1

Έκθεση – Έκφραση Γ’ Λυκείου

Η πειθώ
• Επικοινωνία σηµαίνει
α. µεταδίδω πληροφορίες
β. αναλύω µια έννοια
γ. υποστηρίζω µια άποψη
δ. προσπαθώ να πείσω για την ορθότητα των θέσεών µου

• Η οπτική γωνία του ποµπού

α. διαφαίνεται
β. υπολανθάνεται
γ. εκφράζεται ρητά

• Ο δέκτης πρέπει να:

α. διακρίνει
- την οπτική γωνία
- το σκοπό του ποµπού
β. ελέγχει
- τη συλλογιστική πορεία του ποµπού
- τα επιχειρήµατα
- την αξιοπιστία των τεκµηρίων

Τρόποι πειθούς
1. επίκληση στη λογική (µε επιχειρήµατα και τεκµήρια).
2. επίκληση στο συναίσθηµα (µε περιγραφή γεγονότων και πράξεων, αφήγηση
ευχάριστων ή δυσάρεστων ανάλογα γεγονότων ή καταστάσεων).
3. επίκληση στο ήθος του ποµπού.
4. επίθεση στο ήθος του αντιπάλου.
5. επίκληση στην αυθεντία.

1
 2

1. Επίκληση στη λογική – Επιχειρήµατα και Τεκµήρια

• Επιχείρηµα είναι ο συλλογισµός ή σειρά συλλογισµών για τη στήριξη ή ανατροπή µιας
θέσης.
• Συλλογισµός είναι µια σειρά προτάσεων / κρίσεων που, ξεκινώντας από µία ή
περισσότερες προτάσεις (προκείµενες ή υποθέσεις) ως βάση, καταλήγουν στην αποδοχή
µιας άλλης πρότασης (συµπέρασµα) που είναι το λογικό επακόλουθο των προκείµενων.
Προϋπόθεση είναι η ύπαρξη κοινών όρων στις προκείµενες.
Π.χ. Οι καλοί µαθητές διαβάζουν τα µαθήµατά τους.
Ο Γιώργος διαβάζει τα µαθήµατά του.
Άρα: Ο Γιώργος είναι καλός µαθητής.
• Τεκµήρια είναι συγκεκριµένα αποδεικτικά στοιχεία ή γεγονότα που οδηγούν στην
εξαγωγή συµπεράσµατος. Είναι παραδείγµατα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά
στοιχεία κτλ. Χρησιµοποιούνται από τον ποµπό για να υποστηρίξει τις απόψεις του και
περιέχονται στις προκείµενες ενός επιχειρήµατος.
Είδη συλλογισµών
Α. Με βάση την πορεία της σκέψης:
1. Παραγωγικός
2. Επαγωγικός
3. Αναλογικός

1. παραγωγικός είναι ο συλλογισµός κατά τον οποίο από µια γενική και αφηρηµένη αρχή (το
όλον) συµπεραίνουµε για τα επιµέρους (από το γενικό στο ειδικό). Π.χ. Τα µέταλλα είναι
ανόργανα στοιχεία. Ο χρυσός είναι µέταλλο. Άρα: ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο.
Η παραγωγική µέθοδος οδηγεί σε βέβαια συµπεράσµατα.
2. επαγωγικός είναι ο συλλογισµός κατά τον οποίο από µια ειδική και συγκεκριµένη διαπίστωση
καταλήγουµε στα γενικά (από το ειδικό στο γενικό). Π.χ. Η µηλιά, η αχλαδιά…είναι οργανισµοί.
Η µηλιά, η αχλαδιά…είναι φυτά. Άρα: τα φυτά είναι οργανισµοί.
Ο επαγωγικός συλλογισµός οδηγεί συνήθως σε πιθανά συµπεράσµατα. Αν τα επιµέρους
στοιχεία δεν είναι πλήρη και επαρκή (ατελής επαγωγή), τότε υπάρχει κίνδυνος λάθους ή το
συµπέρασµα είναι πιθανό.
Σε βραχυλογικούς επαγωγικούς συλλογισµούς το συµπέρασµα µπορεί να προτάσσεται.
Π.χ. Ο Γιάννης είναι αναξιόπιστο πρόσωπο. Κλέβει στη «Μονόπολη».

