‘Ó\T>∑T yÓ’C≤„ìø£ yÓ’‘ê[≈£î\T

ø£fi\¯ ˝À>±˙, J$‘·+˝À>±˙ yêdü$Ô ø£‘≈· î£ sêe\dæq+‘· >ös¡eÁ|ü<yä TÓ qÆ ôVA<ë e∫Ãq≥T¢ ø£ì|æ+#·<Tä ` nì ll
d”«j·T #·]Á‘· ªnq+‘·+μ˝À n_ÛÁbÕj·T|ü&É‘ê&ÉT. eT], |ü∫à yêdüÔ$ø£‘·qT $e]+#˚ XÊÁdüÔ $C≤„Hê\≈£L, $C≤„q y˚‘·Ô\≈£L
ÁbÕ#·Ts¡´+ ñ+<ë? es¡eÔ ÷q düe÷»+˝À ø£fi\¯ T, kÕVæ≤‘·´+, Hê≥ø£+, $C≤„q XÊÁdü+Ô e+{Ï s¡+>±\˝À m+‘√ ù|s¡T ‘Ó#T· Ã≈£îqï
yês¡T ≈£L&Ü j·TTe‘·sêìøÏ Ä<äsÙ¡ eT÷s¡T\Ô T>± >√#·]+#·&+É ˝Ò<ìä Á|üU≤´‘· XÊÁdüyÔ ‘ ˚ Ô· &Üø£sº Y dæ.mHé.ÄsY.sêe⁄ 2006 qe+ãs¡T
ªVæ≤+<ä÷μ˝À sêdæq yê´dü+˝À n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶsT¡ . eTìwæøÏ H˚sT¡ >± <√Vü≤<ä|&ü B˚ , nqTì‘·´+ ‘√&ÉŒ&˚B ` XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£s+¡ >∑+.
Äs√>∑´+, ÄVü‰s¡+, ‘·j÷· Ø, sêyêD≤, düe÷#ês¡+ #˚sy¡ j ˚ T· &É+, $H√<ä+ ` e+{Ï s¡+>±\˝À >∑‘· e+<˚fi˝¢̄ À e∫Ãq Á|ü>‹ ∑
m+‘√ y˚s¡T>± #Ó|üŒqø£ÿs¡˝Ò<äT. ø±˙, XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ s¡+>±\+fÒ n+‘· Äø£s¡¸D dü>∑≥T eTìwæøÏ ñ+&É&É+ ˝Ò<äT. H˚&ÉT
◊.{Ï., ø£+|üP´≥sY ñ<√´>±\ |ü≥¢ yÓ÷E πøe\+ <ëì e\¢ e#˚à &ÉãT“\T ø=s¡πø! n+<π̊ø |ü~eT+~ uÛ≤s¡rj·T XÊÁdüÔy˚‘·Ô\
ù|s¡T¢ ù|s√ÿeT+fÒ m+‘·eT+~ #Ó|üŒ>∑\s¡T? n<˚ ‘Ó\T>∑T XÊÁdüÔy˚‘·Ô\+fÒ eTØ ø£wüº+ ø£<ë! ø±˙ ` yêdüÔe+ #Ó|ü⁄Œø√e&ÜìøÏ
Çã“+~>± ñ+≥T+~!
#·]Á‘·ø+£ <äì neTs¡Ms¡T\ì Ä+Á<ÛÁä |üuÑÛ yês¡ |üÁ‹ø£˝À eT÷&ÉT <äXÊu≤›\ ÁøÏ‘+· #ê˝≤eT+~ì |ü]#·jT· + #˚XÊs¡T.
n<˚ Ø‹˝À #·]Á‘·˝À #Ó~]b˛sTTq XÊÁdüyÔ ‘ ˚ \Ô· ì #Ó|⁄ü Œø√<ä>Z∑ eTVü≤˙j·TT\T #ê˝≤ eT+~ ñHêïs¡T. ø±˙, n≥Te+{Ï Á|üjT· ‘·ïy˚T
»s¡>&∑ +É ˝Ò<Tä . ªeÁ»uÛ≤s¡‹μ˝À XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£s+¡ >∑+˝À sêDÏ+∫q ôd’H‡é eTVü≤˙j·TT\T >∑T]+∫ #˚sá &É+ eTVü≤<ëq+<äøs£ y¡ TÓ qÆ
n+X¯+. ìC≤ìøÏ dæ<ä∆+>± düe÷#ês¡+ \uÛÑ´+ ø±e&É+ ˝Ò<äT. 1993˝À ªôd’Hé‡ ]b˛s¡ºsYμ e÷dü|üÁ‹ø£ ªnHédü+>¥ yÓTHé Ä|òt ôd’Hé‡μ
nH˚ o]¸ø£˝À eTs¡T>∑T|ü&çq eTVü‰XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T |üHÓï+&ÉT eT+~ì |ü]#·j·T+ #˚dæ+~. n+<äT˝À ˇø£s¡T j·T˝≤¢Á|ü>∑&É düTu≤“sêe⁄,
eTs=ø£s¡T ø√˝≤#·\ d”‘êsêeTj·T´. j·T˝≤¢Á|ü>∑&É f…Á{≤ôd’øÏ¢Hé s¡÷bı+~+∫q ;ÛeTesêìøÏ #Ó+~q XÊÁdüÔy˚‘·Ô. 1895 »qe]
12q »ìà+∫q düTu≤“sêe⁄ nqï ªÁdü÷Œμ nH˚ yê´~Û‘√ eTs¡D+Ï #·&+É ‘√ yÓ<’ ´ä +|ü≥¢ Äø£]+¸ #·ã&ç >=|üŒ Ä$wüÿs¡D\T
#˚XÊs¡T. ø√˝≤#·\ d”‘êsêeTj·T´ ª¬øyÓT{≤\Jμ nH˚ s¡kÕj·Tq XÊÁdüÔ $uÛ≤>±ìøÏ Ä<äT´&ÉT, j·T+Á‘ê\˝À ø£+<Óq\≈£î ñ+&˚
ÁbÕ<Ûëq´+ >∑T]+∫ XÊÁdüÔ |üs+¡ >± $e]+∫q y˚T<Ûë$. @≥T≈£L] ã\sêeTeT÷]Ô >±] ªÄ+Á<ÛTä \ dü+øÏ|å Ôü #·]Á‘·μqT ø√˝≤#·\
s¡cÕ´uÛ≤wü˝ÀøÏ nqTe~+∫q kÕVæ≤ry˚‘Ô· ≈£L&Ü! Äj·Tq $»j·Tyê&É düMT|ü+˝Àì ñj·T÷´s¡T˝À 1899 p˝…’ 15q »ìà+#ês¡T.
‹s¡TeT\ sêeT#·+Á<ä d”«j·T #·]Á‘· ªVü≤+|æ qT+∫ Vü≤s¡bÕŒ <ëø±μ #·~$‘˚ j·T˝≤¢Á|ü>∑&É düTu≤“sêe⁄ Á|ükÕúeq— ll
ªnq+‘·sμ #·~$‘˚ ø√˝≤#·\ d”‘êsêeTj·T´ Á|ükÕÔeq ñ+≥T+~. nsTTHê ≈£L&Ü yês¡T eTs¡T>∑Tq |ü&çb˛j˚T |ü]dæú‹
<ë|ü⁄]+∫+~. 1993˝À ªôd’Hé‡ ]b˛s¡ºsYμ <ÛësêyêVæ≤ø£˝À á Ç<ä›] >∑T]+∫ sêdæq mdt.|æ.¬ø.>∑T|üÔ >±s¡T ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T yês¡T
ø±e&É+ $X‚wü+. Äj·TH˚ j·T˝≤¢Á|ü>∑&É MT<ä J$‘·#·]Á‘· yÓ\Te]+#ês¡T. ª‘Ó\T>∑T XÊÁdüÔy˚‘·Ô ì|òüT+≥Te⁄μ ˇø£{Ï sêyê*‡q
nedüs+¡ m+‘ÓH’ ê ñ+~.
