Sta je

EU?
01 10 2008
POJAM I EVOLUCIJA EU
Korijen riječi europa potiče od asirskog pojma erp, što označava tamu, odnosno tamo gdje sunce zalazi, dakle
Zapad. Po istom etimološkom korijenu, riječ asis označava sjaj, svjetlost, odnosno tamo gdje se Sunce rađa,
orjent, ili Azija. Europa je nekada bilo i ime za današnju Grčku. Pod istovjetnim imenom postoji i mali otok u
Indijskom okeanu, a tako se zove i četvrti po veličini prirodni satelit Jupitera.Po onome što je ugrađeno
u
pravne temelje Evropske unije (EU), riječ je o familiji demokratskih zemalja evropskog
kontinenta koja zajedničkim radom, solidarnošću i međosobnim poštovanjem
unaprjeđuje svakodnevni život svojih građana, a na globalnom planu pomaže da cijeli
svijet bude stabilan, human i pravedan.

Za pola stoljeća postojanja, EU je svojim članicama obezbijedila mir i blagostanje,

jedinstvenu evropsku valutu euro i jedinstveno tržište bez granica. Postala je vodeća
trgovačka sila, svjetski lider u oblasti zaštite životne sredine i pružanju pomoći
zemljama u razvoju. Besprimjeran prostor jedinstva u različitostima između nacija,
jezika, kultura, religija i tradicija – učvršćenih zajedničkim vrijednostima kao što su
demokratija, sloboda, socijalna pravda i solidarnost.

Evropska unija je jedinstvena međuvladina nadnacionalna ekonomsko-poltička i

monetarna zajednica evropskih država nastala kao rezultat procesa saradnje i
integracija koji je formalnopravno utemljen 1951. godine stvaranjem Evropske
zajednice za ugalj i čelik (EZUČ), a idejno zametnut još u 18. stoljeću, odmah nakon
proglašenja nezavisnosti Sjedinjenih Američkih Država, 1776. godine.
 
Iz Evropske ekonomske zajednice (EEZ) u današnju Evropsku uniju (EU), formalna
ugovornopravna transformacija je izvršena 1. novembra 1993. godine stupanjem na
snagu Mastrihtskog (Maastricht) ugovora o Evropskoj uniji.

Nakon zadnja dva proširenja na zemlje Centralne i Istočne Evrope, Maltu i Kipar
(2004. i 2007. godine), EU se prostire na 4.325 675 kvadratnih kilometara, a broji
skoro pola milijarde (496 miliona) prosječno bogatih potrošača koji pripadaju retežno
hrišćanskoj, a mnogo manje muslimanskoj i hinduističkoj religiji. Svi zakoni, direktive,
odluke, zaključci i druga pravila ponašanja od značaja za sve članice Unije,
svakodnevno se produciraju na 23 ravnopravna službena jezika bez obzira što u
Luksemburgu ili Malti živi tek po oko 400 hiljada stanovinika, a u SR Njemačkoj
naprimjer, 82 miliona.

Kao što su davni sanjari i sanjali - Evropska unija se danas prostire od Arktičkog
kruga do Mediterana, od Atlantika do Egeja i obuhvata najveći dio evropskog
kontinenta – od Sjevera do Juga, od Istoka do Zapada i od Mediterana do
Skandinavije. Različite nacije, historije, kulture, običaji, tradicije i neujednačenost
ekonomske razvijenosti njenih članica, homogenizirani su jedinstvenim zajedničkim
ciljevima:
1. da sadašnje i buduće generacije ovih prostora žive umiru, prosperitetu, stabilnosti i
toleranciji;

2) da se uspostavi uravnotežen ekonomski i socijalni razvoj svih zemalja i njihovih

regija;
3) da se izgrađuje međusobno povjerenje i duh solidarnosti;

4) da se zajedničkim snagama ide u susretg lobalnim izazovima;

5) te da se očuvaju dostignute vrijednosti EU kao što su samoodrživi razvoj, zaštita

životne sredine, poštovanje ljudskih prava i tržišna ekonomija zasnovana na socijalnoj
pravdi.

