Libro Blanco Do Audiovisual

LIBRO BRANCO DO AUDIOVISUAL EN GALICIA
AGRADECEMENTOS ............................................................................................................................. 5
UNHA IMAXE PROPIA........................................................................................................................... 7
I. INTRODUCCIÓN.......................................................................................................................... 11
I.I.I PRINCIPAIS LIÑAS DE FUTURO....................................................................................................... 14
I.I.II ESTRUTURA DO LIBRO BRANCO ................................................................................................... 14
1. O SECTOR AUDIOVISUAL: SITUACIÓN ACTUAL E TENDENCIAS............................... 21
1.1 AS TENDENCIAS NO EIDO TECNOLÓXICO ........................................................................ 24
1.1.1 O cinema dixital................................................................................................................. 25
1.1.2 Difusión de contidos por Internet ...................................................................................... 27
1.1.3 A televisión dixital.............................................................................................................. 30
1.1.4 Os contidos multiplataforma.............................................................................................. 34
2. A INDUSTRIA AUDIOVISUAL GALEGA: SITUACIÓN ECONÓMICA............................. 38
2.1 VOLUME DE FACTURACIÓN .......................................................................................................... 45
2.2 RESULTADO DE EXPLOTACIÓN ..................................................................................................... 48
2.3 EMPREGO ..................................................................................................................................... 51
2.4 A PRODUCIÓN DE CINE, VÍDEO E TELEVISIÓN ................................................................................ 53
2.5 A PRODUCIÓN MULTIMEDIA ......................................................................................................... 55
2.6 A PRODUCIÓN DE ANIMACIÓN ...................................................................................................... 56
2.7 A DISTRIBUCIÓN DE CINE E VÍDEO ................................................................................................ 58
2.8 A EXHIBICIÓN CINEMATOGRÁFICA ............................................................................................... 60
2.9 A EMISIÓN TELEVISIVA ................................................................................................................. 62
2.10 OS SERVIZOS AUXILIARES ............................................................................................................ 64
2.11 O DOBLAXE E A SONORIZACIÓN ................................................................................................... 66
3. O CINE EN GALICIA................................................................................................................... 70
3.1 A PRODUCIÓN DE CINE ................................................................................................................. 70
3.1.1 A produción de longametraxes galegas ............................................................................. 75
3.1.2 A produción de curtas en Galicia ...................................................................................... 85
3.1.3 A importancia económica da produción cinematográfica ................................................. 91
3.2 A DISTRIBUCIÓN DE CINE .............................................................................................................. 94
3.2.1 As distribuidoras dos títulos de cine producidos en Galicia.............................................. 96
3.3 A EXHIBICIÓN CINEMATOGRÁFICA ............................................................................................... 98
3.3.1 As salas de exhibición en Galicia .................................................................................... 100
3.3.2 Recadación e espectadores das salas de exhibición cinematográfica de Galicia............ 106
3.3.3 A exhibición non comercial.............................................................................................. 111
3.3.4 O cine dixital.................................................................................................................... 113
4. A TELEVISIÓN EN GALICIA .................................................................................................. 116
4.1 A OFERTA DE CANLES DE TELEVISIÓN EN GALICIA ..................................................................... 125
4.1.1 A Televisión de Galicia .................................................................................................... 126
4.1.2 A Televisión Española en Galicia .................................................................................... 134
4.1.3 As televisións estatais privadas........................................................................................ 136
4.1.4 As televisións locais en Galicia........................................................................................ 137
4.1.5 A televisión por cable en Galicia: R ................................................................................ 142
4.1.6 A televisión dixital terrestre ............................................................................................. 144
4.2 A PRODUCIÓN TELEVISIVA ......................................................................................................... 146
4.2.1 As tendencias que marcarán a televisión do futuro ......................................................... 148
4.2.2 A programación de fluxo.................................................................................................. 151
4.2.3 A produción de stock........................................................................................................ 159
4.2.4 Empresas galegas dedicadas á produción televisiva ....................................................... 175
5. OUTROS ÁMBITOS DE PRODUCIÓN ................................................................................... 178
5.1 A PRODUCIÓN MULTIMEDIA ....................................................................................................... 178
5.1.1 Principais producións galegas off line............................................................................. 181
5.1.2 Algunhas das producións galegas en liña........................................................................ 186
5.1.3 A banda ancha ................................................................................................................. 193
1
LIO BLANCO DO AUDIOVISUAL GALEGO
5.2 A ANIMACIÓN EN GALICIA ......................................................................................................... 194

5.2.1 Principais producións galegas de animación .................................................................. 197
5.2.2 As empresas galegas de animación.................................................................................. 201
5.2.3 Principais proxectos da animación galega...................................................................... 204
5.2.4 Novos formatos para contidos 3D.................................................................................... 206
5.3 O VÍDEO EN GALICIA .................................................................................................................. 209
5.3.1 A distribución videográfica e de DVD en Galicia ........................................................... 212
5.4 A PUBLICIDADE.......................................................................................................................... 216
5.4.1 A produción publicitaria en Galicia ................................................................................ 219
5.4.2 Novos mercados para a publicidade................................................................................ 222
5.4.3 Os principais axentes da produción audiovisual publicitaria en Galicia........................ 224
5.5 SERVIZOS DE APOIO Á PRODUCIÓN ............................................................................................. 226
5.5.1 Estudios de gravación...................................................................................................... 227
5.5.2 Localización e casting...................................................................................................... 231
5.5.3 Posprodución ................................................................................................................... 232
5.5.4 Os servizos de produción na animación .......................................................................... 234
5.5.5 Distribución e alugamento de equipos............................................................................. 236
5.5.6 Sonorización e dobraxe.................................................................................................... 237
5.5.7 Enxeñería de sistemas informáticos e audiovisuais e ferramentas informáticas para a
produción e a xestión............................................................................................................................... 241
5.5.8 A comercializacion dos dereitos de explotación .............................................................. 243
6. ORDENACIÓN DO SECTOR AUDIOVISUAL EN GALICIA.............................................. 247
6.1 INSTITUCIÓNS E ÓRGANOS COMPETENTES .................................................................................. 247
6.1.1 Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo................................................ 248
6.1.2 Centro Galego das Artes da Imaxe .................................................................................. 249
6.1.3 Consorcio Audiovisual de Galicia ................................................................................... 250
6.1.4 Centro Multimedia de Galicia ......................................................................................... 252
6.1.5 Redes de Telecomunicación Galegas (Retegal) ............................................................... 252
6.1.6 Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual .................................................... 253
6.1.7 Consellería de Economía e Facenda ............................................................................... 254
6.1.8 Consellería de Innovación, Industria e Comercio ........................................................... 254
6.1.9 Consellería de Educación e Ordenación Universitaria ................................................... 255
6.1.10 Consellería de Asuntos Sociais, Emprego e Relacións Laborais..................................... 256
6.1.11 As Film Comission galegas.............................................................................................. 257
6.1.12 Outras institucións relacionadas co audiovisual ............................................................. 258
6.2 ASOCIACIÓNS EMPRESARIAIS ..................................................................................................... 261
6.2.1 Asociación Galega de Produtoras Independentes ........................................................... 261
6.2.2 Asociación de Empresas Galegas do Audiovisual ........................................................... 262
6.2.3 Clúster do Audiovisual de Galicia ................................................................................... 263
6.2.4 Academia Galega do Audiovisual.................................................................................... 265
6.2.5 Asociación de Empresas Adicadas a Internet .................................................................. 265
6.2.6 Asociación Galega de Guionistas .................................................................................... 266
6.2.7 Asociación Galega de Directores e Realizadores............................................................ 266
6.2.8 Asociación de Actores, Directores e Técnicos de Escena de Galicia ............................. 267
6.2.9 Federación de Cineclubes de Galicia .............................................................................. 267
6.2.10 Asociación Galega de Artistas Visuais ............................................................................ 268
6.2.11 Entidade de Xestión dos Artistas e Intérpretes en Galicia............................................... 269
6.2.12 Sociedade Xeral de Autores ............................................................................................. 269
6.2.13 A Entidad de Gestión de Derechos de Productores Audiovisuales.................................. 270
6.3 OFERTA FORMATIVA .................................................................................................................. 271
6.4 MARCO NORMATIVO .................................................................................................................. 276
6.5 POLÍTICA DE AXUDAS ................................................................................................................. 282
6.6 PARTICIPACIÓN DAS ENTIDADES FINANCEIRASE GRANDES GRUPOS EMPRESARIAIS NO SECTOR
AUDIOVISUAL ........................................................................................................................................... 290
6.6.1 Festivais e actividades de promoción .............................................................................. 292
6.6.2 Festivais de cinema.......................................................................................................... 292
6.6.3 PREMIOS E CONCURSOS PARA AFECCIONADOS E MOSTRAS DE CINEMA CELEBRADAS EN GALICIA293
6.6.4 Outros eventos relacionados co ámbito audiovisual...............................................296
6.6.5 Actividades desenvolvidas en Galicia e no exterior para a promoción do sector

audiovisual galego 298
6.6.6 Publicacións recentes ...................................................................................................... 301
7. DIAGNÓSTICO DO SECTOR................................................................................................... 303
7.1 DIAGNÓSTICO EXTERNO: AMEAZAS E OPORTUNIDADES .............................................................. 303
7.1.1 Mercado ........................................................................................................................... 303
7.1.2 Ámbito político-normativo ............................................................................................... 307
7.1.3 Ámbito tecnolóxico........................................................................................................... 308
7.1.4 Ámbito socio-cultural....................................................................................................... 310
7.1.5 Capital humano................................................................................................................ 311
7.2 DIAGNÓSTICO INTERNO: FORTALEZAS E DEBILIDADES ............................................................... 312
7.2.1 Produción......................................................................................................................... 313
7.2.2 Televisión ......................................................................................................................... 313
7.2.3 Exhibición ........................................................................................................................ 315
7.2.4 Comercialización ............................................................................................................. 315
7.2.5 Novas tecnoloxias ............................................................................................................ 317
7.2.6 Capital humano................................................................................................................ 317
7.2.7 Ordenación do sector....................................................................................................... 318
7.2.8 Infraestruturas e servizos................................................................................................. 318
7.2.9 Investimento, financiamento e política de axudas............................................................ 319
7.3 SÍNTESE DO DIAGNÓSTICO: ANÁLISE DAFO............................................................................... 321
8. POLÍTICAS E LIÑAS DE ACTUACIÓN PARA O DESENVOLVEMENTO DO SECTOR
AUDIOVISUAL EN GALICIA ............................................................................................................ 326
8.1 ORDENACIÓN NO SECTOR AUDIOVISUAL EN GALICIA ................................................................. 327
8.1.1 Ámbito normativo............................................................................................................. 327
8.1.2 Protección da propiedade intelectual .............................................................................. 328
8.1.3 O Observatorio do Sector Audiovisual ............................................................................ 328
8.1.4 O Rexistro de Empresas do Sector Audiovisual............................................................... 329
8.1.5 A regulación dos contidos: o Consello do Audiovisual en Galicia.................................. 329
8.2 COLABORACIÓN NO SECTOR ....................................................................................................... 329
8.3 PROMOCIÓN DO SECTOR ............................................................................................................. 330
8.3.1 Achegamento á sociedade ................................................................................................ 330
8.3.2 Achegamento ás empresas ............................................................................................... 330
8.3.3 Achegamento ás institucións ............................................................................................ 330
8.3.4 Galicia como estudo de gravación................................................................................... 330
8.3.5 Redución das barreiras.................................................................................................... 330
8.4 COMERCIALIZACIÓN E ACCESO A NOVOS MERCADOS ................................................................. 331
8.4.1 Ferramentas para a análise do mercado ......................................................................... 331
8.4.2 Potenciación da imaxe de marca ..................................................................................... 331
8.4.3 Accións para o acceso a novos mercados........................................................................ 331
8.5 FOMENTO DE CULTURA DE CONSUMO DO AUDIOVISUAL............................................................. 332
8.5.1 Educación sobre o audiovisual e fomento do consumo ................................................... 332
8.5.2 O audiovisual como canle para a educación e a cultura. Especial referencia á
preservación da cultura e da lingua galega ............................................................................................ 333
8.6 INFRAESTRUTURAS, SERVIZOS E XERACIÓN DE COÑECEMENTO DE UTILIDADE COMÚN PARA O
SECTOR AUDIOVISUAL GALEGO................................................................................................................. 333
8.6.1 A Cidade da Imaxe........................................................................................................... 333
8.6.2 Actividades de observación.............................................................................................. 333
8.6.3 Utilización das infraestruturas existentes ........................................................................ 334
8.6.4 Plan Director de Ordenación das Infraestruturas de Telecomunicación para o Sector
Audiovisual 334
8.6.5 Apoio ás empresas ........................................................................................................... 334
8.7 I+D+I EN MATERIA AUDIOVISUAL E NOVAS TECNOLOXÍAS ........................................................ 335
8.7.1 Fomento da innovación.................................................................................................... 335
8.8 MERCADO LABORAL E POTENCIACIÓN DA CAPACITACIÓN NAS EMPRESAS ................................. 336
8.8.1 Mellora da oferta laboral ................................................................................................ 336
8.8.2 Medidas orientadas ao persoal que integra o sector ....................................................... 337
8.9 FINANCIAMENTO ........................................................................................................................ 337
8.9.1 Información e servizos de apoio ás empresas na área de financiamento ...............337
3
8.9.2 Instrumentos financeiros.................................................................................................. 337

8.9.3 Outras alternativas de financiamento .............................................................................. 338
8.9.4 Propostas con relación á política de axudas ao desenvolvemento e produción .............. 338
8.10 APOIO Á CREACIÓN E PRODUCIÓN DE OBRAS E CONTIDOS AUDIOVISUAIS ................................... 338
8.10.1 Fomento das coproducións .............................................................................................. 339
8.10.2 Fomento da creación audiovisual.................................................................................... 339
8.10.3 Creación de contidos multimedia e multiplataforma ....................................................... 340
8.10.4 Apoio decidido ás industrias auxiliares ........................................................................... 340
8.11 POTENCIACIÓN DO SECTOR DA ANIMACIÓN, MULTIMEDIA E VIDEOXOGOS ................................. 340
8.12 FOMENTO DA TELEVISIÓN AUTONÓMICA E LOCAL ...................................................................... 340
9. BIBLIOGRAFÍA.......................................................................................................................... 342
9.1 LIBROS, REVISTAS E DOCUMENTOS............................................................................................. 342
9.2 PÁXINAS WEB ............................................................................................................................. 346
ANEXO................................................................................................................................................... 347
ANEXO 1: LISTADO DE PARTICIPANTES NAS MESAS DE TRABALLO ........................................ 347
AGRADECEMENTOS
O Libro branco do audiovisual en Galicia supón un importante paso para o establecemento dun marco estratéxico
para o desenvolvemento do sector, tal como se prevé na Lei 6/1999, do audiovisual galego.
Ao longo de todo o proceso de elaboración do libro branco, contouse cunha participación moi activa dos distintos
axentes socioeconómicos e sociais presentes no sector audiovisual, tanto na fase de análise e validación de
contidos, coma no diagnóstico e deseño das liñas de futuro, mediante a participación nos procesos de enquisas e,
sobre todo, nas mesas de traballo que se levaron a cabo.
A implicación do sector queda patente nos altos índices de resposta que se obtiveron no proceso de consulta ás
empresas e institucións e, sobre todo, no traballo conxunto levado a cabo na elaboración dos contidos que aquí se
presentan. O libro branco ten unha importancia clave, tanto como ferramenta descritiva —profundando nos
distintos campos de actividade do sector—, coma no ámbito estratéxico —establecendo un diagnóstico e
orientando as principais liñas estratéxicas—.
Seguindo as indicacións do propio sector, resulta clave contar cun sistema de actualización permanente destes
contidos. Por iso, e de forma paralela á publicación deste libro branco, ponse en marcha o Observatorio do
Audiovisual Galego (www.observatorioaudiovisual.org), dependente da Dirección Xeral de Comunicación Social e
Audiovisual, da Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo. Neste observatorio manteranse
actualizados os distintos contidos do libro branco, cunha énfase especial no cadro de mando de indicadores do
sector e na ordenación sectorial, fundamentalmente nas empresas que configuran o tecido da industria
audiovisual, as institucións e a lexislación.
Por todo iso, o noso máis sincero agradecemento a todas as persoas, empresas e institucións que fixeron posible
a realización deste traballo, do que queremos facer partícipe a todo o sector.
5
L
I
B
R
O Unha imaxe
B
R
A
N
propia
C
O
D
O
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
UNHA IMAXE PROPIA
O cine conta con pouco máis de cen anos de vida. Nacido a finais do século XIX, é a máis nova das artes
e tamén a única que xorde na época industrial, cando no mundo se estaba a producir unha auténtica revolución, a
transformación económica e social máis importante dende o descubrimento do lume e a invención da roda. Non
debemos perder de vista ese escenario se queremos entender a vertixinosa evolución dun invento revolucionario,
ata converterse no que é hoxe o audiovisual, un dos sectores industriais máis desenvolvidos e con maior
capacidade de crecemento.
O cinematógrafo acadou en moi pouco tempo un éxito tal que o levou a se converter axiña na manifestación
artística máis popular con moita diferenza respecto das artes tradicionais. Esa popularidade, q ue abrangue todas
as clases sociais, viuse favorecida pola aparición, a partir de mediados do século XX, de sistemas de difusión
masivos, como a televisión ou o vídeo doméstico e, máis recentemente, o DVD, que introduciron as producións
audiovisuais nos fogares, ata converter as salas de estar en autén ticos minicines.
Pero se o audiovisual chegou a ser o que hoxe é, a diferenza doutras

manifestacións artísticas e culturais, foi porque se concibiu case dende o
O audiovisual se
concibiu dende o seu
seu nacemento como unha industria máis. Unha industria que produce
nacemento como unha
para o gran público, para xentes que nin sequera teñen que saber ler,
industria máis
algo que levou a amplos sectores intelectuais a desprezar durante moito
tempo o cine, negándolle o status de arte.
Como produto cultural masivo, o audiovisual cumpre unha función social relevante. A súa contribución é decisiva
na representación que temos do mundo que nos rodea e de nós mesmos en relación con ese contorno. Conforma
identidades colectivas e individuais, que tamén pode chegar a destruír, por mor da extraordinaria forza da imaxe
animada. Da televisión chegouse a afirmar que é un electrodoméstico que xera ideoloxía.
Hoxe en día, aliado coa informática e as telecomunicacións, o audiovisual está presente en case todas as
parcelas da nosa vida cotiá, no lecer e no traballo, no ocio e no negocio. Acompáñanos a onde vaiamos, grazas á
portabilidade dos minitelevisores, dos DVD, dos PC, das PDA, das consolas de videoxogo e, especialmente, dos
teléfonos móbiles. Así as cousas, a demanda de produtos audiovisuais non deixa de medrar, co que iso significa
de capacidade de desenvolvemento dunha industria en constante transformación.
A historia do audiovisual galego é o relato do esforzo, preñado de romanticismo, dun reducido grupo de
entusiastas que desexaban para Galicia unha pantalla propia. Foi alá por 1896 cando José Sellier, un fotógrafo
franco-coruñés, acendeu a luz do sono, convertendo a nosa terra en pioneira do cine español. Dende o anos
sesenta do pasado século, sucedéronse as iniciativas individuais e colectivas, case sempre voluntaristas, que
serviron para irmos avanzado cara ao obxectivo de conseguir para a comunidade galega unha imaxe de seu.
Un fito esencial nesta andaina foi a posta en marcha, en 1985, da Televisión de Galicia (TVG), unha canle pública
autonómica que na súa dobre condición de gran xeradora e demandante de contidos audiovisuais transformou o
sector, que comezou a profesionalizarse e a artellar unha mínima estrutura empresarial.
Logo viría o despegue do cine, coa realización de ata tres longametraxes nun ano, en 1989, algo impensable ata
ese momento, un ritmo esperanzador que era difícil manter e que xerou logo certa frustración naqueles cineastas
que aspiraban a que as nosas películas, feitas xa con mentalidade comercial, mesmo comezasen a traspasar con
éxito os límites do territorio galego, aquilo que na xerga da época se chamou o “Telón de grelos”.
7
Pero, por fin, a partir de mediados da década dos 90, o audiovisual deixou de ser a eterna materia pendente na
normalización cultural de Galicia. En poucos anos, por mor do esforzo conxunto da Administración galega e da
iniciativa privada, quedaron sentadas as bases dun sector que contribúe de maneira notable no eido artístico e
cultural, ao tempo que xera cada vez máis riqueza.
De feito, xa se pode falar dun pequeno pero moi dinámico tecido empresarial, que move xa preto de 200 millóns
de euros ao ano e que lles dá emprego directo a máis de 2.300 profesionais en arredor de 350 empresas, cuxas
actividades van dende a produción de cine ou televisión, á distribución, a exhibición, a animación e a multimedia.
Trátase, xa que logo, dunha trama empresarial en proceso de maduración que concibe a actividade audiovisual
con mentalidade industrial, como unha industria de gran potencial, unha actividade produtiva da que a principal
materia prima é a creatividade, recurso limpo e renovable, como pouco, pero máis ben escaso. A creatividade é o
que vai proporcionando valor engadido en cada paso dos precisos para que unha idea guionizada acabe
convertida nunha produción audiovisual, multimedia ou de animación.
Nas dúas últimas lexislaturas (1997-2001 e 2001-2005), a Administración galega, en sintonía coas demandas do
sector, puxo en marcha e impulsou unha serie de iniciativas claves para a vertebración do noso audiovisual. En
primeiro lugar, promulgouse unha Lei do audiovisual galego, pioneira no
ámbito autonómico, que foi aprobada en 1999 con amplo apoio
A administración parlamentario, norma marco que lle recoñece a esta actividade a
impulsou unha serie de condición de estratéxica, polas súas implicacións económicas e culturais.
iniciativas claves
Logo veu a creación do Consorcio do Audiovisual, en 2002; a elaboración
do Cadro de Cualificacións Profesionais, no mesmo ano e a Constitución
do Clúster do Audiovisual Galego no 2003 e, máis recentemente, o Observatorio do Audiovisual. Asemade,
establecéronse liñas de axuda e subvencións para as distintas fases e produtos, nun marco de financiamento
consensuado cos axentes implicados.
A redacción deste libro branco constitúe tamén o cumprimento dun compromiso adquirido pola Administración
autonómica fronte ao sector audiovisual, que demandaba de vello un instrumento coma este no que, por unha
parte, se fixese unha análise rigorosa da situación actual e, a partir dela, se propuxesen as liñas que ha seguir
tanto o sector público como a iniciativa privada.
O libro non contén receitas máxicas coas que transformar unha trama sectorial incipiente, como o audiovisual
galego, nun grande emporio. Ofrece, iso si, a rica visión panorámica dun macrosector que as empresas adoitan
coñecer só parcialmente, na actividade ou actividades nas que operan, e que a sociedade en xeral ignora en toda
a súa amplitude e complexidade. Contar esa perspectiva xeral é clave para acertar na toma de decisións por parte
das instancias empresarial e institucional.
Oxalá o audiovisual galego se vexa axeitadamente reflectido nesta foto fixa que, polo dinamismo do sector, pode
aparecer movida ou desenfocada. E oxalá que, a partir da contemplación da foto, as xentes que se moven neste
ámbito asuman o papel que lles corresponde para que a industria da imaxe e do son de Galicia siga medrando e
tomando cada vez máis pulo, ata levantar definitivamente o voo. Non esquezamos, como deixou dito o malogrado
Chano Piñeiro, que “facer cine é voar”. Un país que non ten unha imaxe propia non despega.
L
I
B
R
O Introducción
B
R
A
N
C
O
D
O
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
9
I. INTRODUCCIÓN
I.I O LIBRO BRANCO COMO FERRAMENTA PARA A PLANIFICACIÓN

ESTRATÉXICA
O audiovisual ten unha dobre natureza: por unha banda é un medio de expresión artística e cultural, pero por outro
lado constitúe unha industria que se rexe polas pautas empresariais1. Resulta incuestionable a súa implicación na
evolución cultural dun país, un feito estreitamente relacionado coa irrupción da chamada sociedade da imaxe, na
que o produto audiovisual ou multimedia cobra relevancia de primeira orde na transmisión de coñecementos. Do
mesmo xeito, ninguén discute que se trata de unha nova fonte de riqueza, que se encarna no que o Consello da
Cultura Galega denominou en 1996 “as factorías do futuro”.
Principais feitos acontecidos no audiovisual galego nos últimos anos
Feito Data
Inicio das emisións de TVE dende Galicia 1971
Creación do Arquivo da Imaxe 1984
Inicio das Xornadas de Cine e Vídeo en Galicia (XOCIVIGA) do Carballiño 1984
Creación da Televisión de Galicia (TVG) 1985
Estrea das primeiras longametraxes galegas: Sempre Xonxa, Urxa e Continental 1989
Creación da Escola de Imaxe e Son da Coruña 1991
Creación do Centro Galego das Artes da Imaxe (CGAI) 1991
Celebración do I Congreso do Audiovisual Galego 1992
Constitución de AGAPI 1994
Inicio das emisións de Pratos combinados, a serie galega de televisión máis antiga 1995
Primeira edición dos Premios AGAPI do audiovisual galego 1996
Nacemento do Festival Internacional de Cine Independente de Ourense 1996
Inicio das emisións de Mareas vivas, a serie da TVG que chegou a alcanzar audiencias do 40% 1998
Lei do audiovisual galego 1999
Estrea da longametraxe de animación O bosque animado 2001
Constitución de AEGA 2001
Creación do Consorcio Audiovisual de Galicia 2002
Elaboración das Cualificacións profesionais do sector audiovisual en Galicia 2002