2002˝À ªãj·÷Á>∑|øæò ˝£ Ÿ &çøq£̧ Ø Ä|òt Ç+&çjT· Hé ôd’+{ÏdTü ‡º μ nH˚ 1600 ù|J\ ì|òTü +≥Te⁄ yÓ\Te&ç+~. Ç+<äT˝À
2000 ô|’ã&ç XÊÁdüyÔ ‘ ˚ \Ô· $esê\THêïsTT. XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ $wüj÷· \T |ü]o*+∫q|ü⁄&ÉT yê] |ü]XÀ<ÛHä ê $esê\T+{≤sTT
ø±˙ yês¡T mø£ÿ&É |ü⁄{≤ºsT¡ , yê] J$‘· H˚|<ü ´ä∏ + @$T{Ï, yê]˝À eTq≈£î \uÛ´Ñ eTj˚T´ dü÷Œ¤]øÔ s£ y¡ TÓ qÆ n+XÊ\T @$T{Ï? ` nì
‘Ó*ùd neø±X¯+ ñ+&É<Tä . H˚qT 1980`μ83˝À dü‘´· kÕsTT ø£fi≤XÊ\˝À #·~y˚ düeTj·T+˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ôd’H‡é nø±&ÉMT
Á|ü#T· ]+∫q dæ.$.sêeTHé J$‘· #·]Á‘· #·~y˚ neø±X¯+ ø£*–+~. &Üø£sº Y dü÷] uÛ>Ñ e∑ +‘·+ Ä+>∑+¢ ˝À sêdæq e+<äù|J\˝À|ü⁄
|ü⁄düøÔ +£ n~. ìC≤ìøÏ ôd’H‡é , kÕVæ≤‘·´+ s¬ +&É÷ ‘Ó*dæq yês¡T sTT˝≤ dü+øÏ|å Ôü J$‘· #·]Á‘·\T yÓ\Te]ùdÔ m+‘√ Á|üj÷Ó »qø£s+¡ .
yêsêÔ |üÁ‹ø£˝Ò #·<eä &É+ ˝Ò<Tä , sTT$ mes¡T #·<Tä e⁄‘ês¡ì uÛ≤$+#·e\dæq nedüs+¡ ˝Ò<Tä . Á>∑+<∏dä +Ôü #˚d,æ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
‘ÓùdÔ H˚&TÉ ø±ø£b˛sTTHê sπ ô|’Hê Á|üj÷Ó »q+ ñ+≥T+~. ø£fi≤XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+˝À sêeTHé J$‘· #·]Á‘· ñ+~ ø£qTø£ H˚qT
#·<eä >∑*>±qqT, ˝Òøb£ ˛‘˚ #·~$ ñ+&˚yê&çì ø±<äT— Ç|ü⁄Œ&ÉT MT‘√ Ç˝≤ #Ó|Œæ ñ+&˚yê&çì ø±qT. #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\T
<ë#·Tø√e&É+˝À uÛ≤s¡rj·T\ ˝À|ü+ ` eTØ eTTK´+>± ‘Ó\T>∑T yê] $wüjT· +˝À #ê˝≤ ñ+~. &Üø£sº Y j·T\e]Ô Hêj·TT&ÉeTà
#ê˝≤ >=|üŒ XÊÁdüÔy˚‘·Ô. m+‘√ ù|s¡T >±+∫q yês¡T. πøe\+ |ü]XÀ<Ûäq˝ÀH˚ ø±ø£ XÊÁdüÔ dü+düú\ s¡÷|üø£\Œq˝À, |ü]bÕ\Hê
<äø‘å£ ˝· À m+‘√ $»j·T+ kÕ~Û+∫q XÊÁdüÔ ñ<ä´eTo* Äj·Tq. Äj·Tq s¡#q· \T n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. Äj·Tq J$‘·
$esê\T ø±yê\ì <ë<ë|ü⁄ <äXÊã›+ øÏ+<ä≥ #ê˝≤ Á|üjT· ‹ï+#êqT. Äj·Tq ‘·j÷· s¡T #˚dqæ ªôd+Á≥˝Ÿ ˝…<sä Y ØôdsYà ÇHéd≥ ºæ ÷´{Ÿμ
#ÓHï’Ó , yê]øÏ Hê nedüsê\T $e]dü÷Ô ñ‘·sÔ +¡ ≈£L&Ü sêXÊqT. Hê\T>∑T yêø±´\ düe÷#ês¡+‘√ Hê≈£î »yêãT e∫Ã+~.
Hêj·TT&ÉeTà >∑T]+∫ eT+∫ J$‘· #·]Á‘· yÓ\Te&çq <ëK˝≤ ˝Ò<Tä . Ç{°e\ |ü+#˚{Ï ø√fÒX«¯ s¡yTé MT<ä ÄdüøÔÏ ø£*–+~.
Äj·TqqT uÛ≤s¡‘· yê‘êes¡D |ü]XÀ<Ûäq≈£î Ä<äT´&ÉT>± |ü]–DÏ+#·e#·TÃ. yê‘êes¡D XÊK˝À ø£+|üP´≥s¡T¢ sêe&Üìø°,
$XÊK|ü≥ï+˝À ‘·TbÕqT ôV≤#·Ã]ø£ øπ +Á<ä+ sêe&Üìø° Äj·Tq ø£èwæ #ê˝≤ ñ+~. Äj·Tq >∑T]+∫ #·øÿ£ {Ï |ü⁄düøÔ +£ ˝Ò<Tä .
n+‘· >=|üŒ XÊÁdüyÔ Ô̊ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ yê] ≈£î≥T+ãdüuTÑÛ ´\qT ø£*dæ, $esê\T dü+bÕsTT+#˚ |ü]dæ‹ ú @s¡Œ&ç+~.
1927˝À HÓ\÷¢s¡T˝À ‘·TbÕqT ø£*Z+∫q $<Ûä«+dü+ |üHÓï+&˚fi¢̄ ø√fÒX¯«s¡yéT eT~˝À eTs√ ‘·TbÕqT düèwæº+∫+~. <ëì |òü*‘·y˚T
eTq≈£î n+‘·{Ï XÊÁdüyÔ ‘ ˚ !Ô· á $wüj÷· \T ‘Ó\TdüT≈£î+fÒ #ê˝≤ dü÷Œ¤]øÔ s£ +¡ >± ñ+≥T+~.
‘Ó\T>∑THê≥ XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ s¡+>±\˝À sêDÏ+∫q yês¡T ë nì #ÓbÕŒ\qTø√e&É+ kÕVü≤düyT˚ ne⁄‘·T+~. @ e÷Á‘·+
n+<äTu≤≥T˝À ˝Òì ÁbÕe÷DÏø£ düe÷#ês¡+ Ä<Ûës¡+>± Á|üjT· ‹ï+#·&+É ë K∫Ñ·+>± dü+|üPs¡+í >± ñ+&É<Tä . nsTT‘˚ eTT|üŒsTT
dü+e‘·‡sê\T |ü]o*+∫q n+XÊ\÷, Çs¡ej˚T´fi¯ó>¢ ± s¡#q· \T #˚dqæ nqTuÛeÑ +‘√ kÕVü≤dü+ #˚dTü HÔ êïqT. ˝ÀbÕ\qT >∑eTì+∫,
eTs¡+‘· yÓTs¡>s∑ TTq düe÷#ês¡+ sTTCÒÔ #ê˝≤ #ê˝≤ <Ûqä ´yê<ë\T.