2
 3

3. αναλογικός είναι ο συλλογισµός κατά τον οποίο από µια ειδική διαπίστωση καταλήγουµε πάλι
σε µια ειδική (από το ειδικό στο ειδικό). Το συµπέρασµα είναι πάντοτε πιθανολογικό. Π.χ. Ο Α
είναι ευέξαπτος και γι αυτό έχει δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Ο Β είναι κι αυτός
ευέξαπτος. Άρα: και ο Β έχει (πιθανώς) δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις.

Β. Με βάση το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείµενες.

1. κατηγορικός
2. υποθετικός
3. διαζευκτικός
1. κατηγορικός είναι ο συλλογισµός του οποίου οι προκείµενες είναι κατηγορικές προτάσεις (το
υποκείµενο συνδέεται µε το κατηγορούµενο µέσω συνδετικού ρήµατος). Π.χ. Τα µέταλλα είναι
ανόργανα στοιχεία. Ο χρυσός είναι µέταλλο. Άρα: ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο.
2. υποθετικός είναι ο συλλογισµός του οποίου η µία ή και οι δύο προκείµενες είναι υποθετικές
προτάσεις. Π.χ. Αν οι βιοµηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα, το περιβάλλον µολύνεται. Στην Αθήνα
οι βιοµηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα. Άρα: το περιβάλλον της µολύνεται.
3. διαζευκτικός είναι ο συλλογισµός που µία έστω προκείµενή του είναι διαζευκτική πρόταση.
Π.χ. Τα Αρχαία Ελληνικά εξετάζονται ή ως µάθηµα γενικής παιδείας ή ως µάθηµα κατεύθυνσης. Ο
Επιτάφιος του Περικλή εξετάζεται ως µάθηµα κατεύθυνσης. Άρα: δεν εξετάζεται ως µάθηµα
γενικής παιδείας.
Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήµατος
• Ένα επιχείρηµα θεωρείται έγκυρο, όταν οι προκείµενες οδηγούν µε λογική αναγκαιότητα
σ’ ένα βέβαιο συµπέρασµα. Σ’ αυτό ισχύουν οι κανόνες της τυπικής λογικής (Α=Β, Β=Γ,
Άρα: Α=Γ).
• Ένα επιχείρηµα είναι αληθές ανάλογα µε το περιεχόµενό του. Αν υπάρχει δηλαδή
νοηµατική σχέση ανάµεσα στις προκείµενες και το συµπέρασµα ανταποκρίνεται στην
πραγµατικότητα.
• Ένα επιχείρηµα για να θεωρείται λογικώς ορθό (ορθότητα) πρέπει να είναι συγχρόνως
έγκυρο και οι προκείµενές του αληθείς.
• Ο συλλογισµός που δίνει ορθό συµπέρασµα, λέγεται απόδειξη.
Στην αξιολόγηση ενός επιχειρήµατος πρέπει να διακρίνουµε αν:
• στις προκείµενές του διατυπώνονται γενικά αποδεκτές αλήθειες (π.χ. η γη είναι σφαιρική) ή
• αν είναι προσωπικές γνώµες (π.χ. η πολιτική είναι υπεύθυνη για την καταστροφή του
περιβάλλοντος).

3
 4

Αξιολόγηση επαγωγικών συλλογισµών

Για συλλογισµό µε αίτιο- αποτέλεσµα:
• αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική και όχι απλώς χρονολογική, το συµπέρασµα είναι βέβαιο.
• αν γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου – αποτελέσµατος, το συµπέρασµα είναι
επισφαλές.
• Αν η αιτία είναι αναγκαία ή επαρκής (αναγκαία λέγεται όταν το αποτέλεσµα δεν προκύπτει
χωρίς αυτή, επαρκής λέγεται, όταν αρκεί µόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσµα), τότε η
σχέση αιτίου- αποτελέσµατος µπορεί να πάρει την εξής µορφή:
1. η αιτία είναι ταυτόχρονα αναγκαία και επαρκής (ικανή). Π.χ. Για την επιτυχία µου στις
εξετάσεις χρειάζεται καλή προετοιµασία, καλή ψυχολογική κατάσταση την ώρα της
εξέτασης και τα θέµατα να περιέχονται στη διδαχθείσα ύλη.
2. η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής Π.χ. Πιστεύω ότι θα πάρω το
µεγαλύτερο βαθµό στην τάξη στο µάθηµα της ιστορίας, γιατί µελέτησα περισσότερο από
όλους.
3. η αιτία είναι επαρκής αλλά δεν είναι αναγκαία. Π.χ. Η οινοποσία είναι επαρκής αιτία
για πρόκληση καρδιολογικών νοσηµάτων (δεν είναι όµως και αναγκαία).
Για συλλογισµό µε αναλογία
• Αν είναι κυριολεκτική προσέχουµε κατά πόσο οι οµοιότητες των συγκρινόµενων
αντικειµένων είναι επαρκείς σε αριθµό και σχετικές µε το θέµα.
• Αν είναι µεταφορική, πρέπει να ελεγχθεί κατά πόσο έχει την αποδεικτική αξία
ενός λογικού επιχειρήµατος