Obtención por parte de O bosque animado de dous premios Goya: á Mellor longametraxe de 2002
animación e á Mellor canción
Constitución do Clúster do Audiovisual Galego 2003
Obtención por parte de El Cid, a lenda do premio Goya á Mellor longametraxe de animación 2003
Obtención por parte de P3K Pinocho 3000 do premio Goya á Mellor longametraxe de animación 2004
Fonte: Elaboración propia
Nos últimos anos, o sector audiovisual percorreu en Galicia un longo camiño tanto no ámbito da ordenación como
no do desenvolvemento industrial. O nacemento da TVG, a creación da primeira escola de imaxe e son, a posta
en marcha do Consorcio do Audiovisual ou a promulgación de unha Lei do audiovisual son algúns dos fitos que
marcan o treito avanzado nas dúas últimas décadas.
Paralelamente o audiovisual experimentou un notable desenvolvemento en todos os seus indicadores, tanto nos
de impacto ou resultados (como o volume de facturación, beneficios, emprego), como nos de produción.
1
Por iso, no mercado audiovisual conviven productos de consumo con outros de contido artístico e cultural.
11
Actualmente, o sector audiovisual en Galicia está integrado por 352 empresas cunha facturación total de 161,5
millóns de euros e 2.320 empregados, cun beneficio agregado de máis de 12 millóns de euros. Isto inclúe as
empresas de produción (de cinema, televisión, vídeo, multimedia e animación), as de servizos auxiliares á
produción (provedoras de equipos, estudos de dobraxe e sonorización, casting e localización, posprodución, etc.),
as operadoras de televisión (locais, autonómica e nacionais con espazo de desconexión), exhibidoras e
distribuidoras. Os datos de facturación anteriores supoñen un crecemento de 13,7% con respecto ao ano anterior
e do 145,6% sobre a facturación de 1997.
Así mesmo, a importancia do sector non se traduce unicamente na Galicia audiovisual:

dimensión económica, senón tamén na dimensión sociocultural e na 9 352 Empresas
proxección exterior con que xa conta a nosa produción audiovisual. 9 161,5 m € Facturación
Por outra parte, a dinámica de cambios constantes na que se 9 2.320 Empregados
desenvolve esta activiade formula novos retos para as empresas e 9 12 m € Beneficio
institucións, que deben aproveitarse nos próximos anos.
Os obxectivos que se perseguen coa realización do Libro branco son os seguintes:
o Dotar ao sector audiovisual galego de un diagnóstico sobre a súa situación actual, que lles permita aos
axentes que nel operan tomar as súas decisións estratéxicas en base a unha información obxectiva,
actualizada e cunha perspectiva temporal ampla.
o Detectar as principais tendencias xerais do sector que, conxuntamente coa información propia de cada axente
implicado, permitan definir as liñas de futuro, que consoliden e potencien o noso audiovisual.
o Definir as actuacións públicas e privadas que lle permitan a Galicia posicionarse como unha das comunidades
autónomas de referencia en materia audiovisual no ámbito nacional e internacional.
o Reforzar o compromiso da Administración para acadar a máxima eficiencia tanto dende o punto de vista
económico e do emprego, coma no aspecto social e cultural.
O enfoque que se seguiu na elaboración deste Libro branco baséase fundamentalmente en catro premisas:
o En primeiro lugar contouse coa participación directa das empresas e axentes que integran o sector, e co
seguimento do propio Consello Asesor, a través da Comisión Sectorial correspondente. Este nivel de
participación foi un aspecto clave para lograr un axeitado consenso, sobre todo no que se refire aos contidos
estratéxicos do Libro branco, é dicir, aqueles que permiten establecer as políticas e liñas de futuro para o
desenvolvemento deste sector.
o A segunda das premisas deste Libro branco foi aproveitar ao máximo o nivel coñecemento xa existente sobre
a realidade sectorial. Son moitas as actuacións que se foron desenvolvendo tanto dende a iniciativa pública
como dende a privada para potenciar o sector. En paralelo, foron tamén diversos os estudos que se levaron a
cabo de cara a unha diagnose actualizada e rigorosa sobre unha actividade que cada vez ten unha maior
importancia tanto dende o punto de vista económico e do emprego, como no eido cultural e de proxección
exterior.
o A terceira premisa é a perspectiva histórica, que posibilita fundamentar as conclusións nos feitos e nas
tendencias obxectivas nos distintos aspectos que se analizan. Para iso foi necesario realizar un importante
esforzo de actualización da información, na que colaboraron abertamente as partes implicadas.
o Finalmente e xa dende o seu deseño, perseguiuse que o Libro branco sexa doadamente actualizable no
futuro. Este é un aspecto sobranceiro, tendo en conta o dinamismo deste sector que require información
permanentemente actualizada para un axeitado funcionamento. Neste sentido, hai que indicar que a clave do
deseño baséase na propia estrutura do documento e na sistematización dos seus contidos, o que permitirá que,
alén da súa edición en soporte papel, os datos sectoriais, permanentemente actualizados, estean dispoñibles
na Internet, na páxina web do Observatorio do Audiovisual. Este observatorio ofrecerálles ós axentes do
sector unha información completa sobre os principais indicadores numéricos e un cadro de mando, que
permita manter o diagnóstico permanentemente actualizado e sirva como base para reformular as actuacións
e adaptándoas as necesidades de cada momento.
Cadro de mando do sector audiovisual galego

CMI 1998-03 en
Variable Data Galicia España
Galicia
Facturación
Produción 2003 64.321.669,72 n.d. 25,20%

Servizos auxiliares 2003 31.903.996,03 n.d. 11,49%
Distribución e exhibición 2003 20.376.922,32 n.d. 16,49%
Televisión 2003 44.925.207,86 n.d. 13,94%
Produción 2003 1.002,92 n.d. 18,61%
Emprego
Servizos auxiliares 2003 270,40 n.d. 3,91%

Distribución e exhibición 2003 193,55 n.d. 29,09%
Televisión 2003 853,32 n.d. 4,37%
Produción 2003 208,00 n.d. 16,04%
Número de
empresas
Servizos auxiliares 2003 66,00 n.d. 10,16%

Distribución e exhibición 2003 37,00 n.d. 7,05%
Televisión 2003 41,00 n.d. 6,11%
Facturación total 2003 161.527.795,93 n.d. 14,58%
Resultado total 2003 12.296.126,25 n.d. 26,07%
Emprego total 2003 2.320,19 n.d. 4,72%
Número de empresas 2003 352 n.d. 10,24%
Facturación media 2003 819.938,05 n.d. 6,73%
Facturación por empregado 2003 69.618,35 n.d. 7,94%
Resultado medio 2003 34.932,18 n.d. 3,83%
Resultado por empregado 2003 5.299,62 n.d. 19,94%
Plantilla media por empresa 2003 6,59 n.d. -4,55%
Recadación nas salas de exhibición comercial 2003 24.623.029,27 639.431.184,27 8,81%
Espectadores nas salas de exhibición comercia 2003 5.576.827 137.472.001 1,79%
Número de cines 2004 57 1.135 -4,64%
Número de pantallas 2004 202 4.388 3,61%
Butacas 2004 32.716 1.468.473 n.d.
Recadación por pantalla 2003 121.896,18 145.722,69 5,24%
Recadación por cine 2003 431.982,97 563.375,49 19,27%
Habitantes por pantalla 2004 14.403,06 9.888,00 -2,07%
Pantallas por cine 2004 3,54 3,89 11,46%
Recadación por buta 2003 752,63 435,44 n.d.
Asistencia media 2004 29.188,10 31.923,10 -0,63%
Gasto medio per cápita en cine 2003 8,95 15,40 8,57%
Frecuencia anual per capita 2004 2,10 3,35 2,25%
Precio medio da entrada 2003 4,42 4,65 6,33%
Consumo diario medio de TV 2004 189,00 218,00 -0,26%
Fogares con recepción da TV a través de cabo 2004 12,33 10,84 45,92%
Fogares con DVD (%) 2004 36,26 46,36 144,32%
Acceso a Internet (usuarios do último mes) (%) may-05 27,20 33,60 141,14%
Acceso a Internet por ADSL (%) 2004 22,11% 34,27% 17,24%
Audiencia da TVG 2004 17,30 -0,63%
Fonte: Elaboración propia.
Nota: Para os datos disponibles no 2004 ou o 2005 o crecemento medio interanual (CMI) está calculado sobre 2004/1998 ou 2005/1998, según o
caso. O dato de crecemento de Fogares con recepción da TV a través de cabo e de crecemento do acceso a Internet son de 2004/2003. O dato de
crecemento de Fogares con DVD é de 2004/2002. A recadación por butaca é orientativa, por ser o dato de butaca do 2004.
13
I.I.I Principais liñas de futuro
No Libro branco establécense as grandes liñas de actuación nos aspectos clave para a competitividade deste
sector:
o Ámbito normativo e ordenación do sector: regulación das novas canles televisivas, medidas para a protección
da propiedade intelectual, posta en marcha do Observatorio do Sector Audiovisual, o rexistro de empresas, a
regulación dos contidos e a posible posta en marcha dun Consello do Audiovisual de Galicia.
o Medidas para a promoción do sector e o achegamento á sociedade.
o Comercialización e acceso a novos mercados: potenciar as ferramentas para contar cunha análise de
mercado adaptada ás necesidades empresariais, potenciar a imaxe de marca do sector audiovisual galego ou
accións para o acceso a novos mercados.
o Fomentar o consumo do audiovisual utilizando este medio como canle para a educación e a cultura, con
especial énfase na preservación da nosa identidade cultural e lingüística.
o Dotación de infraestruturas, servizos e coñecemento estratéxico para o sector; mediante actuacións, como a
Cidade da Imaxe, actividades de observación para a optimización dos medios xa existentes ou a ordenación
das redes de telecomunicación.
o I+D+I e novas tecnoloxías; fomentando a innovación en procesos e produtos, con especial énfase nas novas
tecnoloxías, como Internet, ou as relacionadas coa televisión dixital.
o Capital humano; con medidas para axeitar oferta e demanda neste mercado laboral ou plans de formación
continua e reciclaxe profesional orientadas ao persoal que xa integra o sector.
o Financiamento e política de axudas, para apoiar as empresas na busca do financiamento máis axeitado a
especificidade do produto audiovisual, mantendo e potenciando o esforzo que a Administración xa ven
realizando.
o Apoio á creación de obras e produtos audiovisuais, incidindo en aspectos como as coproducións, medidas
para fomentar a creación audiovisual en xeral e, de modo moi especial, o fomento de contidos multimedia e
multiplataforma.
o Políticas para potenciar a animación e multimedia, no que Galicia está a alcanzar significativas cotas de
especialización, obtendo resultados no ámbito nacional e internacional.
o Medidas para a potenciación da difusión das obras audiovisuais, en especial das televisións autonómica e
locais.
I.I.II Estrutura do Libro Branco
O Libro branco está integrado por 10 capítulos. No documento, ademais da parte introdutoria e de presentación,
inclúense dous grandes bloques de apartados: os capítulos 2, 3, 4, 5, 6 e 7 dedícanse á análise de situación e os
capítulos 8 e 9 ao diagnóstico e establecemento das principais liñas de actuación.
Análise do sector audiovisual
O capítulo 2 do Libro Branco aporta unha visión xeral de cáles son as principais tendencias do mesmo a nivel
tecnolóxico.
No capítulo 3 inclúese a análise económica, a partir dos datos oficiais correspondentes aos últimos nove anos,
información que foi recompilada de forma específica para este traballo e como base para as actualizacións que se
pretenden realizar a partir de agora. Así mesmo, completouse a información oficial, mediante realización de
enquisas ás empresas, para poder presentar información de carácter analítico en función do tipo de actividades
que desenvolve cada unha delas ou dos subsectores que integran o audiovisual galego.
Nos capítulos 4 5 e 6 ofrécese a panorámica descriptiva dos diferentes subsectores: cine, televisión e outros
ámbitos da produción entre os que destaca, pola súa importancia actual, a produción de animación.
A análise do cine en Galicia abórdase no capítulo 4, coa perspectiva da cadea de valor, incluíndo a produción de
longas e curtametraxes, a distribución e a exhibición. O capítulo 5 dedícase ó ámbito da televisión, analizando a
oferta de canles televisivas tanto no eido autonómico como local e a actividade de produción orientada ó medio
televisivo, incluíndo a referencia ás tendencias que marcarán o futuro. O capítulo 6 abrangue o resto dos ámbitos
da produción audiovisual: multimedia, animación, produción de vídeo, publicidade e servizos de apoio á produción,
tales como localización e casting, posprodución, sonorización e dobraxe ou subministración e aluguer de equipos.
Tamén dentro deste bloque descritivo se considerou necesario facer referencia ao nivel de ordenación existente
no sector, incluíndo no capítulo 7 unha descrición das institucións e asociacións que o artellan, o ámbito
normativo, formativo e financeiro ou as actividades de promoción.
Diagnóstico e liñas de futuro
O capítulo 8 contén o diagnóstico do audiovisual galego. Nel recóllese, a xeito de síntese, unha recompilación dos
principais feitos e tendencias analizados nos capítulos anteriores. Con base na devandita información e nas
contribucións ao longo do traballo dos axentes implicados, a diagnose estrutúrase arredor dos principais eixos
temáticos de interese para o sector e preséntase unha síntese en forma de DAFO.
No capítulo 9 resúmense as principais propostas formuladas polo sector de cara ó futuro.
I.II METODOLOXÍA: UN ESFORZO PARTICIPATIVO
Detrás de cada un dos aspectos tratados ao longo do Libro branco existe un fundamento metodolóxico que se
apoia na existencia dun enfoque ou modelo conceptual para a análise e un proceso de traballo fundamentalmente
centrado na obtención e tratamento da información necesaria para o desenvolvemento dos distintos apartados.
Dende un punto de vista global, o rasgo que caracteriza o Libro branco no seu conxunto é a participación de
tódalas instancias relacionadas co audiovisual en Galicia e o manexo de moitas e variadas fontes de información,
tal como se recolle na bibliografía. Polo que antinxe á participación, os feitos máis significativos son os seguintes:
o Seguimento do traballo pola Comisión Sectorial do Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual de

Galicia.
o Validación da metodoloxía por parte da Comisión Especializada.
o Presentación da metodoloxía ante o Pleno do Consello Asesor.
o Presentación das conclusións parciais do Libro branco no Congreso do Audiovisual.
o Realización de enquisas para recoller aspectos relativos ao diagnóstico e ás liñas de actuación.
o Convocatoria de mesas de traballo abertas á totalidade do sector, coa participación dos principais axentes e
empresas de todos os subsectores.
o Celebración dunha derradeira mesa de traballo, de validación das conclusións do Libro branco.
As fases seguidas no desenvolvemento do traballo móstranse no seguinte cronograma:
15
Cronograma de actividades do Libro Branco do Audiovisual en Galicia (2004/2005).

Actividades Ago Set Out Nov Dec Xan Feb Mar Ab Mai Xuñ Xul
Revisión bibliográfica e análise dos traballos previos
Deseño e avaliación da metodoloxía
Actualización da base de datos
Elaboración e avaliación do prediagnóstico
Recompilación dos datos económico-financeiros
Definición dos indicadores
Actualización dos indicadores
Enquisas e entrevistas aos axentes do sector
Mesas de traballo para o deseño das liñas de actuación
Redacción de contidos do Libro Branco
Revisión do borrador do Libro Branco
Maquetación
Edición de contidos na web do Observatorio do
Audiovisual
Velaiquí os aspectos máis destacables da metodoloxía que se empregou en cada área das que integran o Libro
branco:
Estudo económico
O presente estudo pretende obter unha encadre xeral do audiovisual galego dende o punto de vista económico e
unha visión de detalle das distintas actividades empresariais que o integran, incidindo nos factores determinantes
da súa competitividade.
Cómpre advertir sobre a falla de estatísticas fiables: sectores tan atípicos como a televisión local, indicadores tan
complexos como a facturación por venda e aluguer de películas de vídeo, ou os confusos e interesados datos das
empresas de produción e servizos, así como as diferenzas existentes na elaboración dos presupostos das canles
de televisión, esixiron un gran esforzo na labor de busca e contraste desa información.
O estudo está, xa que logo, condicionado pola dispoñibilidade de datos estatísticos. As limitacións, neste caso,
son fundamentalmente de dous tipos: as derivadas do atraso na dispoñibilidade das informacións, que obriga en
ocasións a deterse en 2003 ou mesmo en 2002; as que se refiren ao detalle da desagregación sectorial e espacial
e os escasos datos dispoñibles no ámbito da empresa, sobre todo cando revisten a forma de empresario
individual.
Para tentar paliar alomenos en parte estas deficiencias, os datos económico-produtivos de cada unha destas
compañías proceden das contas que anualmente remiten ao Rexistro Mercantil correspondente e recabáronse a
través de Informa. Delas extraéronse datos de facturación, resultado, emprego, capital social, fondos propios e
activo total, aínda que só foi posible nos casos en que revisten a forma de sociedades mercantís e cumpren
ademais coa obriga de depositar as contas. Por esta vía obteríanse os datos económico-empresariais entre 1996
e 2003.
A maiores, confeccionouse un cuestionario para as empresas, co obxecto de recompilar, por unha parte, a
información das que non teñen obriga de depositar contas no Rexistro Mercantil (empresarios individuais e outras
formas de sociedade), e ademais dalgúns datos que non aparecen reflectidos na información contable das
2
mesmas (destino xeográfico das vendas ou grao de temporalidade do emprego) . Ao peche do prazo marcado
para a recepción de cuestionarios recibíronse 98 doutras tantas empresas e entidades do sector.
Para a confección da listaxe de axentes que conforman a poboación obxecto do estudo partiuse da Guía de
recursos do audiovisual confeccionada polo CGAI, na súa última actualización dispoñible na Rede. Os datos desta
2 Este cuestionario foi validado polos membros da Comisión Sectorial do Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual.
guía contrastáronse coa información achegada pola Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo.
Ademais, tamén se rastrexaron outros ámbitos, como as listaxes de membros das asociacións AGAPI, AEGA ou o
Cluster, os directorios de empresas Ardán ou Informa, a Film Comission de Galicia, palmarés de premios en
festivais, noticias en prensa, etc.
A partir de toda esa información, elaborouse unha completa base de datos de empresas, así como de institucións,
asociacións, entidades formativas, salas de exhibición ou cineclubes. Para o posterior tratamento dos datos,
procedeuse á catalogación das 352 empresas detectadas segundo a actividade desenvolvida, de xeito que se
confeccionou unha primeira clasificación como produtora, exhibidora e distribuidora, televisión e auxiliar. Ademais,
quedou establecida outra clasificación posterior distinguindo tres categorías na produción (produtoras de cine,
vídeo e televisión, de animación e de multimedia), dúas de servizos auxiliares (dobraxe e sonorización e outros
servizos), dúas de televisión (locais e autonómicas ou nacionais con espazo de desconexión), distribución e
exhibición cinematográfica.
A cada unha destas empresas fíxoselle chegar a mediados de decembro de 2004 e por correo postal un sinxelo
cuestionario co obxectivo de lograr a maior cantidade de información co menor custo en tempo e esforzo para a
empresa enquisada. Co mesmo propósito puxéronse á disposición das empresas distintos medios para cubrir os
datos ⎯por vía postal, a través de fax, correo electrónico ou mesmo por vía telefónica⎯. Os datos solicitados eran
dos dous últimos exercicios dispoñibles naquel momento (2002 e 2003).
Finalmente procedeuse polo equipo redactor á explotación estatística dos datos, de maneira que de entrada se
elaboraron series temporais dende 1994 a 2003, malia que as carencias nalgúns casos obrigaron a desbotar os
dous primeiros anos. Hai, sen embargo, algúnhas magnitudes, como os fondos propios ou o activo total, das que
só se obtivo información a partires do ano 2000. Ademais, procedeuse á elección dunha mostra de empresas
baixo o único criterio de selección da capacidade para completar a serie dos seus datos económicos dende 1996,
que se utilizou para a estimación das taxas de crecemento global do sector.
Estudo do cine, televisión e outros ámbitos de produción
Dende o punto de vista dos produtos finais, na industria audiovisual existen, a grandes trazos, tres subsectores
nitidamente diferenciados: o cinematográfico, o da televisión e vídeo e o da multimedia e a animación. Estes
grupos de actividade manteñen entre eles relacións de interdependencia, polo que se di que conforman o que
inicialmente se definiu como o sector audiovisual.
Entenderase por subsector cinematográfico o conxunto de empresas que producen, distribúen e exhiben
longametraxes e curtametraxes de ficción. Polo tanto, este grupo estará conformado por empresas produtoras,
distribuidoras e exhibidoras de cinema. Ademais, dentro da industria auxiliar do cine -entendendo como tal aquela
infraestrutura empresarial especializada en ofrecer servizos ligados á produción cinematográfica- consideraranse
incluídas tanto a sonorización e a dobraxe como o aluguer de equipos e outros servizos á produción e
posprodución.
Por outro lado, entenderase por subsector de televisión o integrado por empresas que producen e/ou emiten sinais
de televisión ata o usuario final, xa sexa en aberto ou codificadas e de pagamento. Polo tanto, están incluídas
nese apartado as produtoras de programas e as cadeas ou redes de televisión que emiten en aberto, xa sexan
nacionais con espazo de desconexión, autonómicas ou locais.
As fontes manexadas na recompilación de datos para estes capítulos foron, pola parte do cine, o Boletín
informativo do ICAA, do Ministerio de Cultura, que ofrece abundante información tanto de espectadores e
recadación como de pantallas e cines e, así mesmo, a Base de datos de películas confeccionada polo mesmo
departamento ministerial. De outra banda, os Informes de comunicación ou o Libro branco da cinematografía e
17
artes audiovisuais en Galicia do Consello da Cultura Galega ofrecen unha información moi útil nos aspectos de
distribución e exhibición en Galicia.
Para a parte da televisión, tomáronse datos tanto dos Anuarios das artes escénicas, musicais e audiovisuais da
SGAE como das distintas edicións do Anuario audiovisual de EGEDA ou do Anuario de Televisión de GECA,
ademais dos achegados pola medidora de audiencias Sofres. Na epígrafe de multimedia utilizáronse, por unha
parte, as enquisas de uso das tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) nos fogares do INE; os estudos
de Rede.es sobre o emprego das novas ferramentas tecnolóxicas por parte dos españois, e os resultados do
Estudio General de Medio. Para a publicidade, a principal fonte de información foi Infoadex. E ademais, en toda a
parte descritiva do documento, aparecerá a Internet como medio acaído para acceder ás novidades na produción,
ás aperturas de novos centros de exhibición, aos principais proxectos das empresas, etc. Tamén se tivo moi en
conta a Memoria do audiovisual galego 2003 da Consellería de Cultura.
Ordenación sectorial
Para a recollida de información sobre as asociacións e institucións do sector audiovisual galego e co obxecto de
que esta fose o máis homoxénea posible, elaboráronse uns formularios que se lles fixeron chegar aos interesados
a través de correo electrónico.
Ademais, a través de buscas en Internet ou en distintos boletíns oficiais confeccionáronse as epígrafes dedicadas
ao marco normativo, á política de axudas ou ás actividades de promoción.
Diagnóstico e liñas de actuación
Son moitas as actuacións que se foron desenvolvendo nos últimos tempos tanto dende a iniciativa pública como
dende a privada para potenciar o audiovisual galego. En paralelo, confeccionáronse diversos estudos para acadar
un coñecemento actualizado e rigoroso sobre un sector que cada vez ten unha maior importancia tanto dende o
punto de vista socioeconómico como no eido cultural e de proxección
3.
exterior de Galicia
A iniciativa pública e A partir da revisión das análises de situación levados a cabo na

privada potenciaron o Comunidade Galega e en España, dispúxose dun primeiro documento de
audiovisual galego prediagnóstico, que sería validado coa Comisión Sectorial do Consello
Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual. Progresivamente, este
documento foi avanzando no seu alcance e contidos, incorporando os feitos e tendencias de cada un dos
principais subsectores e, sobre esas bases elaborouse un documento de análise máis profunda e detallada.
Posteriormente, para a celebración das mesas de traballo, que tiveron lugar no hotel Porta do Camiño, en
Santiago de Compostela, os días 21 e 22 de febreiro de 2005, establecéronse 4 grupos nos que se integraron os
principais axentes sectoriais (empresas, asociacións, institucións, entidades de formación...) co fin de establecer
unha dinámica de funcionamento na que se puidesen perfilar as principais liñas que definirán a estratexia de
futuro.
Interesaba reunir un número suficiente de integrantes e cubrir as distintas actividades nas que se tiña interese. A
ese fin confeccionouse unha lista inicial de asistentes, incluíndo representantes das principais asociacións e
institucións, das entidades formativas con maior peso, das principais produtoras e dalgunhas de recente creación,
3 Entre estes traballos, destácanse os informes publicados sobre o audiovisual durante os últimos anos, estudos de necesidades formativas, traballos
realizados dende as asociacións do sector e de modo especial a memoria e guía de recursos que periodicamente publica o CGAI.
expertos na a materia, etc. Ao tempo cursábase, por correo electrónico, unha convocatoria aberta a todas as
empresas que figuraban na base de datos invitándoas á asistiren ás mesas de traballo.
A configuración dos grupos de traballo de cada unha das 4 mesas axustouse á cadea de valor sectorial, a partir da
consideración do binomio mercado/tecnoloxía (cine e vídeo, televisión e multimedia, para incorporar en cada unha
destas temáticas unha visión completa). En cada un dos grupos abordáronse os aspectos apuntados no
diagnóstico, incidindo con maior profundidade naqueles que máis importancia tiñan para cada unha das
actividades estudadas.
As mesas tiveron unha duración aproximada de 3 horas cada unha delas, e en total contouse coa participación de
38 persoas, en representación de 36 entidades ou empresas diferentes. Ademais, estes paneis tiñan o carácter de
validación de conclusións, para o cal previamente fíxoselle chegar a cada integrante dos grupos un resumo do
diagnóstico sectorial e unha proposta de liñas de actuación. Durante a celebración das mesas, pedíuselle ós
ponentes que se posicionasen sobre a documentación que previamente se lle fixera chegar de maneira que se
constatase o seu grao de acordo co diagnóstico presentado e a súa opinión sobre a proposta de liñas de
actuación que cumpriría desenvolver.
Con posterioridade, procedeuse á incorporación das observacións e suxestións dos asistentes e á confección de
novas versións dos documentos de diagnóstico e propostas de fututo, que novamente se distribuíron entre os
asistentes para unha segunda rolda de validación.
Por fin, tivo lugar unha derradeira mesa de traballo de validación e conclusión, que se celebrou o día 13 de maio
de 2004 na Sa de Xuntas da Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo, en Santiago de Compostela.
Nela se buscaba recoller a opinión do sector en torno ás conclusións xerais que sairan das mesas de traballo, así
como a posible achega dalgunha idea adicional que se poidera considerar relevante.
En torno a esas datas, o 18 de maio celebrouse unha mesa institucional cos representantes das Consellerías con
competencias no eido audiovisual, a saber: Economía e Facenda; Innovación, Industria e Comercio; Educación e
Ordenación Universitaria; Asuntos Sociais, Emprego e Relacións Laborais e, por suposto, Cultura, Comunicación
Social e Turismo. O obxecto da convocatoria era contrastar con eles o alcance do Libro branco e especialmente
as propostas de actuación.
19
L
I
B
R
O O sector audiovisual
B
R
A
Situación actual e
N
C
O
tendencias
CAPITULO 1
D
O
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
D
E
G
A
L
I
C
I
A
1. O SECTOR AUDIOVISUAL: SITUACIÓN ACTUAL E TENDENCIAS
Convencionalmente, enténdese por sector audiovisual ó conxunto de actividades no eido da comunicación

humana que empregan como canle para a transmisión da mensaxe os medios auditivos e visuais, con
independencia do soporte tecnolóxico utilizado.
Trátase de un concepto moderno, que nalgúns ámbitos, mesmo académicos,

