामनागसम॥्३-६२-३२॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 24 – www.sanskritweb.de
त ं मागमाणा भतार ं दमाना िदनपाः। ु े दविपणीम।
स ैरीमिभजानी सन े ्
न िवामर ं िय ं ाणधनरम॥ े ् ३-६२-३३॥ एतया सह मोद िनिमनाः यम॥्३-६२-४३॥
ु ू िवलप तथा ब।
तामपिरपणा बृहद उवाच।
यम॥् ३-६२-३४॥
राजमातावीदाता भमै ीमाततरा उ ृ दमय त ु नलो राजा िवशां पत।े
वस मिय कािण ीितम िय वतत। े ददश दाव ं द ं महा ं गहन े वन॥
े ३-६३-१॥
ु मम॥३-६२-३५॥
मृगियि त े भे भतार ं पषा ु
त शाव ू
म े ऽौ शं भत किचत।्
े
अथ वा यमागिरधाविततः। अिभधाव नल े चासकृ त॥् ३-६३-२॥
े ु ैः पयोकित
ु
ु
इहैव वसती भे भतारमपलस॥ े ३-६२-३६॥ मा भिै रित नलोा ममःे िवय तम।्
ु ा
राजमातवचः ु दमयी वचो ऽवीत।् ु
ददश नागराजान ं शयान ं कडलीकृ ्
तम॥३-६३-३॥
े
समयनोह े व ं ु िय वीरजाियिन॥३-६२-३७॥ स नागः ािलभा ू वपमानो
े नलं तदा।
ु
उि ं न ैव भीया ु पादधावनम।्
ं न कया उवाच िवि मां राजाग ं ककटकं नृप॥३-६३-४॥
ु
न चाहं पषानाभाषय ं े ं कथचन॥
ं ३-६२-३८॥
मया लो िषरनागाः ु
समहातपाः।
े
ाथयिद मां कि े स पमावत। ु े ् ु
तने मपरीतन ु
े शो ऽि मनजािधप॥ ३-६३-५॥
ु े
भतरषणाथ त ु पयये ं ाणानहम॥् ३-६२-३९॥ त शापा शोिम पदािचिलत ं ु पदम।्
े
यविमह कत ं वसाहमसशयम। ं ् े
उपदािम ु ि त मां भवान॥् ३-६३-६॥
त े यातमह
े
अतो ऽथा न म े वासो वतत े दय े िचत॥् ३-६२-४०॥ सखा च त े भिवािम ममो नाि पगः।
तां ने मनसा राजमातदमे वीत।् लघु त े भिवािम शीमादाय ग माम॥् ३-६३-७॥
े
सवमतिरािम िदा त े तमीशम॥् ३-६२-४१॥ एवमा ु स नागो ू ु
े बभवामाकः।
एवमा ु ततो भ ैम राजमाता िवशां पत।े त ं गहीा
ृ ् ३-६३-८॥
े ं दावविजतम॥
नलः ायाश
ु
उवाचदे ं िहतरं सना ं नाम भारत॥३-६२-४२॥ े
आकाशदशमासा िवम ु ं कृ वना।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 25 – www.sanskritweb.de
उक ु ककटको ऽवीत॥् ३-६३-९॥
ु ाम ं त ं नागः पनः ु स िह वदान
समीपमृतपण े ु ्
ैपणम।
पदािन गणय ािन न ैषध कािनिचत।् अयोां नगर राम ैव िनषधर॥
े ३-६३-१९॥
े धाािम यरम॥् ३-६३-१०॥
त त े ऽहं महाराज यो स त े ऽदय ं दाता राजादयने वै।
ं ु
ततः सातमारमदशशम े पद।े इाकुकलजः
ु ीमाि ं च ैव भिवित॥३-६३-२०॥
त द तप ू ं िमरधीयत॥३-६३-११॥ भिविस यदाः यसा े योस े तदा।
स ा िवितावाान ं िवकृ त ं नलः। े
समिस च दारै ं मा शोके मनः कृ थाः।
पधािरण ं नाग ं ददश च महीपितः॥३-६३-१२॥ राने तनयाां च समतवीिम
े े ३-६३-२१॥
त॥
ततः ककटको नागः सायलमवीत।् प ं च यदा िमथा
ु े ं नरािधप।
ु इित॥३-६३-१३॥
मया त े ऽिहत ं प ं न ा िवजना ं
सतदा त े ऽहं वासदे ं िनवासयः॥े ३-६३-२२॥
यतृ े चािस िवकृ तो ःखने महता नल। अनने वाससाः प ं ितपस।े
िवषणे स मदीयने िय ःख ं िनवित॥३-६३-१४॥ इाु ददाव ै िद ं वासोयगु ं तदा॥३-६३-२३॥
यावा
े सवृं त ैगाै
िवषण ं न िवमोित। एव ं नलं समािदय वासो दा च कौरव।
ताविय महाराज ःख ं वै स िनवित॥३-६३-१५॥ नागराजतो राजै ं वारधीयत॥३-६३-२४॥
अनागा यने िनकृ तमनह जनािधप। बृहद उवाच।
ोधादसयियाू त ं रा म े भवतः कृ ता॥३-६३-१६॥ तििहत े नाग े ययौ न ैषधो नलः।
न त े भय ं नरा दिः
ं ु ऽिप वा।
शतो ऋतपणु
नगरं ािवशशम े ऽहिन॥३-६४-१॥
िव भिवता मसादारािधप॥३-६३-१७॥ ु
स राजानमपािताको ु ्
ऽहिमित वन।
राजिषिनिमा च न त े पीडा भिवित। अानां वाहन े यःु पृिथां नाि ममः॥३-६४-२॥
ं े ु च राज
सामष े शयमवािस॥३-६३-१८॥ अथकृ षे ु च ैवाहं ो न ैपणष
ु े ु च।
ग राजितः सतो ु ्
ू बाको ऽहिमित वन। ं
असारमिप े
च जाना ैिवशषतः॥३-६४-३॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 26 – www.sanskritweb.de
यािन िशािन लोके ऽिारम। ु ् े ु
तया मो यत।
स वै कनिचदथन
सव यित े ततमृ ु भर माम॥् ३-६४-४॥
ु तपण ु
िवय ु
माा मसखपीिडतः॥३-६४-१३॥
ऋतपणु उवाच। दमानः स शोकने िदवारामतितः।
े
वस बाक भं त े सवमतिरिस। िनशाकाले राः
ं ोकमक े ं गायित॥३-६४-१४॥
ु
शीयान े सदा बिधयत े म े िवशषतः॥
े ३-६४-५॥ स वै मह सवा िचदासा िकचन ं ।
स माित योग ं त ं यने शीा हया मम।
वसनहःख ु ं भय ु ं
ू एवानसरन॥ ् ३-६४-१५॥
े ु
भवयराो ऽिस वतन े ं त े शत ं शताः॥३-६४-६॥ सा त ु त ं पष
ु ं नारी कृ े ऽनगता
ु वन।े
ु
ामपातमौ े िन ं वायजीवलौ।
े
ा तनापयन ु े रं यिद जीवित॥३-६४-१६॥
एताां रस
ं े साध वस वै मिय बाक॥३-६४-७॥
एका बालानिभा च मागाणामतथोिचता।
बृहद उवाच। ु
िपासापरीता च रं यिद जीवित॥३-६४-१७॥
ु नलने वस पिजतः।
एवमो ू ापदाचिरत े िन ं वन े महित दाण।े
ु नगरे सहवायजीवलः॥
ऋतपण ३-६४-८॥ े
ा तनापयन ु े मने मािरष॥३-६४-१८॥
ु
स त िनवसाजा वैदभमनिचयन।् ु
इवे ं न ैषधो राजा दमयीमनरन। ्
साय ं साय ं सदा चम
े ं ोकमक े ं जगाद ह॥३-६४-९॥ े े ३-६४-१९॥
अातवासमवसा िनवशन॥
न ु सा िपासाता
ु ाा शते े तपिनी। बृहद उवाच।
री त म कं वा साोपितित॥३-६४-१०॥ तरा े नले भीमः सभाय ता
े ं गत।े
ु ं राजान ं िनशायां जीवलो ऽवीत।्
एव ं व िजाापयामास नलदशनकाया॥ ३-६५-१॥
कामना ु
े ं शोचस े िन ं ोतिमािम बाक॥३-६४-११॥ ं े च ताीमो वस ु दा च पलम।
सिददश ु ्
ु
तमवाच नलो राजा म किचत।् ु
