1

ENAΣ ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΥ «ΕΠΟΦΘΑΛΜΙΟΥΣΕ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ»!

Ο γνωστός διαγωνισμός για το «μεγαλύτερο Έλληνα»

Μεγάλοι Έλληνες. --εγχείρημα πολύ αμφίβολης αξίας, γιατί πώς να σταθμιστεί
Δεκάτομο ιστορικό η μεγαλοσύνη τόσων και τόσων διαφορώτατων μορφών,
έργο. W. W. Tarn: σαλτιμπάγκοι ανάμικτοι με ιδιοφυίες και καπεταναίοι της
«Μέγας Αλέξαν- Επανάστασης δίπλα στον Αισχύλο, το Βέγγο και τον
δρος.» Μετάφραση: Παπαδόπουλο;-- αναζωπύρωσε, έστω και με τη
Γιάννα Σκαρβέλη, μπακαλίστικη λογική της ζυγαριάς, το πάθος των Ελλήνων
Φανή Γαϊδατζή. για την «Ιστορία» τους. Και για να περιβληθεί με το
Αθήνα, 2009. Έκδ. απαραίτητο επιστημονικό κύρος η όλη προσπάθεια,
Σκάι. Σελ. 212. Έγ- κυκλοφορούν για τους 10 σημαντικώτερους αντίστοιχοι
χρωμη εικονογράφη- τόμοι, από ειδήμονες που τεκμηριώνουν τη σπουδαιότητα
ση. καθενός. Για το Μεγαλέξανδρο («φαβορί» αδιαφιλονίκητο
απ’ την αρχή), επιλέχθηκε η μονογραφία του W. Tarn, ενός
κορυφαίου της αγγλικής ιστοριογραφίας, που γράφτηκε αρχικά ως κεφάλαιο στην
εγκυρότατη Cambridge Ancient History, και κατόπιν κυκλοφόρησε αυτοτελώς.
Εκπρόσωπος της ιδεαλιστικής σχολής, ο Τarn ξέρει να χαράζει με καθαρές
γραμμές τη μοναδική προσωπικότητα του μεγάλου στρατηλάτη, του ηγέτη, του
πολιτικού, του οραματιστή νέου κόσμου, ενίοτε κ’ υπερβάλλοντας στο θαυμασμό
του, μα δίχως ποτέ ν’ αλλοιώνει, να ενδίδει στο μύθο, να ξεπέφτει στο γαργαλιστικό
κουτσομπολιό, ή να μαγαρίζει άκριτα ό,τι μοιάζει άπιαστο με σημερινά μέτρα και
σταθμά, όπως συνηθίζουν οι «μινιμαλιστές» στα χρόνια μας. Στυλίστας στο γράψιμο,
δεν ξεχνάει ούτε στιγμή την αγγλική του ταυτότητα, διατηρεί άγρυπνη την κριτική
ματιά του, κι ακόμα και στα λιγοστά που διαφωνείς, δεν μπορείς παρά να δεχτείς πως
ειν’ εμπνευστικός χειραγωγός και μύστης.
Όμως το πρόβλημα δεν έγκειται στο τί λέει ο Τarn, αλλά τί θα διαβάσουν οι
πολλοί, μικροί κι ανώνυμοι Έλληνες ότι λέει ο Τarn! Γιατί δυστυχώς, ο δαίμονας της
προχειρότητας, της αγραμματοσύνης, της βιασύνης και της ανικανότητας έχει κάνει
πάλι το θαύμα του. Έχει όμως τόσο πέσει το επίπεδο του αναγνωστικού κοινού, ώστε
διαβάζουν, δ ε ν κ α τ α λ α β α ί ν ο υ ν κ α ι π ρ ο χ ω ρ ά ν ε! Γυρίζουν σελίδα
και δ ε σταματάνε στην απορία τους. Αντιλαμβάνονται πως τόχασαν το ένα, το
άλλο, το παράλλο, πλην δεν ανησυχούν!.. Νομίζουν πως αν συνεχίσουν, θα πιάσουν
ίσως την ...«υπόθεση» παρακάτω. Ή καταντάν και να πιστεύουν πως «υπάρχουν και
μερικές άχρηστες λέξεις ή φράσεις σε κάθε σελίδα» - για παραγέμισμα προφανώς,
όπως στις σχολικές εκθέσεις! Υποτάσσονται στην ιδέα πως τ’ «ακατανόητα» πρέπει
να τα προσπερνάς σαν τους πίνακες αφηρημένης τέχνης σ’ ένα μουσείο, μη
δείχνοντας καν την απαρέσκειά σου μπάς και φανείς εσύ μονάχα αδαής...
Εμείς, με τον τόμο του Αλέξανδρου στο χέρι, σταματήσαμε αρχή-αρχή
κιόλας, στη σελ. 35, όπου για την εκστρατεία στα Βαλκάνια λέγεται ότι: «κατέλαβε
τον παραλιακό δρόμο ανατολικά απο την Αμφίπολη, έριξε τη Ροδόπη και προχώρησε
βόρεια»! Πώς όμως τον «κατέλαβε», αφού ανατολικά της Αμφίπολης βρίσκονταν οι
Φίλιπποι κι ο δρόμος, επομένως, ήταν ε ν τ ό ς μακεδονικής επικράτειας; Και
παραπέρα: Πώς «ρίχνει» άραγε κανείς ένα βουνό; Με φτυάρια; Με δυναμίτες; Τί
γράφει το πρωτότυπο; Πολύ απλά: «Π ή ρ ε το δρόμο ανατολικά απ’ την Αμφίπολη
και π α ρ έ κ α μ ψ ε τη Ροδόπη» (took the road ... turned Rhodope).
Στη πολιορκία της Τύρου (σ. 66), πούγινε ως γνωστόν απ’ τη θάλασσα, ο
Αλέξανδρος εμφανίζεται σε κάποια επιχείρηση με πλοία «να ανακόπτει την πορεία
 2