O sector audiovisual, aínda non está suficientemente asumido. Algúns expertos coinciden en
emprega como canle denominar obras audiovisuais a aquelas que comprenden imaxe e son nun
medios auditivos e soporte, que a súa vez é unha unidade física independiente na que se
visuais transporta a información visual e sonora, coa salvedade de que esa unidade
pode contar máis de unha obra e unha mesma obra pode incorporarse en
varios soportes. Para a gravación, transmisión, percepción e comprensión deste tipo de obras requírse un
dispositivo tecnolóxico, o contido visual ou sonoro ten unha duración lineal e o obxectivo do proceso é comunicar o
contido a un público.
Como actividade industrial, o audiovisual xera riqueza e crea emprego, ao tempo que, dende o punto de vista
cultural, transmite valores estéticos, coñecementos, informacións, ideas, actitudes ou sentimentos. Por iso, dentro
do mercado audiovisual conviven meros produtos de consumo masivo con outros considerados obras de arte.
O consumo audiovisual forma parte do gasto doméstico destinado ao lecer, que está aumentando
exponencialmente nas sociedades desenvolvidas, en competencia con outros ítems como a hostalería, as viaxes
ou a lectura.
Doutra parte, o proceso de converxencia na multimedia do

audiovisual coa neotecnoloxías da información e a comunicación fai
O audiovisual crea
que a tamén denominada industria dos contidos, en xeral, incremente
riqueza, emprego,
notablemente a súa importancia estratéxica ao actuar como unha
transmite valores, ideas,
coñecementos...
locomotora que turra doutros sectores que ata o de agora camiñaban
por separado, como a electrónica ou as telecomunicacións. Así, por exemplo, o despregamento das modernas
redes de fibra óptica pasa pola rendibilidade dos servizos e o atractivo do produto audiovisual ligado ao
entretemento.
As características do produto audiovisual difiren en boa medida das do resto de bens e servizos, debido a que
participa das características dos dous, xa que pode ser transmitido e, polo tanto, consumido, tanto incorporado
nun soporte físico como dunha forma intanxible.
As actividades audiovisuais entrañan un elevado risco empresarial, debido a que cada produto é único e irrepetible
ao realizarse a partir dunha combinación irrepetible de factores produtivos. Isto fai que o empresario non teña
ningunha seguridade de éxito, aínda que repita exactamente a combinación de elementos, tanto materiais como
inmateriais, que se mostraron como de éxito no pasado. O elevado risco deste tipo de actividades afecta
negativamente as súas posibilidades de acceso ao financiamento tradicional, especialmente no caso das
iniciativas máis innovadoras e arriscadas dende o punto de vista cultural. Por iso, en moitos países o audiovisual
4.
adoita recibir apoio público
4
Así mesmo, o feito de que os factores produtivos se combinen de forma diferente en cada produto audiovisual dificulta a determinación das regras
que definen a súa nacionalidade, especialmente cando a prestación do servizo non está ligada a unha localización xeográfica concreta.
21
O conxunto da industria cultural require de seu unha grande implementación da mercadotecnia, o que provoca un
incremento dos custos de produción. Tamén é unha actividade empresarial cuxos custos artísticos tenden a
incrementarse á marxe da produtividade, o que engade un maior risco para o investidor.
Pero máis aló dos feitos económicos, a verdadeira importancia da creación audiovisual é a súa implicación cada
vez maior no mantemento e evolución da cultura de unha comunidade. Os países desenvolvidos atópanse
inmersos nunha sociedade de consumo marcada pola era da imaxe. Nela o produto audiovisual ou multimedia
cobra unha importancia de primeira orde na transmisión de coñecementos. Outro aspecto que hai que ter en conta
é a súa capacidade para xerar imaxe de país, é dicir, para proxectar no exterior o potencial económico, cultural,
social e tecnolóxico de Galicia como país moderno e de primeiro rango internacional. Así mesmo, é evidente a
capacidade das cinematografías e o conxunto da produción audiovisual para “vender” outros sectores como o
turismo, a moda, a gastronomía, etc., captando e fidelizando consumidores a escala internacional. Na sociedade
posindustrial os contidos audiovisuais son unha ferramenta básica na creación da imaxe pública dunha sociedade
cunha/s cultura/as determinada/s.
Clasificación do sector audiovisual
Cinematografía Televisión CD/Vídeo/DVD Multimedia

Discográficas, Empresas de
Produtoras de Produtoras de
Creación de contidos produtoras de software e
cinema cinema e televisión
cinema e televisión vídeoxogos.
Editores,
Televisións, Distribuidoras
integradores de
Provisión de servizos Salas de exhibición integradores de cinematográficas e
contidos, operadoras
contidos discográficas
de telecomunicacións
Operadoras de En liña (Internet,
Distribuidoras telecomunicacións: Tendas e televisión interactiva)
Transmisión/Distribución
cinematográficas terrestre, cable, videoclubs Off line (CD-rom,
satélite DVD)
Televisores, vídeos,
Televisores,
sistemas de audio, Televisores, vídeos,
Equipamento para o ordenadores
antenas DVD, sistemas de
consumidor (fabricantes) persoais, consolas de
parabólicas, audio
videoxogos, DVD
descodificadores
Sistemas de
Equipamento de
Equipamento para transmisión,
salas, equipos de Equipos para a Equipos para a
produtores e infraestrutura de
óptica e audio, duplicación de duplicación de
distribuidores redes, equipos de
laboratorios contidos contidos
(fabricantes) óptica e audio,
fotográficos, outros
outros
Fonte: Pablo Martí e Muñoz Yebra
O audiovisual pode considerarse como un macrosector altamente complexo que engloba aspectos e
peculiaridades de actividades tan dispares como a da produción de contidos (cunha clara orientación cultural,
artística e formativa), a das telecomunicacións (coas súas facetas de cambio tecnolóxico, forte competencia e
obrigas de servizo público), a dos medios de comunicación social (coa súa incidencia na protección dos dereitos
cívicos e as liberdades públicas) e, recentemente, o de Internet e os servizos avanzados da Sociedade da
5.
Información (coa súa vocación de universalidade)
A industria audiovisual comprende negocios que teñen como ventá ao público o cinema, a televisión en todas as
súas alternativas, os videoxogos, o vídeo ou outros soportes de reprodución baseados na combicación de son e
imaxe, como o DVD ou os sistemas en liña6. Tamén engloba outro tipo de contidos que paulatinamente se
5
Colexio Oficial de Enxeñeiros de Telecomunicación (2005): El sector audiovisual y su evolución. La televisión. Retos y oportunidades. COIT. Madrid.
6
Por sector audiovisual enténdese o conxunto heteroxéneo de mercados caracterizado por participar, directa ou indirectamente, na provisión e
recepción simultánea de son e imaxes en movemento, con independencia do medio de transmisión utilizado e de se vai dirixido a un só individuo ou
a un conxunto deles.
consumirán noutros terminais, como os teléfonos portátiles ou móbiles de terceira xeración, as novas consolas de
videoxogos ou as axendas electrónicas.
MACROSECTOR AUDIOVISUAL
Empresas
comercializadoras de
Empresas produtoras Contidos cinematográficos
dereitos
Produción y posprodución de contidos
Producións
SW profesional
deportivas e
e
AUDIOVISUAL CLÁSICO espectáculos
entretenemento
Empaquetamento e edición de contidos

Sistemas basados en
Radiodifusores
soportes físicos (CD...)
Distribución de contidos Internet
Operadores de telecomunicación
Sites, basados en redes de Sites, basados en redes de
telecomunicación dedicadas: comunicación:
· radiodifusión sonora · xDSL
· TV (terrestre/cable/ · cable
Satélite) · com. móviles
· ...
Fonte: GRETEL 2005
En resumidas contas, o macrosector audiovisual en sentido amplo estaría formado por actividades económicas
que se inscriben tanto no eido industrial como no de servizos. Esas actividades poden clasificarse atendendo a
dous criterios fundamentais; por unha parte, a súa participación na cadea de valor e, por outra, as características
do produto final que se pon a disposición do consumidor final.
No eido puramente económico, o sector audiovisual divídese en cinco tipos de actividades: produción de contidos,
provisión de servizos, transmisión ou distribución, equipamento para o consumidor e equipamento para produtores
e consumidores. As dúas primeiras constitúen os servizos audiovisuais, mentres que os dous últimos teñen
carácter industrial. Dende o punto de vista do produto, pódese clasificar o sector audiovisual en cinco subsectores,
aínda que crecentemente interrelacionados: o cinematográfico, o discovideográfico, a televisión, a radio e o
multimedia.
O sector cinematográfico non é soamente o máis antigo, senón que é tamén, en boa medida, o seu máximo
expoñente, pois marca as tendencias do resto das actividades e é, en moitas ocasións, o seu principal input.
Debido á súa posición preponderante, o cine recibiu unha grande atención por parte das administracións públicas,
especialmente dende a perspectiva do fomento da cultura, que se traduciu habitualmente en medidas de apoio e
protección á produción nacional. Os resultados destas medidas foron, en xeral, pouco satisfactorios, pero non por
iso deixaron de ser demandados polas empresas; é máis, os comedidos esforzos que para a súa eliminación se
realizaron por parte dos Gobernos recibiron sempre unha forte contestación. A globalización reforzou aínda máis
os argumentos daqueles que defenden a necesidade de contar con políticas públicas que garantan a diversidade
cultural, como se desprende dos máis recentes cumios da Organización Mundial do Comercio (OMC).
O sector da televisión está a experimentar profundos cambios que, por mor da interactividade, transforman o
televisor, a antiga caixa tola, nun auténtico centro de ocio e telecomunicacións que lle permite ao usuario dende o
visionado da última estrea cinematográfica á adquisición dunha nova vivenda ou a posibilidade de se comunicar,
mediante videoconferencia, con familiares no estranxeiro. Por outra parte, a conexión do televisor ás redes de
23
telecomunicacións de banda ancha posibilítalle ao espectador elixir máis libremente os contidos a consumir e ás
operadoras, obter os seus ingresos directamente do consumidor e non a través da publicidade. Estes cambios
están a supoñer unha verdadeira revolución nos mercados adxacentes, especialmente no publicitario, con efectos
aínda non suficientemente estudados.
Os negocios de intermediación entre produtores e radiodifusores encóntranse en pleno proceso de

transformación. Cada vez é máis doado establecer intercambios directamente. Sen embargo, o paso do entorno
analóxico ao dixital vai máis lento do que pode parecer, xa que non soamente necesita substituición das redes e
os terminais, senón que tamén require fondos cambios na estrutura do sector, comezando por modificar o marco
regulatorio, aínda hoxe baseado na concesión administrativa ou a licencia, no caso da televisión.
Nos anos oitenta e noventa do pasado século, a ampliación da oferta televisiva supuxo unha considerable
redución do mercado de aluguer de videocasetes, que tivo o seu momento álxido en España durante os últimos
anos do monopolio da televisión pública coa aparición primeiros das canles autonómicas, logo das privadas e máis
recentemente a irrupción da televisión de pagamento, por cabo ou vía satélite. Pero a progresiva redución dos
prezos dos reprodutores de DVD e das películas nese soporte provocou, nos últimos anos, unha importante
recuperación do aluguer, de maneira que se converte, xunto coa venda, no sistema de amortización de custos
7
máis importante para as obras cinematográfoicas ou videográficas .
O cambio tecnolóxico está a provocar a converxencia do sector audiovisual e do editorial nun novo sector
multimedia cuxos produtos integran o texto, a imaxe e o son nun soporte dixital que permite a súa distribución no
ámbito internacional mediante canles de difícil control. Este formato dixital, grazas ao desenvolvemento das
telecomunicacións, pon o servizo á disposición do consumidor fóra das súas propias fronteiras, o que limita, en
boa medida, a capacidade das autoridades para controlar ese tráfico. Os límites en ciberespacio cada vez máis
difíciles de determinar aceleran notablemente o proceso de globalización, e poñen en evidencia a escasa
incidencia dos sistemas de protección edificados nun contorno dixital.
1.1 AS TENDENCIAS NO EIDO TECNOLÓXICO
A evolución do sector audiovisual, polo forte impacto social do cine e da televisión, marcou o século XX. Agora,
nos albores do século XXI, estamos no medio dun proceso de transformación, a piques de experimentar unha
auténtica revolución. Do mesmo modo que a banda de son e a película en cor mudaron a industria
cinematográfica e a cor cambiou o medio televisivo, atopámonos agora no
limiar dunha nova era cuxo motor é a tecnoloxía dixital. Tecnoloxía que non As novas tecnoloxias
só incrementará a calidade da imaxe e do son, senón que provocará dous van implicar un
efectos que están chamados a cambiar a estrutura industrial do audiovisual: o cambio no audiovisual
aumento de operadores que ven dado polo incremento da capacidade das
redes e unhas novas pautas de consumo, que virán determinada por innovadoras formas de distribución comercial
dos produtos de ocio e a renovación dos sistemas de comunicación.
As novas tecnoloxías van implicar un cambio no modo no que se traballaba ata agora no sector audiovisual, sobre
todo debido á entrada de novos axentes aos que os "actores actuais" deberán ter en conta (fundamentalmente,
empresas que traballan con interactividade ou intermediarios como os integradores de contidos). Dentro de
poucos anos, produciranse modificacións importantes na forma de producir, que suporán un reparto dos custos de
produción con empresas coas que ata agora non se contaba, ademais doutros cambios na forma de financiar as
producións.
7
Este comportamento do sector videográfico é similar ao que se pode observar noutros países europeos, aínda que coa notable diferenza de que
neles se produciu un aumento significativo da venda de vídeos.
1.1.1 O cinema dixital
Na actualidade o estándar internacional en cine é o soporte fotoquímico de 35 mm, o tradicional celuloide. Non
obstante, a dixitalización non só supón a desaparición da película, senón que modifica as formas de consumo e
abre posibilidades de novos modelos de negocio para produtores, distribuidores e exhibidores. Co cinema dixital, a
centenaria industria cinematográfica mundial enfróntare á transición tecnolóxica máis importante de toda a súa
historia. A dixitalización do cinema abrangue, por unha parte, a produción dixital, que abarata as fases de rodaxe e
posprodución; por outra, o soporte electrónico en calidade similar ao 35 mm. e que permite a distribución global (e-
cinema) e, finalmente, a descarga de videograma por Internet con estándares de compresión MPEG-4.
O chamado e-cinema substitúe os proxectores de películas fotoquímicas por un tipo de proxección electrónica con
calidade equiparable ao celuloide. Con este novo sistema, as novas salas de cine están dotadas dun proxector
dixital automático, que conforma as imaxes na pantalla a través por medio de tres cores básicas que, ao
combinárense e sumárense, forman toda a gama de posibles cores. Estas
A dixitalización supón a tres fontes luminosas que están dentro do proxector responden, en
desaparición da milésimas de segundo, aos sinais dixitais que condicionan a proxección e
película en celuloide que chegan ao cine a través de cable, fibra óptica, ondas hertzianas ou
8
satélite .
A evolución cara da película en 35 mm. ao soporte dixital pode constituír unha oportunidade única para
transformar o subsector cinematográfico galego, ao traer aparellados maiores índices de produtividade para
competir nas mellores condicións na totalidade dos mercados e, sobre todo, para alterar as actuais relacións
asimétricas entre a cinematografía estadounidense e o resto. Non obstante, o cinema dixital non só afecta os
exhibidores, senón tamén o resto de axentes, incluídos produción, empresas de servizos e, especialmente,
distribución.
Varios son os argumentos que frearon ata agora a implantación deste sistema, cuxa tecnoloxía está dispoñible a
uns prezos cada vez máis reducidos. As principais razóns que se esgrimen en contra son: a falta de calidade da
9 10
imaxe, en comparación co cinema de 35 mm , o risco ante a piratería do sinal , o alto custo dos equipos e a
conseguinte dificultade financeira para abordar a reconfiguración técnica das salas. Pero nos últimos tempos
algunhas cousas están a cambiar: a calidade da proxección mellorou; está baixando o custo dos equipamentos; a
seguridade pode garantirse mediante sistemas de encriptación e, por outro lado, a dispoñibilidade de producións
gravadas orixinalmente en alta definición está a medrar.
8
Os sinais dixitais recibidos conteñen toda a información necesaria, isto é, a crominancia (que puntos de cor deben iluminarse) e a luminancia (con
que intensidade deben iluminarse cada un deses puntos); ademais conteñen a información de sincronismos, tanto verticais como horizontais, que fan
posible a formación da imaxe na pantalla.
9
A calidade da videoproxección dixital é inferior. Un fotogrma de 35 ten unha resolución de 25 millóns de píxeles en película de boa calidade, e
pasan 24 cada segundo. Hai incluso países onde as estreas fanse a 70 mm, cunha calidade ainda maior.
10
A película de cine de 35mm ou de 70 mm garantiza que non haberá copias piratas de calidade hasta a aparición do DVD, mentras que coa
distribución dixital, a pesar do ancriptado, córrese o risco de que sexa pirateada inmediatamente con calidade dixital.
25
Vantaxes e desvantaxes do cinema dixital para os diferentes axentes implicados
Vantaxes do produtor Desvantaxes do produtor
o Aforro do custo das copias, que xa non son o A protección da obra cinematográfica ha de estar
necesarias. garantida polos sistemas de codificación e de
o Control instantáneo do número de espectadores e envío, de maneira que se evite a copia
da calidade da proxección en cada sala. indiscriminada por parte dos “piratas” informáticos.
o Aforro dos custos de distribución.
o Estrea masiva coordinada, con publicidade máis
directa e efectiva.
o Ademais, as estreas poderán ser simultáneas en
todo o mundo.
o Sácaselle máis partido ao formato orixinal en canto
á resolución.
Vantaxes do distribuidor Desvantaxes do distribuidor
o Ampla durabilidade do negativo que asegura a súa o A distribución dixital pode converterse, en mans
calidade en todas as proxeccións. das grandes multinacionais, nunha valiosa
o Os distribuidores poderán servir as súas películas ferramenta para monopolizar, aínda máis se cabe,
sen ter que cargar con grandes rolos de celuloide. o mercado mundial.
o Grandes campañas de publicidade da marca, das o A protección da obra cinematográfica ha de estar
estreas, dos eventos e dos cines. garantida polos sistemas de codificación e de
o As estreas poderán ser simultáneas en todo o envío, de maneira que se evite a copia
mundo. indiscriminada por parte dos piratas informáticos.
o Redución dos custos operativos. o A distribución dixital acaba cos distirbuidores
rexionais, almacéns, etc.
Vantaxes do exhibidor Desvantaxes do exhibidor
o Calidade de programación, por canto as mellores o O novo e-proxector resulta bastante máis caro que
películas e os eventos que máis lle interesan ao un proxector óptico dos ata agora utilizados
público estarán no seu cinema. o Requírese unha completa remodelación das salas
o A posibilidade de proxectar a mesma película en de exhibición actuais.
diferentes salas á vez, dende un único disco duro o Ata o momento non existe entre os exhibidores un
preparado para enviar o sinal a distintos puntos. estándar común e alcanzable para a compresión
o Facilidade de xestión, a mellor programación vénlle da imaxe e para a súa descodificación.
dada por satélite e a proxección funciona en o O espectador non aprecia a diferenza e a suposta
automático. maior calidade do cinema dixital con respecto ao
o Ademais, as estreas poderán ser simultáneas en soporte fotoquímico.
todo o mundo.
o Redución dos custos operativos.
o Necesidade de menos persoal implicado na
proxección.
Vantaxes do espectador Desvantaxes do espectador
o Calidade de son o O espectador non aprecia a diferenza e a suposta

o Calidade de imaxe (a resolución, o brillo, a maior calidade da imaxe e o son do cinema dixital
fidelidade da cor, reprodución tonal exacta e a con respecto ao soporte fotoquímico.
ausencia de ruídos e distorsións temporais, como as o Falta de interese nas retransmisións de
temidas raias que se producen nas copias plásticas espectáculos en directo a través deste sistema.
co uso) en todas e cada unha das proxeccións.
o A proxección da película en distintos idiomas
simultaneamente, co que o espectador poderá
seleccionar, dende a súa butaca, o que desexe e
escoitalo por cascos.
o Estabilidade da imaxe proxectada.
As escasas e ailladas iniciativas levadas neste eido a cabo ata o momento xeraron desconfianza sobre o potencial
desenvolvemento no cinema español, o que vén reforzado polas incertezas que conleva o aspecto tecnolóxico.
Non obstante, segundo algúns autores, estas novas tecnoloxías de produción e distribución poden acabar sendo o
mercanismo que permita unha consolidación industrial do cine español, pois considérase que o colo de botella
existente na distribución-exhibición para as películas españolas se agrandará. O que aínda non se pode dilucidar
é se o e-cinema reforzará o poder das grandes distribuidoras multinacionais, co conseguinte empobrecemento da
oferta cinematográfica, ou, pola contra, favorecerá unha democratización da oferta polo aforro de custos.
Segundo as previsións feitas por investigadores de IBM, dentro de poucos anos, cando un espectador saia de ver
unha película no cinema, poderá comprar o DVD nese momento e nese lugar, o que permitirá recortar custos de
publicidade, loitar contra a piratería e aproveitarse das vantaxes das novas tecnoloxías dixitais. A última estratexia
podería permitirlle a un estudio vender simplemente a un cliente o dereito de ver unha película no formato da súa
elección ⎯na casa, nun cinema ou nun portátil⎯ en lugar de vender unha simple entrada para un espectáculo
11.
O que non ofrece dúbida é que o desenvolvemento das telecomunicacións xunto cos avances na dixitalización e
na compresión dos datos está a abrir novas vías para a difusión sen restricións dos produtos audiovisuais.
Outra opción é o servizo vídeo baixo demanda, utilizando Internet como soporte. Trátase dun modelo de negocio
B2C, no que o consumidor pode baixar temporalmente unha película a un disco duro para poder ser vista nun
monitor de televisión ou do PC. Ata agora, a idea de transmitir cine pola Rede era considerada un absurdo, debido
ao enorme tamaño dos arquivos. Pero logo dos logros de Napster e MP3 coa industria da música, chegoulle a
quenda ao cine cun novo sistema, o DivX, capaz de saltar os códigos de protección dos DVD e gravar o seu
12.
contido nun CD, cunha calidade superior ao VHS O servizo consiste na difusión de fluxo continuo e instantáneo
de audio e vídeo a través de Internet: a información pasa polo disco duro, pero non permanece, senón que se
almacena no buffer o tempo necesario para ser reproducido con seguridade sen descargalo.
1.1.2 Difusión de contidos por Internet
Ata agora estas tecnoloxías utilizáronse para piratear películas, pero os seus creadores cren que chegou a hora
de que se dedique a algo máis proveitoso e menos problemático, e están a negociar coa industria para levar cine
aos fogares a través de Internet. E é que as descargas de películas a través da rede, tanto legais como ilegais,
multiplicáronse por oito en pouco máis de dous anos, ata alcanzar os cinco millóns de ficheiros baixados ao día en
todo o mundo, segundo datos da consultora IDC. É por iso que Naspter pretende meter un pé nun sector que, polo
menos nos Estados Unidos, está dominado por MovieLink e
CinemaNow. O novo servizo melloraría de forma notable a
A distribución de peliculas
plataforma e diferenciaríaa significativamente do seu principal rival,
13. por Internet levou aos
iTunes, que só vende música Non obstante, os principais rivais
grandes grupos a tomar
de Napster non serán, nin moito menos, este tipo de programas,
iniciativas legais
senón a decena de redes P2P que inundan Internet, como eMule
BitTorrent. Sony tamén tomou nota do éxito obtido pola tenda de
música en Internet de iTunes para imitalo e saír pouco a pouco da crise que atravesa o sector cinematográfico
logo da irrupción das redes P2P que permiten a descarga gratuíta de películas na Rede. A compañía nipona ten
previsto dixitalizar as súas 500 películas máis vistas para que, a partir do ano 2006, os internautas poidan
descargalas a través dunha tenda en liña.
A distribución de copias de películas a través de Internet levou aos grandes grupos empresariais a tomar certas
iniciativas legais, pero o rápido aumento de conexións de banda ancha e a lentitude na evolución dos sistemas de
distribución en liña parecen inclinar a balanza cara ao lado dos “piratas”. O que estes xigantes queren evitar é que
14
reproduza no audiovisual a tendencia sempre crecente que se desenvolve no mercado discográfico . Conscientes
11
Os estudios estiveron a reducir recentemente o lapso de tempo que transcorre entre a estrea dunha película nos cines e o seu posterior paso á
televisión de pagamento, DVD e televisión en aberto.
12
Co novo formato, un filme dunha hora e media de duración podería ser descargado en pouco máis de 30 minutos. É dicir, é capaz de converter as
catro gigas que pode ocupar unha película de hora e media nun DVD en tan só 400 megas reproducibles por calquera reprodutor de DVD.
13
Ao éxito da súa nova canle de películas podería contribuír o aumento de usuarios de banda ancha en todo o mundo.
14
Segundo a BBC, o ano pasado a industria do cine perdeu uns 100 millóns de dólares a causa da piratería. Estima a canle inglesa que no ano 2010
as perdas se achegarían aos 500 millóns de dólares. Aínda que estas cifras se refiren á repercusión en salas, se contamos as perdas de vendas de
produtos como o DVD, as perdas xa estarían arredor de 4.000 millóns de dólares no ano 2005. Mentres, e co fin de evitar a piratería e a copia de
películas por Internet, a industria do entretemento reuniu ducias de aliados para convencer o Tribunal Supremo de Estados Unidos de que
responsabilice os servizos de intercambio de arquivos cando os usuarios copien cancións e películas sen autorización.
27
de que a piratería pode ser a verdadeira “aplicación asasina” do mercado multimedia, apóianse na tecnoloxía que
avanza cada día na creación de sistemas de encriptación aleatoria para impedir a copia e o intercambio ilimitado.
Pero o sector audiovisual español ten unhas características específicas que van condicionar o desenvolvemento
desas innovacións. Con uns hábitos de consumo fortemente arraigados e un escaso entusiasmo polos cambios
tecnolóxicos, con un entramado sectorial desestruturado, atomizado, cun nivel baixo de exportacións, sometido
coercitivamente polas distribuidoras, cunha mercadotecnia mellorable ou con nulas economías de escala, o clima
para o desenvolvemento dixital no noso cine é pouco propicio. Ademais, as estratexias de desenvolvemento do
cine español cara aos mercados dixitais son practicamente inexistentes: apenas existen servizos dispoñibles polo
escaso desenvolvemento das infraestruturas de telecomunicacións, e soamente probaron o mercado empresas
15
multinacionais .
Os problemas a que se enfronta a industria do videoxogo en España