मृगयं नलं च ैव दमय च म े सताम॥् ३-६५-२॥
आसीमता नारी ता ढतरं च सः॥३-६४-१२॥ अिमिण िन े िवात े िनषधािधप।े
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 27 – www.sanskritweb.de
गवां सह ं दाािम यो वावानियित।
िवदभसरसाै ृ ।्
वदोषािदवोताम
अहारं च दाािम ाम ं नगरसिमतम॥
ं ् ३-६५-३॥ ु
मलपानिला मृणालीिमव तां भृशम॥् ३-६५-१२॥
े
न चािवहानत े ं ु दमयी नलो ऽिप वा।
पौणमासीिमव िनशां रािनशाकराम।्
ातमाे ऽिप दाािम गवां दशशत ं धनम॥् ३-६५-४॥ ु ं दीनां शोता
पितशोकाकला ु ं नदीिमव॥३-६५-१३॥
ु
इा ु ाणाः सवतोिदशम।
े यया ्
िवपणकमला ं िवािसतिवहगमाम।
ं ्
ु
परराािण ३-६५-५॥
िचो न ैषध ं सह भायया॥ हिहपिरिां ाकलािमवु पिनीम॥् ३-६५-१४॥
े ु रां सदवो
ततिदपर ु े नाम वै िजः। ु ु
सकमार ु
सजाता ृ
रगभगहोिचताम। ्
िविचानो ऽथ वैदभमपयाजवमिन। े दमानािमवोने मृणालीमिचरोताम॥
ृ ् ३-६५-१५॥
ु
पयाहवाचन ु
े राः सनासिहता ं िताम॥्३-६५-६॥ ु े ं मडनाहाममिडताम।
पौदायगणोपता ्
मायमानने पणाितमन े े ताम।् चलखािमवे नवां ोि नीलासवृं ताम॥् ३-६५-१६॥
ू
िपनां धमजालन े भािमव िवभावसोः॥३-६५-७॥ ु े च।
कामभोगःै िय ैहनां हीनां बजनन
तां समी िवशालाीमिधकं मिलनां कृ शाम।् दहे ं धारयत दीनां भतृद शनकाया॥
३-६५-१७॥
तकयामास भमै ीित कारणैपपादयन॥् ३-६५-८॥ ू ं भषणै
भता नाम परं नाया भषण ू िवना।
ु े उवाच।
सदव एषा िवरिहता तने शोभनािप न शोभत॥
े ३-६५-१८॥
ु ा तथापयमना।
यथये ं म े परा े ु े ऽथ हीनो यदनया नलः।
रं कत
कृ ताथ ऽ ेमां लोककाािमव ियम॥् ३-६५-९॥ धारयानो दहे ं न शोकनावसीदित॥
े ३-६५-१९॥
ू
पणचानना ं यामां चावृपयोधराम।् इमामिसतकशााे ं शतपायतणाम।
े ्
ु भया दव
कव े सवा िवितिमरा िदशः॥३-६५-१०॥ ु
सखाहा ःिखतां ा ममािप थत े मनः॥३-६५-२०॥
चापपलाशा मथ रतीिमव। कदा न ु ख ःख पारं याित वै शभा। ु
ू
जगतः पणचभािमव॥
इां सव ३-६५-११॥ भतःु समागमााी रोिहणी शिशनो यथा॥३-६५-२१॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 28 – www.sanskritweb.de
ु ैषधः ीितमित।
अा ननू ं पनलाभा े ततो द तां ा सनाु
शोककिशताम। ्
ु े मिदनीम॥
राजा रापिरः पनलव े ् ३-६५-२२॥ ु े े सहैका े कथय च भारत॥३-६५-३१॥
सदवन
ु
तशीलवयोया ु ं तािभजनसयताम।
ु ं ु ् े
जिन ै षयामास स ैरी दत े भृशम।्
वैदभ त ं चयमिसतणा॥
न ैषधो ऽहित े े ३-६५-२३॥ ाणने समाग तां वदे यिद मस॥
े ३-६५-३२॥
य ु ं तामय
े
वीयसवतो मया। े
अथ चिदपतमाता ु
े रााःपरादा।
समाासियत ं ु भाया पितदशनलालसाम॥
् ३-६५-२४॥ जगाम य सा बाला ाणने सहाभवत॥् ३-६५-३३॥
अयमाासयाना ू
े ं पणचिनभाननाम।् ु े
ततः सदवमाना राजमाता िवशां पत।े
ू ःख ःखाता ानतराम॥् ३-६५-२५॥
अपवा ु वा क भािमनी॥३-६५-३४॥
प भाया कये ं सता
बृहद उवाच। कथ ं च ना ाितो भतवाु वामलोचना।
ताम।्
एव ं िवमृय िविवधःै कारणैलणै या च िविदता िव कथमवगताे ं सती॥३-६५-३५॥
उपग ततो भ ैम सदवो ु े ाणो ऽवीत॥् ३-६५-२६॥ एतिदाहं ो ात ं ु सवमशषतः।
े
ु े वैदिभ ात
अहं सदवो ु े दियतः सखा। तने िह ममाच पृा दविपणीम॥ े ् ३-६५-३६॥
भीम वचनााामिमहागतः॥ े ु ३-६५-२७॥ ु
एवमया ु े िजसमः।
राजदवो
ु
कशली त े िपता राि जिनी ातर त।े ु
सखोपिव आच दमया यथातथम॥् ३-६५-३७॥
आयौु ु
कशिलनौ तौ दारकौ च त।े सदवु े उवाच।
त ृ े बवगा ु गतसा इवासत॥ े ३-६५-२८॥ िवदभराजो भीमो भीमपरामः।
धमाा
अिभाय सदव ु
ु े ं त ु दमयी यिधिर। ु े ं त काणी दमयीित िवता॥
सतय ु ३-६६-१॥
पयपृ तः सवामण ु कान॥् ३-६५-२९॥
े सदः राजा त ु न ैषधो नाम वीरसनसतो
े ु नलः।
रोद च भृश ं राजैदभ शोककिशता। ं त काणी पयोक
भायय ु धीमतः॥३-६६-२॥
ा सदव ु ं िजोमम॥् ३-६५-३०॥
ु े ं सहसा ातिर ू े िजतो ाा तराो महीपितः।
स वै त
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 29 – www.sanskritweb.de
दमया गतः साध न ायत किहिचत॥् ३-६६-३॥ उृ बा ं शनकै राजमातदमवीत॥
े ् ३-६६-११॥
त े वय ं दमयथ चरामः पृिथवीिममाम।् भिगा िहता म े ऽिस िपनानन ू
ु े सिचता।
े
सयमासािदता ु
बाला तव पिनवशन॥े े ३-६६-४॥ अहं च तव माता च राज महानः।
अा पण ु नहे िवत।े
े सशी मानषी सतु े दशाणािधपतः
ु
े सदाा े ३-६६-१२॥
दशन॥
ु े सहजः िपमः।
अा ैव वोम ु भीम राः सा दा वीरबाहोरहं पनः। ु
यामायाः पसंकाशो लितो ऽिहतो मया॥३-६६-५॥ ं त ु जाता मया ा दशाणष ु िपतगह॥
ु ृ े ३-६६-१३॥
मलने सवृं तो ाणव े े चमाः। ु ं तथदमिप
यथ ैव त े िपतगह े भािमिन।
ू िवभथमय
िचभतो ू ं धाा िविनिमतः॥
३-६६-६॥ यथ ैव िह ममैय दमयि तथा तव॥३-६६-१४॥
े े
ितपषवोलखा नाित िवराजत।े तां ने मनसा दमयी िवशां पत।े
ु
न चाा नयत े प ं वपमलसमािचतम।् ु
अिभवा मातभिगनीिमद ं वचनमवीत॥्३-६६-१५॥
असृं तमिप ं भाित कानसिनभम॥
ं ् ३-६६-७॥ ु
अायमानािप सती सखमिषतह ु े वै।
ु बाला िपनानन
अनने वपषा ु े च ैव ह। सवकामै ु
ः सिविहता रमाणा सदा या॥३-६६-१६॥
लितये ं मया दवी
े िपिहतो ऽििरवोणा॥३-६६-८॥ ु ु
सखाखतरो ं
वासो भिवित न सशयः।
बृहद उवाच। ु ु
िचरिवोिषतां मातमामनातमहिस॥ ३-६६-१७॥
ता ु े
ु वचन ं त सदव िवशां पत।े दारकौ च िह म े नीतौ वसत बालकौ।
ु
सना शोधयामास िपादन