Za pola stoljeća postojanja, EU je iz temelja promijenila kvalitet života milionima judi i

nagovijestila da će u fokusu svih njenih aktivnosti biti stvaranje uslova kako bi nakon
„stoljeća rata“, decenije koje dolaze, mogle garantirati stoljeće mira, stabilnosti i
prosperiteta. Zato i nije čudo što je sa šest zemalja osnivača iz 50-tih godina prošlog
stoljeća 'narasla' već na 27 punopravnih članica, a da sve više država Evrope,
uključujući i zemlje zapadnog Balkana, čeka u redu za punopravno članstvo. Hrvatska
i Makedonija su u statusu kandidata, a sve zemlje Zapadnog Balkana (Albanija,
Bosna i Hercegovina, CrnaGora i Srbija su “potencijalni kandidati” za članstvo, dok o
konačnom statusu Kosova, kojeje 17. februara 2008. godine proglasilo nezavisnost i
odvajanje od Srbije, EU još uvijek nema zajednički stav.

Od utopije do stvarnosti

Osim pojmovnog određenja s kojim smo i započeli ovaj Vodič, za Evropsku uniju se
danas može reći da od Mastrihtskog ugovora o Uniji iz 1993. godine postaje sve više
jedinstvena nadnacionalna ekonomska, politička, carinska, monetarna, a sve više i
odbrambeno-sigurnosna integracija država koje geografski pripadaju evropskom
prostoru. A ovakva kakva je danas, izrasla je na idejama evropskih integralista-
utopista iz 19. stoljeća.

Prije nego što je ideja ujedinjenja Evrope poprimila oblike prvorazrednog političkog
projekta i postala ciljem najrazvijenijih zemalja Starog kontinenta, ona je dugo u
krugovima evropskih filozofa, pisaca i drugih navjestitelja budućnosti živjela isključivo
kao simbol humanosti i otpora prema brutalnostima tragičnih konflikata koji su
potresali Evropu u prvoj polovini 20. stoljeća. Među prvacima intelektualne elite
tadašnje Evrope, i čuveni francuski pisac Viktor Igo/Victor Hugo (1802-1885) maštao
je, pisao i govorio o “Ujedinjenim Državama Evrope”. Ali i njegove i sve druge
humanističke ideje izgarale su u brojnim međudržavnim konfliktima između ondašnjih
velikih sila ili monarhija, uključujući i dva stravična svjetska rata.

Totalitarizam iz vremena svjetskih ratova, međutim, još više je zahuktavao i ideje

pacifista o zajedničkom životu u miru na evropskom Kontinentu, koje su sve više
nadjačavale nacionalne suprotstavljenosti.

Italijanski federalist Altiero Spineli/Altierro Spinelli i njegov francuski istomišljenik, Žan

Monet/Jean Monnet, bili su na čelu dviju najvažnijih intelektualnih struja toga vremena
koje su Evropu budućnosti vidjeli kao ekonomsko-politički, finansijski i vojno “vrhunski
organiziranu” federalnu zajednicu. Te dvije struje definirale su proces evropskih
integracija na federalističkom konceptu koji se temeljio na dijalogu i
komplementarnosti među lokalnim, regionalnim, nacionalnim i evropskim vlastima, te
na funkcionalističkom načelu o postupnom prijenosu suverenih prava na zajedničke
nacionalne i regionalne nositelje vlasti. Polazilo se od principa da u takvoj zajednici
država mora postojati i zajednička evropska vlast utemeljena na demokratskim i
neovisnim ustanovama, nadležnima za odlučivanje na područjima na kojima je
zajedničko djelovanje efikasnije nego pojedinačno, kao što su unutrašnje tržište,
monetarni sustav, međusobne ekonomske i socijalne veze te zajednička vanjska
politika i sigurnost.

Pronaći formulu po kojoj će nekada oštro konfrontirane Njemačka i Francuska živjeti u

miru, predstavljalo je temeljni politički prioritet evropske elite i najglasnijih evropskih
integralista između dva svjetska rata, jer je svima bilo poznato da je samostalni
francuski pokušaj (1914. godine) da obuzda tada osionu Njemačku, završio ratnom
katastrofom internacionalnih razmjera. Koegzistencija, mir i vezivanje zvaničnog
Berlina za jake zajedničke institucije koje bi i za Nijemce bile izazovne i prihvatljive,
bilo je jedino dugoročno rješenje. Nova zajednica evropskih država je upravo tome
mogla najviše pridonijeti i bila je glavnim početnim motivom njenog stvaranja.