derivan, dunha parte, da absorción do mercado por parte dos grandes
Os videoxogos en liña
desenvolvedores norteamericanos e xaponeses e, doutra, da falla de
son un importante
incentivos nacionais a un sector cultural tradicionalmente desprestixiado e
mercado emerxente
asociado a problemas de regulación de contidos e adicción dos seus
usuarios, sobre todo nenos e adolescentes. Pero un dos novos usos dos
xogos refírese ao videoxogo en liña, que está a ser a grande aposta dos desenvolvedores de software e un
potente motor de desenvolvemento de portais web, destinados a poñer en contacto xogadores de todo o mundo
16
que buscan unha nova forma de xogar en tempo real e con contrincantes tamén reais de calquera país . Estes
xogos triunfan non só en Internet senón tamén en intranets de salas locais e de pequenos grupos de usuarios.
Así pois, os videoxogos en liña vense como un importante mercado emerxente para os desenvolvedores e os
fabricantes de consolas, que xa buscan obter subscricións custe o que custe, e que reformula o concepto de
17
distribución propio das industrias culturais tradicionais . O incremento no número de xogadores a través de
Internet reflíctese no volume de negocio movido, e, a curto e medio prazo, esta será presumiblemente a forma
preferida polo público xuvenil.
O proceso de converxencia entre a televisión e Internet continúa

avanzando lentamente nos dous sentidos: televisión en Internet e Internet
na televisión. Recentemente estreáronse as primeiras series de ficción
Avanza a converxencia
realizadas especialmente para seren distribuídas por Internet, á vez que
entre a televisión e
Internet
aumenta a oferta de programas dispoñibles nas páxinas das cadeas. Por
outra parte, aumentan as posibilidades de acceso a Internet a través do televisor. Non obstante, o tamaño e a
definición das pantallas, os ámbitos de ocio e traballo, a canle de retorno, a recepción pasiva e os custos poñen en
dúbida a verdadeira televisión interactiva. Soamente, a televisión asociada ao PVR, cunha liña de grande ancho
de banda, pode facer realidade o soño da interactividade e a autoprogramación. Pero os operadores existentes, as
redes e a saturación da oferta dificultan estreitamente as posibilidades de desenvolvemento, pois o espectador
necesita encontrar unha adecuación entre o investimento e o atractivo dos contidos.
15
En España, Telefónica vén desenvolvendo un sistema de visión de contidos audiovisuais en streaming para usuarios con liñas ADSL, co nome
comercial de Imagenio.
16
Xogar esixe a compra do software do videoxogo (en formato CD), instalalo no ordenador persoal e despois aboarse en liña na páxina web do
videoxogo. A partir de entón, o usuario accede, por medio dun servidor propio do xogo, aos miles de xogadores que participan dende calquera parte
do mundo.
17
Pois aínda que a maioría de xogos de certo nivel gráfico e técnico se atopan editados e comercializados en formato CD, cuxa instalación e número
de serie permiten logo conectarse vía Internet con outros xogadores, a tendencia que está a adoptar a maioría de distribuidores é a de ofrecer a
compra dese software en liña a través da mesma páxina intermediaria que conecta os xogadores.
Vantaxes e inconvenientes da difusión de contidos audiovisuais por Internet
Vantaxes
o A información pasa polo disco duro e almacénase no buffer o tempo necesario para ser reproducido
con seguridade sen descargalo.
o Este sistema non permite as reproducións ou copias por parte dos usuarios conectados.
o Calquera persoa cun ordenador conectado a Internet poderá presenciar en directo ou en diferido a
retransmisión, que pode ser tanto só de audio como de audio e vídeo.
o Coa tecnoloxía Streaming pódense difundir eventos públicos e celebracións, presentar e animar os
produtos doutra forma ou inserir o vídeo promocional dunha empresa na web, etc.
o Outra das posibilidades da banda ancha é a de acceder a catálogos de vídeos históricos.
o Pode ser moi elevado o número de usuarios que poden ver simultaneamente a retransmisión.
o Do mesmo modo que se prevé o pirateo, evítase a posible descarga de virus ou accións de boicot, xa
que as condicións de seguridade son moito máis elevadas que noutras opcións para compartir
contidos.
Inconvintes
o O temor á piratería e a falta de seguridade nos contidos audiovisuais convertéronse nun dos principais
problemas para autores, produtores e distribuidores.
Todas as cadeas españolas de televisión instaláronse nos últimos anos en sitios web, pero cun notable atraso con
respecto a outros medios, como a prensa ou a radio, que parecen obviar as desvantaxes técnicas do medio polo
escaso ancho de banda dispoñible. Máis alá das potencialidades da Rede, a estratexia xeral non pasou das fases
iniciais de reforzo da promoción e da imaxe corporativa, e os esforzos orientáronse máis ben cara á información
complementaria á programación (enhanced TV) e a explotar o éxito de certos programas. Certamente, houbo
algunha iniciativa orientada a unha información permanente e actualizable a través da Rede, motor demostrado da
televisión en Internet, pero cun escaso investimento e con pouca explotación da descentralización informativa.
Ata agora, as televisións españolas, tanto as públicas como as privadas, non confirmaron o que veñen sostendo
moitos analistas estadounidenses do medio televisivo, no sentido de que as operadoras de televisión son de
entrada o principal e mellor posicionado dos provedores de contidos para a Internet. E a interactividade e
personalización non pasaron de ser elementos de mercadotecnia para atraer ao público.
Quizais a consecuencia máis transcendental polo momento estriba no cambio dos sistemas de produción que,
aproveitando a dixitalización das redaccións (e as potencialidades do newsroom), comeza a constituír as cadeas
en fábricas de contidos multiplataforma, aptos para seren difundidos en todo soporte que teña posibilidades de
público (dende a televisión temática a Internet, pasando polo móbil de terceira xeneración), ás veces en alianza
con outros grupos.
En canto á produción propia e adaptada a Internet, os espectaculares anuncios de series ou debuxos animados
non pasaron de ser conatos illados, sen modelo de negocio claro e sen rendibilidade. E as canles televisivas
virtuais de novo cuño tiveron ata agora unha moi escasa repercusión. Pero o certo é que entregar vía web
capítulos de programas de televisión se está a converter nunha maneira innovadora de promover produtos
18
audiovisuais . Esta práctica utilízase para promocionar programas de TV: o público pode ver, de balde, algún
capítulo novo dun programa que logo mercará para poder continuar a historia.
Non en van as conexións de banda ancha a Internet estanse a converter nunha nova vía de entrada para os
contidos televisivos. A pesar da exigua cantidade de imaxes que chegan hoxe aos ordenadores vía streaming, do
seu reducido tamaño e da súa escasa calidade, gran parte dos profesionais da comunicación están de acordo en
que, a medida que aumente, a banda ancha será un dos piares tecnolóxicos da televisión do futuro. E é que, a
través do vídeo streaming, a pequena pantalla farase máis grande do que nunca chegou a imaxinar: como lle
sucedeu ao cine coa chegada do DVD, empezará a producir contidos complementarios ás súas emisións
18
O web streaming significa poder ver un programa nun ordenador sen facer unha baixada definitiva e tampouco ten as interrupcións que ocorren
durante a reprodución directa dos programas. Outra virtude é que non necesita ter moito espazo no disco duro do ordenador.
29
tradicionais. Pero as exclusivas de programas, as ataduras dun sistema regulatorio ríxido e as incertezas da
demanda están freando o desenvolvemento dunha nova forma de ver e pagar a televisión que racha coa
concepción da vella televisión.
Estes novos contidos poderán ser interactivos ou non, pero, en calquera caso, farán que a experiencia televisiva
se enriqueza enormemente, tanto para os telespectadores coma para as propias emisoras. Os dous principais
escollos que ten que enfrontar a consolidación do streaming son a urxente necesidade de protexer a propiedade
intelectual en Internet e a reticencia dos internautas a pagar por servizos novos. A chamada “napsterización” de
todo tipo de contidos require unha resposta contundente para garantir que o vídeo streaming sexa un medio de
emisión seguro. Isto leva a outro problema: moitos usuarios de streaming non están dispostos a pagar por algo
que, ata agora, a Rede lles ofrecía gratis. Por iso, as emisoras de TV e de cable, xunto cos estudios de Hollywood,
necesitarán ofrecer unha alternativa que frustre as expectativas dos distribuidores ilegais.
Segundo a consultora PricewaterhouseCoopers, a banda ancha en Internet, polo menos ata finais desta década,
non poderá aínda competir cos satélites e as redes de cable na distribución de contidos de vídeo de longa
duración profesionais, como emisións de televisión ou películas.
1.1.3 A televisión dixital
A televisión dixital terrestre (TDT) é unha nova técnica de difusión dos sinais televisivos. A súa principal
característica é que, grazas ás tecnoloxías dixitais que transforman a imaxe, o audio e os datos en bits (0 e 1),
permite unha optimización do uso dun ben escaso, o espectro radioeléctrico no medio de difusión canle aire sobre
a superficie terrestre. Isto supón, de entrada, multiplicar por dez a actual oferta de televisión, o que cuestiona a
regulación do sector na era dixital e permite a entrada de novos competidores con ofertas máis especializadas que
buscan satisfacer nichos de mercados emerxentes.
A TDT perfílase como algo máis que un sistema mellorado de emisión-recepción de sinais de TV (como foi o paso
da televisión en branco e negro á televisión en cor). Agora ben, tamén a TDT representa un novo modelo de
comunicación con todas as implicacións sociais, económicas, técnicas e legais que iso leva consigo.
Mentres a media de fogares con televisión dixital na Unión Europea ascendía a finais de 2004 a un 21% ⎯57% no
caso de Reino Unido⎯, en España esta porcentaxe limítase a un 14%, é dicir, case 2,3 millóns de fogares. Son
datos recollidos nun estudo realizado por Grupo de Análise e Prospectiva das Telecomunicacións (Gaptel).
Segundo este informe, actualmente hai na UE uns 34,6 millóns de fogares que dispoñen desta tecnoloxía. Á
cabeza aparece Irlanda, que ten un 31% de fogares con TV dixital; logo veñen Suecia, cun 27%; Noruega (23%);
Finlandia, que presenta unha taxa do 22%; e Francia (21%). Cunha proporción practicamente idéntica á española
están Alemaña e Dinamarca. No polo oposto sitúanse Italia (12%); Austria, cun 10%; Holanda, Bélxica,
Luxemburgo, Portugal e Grecia, todos eles cun 7%; e Suíza que, cun
exiguo 4%, pecha esta clasificación.
A TDT representa un
A introdución das novas canles dixitais non vai supoñer a desaparición
novo modelo de
inmediata das transmisións analóxicas. É necesario un período de
comunicación
transición durante o cal as transmisións analóxicas estarán presentes e,
polo tanto, o mesmo programa vai ser emitido/recibido de xeito
analóxico e dixital.
Existe un feito que fai que a confianza no pleno desenvolvemento da TV dixital terrestre sexa plena, aínda que a
súa introdución sexa posterior á das súas homónimas por cable e satélite: é a única que pode asegurar a
completa cobertura dos territorios sen custo para o usuario.
Á vista das vantaxes técnicas que achega a TDT, en toda Europa entendeuse o convencemento de que este ha
ser o sistema de difusión que substitúa en breve a actual televisión analóxica por ondas terrestres. Non obstante,
as autoridades comunitarias non regularon ese proceso de migración do analóxico ao dixital. O novo marco
xurídico aplicable ás comunicacións electrónicas, aprobado en febreiro de 2002, céntrase nas infraestruturas de
telecomunicacións e no acceso aos servizos, e non inclúe unha directiva específica para o sector audiovisual, o
19.
cal deberá rexerse pola normativa de telecomunicacións e de regulación de contidos
Os países da Unión Europea abordaron de distinta forma a TDT, polo que non existe un modelo único. A súa
implantación pode e debe atender simultaneamente a diferentes criterios: económicos, sociais e políticos,
xeográficos, tecnolóxicos ou de novos servizos e de compromisos adquiridos. En todo caso, cómpre definir tamén
os axentes impulsores do novo sistema e elaborar uns plans de migración, tanto nas infraestructuras de difusión
como dos dispositivos de recepción dos usuarios.
Os expertos convocados pola Administración que integran Gaptel aseguran que o proceso de dixitalización é, sen
dúbida, un gran desafío para todos os axentes do sector audiovisual. Ademais, apuntan que, na nova etapa da
televisión dixital, o televisor, como equipamento presente en todos os fogares, debe xogar un papel importante na
implantación da sociedade da información e axudar a superar a tradicional barreira de penetración de PC nos
fogares españois.
En esencia, a Televisión Dixital Interactiva (TVI) supón o desenvolvemento da televisión con tecnoloxías que
inclúen unha canle de retorno e posibilitan que os espectadores usen o medio de novas formas: acceso a Internet
a través do televisor, descarga de audio e vídeo, emisión de información a través de servizos vía satélite ou dixital
terrestre, distribución de contidos por redes de banda ancha, así como posibilidades de almacenamento e
intercambio de programas que traen consigo os sistemas de TVI, que modifican substancialmente o esquema da
televisión como medio de comunicación unidireccional. O modelo de comunicación da TVI é bidireccional e
personalizado e permite satisfacer novas necesidades de entretemento, comunicación, transacción e
20
información .
Nos vindeiros anos produciranse algúns cambios no panorama da televisión dixital interactiva que relanzará as
oportunidades de negocio. Por un lado, entran en escea as canles de televisión xeneralistas que, a pesar do
impulso das televisións locais e das plataformas dixitais, aínda teñen máis do 90% da audiencia e que actuarán de
verdadeiros dinamizadores dos contidos interactivos. Non obstante, os principais cambios serán a entrada na
cadea de valor dos fabricantes de produtos electrónicos de consumo, a evolución a tecnoloxías de aplicacións
abertas e os avances tecnolóxicos nos descodificadores. Doutra parte, o desenvolvemento da TDT pasa por facer
fortes investimentos en produción para realizar unha oferta que incentive a migración dos telespectadores. Pero a
saturación do mercado pola vía da futura oferta e a elasticidade do investimento publicitario está freando ese
necesario investimento en programas diferentes que sexan o motor da demanda.
19
Esta última non se ve afectada pola devandita reforma, polo que seguirán vixentes as disposicións da Directiva “Televisión sen Fronteiras”
(Directiva 89/552/CEE, modificada pola Directiva 97/36/CE).
20
Algúns dos servizos da televisión interactiva son: EPG ou guías de programación, T-comerce (comercio electrónico pola televisión), banca
electrónica, posibilidade de navegar por Internet, participar en programas de televisión e Persoal Vídeo Recorders. Así, na pantalla combínase a
emisión tradicional coa posibilidade de poder interactuar co contido.
31
Ventaxes e inconvinetes da TDT
Vantaxes
• Maior número de canles de televisión: o incremento na oferta permite unha mestura entre canles abertas e
canles de pagamento.
• Mellor calidade de imaxe: é unha televisión sen ruídos, interferencias, nin dobre imaxe, con formatos
panorámico (16/9) e convencional (4/3) e múltiples subtítulos.
• Mellor calidade de son: será dixital e de calidade similar a un CD, con efectos surround e multilingüe.
• Diminución dos custos de distribución, xa que coas actuais técnicas de compresión dixital se poden difundir
varios programas de TV (agora en España, uns catro ou cinco) sobre a mesma canle de 8 MHz.
• Facilidade de recepción e maior portabilidade (permite a recepción en vehículos en movemento).
• Permite realizar desconexións locais (programación local).
• Coa axuda doutras infraestruturas de telecomunicación, como as chamadas canles de retorno (cable, rede
telefónica básica, redes de telefonía móbil, redes xDSL...), a TDT permite ademais a interactividade plena do
usuario ou televidente, abrindo así unha ampla gama de novas posibilidades que se van traducir en novos
servizos e aplicacións: servizos de TV interactiva, servizos de datos, pagamento por visión, publicidade
interactiva, web TV, webcasting, etc.
• Ademais, a difusión dixital elimina as canles de garda imprescindibles para evitar interferencias entre canles
adxacentes de difusión analóxica.
• Redución da potencia transmitida necesaria para manter a mesma cobertura dos servizos analóxicos actuais.
• Considerable aforro espectral, o que significa a posibilidade de transmitir un gran número de programas no
futuro.
• A ampliación do número de programas (canles en TV analóxica) fai prever a necesidade de aumentar a
produción de contidos, tanto os clásicos da TV analóxica (películas, noticias, deportes, etc.) como os novos
contidos interactivos (contidos e publicidade interactivos, xogos, datos, etc.).
• Coa TDT, á parte de manter estas dúas categorías, podemos imaxinar tamén sistemas mixtos, como canles
en aberto nas que determinados programas recorran ao pagamento por visión, ou fórmulas nas que se
precise manter a canle aberta durante a publicidade para poder ver os contidos que sucedan a continuación.
• Unha das grandes contribucións da TV dixital terrestre vai ser a posibilidade de establecer redes de
frecuencia única (SFN), de modo que todos os transmisores situados ao longo dun territorio para transmitir
un programa determinado o fagan utilizando a mesma frecuencia.
Inconvintes da televisión dixital terrestre
• Co aumento da oferta de programación que procura a TDT vaise fragmentar máis o público televidente, o que
podería producir unha diminución dos ingresos das cadeas, ao teren que repartir entre máis a aportación da
publicidade, a non ser que se consiga aumentar a “torta” publicitaria.
• A interactividade da TDT por si mesma irá cambiando a forma de medir a audiencia, o que afectará tamén
aos ingresos por publicidade.
• Os concesionarios de TV non só deberán afrontar os custos ligados á compra de contidos, confección das
programacións, transporte dos sinais e taxas por ocupación do espectro radioeléctrico, senón que haberá
que engadir ademais os gastos de configuración e xestión da canle múltiplex, e pode que a xestión da
interactividade.
• Á parte da necesidade xa mencionada de cambiar ou complementar o aparato receptor (televisor), haberá
que adecuar a instalación de antena e os cables de distribución do sinal na maioría de residencias dos
usuarios (en especial, en todas aquelas que non dispoñan dun proxecto de infraestrutura comunitaria de
telecomunicacións, algo que se esixe só dende 1998).
• Hai que contemplar un plan de migración cun período transitorio, no que se repetirá o modelo da televisión
por cable ou televisión por satélite, con equipos receptores-descodificadores externos ao televisor (set-top
boxes) que, no caso de ser provistos por operadores de televisión de pagamento, teñen que ser abertos e
compatibles, xa sexa polas súas características técnicas ou por acordo entre operadores, e teñen ademais
que permitir a recepción dos programas de televisión dixital que se emitan en aberto.
O pagamento por visión ou a compra de produtos audiovisuais a través das plataformas de televisión dixital é un
dos servizos máis populares entre os subscritores, que se acostumaron rapidamente a comprar a retransmisión de
determinados partidos de fútbol, de corridas de touros ou dunha estrea cinematográfica. Existen tres maneiras de
ofrecer contidos en pagamento por visión (PPV): VOD (Vídeo On Demand), que lle permite ao usuario da
plataforma pedir (comprar) un contido de televisión que, unha vez adquirido, lle é transmitido no momento no que
el decida, de maneira que a información non se descarga, senón que se envía pouco a pouco ao televidente a
medida que se visualiza, de forma que non queda almacenado en ningún dos equipos do usuario final; nVOD
(near Video On Demand), unha solución intermedia ata que os problemas de implementación do VOD se
solucionen, e que lle permite ao cliente contratar películas e escoller cándo velas, e descarga de películas nun
disco duro, xa que, coa aparición de set-top boxes con disco duro, tamén se baralla a posibilidade de descargar
películas nel e, deste xeito, ofrecerlle ao usuario a posibilidade de compralas e velas cando queira.
Como o material audiovisual que entregan os proveedores dos servizos de vídeo baixo demanda está en formato
dixital e cifrado, é necesario que os subscritores deste servizo dispoñan dun terminal descodificador, co que poder
interactuar mediante un teclado ou mando por infravermellos. Encargarase, ademais, de dialogar cos sistemas de
información, presentar a guía de programación electrónica, aceptar ordes de navegación do subscritor e controlar
a sesión de vídeo baixo demanda. As operadoras son conscientes das vantaxes que están asociadas á
distribución de contidos de vídeo, en especial do vídeo baixo demanda en tempo real e con todas as garantías de
seguridade para previr posibles utilizacións ilegais dos contidos.
Segundo un estudo realizado en Estados Unidos por ABI Research, o vídeo baixo demanda (VOD) e o Personal
Vídeo Recorder (PVR), as dúas formas non lineais de ver televisión, están a redefinir o significado e a forma de
utilizar a televisión, e afirma que nun futuro próximo todas as plataformas de pagamento se reconverterán cara ás
vantaxes de emisión non lineal e de personalización que permiten na actualidade as dúas tecnoloxías antes
mencionadas. Por todo iso, tanto os operadores como os anunciantes e axencias de publicidade albiscan as
enormes posibilidades de negocio que lles abren as novas tecnoloxías asociadas ao vídeo baixo demanda. De
feito, con estas novas ferramentas, a audiencia recibe unha publicidade personalizada, á medida dos seus gustos,
o que a fai máis eficaz.
A publicidade interactiva é un novo formato publicitario no que se busca a interacción do público co produto
21
intentando superar o concepto de mero receptor ao que se ve resignado na televisión analóxica . Todos os
anunciantes recoñecen as vantaxes de segmentación de audiencia que proporcionan as televisións dixitais.
Actualmente, por un lado, estes están interesados en coñecer as posibilidades que a televisión dixital lles ofrece,
pero, polo outro, aínda non se realizaron demasiados anuncios interactivos como para cuantificar ese interese.
En calquera caso, os bos resultados logrados ata o momento permiten augurar un notable desenvolvemento de
novas formas de publicidade interactiva, que se moverán nas seguintes coordenadas: a publicidade e o comercio
electrónico serán as principais fontes de ingresos da televisión interactiva; a comunicación bidireccional fará máis
fluído o diálogo entre a marca e o consumidor, o que dará lugar a unha nova actitude deste fronte á comunicación
comercial; a comunicación publicitaria evolucionará dunha orientación masiva a unha máis segmentada; as
mensaxes a través da televisión interactiva prestaranse máis a estratexias de fidelización que na televisión
convencional; as marcas coñecerán mellor os gustos e hábitos de consumo dos seus clientes como resultado do
diálogo con eles.
Ao ser un medio de subscrición, no que o público está formado por usuarios identificados, a televisión interactiva é
un instrumento idóneo para a mercadotecnia one-to-one e para a comunicación personalizada; as barreiras entre
publicidade e información serán cada vez menos nidias, de maneira que unha parte importante das mensaxes se
dirixirá de forma personalizada e segmentada a públicos que soliciten unha información concreta e o abano de
22
públicos da televisión interactiva é moi amplo .
Os novos dispositivos de visión e acceso aos contidos en modalidade de timeshifting aparecidos recentemente no
mercado —como é o caso dos vídeos dixitais persoais ou PVR—, permitirán a personalización da grella de
programación, aínda que se cre que a súa implantación non terá lugar a grande escala, por motivos culturais e de
21
Existen distintos formatos publicitarios, entre os que cómpre destacar os anuncios interactivos (que consisten en engadir unha aplicación interactiva
a un anuncio convencional de televisión); Quizz (unha aplicación interactiva que lle permite ao usuario participar en determinados concursos), T-
commerce ou o comercio electrónico a través do televisor; Banners (formato publicitario que se utiliza con grande asiduidade en Internet) e TV site
(aplicación interactiva multipantalla accesible 24 horas ao día na que se comunican as excelencias do produto).
22
O conxunto de targets abrangue dende a ama de casa ata o mozo que utiliza a televisión para conectarse a chats ou para xogar por Internet. Non
obstante, o perfil tipo deste medio é unha persoa de entre 25 e 40 anos de idade, de clase media e media-alta, residente en núcleos urbanos e con
nivel cultural medio e medio-alto.
33
costumes sociais. Unha particularidade moi interesante desta clase de dispositivos para os usuarios é a de poder
prescindir da publicidade nos programas, o cal pode representar certa ameaza para os modelos de negocio
actuais baseados maioritariamente nos ingresos publicitarios. Polo devandito motivo, poderían aparecer canles de
publicidade especializadas, por ámbitos temáticos e por produtos, que fosen aceptadas polos usuarios, sempre
que os seus contidos estivesen adaptados ás súas necesidades e contasen co seu permiso para seren difundidos
no seu televisor. Nestes casos, a publicidade destacará pola súa creatividade artística e intentará buscar a
complicidade dos usuarios, na medida do posible, co fin de facela moito máis efectiva que a convencional.
Fronte á baixa penetración de ordenadores persoais nos fogares españois, a case totalidade deses fogares contan
con un ou varios televisores. A TDT podería supoñer para moitos fogares un medio alternativo para o acceso aos
servizos da sociedade da información, tal como destacou a Comisión Europea no seu Plan e-Europe. Se se
cumprise esa expectativa, desenvolveríase de xeito exponencial o mercado dos servizos interactivos, xa que se
incrementaría moi sensiblemente o seu público obxectivo, en contraposición coa situación actual, onde ese o
público vese limitado pola baixa penetración do ordenador no noso país.
1.1.4 Os contidos multiplataforma
No contexto actual cobra especial relevancia o desafío dos contidos para a súa distribución multiplataforma,
tendencia que marca o desenvolvemento da industria das comunicacións. A base do éxito son bos contidos
canalizados por distintas plataformas: se só se fai un produto para unha ventá, é moi arriscado, polo que hai que
abrir a maior cantidade de saídas para un mesmo contido, o que é posible coa tecnoloxía dixital (televisión
23
convencional, dixital, teléfono móbil, Internet e PDA) . O contido é o mesmo, pero segmentado e adaptado á
linguaxe de cada medio, co que aumenta a rendibilidade e se obteñen ingresos por dúas vías: pagamento do
propio consumidor e publicidade.
Os xéneros de contidos que máis se prestan para a súa distribución