4
 5

2. Επίκληση στο συναίσθηµα του δέκτη

Ο οµιλητής αναφερόµενος στο συναίσθηµα του δέκτη παίρνει υπόψη του:
α. τη διάθεση του ακροατηρίου
β. σε ποιους απευθύνει το συναίσθηµα
γ. τα αίτια που το προκαλούν
Μέσα για την επίκληση των συναισθηµάτων (οργής, αγάπης, µίσους, φόβου, οίκτου κλπ.) είναι:
α. η περιγραφή π.χ. καταστάσεων
β. η αφήγηση
γ. το χιούµορ
δ. η ειρωνεία

3. Επίκληση στο «ήθος» του ποµπού

Ο ποµπός, για να κερδίσει την εµπιστοσύνη του δέκτη και µιλώντας σε πρώτο πρόσωπο για τον
εαυτό του, επιχειρεί:
α. να διατυπώνει αξιόπιστο λόγο
β. να µη βασίζεται στην εικόνα που τυχόν έχει σχηµατίσει προηγουµένων ο δέκτης γι’ αυτόν, αλλά,
ως απόδειξη του ήθους του, να επικαλείται τη στάση του σε περιπτώσεις της ιδιωτικής και δηµόσιας
ζωής.

4. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου

Γίνεται µε άσκηση κριτικής:
α. στο χαρακτήρα του αντιπάλου
β. στην ιδιωτική του ζωή
Αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήµατα του αντιπάλου, καταφεύγει σε µια προσωπική επίθεση που
φτάνει ως τη λασπολογία.

5. Επίκληση στην αυθεντία

Ο ποµπός προκειµένου να πείσει για την ορθότητα των απόψεών του, επικαλείται την παρόµοια
θέση µιας αυθεντίας, κυρίως από το χώρο της επιστήµης. Προϋποθέσεις για την ορθή χρήση του
συγκεκριµένου τρόπου είναι:
α. να µη γίνεται κατάχρηση της γνώµης της αυθεντίας
β. να µη χρησιµοποιείται για να καλυφθεί η έλλειψη προσωπικών επιχειρηµάτων
γ. να γίνεται αναφορά σε αυθεντίες σχετικές µόνο µε το συγκεκριµένο θέµα του ποµπού

5
 6

Μορφές Πειθούς

1. Η πειθώ στη διαφήµιση

∆ιαφήµιση είναι η δηµιουργία και η προβολή πρωτότυπου µηνύµατος, το οποίο αναφέρεται σε κάποιο
υλικό ή πνευµατικό παράγωγο / προϊόν, µε τελικό σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να αγοράσει το
διαφηµιζόµενο προϊόν.
Βασικά στοιχεία της διαφήµισης ως µορφής επικοινωνίας:
• Ποµπός: Η επιχείρηση ή ο οποιοσδήποτε άλλος φορέας που παράγει ή διαφηµίζει το προϊόν.
• ∆έκτης: ο καταναλωτής, αγοραστής.
• Μήνυµα: το διαφηµιστικό κείµενο που µπορεί να είναι γραπτό, προφορικό, γλωσσικό, µη
γλωσσικό.
• Επικοινωνιακό µέσο / κανάλι: ραδιόφωνο, τηλεόραση, εφηµερίδα, περιοδικό, το διαδίκτυο, η
αφίσα.
• Επικοινωνιακός κώδικας / γλώσσα: γλώσσα, εικόνα, ήχος ή και ο συνδυασµός όλων ή µέρους
των στοιχείων αυτών.
• Σκοπός: η πειθώ του καταναλωτή / αγοραστή