ु ं मलम॥् ३-६६-९॥ िपा िवहीनौ शोकात मया च ैव कथ ं न ु तौ॥३-६६-१८॥
े
स मलनापकृ ने िपा
ु रोचत। ु े
यिद चािप िय ं िकं िचिय कतिमहिस।
दमयादा े नभसीव िनशाकरः॥३-६६-१०॥ ु
िवदभाातिमािम शी ं म े यानमािदश॥३-६६-१९॥
ु
िपं ु ा सना च राजमाता च भारत। बाढिमवे तामा ु ा मातृसा नृप।
ु ततः।
दौ तां पिर मतिमव ु ु ं बलन
गा ु
े महता पानमत ु े ततः॥३-६६-२०॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 30 – www.sanskritweb.de
ापयाजमाता ीमता नरवािहना। ततो भीम ं महाराज भाया वचनमवीत।्
यानने भरते पानपिरदाम॥्३-६६-२१॥ दमयी तव सता ु भतारमनशोचित॥
ु ३-६७-४॥
ततः सा निचरादवे िवदभानगमभा। ु
अपकृ च लां मां यमवती नृप।
ु
तां त ु बजनः ू ् ३-६६-२२॥
सवः ः पजयत॥ यत ु तव ाः
े ु
पयोक े ३-६७-५॥
दशन॥
ु
सवाशिलनो ा बावाारकौ च तौ।
तया चोिदतो राजा ाणाशवितनः।
मातरं िपतरं च ैव सव च ैव सखीजनम॥् ३-६६-२३॥ ाापयिशः सवा यतं नलदशन॥ े ३-६७-६॥
े
दवताः ू
पजयामास ाणा ं यशिनी। े
ततो िवदभािधपतिनयोगााणषभाः।
िविधना परेण काणी दमयी िवशां पत॥
े ३-६६-२४॥ े
दमयीमथो ा िताः थावन॥ ु ् ३-६७-७॥
अतपयदव ु े ं च गोसहण
े पािथवः। े ं वचः।
अथ तानवीैमी सवरािद
ीतो ैव तनयां ामण
े िवणने च॥३-६६-२५॥ ु ं जनसस
व ं ु त त पनः
ु पनः॥
ु ३-६७-८॥
सा ाु रजन त िपतवमिन
ु भािमनी। न ु ं िकतव िछा वाध ितो मम।
िवाा मातरं राजिदं वचनमवीत॥् ३-६६-२६॥ उ ृ िविपन े साु मनरा
ु ं ियां िय॥३-६७-९॥
ु
दमयवाच। सा वै यथा समािदा ता े तीिणी।
मां चिदिस
े जीव मातः स ं वीिम त।े दमाना भृश ं बाला वाधनािभसवृ
ं ता॥३-६७-१०॥
नरवीर वै त नलानयन े यत॥३-६७-१॥ ता दाः सतत ं तने शोकन
े पािथव।
बृहद उवाच। ु वै वीर ितवा ं दद च॥३-६७-११॥
सादं क
दमया तथोा त ु सा दवी े भृशःिखता। ु
एतद व ं कृ पां कयाथा मिय।
े िपिहता राजोरं िकिचदवीत॥
बाण ं ् ३-६७-२॥ ु धयमानो
वायना ू िह वन ं दहित पावकः॥३-६७-१२॥
तदवां त ु तां ा सवमःपर
ु ं तदा। रणीया च पी िह पितना सदा।
भता
ू ृ ं च रोद ह॥३-६७-३॥
हाहाभतमतीवासीश ु ं काम
तमभय सतव॥३-६७-१३॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 31 – www.sanskritweb.de
ातः ाः कलीन ु ु
सानोश ं सदा। े नगरं भ ैमीिमदं वचनमवीत॥् ३-६८-१॥
ु
सवृं ो िनरनोशः शे मायसयात॥ ं ् ३-६७-१४॥ न ैषध ं मृगयानने दमयि िदवािनशम।्
स कु महास े दयां मिय नरषभ। अयोां नगर गा भािरपितः॥३-६८-२॥
आनृश ं ं परो धम एव िह म े तम॥ु ् ३-६७-१५॥ ािवत मया वा ं दीय ं स महाजन।े
ु
एव ं वाणािद ू
वः ितयाि कन। ु
ऋतपण महाभागो यथों वरविणिन॥ ३-६८-३॥
स नरः सवथा यःे कासौ च वतत॥ े ३-६७-१६॥ ता ं ु
ु नावीििचतपण नरािधपः।
ु याितवचो
य वो वचन ं ा ू नरः। न च पािरषदः किामाणो मयासकृ त॥्३-६८-४॥
तदादाय वचः ि ं ममाव
े ं िजोमाः॥३-६७-१७॥ ु ं त ु मां राा िवजन े किदवीत।्
अनात
यथा च वो न जानीयारतो भीमशासनात।् ु पषो
ऋतपण ु बाको नाम नामतः॥३-६८-५॥
ु
पनरागमन
ं च ैव तथा कायमतित ःै ॥३-६७-१८॥ ू
सत नर े िवपो बाकः।
यिद वासौ समृः ािद वाधनो भवत। े ् ु ु
शीयान े सकशलो मृकता च भोजन॥
े ३-६८-६॥
यिद वाथकामः े
ायम ् ३-६७-१९॥
िचकीिषतम॥ स िविनः बशो िदा च ममः।ु ु
ु
एवमाग
ं े ाणाः सवतोिदशम।् ु ं च ैव मां पृा पािददमभाषत॥३-६८-७॥
कशल
नलं मृगियत ं ु राजथा
ं सिनन ं तदा॥३-६७-२०॥ वैषमिप साां ु
गोपायि कलियः।
ु
त े परािण ं
सराािण ामाोषाथामान। ् आानमाना सो िजतगा न सशयः। ं
अषो े ु जातयः॥३-६७-२१॥
नलं राजािधजमि ु
रिहता भतृि भ ैव न ि कदाचन॥३-६८-८॥
त वा ं तथा सव त त िवशां पत।े िवषमने मढन ु े च।
ू े पिरसखन
ावयां चिरे िवा दमया यथिरतम॥
े ् ३-६७-२२॥ या तने पिरा त न ोमहित॥ु ३-६८-९॥
बृहद उवाच। ाणयाां पिरोः
े ु ैतवाससः।
शकन
अथ दीघ काल पणादो
नाम वै िजः।
आिधिभदमान ु
यामा न ोमहित॥३-६८-१०॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 32 – www.sanskritweb.de
सतासता
ृ ृ वािप पित ं ा तथागतम।् ु
तताना त ं िव ं दमयी यिधिर।
ु ३-६८-११॥
रा ं िया हीन ं यामा न ोमहित॥ ं
अवीिनधौ ु
मातःखशोकसमिता॥ ३-६८-२०॥
त तचन ं ाु िरतो ऽहिमहागतः। ु े नगरीमयोावािसन ं नृपम।्
गा सदव
ु माण ं भवती रा ैव िनवदय॥
ा े ३-६८-१२॥ ु वचो िह
ऋतपण ू पितम ं िचकीषती।
ु ु ू पणाद
एतापणाी िवशां पत।े आाित पनभमीु दमयी यवरम॥ ं ् ३-६८-२१॥
दमयी रहो ऽ े मातरं भाषत॥३-६८-१३॥ त गि राजानो राजपा ु सवशः।
ं े भीम े मातः कथचन।
अयमथ न सवो ं यथा च गिणतः कालः ोभत ू े स भिवित॥३-६८-२२॥
ं
िनधौ समाद ु े ं िजसमम॥् ३-६८-१४॥
े े सदव ं
यिद सभावनीय ं त े ग शीमिरदम।
ं
यथा न नृपितभमः ितपते म े मतम।् ू
सयदय े ितीय ं सा भतार ं वरियित।
तथा या य ं मम चियिमिस॥
े ३-६८-१५॥ न िह स ायत े वीरो नलो जीवृतो ऽिप वा॥३-६८-२३॥
ु े े ु बावान।्
यथा चाहं समानीता सदवनाश एव ं तया यथों वै गा राजानमवीत।्
तने ैव मलनाशे ु े यात ु मािचरम।्
ु सदवो ु महाराज सदवो
ऋतपण ु े ाणदा॥३-६८-२४॥
समानते ं ु नलं मातरयोां नगरीिमतः॥३-६८-१६॥ बृहद उवाच।
िवा ं च ततः पाणाद ं िजसमम।् ु वचः सदव
ा ु े ु
ऋतपण नरािधपः।
अचयामास े