O desafío dos contidos multiplataforma son, en primeiro lugar, a información, seguida dos
cobra relevancia para a deportes e dos produtos temáticos, como os documentais de cine, viaxes,
súa distribución natureza, etc.
Segundo o estudo Análisis de la opinión de las empresas españolas sobre la industria de los contenidos digitales
en España, realizado por PriceWaterhouseCoopers, o futuro da industria dos contidos dependerá da eliminación
das barreiras que actúan como freo e do desenvolvemento dos impulsores identificados para a sociedade da
información. As principais barreiras son a falta de confianza nos sistemas de pagamento, a escasa formación do
usuario final e os prezos dos servizos/produtos. Pola súa banda, os principais impulsores da industria son o
incremento do uso da banda ancha, a mellora da oferta de produtos e servizos e a flexibilidade dos sistemas de
pagamento. Parece ademais que hai certa predisposición ao pagamento por contidos que agora son gratuítos e
que as modalidades que se implantarán serán o pago por visión e a subscrición fixa mensual con consumo
ilimitado.
As previsións da consultora Strategy Analitics indican que en 2008 ao redor de 150 millóns de persoas recibirán, a
través de tecnoloxía sen fíos, clips de vídeo de contido diverso, como deportes e películas. Neste momento,
algúns dos principais operadores de telefonía móbil de todo o mundo ofrecen xa mensaxes con vídeo e descarga
de clips. E é que o teléfono móbil, que naceu para falar a distancia e sen estar atado a un sitio fixo, se foi
enganchado nos últimos tempos a outros servizos con gran futuro como a música dixital e os xogos en liña. E
23
Trataríase, por exemplo, dun programa de televisión que ten a súa páxina Internet, do cal se poden recibir os titulares a través do móbil ou da
axenda electrónica.
agora, coa televisión, empeza a ter máis que un simple enredo: de feito, os tres operadores móbiles en España
ofrecen xa algún que outro contido televisivo.
O desenvolvemento dos servizos de vídeo streaming para teléfonos móbiles foi posible despois de varias
xeracións de tecnoloxía. Todos os servizos de televisión no móbil en fase comercial están a utilizar as actuais
redes de segunda e terceira xeración a través de solucións de streaming e de Unicast. Pero esta oferta afronta
problemas de capacidade que serán resoltas mediante a introdución da funcionalidade MBMS (Multimedia
24
Broadcast Multicast Service) , por un lado, e do estándar tecnolóxico HSDPA (High Speed Downlink Packet
Access)25, por outro.
Co ancho de banda da telefonía móbil tan caro, os operadores necesitan outro xeito de transmitir as súas imaxes.
Por esta razón a industria telefónica estivo a traballar en varias posibilidades de despregar televisión en directo a
través dos sinais dixitais de banda ancha das existentes emisoras de televisión. Para iso, co estándar DVB-H
26
(Dixital Vídeo Bradcast Handheld) , utilizaranse as redes de difusión de televisión e non as do operador do móbil,
co que será o grupo mediático e non o operador o que lance o sinal.
Os estudos de mercado máis recentes conclúen que existe unha demanda de contidos audiovisuais no móbil e
que son as noticias locais e xerais as aplicacións máis cobizadas, seguidas dos programas de televisión e os
pequenos extractos de películas ou tráileres. E prevese que as usaremos mentres viaxamos ou para entreternos
cando estamos a esperar algo (o autobús, por exemplo) ou a alguén. Malia iso, aínda planean algunhas dúbidas
sobre cal será o custo que terán estes novos servizos, ou se os usuarios estarán dispostos a pagar por ver no
móbil o mesmo que ven na televisión en aberto, ou preferirán unha televisión máis á carta ou interactiva, onde os
clientes se subscriban a canles de contidos concretos.
En pantallas tan reducidas como as que dispoñen os móbiles parece imposible vender televisión á carta. Non
obstante, nos Estados Unidos MobiTV di contar xa con 100.000 clientes dispostos a pagar 10 dólares ao mes para
recibir nos seus teléfonos móbiles de nova xeración o que xa se coñece como mobisodes: episodios televisivos
especialmente adaptados para as pequenas pantallas dos móbiles. A produtora Fox é a máis adiantada na
conversión dos seus programas ao formato móbil. Algo que os levou a perfeccionar a forma de presentar as súas
producións, incrementando o número de primeiros planos, máis apropiados para un espazo tan reducido como a
pantalla do terminal telefónico. Ninguén aposta pola visualización de longametraxes en pantallas tan cativas pero,
se hai negocio, preséntase unha nova forma de concibir o cinema e a televisión, probablemente en formatos máis
curtos, con abondancia de planos curtos e moita acción.
O mercado de xogos multimedia para teléfonos móbiles alcanzará nun prazo de tres anos un volume de negocio
en todo o mundo duns 1.540 millóns de euros, segundo previsións da consultora In Stat/MDR. IN-FUSIO, o editor
internacional de xogos móbiles e provedor de xestión de comunidades de videoxogos, asinou un acordo para
ampliar os personaxes, historias e actividades do mundo de Neopets.com ⎯a comunidade en liña para mozos⎯
para teléfonos móbiles de todo o mundo. Este acordo supón un dos maiores saltos da industria móbil xa que é a
primeira aplicación Wireless-to-Web (W 2 W) desta clase que lles ofrece aos xogadores acceso pleno e
24
Coas tecnoloxías actuais prodúcese unha conexión punto a punto entre o servidor de contidos de televisión e o usuario, polo que se hai moitas
persoas nunha determinada zona querendo acceder aos programas podería sobrecargarse a rede. Co MBMS, en cambio, a conexión será punto-
multipunto igual que as redes de difusión actuais.
25
Pola súa banda, o sistema HSDPA supón o primeiro paso cara á evolución da telefonía de terceira xeración (WCDMA), que mellorará
significativamente a capacidade máxima de transferencia de información, ata alcanzar taxas de 14 Megabits por segundo, fronte aos 2 Mb/segundo
aos que está limitado o actual estándar 3 G.
26
O Dixital Vídeo Broadcast-Handheld(DVB-H) foi escollido polo Instituto de Estándares de Telecomunicacións Europeo como o estándar para
Europa e está baseado no eficaz sistema de televisión dixital terrestre. A súa forza reside no seu método de transmisión, que é moi resistente á clase
de interferencias que afectou as televisións de peto analóxicas ata agora. Os datos divídense en paquetes que son transmitidos en miles de
correntes dixitais paralelas difundidas a través dun rango de frecuencias. Cando chegan ao receptor, os paquetes únense para reconstruír o vídeo.
Utilizando MPEG-4, Windows Media ou Real Vídeo, a televisión en directo pódese enviar a 240 Kbps. Ademais, DVB-H evita o problema da dobre
imaxe causada polos sinais reflectidos dende edificios ou montañas, xa que o software do receptor dixital recoñece os paquetes reflectidos e
descártaos.
35
interactividade dende o seu terminal telefónico ao mundo en liña de Neopets. Pola súa banda, MoviStar Emoción,
o servizo de Internet móbil de Telefónica Móviles, incorporou á súa oferta de contidos, grazas a un acordo con
Endemol, FanTESStic, a primeira serie interactiva con actores reais creada exclusivamente para o ámbito móbil de
mensaxería multimedia.
Como en toda tecnoloxía incipiente, unha das cuestións aínda por resolver é o do modelo de negocio. Ata agora,
27
os provedores de contidos compartiron os ingresos cos operadores de telefonía . Nalgúns casos, o diñeiro virá
das propias cadeas de TV e das produtoras de cine que anunciarán as súas estreas enviando vídeos
promocionais a través de móbiles. Outras empresas, como Disney, apostan por lles cobrar directamente aos
clientes, en forma de servizo premium. Finalmente, en países como Arxentina, lanzaranse servizos por
subscrición. O problema que se presenta é a estratexia que deben adoptar as operadoras: a alternativa é integrar
produtos converxentes e converterse en provedores de contidos propios ou, pola contra, converterse en socio dos
28
provedores de contido . A solución non é sinxela e os cantos de serea de ingresos cobizados tentan os
operadores a converterse en provedores de servizos converxentes que descoñecen. Se os operadores son
capaces de crear o ámbito idóneo de rede para que miles de pemes e individuos poidan medrar sobre ela, será
entón cando se dispare o uso dos servizos de valor engadido.
27
Algúns, como o operador xaponés NTT DoCoMo, retén unicamente o 9% dos ingresos, deixando o resto para o provedor. Outros, como o británico
Vodafone, gardan para si ata un 60%.
28
Como fixo NTT en Xapón con i-Mode ou como tamén fixo no seu día France Telecom cos servizos Minitel
L
I
B
R
O
B
R
A industria
A
N
C
O
audiovisual Galega
D
O
Situación económica
CAPITULO 2
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
37
2. A INDUSTRIA AUDIOVISUAL GALEGA: SITUACIÓN ECONÓMICA
No ano 2003, o sector audiovisual galego estaba integrado por un total de 352 empresas cunha facturación
conxunta de 161,5 millóns de euros e un resultado agregado de máis de 12 millóns de euros. Nese mesmo
exercicio o volume de emprego xerado acadaba os 2.320 postos de traballo.
A táboa da páxina seguinte pon de manifesto a importancia en termos relativos das actividades de produción
cinematográfica e televisiva e, en menor medida, das empresas auxiliares e das televisións autonómicas en
calquera das catro variables consideradas.
Como se aprecia no gráfico adxunto, as produtoras (que inclúen as actividades de cine, vídeo, televisión,
multimedia e animación) mostran un elevado crecemento interanual no período 1998-2003, tanto en facturación
coma en emprego, e contan cun importante número de empresas no 2003 (último ano dispoñible). Pola contra, a
emisión de televisión presenta un reducido crecemento no volume de emprego, se ben adquire certa importancia
en canto á facturación acadada por un reducido número de empresas. No medio figuran as actividades de
distribución e exhibición e auxiliares de produción, con importantes crecementos en cifra de negocios e cadro de
persoal, pero cun discreto número de empresas.
Crecemento interanual da facturación e do emprego no período 1998-2003

e número de empresas no 2003 segundo a activiade desenvolvida
35,00%
30,00%
Crecemento medio interanual do
emprego no período 1998-2003.
25,00%
20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00%
-5,00%
Crecemento medio interanual da facturación no período 1998-2003

Exhibición e distribución Televisións Auxiliar Produtoras
Por outro lado, comparando estes valores cos de 1997, obtéñense taxas de crecemento importantes: 137,4% na
facturación, 240,1% no beneficio, 37,5% no emprego e 95,56% no número de empresas. Ademais, aprécianse a
simple vista diferenzas significativas nas taxas de crecemento dos diversos subsectores de actividade para as
distintas variables consideradas. En canto á cifra de negocio, os que máis aumentan no período 1997-2003 son
animación (4.990,4%), distribución (608,2%) e produción de cine, vídeo e televisión (215,6%). Referido ao
resultado contable, os maiores crecementos danse en dobraxe e sonorización (4.526,6%) e produción (422,4%).
En relación ao volume de emprego, crecen de maneira importante animación (2.000%) e distribución (542,9%).
Finalmente, no tocante ao número de empresas, é en animación (333,33%) e en multimedia (194,12%) onde a
taxa de creación é superior.
LIBRO BLANCO DO AUDIOVISUAL GALEGO
39
Destas empresas, o grupo máis numeroso dedícase á produción de cine, vídeo e televisión, cun peso do 41,19%
do total (145 empresas), seguido das empresas de servizos auxiliares co 15,9% (56), as de multimedia co 14,2%
(50), televisións locais co 10,23% (36) e as de exhibición cinematográfica cun 8,81% (31). Con pesos menores
figuran grupos como os de animación (3,69%), dobraxe e sonorización (2,84%), distribución videográfica e
cinematográfica (1,70%) ou televisións autonómicas ou nacionais con espazo de desconexión (1,42%).
Clasificación das empresas segundo a actividade. 2003.
Dobraxe e
sonorización Exhibición Distribución
2,84% 8,81% 1,70%
Auxiliares
Produtoras 15,91%
41,19%
Televisións (excepto
locais)
1,42%
Televisión locais
Animación Multimedia 10,23%
3,69% 14,20%
Do antedito desprénde un dato moi significativo: o 59% das compañías que operan na industria audiovisual galega
desenvolven tarefas de produción, xa sexa de cine, vídeo, televisión, multimedia ou animación. A iso han de
engadirse as de servizos de apoio a estas actividades, que representan o 19%. A emisión adquire un peso menor,
co 11% e, finalmente, a distribución e a exhibición co 11% das empresas.
O 59% das compañías Ademais, do total das 352 empresas galegas vinculadas dalgún xeito ó
desenvolven tarefas de audiovisual, 185 desenvolven a súa actividade dentro do subsector de
produción produción cinematográfica, 116 na produción televisiva, 100 en vídeo, 83
multimedia e 23 en animación. Estas categorías non son excluíntes, xa
que unha empresa pode ofertar servizos en máis dun subsector e, de feito, así acontece de moitas delas. De feito,
Televisión de Galicia emite televisión, produce programas e coproduce longametraxes, da mesma maneira que
algunhas produtoras de televisión xeran tamén produtos en vídeo. De feito, son poucas as empresas dedicadas
exclusivamente a un dos subsectores.
Profundando nos aspectos que fan referencia á especialización das empresas do audiovisual galego, as
dedicadas a dobraxe e sonorización son as máis especializadas, co 59,46% da súa facturación do último ano
dispoñible xerado por ese tipo de actividades. Ademais, a práctica totalidade dos estudios de dobraxe contan no
seu portfolio con outros servizos de produción -como pode ser a sonorización- con porcentaxes que oscilan entre
o 6 e o 65%.
A seguinte especialización máis elevada corresponde á produción de longametraxes, cun 52,93%, con elevadas
porcentaxes nalgunhas das empresas que manifestan desenvolver actividade nesta área e que son superiores ao
70% en sete delas. Por outro lado, son 17 as compañías que operan nesta actividade, e só a metade producen
tamén curtametraxes, o que parece indicar que se trata de produtoras cinematográficas xa asentadas e moi
consolidadas no mercado.
Dentro das actividades de multimedia, o deseño de páxinas web supón o 38% da facturación das empresas que
desenvolven actividade neste ámbito, cun 66% destas que ademais producen cd-rom. A continuación, estaría a
produción de series de ficción, cunha especialización no 2003 dun 42,9% e con 10 empresas operando neste
ámbito. Ademais, os pesos destas actividades na facturación das empresas que desenvolven actividade neste
subsector son superiores ao 75% en catro dos casos.
Empresas que desenvolven actividade en cada unha das categorías da

produción. 2003.
200
180
160
140
120
100
80
185
60 83
40 100 116
20 23
0
Cine Vídeo Televisión Animación Multimedia
Os menores índices de especialización localízanse nas actividades de servizos de posprodución (9,69% da

facturación destas empresas) e CD-rom (16,38% do volume de negocio xerado).
Por último, as actividades nas que operan máis empresas das que achegaron o cuestionario do estudo son vídeo
(51 empresas), documental (44) e publicidade (39) que son, ademais, as que mostran menores pesos relativos
nas súa facturación e ofrecen pois un menor índice de especialización.
Peso medio das distintas actividades na facturación. 2003.
60,00
59,46
50,00
52,93
40,00
42,90
30,00
38,00
34,27
30,04
20,00
26,85
26,59
27,35
24,00
16,38
21,61
10,00
9,69
0,00
CD Rom
Entretenemento
Curtametraxe
Documentais
Longametraxe
Dobraxe
Outros servizos de produción
Publicidade
Vídeo
Animación
Servizos postprodución
Deseño de páxinas web
Series de ficción
En canto á distribución provincial das empresas do audiovisual galego detectadas no estudo, A Coruña é a que
aglutina a maior parte, con 202 (o 57,39% do total), seguida a distancia de Pontevedra, con 103 (29,26%) e, por
último, e cun peso moito menor Ourense con 32 (9,09%) e Lugo con 15 (4,26%).
41
Distribución provincial das empresas. 2003.
Pontevedra;
29,26%
Ourense; 9,09% A Coruña; 57,39%

Lugo; 4,26%
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra
Da observación do repartimento dos pesos relativos das distintas actividades en cada unha das provincias pódese
extraer como conclusión o peso que no eido galego teñen as actividades de produción, que supoñen un 59,09%
das empresas. Porén en Pontevedra e, sobre todo, en Lugo, o peso deste grupo é inferior ao galego. Por outro
lado, resulta relevante a escasa importancia que as empresas auxiliares teñen nas provincias de Ourense e Lugo,
con pesos case un terzo inferiores á media da comunidade. Iso é debido á pouca relevancia que a produción ten
nestas provincias, de maneira que non supón unha demanda suficiente para estes servizos, polo que non
incentiva a situación destas empresas. En canto ás actividades de exhibición, estas adquiren especial importancia
relativa en Pontevedra e en Lugo.
Distribución das empresas segundo a provincia e actividade

desenvolvida. 2003.
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Total
Auxiliares Exhibición e distribución Produción Televisión
A partir dunha análise inicial da data de creación das empresas conclúese que se trata dun sector novo e pouco
maduro, por situarse a idade media das compañías que actualmente están en funcionamento en Galicia no
contorno dos 10 anos. De feito, con anterioridade ao ano 1985 só existían 28, aínda que en moitos casos esas
empresas cambiaron a denominación coa que operaban en Galicia na
A idade media das década dos anos oitenta. Pero é na década dos anos noventa cando este
compañías que operan ritmo se dispara, pasando a ser o aumento do 15 por ano no primeiro
en Galicia é de 10 anos quinquenio e de case o 25% no segundo. Coa entrada do novo milenio, o
ritmo de creación de empresas da década anterior mantense, de maneira
que o 27,04% das que integran actualmente o sector foron creadas despois do ano 2000. De feito, é precisamente
este ano o que reflicte unha maior frecuencia relativa, co 7,79% das constitucións. Percíbese, ademais, un claro
incremento na taxa de creación de empresas a partir de 1995, que aínda non cesou.
Ademais, a antigüidade media das empresas varía tamén segundo a actividade que desenvolven. Polo que
respecta ás dedicadas á animación, as máis antigas datan de 1995, pero é nestes últimos anos cando a taxa de
constitución alcanza máis pendente e é a que presenta unha media de antigüidade máis reducida. Pola contra, é
no grupo de empresas que ofrecen servizos de apoio á produción e distribución de equipos onde se localizan as
empresas máis antigas. Outras actividades con antigüidades superiores á media son as de exhibición e as de
emisión no eido autonómico ou nacional con espazo de desconexión, mentres que a multimedia amosa
comportamentos máis próximos ao sector de animación.
Taxa de constitución de empresas no sector audiovisual galego
27,04%
Entre 2001y la actualidad
Entre 1996 y 2000 34,65%
21,13%
Entre 1991y 1995
9,01%
Entre 1986 y 1990
Anteriores a 1985 8,17%
0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00%
Con respecto á forma xurídica, predomina claramente a sociedade limitada, que foi adoptada por 8 de cada 10 das
empresas que integran o sector na actualidade. O 20% restante optaron na súa maioría pola sociedade anónima
e, a continuación, situaríanse os empresarios individuais, as sociedades cooperativas e as comunidades de bens.
Aínda que no 2001 só 20 das 242 compañías do sector estaban relacionadas con algún grupo empresarial, na
actualidade apréciase unha maior vinculación, se ben segue sendo a independencia das súas empresas unha das
características esenciais do audiovisual galego. Algúns dos conglomerados dos que dependen as empresas
audiovisuais son do ámbito da comunicación, como é o caso dos grupos editoriais de “El Correo Gallego”, de
Santiago de Compostela; “El Progreso”, de Lugo, “La Región”,
de Ourense, “La Voz de Galicia”, da Coruña ou das televisións
locais dependentes de Localia-Grupo Prisa ou de Vocento.
Creáronse conglomerados
empresariais autónomos
Outro fenómeno que se aprecia no sector, que resulta común ao 100% galegos
resto do audiovisual español, é a entrada dos grandes grupos de
exhibición, tales como Yelmo, Cinesa, Box ou, máis
recentemente, Filmax Entertainmet. Xunto a eles existen grupos autóctonos de menor dimensión que controlan
varias das salas comerciais, fundamentalmente fóra das grandes cidades. É o caso de Coruña Films ou Gaper
Cines ou o doutros empresarios que aínda que crean distintas razóns sociais para a xestión de cada unha das
salas, teñen accionistas comúns, como ocorre co grupo Cines Galicia ou con Novogil e Ciproga.
Pero, ademais, fóronse creando conglomerados empresariais autóctonos, netamente galegos, como é o caso de
Dygra Films, Continental Producciones, Filmanova ou o Grupo Araguaney. Non por elo deixa de haber en Galicia
empresas pertencentes a importantes grupos nacionais, como é o caso de Filmax ou Gesmusic. Xunto a eles
constituíronse pequenos grupos que teñen en común o accionista principal de empresas que o integran e que,
nalgúns casos, chegan a tres.
43
Ademais do crecemento no número de empresas, do volume de facturación e de emprego, apréciase unha clara
aposta pola capitalización, de maneira que se pasou dun capital social medio de 87.306,35, no momento da
constitución, a 269.008,04, na actualidade. Isto indica unha progresiva tendencia cara a unha capitalización amplia
que é requisito imprescindible para lle poder facer fronte ao longo período de maduración deste tipo de produtos.
Fondos propios e Activo total medios das empresas do sector

audiovisual galego
2.000.000,00 500.000,00
1.800.000,00 450.000,00
1.600.000,00 400.000,00
1.400.000,00 350.000,00
1.200.000,00 300.000,00
1.000.000,00 250.000,00
800.000,00 200.000,00
600.000,00 150.000,00
400.000,00 100.000,00
200.000,00 50.000,00
0,00 0,00
2000 2001 2002 2003
Activo Total Fondos Propios
Con todo, a maior eiva do sector empresarial audiovisual é a súa atomización (un número de empresas moi
elevado) e a escasa dimensión das compañías (demasiado pequenas, moitas nin sequera pasan de dous socios e
practicamente non teñen traballadores por conta allea). A conxunción destes dous factores impide que actúen as
economías de escala (coas que tanto se abaratan os custos de producción) e que se acade un tamaño mínimo de
viabilidade, esa dimensión a partir da cal unha empresa obtén beneficios no mercado grazas a que ten unha
axeitada estrutura de custos de produción.
Elevada atomización e Isto significa que a maior parte das produtoras galegas están mal
escasa dimensión capitalizadas e non dispoñen de autofinanciamento. Os volumes de
das compañías capital social medio máis elevados danse no subsector de televisión
(onde se inclúen empresas de gran dimensión, como Televisión de
Galicia ou R). Afondando nestes aspectos, os fondos propios ascenderon de 68.878,41 en 2000 a 447.441,93 no
2003. Da mesma maneira, o volume medio do activo total destas empresas pasou no mesmo período de
1.113.512,21 a 1.830.861,87. A consecuencia de todo isto é que a maioría das empresas ten unha vida moi breve,
algunhas non pasan dun único proxecto audiovisual.
Se diferenciamos segundo a actividade desenvolvida, o activo total e os fondos propios medios por empresa son
substancialmente máis elevados nas canles de televisión autonómicas ou nacionais con espazo de desconexión
que no resto das tipoloxías. Iso débese fundamentalmente á dimensión das empresas que operan neste subsector
(sobre todo, a Televisión de Galicia) e as elevadas necesidades de investimento en capital destas empresas, tanto
material (infraestruturas, instalacións, equipos,…) como inmaterial (marcas comerciais, dereitos sobre contidos,
formatos, aplicacións informáticas, etc.). O seguinte grupo sería o de empresas de distribución de cine e vídeo,
cuns fondos propios que duplican a media do sector e un activo total case 1,5 veces superior.
Crecemento interanual da facturación e do emprego no período 1998-2003 e

Activo Total medio no 2003 segundo a activiade desenvolvida.
35,00%
30,00%
emprego no período 1998-2003. 25,00%
20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00%
-5,00%
Como mostra o gráfico adxunto, as televisións, tanto as locais como as autonómicas e nacionais con espazo de
desconexión, teñen un importante volume de activo total medio en 2003, ademais dunha porcentaxe de
crecemento da facturación intermedio, pero o crecemento no emprego é reducido. Pola contra, as produtoras, con
elevados niveis de crecemento do emprego e da facturación (consecuencia, fundamentalmente, das altas taxas
das actividades de animación), mostran un escaso activo total medio.
De feito, as empresas con menor activo total medio son as de animación e multimedia, quizais como consecuencia
de que, na súa maior parte, foron constituídas nos últimos dez anos, ademais de ser intensivas en man de obra
(teñen un elevado compoñente de creatividade) e basearse en elementos intanxibles. En cambio, polo que se
refire aos fondos propios das produtoras de animación, a cifra do ano 2003 é superior á media, posiblemente polo
longo período medio de maduración destes proxectos, que esixe unha disposición de fondos para lles facer fronte
aos gastos xerados ao longo da produción.
2.1 VOLUME DE FACTURACIÓN
A industria audiovisual galega facturou no 2003 —último ano dispoñible nas fontes de información oficiais— un
total de 161,5 millóns de euros, o que supón fronte aos 68 millóns do ano 1997 unha taxa de crecemento do 137%
en sete anos. Ademais, o crecemento interanual no intervalo 1998-2003 oscila entre o 33,5% de 1999 e o 3,14%
de 2001, sendo a media do 17,5%. Agora ben, considerando unha mostra de empresas nas que se conta cunha
serie temporal completa de datos de facturación, resulta que o crecemento no período 1997-2003 foi do 145,63%,
e dun 13,66% entre o 2002 e 2003.
Atendendo ao destino das vendas, o 84,48% do volume de negocio das empresas do noso audiovisual é xerado
na propia Galicia, mentres que o 11,85 provén de España e tan só o 3,66% do estranxeiro. Isto supón un
incipiente avance na saída ao exterior das empresas galegas, xa que en 1994 só o 0,27% da facturación tiña a
súa orixe no estranxeiro e, en 1997, o 1,77%. Pola contra, as vendas en España oscilaron de forma importante no
período 1994-2003, de maneira que ao principio do período supoñían o 12,72%, descendendo logo ao ano
seguinte ata o 6,93%, para logo ir recuperándose paulatinamente ata o 2000, no que alcanza o 12,75% e volver
caer no 2001 ata tan só o 3,11%.
45
Peso dos distintos mercados xeográficos na facturación De acordo coa clasificación

total do sector. 2003.
empresarial segundo a fase da cadea
Estranxeiro; 3,66%
de valor, as empresas produtoras
España; 11,85% presentarían novamente a cifra máis
alta, con 63,5 millóns de euros (o
39,76%), seguido das empresas
emisoras que representan o 27,91%
do total (44,6 millóns). A porcentaxe
Galicia; 84,48% restante repártese entre o 12,76% das
exhibidoras e distribuidoras (20,4
millóns de euros) e o 19,57% das
industrias auxiliares (31,2 millóns).
En cambio, da análise da facturación

media por empresa resulta que o ranking das distintas fases da cadea de valor cambia substancialmente e son as
empresas dedicadas á emisión as que ocupan o primeiro posto, con 1.095.736,8 euros e moi por encima da media
galega da industria audiovisual (445.144,5 euros); a continuación, sitúanse as exhibidoras e distribuidoras, que
facturan como media 550.727,63 euros e as de servizos auxiliares
(490.830,7 euros). Pola contra, as produtoras obteñen unha facturación Crecemento da
por empresa inferior á media, de só 283.064,96 euros. Ademais, a facturación dun 137%
evolución da facturación por empresa nos últimos anos, que pasa de en sete anos
633.987,4 euros en 1995 a 819.938,1 no 2003, pon de manifesto que,
se ben o número de empresas vén aumentando de forma importante no período estudado, o crecemento do
volume de facturación alcanza taxas máis elevadas.
Distribución da facturación do sector no 2003 segundo a actividade

desenvolvida
Dobraxe e
Exhibición
sonorización
4,61%
2,21% Distribución
8,00%
Produtoras
32,97% Auxiliares
17,54%
Animación
3,20%
Televisións (excepto
locales)
Televisións locais 24,16%
Multimedia
3,65% 3,65%
En canto á facturación por empregado das empresas do sector, as diferenzas tamén resultan notorias: así, as
distribuidoras seguen estando por encima da media galega (287.311 euros fronte a 69.618,35), pero os servizos
auxiliares pasan a ocupar un destacado segundo lugar (139.974,05 euros), mentres as emisoras
(fundamentalmente, as de carácter local), as produtoras (en calquera dos subsectores) ou a exhibición sitúanse
por debaixo da media, crece en canto ao número de axentes no medio (da man da creación de novas televisións
locais), pero non así no emprego.
Facturación das empresas segundo actividade desenvolvida. 1995-2003.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Exhibición 4.903.913 5.798.658 6.250.742 7.731.122 8.705.673 8.042.772 8.181.024 7.611.827 7.447.915
Distribución 1.287.969 1.611.848 1.825.665 4.776.898 5.970.226 7.936.599 9.446.236 11.698.039 12.929.007
Auxiliares 10.327.636 12.159.079 14.041.858 15.881.156 20.136.980 21.522.880 21.890.002 24.398.171 28.330.748
Televisións (exc. locales) 13.228.276 17.668.416 22.096.072 26.469.300 36.897.031 32.879.239 28.547.269 34.488.711 39.028.910
Televisións locais 1.042.909 1.812.028 2.878.304 3.120.177 3.909.737 4.197.179 4.755.960 4.954.749 5.896.298
Multimedia 1.055.534 1.323.820 1.923.158 2.966.488 4.617.042 3.817.102 5.572.908 5.146.379 5.901.698
Animación - - 101.511 244.780 469.633 1.492.233 5.610.449 5.698.845 5.167.321
Produtoras 11.697.261 12.713.550 16.874.169 22.874.873 34.434.970 40.972.958 39.972.520 43.434.820 53.252.651
Dobraxe e sonorización 3.371.570 2.893.368 2.045.034 3.463.182 1.834.796 2.276.074 2.344.176 2.545.960 3.573.248
Facturación total 46.915.067 55.980.766 68.036.512 87.527.977 116.976.089 123.137.036 126.320.544 139.977.501 161.527.796
Fonte: Elaboración propia, a partir dos datos do Rexistro Mercantil
As produtoras de cine, vídeo, multimedia, televisión e animación, que veñen