δύο εκ των ταγμάτων (των Τυρίων) που επέστρεφαν»! Ποιών «ταγμάτων» όμως, αφού
οι Τύριοι ήταν πάνω στο νησί τους και μόνο αν περπάταγαν σαν το Χριστό στα
κύματα θα μπορούσαν να στείλουν «τάγματα» κατά των Μακεδόνων; Τί γράφει ο
έρμος ο Τarn; Ότι ο Αλέξανδρος «έπιασε δυό πλοία απ’ τη μοίρα του στόλου των
Τυρίων που επέστρεφαν» (cut off two of the returning squadron)!
Αν όμως τόσο εύκολα γίνηκαν τα πλοία «τάγματα», είναι ν’ απορεί κανείς
όταν στη σ. 72 εμφανίζεται ο Αλέξανδρος να επιλέγει το πεδίο της μάχης στα
Γαυγάμηλα και να «λειαίνει όλα τα εμπόδια πριν από τη γραμμή του για να δώσει κάθε
ευκαιρία στα άρματα»! Μα οι Έλληνες δεν διάλεξαν το πεδίο, οι Πέρσες το διάλεξαν
κ’ εκείνοι λείαναν το έδαφος για τα δικά τους άρματα (οι Έλληνες δεν είχαν!) κι ο
Τarn σωστά τα γράφει όλα, μόνο που οι μεταφραστές χάσαν το υποκείμενο και τα
φορτώσαν στον Αλέξανδρο! Αλλά κι αν υπέθετε κανείς πως πρόκειται γι απλή
αβλεψία κ’ εννοούνται οι Πέρσες, επέρχεται η τελική έκπληξη, μετά τη λείανση
πούκαναν του πεδίου: «Έτσι η γραμμή τους αιχμαλωτίστηκε»! Δηλαδή προετοίμασαν
το έδαφος οι δύσμοιροι και προκάλεσαν την αιχμαλωσία τους; Ή, παρά τις
προπαρασκευές αιχμαλωτίστηκαν; Ούτε τόνα, ούτε τ’ άλλο! Ο Τarn ξεκινάει με μια
εξεζητημένη έκφραση (Τheir order of battle was subsequently captured), δηλαδή:
«Ακολούθως (μετά τη λείανση του πεδίου), συγκροτήθηκε η περσική παράταξη
μάχης» και προχωρεί σε απαρίθμηση των επιμέρους στρατευμάτων του Δαρείου. Για
αιχμαλωσίες ούτε λεξη! Άλλα μαγείρεψε όμως η αχαλίνωτη φαντασία των
μεταφραστών...
Στη σ.92, διασκεδαστικώτερα περιμένουν τον αναγνώστη: οι Μακεδόνες
μπρος στον Ώξο ποταμό, μήν έχοντας πλεούμενα ή γέφυρες «πέρασαν πάνω από
δέρματα γεμισμένα με άχυρα και δοκάρια»! Πώς μπορεί κανείς να περάσει π ά ν ω
α π ό δέρματα, δεν αναρωτήθηκαν οι συντάκτες της ελληνικής αυτής έκδοσης, ούτε