H˚&TÉ XÊÁdüyÔ ‘
˚ Ô· nq>±H˚ &Üø£sº Y m.|æ.C…. nãT›˝Ÿ ø£˝≤yéT eTVü‰X¯jT· T&ÉT >∑Ts¡T≈Ô î£ ekÕÔsT¡ . Äj·Tq j·TTe‘·≈î£ , u≤\u≤*ø£\≈£î
>=|üŒ Äsê<Û≈ä î£ &ÉT>± e÷sês¡T. ø£˝≤+ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝À »ìà+∫Hê #ê˝≤ø±\+ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ˝Ÿ À lVü≤]ø√≥, ôV’≤<äsu¡ ≤<é˝À
|üì#˚XÊs¡T. dæ.$.sêeTHé u≤\´+˝À $XÊK|ü≥ï+˝À #·<Tä e⁄≈£îHêïs¡T. yÓ÷ø£>å T∑ +&É+ $X‚«X¯«s¡jT· ´ |üPØ«≈£î\T ø£s÷¡ ï\T õ˝≤¢
qT+∫ e\dü yÓfi≤¢s¡ì #ÓãT‘ês¡T. dæ.dæ.m+._. s¡÷|üø£s¡Ô>± ù|s¡T>±+∫q |æ.m+.uÛ≤s¡Ze ôV’≤<äsêu≤<é˝À dæús¡|ü&ܶs¡T. &ç.mHé.m.
|ò+æ >∑sY Á|æ+{Ï+>¥≈î£ dü+ã+~Û+∫ n+‘·sê®rj·T ø°]Ô >∑&+ç ∫q ˝≤©® dæ+>¥ ≈£L&Ü n+‘˚! ôV’≤<äsêu≤<é˝À #ê˝≤ XÊÁdüÔ |ü]XÀ<ÛHä ê
dü+dü\ú T+&É≥+‘√ m+‘√eT+~ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\≈£î #Ó+~q XÊÁdüyÔ ‘ ˚ \Ô· T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ˝Ÿ À ñ+&çb˛e&É+ >∑]«+#·<>ä Z∑ $wüjT· +.
n˝≤π> ‘Ó\T>∑T yês¡T Ç‘·s¡ sêÁcÕº˝À¢ @&Óì$T~ ø√≥T¢ <ëø± ñ+{≤s¡ì n+#·Hê. 2063 eT+~ uÛ≤s¡rj·T XÊÁdüÔy˚‘·Ô\
$esê\T |ü]o*ùdÔ πøe\+ 100 ˝À|ü⁄ Ä+Á<Ûä XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ ù|s¡T¢ ñHêïsTT. nsTT‘˚ #ê˝≤ eT+~ Ç+{Ï ù|s¡T¢, ù|s¡T¢ |ü]o*ùdÔ
yês¡T Ä+Á<ÛäT˝Ò, ø±˙ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, ø£sêí≥ø£, πøs¡fi¯, eTVü‰sêÁwüº e+{Ï Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ dæús¡|ü&çq yês¡T>± uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~.
ìC≤ìøÏ á düe÷#ês¡+ ≈£L&Ü ì>∑T<Z *˚ à ‘Ó\T>∑T XÊÁdüyÔ ‘ ˚ \Ô· düeTÁ>∑ ì|òTü +≥Te⁄ sêyê*‡q nedüs+¡ m+‘ÓH’ ê ñ+~.
wü+düT˝Ÿ ñeTsY |òüÁKTB›Hé U≤Hé: á K>√fi¯ XÊÁdüÔE„ì ‘·+Á&ç ôV’≤<äsêu≤<é≈£î e\dü e∫à dæús¡|ü&ܶs¡T. Ç‘·qT
1785`86 ÁbÕ+‘·+˝À »ìà+∫ ñ+&Ée#·TÃ. bÕXÊÑ·´ $C≤„q XÊÁkÕÔ\T eTq<˚X+¯ ˝À ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+<ä&ÜìøÏ mq˝Òì ø£èwæ
#˚XÊ&ÉT. K>√fi¯ $C≤„q+, s¡kÕj·Tq, uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫ mH√ï |ü⁄düøÔ ±\qT uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü\˝ÀøÏ nqTe~+#ê&ÉT.
bÕsƒ¡XÊ\\T, ø£fi≤XÊ\\T sêe&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&É≥y˚T ø±ø£, ø£fi≤XÊ\˝À¢ |ü⁄düÔø±\T, K>√fi≤ìï <ä]Ù+#˚ |ü]ø£sê\T ñ+&˚˝≤ ø£èwæ
#˚XÊ&ÉT. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À $C≤„q+ nuÛÑ´dæ+#·&ÜìøÏ kÕúì≈£î\≈£î ñ|üø±s¡ y˚‘·Hê\T ø£*Œ+#ê&ÉT. XÊÁdüÔ Á>∑+<∏ë\ nqTyê<ä
Á|üÁøÏj·T˝À m+‘√ eT+~ |ü+&ç‘·T\ kÕj·T+ rdüT≈£îHêï&ÉT. ‘·qT #ê˝≤ XÊÁdüÔ Á>∑+<∏ë\T s¡∫+#ê&ÉT. ìC≤+ n\T¢&ÉT ø±e&É+
n‘·ìøÏ ‘√&ÉŒ&ç+~.
düsY Äs¡úsY ø±≥Hé (1803 ` 1899): düsY Äs¡sú Y ø±≥Hêj·TqeTí nì ø°]+#·ã&çq Ä+π>j ¢ T· T&ÉT áj·Tq.
>√<ëe] MT<ä Äqø£≥º sêe&É+‘√ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ nqï|üPs¡í nsTT´+~. >∑T+≥÷s¡T ÁbÕ+‘·+ qT+∫ >√<ëe] ÁbÕ+‘·+ <ëø±
uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq ø£s¡Te⁄ 1833˝À |”&ç+∫+~. Bìï #·÷dæ ‘·\¢&ç*¢q ø±≥Hé #˚dæq ùde eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq+~. 1847 »qe]˝À
>√<ëe] Äqø£≥º ìsêàD+ yÓTT<ä˝’… 1852 e÷]Ã˝À eTT–dæ+~. ø±≥Hé •wüß´\‘√ ø£ècÕíq~ô|’ Äqø£≥º 1852˝À yÓTT<ä˝’…
1855˝À |üP]Ô nsTT´+~. n‹eèwæ,º nHêeèwæ,º ‘·TbÕqT\T, ñô|Œq\‘√ ì+&çq >√<ëe] H˚&TÉ |ü#÷ >± ø£fiø¯ fi£ ˝¯ ≤&ÉT‘√+<ä+fÒ,
<Ûqä <Ûëq´sêX¯ó\‘√ ‘·T\‘·÷>∑T‘·Tqï<ä+fÒ ë n~ ø±≥Hé ô|{Ïqº _πø!å eTÁ<ëdüT rs¡+˝À Vü‰s¡“s¡T ìsêàD+ dü÷∫+∫+~
ø±≥H˚! Ç˝≤ Äj·Tq ø£èwæ >∑D˙j·TyÓTqÆ ~. Äj·Tq ∫e] <äX˝¯ À uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ <ä÷s¡+>± ñHêï, n‘·ì eTqdüT eTq MT<äH˚
ñ+&˚~.
B$ >√bÕ˝≤#ês¡T´\T: ‘Ó\T>∑T yê]øÏ Ms¡T ù|s¡T dü÷|ü]#·‘+· . M] ù|s¡Tq yê´|æ˝Ô À ñqï Wwü<ëÛ \T n+<ä]ø°
‘Ó\TdüT. ~$d”eT˝À »ìà+∫q >√bÕ˝≤#ês¡T´\T Äj·TTπs«<ëìï nuÛ´Ñ dæ+#ês¡T. yÓTdÆ ÷ü s¡T˝À #·<Tä e⁄ |üP]Ô nsTTq ‘·sê«‘·
 yÓ<’ Tä ´&ç>± |üì#˚XÊs¡T. #ê˝≤ø±\+ u…+>∑fiS¯ s¡T˝À |üì #˚XÊs¡T. 1898`99˝À u…+>∑fiS¯ s¡T˝À ù|¢>T∑ uÛj Ñ T· +ø£s+¡ >± yê´|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT
Äj·Tq ªùV≤e÷~ |ü+Áø£yéTμ #ê˝≤ eT+~ ÁbÕD≤\T ø±bÕ&ç+~. ‘·sê«‘· eT<äsêdüT˝À yÓ’<ä´ Ä#ês¡T´\T>± |üì#˚XÊs¡T.