Distribución provincial da facturación do audiovisual galego. mostrando importantes taxas de crecemento interanual no intervalo 1998-
2003.
2003, tanto no que se refire ao número de empresas como ao volume de
emprego, son o grupo cunha maior facturación no 2003. Pola contra, a
emisión televisiva, se ben logrou importantes cifras de negocio, mostra un
crecemento interanual do emprego reducido e un incremento que
A Coruña;
75,65% calificaremos de medio no número de empresas que operan no mercado.
Pontevedra;
19,85% Referente á distribución provincial da facturación, A Coruña xera o 74,75%
do volume de negocio da industria audiovisual galega no 2003, seguida a
moita distancia por Pontevedra (20%) e con pesos menores Ourense (2,9%)
Ourense; 2,83%
Lugo; 1,68% e Lugo (1,7%). Pero no intervalo 1995-2003, A Coruña perdeu un certo peso
relativo no total da cifra de negocio do sector, ao igual Lugo. Pola contra,
Ourense e Pontevedra gañan peso na facturación total da industria
audiovisual galega, e pasan do 1,29 ao ,83% e do 17,85 ao 20%, respectivamente.
47
Crecemento interanual do número de empresas e do emprego no período

1998-2003 e facturación no 2003 segundo a actividade desenvolvida
35,00%
30,00%
emprego no período 1998-2003. 25,00%
20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% 120,00%
-5,00%
Crecemento medio interanual do número de empresas no período 1998-2003
Ademais, a facturación aparece concentrada xeograficamente arredor dos municipios da Coruña, Santiago de
Compostela e Vigo, que supoñen eles os tres o 71,3% do total do volume de negocio. Outros concellos con
importantes cifras de facturación son os de Ames e Teo, na área de Santiago, Cambre e Oleiros, na de A Coruña,
e Vilagarcía de Arousa.
Pero ademáis de xeográficamente, o volumen de negocio do sector aparece concentrado nunhas poucas
empresas. De feito, no ano 2003 as dez empresas con maior volumen de negocio supuseron o 49,15% do total da
facturación do sector, e as 20 primeiras o 64,12%. Pero esta importancia
das empresas mais grandes segue unha tendencia decrecente nestes
10 empresas
últimos anos, de feito que en 1998 as dez empresas con maior facturación
concentraron o
representaban o 54,47% do volumen total de negocio (67,53% se se
49,15% da facturación
consideran ás vinte mais grandes). Outro feito a considerar e a perda de
do sector no 2003
importancia relativa da Televisión de Galicia no total de negocio xenerado
polo audiovisual galego: en 1998 o canal autonómico facturaba o 23,22%
do total, e en 2003 esta porcentaxe é só do 16,61%, maila o incremento da TVG neste período. Iste feito é debido
á dimensión económica que están a lograr algunhas das produtoras galegas, como é o caso de Voz Audiovisual,
CTV, Zenit Televisión, Continental, Dygra Films ou Bren Entertainment.
2.2 RESULTADO DE EXPLOTACIÓN
O resultado agregado das empresas que conforman o sector audiovisual e das que se dispón de datos ascendeu
no ano 2003 a máis de 12,3 millóns de euros, o que supón multiplicar case por catro as cifras obtidas en 1997.
Desta cifra agregada, as empresas produtoras son as que xeran un maior volume de beneficios, con 4,9 millóns
de euros (39,76%), seguida en importancia polas televisións autonómicas e nacionais con espazo de desconexión
e os servizos auxiliares de apoio á produción.
Por outro lado, da comparación do repartimento do resultado contable entre as distintas actividades en 1997 e no
2003, extráense algunhas conclusións que confirman a crecente importancia en Galicia das actividades
relacionadas coa animación, a perda de capacidade da exhibición para xerar beneficios na mesma contía que o
viña facendo ata agora, a consolidación da produción e o importante papel das diversas actividades auxiliares.
12.296.126
Evolución do resultado total do sector audiovisual galego
8.807.269
14.000.000
7.040.898
12.000.000
10.000.000
3.614.994
3.503.826
3.408.717
2.439.448
8.000.000
-334.297
6.000.000
-1.937.826
4.000.000
2.000.000
-2.000.000
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Novamente, se se analizan as cifras medias por empresa, as televisións29 sitúanse moi por encima da media
galega (con 534.921,45 euros, feito provocado pola gran dimensión das empresas que operan nestas actividades),
xunto coa distribución (154.692,19) e a animación (109.580,36). As ratios máis reducidas danse para as empresas
de multimedia (6.114,83) e as de dobraxe e sonorización (16.718,36), ademais das televisións locais, que obteñen
un resultado global negativo (-24.583,45).
Rendibilidade económica do audiovisual galego no 2003 segundo a actividade desenvolvida
Activo total medio Resultado medio Rendibilidade económica
Servizos auxiliares 127.927,89 36.937,40 28,87%

Exhibidoras e distribuidoras 278.783,15 40.187,79 14,42%
Produtoras 170.568,72 28.885,54 16,93%
Televisión 1.972.382,93 43.648,86 2,21%
Total xeral 385.159,18 33.305,11 8,65%
Fonte: Elaboración propia, a partir dos datos do Rexistro Mercantil
De forma análoga, o resultado por empregado das empresas distribuidoras está moi por encima da media galega
do sector (20.625,63 euros fronte a 5.299,62 do sector), o mesmo que acontece coas empresas de animación
(13.567,09 euro s), mentres que as produtoras de multimedia, as de dobraxe e sonorización, as de exhibición e as
de emisión están por debaixo. Novamente, no caso das locais galegas obtense un resultado por traballador
negativo. É importante salientar que esta cifra global de beneficio se logra aínda que o 25% das empresas
analizadas e das que se conta con datos cerraron con perdas o exercicio económico do 2003 (último ano
dispoñible).
29 As autonómicas e as nacionais con desconexións.
49
Crecemento medio interanual da facturación e do resultado no período 1998-

2003 e rendibilidade no 2003 segundo a actividade desenvolvida
300,00%
250,00%

resultado no período 1998-2003.
200,00%
150,00%
100,00%
50,00%
0,00%
0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00%
-50,00%
-100,00%
30
Do cálculo da rendibilidade económica das distintas actividades, obtida como o produto da marxe pola rotación ,
resulta que a rendibilidade media do audiovisual galego no 2003 é do 8,65%. Por encima deste valor estarían as
produtoras de animación (cun 367,5%), as empresas de servizos auxiliares (31,57%), distribución (28,51%) e as
empresas de dobraxe e sonorización, multimedia e produción de cine, vídeo e televisión, todas elas arredor do
13%. Pola contra, as cadeas de televisión local obteñen unha rendibilidade económica negativa (-14,21%, debido
á marxe comercial negativa que logra no desenvolvemento das súas actividades).
Rendabilidade económica das distintas actividades do audiovisual en Galicia con respecto á

media sectorial. 2003.
200,00%
Distribución
160,00%
120,00%
Produción de cine, vídeo e
Exhibición televisión
Marxe 80,00%
Total sector audiovisual Dobraxe e sonorización
-60,00% -40,00% -20,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00%

TV autonómica e nacional Multimedia
40,00% Servizos Auxiliares
con espacio de desconex.
Rotación
TV Local
0,00%
En calquera caso, a emisión televisiva (incluíndo xa as cadeas autonómicas e as nacionais con espazo de
desconexión) só logra un 2,21% de rendibilidade.
Da mesma maneira, a rendibilidade dos fondos propios máis elevada alcánzase nas actividades de animación e
30 Rendibilidade económica=Marxe*Rotación=(Beneficio/Facturación)/(Facturación/Activo total).

de distribución, sendo as máis reducidas as da exhibición cinematográfica e a da televisión local, que obtén un
valor negativo.
2.3 EMPREGO
As actividades relacionadas co sector audiovisual, en sentido amplo, mantiveron no exercicio de 2003 unha media
de 2.320 empregados, que suporían arredor do 0,209% do total de poboación ocupada en Galicia.
Distribución do emprego por actividade. 2003.
Dobraxe e
Distribución
sonorización
1,94%
2,93% Exhibición
6,40% Empresas auxiliares
8,72%
Produtoras
34,32%
Televisións
(excepto locais)
Animación 25,73%
Multimedia
4,53% Televisións locais
4,38%
11,05%
De novo, o maior volume de emprego concéntrase nas empresas dedicadas á produción, que ocupan 1.002
empregados, que veñen representar o 43% dos traballadores do sector. A continuación, sitúanse as compañías de
emisión, con 853,32 empregados e, seguidamente, as exhibidoras, con 148,6 empregados, que supoñen o 6,4%
do total, e as distribuidoras, con 45 empregados, que supoñen só o 1,94%.
Crecemento medio interanual da facturación e do número de empresas no

período 1998-2003 e emprego no 2003 segun a actividade desenvolvida
120,00%
número de empresas no período
100,00%
80,00%
1998-2003.
60,00%
40,00%
20,00%
0,00%
0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00%
51
Evolución do emprego do sector audiovisual segundo a actividade desenvolvida pola empresa.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Emprego total do sector 1.150,55 1.320,50 1.687,90 1.858,05 1.995,51 1.976,92 1.928,88 2.026,01 2.320,19
Exhibición 16 39 72 52 101 142,11 122,67 135,12 148,55
Distribución 5 5 7 13 22 28 35 38 45
Empresas auxiliares 14 101 149 141,51 153,51 145 151 145,24 202,4
Televisións (excepto locais) 546 564 568 580 604 599 588 594 597
Televisións locais 47 79 132 190 216 164 154,67 254,42 256,32
Multimedia 15 21 43 73 54 59,13 87,29 92,49 101,63
Animación 0 0 5 6 7 50,5 91 106 105
Produtoras de cine e TV 265,75 315,5 484,9 488,54 704 757,68 655,25 607,74 796,29
Dobraxe e sonorización 213,8 167 178 265 85 31,5 37 53 68
Fonte: Elaboración propia, a partir dos cuestionarios e da información do Rexistro Mercantil
O cadro medio do sector é no 2003 de 6,6 empregados, pero empresas como as de multimedia (2,03), servizos auxiliares (3,61) e exhibición (4,79) están por debaixo
desta cantidade. Iso pode deberse a que son empresas máis intensivas no capital que demandan cadros máis reducidos. Pola contra, as produtoras de animación
presentan unha dimensión media en canto ao cadro superior á media, consecuencia das elevadas necesidades de persoal destas actividades, onde a creatvidade é o
principal valor.
As dez empresas cun maior número de traballadores concentraron no 2003 o 47,68% do total de emprego do sector, porcentaxe inferior que o do ano 1998, que
ascendía ao 56,62%. Ademáis deste cambio no índice de concentración, advírtese como mudaron o tipo de empresas con maiores cadros de empregados: en 1998,
entre as dez empresas con mais traballadores estaban duas televisións e tres empresas de dobraxe, mentras que no 2003, as emisoras seguen ocupar os mesmos
postos, pero son as produtoras de televisión e as de animación as que ocupan eses postos.
Por último, comentar que a media do sector en canto ao grao de temporalidade na contratación sitúase arredor do 50% do total de persoal empregado. Dáse, pois,
unha alta precariedade laboral no sector (os traballadores do audiovisual traballan de media moi poucas semanas ao ano e sempre con contratos eventuais) e unhas
remuneracións inferiores ás medias do Estado (as empresas, para manterse no mercado, tratan de reducir gastos, poñendo un maior acento nos custos laborais, xa
que se enfrontan a unha man de obra escasamente organizada, non sindicada e pouco especializada).
A crecente concentración de empresas podería conducir nun futuro a que o sector audiovisual acadase un nivel de produción máis amplo e estable. Isto, en principio,
significaría que a man de obra se puidese especializar, accedese a mellores condicións laborais e vise aumentados os seus salarios.
52
Por último, como queira que o audiovisual depende en gran medida dunha forte división do traballo, dunha alta
especialización da súa man de obra, combinada cunha flexibilidade absoluta, esta industria precisa dun tipo de
traballadores moi especial (e tamén moi vocacional). A precariedade laboral e os baixos salarios tende a
desmotivar ós profesionais, a minguar a súa produtividade e, a longo prazo, mínase a competitividade do sector.
2.4 A PRODUCIÓN DE CINE, VÍDEO E TELEVISIÓN
As produtoras galegas de cine, vídeo e televisión eran 145 no ano 2003 e facturaron 53,3 millóns de euros cun
resultado económico de 4,9 millóns. Entre todas sumaban 796 empregados.
Principais magnitudes das produtoras de cine, vídeo e televisión en Galicia. 1997 e 2003.
Nº de Empresas Facturación Resultado Nº de traball.

1997 69 16.874.169 935.836 485
2003 145 53.252.651 4.888.358 796
2003/1997 110,14% 215,59% 422,35% 64,22%
Fonte: Elaboración propia a partir de datos do Rexistro Mercantil.
Estas produtoras elixiron de maneira maioritaria A Coruña como domicilio social, de xeito que nesta provincia está
situado o 64,8% das empresas. Con importancias xa menores figuran Pontevedra (26,06%), Ourense (6,34%) e
Lugo (2,82%).
Distribución provincial das produtoras de cine, vídeo e
Pero son varias as empresas
televisión. 2003.
catalogadas como doutros Lugo
subsectores (multimedia, animación, 2,82%
Ourense
auxiliar…) e que, non obstante, din 6,34%
A Coruña
desenvolver actividades de produción 64,79%
de cine, televisión ou vídeo. En
concreto, 185 producen cine, 100
Pontevedra
vídeo e 75 televisión, aínda que sexa
26,06%
de maneira esporádica. Malia que a
produción videográfica ten por termo
medio un peso pouco significativo na
facturación destas empresas (24%), no caso do cine e da televisión, a especialización está arredor do 50%.
Dentro deste colectivo, hai compañías vinculadas a grupos de comunicación (“La Región”, “El Correo Gallego”, “La
Voz de Galicia”, “El Progreso” ou Cíes Comunicación), grupos de produción (Faro, Continental, Dygra ou
Filmanova) e outros conglomerados de menor tamaño, nos que a característica é a dun accionista maioritario
común. Polo que respecta á antigüidade, o 56% das empresas foron constituídas desde 1995, e sómente o 5,8% é
anterior a 1985. Aínda tratándose dun subsector cunha certa traxectoria, é salientable que entre 2001 e 2004
creáronse 26 novas sociedades neste ámbito. Ademais, son varias as produtoras que tiveron a súa orixe noutra
empresa anterior, e que simplemente cambiaron a denominación social, polo que, aínda que teñan unha data de
constitución recente, en realidade levan operando no mercado moitos anos.
Os ingresos de explotación das produtoras galegas de cine, vídeo e televisión medraron un 215,6%, pasaron de
11,7 millóns de euros en 1995 a 53,25 en 2003. Neste ano, a importancia relativa destas actividades no total da
facturación do sector audiovisual galego foi do 33%.
53
Evolución da facturación das empresas galegas de produción de cine,

vídeo e televisión.
60.000.000
53.252.651
50.000.000 43.434.820
40.972.958 39.972.520
40.000.000 34.434.970
22.874.873
30.000.000
16.874.169
20.000.000 12.713.550
11.697.261
10.000.000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
O nivel medio dos activos totais destas empresas é menor ao da industria galega audiovisual. Por outro lado, a
marxe comercial das produtoras galegas de cine, televisión e vídeo é practicamente igual ao da media sectorial
galega, aínda que a rotación é superior, polo que a rendibilidade destas actividades é cinco puntos superior á do
total do sector (13,02% en relación con 8,65%).
A facturación promedio por empresa das produtoras galegas de cine, vídeo e televisión foi en 2003 de 367.259,7
euros, inferior á media do sector. Tamén a facturación por empregado, o resultado por empresa ou o cadro de
persoal medio destas produtoras é inferior á do total do sector, malia a diferenza relativa ser menor.
Evolución do emprego das empresas galegas de produción de cine,

vídeo e televisión.
800
700 758 796
600 704 655

608
500
485 489
400
300
316
266
200
100
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
O número medio anual de traballadores das compañías dedicadas á produción de cine, vídeo e televisión
incrementouse de 266 en 1995 a 796 en 2003, o que representa un crecemento do 64,22%. Aínda que o volume
de emprego segue unha tendencia crecente, é de subliñar a irregularidade deste, de xeito que hai incluso anos
nos que o número de profesionais ocupados descende. Dada a temporalidade da contratación na produción
cinematográfica pola propia estrutura desta actividade (móntase un amplo equipo de traballo formado polos
actores, técnicos, persoal de dirección, etc. que é desmontado ao finalizar cada produción), o nivel de emprego
está directamente relacionado coas rodaxes levadas a cabo en cada un deses exercicios. Pola contra, as relacións
laborais no ámbito da produción televisiva, aínda que de carácter maioritariamente temporal, son máis estables no
tempo, por tratarse de proxectos cunha duración superior.
2.5 A PRODUCIÓN MULTIMEDIA
As empresas dedicadas á produción multimedia, con domicilio social en Galicia, eran 50 en 2003, facturaron 5,9
millóns de euros e contaban nese ano con 102 empregados.
Principais magnitudes das empresas de multimedia en Galicia. 1997 e 2003.

Nº de Empresas Facturación Resultado Nº de Empregados
1997 17 1.923.158,24 -4.325,00 43
2003 50 5.901.698,02 305.741,55 102
2003/1997 194,12% 206,88% 136,35%
Estas empresas distribúense no ámbito provincial entre A Coruña (48,9% do total) e Pontevedra (30,6%)
fundamentalmente. Convén sinalar que son moitas as empresas que en Galicia operan neste sector, pero foron
seleccionadas só aquelas cunha compoñente máis creativa e menos tecnolóxica. Pero 83 das empresas do censo
declaran que prestan algún tipo de servizo de multimedia (desenvolvemento de páxinas web ou CD-rom,
fundamentalmente, aínda que comezan a saír empresas que operan nos contidos multiplataforma). O índice de
especialización destas produtoras non é moi elevado, supoñendo o 38% da facturación das empresas que
desenvolven actividades de desenvolvemento de páxinas web e o 16,4% a creación de cd-rom. Estes datos
evidencian que moitas das empresas do sector inclúen este tipo de actividades na súa carteira de
produtos/servizos.
Ademais, algunhas destas compañías pertencen a grupos empresariais, como é o caso das vinculadas ao grupo
Auria, en Ourense. Por outro lado, as primeiras produtoras de multimedia foron constituídas na segunda metade
da década dos oitenta, malia o 90% destas empresas nacer despois de 1995, o que pon en evidencia que se trata
de un subsector moi recente.
Distribución provincial das empresas galegas de
multimedia. 2003. Polo demais, as vendas das produtoras
de multimedia galegas pasaron de 1,9
Lugo Ourense millóns de euros en 1997 a 5,9 en

2,04% 18,37% 2003, o que supón un crecemento de
case o 206,9%, por encima da media
do sector audiovisual en Galicia. Por
outro lado, a súa importancia relativa
A Coruña Pontevedra
30,61% no total das vendas foi en 2003 do
48,98%
3,65%.
O resultado económico das produtoras

galegas de multimedia representa só o
2% do total do balance contable da nosa industria audiovisual, e ascendeu a 305.741,6 euros en 2003. Ademais, o
resultado foi de signo negativo ata 1998, primeiro ano no que estas empresas obteñen beneficios globalmente.
A facturación por empresa das produtoras de multimedia galegas en 2003 foi de 118.034 euros, por debaixo da
media do sector, malia que, tal e como ocorría coa produción multimedia, a recente creación dalgunhas destas
empresas non permite xulgar aínda a súa capacidade de xeración de volume de negocio. Chama a atención o
reducido cadro de persoal medio deste grupo empresarial, un terzo inferior á media do audiovisual galego, o que
fala ben ás claras de empresas de reducida dimensión.
55
Evolución da facturación das empresas galegas de multimedia

5.901.698
6.000.000
4.617.042
5.000.000 5.146.379
5.572.908
4.000.000
3.817.102
3.000.000 2.966.488
2.000.000 1.923.158
1.323.820
1.000.000
1.055.534
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
O nivel medio dos activos totais das compañías operantes neste subsector é moi inferior ao da industria galega
audiovisual en xeral, o que pode estar relacionado coa baixa intensidade en capital destas actividades, e, xa que
logo, coa cativa capitalización das empresas.
A marxe comercial das empresas multimedia é de case o dobre da media sectorial galega (24,13% fronte a 13%),
o que xunto cunha rotación moi próxima á media do audiovisual galego (55,71% en relación con 66,54%) leva a
unha rendibilidade cinco puntos superior (13,44% en comparación con 8,65%).
Evolución do emprego das empresas galegas de multimedia
120
100
102
80 92
87
60 73
54 59
40 43
20 21
15
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Os postos de traballo medios anuais xerados por estas empresas de produción multimedia pasaron de 15 en 1995
a 102 en 2003. Isto supón un crecemento do 136%, o que debe interpretarse como a crecente importancia deste
tipo de actividades, se ben o ritmo de crecemento do emprego parece desacelerado desde 2001.
2.6 A PRODUCIÓN DE ANIMACIÓN
No ano 2003, eran 13 as empresas situadas en Galicia e dedicadas á produción de animación; a súa facturación
sumaba 5,2 millóns de euros e contaban entre todas con 105 empregados.
Principais magnitudes das empresas de animación en Galicia. 1997 e 2003.

1997 3 101.510,94 n.d. 5
2003 13 5.167.320,58 1.424.544,72 105
2003/1997 333,33% 4990,41% 2000,00%
A distribución provincial das produtoras galegas de animación mostra unha clara concentración na Coruña, de tal
maneira que o 76,9% (10 empresas) teñen o seu domicilio social nesta provincia, o 15,38% en Pontevedra (2) e o
7,69% en Ourense (1). Ademais, 6 delas teñen o seu domicilio social na Coruña, e 3 operan desde Santiago de
Compostela, e son estes, xa que logo, os núcleos de poboación que acollen a máis empresas desta actividade.
Ademais, catro destas empresas pertencen a

Distribución provincial das empresas de
grupos empresariais: dúas delas están
animación. 2003.
integradas no Grupo Dygra Films e outras
dúas en Filmax. Por outro lado, as máis
A Coruña
76,92% antigas das produtoras de animación foron
constituídas no ano 1995, e a metade delas
Ourense
naceron no ano 2000 ou con posterioridade.
7,69%
Pontevedra Os seus ingresos de explotación pasaron de
15,38%
101,5 miles de euros en 1997 a 5,2 millóns
en 2003, o que supón un crecemento de case
o 5.000%, moi superior ao de calquera das
actividades da industria audiovisual galega. Por outro lado, a súa importancia relativa no total das vendas foi en
2003 do 3,2%.
O resultado económico declarado polas produtoras de animación en Galicia foi de 1.424.544,72 euros en 2003, se
ben é certo que, nestes últimos anos, as empresas dedicadas a estas actividades tiveron un balance global
negativo ata 2002, primeiro exercicio no que este colectivo empresarial conseguiu beneficios totais.
Evolución da facturación das empresas galegas de animación
6.000.000
5.610.449 5.698.845
5.000.000
5.167.321
4.000.000
3.000.000 1.492.233
469.633
2.000.000
244.780
101.511
1.000.000
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
A facturación por empresa das produtoras de animación galegas no ano 2003 é de 397.486,2 euros, por debaixo
da media do sector, malia seren varias as empresas de recente creación que aínda non achegan volume de
negocio. Outras magnitudes que resultan superiores no caso das empresas de animación con respecto á media
57
do audiovisual galego son o resultado por empregado, o resultado por empresa ou o cadro de persoal medio.
A marxe comercial era moi superior á media galega do sector (366,2% fronte a 13%), o mesmo que a rotación
(100,34% fronte a 66,54%), polo que a rendibilidade destas actividades resulta moi superior á do total da industria
audiovisual galega (367,5% fronte a 8,65%).
Evolución do emprego das empresas galegas de animación
120 105
106
100 91
80
60 51
40
20 5 6 7
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Con respecto ao volume de emprego xerado en Galicia por estas actividades de produción de animación, pasouse
de tan só 5 traballadores en 1997 a 105 en 2003, o que representa un crecemento do 2.000% e demostra a
enorme potencialidade deste apartado en canto á xeración de postos de traballo, por tratarse dunha actividade
intensiva en man de obra e baseada na creatividade dos deseñadores e non tanto no capital nin nas
infraestruturas.
2.7 A DISTRIBUCIÓN DE CINE E VÍDEO
As empresas situadas en Galicia e dedicadas á distribución cinematográfica e videográfica ascendían en 2003 a 6,

fronte ás 4 de 1997.
Principais magnitudes das empresas de distribución en Galicia. 1997 e 2003.