वैदभ धननातीव भािमनी॥३-६८-१७॥ सायया वाचा बाकं भाषत॥३-६९-१॥
नले चहागत
े ू दाािम त े वस।ु
े िव भयो ु
िवदभाातिमािम ं
दमदाः यवरम।्
या िह म े ब कृ त ं यथा नाः किरित। एकाा हयत मस े यिद बाक॥३-६९-२॥
याह ं समािम
े शीमवे िजोम॥३-६८-१८॥ ु
एवम कौये तने राा नल ह।
ु ऽचिया
एवमो ु
तामाशीवादै ः समलै
ः। दीयत मनो ःखादौ च महामनाः॥३-६९-३॥
ृ ु
गहानपययौ चािप कृ ताथः स महामनाः॥३-६८-१९॥ े े ु ु े मोिहता।
दमयी भवदतयाःखन
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 33 – www.sanskritweb.de
े ु
अदथ भवायमपायिितो महान॥् ३-६९-४॥ ं
ा तानवीाजा िकिचोपसमितः।
ं ं बत वैदभ कतकामा
नृशस ु तपिनी। िकिमदं ािथत ं कत ु ला िह त े वयम॥् ३-६९-१३॥
मया ण ु े िनकृ ता पापनाकृ ु
े तबिना॥ ३-६९-५॥ कथमबलाणा वीम े हया मम।
ीभावलो लोके मम दोष दाणः। ु ैगः
महाना च तरग कथमीशैः॥३-६९-१४॥
े
ादवमिप ु िववशा गतसौदा।
कयाा बाक उवाच।
मम शोकन े सिवा
ं ु
न ैरायानममा॥ ३-६९-६॥
एत े हया गिमि िवदभाा ं
सशयः।
ु
न च ैव ं किहिचयाापा े
च िवशषतः। अथाास े राजिह ू काोजयािम त॥
े ३-६९-१५॥
यद त ं प ं च गा वािम े िनयम।् ऋतपण ु उवाच।
ु वै काममााथ च करोहम॥् ३-६९-७॥
ऋतपण ु
मवे हयतः कशलािस बाक।
इित िनि मनसा बाको दीनमानसः। ं ि ं तानवे योजय॥३-६९-१६॥
यास े समथा
कृ तािलवाचदमृ ु नरािधपम॥्३-६९-८॥
े तपण बृहद उवाच।
ितजानािम त े स ं गिमिस नरािधप। ं ु कलशीलसमितान।
ततः सदातरः ु ्
ु
एकाा पषा
िवदभनगर नृप॥३-६९-९॥ ु
योजयामास कशलो ु
जवयाथ े नरः॥३-६९-१७॥
ततः परीामानां चे राज बाकः। ु ं रथ ं राजा समारोहराितः।
ततो य
ु
अशालामपाग भािरनृपाया॥३-६९-१०॥
अथ पयपतमौ ु
ू जानिभ े हयोमाः॥३-६९-१८॥
स यमाणो ु बाकः।
बश ऋतपणन ततो नरवरः ीमालो राजा िवशां पत।े
अगशानामथान
ृ िन मान॥्३-६९-११॥ ं े
सायामास तानाजोबलसमितान॥ ् ३-६९-१९॥
े ु ु
तजोबलसमायालशीलसमितान। ् ु
रिमिभ सम ु े सः।
नलो यातिमयष
ं
विजताणै ु ू ्
हन ैः पृथोथाहाहनन। ू
सतमारो वाय ं जवमााय वै परम॥् ३-६९-२०॥
ु
शाशिभरावतः ु ं
िसजाातरहसः॥ ३-६९-१२॥ त े चोमाना िविधना बाकन
े हयोमाः।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 34 – www.sanskritweb.de
ु े ु
समतिरवाकाश ं रिथन ं मोहयिव॥३-६९-२१॥ नलं सवगणै ु यु ं म े बाकमतः॥३-६९-३१॥
तथा त ु ा तानाहतो वातरहसः। ं एव ं िवचाय बशो वायः
पयिचयत। ्
अयोािधपितधमािय ं परम ं ययौ॥३-६९-२२॥ दयने महाराज पयोक ु सारिथः॥३-६९-३२॥
रथघोष ं त ु त ं ा
ु हयसहण
ं ं च तत।् ऋतपण ु ु राज े बाक हयताम।्
वायियामास बाक हयताम॥् ३-६९-२३॥ िचयमद ु ु े राजा सहवायसारिथः॥
३-६९-३३॥
िकं न ु ाातिलरय ं दवराज
े सारिथः। बलं वीय तथोाहं हयसहण ं ं च तत।्
तथा िह लण ं वीरे बाके यत े महत॥् ३-६९-२४॥ परं य ं च स ु
ं े परां मदमवाप ह॥३-६९-३४॥
शािलहोो ऽथ िकं न ु ायानां कलतिवत।
ु ् बृहद उवाच।
मानषु ं समनाो
ु वपःु परमशोभनम॥् ३-६९-२५॥ ं ैव वनािन च सरािस
स नदीः पवता ं च।
उताहो िवाजा े ुं
नलः परपरजयः। े
अिचरणाितचाम े
खचरः ख े चरिव॥३-७०-१॥
सो ऽय ं नृपितरायात इवे ं समिचयत॥् ३-६९-२६॥ तथा यात े त ु रथ े तदा भािरनृप ः।
अथ वा यां नलो वदे िवां तामवे बाकः। उरीयमथापय ं परपरजयः॥ ुं ३-७०-२॥
ु ं िह लय े ान ं बाक नल च॥३-६९-२७॥
त ततः स रमाण ु पटे िनपितत े तदा।
ु
अिप चदे ं वयम म े नल च। हीामीित त ं राजा नलमाह महामनाः॥३-७०-३॥
नाय ं नलो महावीयि ु भिवित॥३-६९-२८॥ ृ
िनगी महाबु े हयानताहाजवान।
े ्
ा िह महाानरि पृिथवीिममाम।् यावदते ं म े पटमानयतािमित॥३-७०-४॥
वायो
ु
दैवने िविधना याः शाोै िवपणैः॥३-६९-२९॥ ु
नल ं वाचाथ रे ः पटव।
भव े ु मितभदो
े म े गावैतां ित। योजन ं समिताो न स शया पनः ु ॥३-७०-५॥
माणािरहीन ु भविदित े िह म े मितः॥३-६९-३०॥ ु े नलनाथ
एवम े तदा भािरनृप ः।
ु ं पण
वयःमाण ं त े त ु िवपययः।
आससाद वन े राजलव ं िबभीतकम॥् ३-७०-६॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 35 – www.sanskritweb.de
त ं ा बाकं राजा रमाणो ऽभाषत।
एष याित िशवः पा यािह वायसारिथः॥३-७०-१५॥
ममािप सतू पय ं सान
ं े परम ं बलम॥् ३-७०-७॥ अवीतपण ु
ु ं सायनन।
सवः सव न जानाित सवो नाि कन। मवे या नाो ऽि पृिथामिप बाक॥३-७०-१६॥
न ैक पिरिनाि ान पुष े िचत॥् ३-७०-८॥ त ु
ृ े यातिमािम
िवदभायकोिवद।
फलािप च बाक।
वृ े ऽिािन पणािन ु
शरण ं ां पो ऽि न िव ं कतमहिस॥३-७०-१७॥
पिततािन च या तैकमिधकं शतम।् काम ं च त े किरािम यां विस बाक।
एकपािधकं प ं फलमक े ं च बाक॥३-७०-९॥
िवदभािद याा सयू दशियतािस
म॥े ३-७०-१८॥
प कोो ऽथ पाणां योरिप च शाखयोः। अथावीाक ं सायमं े ं िबभीतकम।्
ु
िचन शाख े े याााः शािखकाः।
ततो िवदभााािम ु
कद े ं वचो मम॥३-७०-१९॥
आां फलसह े े पोन ं शतमवे च॥३-७०-१०॥ े ु
अकाम इव त ं राजा गणयवाच ह।
ु राजान ं बाको ऽवीत।्
ततो रथादव ू शातयामास त ं मम॥
सो ऽवतीय रथाण ु ् ३-७०-२०॥
परोिमव म े राजस े शकशन॥ु ३-७०-११॥ ततः स िवयािवो राजानिमदमवीत।्
अथ त े गिणत े राजित े न परोता। गणिया यथोािन ताववे फलािन च॥३-७०-२१॥
ं त े महाराज गणिय े िबभीतकम॥् ३-७०-१२॥ अतिमद