Äj·TTπs«<ëÁX¯eT+ ÁbÕs¡+_Û+∫, Wwü<Ûë\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+ yÓTT<ä\T ô|{Ϻq ‘·sê«‘· Äj·Tq u≤>± Á|üdæ~∆ bı+<ës¡T.
eTÁ<ëdüT Äj·TTπs«<ä ø£fi≤XÊ\ Á|æì‡bÕ˝Ÿ>± |üì #˚XÊs¡T. Á_{°wüß Á|üuÛÑT‘·«+ ªyÓ’<ä´s¡‘·ïμ _s¡T<äT Ç∫Ã+~. nœ\ uÛ≤s¡‘·
Äj·TTπs«<ä ø±+Á¬>dt≈î£ n<Û´ä ≈£îå \T>± |üì #˚XÊs¡T. Äj·Tq Äj·TTπs«<ä Á>∑+<∏ë\T ãVüQfi¯ Á|üd<æ +∆ä . #ê˝≤ $‘·sD ¡ ‘√ Äj·TTπs«<ä
yê´|æÔøÏ #ê˝≤ <Ûäq+ yÓ∫Ã+#ês¡T.
Ä#·+≥ \ø°åà|ü‹: 1880˝À |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢ »ìà+∫q yÓ’<äT´&ÉT \ø°åà|ü‹. eTÁ<ëdüT Äj·TTπs«<ä ø£fi≤XÊ\˝À
X¯ÁdüÔ ∫øÏ‘‡· $uÛ≤>∑+˝À Ä#ês¡T´&ç>± |üì#˚XÊs¡T. B$ >√bÕ˝≤#ês¡T´\‘√ ø£*dæ |ü]XÀ<Ûqä #˚ùd neø±X¯+ ˝ø°àå |ü‹øÏ \_Û+∫+~.
>√bÕ˝≤#ês¡T´\ ‘·sê«‘· \ø°åà|ü‹ eTÁ<ëdüT Äj·TTπs«<ä ø£fi≤XÊ\ Á|æì‡bÕ˝Ÿ nj·÷´s¡T. ‘·sê«‘· Ä+Á<Ûä Äj·TTπs«<ä bòÕs¡àd”ì
eTÁ<ëdüT˝À kÕú|+æ #ês¡T. Äe‹˝À Äs√>∑´ ÄÁX¯eT+ kÕú|+æ #ês¡T. Äj·TTπs«<ä+ dü+ã+~Û+∫ #ê˝≤ s¡#q· \T #˚XÊs¡T. 1944˝À
>±+BÛJ 75e »qà~HêìøÏ \ø°åà|ü‹ á |ü⁄düÔø±\ ‘=* Á|ü‘·T\T n+~+#·&É+ $X‚wü+. Ä+Á<Ûä|üÁ‹ø£˝À »qs¡+»ø£yÓTÆq
u≤DÏ˝À XÊÁdüÔ $C≤„q+ n+~+#ês¡T \ø°àå |ü‹. Ä#·+≥ C≤qøÏsêyéT á‘·ì |ü⁄Á‘·T&˚.
j·T˝≤¢Á|ü>∑&É düTu≤“sêe⁄ (1895 `1948): f…Á{≤ôd’øÏ¢Hé s¡÷bı+~+∫ Á|ü|ü+#êìøÏ Äj·TTwü߸qT b˛dæq
eTVü≤˙j·TT&ÉT j·T˝≤¢Á|ü>&∑ .É |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢ ;ÛeTes¡+˝À ìs¡Tù|<ä ≈£î≥T+ã+˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·+Á&ç eTs¡D+‘√
düTu≤“sêe⁄ yêdüeÔ + ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. ‘·q k˛<äsT¡ &ÉT ªÁdü÷Œμ yê´~Û‘√ >∑‹+#ê&ÉT. >±+BÛJ uÀ<Ûqä \‘√ kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡+˝ÀøÏ
<ä÷ø±&ÉT. |üØø£å u≤>± sêdæHê Ç+^¢wßü Ábıô|òdsü T¡ ¢ nHê´j·T+ #˚XÊs¡T. n<˚ düeTj·T+˝À nqïqT ã* rdüT≈£îqï ªÁdü÷Œμ
k˛øÏ+~. eTè‘·T´e⁄ H√{À¢+∫ ãj·T≥ |ü&ܶ&TÉ . Äj·TTπs«<ä+, n˝À¢|‹ ü ø£*|æ ªÁdü÷Œμ≈£î yÓ<’ ´ä + ø£qTø√ÿyê\ì uÛ≤$+#ê&ÉT.
n<˚ Vü‰s¡«s¡T¶ $X¯«$<ë´\j·T+ yê]øÏ sêXÊ&ÉT. Ä]úø£ düV‰ü j·T+ ˝Ò≈î£ +&Ü ÄVü‰«ì+#ês¡T. ø=+<ä] $‘·sD ¡ e\¢ nyÓT]ø±
yÓfi≤¢&TÉ . yÓTT<ä≥ ªÁ>±$Tdæ&dç μt nH˚ j·÷+{ÏãjÓ÷{Ïøq˘ T düTu≤“sêe⁄ ‘·j÷· s¡T #˚XÊ&ÉT. nsTT‘˚ BìøÏ ôd’&é mô|òøº̆ ˝…≈î£ ÿeì
ìùw~Û+#ês¡T. ‘·sê«‘· |ü~ dü+e‘·‡sê\ e´e~Û˝À f…Á{≤ôd’øÏ¢Hé, bò˛*ø˘ Ädæ&é, n$TH√ dæŒ]ø˘\H˚ ø±≈£î+&Ü uÀ<äø±\T≈£î
eT+<äTqT ø£qT>=Hêï&ÉT. 1995˝À uÛ≤s¡‘Y Á|üuÛÑT‘·«+ b˛düº˝Ÿ kÕº+|ü⁄qT $&ÉT<ä\ #˚dæ+~.
kÕ«$TC≤„Hêq+<ä (1896 `1969) : C≤„Hêq+<ä˝À ˇø£ XÊÁdüÔy˚‘·Ô, ˇø£ kÕ«MTJ düŒwüº+>± ø£qã&É‘ês¡T. eT*
<äX˝¯ À XÊÁdüyÔ ‘
˚ Ô· ø±e&É+ $X‚w+ü . n~ ≈£L&Ü q÷´øÏj ¢ T· sY |òõæ ø˘‡˝À! |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢ >=s¡>q∑ eT÷&ç Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ô|{Ϻq ù|s¡T uÛÑ÷|ü‹sêE \ø°åà qs¡dæ+Vü≤sêE. Ä<Ûë´‹àø£ $wüj·÷\T Äø£]¸+#êsTT, |üØø£å\T b˛j·÷sTT. ô|[¢
#˚XÊs¡T, sTT+{Ï u≤<Ûä´‘·\T sTT#êÃs¡T. nsTTHê |òü*‘·+ ˝Ò<äT. 1917˝À <˚XÊ≥q #˚XÊ&ÉT. 1926˝À »s¡à˙ yÓfi≤¢\H˚ ø√]ø£≈£î
‘·+Á&ç dü+‘√wæ+∫ @sêŒ≥T¢ #˚XÊs¡T. »s¡à˙˝À Á|üø£è‹ XÊÁkÕÔ\T, kÕù|ø£å‘ê dæ<ë∆+‘ê\ô|’ ñ|üHê´kÕ\T $Hêï&ÉT. s√E≈£î 14
>∑+≥\ ø£èwæ Ä n+XÊ\ MT<ä |ü≥Tº kÕ~Û+#ê&ÉT. dü«<˚X¯+ ‹]– e∫à eTs¡˝≤ »ø√k˛¢y˚øÏj·÷ yÓfi≤¢&ÉT. nø£ÿ&É mø˘‡πs,
ôdŒÁø√ºk˛ÿ|æ MT<ä |ü]XÀ<Ûqä \T #˚XÊs¡T. <ëì yê´kÕ\T>± Á|ü#T· ]+#ês¡T. 1936˝À ÁbÕ>¥ $X¯«$<ë´\j·T+&ç.md”‡ Ç∫Ã+~.
s¬ +&Ée Á|ü|+ü #· j·TT<ä+∆ sêe&É+‘√ \+&ÉH≈é î£ e÷sês¡T. düsY #Ûê&ç«ø˘ kÕj·T+‘√ |æôV≤#Y&.ç |üP]Ô #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ j·TT<√∆Hêà<ëìï
$eT]Ù+#·&É+‘√ #Ûê&ç«ø˘≈£î ø√|ü+ e∫Ã+~. <ë+‘√ nyÓT]ø± yÓfi≤¢s¡T. 1947˝À uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ e#êÃs¡T. H˚wüq˝Ÿ |òæõø£˝Ÿ
˝ÒuÀπs≥Ø˝À ndæôdº+{Ÿ &Ós¬’ ø£sº >Y ± #˚sês¡T. 1954˝À Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ∫qï Á|üe÷<ä+ »]–‘˚ $XÊK|ü≥ï+
ÄdüŒÁ‹˝À #˚sês¡T C≤„Hêq+<ä. Ä düeTj·T+˝À Ä+Á<Ûä $X¯«$<ë´\j·T+˝À #˚s¡eTì n&ç–‘˚ nø£ÿ&É #˚sês¡T. Ä+Á<Ûä
$X¯«$<ë´\j·T+ q÷´øÏj ¢ T· sY |òõæ ø˘‡≈£î ù|s¡T>±+∫+~ kÕ«$T C≤„Hêq+<ä ø±s¡D+>±H˚!