Nº de
Nº de Empresas Facturación Resultado
Empregados
1997 4 1.825.665,00 197.236,00 7
2003 6 12.929.007,00 928.153,00 45
2003/1997 50,00% 608,18% 370,58% 542,86%
Fonte: Elaboración propia a partir de datos do Rexistro
Mercantil.
Distribución provincial das empresas
Delas, tres dedícanse á distribución de cine e outras distribuidoras. 2003.
tres a distribución de vídeo. En total, facturan case 13
P o ntevedra
millóns de euros e contan con 45 empregados. 66,67%
O reparto por provincias das distribuidoras galegas

mostra unha clara concentración en Pontevedra, de
tal maneira que o 66,67% destas compañías está A Co ruña
localizado nesta provincia, fronte ao 33,33% da 33,33%
Coruña. Ademais, dúas da s tres distribuidoras

videográficas teñen o seu domicilio social en Vilagarcía
de Arousa (Pontevedra), e outras tantas operan desde Vigo. Hai que aclarar que Suso Zinea, situada en Vigo e
dedicada á distribución de cine, é simplemente unha delegación da empresa que ten o seu domicilio social no País
Vasco.
Os ingresos de explotación deste subsector pasaron de 1,3 millóns en 1995 a 13 en 2003, o que supón un
crecemento do 608%, moi por encima da media do sector audiovisual galego. Ademais, o 92% deste volume de
negocio foi xerado pola distribución de vídeo e DVD, e tan só o 8% pola distribución cinematográfica propiamente
dita. Por outro lado, a súa importancia relativa no total das vendas foi en 2003 do 8%, porcentaxe moi superior á
que lle corresponde por número de empresas (1,7%).
O resultado económico das actividades de distribución audiovisual en Galicia foi de 928.153,00 euros, sempre no
2003. Isto supón un crecemento do 370,6% no resultado antes de impostos destas empresas para o período
1997-2003, o que supón un crecemento medio anual do 53%.
Evolución da facturación das empresas galegas de distribución.

1995-2003.
14.000.000 12.929.007
11.698.039
12.000.000
9.446.236
10.000.000 7.936.599
8.000.000 5.970.226
4.776.898
6.000.000 1.825.665
4.000.000 1.287.969 1.611.848
2.000.000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
A marxe comercial das distribuidoras galegas é superior á media galega do sector en 3 puntos (16,34% fronte a
13%), o mesmo que a rotación (174,52% fronte a 66,54%), polo que a rendibilidade destas actividades resulta
superior á do total da industria audiovisual galega, que é de 8,65%. Ademais os fondos propios medios son case
tres veces superiores á media sectorial, o que denota unha maior capitalización destas empresas.
Evolución do emprego das empresas galegas de distribución. 1995-

2003.
45
40 45
35 38
35
30
25 28
20 22
15
10 13
5 5 7
5
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
A facturación por empresa das distribuidoras galegas é de 2.154.834,6 euros, moi por enriba do promedio do
sector. Outras magnitudes que resultan superiores no caso das empresas de distribución con respecto á media do
59
audiovisual galego son a facturación por empregado, o resultado por empresa, o resultado por empregado ou o
cadro de persoal medio.
Con respecto ao volume de emprego xerado en Galicia por estas actividades de distribución audiovisual, este
pasou de 5 traballadores en 1997 a 45 en 2003, o que supón multiplicar por nove o número de traballadores neste
período.
2.8 A EXHIBICIÓN CINEMATOGRÁFICA
As empresas galegas dedicadas á exhibición cinematográfica en 2003 eran 31, facturaban case 7,5 millóns de
euros e daba emprego a máis de 140 persoas.
Principais magnitudes das empresas de exhibición cinematográfica en Galicia. 1997 e 2003.

1997 21 6.250.742 738.593 72
2003 31 39.028.910,09 2.674.607,26 597
2003/1997 47,62% 524,39% 262,12% 729,17%
A distribución provincial destas empresas de exhibición de cine denota unha elevada concentración en
Pontevedra, de maneira que o 51,6%
destas teñen o seu domicilio social nesta
Distribución provincial das empresas galegas de
provincia. Isto supón un incremento da
exhibición. 2003.
concentración nos últimos anos, xa que
Pontevedra no estudo Audiovisual Galego 2003 a
51,61%
porcentaxe desta provincia era só dun
35%. En orden de importancia seguirían
A Coruña (19,35%), Ourense (16,13%) e
A Coruña Lugo (12,9%).

19,35%
Con respecto á antigüidade , o 33,3%
Ourense Lugo
16,13% 12,90%
das exhibidoras foi creado antes de 1990
e o 26,7% na segunda metade da
década dos noventa. Pero, a pesar da
perda de espectadores de cine en sala, que se vén rexistrando nos últimos anos, desde o ano 2000 naceron en
Galicia 7 empresas dedicadas á exhibición cinematográfica de carácter comercial, na meirande parte da man de
novos complexos multisala que levaron, en moitos casos, á desaparición
doutras empresas de carácter familiar propietarias dunha única sala.
No 2003, o volumen de
Os ingresos de explotación destas empresas pasaron de 4,9 millóns en
negocio da exhibición
1995 a 7,5 en 2003, se ben o seu máximo neste período o acadou 1999
cinematográfica foi de
18,7 millóns de euros cun volume de negocio de 8,7 millóns. Isto é causa da entrada en Galicia
dos grandes grupos de exhibición, como Cinesa, Box ou Yelmo, que
explotan a meirande parte dos multiplex galegos, e que facturaron no 2003 11,2 millóns de euros. Polo tanto,
pódese concluir que o total do volumen de negocio xenerado pola exhibición cinematográfica en Galicia ascendeu
no 2003 a 18,7 millóns de euros.
Pero a evolución destas actividades supón unha perda de importancia relativa da fase de exhibición dentro da
cadea de valor do cine, consecuencia dun menor crecemento na facturación que o total do sector, e que ten
algunhas das súas causas no cambio dos hábitos socioculturais da xente, na existencia de máis alternativas de ocio,
a difusión do cine na casa a través do DVD ou do vídeo ou a existencia dunha maior oferta de canles de televisión.
Ademáis, dentro do volume de negocio destas empresas, cada vez teñen mais peso os ingresos atípicos (venda
de bebidas, palomitas e golosiñas, publicidade nas salas, etc.). Un estudo da consultora DBK sobre as actividades
de exhibición cinematográfica en España revela que a venda de entradas segue a ser a maior fonte de ingresos
das empresas exhibidoras (representa en torno ao 81,1%), mentras que os ingresos por servizos de bar,
publicidade e outros supoñen o 18,9% da facturación restante.
Facturación das empresas de exhibición cinematográfica en Galicia
20.000.000
18.000.000 17.838.319 18.799.971 17.891.031 18.655.212
16.000.000
14.000.000
9.795.547 10.279.204 11.207.297
10.618.947
12.000.000
10.000.000
8.000.000
6.000.000 8.042.772 8.181.024
7.611.827 7.447.915
4.000.000
2.000.000
0
2000
2001
2002 2003
Exhibidoras galegas Exhibidoras non galegas Total da exhibición
O resultado económico das actividades de exhibición cinematográfica comercial galegas foi de 558.794,9 euros en
2003. Isto supón unha caída do resultado antes de impostos destas empresas no intervalo 1997-2003 do -24%,
que veu descendendo nestes anos a unha media anual do 2,18%.
A facturación por empresa das exhibidoras galegas é de 240.255 euros, moi por debaixo da media do sector
(819.938 euros). Outras magnitudes que resultan inferiores no caso das exhibidoras con respecto á media do
sector son a facturación por empregado, o resultado por empresa, o resultado por empregado ou incluso o cadro
de persoal medio. A marxe comercial das nosas compañías de exhibición cinematográfica é catro puntos inferior á
media do total do sector na comunidade (9% fronte a 13%), aínda que a rotación é superior (88% fronte a
66,54%), polo que a rendibilidade deste subsector é de 7,92% e a do total da industria audiovisual galega é de
8,65%.
Con respecto ao emprego dedicado ás actividades galegas de exhibición comercial, este pasou de 72
traballadores en 1997 a 149 en 2003, o que supón o dobre dos postos de traballo ao final do intervalo. Pero a
estes empregados hai que engadir aos vinculados ás grandes cadeas de exhibición de titulardade non galega,
cuxas cifras ascenderon no 2003 a 147 traballadores, co que situaría o total do emprego en Galicia nestas
31.
actividades en 296
31 Se ben nos análisis incorporados no Libro non se consideran por non ser o dimicilio social destas empresas en Galicia.
61
Emprego das empresas de exhibición cinematográfica en Galicia.

296
300
250 194
201
182
200 149
150
142 135
123
100 147
50
59 59 59
0
2000 2001 2002 2003
Exhibidoras non galegas Exhibidoras galegas Total da exhibición
1.1 A EMISIÓN TELEVISIVA
Galicia súmaba no ano 2003 un total de 41 emisoras de televisión. Delas 36 son locais, dúas autonómicas e tres nacionais con espacio ou tempo de desconexión
rexional. No seu conxunto estas compañías obtiveron nese ano uns ingresos de explotación de 45 millóns de euros e xeraron un volume de emprego de 853
traballadores.
Grandes magnitudes da emisión de televisión en Galicia. 1997 e 2003. (1)

Facturación Resultado Empregados Nº empresas
1997 2003 % crec 1997 2003 % crec 1997 2003 % crec 1997 2003 % crec
Total audiovisual 68.036.512 161.527.796 137% 3.614.994 12.296.126 240% 1.688 2.320 37% 180 352 96%
Autonóm. e nac. con desconexión 22.096.072 39.028.910 77% 1.282.014 2.674.607 109% 568 597 5% 3 5 67%
TV
Locais 2.878.304 5.896.298 105% -23.282 -885.004 -3901% 132 256 94% 24 36 50%
Total TV 24.974.376 44.925.208 80% 1.258.733 1.789.603 42% 700 853 22% 27 41 52%
Nota: Os datos do Centro Territorial de TVE en Galicia só incluen hasta 1999
62
Son varias as cadeas galegas de televisións vinculadas a grupos empresariais: por un lado, están as grandes
operadoras como a Televisión de Galicia (TVG), o Centro Territorial de TVE en Galicia ou Atlas Galicia,
pertencentes a CRTVG e CRTVE ou ao Grupo Atlas, respectivamente. Por outra banda, existen outras integradas
no grupo de empresas Localia (como son algunhas das emisoras locais de Pontevedra, Vigo, A Coruña ou
Santiago de Compostela). Tamén hai outras igualmente de ámbito local relacionadas con grupos de comunicación
(como La Región TV, Telelugo ou Video Voz TV). Finalmente, hai un grupo de televisións locais de carácter
municipal, como é o caso da de Quiroga, a de Arnoia, a de Cerceda, ou a veterana de Ponteareas. Neste sector
operan 6 empresas de titularidade pública (as cadeas estatal e autonómica, e as locais municipais).
Por outra banda, neste sector conviven empresas creadas antes de 1990 (5), con outras de recente creación,
constituídas desde o ano 2000 (9). Pero os anos de maior intensidade no nacemento de televisións locais na
Comunidade galega van de 1994 a
Distribución provincial das televisións galegas. 2003.
1997.
Case a metade das televisións galegas

Pontevedra
26,83% operan desde a provincia da Coruña (o
A Coruña
44%), aínda que a esta importancia
43,90%
relativa contribúe de xeito significativo
o feito de que todas as televisións
Ourense autonómicas e as nacionais con
14,63% Madrid Lugo espazo de desconexión rexional
2,44% 12,20%
elixisen esta provincia como domicilio
social (fundamentalmente Santiago de
Compostela, por ser a capital autonómica). As seguintes provincias en orde de importancia serían Pontevedra (co
26,8% e 11 televisións locais), Ourense (14,63% e 6 empresas) e Lugo (12,2% e 5 compañías).
Os ingresos de explotación das televisións con domicilio social en Galicia pasaron de 25 millóns en 1997 a 45 en
2003, o que supón un crecemento do 80%. Pero este crecemento da facturación está moi determinado nos
primeiros anos do intervalo pola incorporación de novas empresas, como é o caso da operadora de cable R, a
productora de noticias Atlas Galicia ou Antena 3 TV Galicia, ademais dalgunhas novas emisoras locais.
Evolución da facturación das televisións galegas.
45.000.000
5.896.298
40.000.000 3.909.737
4.954.749
35.000.000 4.197.179
4.755.960
30.000.000 3.120.177
25.000.000 2.878.304
20.000.000 1.812.028 36.897.031 39.028.910
32.879.239 34.488.711
15.000.000 1.042.909 26.469.300 28.547.269
22.096.072
10.000.000 17.668.416
13.228.276
5.000.000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Facturación de televisións (exc. locais) Facturación das televisións locais
O nivel medio dos activos totais das televisións autonómicas e nacionais con espazo de desconexión é
substancialmente maior ao da industria audiovisual galega. Non así as televisións locais, que teñen un activo total
63
medio, unha facturación media e un resultado medio inferior á media do sector. Por outro lado, a marxe comercial
das televisións de Galicia é inferior á media da industria audiovisual galega (7,06% fronte a 13%), e, no caso das
locais, é incluso negativo (-55%), do mesmo xeito que a rotación, polo que a rendibilidade tanto dunhas coma
doutras non alcanza a media sectorial galega (as TV locais teñen uns niveis de rendibilidade económica de signo
negativo).
A facturación media por empresa das televisións galegas en 2003 foi de 7,8 millóns no caso das autonómicas ou
nacionais con espazo de desconexión e de 163,7 miles de euros nas emisoras locais galegas de televisión. Do
mesmo xeito, existen importantes diferenzas no resultado por empresa, que é de 534,9 miles de euros para as
televisións autonómicas e nacionais, pero de -24,6 mil euros para as televisións locais galegas. E é que estas
empresas atravesan certas dificultades no momento actual, froito da incerteza que provoca a dixitalización dos
sinais, pero, sobre todo, polas súas dificultades de financiamento, dado que, a consecuencia da limitada audiencia
que acadan nos seus territorios, teñen unha escasa capacidade de captación de publicidade que permita financiar
o desenvolvemento das súas actividades produtivas.
O volume de emprego medio anual das televisións que operan na nosa O volume de emprego
Comunidade pasou de 593 en 1995 a 853,32, o que supón un crecemento das televisións que
do 22%, quince puntos por debaixo da media do audiovisual galego. operaban en Galicia
en 1995 foi de 853,32
Estas cifras están moi condicionadas, por unha parte, pola importancia de
TVG en canto á dimensión do seu cadro de persoal, e, por outra, pola ausencia de datos do Centro Territorial de
TVE en Galicia dende o ano 1999.
Por outra parte, neste grupo de actividade conviven empresas cunha grande estabilidade no emprego, como é o
caso de Televisión de Galicia ou incluso o Centro Territorial de TVE, con outras, como as locais, cunha dimensión
moito menor e nas que se dá un alto índice de temporalidade. De feito, o cadro de persoal medio das primeiras é
en 2003 de 119,4 empregados, mentres que no caso das locais é só de 6,6 traballadores.
Evolución do volumen de emprego na televisión en Galicia.
900
800
216 254,42 256,32
700 190 164 154,67
132
79
600 47
500
400
300 564 568 580 604 599 588 594 597
546
200
100
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
TV autonóm. e nacional con espacio de desc. TV local
2.10 OS SERVIZOS AUXILIARES
As empresas galegas de servizos auxiliares do audiovisual, que engloban as dedicadas á iluminación,

escenografía, provisión e aluguer de equipos, posprodución, montaxe, etc., son 56, facturaron 28,3 millóns de
euros en 2003, cun resultado económico de 2,2 millóns e contaban con 202 empregados, aínda que os seus
ingresos de explotación non veñen todos da man do sector audiovisual, malia ser maioritario no seu negocio. Isto
supón practicamente dobrar o volume de actividade ou o número de empresas no período 1997-2003, vinculado á
crecente externalización dalgunhas das fases do proceso de produción e da creación de empresas destas ramas.
Principais magnitudes de dimensión das empresas auxiliares do audiovisual en

Galicia. 1997 e 2003.
Nº de Empresas Facturac. Resultado Nº de traball.
1997 30 14.041.858 485.308 149

2003 56 28.330.748 2.233.748 202
2003/1997 86,67% 101,76% 360,27% 35,84%
Distribución provincial das empresas auxiliares do A maior parte das empresas auxiliares
audiovisual galego. 2003. do audiovisual galego teñen o seu
domicilio social na Coruña (69%),
Pontevedra
seguido de Pontevedra (25,45%), con
25,45%
importancias menores nas provincias de
Lugo e Ourense. Loxicamente esta
Ourense A Coruña distribución está relacionada coa

3,64% 69,09% localización provincial das empresas
Lugo
1,82% produtoras e das televisións, os seus
principais clientes.
Aínda que haxa compañías que só se dedican a estas actividades auxiliares dentro do audiovisual, son varias as
que prestan apoio maioritariamente noutros subsectores (multimedia, animación, produción de cine, vídeo ou
televisión…) e que, non obstante, din ofertar este tipo de servizos, fundamentalmente de montaxe ou
posprodución. De feito, o peso medio dos servizos de produción na facturación das empresas da industria galega
da imaxe que din operar nestas actividades é do 34,27%, e de só o 9,69% no caso dos servizos de posprodución.
Os ingresos de explotación deste conglomerado empresarial medraron un 101,76%, pasando de 14 millóns de

euros en 1995 a 28,3 en 2003. Ademais, o peso destas actividades no total da industria audiovisual galega pasa
do 20,64% ao 17,54%, o que indica unha certa perda de peso relativo, froito do maior crecemento do total do
sector audiovisual galego con respecto a estas actividades.
Os activos totais medios das empresas auxiliares son inferiores aos da industria galega audiovisual (menos da
metade), o que pode deberse á menor necesidade de infraestruturas (estudios de gravación, salas de son ou de
dobraxe, estacións de traballo ou equipos de renderización...). Desde o punto de vista contable, a marxe comercial
dos servizos auxiliares é moi superior á da media da industria audiovisual de Galicia, mentres que a rotación é
algo inferior. Por iso, a rendibilidade económica das empresas auxiliares do audiovisual galego está 23 puntos por
iba (31,57% fronte ao 8,6%).
A facturación por empresa de servizos auxiliares foi, en 2003, de 505.906 euros, superior á media sectorial.
Ademais, a facturación por empregado ou o resultado por traballador era arredor do dobre da media da industria
audiovisual galega, mentras que o cadro medio de persoal é inferior (4 traballadores fronte a 7).
65
Evolución da facturación das empresas galegas de servizos auxiliares

do audiovisual.
30.000.000 28.330.748
25.000.000
24.398.171
20.000.000 21.522.880 21.890.002
20.136.980
15.000.000 15.881.156
14.041.858
12.159.079
10.000.000
10.327.636
5.000.000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
O número medio anual de traballadores destas empresas auxiliares pasou de 149 empregados no ano 1997 a
2002 en 2003, o que representa un crecemento do 35,8%.
Evolución do emprego das empresas galegas de servizos auxiliares do

audiovisual.
250
200
202
150
154 151
149 142 145 145
100
101
50
14
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
2.11 O DOBLAXE E A SONORIZACIÓN
As empresas de sonorización e dobraxe existentes no 2003 en Galicia As empresas de doblaxe e

ascenden a 10, cun volumen de negocio de5,9 millóns de euros, e con sonorización son as máis
68 traballadores. especializadas do
audiovisual galego
A maior parte das empresas auxiliares do audiovisual galego teñen o
seu domicilio social na Coruña (70%) e o resto en Pontevedra (30%),
non habendo ningunha empresa dedicada a este tipo de servizos en Ourense ou Lugo. Esta distribución ten que
ver coa distribución xeográfica que presentan as empresas produtoras e das televisións, os seus principais
clientes, ainda que a crecente importancia de outras cadeas nacionais fai menos importante este factor.
Este tipo de empresas presentan o índice de especialización mais elevado do sector audiovisual galego, cun
porcentaxe medio de case o 60% da facturación. E que na actualidade, as empresas de dobraxe, para facer frente á
caida de pedidos por parte das cadeas de televisión consecuencia directa da crecente importancia das series
nacionais nas súas grellas, están diversificando a súa carteira de servicios, incluindo na súa oferta servizos de
posprodución (fundamentalmente sonorización), o que lles abre este mercado das series de produción propia.
Ademáis, aínda que a Televisión de Galicia asegura a maior parte da carteira de traballo dos estudos galegos de
dobraxe, estes tamén están a traballar para cadeas como Antena 3 TV, Tele 5 ou TVE.
Principais magnitudes de dimensión das empresas galegas de dobraxe e

sonorización. 1997 e 2003.
1997 9 2.045.034 3.613 178
2003 10 3.573.248 167.184 68
2003/1997 11,11% 74,73% 4526,64% -61,80%
Os ingresos de explotación das empresas dobradoras e de sonorización galegas pasaron de supoñer 3,4 millóns
de euros en 1995 a 3,6 no 2003, o que supón un crecemento en términos nominais do tan só 5,98% para este
período. Nembargantes, dentro do intervalo houbo comportamentos desiguais, de xeito que hasta 1997 hai un
decrecemento do -19% interanual, que ao ano seguinte se recupera cunha variación do 69,34%, para volver a
caer un -47%, iniciando novamente unha tendencia crecente, con taxas interanuais do 14,25%. Por outra parte, o
peso relativo destas actividades no total da industria audiovisual galega desdendeu de xeito importante, pasando
do 7,19% en 1995 a tan só un 2,21% no 2003, pasando por un mínimo do 1,57% en 1999.
Evolución da facturación das empresas galegas de dobraxe e

sonorización
4.000.000
3.500.000
3.000.000
3.371.570 3.463.182 3.573.248
2.500.000 2.893.368
2.545.960
2.000.000 2.344.176
2.045.034 2.276.074
1.500.000 1.834.796
1.000.000
500.000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Os activos totais medios das empresas galegas de dobraxe están por debaixo da media da industria galega
audiovisual (un tercio), o que pode estar relacionado cunha menor necesidade de infraestruturas destas
empresas. Desde o punto de vista contable, a marxe comercial é superior á media da industria audiovisual, o
mesmo que a rotación, polo que a rendibilidade económica e cinco puntos superior ao promedio sectorial (13,48%
frente a 8,65%)
As empresas dobradoras e de sonorización moven un número importante de traballadores, ainda que en ocasións
a relación laboral non se prolonga demasiado no tempo como consecuencia das peculiaridades da actividade: o
emprego fixo do sector limitase ao persoal de apoio (administrativos, dirección, técnicos), mentras que con
dobradores mantense unha relación de tipo temporal, supeditada á carga de traballo e as necesidades da
empresa dese determinado rexistro de voz. Todo isto fai que o cadro medio de persoal destas empresas non sexa
67
moi elevado. Maila todo, o volumen de emprego das empresas galegas de sonorización e dobraxe pasaron de 214
en 1995 a tan só 68 en 2003.
Evolución do emprego das empresas galegas de dobraxe e

sonorización
300
250
265
200
214
178
150 167
100
85
50 68
53
32 37
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
L
I
B
R
O O Cine en
B
R
A
N
Galicia
C
O CAPITULO 3
D
O
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
69
3. O CINE EN GALICIA
O afán do home por se expresar a traveso de imaxes é de reflectir nelas todo un abano de sentimentos e ideas é
case tan antigo como a súa propia presenza sobre a Terra. A pintura, dende Altamira ata algunhas das máis
modernas formas de expresión, amosa un esforzo permanente por transmitir idea da realidade en movemento.
Logo da invención da fotografía, en 1839, viñeron certos entrementos ópticos ata chegar á invención do
kinestospocio, de Edison e o cinematógrafo que, a comezos de 1895, presentan en Lyon os irmáns Lumiére.
Xa que logo, o cine, xurdido como medio de entremento, como un espectáculo sen maiores pretensións culturais,
nace na Francia de finais do século XIX . Pouco tempo despois chega a España, sendo Galicia unha auténtica
pioneira.
3.1 A PRODUCIÓN DE CINE
Ata mediados dos anos 90, pensábase que a primeira imaxe en movemento tomada por un español cunha cámara
Lumiére era a coñecida Saída de misa de doce do Pilar de Zaragoza e que os operadores pioneiros da
cinematografía española foran os Gimeno: Eduardo Gimeno Peromarta e o seu fillo Eduardo Gimeno Correas.
32
Pero novas investigacións viñeron probar que as orixes do cinema español localízanse, cando menos, un ano
despois, na Coruña, onde José Sellier Loup, un fotógrafo francés33 -aínda que nacionalizado español- que levaba
anos facendo retratos na capital herculina, paralelamente á súa actividade principal filmaba cunha cámara Lumiére
o paso pola rúa Real do enterro do Xeneral Sánchez Bregua, o 20 de xuño de 1897. Aínda que ben podería ser
que El entierro del general Sánchez Bregua non fose a primeira película que rodaba Sellier. Nestes anos finais do
século XIX, máis que un medio de expresión artística, o cine constituía aínda unha novidade tecnolóxica ligada á
fotografía. Anos despois, na mesma cidade, o exhibidor Eduardo Villardefrancos –propietario do Salón París, a
primeira sala estábel galega centrada primordialmente na exhibición cinematográfica- presentaría na súa
programación unha serie de cintas documentais, na súa meirande parte producidas e rodadas por el mesmo na
Coruña (1911-1915).
Xa en 1910, o tamén fotógrafo José Gil instálase en Vigo e comeza a facer películas como operador, primeiro
para o exhibidor Isidro Pinacho, cunha cámara Gaumont de obxectivo fixo, de madeira, a golpe de manivela e,
posteriormente, en 1911, inserta un anuncio na prensa viguesa no que se
As orixes do cinema ofrecía a facer fitas cinematográficas en 24 horas.