ु ं राजवानि त े बलम।्
अहं िह नािभजानािम भवदव
े े ं न वित
े च। ु
ोतिमािम तां िवां यथ ैतायत े नृप॥३-७०-२२॥
ं
साािम फला पयत े जनािधप। ु
तमवाच ततो राजा िरतो गमन े तदा।
ु वायो
मतिमव रमीत ु वािजनाम॥् ३-७०-१३॥ िवदय ं मां सान
ं े च िवशारदम॥् ३-७०-२३॥
ु ्
तमवीृपः सतू ं नाय ं कालो िवलितम। ु
बाकमवाचाथ े िवािममां मम।
दिह
बाकवीदने ं परं य ं समाितः॥३-७०-१४॥ मो ऽिप चादय ं गहाण
ृ ु ३-७०-२४॥
पषषभ॥
ती मतु मथ वा रत े भवान।् ु
ऋतपणतो
राजा बाकं कायगौरवात।्
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 36 – www.sanskritweb.de
े े
हयान लोभा तथवावीचः॥ ३-७०-२५॥ किलने नायथय ैषधने वै॥३-७०-३४॥
यथे ं ं गहाणदमाणा
ृ े ं दय ं परम।् ततो गतरो राजा न ैषधः परवीरहा।
िनपोे म े ऽदय ं िय ितत ु बाक। ं
सन े कलौ राजायाथ
ं फलात॥ ु ३-७०-३५॥
ु ददौ िवामृतपण
एवमा ु नलाय वै॥३-७०-२६॥ मदा ु
ु परमया यजसाे े ह।
च परण
तादय शरीरािःसृतः किलः। े
रथमा तजी ैः।
ययौ जवन ैहय
ु ु
ककटकिवष ं ती ं मखाततममन॥ ् ३-७०-२७॥ िबभीतकाशः सवृं ः किलसयात॥
ं ् ३-७०-३६॥
े
कल तदात शापािः स िविनःसृतः। ु
हयोमानततो ु पनः।
िजािनव पनः ु
राजा दीघकालमनावान॥
स तने किशतो ् ३-७०-२८॥ ं
नलः सचोदयामास े
नाराना ॥३-७०-३७॥
ु
ततो िवषिवमाा पमकरोिलः। ु राजा ययौ स महामनाः।
िवदभािभमखो
ु िपतो
त ं शमै ु िनषधािधपितन लः॥३-७०-२९॥ ृ ् ३-७०-३८॥
नले त ु समिता े किलरगमहान॥
तमवाचु े
किलभतो वपमानः कृ तािलः। ू िथवीपत।े
ततो गतरो राजा नलो ऽभृ
कोप ं सय
ं नृपत े कीित दाािम त े पराम॥् ३-७०-३०॥ ु किलना राजपमािवयोिजतः॥
िवमः ू ३-७०-३९॥
इसने ु
जननी किपता ु
माशपरा। बृहद उवाच।
यदा या पिरा ततो ऽहं भृशपीिडतः॥३-७०-३१॥ ं ं सायाे सिवमम।्
ततो िवदभाा
अवस ं िय राज ु
े सःखमपरािजत। ऋतपण े ् ३-७१-१॥
ु जना रा े भीमाय वदयन॥
े नागराज दमानो िदवािनशम॥्३-७०-३२॥
िवषण ु
स भीमवचनााजा किडन ं ािवशरम। ु ्
ु लोके कीतियतिताः।
य े च ां मनजा नादयथघोषण े सवाः सोपिदशो दश॥३-७१-२॥
मसतू ं भय ं तषा
े ं न कदािचिवित॥३-७०-३३॥ ु ु ु
तत ं रथिनघष ं नलाा शवः।
एवमो ु नलो राजा योपमानः। ु च सम परव
ा ु े नलसिनधौ॥
ं ३-७१-३॥
ततो भीतः किलः ि ं िववश े िबभीतकम।् ु
दमयी च शाव रथघोष ं नल तम।्
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 37 – www.sanskritweb.de
े
यथा मघ नदतो गीरं जलदागम॥ े ३-७१-४॥ भःु मावाीर मृदाो
िजतियः।
े
ं ृ े ु परव
े सगहीतष
नलन ु े नलवािजष।ु ु च ीबवम न ैषधः॥३-७१-१४॥
रहो ऽनीचानवत
सश ं रथिनघष ं मने े भमै ी तथा हयाः॥३-७१-५॥ ु ं
गणा रा म े तराया िदवािनशम।्
ासादा िशिखनः शालाा ैव वारणाः। दय ं दीयत इदं शोकाियिवनाकृ तम॥् ३-७१-१५॥
ु ु ु
हया शव रथघोष ं महीपतः॥
े ३-७१-६॥ बृहद उवाच।
त े ाु रथिनघष ं वारणाः िशिखनथा। एव ं िवलपमाना सा नसव
ं े भारत।
े
णखा ु राजघोदयिमव
े े ह॥३-७१-७॥
आरोह महम ु
े पयोकिदया॥ ३-७१-१६॥
दमयवाच। ु ततो ममकायां ददश रथमाितम।्
यथासौ रथिनघषः परयिव ू े
मिदनीम।् ु महीपालं सहवायबाकम॥
ऋतपण ् ३-७१-१७॥
मम ादयत े चतो
े नल एष महीपितः॥३-७१-८॥ बाक रथोमात।्
ततो ऽवतीय वायो
अ चाभवं त ं न पयािम नलं यिद। ं
हयाानवमाथ ु ापयामासतू रथम॥् ३-७१-१८॥
ं े ु ं वीरं िवनिशासशयम॥
असयगण ं ् ३-७१-९॥ ु
सो ऽवतीय रथोपातपण नरािधपः।
यिद वै त वीर बाोनााहमरम।् उपत े महाराज भीम ं भीमपरामम॥् ३-७१-१९॥
ु
िवशािम सखश िवनिशासशयम॥
ं ् ३-७१-१०॥ त ं भीमः ितजाह पजया ू परया ततः।
यिद मां मघिनघषो
े नोपगित न ैषधः। अकाहसा ा ं ीम ं न िवित॥३-७१-२०॥
अ चामीकरो िवनिशासशयम॥ ं ् ३-७१-११॥ िकं काय ागत ं त े ऽ ु राा पृ भारत।
यिद मां िसहिवाो
ं मवारणवारणः। नािभज े स नृपितिहथ
समागतम॥् ३-७१-२१॥
नािभगित राजो े िवनिशासशयम॥
ं ् ३-७१-१२॥ ऋतपणु ऽिप राजा स धीमापरामः।
ु तम।्
न रानृत ं िकं िच रानपाकृ राजान ं राजपु ं वा न पयित कचन।
ं
ु त ं वा ं ैरेिप महानः॥३-७१-१३॥
न च पयिष ं
न ैव यवरकथा ं न च िवसमागमम॥् ३-७१-२२॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 38 – www.sanskritweb.de
ततो िवगणयाजा मनसा कोसलािधपः। आहो ितपण ु ऽिप यथा राजा नलथा।
ु ैन ं भवमिभवादकः॥३-७१-२३॥
आगतो ऽीवाच ततो ऽय ं रथिनघषो न ैषधवे लत॥ े ३-७१-३३॥
राजािप च यीमो मनसािभिविचयत।्
एव ं िवतकिया त ु दमयी िवशां पत।े
अिधकं योजनशत ं तागमनकारणम॥्३-७१-२४॥ े े नृप॥३-७१-३४॥
त ापयामास न ैषधाषण
ामानित नागथातथम।् ु
दमयवाच।
अकाय िविनिद ं तागमनकारणम॥् ३-७१-२५॥ े
ग किशिन जानीिह क एष रथवाहकः।
न ैतदवे ं स नृपित ं स ्
ृ सजयत। उपिवो रथोप े िवकृ तो बाकः॥३-७२-१॥
िवातािमित वदाो ऽसीित पनः ु पनः॥
ु ३-७१-२६॥ अ े कशलु ं भे मृपवू समािहता।
स सतः
ृ ाा ीतः ीतने पािथवः। ु ं ने ं यथातमिनित॥
पृेथाः पष े ३-७२-२॥
ु
राजेरै नगतो े समािवशत॥् ३-७१-२७॥
िद ं वम अ म े महती शा भवदष े े नलो नृपः।
ु गत े राजायसिहत
ऋतपण े नृप।े ु
तथा च म े मनिदय च िनवृि तः॥३-७२-३॥
ु
बाको रथमााय रथशालामपागमत॥ ् ३-७१-२८॥ ू
या
ैन ं कथा े ं पणादवचन ं यथा।
स मोचिया तानािरचाय च शातः। ु