Najsnažniji poticaj evropskim integracijama nakon Drugog svjetskog rata dao je

tadašnji konzervativni britanski premijer i najveća britanska politička ličnost 20.
stoljeća, Vinston Čerčil/Winston Ledonard Spencer Churchil (1874-1965). Polazeći od
utopističkih ideja evropskih integralista, on je 19. septembra 1946. godine, poznatim
govorom u Cirihu/Zürich, prvi među evropskim državnim prvacima, nedvosmisleno
pozvao evropske lidere da «na temeljima partnerstva» stvore Ujedinjene Države
Evrope, «u čemu bi lidersku ulogu imali Francuska i Zapadna Njemačka».

Vjerovatno niko tada nije mogao sagledati šta bi u konačnici takva inicijativa mogla
donijeti, imajući u vidu da je izgovorena samo godinu dana nakon najstrašnijeg rata
na tlu Evrope, rata koji je u gotovo svim evropskim i mnogim izvanevropskim
zemljama ostavio milione žrtava, pustoš i velike ljudske patnje. Čerčilove su vizije u
tom razdoblju uglavnom temeljene na federalističkim idejama austro-ugarskog grofa
Ričarda Kalergija/Richard Coudenhove-Kalergi (1894-1972) koji se, nakon okončanja
Prvog svjetskog rata, pretežito na političkoj platformi stvaranja Švajcarske unije iz
1848. zalagao za stvaranje slobodne i ujedinjene Panevropske zajednice država,
čemu je u cjelosti posvetio i svoju prvu knjigu-manifest pod istovjetnim naslovom
(Pan-Evropa). Knjiga je objavljena 1923. godine, kada je Čerčil, već sa pedesetak
godina života i zapaženom ulogom u podršci cionističkom pokretu u Palestini, bio u
punoj političkoj zrelosti.

U odnosu na Kalergija, tadašnji vrlo uticajni francuski ekonomist i biznismen

međunarodne reputacije, Žan Mone/Jean Monnet (1888-1979) imao je između dva
svjetska rata tehnokratsko-ekonomistički pristup ujedinjenju Evrope. U ulozi de
Golovog/de Gaulle opunomoćnika za obnovu i razvoj francuske ekonomije nakon
Drugog s.r., Mone je već 1949. pokrenuo inicijativu za otklanjanje novih mogućih
njemačko-francuskih trvenja zbog strateški važne rudarsko-čeličarske Rurske/Ruhr
oblasti. Predložio je da se na principu međuzavisnosti između proizvodnje i prerade
ugljena i čelika, ustanove zajedničke ovlasti nad ovom industrijom. Već u proljeće
1950. godine svoj prijedlog je zvanično predao tadašnjem francuskom ministru
vanjskih poslova Robertu Šumanu/Schuman (1886-1963), koji ga je u formi prijedloga
o stvaranju Evropske zajednice za ugljen i čelik (poznatog pod nazivom Šumanova
deklaracija) zvanično predstavio francuskom parlamentu i vladi 9. maja iste godine.
Od tada se taj datum obilježava kao Dan Evrope jer su tada, smatra se, udareni
temelji današnje Evropske unije. Sam Šuman je tom prilikom rekao da će “solidarnost
između dvije zemlje, uspostavljena kroz zajedničku produkciju, pokazati da je novi rat
između Francuske i Njemačke ne samo nezamisliv, već i stvarno nemoguć”.
Ovakvom izazovu brzo su se pridružile Italija i zemlje Beneluksa (Belgija, Nizozemska
i Luksemburg), a za mjesto potpisa zajedničkog sporazuma određen je Pariz. Čin
potpisivanja osnivačke Deklaracije obavljen je 18. aprila 1951. godine, a formalni
početak funkcioniranja Evropske zajednice za ugalj i čelik mjeri se od 10. avgusta
1952. godine.