πως είναι δυνατόν να γεμίσει κανείς με ...δοκάρια τα δέρματα! Μόνος αρωγός και
πάλι το αγγλικό κείμενο, όπου διαβάζουμε λογικώτατα πως πέρασαν «ξαπλώνοντας
πάνω σε δέρματα παραγεμισμένα μ’ άχυρο και κάνοντας κουπί»! (lying flat on skins
stuffed with rushes and paddling.) Tα δοκάρια, από πού προκύψαν, ακόμα το
ψάχνουμε!..
Μα στοιχειώδης κοινός νους θάχε προφυλάξει από απίστευτα λάθη που
βγάζουν μάτι και στον πιο ανίδεο ακόμη, όπως στη σελ.96, όπου ο Αλέξανδρος
χαρακτηρίζεται «ο πρώτος γνωστός Ευρωπαίος που ...εποφθαλμιούσε το πετρέλαιο»
(στη θέση του απλούστατου: set eyes upon = «αντίκρυσε»)! Ή, στη σ.129, όπου
μαθαίνουμε πως ο Σπιταμένης, που πολέμησε το Μεγαλέξανδρο «είχε καταγωγή από
τους Σελευκίδες βασιλιάδες», των οποίων, ωστόσο, η δυναστεία αρχινάει ως γνωστόν
κάμποσα χρόνια αργότερα! (His blood c o n t i n u e d in the line of the Seleucid
kings έγραφε ο Τarn, αλλά πού μυαλό οι μεταφραστές!)
Τέλος, σαν έφτασε ο στρατηλάτης στους Ιχθυοφάγους, οι Έλληνες
αντίκρυσαν έναν «πληθυσμό της παλαιολιθικής εποχής, με ξύλινα σπαθιά»! Μα είναι
δυνατόν ν’ αποδίδεται το: «wooden spear» ως «ξύλινα σπαθιά»; Ως κ’ οι πρωτόγονοι
το ξέρουν πως τα ξύλινα σπαθιά δεν κάνουν παρά για παιδικά παιγνίδια, ενώ οι
ξύλινες λ ό γ χ ε ς κάνουν και παρακάνουν τη δουλειά τους!
Περαιτέρω απαρίθμηση παρόμοιων τερατωδών λαθών περιττεύει.
Διαβεβαιώνω και τον πιο δύσπιστο πως δίνεται μοναχά η κορυφή του παγόβουνου.
Ενός παγόβουνου ασυνειδησίας, βαθύτατης άγνοιας κι ασυγχώρητης αμέλειας. Οι
μεταφραστές μιλάνε γιά «συντονισμό ετερογενούς μάζας δικαιωμάτων»(!) αποδίδουν
την πορφύρα ως «μωβ βαφές», δεν έχουν ιδέα στρατιωτικής και ιστορικής ορολογίας
κι ονομάζουν τα στρατιωτικά σώματα ή φάλαγγες: «κολονες», «στήλες», ή
«σειρές»(!), αγνοούν το νόημα του ρήματος «detach» (=αποσπώ) και το μεταφράζουν
 3