ितवा ं च सोिण ु े
बथामिनित॥ े ३-७२-४॥
य ं च ैतामाा रथोप उपािवशत॥् ३-७१-२९॥ बृहद उवाच।
दमयी त ु शोकाता ा भािरं नृपम।् एव ं समािहता गा ती बाकमवीत।्
सतप ं बाकं च तथािवधम॥् ३-७१-३०॥
ू ु ं च वाय दमयिप काणी ासादावैत॥३-७२-५॥
िचयामास वैदभ क ैष रथिननः। े ु
किशवाच।
नलवे महानासी च पयािम न ैषधम॥् ३-७१-३१॥ ु ं त े वीहम।्
ु े कशल
ागत ं त े मन
े ू ं िवा स ैवोपिशिता।
े भवन
वायन दमया वचः साध ु िनबोध पषषभ॥
ु ३-७२-६॥
े
तना रथिनघषो नलवे महानभत॥ ू ् ३-७१-३२॥ ू ं िकमथिमह
कदा वै िता यय चागताः।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 39 – www.sanskritweb.de
ु
ू यथााय ं वैदभ ोतिमित॥
त ं िह ३-७२-७॥ ु
न चाः पषः किलं वि
े यशििन।
बाक उवाच। ू रित लोके ऽिपो महीपितः॥३-७२-१५॥
गढ
ु यवरो
तः ं राा कौसने यशिना। आैव िह नलं वि े या चा तदनरा।
ितीयो दमया वै ोभत ू इित भािमिन॥३-७२-८॥ न िह वै तािन िलािन नलं शसि
ं किहिचत॥् ३-७२-१६॥
ा ु त ं ितो राजा शतयोजनयाियिभः। े
किशवाच।ु
हय ैवातजवै ु ैरहम च सारिथः॥३-७२-९॥
म यो ऽसावयोां थम ं गतवााणदा।
े
किशवाच। ु ु पनः॥
इमािन नारीवाािन कथयानः पनः ु ३-७२-१७॥
अथ यो ऽसौ तृतीयो वः स कतः ु क वा पनः। ु न ु ं िकतव िछा वाध ितो मम।
ं च क कथ ं चदे ं िय कम समािहतम॥् ३-७२-१०॥ उ ु ु ं ियां िय॥३-७२-१८॥
ृ िविपन े सामनरा
बाक उवाच। सा वै यथा समािदा ता े तीिणी।
ु
पयोक ू वाय
वै सतो ु
इित िवतः। दमाना िदवारा ं वाधनािभसवृ
ं ता॥३-७२-१९॥
स नले िवत ु
ु े भे भािरमपितः॥ ३-७२-११॥ ता दाः सतत ं तने ःखने पािथव।
अहमकशलः ु ु
ू े च सिनितः।
सद ु वै वीर ितवा ं य च॥३-७२-२०॥
सादं क
ऋतपणन ्
ु सार े भोजन े च वृतः यम॥३-७२-१२॥ ताियमाान ं वीिह महामत।े
े ु
किशवाच। ु
तदवे वा ं वैदभ ोतिमिनिता॥३-७२-२१॥
अथ जानाित वायः न ु राजा नलो गतः। एताु ितवच द ं या िकल।
ं
कथिचिय वैतने किथत ं ा ु बाक॥३-७२-१३॥ ु तनो
यरा ु ु
वैदभ ोतिमित॥ ३-७२-२२॥
बाक उवाच। बृहद उवाच।
ु िनि नलाशभकमणः।
इहैव पौ ु एवमु े
किशा ु
नल कनन।
गततो यथाकाम ं न ैष जानाित न ैषधम॥् ३-७२-१४॥ ु ू च लोचन॥
दय ं िथत ं चासीदपण े ३-७२-२३॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 40 – www.sanskritweb.de
ृ
स िनगानो ःख ं दमानो महीपितः। ं े
त सचमान ं
सल ् ३-७३-३॥
ं त े िवचितम॥
े
ं
बासिदधया ु े े
वाचा पनरवदमवीत॥ ् ३-७२-२४॥ न चा ितबने दयो
े ऽिरिप भािमिन।
वैषमिप साां ु
गोपायि कलियः। याचते न जलं दय
े ं सगरमाणया॥३-७३-४॥
आानमाना सो िजतगा न सशयः॥ ं ३-७२-२५॥ एतव समी ं चिरत ं म े िनवदय।
े
ु
रिहता भतृि भवै न ि कदाचन। े
यादिप पयथााय े ं या मम॥३-७३-५॥
ं
ाणाािरकवचा धारयीह सियः॥३-७२-२६॥ ु सा जगामाथाश ु किशनी।
दमय ैवमा े
ाणयाां पिरोः
े शकनु ैतवाससः।
ु
िनशा च हय िलािन पनरागमत॥ ् ३-७३-६॥
आिधिभदमान ु
यामा न ोमहित॥ ३-७२-२७॥ सा तव यथावृ ं दमय ै वदयत।े ्
सतासता
ृ ृ वािप पित ं ा तथागतम।् ु ् ३-७३-७॥
िनिम ं यदा ं बाके िदमानषम॥
ु ं सना ुतम॥्३-७२-२८॥
रा ं िया हीन ं िधत े ु
किशवाच।
ु
एव ं वाणा ं नलः परमःिखतः। ु ु
ढं शपचारो ु िचत।्
ऽसौ न मया मानषः
न बामशकोढंु रोद च भारत॥३-७२-२९॥ पवः ु वािप दमयि तथािवधः॥३-७३-८॥
ू तो
े
ततः सा किशनी े
गा दमय ै वदयत।् ं ं नासौ िवनमत े िचत।्
मासा सचार
तव किथत ं च ैव िवकारं च ैव त तम॥् ३-७२-३०॥ त ं त ु ा यथासमपित
ु यथासखम। ु ्
बृहद उवाच। सकटं े ऽ समहिु वरं जायत े ऽिधकम॥् ३-७३-९॥
दमयी त ु ता ु भृश ं शोकपरायणा। ऋतपण ु चाथाय भोजनीयमनकशः।
े
शमाना नलं त ं वै किशनीिमदमवीत॥
े ् ३-७३-१॥ े ं त राा च मास
िषत ु पाशवम॥् ३-७३-१०॥
ं ं सब
े
ग किशिन भय ु बाक।
ू ं परीां क े ु
त ालनाथाय कोपकितः।
ु
आवाणा समीपा चिरता लय॥३-७३-२॥ े े
स तनावितः ु
कः ू एवाभवदा॥३-७३-११॥
पण
ं ु कारण ं त भािमिन।
यदा च िकिचया ततः ालन ं कृ ा समिधि बाकः।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 41 – www.sanskritweb.de
ु ं समादाय आिवैन ं समादधत॥् ३-७३-१२॥
तृणमि े
दमय ै ततः ादािशनी ु
कनन॥ ३-७३-२१॥
अथ िलत सहसा हवाहनः। सोिचता नलिस मासं ु
बशः परा।
तदततम
ु ं ा िविताहिमहागता॥३-७३-१३॥ ाय मा नलं सदू ं ाोशशःिखता॥
ृ ३-७३-२२॥
अ तिमहदाय ु लित ं मया। वै ं च परं गा ा च मख ु ं ततः।
यदिमिप सृं य न ैव दसौ शभ॥ ु े ३-७३-१४॥ िमथनु ं षयामास
े े
किशा सह भारत॥३-७३-२३॥
छने चोदकं त वहाविजत ं तम। ु ् े ं सह ाा समिभाय बाकः।
इसना
ु
अतीव चामहदाय वहम॥् ३-७३-१५॥ ु ततो राजा पिरामानयत॥् ३-७३-२४॥
अिभ
ु ु
य पायपादाय हाां ममृद े शन ैः। बाक ु समासा सतौ
ु सरसतोपमौ।
ु ु
ु
मृमानािन पािणां तने पािण ताथ॥३-७३-१६॥ भृश ं ःखपरीताा सरं दोद ह॥३-७३-२५॥
भय ु
ू एव सगीिन िषतािन भवि च।
न ैषधो दशिया त ु िवकारमसकृ दा।
एतातकािन
ु ाहं तमागता॥
ु ३-७३-१७॥ उ ु किशनीिमदमवीत॥
ृ सहसा पौ े ् ३-७३-२६॥
बृहद उवाच। ु
इदं ससश ु
ं भे िमथनु ं मम पयोः।
दमयी त ु ता ु
ु पयोक े
चितम। ् ु ृ
ततो ैव सहसा बामवानहम॥ ् ३-७३-२७॥
े ू
अमत नलं ा ं कमचािभसिचतम॥् ३-७३-१८॥ बशः सपतं ां जनः शत
े दोषतः।