ø√˝≤#·\ d”‘êsêeTj·T´ (1899 ` 1977) : $»j·Tyê&É düMT|ü+˝À ñ+&˚ ñj·T÷´s¡T˝À »ìà+#ês¡T
ø√˝≤#·\ d”‘êsêeTj·T´. yÓ÷{≤sY ÄsTT˝Ÿ‡, ø£+<Óq\≈£î dü+ã+~Û+∫q s¡kÕj·Tq XÊÁdüÔ $uÛ≤>∑+ ª¬øyÓT{≤\Jμ ˝Ò<ë ªÁ{ÏuÀ
¬ø$TÁdæºμ $uÛ≤>±ìøÏ Ä<äT´&ç>± d”‘êsêeTj·T´qT ù|s=ÿ+{≤s¡T. Ä]úø£ ø£cÕº\T n&ÉT>∑&ÉT>∑THê yÓ+{≤&çHê <ÛÓ’s¡´+>±
|ü]XÀ<ÛHä ê|ü<+ä∏ ˝À q&ç∫qyê&ÉT d”‘êsêeTj·T´. nyÓT]ø±˝À s¡øs£ ø¡ ±\ ñ<√´>±\T #˚XÊs¡T. 1924˝À m+.mdt &çÁ^ bı+<ës¡T.
yÓ÷{≤sY ÄsTT˝Ÿ m˝≤ Ç+»HéqT ‘·T|ü⁄Œ |ü{dºÏ Tü +Ô <√ n<Û´ä j·Tq+ #˚XÊs¡T. yÓTs¡T>∑sTTq ø£+<Óq\qT ‘·j÷· s¡T #˚jT· &ÜìøÏ
‘·–q XÊÁdüÔ $C≤„q+ ‘·j·÷s¡T #˚XÊs¡T. nyÓT]ø± qT+∫ s¡cÕ´ yÓ[¢q ‘·sê«‘· nø£ÿ&É ô|Á{À*j·T+ ÇHédæº≥÷´{Ÿ, Á{≤ø£ºsY
ÇHédæº≥÷´{Ÿ\≈£î n~Û|ü‹>± |üì#˚XÊs¡T. d”‘êsêeTj·T´ XÊÁdüÔy˚‘·Ô e÷Á‘·y˚T ø±<äT, kÕVæ≤ry˚‘·Ô ≈£L&Ü! ôd«‘ê¢Hê <Óì‘Y‘√
düV≤ü ø£]+∫ ‘Ó\T>∑T ë s¡w´ü Hé ì|òTü +≥Te⁄ ìsêàD+˝À uÛ≤>∑kÕ«$T nj·÷´s¡T. ˝…ìHé Á>±&é $X¯«$<ë´\j·T+ ‘Ó\T>∑T XÊK≈£î
m+‘√ düV≤ü ø±s¡+ n+~+#ês¡T.
&Üø£ºsY ¬ø.m˝Ÿ.sêe⁄ (1902 ` 1986) : n|üs¡ uÛÑ^s¡<∏äT&ÉT e+{Ï yês¡T &Üø£ºsY ¬ø.m˝Ÿ.sêe⁄. Hê>±s¡T®q kÕ>∑sY
nq>±H˚ ø¬ .m˝Ÿ.sêe⁄>±] ù|s¡T >∑Ts¡T≈Ô î£ edüT+Ô ~. Äqø£≥\º ìsêàD+˝À n+<Óyd˚ qæ #˚sTT. eTØ eTTK´+>± ‘·≈î£ ÿe Ks¡TÑ√
#·ø£ÿ{Ï Äqø£≥º\T ì]à+∫q yês¡T. ˝Àj·TsY uÛÑyê˙, eT\+ |ü⁄u≤, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä, lXË’\+, s√dæ, Væ≤sê≈£î&é, #·+ã˝Ÿ Äqø£≥º\T
&Üø£ºsY sêe⁄ >±] ù|s¡TqT ìq~kÕÔÇ. ˙s¡T, X¯øÏÔ #ê˝≤ ø°\ø£eTì m|ü⁄Œ&É÷ #Óù|Œyês¡T. >∑+>∑, ÁãVü≤à|ü⁄Á‘· q<äT\ es¡<ä »\
Á|üyêVü‰\qT eT[¢+∫, ˙{Ï eqs¡T\T ˝Òì sê»kÕúHé, >∑T»sê‘Y, eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ, eTVü‰sêÁwüº, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, ø£sêí≥ø£, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT
sêÁcÕº\˝Àì uÛÑ÷eT\≈£î ˙{Ïì düs¡|òüsê #˚j·T&ÜìøÏ Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+#ês¡T. n~ ø±s¡´s¡÷|ü+ <ë\Ã˝Ò<äT. 1963˝À
»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA >±s¡T &Üø£ºsY ¬ø.m˝Ÿ.sêe⁄qT πø+Á<ä »\$<äT´‘Y XÊK≈£î |üP]Ô ôVA<ë˝À eT+Á‹>± ìj·T$T+#ês¡T.
<ë<ë|ü⁄ |ü<fi˚ b¢̄ Õ≥T eT+Á‹>± ùde\+~+#ês¡T. |ü<àä uÛ÷Ñ wüDY \_Û+∫+~. ø±+Áø°≥T dü+ã+~Û+∫ ÁbÕe÷DÏøy£ TÓ qÆ |ü⁄düøÔ +£
s¡∫+#ês¡T.
&Üø£ºsY dü÷] uÛÑ>∑e+‘·+ (1909 `1989) : s¡ø£åD dü+ã+<ÛäyÓTÆq |ü]XÀ<Ûäq˝À >=|üŒ |òü*‘ê\T kÕ~Û+#˚
dü+düú\qT s¡÷bı+~+∫q yês¡T dü÷] uÛÑ>∑e+‘·+. s¡ø£åD XÊU≤e÷‘·T´\≈£î XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ dü\Vü‰<ës¡T>±, &çô|òqT‡ ØôdsYÃ
n+&é &Óe\|tyÓT+{Ÿ Äs¡ZHÓ’CÒwüHé (&çÄsY&çz) &Ó’¬sø£ºsY »qs¡˝Ÿ>± |üì#˚XÊs¡T. uÛÑ÷‘·+ MT<ä qT+#˚ ø±ø£, >∑>∑q+˝À, düeTTÁ<ä
‘·\+ô|’ qT+∫ eTq ùdqe\T b˛sê&É>\∑ >∑&ÜìøÏ uÛ>Ñ e∑ +‘·+ n+~+∫q XÊÁdüÔ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ , |ü]bÕ\q dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ùde\T
ø±s¡D+. dæ.$.sêeTHé >±] <ä>sZ∑ ¡ |ü]XÀ<Ûqä #˚dqæ yês¡T uÛ>Ñ e∑ +‘·+. Ä+Á<Ûä $X¯«$<ë´\j·T+˝À #ê˝≤ø±\+ ñ<√´>∑+ #˚XÊs¡T.
ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ yÓd’ t #êq‡\sY>±, Ç+&çjT· Hé ÇHéd≥ ºæ ÷´{Ÿ Ä|òt ôd’H‡é &Ós¬’ ø£sº >Y ± |üì #˚XÊs¡T. ‘Ó\T>∑T, dü+düÿè‘ê\˝À
>∑{ºÏ bÕ+&ç‘´· + ñ+~.