ως «αποκόπτω» και δώστου «αποκόπτω», μ’ αποτέλεσμα ο Αλέξανδρος ν’

«αποκόπτει» διαρκώς τον Παρμενίωνα κι άλλους στρατηγούς του. Παρανοούν τα
στοιχειώδη της πολεμικής τακτικής, οι Ελληνοβακτριανοί διαστρεβλώνονται ως
«Γραικοβακτριανοί»(!) κ’ επιπλέον ο λόγος βρίθει άστοχων εκφράσεων, σολοικισμών
και βαρβαρισμών, από κείνους που κ’ οι σχολικές Γραμματικές σημειώνουν με
μαύρα γράμματα ως παραδείγματα προς αποφυγήν!
Το μεγαλύτερο πανηγύρι, όπως αναμενόταν άλλωστε, βρίσκεται στις
υποσημειώσεις: Γίνονται συνεχώς παραπομπές «στο Αρριανός» και «στο Διόδωρος»,
«στο Στράβων», διότι όλ’ αυτά είναι, ώς γνωστόν, αμετάφραστα! («Το Αρριανός».)
Αλλού, Έλληνες συγγραφείς και κείμενα, όπως το Λίνδιο Χρονικό παρουσιάζονται
με την αγγλική τους μεταμφίεση («Lindian Chronicle»), αλλού η Πολιτεία του
Πλάτωνος κι ο Πανηγυρικός του Ισοκράτη και συγγράμματα του Αριστοτέλη με
λατινικούς τίτλους, αλλού υποσημειώσεις πετσοκόβονται ή και παραλείπονται
ολάκερες κι αλλού πληροφορούμαστε ότι ο Πλούταρχος απηύθυνε κάποιο έργο του
«κατά των στωικών και των ...περιπατητών»!!! Μάλλον όμως περιπατητές είν’ αυτοί
που σκάρωσαν τέτοια προχειρογραφήματα...
Ύστερα απ’ όλα τούτα μοιάζει επουσιώδες ότι ο χάρτης του αγγλικού
πρωτοτύπου ωμά παραλείφθηκε (κ’ έτσι κυκλοφορεί ένα βιβλίο για το
Μεγαλέξανδρο δίχως χάρτη των εκστρατειών του καν!), ενώ στη θέση του
προστέθηκε ένα φωτογραφικό παράρτημα, μαζωμένο όπως-όπως, με εικόνες ώς κι
από παιδικά βιβλία (!) και με λανθασμένες λεζάντες, όπου η εικόνα δείχνει, λ.χ. την
αναρρίχηση του Μεγαλέξανδρου στην πόλη των Μαλλών κ’ η λεζάντα μιλάει για την
πολιορκία της Γάζας, ή αλλού, παριστάνεται ο Αλέξανδρος να πίνει φάρμακο που
τούδωσε ο γιατρός του σαν αρρώστησε στην Ταρσό κι ο υπότιτλος παραπλανά
μιλώντας για ποτά στις γαμήλιες γιορτές του Φίλιππου στη Μακεδονία!

*
Στον τόμο προτάσσονται τα τρία βιογραφικά των συγγραφέων: του Τarn, του
προλογίσαντος M. Χατζόπουλου, και --το μεγαλύτερο-- του Θ. Βερέμη,
επιστημονικού σύμβουλου της έκδοσης: καθηγητής και στο Πρίστον και στο
Χάρβαρντ και στην Αθήνα και Κaramanlis Professsor (!) στο Fletcher School of Law.
Και πρόεδρος σε Ιδρύματα. Και πρόεδρος στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας. Όμως
εκτός απόνα σημείωμα, που δεν ξεπερνάει τη μισή σελίδα (κι ούτε το διπλάσιο
αριθμό λέξεων απ’ το προαναφερθέν βιογραφικό) δεν είναι ορατή καμμιά άλλη
συνεισφορά του! Το βιβλίο δεν είχε τον καιρό να το διαβάσει; Ή το διάβασε και το
βρήκε καλό; Κάθεμιά απ’ τις παραπάνω εκδοχές συνεπάγεται κι αντίστοιχες ευθύνες!
Και μιας και περί ευθυνών ο λόγος, το έργο επιδοτείται από την Εθνική Τράπεζα, και
μάλιστα υπάρχει και σελίδα ολάκερη για το «ευ» και τη σημασία της «ευθύνης» και
το «πρόγραμμα εταιρικής δράσης» της, «με ηθική και υλική υποστήριξη ενεργειών και
δραστηριοτήτων κοινού οφέλους» κ.λ. Όλ’ αυτά πώς συμβαδίζουν με την τυφλή
επιχορήγηση τέτοιων τσαπατσουλογραφημάτων; Η Εθνική διαθέτει ένα Μορφωτικό
Ίδρυμα με σπάνια επιτεύγματα στον εκδοτικό χώρο και δεν είχε έναν άνθρωπο να
ελέγξει τί επιχορηγείται; Μήπως τα ηχηρά ονόματα οργανισμών κ’ επιχειρήσεων με
το αυτονόητο (όσο κι αόριστο) κύρος τους θάμπωσαν τα κριτήρια;
Οι Αθηναίοι άρχοντες, υπεύθυνοι απέναντι στο Δήμο, δεν στεφανώνονταν άν
δεν απέδιδαν πρώτα «ευθύνες» με τη λήξη της θητείας τους, αν δεν λογοδοτούσαν.
Άρα το στεφάνι εδώ δεν θάπρεπε νάχει δοθεί! Κι Όποιος αλόγιστα καλουργεί,
κακουργεί! έλεγε παλιός σοφός...
ΣΤΑΝΤΗΣ Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ
standisapostolidis@yahoo.gr
4