Opravo onako kako su i zagovarali vizionarski umovi tadašnje Evrope, “Schumanov

plan” se zasnivao na uspostavi čvrstih solidarnih veza između Njemačke i Francuske
u proizvodnji i distribuciji uglja i čelika, kako bi se ove strateške robe za obje zemlje
“zauvijek stavile pod kontrolu i upravljanje posebnog evropskog tijela – zajedničke
Visoke vlasti” iz koje su kroz protekle decenije ‘izrasli’ i ovovremeni organi i tijela
Evropske unije koji se bave najrazličitijim poslovima od zajedničkog interesa.

Današnju Evropsku uniju Francuzi mogu slobodno smatrati ishodištem svoje početne
vanjsko-političke inicijative nakon Drugog svjetskog rata, koja je vremenom postala i
centralni projekat njihove politike prema Evropi - politike koja je u ciklusima imala i
primarno liderske ambicije u odnosu na ostale države članice. Ali, upravo principom
ravnopravnog sudjelovanja u institucijama EU, i posthitlerovskoj Njemačkoj se
otvaralo očekivano prostranstvo za miroljubive i konstruktivne odnose sa svim
zemljama članicama, čiji se broj neprestano uvećavao. Ideja Zajednice jednakih, sa
jakom zajedničkom vlašću, institucijama i regulativama postala je sve privlačnija i
Nijemcima. Štaviše, protokom vremena, francuski eurofederalizam je znao i varirati,
ali njemački koncept federalne demokratije konstantno je podržavan od njemačkih
političara bez obzira na ideološko-stranačko ishodište. Utoliko je ideja o ujedinjenju
Evrope bila genijalnija.

Izmjenama Ustava ujedinjene Njemačke, koje su izvršene već 1992. godine,

pripadnost federalnoj Evropi još jednom je potvrđena kao njemački dugoročni izbor, a
odluka o konsolidaciji Unije uvođenjem jedinstvene valute eura, najjača je potvrda
njemačke i francuske opredijeljenosti ka jačanju zajedničkih funkcija, institucija i
kolektivne sigurnosti.

Ekonomija - pokretač ujedinjenja

Solidarnost, razumijevanje i trajni mir bili su osnovni politički motivi za formiranje Zajednice
za ugalj i čelik, kasnije Evropske Evropske zajednice, Evropske zajednice i danas Unije, ali se
od početka znalo da ovakav projekat ne bi bio funkcionalan bez konkretnog ekonomskog
učinka koji političkom projektu daje energiju.

Uklanjanje barijera na granicama između Njemačke, Francuske, Belgije, Holandije i

Luksemburga, praćeno zajedničkim upravljanjem energetskim tržištem, pokazalo se već u
startu vrlo uspješnim. Priželjkivana miroljubivost, makar bila iz interesa – počela se dokazivati
na djelu. Kako se i očekivalo, Zajednica za ugalj i čelik je postala prvi korak u procesu
političkog i ekonomskog ujedinjenja. Nakon neuspješnog pokušaja 1954. kada Narodna
skupština Francuske nije ratificirala ugovor o osnivanju Evropske odbrambene zajednice, šest
država osnivača Zajednice za ugalj i čelik ponovo su nastavile putem ekonomskih integracija.
Godine 1958. osnovale su Evropsku ekonomsku zajednicu (EEZ), čime je koncept
zajedničkog tržišta proširen na svu robnu trgovinu i otvoren put ka potpuno integriranoj
ekonomiji zasnovanoj na slobodnoj međuzavisnosti država članica.

Francuska je bila predvodnik i u uvođenju jedinstvenih vanjskih tarifa na jedinstvenom

evropskom tržištu, čime su EEZ omogućeni ravnopravni trgovinski pregovori sa Sjedinjenim
Američkim Državama. Već tada je ideja bila jasna – efikasnim instrumentima zajedničke
trgovinske politike omogućiti Zajednici efikasno vođenje međunarodne ekonomske politike u
cilju zauzimanja svoje pozicije na globalnom svjetskom tržištu. Bio je to prvi korak ka
ostvarivanju još jednog velikog cilja (i motiva) ujedinjenja: ponovnoj uspostavi evropskog
uticaja na svjetskoj ekonomskoj i političkoj sceni, što je tokom dva svjetska rata bilo uništeno.