&Üø£ºsY m.mdt.sêe⁄ (1914 ` 2003) : Ädæj÷· K+&É+˝ÀH˚ |üP]Ô>± dü«<˚o |ü]C≤„q+‘√ ªq÷´øÏj ¢ T· sY ]j·÷ø£sº μY
ªn|ü‡s¡μ qT s¡÷bı+~+∫q ‘Ó\T>∑Tyê&ÉT ë &Üø£ºsY m.mdt.sêe⁄. ¬s+&Ée uÛ≤s¡rj·T nDT ]j·÷ø£ºsY ª»Ø¢HêμqT ≈£L&Ü
s¡÷bı+~+∫+~ ë sêe⁄ >±πs! yÓT<Æ sä êu≤<é bı*y˚Ts¡˝À¢ m˝…Áø±ºìø˘ ø±s=ŒπswüHé Ä|òt Ç+&çj÷· (Çdæ◊m˝Ÿ)qT s¡÷bı+~+∫+~
áj·TH˚. |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢ yÓ÷>∑\T¢ Á>±eT+˝À »ìà+∫q nj·T´>±] kÕ+ã•esêe⁄ M~Û BbÕ\ yÓ\T>∑T˝À #·<Tä e⁄
kÕ–+∫q kÕ<Û≈ä î£ &ÉT. uÛ≤uÛ≤ n{≤$Tø˘ ØôdsYà ôd+≥sY (u≤sYÿ) &Ós¬’ ø£sº >Y ± ñqï|ü⁄&ÉT áj·Tq nDT Á|üj÷Ó >∑ sπ &ç <Ûë]àø£‘ê
ø±\Twü´ n<Ûä´j·THêìøÏ <˚X¯yê´|üÔ+>± eTì≥]+>¥ πø+Á<ë\T s¡÷|üø£\Œq #˚XÊs¡T. XÊÁdüÔy˚‘·Ô, XÊÁdüÔ dü+düú\ ìsêàD <äø£å‘·>∑\
yê&˚ ø±<äT, ø±]àø£ ã+<ÛäTe⁄&ÉT ≈£L&Ü! ]f…Æs¡q ‘·sê«‘· Á|ü<Ûëìø°, sêÁwüº|ü‹ø° ñ‘·Ôsê\T sêùdÔ ‘Ó\¢ø±–‘·+ô|’H˚ sêùdyês¡≥.
˝…≥sY ôV≤&é yê&˚ yês¡T ø±<ä≥.
|ü+#˚{Ï ø√{°X¯«s¡+ (1915 ` 1997) : ‘·TbÕqT\T e+{Ï Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\≈£î XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+‘√
eTT≈£î‘ê&ÉT y˚dqæ yês¡T |ü+#˚{Ï ø√fÒX«¯ s¡+. HÓ\÷¢sT¡ ˝À »ìà+∫q ø√fÒX«¯ s¡+qT 1927˝À ‘·TbÕqT qwü+º #ê˝≤ ø£~*+∫+~.
Ä nqTuÛeÑ y˚T á ~X¯>± |ü]XÀ<Ûqä #˚sTT+∫+~. yê‘êes¡D XÊK˝À 1961˝À ø£+|üP´≥s¡T¢ Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº e´øÏ>Ô ± ø√fÒX«¯ s¡+
>±]øÏ ù|s¡T+~. ø£\ø£‘êÔ, &Ûç©¢, eTÁ<ëdüT, uÛÑTeH˚X¯«sY, $XÊK|ü≥ï+ πø+Á<ë\˝À ñ|üÁ>∑Vü≤+ qT+∫ #Ûêj·÷∫Á‘ê\T n+<äT≈£îH˚
@sêŒ≥T¢ M] Vü‰j·T+˝ÀH˚ »]>±sTT. |ü<àä uÛ÷Ñ wüDY yÓTT<ä\Tø=ì #ê˝≤ |ü⁄s¡kÕÿsê\T e#êÃsTT. |ü•ÃeT ø£qTeT\ »\dü+|ü<ä
dü~«ìjÓ÷>∑+ ø±yê\ì ‘·\+#ês¡T ø√fÒX«¯ s¡yTé !
Hês¡¢ ‘ê‘êsêe⁄ (1917 ` 2007) : Hê>±s¡Tq® kÕ>∑sY »\ $<äT´‘Y øπ +Á<ä+, lXË\’ + »\ $<äT´‘Y øπ +Á<ä+,
~>∑Te d”˝Òs¡T »\$<äT´‘Y πø+Á<ä+, $»j·Tyê&É <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ä+ Hês¡¢ ‘ê‘êsêe⁄ H˚‘·è‘·«+˝À ì]à‘·eTj·÷´sTT.
M{Ïe\¢ 2450 yÓT>±yê≥¢ n<äq|ü⁄ $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq kÕeTs¡ú´+ düeT≈£L]+~. ‘ê‘êsêe⁄ Á|üy˚X¯ô|{Ϻq q÷q‘· &çC…’qT¢
$<äT´‘Y düs¡|òüsê˝À ø=‘·Ô |ü⁄+‘·\T ‘=ø±ÿsTT. »\ $<äT´‘Y, <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y kÕeTs¡ú´+ Hê\T>∑T ¬s≥T¢ ô|+#·>∑*>±s¡T
‘ê‘êsêe⁄. $<äT´<äT‘êŒ<äqqT Áô|’y˚{°ø£]+#·&Üìï e´‹πsøÏ+#ês¡T. $<äT´‘Y s¡+>∑+˝À $<ä«‘Y •Ks¡+ ˝≤+{Ï Hês¡¢ ‘ê‘êsêe⁄
1917 e÷]à 8q ø£ècÕíõ˝≤¢ øö‘·s¡+˝À »ìà+#ês¡T. Á|üdæ<ä∆ dü+bÕ<ä≈£î&ÉT Hês¡¢ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄≈£î dü«j·÷q ‘·eTTà&ÉT.
$<äT´#·Ã¤øÏÔ eT+&É* n<Ûä´ø£å |ü<ä$ qT+∫ |ü<äM $s¡eTD #˚XÊs¡T.
dæ.ÄsY.sêe⁄ (1920) : Ç|ü⁄Œ&ÉT ø£sêí≥ø£˝À ñ+&˚ Á>±eT+˝À »ìà+∫q dædü˝…’q ‘Ó\T>∑T XÊÁdüÔy˚‘·Ô ø£\´+|üP&ç
sê<Ûëø£ècÕísêe⁄. mì$T<äe dü+‘êq+>± áj·Tq »ìà+∫q|ü⁄&ÉT ‘·+Á&ç ø£sêí≥ø£˝À ñ<√´>∑+ #˚dTü HÔ êï&ÉT. #·<Tä e⁄ q÷õM&ÉT,
q+~>±eT, $XÊK|ü{≤ï\˝À kÕ–+~. dæ.$.sêeTHé ‘·q ‘·+Á&ç düàè‘·´s¡+ú @s¡Œs¡∫q ñ|üø±s¡ y˚‘q· + dæ.ÄsY.sêe⁄≈£î 1935˝À
sêe&É+ z $X‚wü+. ªù|òôddt Ä|òt ôd’Hé‡μ nì >∑‘· X¯‘êã›+˝À XÊÁdüÔ |ü]XÀ<Ûäq #˚dæq >=|üŒ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T 70 eT+~ >∑T]+∫
nyÓT]ø±˝À ˇø£ |ü⁄düÔø£+ yÓ\Te&ç+~. n+<äT˝À dæ.ÄsY.sêe⁄ ñHêïs¡T. 1988˝À ªf…ÆyéT‡ Ä|òt Ç+&çj·÷μ {≤|t f…Hé uÛ≤s¡rj·T
XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ì ˇø£ C≤_‘ê sTT∫Ã+~. Ç+<äT˝À dæ.$.sêeTHé, sêe÷qT»Hé ñHêïs¡T. n+<äT˝À #√≥T#˚düT≈£îqï ˇπø ˇø£
‘Ó\T>∑T XÊÁdüÔy˚‘·Ô dæ.ÄsY.sêe⁄. ªkÕº{Ïdæºø£˝Ÿ yÓT<∏ä&Ü\Jμ˝À sêe⁄>±s¡T >=|üŒ ø£èwæ #˚XÊs¡T. kÕ+K´ø£ XÊÁdüÔ+˝À ôd’<ë∆+‹ø£
|üs¡yÓTÆq |ü]y√<Ûäq˝Ò ø±ø£, nqTes¡Ôq |üs¡yÓTÆq |ü]XÀ<Ûäq ≈£L&Ü #˚XÊñ. ¬s+&Ée |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£\qT s¡÷bı+~+#·eTì
»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± &Üø£ºsY |æ.dæ. eTVü≤˝≤ï;dt >±]øÏ u≤<Ûä´‘·*#êÃs¡T. Ä ø£èwæ˝À dæ.ÄsY.sêe⁄ >±] ø£èwæ
>∑D˙j·TyÓTqÆ ~. ‘Ó\T>∑T n+fÒ m+‘√ Áù|eT #·÷ù| sêe⁄ ì‘·´ j·TTe≈£î&ÉT. 2004˝À ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ dæ.ÄsY.sêe⁄
ù|s¡ >∑D‘ Ï ,· >∑D≤+ø£ XÊÁkÕÔ\˝À n&Ü«qT‡&ÉT ÇHéd≥ ºæ ÷´{ŸqT ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
$.sêeT*+>∑kÕ«$T (1921 ` ) : lø±≈£îfi¯+˝À 1921 Ä>∑dTü º 8q »ìà+∫q yÓ<’ Tä ´&ÉT &Üø£sº Y $.sêeT*+>∑kÕ«$T.