Μορφή / Τεχνικές του µηνύµατος

• Μήνυµα που αναπτύσσεται µε άµεσο τρόπο (χωρίς περιττά λόγια)
• Αφηγηµατικό µήνυµα (το προϊόν επιδεικνύεται µε µια σύντοµη ιστορία)
• Μήνυµα µονολόγου-διαλόγου (µαρτυρία ειδικού ή καταναλωτή για τα πλεονεκτήµατα του
προϊόντος)
• Μήνυµα που επεξηγεί την εικόνα (λεζάντα)
• Μήνυµα που στηρίζεται σε τεχνάσµατα / ευρήµατα (σχήµατα λόγου, σπάνιες λέξεις-φράσεις,
χρήση του χιούµορ, της υπερβολής, της έκπληξης κλπ.)
• Μήνυµα που παραθέτει επιχειρήµατα

Προδιαγραφές του κειµένου της διαφήµισης

• να ελκύει την προσοχή του δέκτη
• να προκαλεί το ενδιαφέρον του
• να του δηµιουργεί την επιθυµία να το αγοράσει
• να τον οδηγεί στην αγορά του προϊόντος

6
 7

Μέσα / τεχνικές της διαφηµιστικής πειθούς

• συνειρµός ιδεών
• αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος
• επίκληση στην αυθεντία
• επίκληση στο συναίσθηµα
• επίκληση στη λογική
• λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισµός (λανθάνουσα αξιολόγηση που λειτουργεί δεσµευτικά
για το δέκτη)
• (διαφήµιση του υποσυνείδητου – subliminal advertising)

Γλώσσα της διαφήµισης

• λεκτικός πληθωρισµός µε αποτέλεσµα την ακυριολεξία και την ασάφεια
• κατάχρηση του επιθέτου και επιρρήµατος στον υπερθετικό βαθµό
• εκφράσεις εντυπωσιασµού
• συνθηµατολογικός τόνος

2. Η πειθώ στο δικανικό λόγο

∆ικανικοί λέγονται οι λόγοι που εκφωνούνται στα δικαστήρια από τους διαδίκους µε σκοπό να
πείσει ο καθένας από την πλευρά του τους δικαστές για το δίκιο τους. Οργανώνουν το λόγο τους
σύµφωνα µε τους γνωστούς τρόπους της πειθούς:
α. επίκληση στη λογική
β. επίκληση στο συναίσθηµα
γ. επίκληση στο ήθος του ποµπού

7
 8

3. Η πειθώ στον πολιτικό λόγο

• Με τον πολιτικό λόγο ο ποµπός επιθυµεί να πείσει το δέκτη:
α. να πάρει κάποιες αποφάσεις
β. να προβεί σε κάποια ενέργεια
• Ο δέκτης πρέπει να πεισθεί ότι η απόφασή του είναι σύµφωνη:
α. µε τα προσωπικά του συµφέροντα
β. µε τα συµφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου
• Ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από:
α. λογική επιχειρηµατολογία (επίκληση στη λογική)
β. έντονη συναισθηµατική φόρτιση (επίκληση στο συναίσθηµα)
γ. ρητορεία
• Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται µε την εξουσία, ορισµένες φορές στοχεύει:
α. στην παραπλάνηση
β. στον εκφοβισµό του ακροατηρίου
Σκοπός: η άκριτη αποδοχή από το δέκτη των σκοπών και των αποφάσεων του ποµπού
Προπαγάνδα: Αντί για επιχειρήµατα χρησιµοποιούνται:
• αυταπόδεικτες έννοιες
• λέξεις µε ηθική διάσταση, όπως έθνος, λαός, εθνική σωτηρία
Αυτές εµποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη

Χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου

• πλεονασµοί
• κατάχρηση συνωνύµων
• διατύπωση βεβαιωτική, δεοντολογική και θαυµαστική
• έντονη συναισθηµατική φόρτιση
• µεγαλοστοµία