Evropska zajednica i Evropska unija

Pod pojmom Evropska zajednica (EZ) podrazumijevaju se tri pravno samostalne integracije
zapadnoevropskih država koje su utemeljene ugovorima iz Pariza (o stvaranju Evropske
zajednice za ugalj i čelik) i Rima (o stvaranju Evropske ekonomske zjednice i Evropske
zajednice za atomsku energiju). Pojam Evropska zajednica, EZ ili samo Zajednica zvanično je
u upotrebi od 1967.godine, od stupanja na snagu Ugovora o udruživanju (Merger Treaty) pa
sve do stupanja na snagu Ugovora o Evropskoj uniji iz Mastrihta/Maastricht.

Ugovorom o udruživanju, organi, administrativno-stručne službe i ovlaštenja sve tri navedene

integracije objedinjeni su u jedinstvenu administraciju Zajednice sa jedinstvenim glavnim
sjedištem u Briselu/Bruxelles (frankofonski) ili Brussel (na flamanskom jeziku).
 

Iako se pod nazivom ‘Evropska unija’ danas podrazumijeva sve privlačnija ekonomska,
monetarna i politička integraciona cjelina koja čini više od jedne četvrtine svjetskog bogatstva
sa oko 500 miliona stanovnika nakon ‘velikog proširenja’ u maju 2004. godine, pojam
‘Evropska zajednica’ (EZ) se, takođe, i danas često koristi kada se raspravlja o trgovini,
carinama i drugim pitanjima koja su definisana Rimskim ugovorima. Na izraz Evropska
zajednica ili još češće samo Zajednica, posebno će se često u Bosni i Hercegovini nailaziti u
Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju (SAA) kao prvom međunarodno-pravnom ugovoru
između EU i BiH, koji je u suštini primarno ekonomsko-trgovinski ugovor.

Kada se, međutim, govori o pitanjima iz oblasti međunarodnih odnosa, sigurnosnoj politici,
pravosuđu i drugim temama koje su predmet Ugovora iz Mastrihta/Maastricht, tada je češće u
upotrebi pojam Evropska unija. Taj pojam je neformalno prihvaćen cijelih dvadeset godina
ranije, na samitu šefova država i vlada u Parizu, 1972. godine. Nakon do tada najveće krize
unutar Zajednice, upravo na Pariškom samitu su prebrođene ključne razlike, izražena potreba
institucionalnog učvršćivanja, otvoren je proces uspostave Evropskog monetarnog sistema,
definisan je problem zajedničke agrarne politike i otklonjene druge glavne prepreke za
uspostavu Evropske unije. “Evropski model ujedinjenja” dodatno je podstaknut kapitalnim
odlukama Milanskog samita EZ iz decembra 1990. godine, koje su godinu dana kasnije u
cjelosti pretočene u Mastrihtski ugovor. Bila je to ujedno i prva ozbiljna revizija Rimskih
ugovora iz 1957. godine kada je nastala Evropska ekonomska zajednica.

Naziv Evropska unija umjesto Evropska zajednica zvanično je uveden u upotrebu 1. novembra
1993. godine stupanjem na snagu Ugovora iz Mastrihta/Maastricht. Glavno sjedište EU je u
glavnom gradu Belgije, Briselu/Bruxelles, a radna tijela i organi, osim Brisela, razmješteni su i
u Luksemburgu/Luxembourg i francuskom gradu Strazburu/Strasbourg. Brojne specijalizirane
ustanove EU, finansijske institucije, naučni instituti i evropski univerziteti solidarno su
raspoređeni po gotovo svim državama članicama Unije. Administraciju EU krajem 2007.
godine činilo je oko 30.000 uposlenika, od kojih 20.000 opslužuje Evropsku komisiju, među
kojima je i najveća prevodilačka služba na svijetu sa oko 4200 lingvističkih stručnjaka, za koje
se iz zajedničkog budžeta EU godišnje izdvaja oko milijardu eura.