Ábı{°Hé e÷˝Ÿ q÷´Á{ÏwüHé≈£î dü+ã+~Û+∫ #˚dæq |ü]XÀ<Ûäq n‘·´+‘·Á|üjÓ÷»qø£s¡yÓTÆq~. eTq <˚X¯|ü⁄ u≤\u≤*ø£\˝À Ç~
#ê˝≤ ‘·sT¡ #·÷>± ø£qã&ÉT‘·T+~. n˝≤π> Ç‘·s¡ es¡eú ÷q <˚XÊ\˝À á düeTdü´ ñ+~. Áb˛{°qT¢, ø¬ ˝ÀØ\ ˝ÀbÕìøÏ e÷qe
X¯Øs¡+ m˝≤ düŒ+~düT+Ô <√ ‘Ó\TdüTø√e&Üìπø sêeT*+>∑ kÕ«$T |ü]XÀ<äq\T <√Vü≤<ä|&ü ܶsTT. >±sTT≥sY yê´~ÛøÏ ø±s¡D+
ø£qT>=ì ◊jÓ÷&ÓC’ &Ÿ é ñ|ü⁄Œ‘√ |ü]cÕÿs¡+ ñ+<äì $e]+#ês¡T. |ü\T |ü]XÀ<ÛHä ê |üÁ‘ê\T Á>∑+<∏ë\T s¡∫+#ês¡T. Ç+&çjT· Hé
øöì‡˝Ÿ Ä|òt yÓT&çø˝£ Ÿ ØôdsYà &Ós¬’ ø£sº >Y ± |üì #˚XÊs¡T. |ü<àä uÛ÷Ñ wüD‘
Y √ bÕ≥T #ê˝≤ |ü⁄s¡kÕÿsê\T bı+~q sêeT*+>∑kÕ«$T
sTT{°\e\ eTs¡D+Ï #ês¡T.
&Üø£ºsY yÓ’.Hêj·TT&ÉeTà (1922 ` 1985) : #·s¡à kÕ+πø‹ø£ $C≤„q XÊÁdüÔ+˝À Á|ü|ü+#· kÕúsTT XÊÁdüÔy˚‘·Ô &Üø£ºsY
yÓ’.Hêj·TT&ÉeTà. $<ë´y˚‘·Ô, $C≤„q XÊÁdüÔ s¡+>∑ Á|üD≤[ø± ø£s¡Ô, f…ø±ï\J‘√ ù|<ä]ø£+, nC≤„q+, eT÷&ÛÉ qeTàø£+ n<äèX¯´+
ø±yê\H˚ <ës¡Ùì≈£î&ÉT. >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ j·T\eÁs¡T Á>±eT+˝À j·T\e]Ô Hêj·TT&ÉeTà »ìà+#ês¡T. 1957˝À eTÁ<ëdüT˝À
ôd+Á≥˝Ÿ ˝…<sä Y ØôdsYà ÇHéd≥ ºæ ÷´{Ÿ˝À #˚], 1958˝À nø£ÿ&˚ &Ós¬’ ø£sº Y nj·÷´s¡T. Äj·Tq Vü‰j·T+˝À n~ Á|ü|+ü #· kÕúsTTøÏ
yÓ[+¢ ~. |ü]XÀ<Ûqä , |ü]ÁX¯eT ø£*dæ e]ú\¢ #˚jT· &É+ Hêj·TT&ÉeTà eP´Vü≤+. ◊ø£´sê»´dü$T‹ dü\Vü‰<ës¡T ôVA<ë˝À düT&ÜHé,
k˛e÷*j·÷, HÓJ’ ]j·÷, ≥Øÿ, ÇsêHé, {≤+C≤ìj·÷, Ç~∏j÷Ó |æj÷· , ø¬ Hêïj·T ø±eTs¡÷|t e+{Ï <˚XÊ˝À¢ #·sà¡ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
|ü]ÁX¯eT |ü]&ÛÉ$\¢&ÜìøÏ sTT‘√~Ûø£+>± ø£èwæ #˚XÊs¡T. øöì‡˝Ÿ Ä|òt ôd+{Ï|òæø˘ Ç+&ÉÁdæºj·T˝Ÿ ØôdsYà (dæmdt◊ÄsY) &Ó’¬sø£ºsY
»qs¡˝>Ÿ ±, XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ eT+Á‹‘·«XÊK ø±s¡´<ä]Ù>± Äj·Tq #˚dqæ ùde\T >=|üŒ$. ø¬ q&Ü˝À »]–q n+‘·sê®rj·T |ü]XÀ<ÛHä ê
eT+&É* düe÷y˚XÊìøÏ Vü‰»¬s,’ ‹]– edü÷Ô ø£ìwüÿ $e÷q Á|üe÷<ä+˝À 1985˝À Hêj·TT&ÉeTà eTs¡D+Ï #ês¡T.
&Üø£ºsY m+.XÊ+‘·|üŒ (1923): <ä[‘· ≈£î≥T+ã+ qT+∫ ô|ø£\TÃ≈£îì e∫Ãq eTÁ] eèø£å+ e+{Ï XÊÁdüÔy˚‘·Ô &Üø£ºsY
m+.XÊ+‘·|Œü . nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢ ñs¡eø=+&É˝À »ìà+∫q #·sà¡ kÕ+πø‹ø£ $C≤„ì XÊ+‘·|Œü . ‘√fi¯¢ yê´bÕs¡+˝À u≤>± qwübº ˛sTTq
yê&ÉT XÊ+‘·|üŒ ‘·+Á&ç. môd‡©‡ #·<äTe⁄ düeTj·÷ìøÏ ‘·*¢<ä+Á&ÉT*<ä›]˙ ø√˝ÀŒsTTq <äTs¡<äèwüºe+‘·T&ÉT. ø=+<ä] kÕj·T+‘√
Jeq •Ksê\T møÏÿqyê&ÉT Äj·Tq. bÕ*eTs¡≈¢ î£ dü+ã+~Û+∫q XÊÁdü,Ô kÕ+πø‹ø£ n+XÊ\T— »+‘·T #·sêà\≈£î dü+ã+~Û+∫q
uÛÖ‹ø£, ùd+Á~j·T <Ûsä êà\T, yê{Ï bòı{À ø¬ $TÁd”º e+{Ï$ Äj·Tq n<Û´ä j·Tq n+XÊ\T. ‘√fi¢̄qT X¯óÁuÛ+Ñ #˚jT· &É+˝À ø±\Twü´+
ø£*+Z #·ì— HêD´yÓTqÆ $<ÛëHê\T s¡÷bı+~+∫, kÕ«e\+ãq kÕ~Û+#·>*∑ >±s¡T. M] |ü]XÀ<Ûqä \ ø±s¡D+>± #·sêà\ m>∑TeT‹
u≤>± ô|]–+~. Hêj·TT&ÉeTà |üì#˚dqæ dæm˝ŸÄsY◊øÏ 1972˝À &Ós¬’ ø£sº Y nj·÷´s¡T.