सा शमाना भतार ं नलं बाकिपणम।् वय ं च दशाितथयो
े ग भे नमो ऽ ु त॥
े ३-७३-२८॥
े
किशन ु
या वाचा दती पनरवीत॥ ् ३-७३-१९॥ बृहद उवाच।
ु म बाकोपसृ
पनग ं तम।् सव िवकारं ा त ु पयोक
ु धीमतः।
महानसात ं मासं ं समादायिै ह भािमिन॥३-७३-२०॥ े
आग किशनी ि ं दमय ै वदयत॥
े ् ३-७४-१॥
सा गा बाके े तासमपकृ
ं च। ू षयामास
दमयी ततो भयः े े
किशनीम।्
ु े िरता तण ं ियकािरणी।
अमव ु ु
मातःु सकाश ं ःखाता नलशासमका॥ ३-७४-२॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 42 – www.sanskritweb.de
परीितो म े बशो बाको नलशया। ृ
अौ पािणगहीता ं च हसाना
ं ं वचन े िताम।्
प े म े सशयकः
ं े यिमािम विदतम॥ े ु ् ३-७४-३॥ भिरामीित स ं च ित ु ततम॥् ३-७४-१३॥
े
स वा वयता ु ु
ं मातमा वानातमहिस। दमया वा ु ु सवमतदिरदम।
े ं
ं ् ३-७४-४॥
िविदत ं वाथ वाात ं िपतमु सिवधीयताम॥ शोकज ं वािर नाामसख
े ु ं ाव॥३-७४-१४॥
े भीममवीत।्
ु त ु वैदा सा दवी
एवमा अतीव कृ ताराां रााां जलं त ु तत।्
ु
िहतमिभायमजाना ३-७४-५॥
पािथवः॥ पिरवलो ा शोकात इदमवीत॥् ३-७४-१५॥
सा वै िपानाताु
माा च भरतषभ। मम रा ं न ं याहं ततवायम।
ृ ्
नलं वशयामास
े य ताः ितयः॥३-७४-६॥ किलना तत ृ ं भी य ामहमजम॥् ३-७४-१६॥
त ं त ु ा तथाय ु ं दमयी नलं तदा। या त ु धमभृ
े े शापनािभहतः
े ु
परा।
तीशोकसमािवा बभवू वरविणनी॥
३-७४-७॥ वनया ःिखतया शोचा मां िववाससम॥् ३-७४-१७॥
ततः काषायवसना जिटला मलपिनी। स मरीरे ापामानो ऽवसिलः।
दमयी महाराज बाकं वामवीत॥् ३-७४-८॥ ापदधः सतत ं सो ऽािवव समािहतः॥३-७४-१८॥
ू
पवया किमो नाम बाक।
मम च वसायने तपसा च ैव िनिजतः।
ु ु ृ िविपन े गतो यः पषः
साम ु ियम॥्३-७४-९॥ ु े ३-७४-१९॥
ःखाने चानने भिवत ं िह नौ शभ॥
अनागस ं ियां भाया िवजन े ममोिहताम।् िवम ु मां गतः पापः स ततो ऽहिमहागतः।
अपहाय त ु को गयोकमृ
े ु त े नलम॥् ३-७४-१०॥ ु
दथ िवपलोिण न िह म े ऽयोजनम॥् ३-७४-२०॥
िकं न ु त मया कायमपरा
ं महीपतः।े कथ ं न ु नारी भतारमनरमनतम।
ु ु ्
यो माम ु ृ िविपन े गतवािया ताम॥् ३-७४-११॥ उृ वरयदे ं यथा ं भी किहिचत॥् ३-७४-२१॥
े
साावानपाहाय ु
वृतो यः स मया परा। तारि पृिथव कृ ां नृपितशासनात।्
ु ं सािभकामा ं पिण
अनता ु वाथम॥् ३-७४-१२॥ भ ैमी िकल भतार ं ितीय ं वरियित॥३-७४-२२॥
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 43 – www.sanskritweb.de
ु
ैरवृा यथाकाममनपिमवानः। ु ु म े ाणािद पाप ं चराहम॥् ३-७५-८॥
स िवमत
ु ैव च ैव ं िरतो भािरपितः॥३-७४-२३॥ ू
चमाः सवभतानामरित सािवत।्
दमयी त ु ता े
ु नल पिरदिवतम।् स िवमत ु ु म े ाणािद पाप ं चराहम॥् ३-७५-९॥
ािलवपमाना च भीता वचनमवीत॥् ३-७४-२४॥ एत े दवायः
े कृ ं ैलो ं धारयि वै।
दमयवाच। ु िववु ु यथासमते े वा ज ु माम॥् ३-७५-१०॥
ु ्
काण पापने पिरशितम।
न मामहिस एवम ु
ु े ततो वायरिरादभा षत।
े ु ृ वृत ं िनषधािधप॥३-७५-१॥
मया िह दवान न ैषा कृ तवती पाप ं नल स ं वीिम त॥
े ३-७५-११॥
तवािभगमनाथ त ु सवतो
ाणा गताः। राजीलिनिधः ीतो दमया सरितः। ु
वाािन मम गाथािभगायमाना िदशो दश॥३-७५-२॥ सािणो रिणाा वय ं ीिरवरान॥् ३-७५-१२॥
ततां ाणो िवाणादो नाम पािथव।
ु ऽनया।
उपायो िविहताय ं दथमतलो
ु े े ३-७५-३॥
अगोसलायामृतपणिनवशन॥ े
न काा ु
शत ं गा त े ऽः पमािनह॥३-७५-१३॥
तने वा े त े सितवा े तथात।े उपपा या भमै ी ं च भ ैा महीपत।े
उपायो ऽय ं मया ो न ैषधानयन े तव॥३-७५-४॥ ना शा या काया सगं ३-७५-१४॥
सह भायया॥
ामृत े न िह लोके ऽ एकाा पृिथवीपत।े ु वायौ त ु पवृ
तथा वित ु िः पपात ह।
समथ योजनशत ं गम ु ैनरािधप॥
३-७५-५॥ े
दवभयो े च पवनः िशवः॥३-७५-१५॥
नववौ
तथा चमौे महीपाल भज े ऽहं चरणौ तव। तदततमु ं ा नलो राजाथ भारत।
यथा नासत ृ ं िकं िचनसािप चराहम॥् ३-७५-६॥ ं
दमयां िवशां तां पाकषदिरदमः॥ ३-७५-१६॥
ू
अय ं चरित लोके ऽितसाी सदागितः। ु
ततमरजः ावृणोसधािधपः।
एष मतु ु म े ाणािद पाप ं चराहम॥् ३-७५-७॥ स े े वपःु कम॥् ३-७५-१७॥
ं ृ नागराजान ं ततो लभ
ं ु परण
तथा चरित ितमाशः ु ं सदा।
े भवन िपण ं त ु भतार ं ा भीमसता
ु तदा।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 44 – www.sanskritweb.de
ु
ाोश ैरािल पयोकमिनिता॥ ३-७५-१८॥ ु
अथ तां िषतो राि ं नलो राजा लकृ
ं तः।
ु
भ ैमीमिप नलो राजा ाजमानो यथा परा। ु
वैदा सिहतः का ं ददश वसधािधपम॥् ३-७६-१॥
ु चािप यथावनत॥३-७५-१९॥
सज े सतौ ततो ऽिभवादयामास यतः शरु ं नलः।
ु
ततः ोरिस िव वं त शभानना। तान ु दमयी च वव े िपतरं शभा॥
ु ३-७६-२॥
परीता तने ःखने िनशासायतणा॥
े ३-७५-२०॥ ु
त ं भीमः ितजाह पवरया ु
मदा।
ु
तथ ैव मलिदधाी पिर शिचिता। ू
यथाह पजिया त ु समाासयत भः।
ु
ु ं पषा
सिचर ु ु
ं तौ सापिरता॥
ु ३-७५-२१॥ नलने सिहतां त दमय पितताम॥्३-७६-३॥
ततः सव यथावृ ं दमया नल च। ं नलो राजा ितग
तामहणा ृ यथािविध।
भीमायाकथयीा वैदा जननी नृप॥३-७५-२२॥ पिरचया कां त ै यथाववदयत॥
े ् ३-७६-४॥
ततो ऽवीहाराजः कृ तशौचमहं नलम।् ु
ततो बभवू नगरे समहाषिननः।
ु
दमया सहोपते ं का ं ा सखोिषतम॥ ् ३-७५-२३॥ जन सं नलं ा तथागतम॥् ३-७६-५॥
ु