8
 9

4. Η πειθώ στον επιστηµονικό λόγο

Χαρακτηριστικά του επιστηµονικού λόγου
• περιγραφικός, ερµηνευτικός, αποδεικτικός
• απρόσωπος και αντικειµενικός
• η γλώσσα στην επιστήµη χρησιµοποιείται µε τον τρόπο που αφορά το λογικό µας κι όχι το
συναίσθηµα
• το ύφος είναι ουδέτερο και επίσηµο

Ο επιστήµονας χρησιµοποιεί το λόγο για:

• να περιγράψει
• να ερµηνεύσει
• να πείσει

9
 10

Το δοκίµιο
Είναι ιδιαίτερο γραµµατειακό είδος του πεζού λόγου που σχετίζεται µε την πειθώ. Έχει στοιχεία:
α. του επιστηµονικού λόγου
β. του ρητορικού (πολιτικού, δικανικού) χωρίς τον επικαιρικό του χαρακτήρα
γ. του λογοτεχνικού λόγου (επιδιώκει την αισθητική τέρψη του αναγνώστη, δεν παρακινεί απλώς σε
κάποια πράξη της στιγµής, κάνει τη στιγµή διάρκεια)

Χαρακτηριστικά του δοκιµίου

• ευσύνοπτο (µικρή έως µέση έκταση)
• εύληπτο και καλογραµµένο
• εκλαϊκεύει ιδέες, επιστηµονικά και φιλοσοφικά πορίσµατα
• παρακινεί σε συµµετοχή τον αναγνώστη µε τη σκέψη και τη φαντασία
• απευθύνεται στη νόηση, όταν επιζητεί να πληροφορήσει και στο συναίσθηµα, όταν επιδιώκει
να συγκινήσει και να τέρψει
• η πραγµατικότητα παρουσιάζεται φιλτραρισµένη µέσα από τις εµπειρίες και τα προσωπικά
βιώµατα του συγγραφέα, λιγότερο επιστηµονικά και περισσότερο καλλιτεχνικά
• εκφράζει τις παρατηρήσεις του, τις σκέψεις, τα συναισθήµατα για τη ζωή ή περιπλανιέται
στο χώρο των ιδεών
• κινείται ανάµεσα στην επιστήµη, στη φιλοσοφία και στη λογοτεχνία
• προσπαθεί να αναλύσει και να ερµηνεύσει, εκλαϊκεύοντας θέµατα αισθητικής, ηθικής,
κοινωνικής πολιτικής τάξης, να διδάξει, να τέρψει και να πείσει
• στο δοκίµιο η προσωπικότητα του συγγραφέα: δίνει κύρος σ’ ό,τι λέγεται και προσφέρει το
παράδειγµα, τη ζωντάνια στην έκφραση, το ανεπανάληπτο ύφος

Η πειθώ στο δοκίµιο

Με το δοκίµιο ο συγγραφέας:
• προσεγγίζει ένα θέµα
• εκθέτει, διασαφηνίζει και υποστηρίζει τις ιδέες του µε:
α. επιχειρήµατα
β. τεκµήρια
γ. παραδείγµατα
• καταλήγει σε προτάσεις αντιµετώπισης ενός προβλήµατος
• δεν επιδιώκει τον άµεσο και εύκολο επηρεασµό αλλά τη διεύρυνση του προβληµατισµού

10
 11

• διδάσκει (ενηµερώνει, πληροφορεί, πλουτίζει τις γνώσεις, οξύνει την κρίση, καλλιεργεί την
ευαισθησία)
• δε δογµατίζει, θεωρεί τα πάντα σε εξέλιξη
• δεν εξαντλεί το θέµα ούτε εξάγει οριστικά συµπεράσµατα

Η γλώσσα του δοκιµίου

Ο λόγος του δοκιµίου είναι ο επιστηµονικός ή ο στοχαστικός.
Σύνταξη:
• σύνθετη δοµή προτάσεων (κυρίως υποτακτικός λόγος)
• αφηρηµένο λεξιλόγιο
• «προφορικότητα» στην έκφραση
• οικειότητα στο ύφος

Οργάνωση του δοκιµίου

Τρόποι οργάνωσης:
• λογικό (µε επιστηµονικό λόγο και αποδεικτικό χαρακτήρα)
• ελεύθερο (προσεγγίζει τη λογοτεχνία, συχνά απουσιάζει ένα καθαρό διάγραµµά του)
• συνειρµικό

11
12

12