&Üø£ºsY _.ÄsY.sêe⁄ (1922 ` ) : Ç{°e\ eTs¡D+Ï ∫q &Üø£sº Y _.ÄsY.sêe⁄ $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢ j·T\eT+∫*
Á>±eT+˝À »ìà+#ês¡T. ø±+‹ $es¡qÔ + >∑T]+∫ n<Û´ä j·Tq+ #˚d,æ Ä |ò*ü ‘ê\qT ø=+Á>=‘·Ô ôd’<ë∆+‹ø£ H˚|<ü ´ä∏ +˝À |ü]øÏ+å #ês¡T.
Á{≤ì‡dædsºü ˝Y À $düsD¡ + ø=\e&ÜìøÏ #ê˝≤ düsfi¡ y¯ TÓ qÆ $<ÛëHê\T s¡÷bı+~+#ês¡T. n‹ <Û«ä qT\ y˚>+∑ , XÀwüD+ n<Û´ä j·Tq+
#˚jT· &ÜìøÏ ø=‘·Ô |ü<‘ ∆ä T· \T s¡÷bı+~+#ês¡T. dü÷s¡T´ì˝Àì eT#·Ã\qT ˝À‘·T>± |ü]XÀ~Û+#ês¡T. &Üø£sº Y dü÷] uÛ>Ñ e∑ +‘·+ >±]
<ä>∑Zs¡ |ü]XÀ<Ûäq #˚XÊs¡T. j·T÷ìe]‡{° Á>±+{Ÿ‡ ø£$TwüHé≈£î ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ñbÕ<Ûä´≈£åî\T>± ñHêïs¡T. ôd’Hé‡ $<ä´ Ä<ÛäTìø°ø£s¡D≈£L,
$<ë´kÕúsTT\˝Àì n+‘·sê\ ‘=\–+|ü⁄q≈£î ø£èwæ #˚XÊs¡T. $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢ ø£+|üP´≥s¡T¢ Á|üy•˚ +∫+~ M] Vü≤j·÷+˝ÀH˚.
sê»´düuÛÑ düuÛÑT´\T>± ñHêïs¡T.
&Üø£ºsY düπs›XÊsTT ‹s¡TeT\sêe⁄ (1928 `1994) : &Üø£ºsY düπs›XÊsTT ‹s¡TeT\sêe⁄ >±s¡T nq>±H˚ kÕVæ≤‘·´
Á|æj·TT\≈£î ªø£Hê´X¯ó\ÿ+ ë Hê≥ø£ ø£fi¯μ |ü⁄düÔø£+ >∑Ts¡TÔ≈£î sêe#·TÃ. >∑T+&Ó˝À $C≤„q+ ë eTqdüT˝À ‘Ó\T>∑T ñqï eTVü≤˙j·TT&ÉT
düsπ X› ÊsTT. ø£s÷¡ ï\T õ˝≤¢ Ä\÷s¡˝À »ìà+∫ Ä<ÛTä ìø£ ãTTwæ‘T· \T´&ÉT áj·Tq. $yêVü≤+ ≈£L&Ü ˝Ò≈î£ +&Ü XÊÁdüÔ $C≤„Hêìø°,
kÕVæ≤‘ê´ìø° n+øÏ‘y· TÓ qÆ e´øÏÔ áj·Tq. #·eTTs¡T düeTTÁ<ë\qT |ü]XÀ<Ûqä ‘√ á~‘˚ k˛|t f…ø±ï\J, bÕ*eTsY f…ø±ï\J
ekÕÔjT· ì #·eT‘êÿs¡+>± nH˚yês¡T düsπ X› ÊsTT. ô|Á{À*j·T+, u…+JHé\ >∑T]+∫ y˚sT¡ >± #Ó|Œü qø£ÿs¡˝<Ò Tä . ‘Ó\’ $C≤„q XÊÁdü+Ô
n<äT“¤‘·yÓTÆq Á|ü|ü+#·eTì ‹s¡TeT\sêe⁄ uÛ≤eq. _j·T´|ü⁄ ‘Í&ÉT qT+∫ rdæ q÷HÓ≈£î dü+ã+~Û+∫ $X‚wü |ü]XÀ<Ûäq\T
#˚XÊs¡T. á q÷HÓ rj·T&É+,X¯óÁuÛ+Ñ #˚jT· &É+, <ëìøÏ |ü<‘ ∆ä \· ÷ s¡÷bı+~+#·&+É , |ü]ø£sê\T ‘·j÷· Ø e+{Ï $»j·÷\T
kÕ~Û+#ês¡T. e÷$T&ç f…+ø£\ qT+∫ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ |ü<ësêú\T s¡÷bı+~+#·&+É nH˚~ Á|ü|+ü #·+˝À Ä s¡+>∑+˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï
|ü]XÀ<Ûäq. ø=ã“], |ü≥Tº |ü⁄s¡T>∑T >∑T&ÉT¶, yê&çq ø±|ò”bı&ç, |ü‹Ô $‘·ÔHê\T, ÄeTT<ë\T, y˚s¡TX¯q>∑ –+»\T, bı>±≈£î $‘·ÔHê\T,
y˚|ü –+»\T, $Ts¡|ü $‘·ÔHê\T, d”‘ê|òü\+ –+»\T, ns¡{Ï ‘=ø£ÿ, dü÷s¡´øÏ+‹ $‘·ÔHê\T, Äs¡+õ ‘=ø£ÿ\T, |ü⁄BHê ë sTT˝≤
#ê˝≤ yê{Ï MT<ä |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæ n<äT“¤‘·yÓTÆq |òü*‘ê\T kÕ~Û+#ês¡T.
Ç+ø± m+‘√eT+~ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T $X‚wüyÓTÆq ø£èwæ #˚XÊs¡T. j·TT.ÄsY.sêe⁄, m+.$.¬s&ç¶, |æ.•yê¬s&ç¶, sêC≤¬s&ç¶, ø±ø£s¡¢
düTu≤“sêe⁄, Á<√D+sêE ø£ècÕísêe⁄, X¯≈î£ +‘·˝≤ <˚$, dü÷] u≤\ø£èwü,í |æ.y˚DT>√bÕ˝Ÿ e+{Ï eTVü‰eTVüQ\T #ê˝≤eT+~ ù|s¡T¢
≈£L&Ü $e]+#·˝Òì |ü]dæú‹ á yê´dü+˝À ñ+~. n˝≤π> yÓ’<ä´+, Äs√>∑´+ ÇHé|òüπsàwüHé f…ø±ï\J˝À Á|üj·T‘êï\T #˚dæ
$»j·÷\T kÕ~Û+∫q yês¡T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ |ü⁄s√>∑‹øÏ u≤dü≥>± ñHêïs¡T. Ç+ø± »qs¡+»ø£yTÓ qÆ uÛ≤wü˝À ôd’H‡é s¡#q· \T #˚dqæ
ø±∞|ü≥ï+ ø=+&ÉjT· ´, eTV”≤<Ûsä ¡ q[˙ yÓ÷Vü≤Hé, q+&É÷] sêeTyÓ÷Vü≤qsêe⁄ e+{Ï yês¡T #ê˝≤ eT+~ ñHêïs¡T. Ä+Á<Ûä
ôd’+{Ï|øæò ˘ ø£+ô|˙ì ÁbÕs¡+_Û+∫q uÛÀ>∑sêE |ü{≤º_Û d”‘êsêeTj·T´ >∑T]+∫ Á|ü‘´˚ ø£+>± #Ó|⁄ü Œø√yê*. <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ sêDÏ+∫q,
sêDÏdüTÔqï &Üø£ºs¡T, yÓ’<äT´\T, XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T m+<äs√ ñHêïs¡T.

`Hê>∑dü÷] y˚DT>√bÕ˝Ÿ
_`517, $˝≤¢ôV’≤{Ÿ‡
Áu≤Vü≤àDyê&ç, uÒ>∑+ù|≥,
ôV’≤<äsêu≤<é