Congkak adalah salah satu permainan tradisional Melayu yang menggunakan

papan kayu berlubang atau lubang di atas tanah dan buahnya daripada biji congkak,
biji getah, biji guli dan lain-lain. Di utara semenanjung ianya dipanggil juga Jongkok.

Permainan ini telah wujud sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka lagi, tetapi
tidak pasti asalnya, samada pengaruh luar telah datang bersama pedagang atau
sememangnya telah dicipta oleh orang Melayu ketika itu.

Permainan congkak ini akan dia main oleh dua orang peserta. Biasanya
permainan congkak ini dimain oleh kaum wanita lingkungan umur 10-35 tahun. Ada
sesetengah orang lelaki yang suka bermain congkak, tetapi ia sebagai aktiviti
tambahan untuk menghilangkan kebosanan.

Peralatan yang digunakan untuk bermain congkak biasanya diperbuat

daripada batang pokok kayu besar yang diukir seperti perahu. Di sebelah hujungnya
diukir bentuk kepala pelbagai haiwan seperti burung manakala dibahagian badan
papan diukir dengan pelbagai ukiran Melayu. Lubang sebesar 9sm. garis pusat dan
7sm. dalam ditebuk atas permukaan papan tersebut. Sekiranya permainan congkak
di tanah, lubang digali dan kemudian diletak tempurung kelapa supaya tangan tidak
kotor terkena tanah.

Lubang-lubang congkak dibuat dalam dua barisan selari antara satu sama
lain yang disebut kampung. Pada penghujung kampung terdapat sebuah lubang
besar dan dalam dinamakan rumah. Jumlah kampung yang biasa terdapat pada
papan congkak ialah lima, tujuh atau sembilan sebaris. Kampung-kampung ini
diisikan dengan buah congkak sama banyak.

Contoh papan congkak

Dua orang pemain duduk berhadapan menghadap papan congkak, dimulakan

dengan kedua-dua pemain serentak mencapai buah di kampung masing-masing dan
memasukkan buah satu demi satu di dalam lubang kampung dengan pergerakan
dari kanan ke kiri hingga ke rumah dan kampung lawan.

Gerakan diteruskan hingga buah yang terakhir pada tangan dimasukkan

dalam kampung kosong di kawasan sendiri atau lawan dan pemain hendaklah
berhenti, sekiranya buah itu jatuh atau mati di kampung sendiri. Pemain itu boleh
menembak kampung lawan yang setentang dengan kampungnya iaitu mengaut
kesemua buah (jika ada) di dalam kampung tersebut.

Pihak lawan mengambil giliran meneruskan permainan hingga buahnya mati.

Sekiranya buah terakhir jatuh di dalam rumah sendiri, pemain boleh meneruskan
permainan dengan mengambil buah yang masih banyak di mana-mana kampung
sendiri. Sekiranya buah terakhir jatuh di kampung kosong pihak lawan, maka
permainan itu mati di situ sahaja dan pihak lawan boleh memulakan permainan
seterusnya hingga mati.
 Setelah tamat pusingan pertama, setiap pemain mengisi semula kampung
dengan buah congkak dan jika ada kampung yang tidak cukup buah, ia dianggap
terbakar. Kampung ini tidak boleh diisi apabila bermain pada pusingan yang kedua,
ketiga dan seterusnya hingga pihak lawan mengaku kalah.

permainan congkak yang popular di kalangan kaum wanita

1. Dua orang pemain duduk berhadapan menghadap papan congkak, dimulakan
dengan kedua-dua pemain serentak mencapai buah di kampung masing-
masing dan memasukkan buah satu demi satu di dalam lubang kampung
dengan pergerakan dari kanan ke kiri hingga ke rumah dan kampung lawan.

2. Gerakan diteruskan hingga buah yang terakhir pada tangan dimasukkan

dalam kampung kosong di kawasan sendiri atau lawan dan pemain
hendaklah berhenti, sekiranya buah itu jatuh atau mati di kampung sendiri.
Pemain itu boleh menembak kampung lawan yang setentang dengan
kampungnya iaitu mengaut kesemua buah (jika ada) di dalam kampung
tersebut, hanya selepas membuat satu pusingan.

3. Pihak lawan mengambil giliran meneruskan permainan hingga buahnya mati.

Sekiranya buah terakhir jatuh di dalam rumah sendiri, pemain boleh
meneruskan permainan dengan mengambil buah yang masih banyak di
mana-mana kampung sendiri. Sekiranya buah terakhir jatuh di kampung
kosong pihak lawan, maka permainan itu mati di situ sahaja dan pihak lawan
boleh memulakan permainan seterusnya hingga mati.

4. Sekiranya tidak terdapat sebarang buah di kampung pemain sungguhpun

giliran berada dipihaknya, maka giliran untuk menggerakkan buah akan
berpindah kepada pihak lawan.

5. Setelah tamat pusingan pertama, setiap pemain mengisi semula kampung

dengan buah congkak dan jika ada kampung yang tidak cukup buah, ia
dianggap terbakar. Kampung ini tidak boleh diisi apabila bermain pada
pusingan yang kedua, ketiga dan seterusnya hingga pihak lawan mengaku
kalah.

permainan tradisional orang melayu (congkak)