ततौ सिहतौ राि ं कथयौ परातनम। ् अशोभय नगरं पताकाजमािलनम।्
ू ु ु
वन े िवचिरत ं सवमषतमिदतौ नृप॥३-७५-२४॥ िससमृ ु
ं पाा राजमागाः कृ तादा॥३-७६-६॥
स चतथु ततो वष सग
ं
सह भायया। ु
ािर ािर च पौराणां पभः कितः।
सवकामै ु
ः सिसाथ ु ् ३-७५-२५॥
लवारमां मदम॥
अिचतािन च सवािण दवतायतनािन
े च॥३-७६-७॥
दमयिप भतारमवाााियता भृशम।् ु
ऋतपण ु
ऽिप शाव बाकिन ं नलम।्
ं
अधसजातसव ंु
े तोय ं ा वसधरा॥ ३-७५-२६॥ दमया समाय ु ं जष े च नरािधपः॥३-७६-८॥
स ैव ं सम े पनीतती। शारा हषिववृ सा। तमाना नलो राजा मयामास पािथवम। ्
रराज भ ैमी समवाकामा। शीताशनां ु राििरवोिदतन॥
े ३-७५-२७॥ े िु भबिसमतः॥
स च त ं मयामास हत ु ं ३-७६-९॥
बृहद उवाच। ृ महीपालो न ैषध ं िवयाितः।
स सतो
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 45 – www.sanskritweb.de
िदा समतो
े दारैः ैभवािननत॥ ३-७६-१०॥ ु
नगरे किडन ् ३-७६-१९॥
े कालं नाितदीघिमवावसत॥
कि ु नापराध ं त े कृ तवानि न ैषध। बृहद उवाच।
अातवास ं वसतो महृ े िनषधािधप॥३-७६-११॥ स मासमु कौये भीममाम न ैषधः।
ु ू यबािन
यिद वा बिपवािण ु कािनिचत।् ु
परादपरीवारो जगाम िनषधाित॥३-७७-१॥
ु
मया कृ ताकायािण तािन म े महिस॥३-७६-१२॥ रथने ैकन ु े दििभः पिरषोडशैः।
े शण
नल उवाच। पाशिहय ै ैव षत ै पदाितिभः॥३-७७-२॥
न म े ऽपराध ं कृ तवा
ं ं मिप पािथव। स कयिव मह रमाणो महीपितः।
कृ त े ऽिप च न म े कोपः ं िह मया तव॥३-७६-१३॥ े ं
िववशाितसररस ैव महामनाः॥३-७७-३॥
पवू िस सखा म े ऽिस सबी
ं च नरािधप। ु
ततः परमासा े ु नलः।
वीरसनसतो
अत ऊ त ु भय ु
ू ं ीितमाहतमहिस॥ ३-७६-१४॥ ् ३-७७-४॥
ु िव ं मयािजतम॥
उवाच दीाव पनब
सवकामै ु
ः सिविहतः ु ु
सखमिषतिय। दमयी च याया वस ु समिजतम। ्
न तथा गहृ े राजथा तव गहृ े सदा॥३-७६-१५॥ ं
एष वै मम सासव रा ं त ु पर॥
ु ३-७७-५॥
इदं च ैव हयान ं दीय ं मिय ितित। ु वतता
पनः ं तिमित
ू म े िनिता मितः।
ु
तपाकतिमािम मस े यिद पािथव॥ ३-७६-१६॥ एकपाणने भं त े ाणयो पणावह॥ े ३-७७-६॥
बृहद उवाच। िजा परमा रा ं वा यिद वा वस।ु
ु ददौ िवामृतपणाय
एवमा ु न ैषधः। ु
ितपाणः दातः परं िह धनमत॥ े ३-७७-७॥
स च तां ितजाह िविधने कमणा॥ ३-७६-१७॥ ु ू ं वतताम।
े िस ततू ं यत
न चा ्
ततो गृादय ं तदा भािरनृप ः। े
ैरथना ु वै शािव वा मम वा नृप॥३-७७-८॥
ू ु
सतममपादाय ु े िह॥३-७६-१८॥
ययौ परमव ं
वशभोिमद ं यथा तथा।
ं रा ं मािगत
ु ितगत े नलो राजा िवशां पत।े
ऋतपण ु े वृानािमित शासनम॥् ३-७७-९॥
यने तनापायन
े
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 46 – www.sanskritweb.de
योरकतरे ु ियताम पर।
े बिः ु ु ं राजा हसिदमवीत।्
िजा च पर
े
कै तवनावा ं वा यु े वा नतां धनः॥
ु ३-७७-१०॥ ं राम ं हतकटकम॥् ३-७७-१९॥
मम सविमद
ु
न ैषधने ैवम ु परः
ु हसिव। वैदभ न या शा राजापसद वीितम। ु ्
ु
वमाजय ं मा ाह पृिथवीपितम॥् ३-७७-११॥ ता ं सपरीवारो मढू दासमागतः॥३-७७-२०॥
िदा यािजत ं िव ं ितपाणाय न ैषध। न तया कृ त ं कम यनाह ु
परा।
े ं िनिजतः
िदा च ृ त ं कम दमयाः य ं गतम।् किलना तत ृ ं कम ं त ु मढू न बस।
ु े
िदा च ियस े राजदारो ऽिरिनबहण॥ ३-७७-१२॥ नाहं परकृ त ं दोष ं ाधा े कथचन॥ ं ३-७७-२१॥
े े वैदभ िजतने समलकृ
धननानन ं ता। यथासख ु ं ं जीव ाणानजािम ु ृ त।े
ु
मामपाित ं िदिव शिमवाराः॥३-७७-१३॥ ं
तथ ैव च मम ीितिय वीर न सशयः॥ ३-७७-२२॥
िनशो िह रािम ां तीािम च न ैषध। सौा ं च ैव म े ो न कदािचहाित।
दवन ु
े े च मम ीितन भवसणैः॥३-७७-१४॥ ु ं िह म े ाता सजीव
पर ं शत ं समाः॥३-७७-२३॥
िजा वरारोहां दमयीमिनिताम।् एव ं नलः सािया ातरं सिवमः।
कृ तकृ ो भिवािम सा िह म े िनशो िद॥३-७७-१५॥ परु ं षयामास
े पिर पनःु पनः॥
ु ३-७७-२४॥
ाु त ु त ता वाचो बबलािपनः। ु
साितो न ैषधने ैव ं परः ु
वाच तम।्
इयषे स िशरछ े ं ु खन ु
े किपतो नलः॥३-७७-१६॥ ु
पयोकं तदा राजिभवा कृ तािलः॥३-७७-२५॥
य ं ु रोषताामवाच ु ततो नृपः। ु तवाा जीव वषायत
कीितर ु ं सखी।
ु
पणावः िकं ाहरस े िजा वै ाहिरिस॥३-७७-१७॥ ३-७७-२६॥
यो म े िवतरिस ाणानिधान ं च पािथव॥
ततः ावतत त ु
ू ं पर नल च। स तथा सतो ृ राा मासम ु तदा नृपः।
एकपाणने भं त े नलन
े स परािजतः। ययौ परु ं ः परः
ु जनावृतः॥३-७७-२७॥
सरकोशिनचयः ाणने पिणतो ऽिप च॥३-७७-१८॥ े
महा सनया राजिनीत ैः पिरचारकै ः।
नलोपाानम -् Nalopākhyānam as "Sanskrit 2003" typesetting specimen – page 47 – www.sanskritweb.de
ाजमान इवािदो वपषाु पषषभ॥
ु ३-७७-२८॥ े
ापयदमयाा भीमो भीमपरामः॥३-७८-२॥
ा परु ं राजा िववमनामयम।् आगतायां त ु वैदा सपाया
ु ं नलो नृपः।
े परु ं ीमानथमपशोिभतम।
िववश ु ्
वतयामास ु
मिदतो े
दवरािडव नन॥ े ३-७८-३॥
िवय सायामास पौरा ं िनषधािधपः॥३-७७-२९॥ ू े ऽथ राजस।ु
तथा काशतां यातो जीप
बृहद उवाच। ु े चावसा े ा महायशाः॥३-७८-४॥
पनः
शा े त ु परु े े सवृ
ं े महोव।े िै विधवादिणै
ईज े च िविवध ैय ः।
महा सनयाे ु
राजा दमयीमपानयत॥ ् ३-७८-१॥ तथा मिप राजे ससस ु े ऽिचरात॥् ३-७८-४॥
दमयीमिप िपता स
ृ परवीरहा। (Text was typeset in 16 pt. Sanskrit 2003 on 24 pt. body)