Glavni ciljevi/aktivnosti EU

Polazeći od činjenice da je EU ‘dobrovoljno udruženje suverenih država’ koje rade na

ostvarenju zajedničkih ciljeva definiranih Ugovorom o Uniji i Lisabonskim reformskim
ugovorom koji je 13. decembra 2007. potpisan, ali ne i ratificiran - glavni zajednički ciljevi EU
su:
1. podsticanje uravnoteženog privrednog i društvenog napretka, težnja ka punoj zaposlenosti i
stvaranje efikasne ekonomske, monetarne i sigurnosne unije

2. afirmiranje vlastitog identiteta na međunarodnoj sceni, osobito provedbom Zajedničke

vanjske i sigurnosne politike, uz postepenu izgradnju zajedničke odbrambene politike koja u
perspektivi vodi i ka zajedničkoj odbrani

3. služenje pravu i interesima eurograđana (što se 1993. godine manifestiralo i uvođenjem

državljanstva Unije) a Reformskim ugovorom iz 2007. predviđeno je proširenje aktivnosti EU
u cilju približavanja građaninu-pojedincu

4. razvijanje i očuvanje Unije kao područja slobode, sigurnosti i pravde u kojem se garantira
slobodno kretanje ljudi, roba, kapitala i usluga, uz zajedničku odgovornost u oblasti kontrole
vanjskih granica, politike azila, imigracione politike i suzbijanja ilegalne trgovine i drugih
vidova kriminala

5. očuvanje cjelokupne pravne stečevine Zajednice i njeno stalno nadograđivanje.

 

Mastrihtskim/Mastricht ugovorm o uniji izričito je naglašeno da će «Unija poštovati

nacionalne identitete svojih članica», što se može i praktično dokazati na primjerima malih
evropskih država kao što su Luksemburga, Malta ili Kipar - koje bez obzira na svoju
teritorijalnu i populacionu majuhnost – ni politički ni ekonomski nikada nisu bile manje
ravnopravne unutar Unije, niti su ikada bile ekonomski, socijalno i monetarno jake kao što su
od pristupanja Zajednici.
Evropski simboli

Evropska zastava je ne samo simbol EU već i evropskog jedinstva i identiteta u širem

smislu. Krug od 12 zlatnožutih zvjezdica na plavoj podlozi simbolizira solidarnost i
harmoniju među evropskim narodima. Iako je kroz svoju historiju imala i dvanaest članica (od
1986-1995. godine) broj zvjezdica, međutim, nema nikakve direktne veze sa brojem država
EU, već se smatra da broj 12 tradicionalno simbolizira savršenstvo i ujedinjenost. Zastava će
zato ostati nepromenjena bez obzir na buduća proširenja EU.
Evropska himna je “Oda radosti” - melodija uzeta iz Devete simfonije koju je, četiri godine
prije smrti, 1823. godine komponovao glasoviti njemački kompozitor i pijanist Ludvig van
Betoven/Ludwig van Beethoven na tekst pjesme Fridriha Šilera/Johann ChristophFriedrich
von Schiller iz 1785. godine. Ova muzička poema izražava Šilerovu idealističku viziju
čovječanstva u kojem su svi ljudi braća – viziju koju je dijelio i sam Betoven.
 
Dan Evrope je 9. maj, jer su na taj datum 1950. godine postavljeni temelji jedinstvene
zajednice država i naroda koju danas poznajemo kao Evropsku uniju. Francuski ministar
vanjskih poslova Robert Šuman/Schuman toga dana je evropskoj i svetskoj javnosti
predstavio deklaraciju kojom je pozvao Francusku, Njemačku i druge evropske zemlje da
udruže svoje industrije uglja i čelika u "prvo konkretno stvaranje Evropske federacije".
Predložio je i stvaranje nadnacionalne evropske institucije (kasnije Evropske komisije) koja bi
upravljala industrijom uglja i čelika - sektorima koji su u vrijeme dva velika svjetska rata
predstavljali osnovu vojne industrije tadašnje Njemačke.
 
Evropski moto je “Ujedinjeni u različitosti” (United in diversity).