español localízanse Gil é, ademais, o primeiro que pon a funcionar en Galicia unha positivadora
na Coruña, da man de de cinema máis ou menos industrial e en 1923 o seu taller contaba con
José Sellier capacidade para positivar 1.000 metros de películas diarios. Malia que xa
fixera intentos en 1912, chegando mesmo a organizar unha selección para
un proxecto que se titularía La Virgen de la Roca, en 1916 filmou a primeira película de ficción rodada en Galicia e
da que se ten noticia. Trátase de “Miss Ledya”, unha cinta de 540 metros (20 minutos de duración), que
arremedaba os argumentos folletinescos que facían furor na época, con guión e intertítulos do novelista Rafael
López de Haro. Os resultados non foron moi brillantes, aínda que cómpre rexistrar nela a primeira aparición
cinematográfica de Daniel R. Castelao (no papel dun pastor protestante).
Tra-los seus primeiros tres anos de actividade, en 1913, Gil contaba xa cun catálogo de máis de coarenta
reportaxes, como Monumento a Curros Enríquez, costumbres y bailes gallegos, El Ferrocarril de Orense a Vigo,
32
As desenvolvidas por José Luis Castro de Paz e José Mª Folgar de la Calle, José Sellier, La Coruña y los orígenes del cine en España, A
Coruña, Vía Láctea Editorial, 1996; e mais Jon Letamendi, Aportaciones a los orígenes del cine español, Barcelona, Royal Books, 1996.
33
Na súa partida de nacemento: Joseph Sellier Loup (Givors, 1850).
La industria pesquera de Galicia, Manifestación anticlerical, Mondariz ou Santiago: la Atenas de Occidente. Xa

neses anos dez, Gil intúe o potencial das imaxes animadas como correspondencia visual entre Galicia e a
emigración e unha boa parte das súas filmacións viaxan ata Sudamérica, principalmente a Bos Aires e
Montevideo.
É nos primeiros anos vinte cando José Gil crea Galicia Cinegráfica (logo dunha anterior tentativa con Fausto
Otero, chamada Galicia Films), empresa produtora coa que, ademais, quería retomar o campo da exhibición
desenvolvendo un noticiario cinematográfico con miras a rendibilizar o seu importante arquivo visual.
Alejandro Pérez Lugín, personaxe excéntrico, novelista e operador de

cine, nado en Madrid e educado en Santiago de Compostela, dirixe coa Nos primeiros anos
axuda de Manuel Noriega a versión da súa popular novela La casa de la vinte José Gil crea
Troya. A película comezaría a rodarse en Galicia no verán de 1924, con Galicia Cinematoráfica
produción madrileña e financiamento parcialmente galego. Os operadores
son dous dos mellores que traballaban por aquela época en España: Agustín Macasoli e José Gaspar. La casa de
la Troya non pasa de ser unha comedia de enredo mesturada con imaxes de tarxeta postal, probablemente inferior
no seu conxunto á maioría das longametraxes desa índole producidas nesa época, pero contén algúns puntos de
34
interese para os galegos .
A produtora Vicus Films xurde en Vigo en 1929 e comeza producindo documentais de curta duración que non
achegan demasiadas novidades á filmografía creada durante as anteriores décadas por outras produtoras e
operadoras galegas. Tres anos despois da súa creación, Vicus ten un catálogo de máis dunha ducia de reportaxes
e un fresco de cinco rolos dedicado a distintas cidades galegas, baixo o título de Galicia histórico-monumental. En
1930, Vicus Films produce a rodaxe da primeira –e aínda, en moitos sentidos, enigmática- longametraxe de ficción
galega, La tragedia do Xirobio, unha comedia dramatizada que mestura as historias dos seriais e o costumismo,
contando as desventuras dun empregado de farmacia. A pesar de que Vigo coñeceu pronto o cinema sonoro e os
máis importantes cines de Galicia están en proceso de reconversión, La tragedia del Xirobio aínda é muda e con
intertítulos escritos polo seu director, Xosé Signo, inspirados nunha das pezas do libro Cousas da vida, de
35
Castelao .
Os nomes dos pontevedreses Ramón e Enrique Barreiro e a casa Folk (a produtora que fundan en 1932)
ocupan catro anos de intensa produción de documentais na cidade de Pontevedra. Nos inicios da década dos
36
trinta, Barreiro convértese en operador de trinta curtas, algunhas delas sonoras , entre as que figuran dende Por
unha Galicia nova, un documental de propaganda a prol do Estatuto de Autonomía de Galicia producido para o
Partido Galeguista en 1933, ata un Noticiario de Galicia que aparece cando o Noticiario de José Gil estrea a súa
sétima entrega. Os irmáns Barreiro xa deran que falar uns anos antes, cando, dende 1925, fixeran as súas
primeiras probaturas no estudio do coloreado de películas co Cinecromo (unha patente desenvolvida por Enrique),
e, en 1927, presentaran a súa primeira mediametraxe comercial, o filme Pontevedra, cuna de Colón.
Chegados os anos da República Española (1931-36), terá lugar unha efervescencia do documental impulsada por
tres destacados homes do noso cinema, os tres ourensáns, Antonio Román, Carlos Velo e José Suárez, quen
inician por aquela época as súas respectivas carreiras.
Ao rematar a Guerra Civil, e durante máis de vinte anos, Cesáreo González vai ser o máis sólido dos produtores
españois que, ademais, abrirá mercados a Sudamérica, facendo moitas coproducións e creando un imperio de
34
Outras longametraxes da época relacionadas, dun xeito ou doutro, con Galicia foron: Maruxa (Henry Vorins, 1923), La Virgen del Cristal (Saturno
e Manuel Lois Piñeiro, 1925) e Carmiña, flor de Galicia (Rino Lupo, 1926).
35
Vid. Xosé Nogueira, “La tragedia de Xirobio”, en Diccionario do cine en Galicia (1896-2000), A Coruña, CGAI-Xunta de Galicia, 2001, pp. 363-
367.
36
Vén de recuperarse a primeira delas, Recibimiento de Vigo al Presidente de la República (1934).
71
distribución de películas. Descubriu e tivo baixo contrato moitas das estrelas do cinema español dos anos corenta,
cincuenta e sesenta: Amparo Rivelles, Lola Flores, Carmen Sevilla, Sara Montiel, Marisol ou Joselito, entre moitos
outros. Dende 1940, fixo máis de cen películas, cunha media de catro ou cinco ao ano. Colocou ao seu arredor
todo un clan de galegos, comezando polos irmáns Torrado, Ramón na dirección das películas e Adolfo como
argumentista. Utilizou tamén nas súas producións moitos actores do cinema español de orixe galega: Antonio
Casal, Fernando Rey e Tomás Ares (Xan das Bolas), entre outros. Tamén fixo do seu irmán Arturo González a
súa man dereita e xuntos crearon Suevia Films. Algúns dos seus títulos son Polizón a bordo, La pródiga, Reina
santa, La señora de Fátima ou Campeones, unha das primeiras películas sobre o fútbol que se fixo en España,
cos xogadores carismáticos de entón.
37
O éxito de Suevia Films foi produto de moitos factores, algúns deles apuntados por Félix Fanés : Cesáreo
González soubo apostar no momento axeitado pola produción nacional, con películas moi populares, cambiando o
patriotismo doutras producións da competencia pola comedia doada, a milagrería e a España folcklórica. Cesáreo
González foi, ademais, o primeiro en aproveitar aquel tópico de Galicia como boa paisaxe para facer películas, con
xente e con tipos doados de caricaturizar. Galicia abriu con el os seus servizos de estudio de filmación barato para
38
o cinema español .
Pero o xerme do movemento que intentou articular un verdadeiro cine galego localízase no Club Amateur
coruñés, no cal Díaz Noriega e os novos cineastas que traballaban baixo a súa dirección deron os primeiros
pasos a finais dos anos 60. Nos 70 tamén foi pioneiro o colectivo santiagués Lupa, encabezado dende a súa
creación, en 1971, por unha serie de nomes vinculados dende tempo atrás ao teatro galego, como foron Euloxio
Ruibal, Félix Casado ou Roberto Vidal Bodaño39.
Naquela época, o cinema presentábase como un elemento para preservar e dar a coñecer o patrimonio cultural
galego, baseándose nun discurso audiovisual propio, autóctono, que afundía as súas raizames na plástica
galega40. Pouco despois de Lupa fórmase na Coruña o grupo Enroba, impulsado inicialmente por un home
formado na canteira de Díaz Noriega, Enrique González Baixeras, ao que se uniron inicialmente Miguel Gato e
Xavier Iglesias e, máis adiante, Antonio Simón. A actividade de Enroba acaba coa rodaxe de A tola (1975),
película de 16 mm. que foi secuestrada por parte do Tribunal de Orden Público nas III Xornadas do Cine en
Ourense.
Pero o grupo máis activo e o que mobilizou un maior número de xente foi o coruñés Imaxe (1973-80), liderado por
Carlos Aurelio López Piñeiro. Xa en 1974, tras a rodaxe de Serán, unha adaptación libre de Retorno a Tagem Ata,
un relato de X. L. Méndez Ferrín, vanse incorporando ao grupo unha serie de mozos. Cada un deles asumiu unha
faceta técnica, de tal xeito que o grupo Imaxe alcanzou unha estruturación completa. É o momento no que Víctor
Ruppén, unha especie de mecenas e empresario de orixe catalana, entra a apadriñar o grupo, o que supón o paso
aos 16 mm con Illa (1975), dirixida como as anteriores por López Piñeiro. Mentres tanto, un estudante ourensán
de Ciencias da Información, Eloy Lozano Coello, comeza a traballar de xeito independente en 1973, ano no que
realiza unha curtametraxe en súper 8 titulada Homúnculo. Pero será en 1974 cando marque un fito na
37
Cfr. Fanés, Cifesa, la antorcha de los éxitos, Valencia, Institució ‘Alfons el Magnànim’, 1982, p. 131 e ss.
38
Suevia produciu en Galicia máis dunha ducia de películas e moitos documentais. Algunhas das longametraxes, de claro éxito comercial, rodadas
en Galicia por Suevia foron: Mar abierto, Sabela de Cambados, Botón de ancla, La casa de la Troya, El Pórtico de la Gloria, Cotolay, Esa mujer, En
la red de mi canción ou En un mundo nuevo. Despois de que o seu irmán Arturo se establecese pola súa conta, creando Regia Films, en 1968
Cesáreo desfíxose de Suevia, unha produtora que había tres anos que arrastraba problemas económicos. Poucos meses despois, o produtor
morre en Vigo.
39
Ao longo de catro anos, os Lupa chegaron a realizar nove curtametraxes en 8 mm e súper 8: 4x4 (1971), Mesturanzas (1972), Holocausto
(1972), A rapa das bestas (1973), O Corpiño (1973), A procesión das mortallas (1973), Inqueda volta (1973), Berros na cova (1973) e Peliqueiros
(1974).
40
Vid. Xosé Nogueira, O cine en Galicia, Vigo, Edicións A Nosa Terra, 1997, pp. 324-325.
cinematografía galega coa presentación, coa súa produtora Praia Lenta Films, de Retorno a Tagem Ata, a primeira
película galega rodada en formato profesional de 35 mm, outravolta aproveitando o texto de Ferrín.
Son momentos clave da década dos 70, na que unha parte do cine de Galicia intentaba dar un xiro cara aos
grandes formatos buscando unha maior profesionalidade, mentres xurdían proxectos e ideas e facían a súa
aparición novos nomes, como Chano Piñeiro con Os paxaros morren no aire (1977), Xavier Villaverde con A
semente (1977), Un intre na vida de Manuel (1977), A rebelión das pulgas (1978) ou produtores como Víctor
Ruppén ou Ismael González. En 1975, xa fóra de Imaxe, Ruppén dá o paso a 35 mm coa produción de
Fendetestas, filme dirixido e coescrito por Antonio Simón con Miguel Gato, baseándose na novela O bosque
animado, de Fernández Flórez. A partir de aí e ata 1977, Ruppén producirá –xa sempre en 35 mm– tres títulos
máis que, xunto o anterior, forman parte do bloque máis coñecido do incipiente cine galego dos anos setenta: O
herdeiro (1976, Miguel Gato), O cadaleito (1976, Enrique Baixeras, inicialmente en 16 mm) e O pai de Migueliño
(1977, Miguel Castelo).
No terreo da ficción, continúa destacando a actividade do grupo Imaxe, en formato súper 8, no que Xavier
Villaverde filmou A semente (1977), A rebelión das pulgas (1978) e Aos meus queridos pais que me están
escoitando (1979), Xosé Manuel Villanueva Un intre na vida de Manuel (1978) e Juan Cuesta Duelo (1979). O
equipo retoma os 16 mm en 1979, con tres proxectos moi distintos entre si: Circos (1979, Xavier Villaverde), A
cidade que se nos vai (1979, Carlos A. López Piñeiro) e Era unha vez unha fábrica (1979, Carlos A. López
Piñeiro).
Así se chega ata 1980, ano no que se conflúen unha serie de circunstancias que repercutirán posteriormente no
futuro da nosa cinematografía. Realízase a primeira longametraxe de produción galega, Malapata, dirixida por
Carlos A. López Piñeiro, na que participaron os membros do equipo Imaxe e que supón a fusión de distintas
contribucións empresariais. A consecuencia do seu escaso éxito foi a inmediata dispersión dos membros do
grupo, que se dedicaría en diante a campos distintos no mundo da imaxe e da cultura.
Galicia está por debaixo doutras comunidades históricas en canto ao

número de películas realizadas na década dos oitenta e principios dos As produtoras que
noventa e en canto a propostas concretas para dotar a súa xorden nos anos 70 en
cinematografía dunha infraestrutura mínima sobre a que poder asentarse Galicia son de tipo
a medio e longo prazo. As produtoras que xorden naquel momento en modesto e case familiar
Galicia son de tipo modesto e mesmo familiar, trátase de empresas de
capital escaso, con pouca ou nula capacidade para acceder aos mercados interiores e exteriores e, na súa maior
parte, dependentes dos recursos alleos, cubrindo o resto do investimento con contribucións privadas e con
diferentes apaños dos equipos técnicos e artísticos, tales como créditos privados, traballo sen retribuír ou modelos
cooperativos con pequenos desembolsos. Este fenómeno dá lugar a un tipo de produción que pode cualificarse de
voluntarista e que repercute forzosamente na calidade final e na súa rendibilidade económica. Ademais, o
problema agrávase coa falta de canles e circuítos axeitados para a súa distribución.
O movemento cinematográfico galego que se inicia nos anos setenta tivo un alcance limitado no que se refire á
súa difusión e explotación que, en contadas ocasións, foi máis alá do marco das xornadas, semanas, encontros ou
festivais especializados que se prodigaron naqueles anos, cando non foi visionado por grupos de espectadores
41
moi concretos localizados en ámbitos universitarios, cineclubistas ou culturais . Trátase dunha produción na súa
maior parte de curtametraxes e realizada en formatos non comerciais (súper 8 ou 16 mm), circunstancias que
41
X. Nogueira, Op. Cit., 1997, pp. 328-331.
73
unidas á precariedade dos recursos industriais, aos modelos tomados como referencia e ás súas connotacións
políticas e ideolóxicas, condenábana de antemán a unha existencia restrinxida a círculos minoritarios.
3.1.1 A produción de longametraxes galegas
O verdadeiro despegue do cine galego prodúcese en 1984. Coa introdución das axudas da administración
autonómica á realización de filmes curtos, en anos posteriores xurdirían unha serie de obras en 35 mm que
servirían para dar a coñecer cineastas novos, na súa maioría de
En 1989 estréanse as formación autodidacta, como Chano Piñeiro, Xavier Villaverde, Alfredo
primeiras longas galegas García Pinal ou Daniel Domínguez, entre outros.

en 35mm: Continental, Era xa moito o camiño andado e só faltaba dar o salto definitivo á
Sempre Xonxa e Urxa 42
longametraxe . As primeiras películas longas en 35 mm, Sempre
Xonxa (Chano Piñeiro), Continental (Xavier Villaverde) e Urxa (Alfredo
García Pinal/Carlos A. López Piñeiro), que foron presentadas en novembro de 1989 en Vigo durante a celebración
43
da mostra chamada Cinegalicia , que gozou dunha ampla cobertura publicitaria. Resulta innegable que se tratou
no seu momento dun acontecemento histórico para a cinematografía galega. Urxa (1989) significou a reaparición
como director de longametraxes de Carlos A. López Piñeiro, case 10 anos despois da produción de Malapata
(1980). A realización de Sempre Xonxa, formulada como un triángulo amoroso nunha aldea e a súa evolución ao
longo de corenta anos tamén foi atípico, dado que a rodaxe se distribuíu ao longo de ano e medio, respondendo á
vontade do director Chano Piñeiro de corresponder as distintas etapas da vida dos personaxes co paso das
distintas estacións do ano. Os intereses estéticos que levaron a Xavier Villaverde a realizar Continental (1989)
conectaban directamente co que ata entón viña desenvolvendo nos seus traballos de vídeo e publicidade. Nesta
película, o director apostou por un elenco de importantes intérpretes nos papeis principais, secundados por un bo
44
número de actores e actrices galegos .
No haber de 1991 hai que apuntar unha nova película con subvención da Consellería de Cultura: trátase de
Martes de Carnaval (Fernando Balauz/Pedro Carvajal, 1991), estreada en Galicia, sen apenas repercusión
pública e na que participou en coprodución o coruñés Javier Ozores. Ademais, estréase El juego de los
mensajes invisibles (Juan Pinzás, 1991), de Atlántico Films na que se trata a vertente sobrenatural a través da
convivencia dalgúns personaxes con fantasmas, cos que se intercambian consellos e opinións.
En 1993 prodúcense Baile de las ánimas (Pedro Carvajal, 1993) e Huidos (Félix Sancho Gracia, 1993), de
Sancho Gracia P.C. Pero, sen dúbida, o maior éxito de venda directa lógrase con Tirano Banderas (José Luís
García Sánchez, 1993), produción de nacionalidade hispano-cubana rodada na Habana e na que a produtora
galega Luz Directa presenta unha pequena participación en réxime de coprodución.
O ano seguinte a produtora Sun Lúa embárcase na preparación da rodaxe de Dáme lume (Héctor Carré, 1994),
para o que conta con Vici Produccións para poñer en pé unha historia escrita polo propio director, que se formulou
como un thriller. A metade da vida (Raul Veiga, 1994) é a historia dun triángulo amoroso entre un músico, un
amigo del e a compañeira deste último. Baseada nun conto de Xosé Luís Méndez Ferrín, foi producida por Fenda
Films.
Un ano mais tarde fílmase La ley de la frontera (Adolfo Aristarain, 1995), unha produción galego-arxentina na que
participa Adai Films. En 1996, estréase La Moños (Mireia Ros, 1996) de Adai Films e Bailando con todos,
45
rodada integramente e Barcelona .
42
La gran comedia (1986) foi a primeira longametraxe comercial de Juan Pinzás con Pilar Sueiro, producida por Atlántico Films.
43
Os 3 filmes tiñan maioría de apoio económico da Consellería de Cultura e conseguirían derrubar outro dos grandes obstáculos históricos: o
acceso aos circuítos comerciais estandarizados.
44
Entre eles estaban Marisa Paredes, Cristina Marcos, Fedor Atkine, Jorge Sanz , Marisa Souto, Monica Garcia , Elina Luaces, Manuel Areoso,
Antonio Simón, Manquiña, Morris,....
45
E na que o modisto galego Adolfo Domínguez foi produtor.
75
O 1997 foi un bo ano para o cinema galego en canto a número de producións: longametraxes como Dáme algo
(Hector Carré, 1997) de Sun Lúa e Benxamín P.C., rodada en Galicia; Inés de Portugal (de Televisión de Galicia
e Continental Producciones entre outras), coproducida con Portugal; A noiva da medianoite (Antonio Simón,
1997) de Encuadre Producciones de Cine e Televisión de Galicia, primeira longametraxe cinematográfica de
46
Antonio Simón que desenvolve un guión escrito para Luis Buñuel , que o cineasta aragonés non chegou a dirixir e
que non gozou de boa acollida polo público ou Un buen novio (Chus Delgado), de Adai Films con outras
produtoras españolas. Nena (Xavier Bermúdez, 1997) de Xamalú Films e Televisión de Galicia, e baseada nun
relato do novelista ruso Ivan Turgueniev, que recrea a figura de Lolita.
O ano 1998 supón a plena consolidación do sector cinematográfico galego, a xulgar polo número de
longametraxes, un total de cinco, producidas por empresas galegas. Frontera Sur (Gerardo Herrero, 1998) de
Continental Producciones é unha coprodución galego-arxentina que recrea o mundo da emigración galega a Bos
47
Aires. Cando el mundo acabe, te seguiré amando (Pilar Sueiro, 1998 ) é un drama romántico de Atlántico
Films. Fisterra, onde remata o mundo (Xavier Villaverde, 1998) é a segunda longametraxe deste director,
producida por Continental Producciones e Tornasol e interpretada por Nancho Novo, Elena Anaya, Enrique
Alcides ou Chete Lera, entre outros. Blanca Madison (Carlos Amil, 1998), de Vici Producciones e Adai Films e
protagonizada por Rosa María Sardà, Javier Albalá, Pilar Punzano e Mario Gas, non foi estreada ata 2003 nas
48
salas comerciais de exhibición por falta de distribuidora . Arde amor (Raúl Veiga, 1998) de Fenda Filmes, que
non se estreou ata 2001, contou coas interpretacións de Chete Lera, Rosana Pastor, Sergi López e María Bouzas.
Cando volvas ó meu lado (Gracia Querejeta, 1999) contou coa produción asociada de Continental Producciones
e narra a historia de tres irmás que, despois dalgún tempo sen verse, se reúnen de novo arredor da nai que acaba
de morrer. Cuerda dirixiu este mesmo ano a película baseada nos relatos do escritor Manuel Rivas, A lingua das
bolboretas (José Luís Cuerda, 1999) e producida por Las Producciones del Escorpión, Sogecine e o Grupo Voz,
coa colaboración da Televisión de Galicia, e que está ambientada na primavera de 1936 nunha vila galega49.
50
Sei quen es (Patricia Ferreira, 2000) , coproducida por Continental Producciones, recrea a historia dunha
psiquiatra namorada do seu traballo que, cando chega a ocupar a súa praza nun hospital remoto de Galicia, atopa
51
un paciente moi especial . A longametraxe Érase outra vez (Juan Pinzás, 2000), a primeira película Dogma do
cinema español, foi producida por Pilar Sueiro para Atlántico Films, coa participación de Televisión de Galicia.
Divertimento (José García Hernández, 2000), coproducida por Formato Producciones e pola Televisión de
Galicia, entre outras, foi rodada no Teatro Jove de Ferrol, e narra a historia dun popular actor de televisión,
encarnado por Federico Lupi, que está inseguro do seu talento. Francisco Rabal, un lendario actor, proponlle un
reto para probar a súa categoría. A figura de Castelao, o pensador galego máis destacado do século XX, serve de
fío conductor para coñecer Galicia desde comezos de século ata 1951, ano da morte do líder galeguista. Mediante
a voz de toda unha miríada de persoas que o coñeceron persoalmente, na longametraxe documental Castelao e
os irmáns da liberdade (2000) móstrase cómo era o Castelao real e como era percibida a súa figura polos seus
coetáneos.
O bosque animado (Manolo Gómez e Ángel de la Cruz, 2001) de Dygra Films, coproducida por Megatrix e
distribuída por Buenavista Internacional Spain, foi a primeira película europea de animación en 3D e está baseada
46
Polo galego José Rubira Barcia.
47
Ópera prima da primeira muller directora galega.
48
O filme participou na sección oficial de longametraxes do VI Festival Internacional de Cine Independente de Ourense.
49
O filme participou no Festival de Sundance, celebrado en Utah (Estados Unidos) e no Festival Internacional de Cine de Miami, en senllas
edicións do 2000. Na convocatoria dos premios Goya do 2000, o filme fíxose coa figura ao mellor guión adaptado.
50
Ópera prima da directora.
51
A película gañou na edición do 2001 o premio Goya á mellor música orixinal e foi a primeira produción galega que conseguiu concorrer aos
premios en tres categorías: mellor dirección novel, mellor actor protagonista e mellor banda sonora.
na obra de Wenceslao Fernández Flórez. O xurado da Academia Española Cinematográfica decidiu outorgarlle un
Goya na categoría de mellor longametraxe de animación e outro Goya na categoría de mellor canción, dous
galardóns que converten este filme na segunda produción galega en conseguir un Goya e a primeira en conseguir
52
dúas figuras . Lena (Gonzalo Tapia, 2001), coproducida por Filmanova narra a historia dunha adolescente
envolta nunha rede criminal de Vigo por salvar o seu pai e está protagonizada por Marta Larralde e Manuel
Manquiña. Off Films produciu Belas dormentes (Eloy Lozano, 2001), unha misteriosa historia arredor do desexo,
baseada na novela do premio Nobel xaponés Yasunari Kawataba53.
El misterio Galíndez (Gerardo Herrero, 2002) é unha película coproducida por Continental Producciones que
combina feitos reais e ficción, personaxes vivos e mortos, para debuxar e denunciar a estratexia estadounidense
de apoio ás ditaduras latinoamericanas e os seus crimes. O alquimista impaciente (Patricia Ferreira, 2002),
baseado na novela homónima de Lorenzo Silva e producido por Continental Producciones, TVG, Tornasol Films e
Cartel, conta coa participación de actores galegos como Santi Prego, Antonio Mourelos, María Bouzas ou Carlos
Blanco. O cineasta Juan Pinzás obtivo de novo o certificado oficial Dogma 95 para a súa película Días de voda
(Juan Pinzás, 2002), un filme producido por Pilar Sueiro para Atlántico Films e que foi estreado coa peculiaridade
de que se ofreceu nos cines españois en versión en galega, pero subtitulado ao castelán. A multipremiada Os
luns ó sol (Fernando León de Aranoa, 2002), producida por Elías Querejeta PC, en coprodución con Quo Vadis
(Francia) e Eyescreen (Italia), con Continental Producciones e MediaPro como produtoras asociadas, é un retrato
colectivo dun grupo de amigos unidos por unha circunstancia común: o paro e a imposibilidade de atopar un
54
traballo digno .
Por outro lado, Filmax, presidida polo galego afincado en Cataluña Julio Fernández, que se consolidou como unha
das distribuidoras de cinema e vídeo independentes máis importantes do país, comezou a interesarse pola
produción, primeiro con participacións minoritarias e máis tarde asumindo o papel de produtora. A finais dos
noventa creou unha filial específica para esta actividade, Castelao Productions e, dentro desta, puxo en marcha o
selo Fantastic Factory de cinema fantástico e de terror. É precisamente neste xénero que Filmax produciu Dagón,
la secta del mar (Stuart Gordon, 2002), unha película rodada en Combarro e que contou coa participación de
Paco Rabal na repartición. Machín, toda unha vida (Nuria Villazán, 2002) é unha visión actual da vida artística e
persoal do cantante afrocubano Antonio Machín, que contou coa participación da Televisión de Galicia. A difusión
das imaxes nas que o asesor presidencial peruano, Vladimiro Montesinos, subornaba altos cargos do país, que
provocaron un conflito político que acabou coa caída do réxime de Fujimori, foron o pano de fondo no que se
moverán Ollos que non ven (Francisco Lombardi, 2002), a última película do realizador peruano Francisco
55
Lombardi e na que traballou a produtora coruñesa Aldea Films .
3.1.1.1 A produción cinematográfica nos últimos anos
Catro directores galegos tiveron a oportunidade de se asomar á pantalla grande no 2003, aínda que con diferente
resultado comercial. Xunto ao xa veterano Xabier Villaverde con Trece badaladas, estrearon os debutantes
Ignacio Vilar con Ilegal, Antón Reixa con O lapis do carpinteiro e Carlos Amil con Blanca Madison. Os filmes de
Reixa e Villaverde incorporaron ao audiovisual dous escritores representativos da literatura contemporánea
galega: Manuel Rivas e Suso de Toro. Xa no 2004 realizadores como Jorge Coira con O ano da carracha, Hector
52
O filme estivo presente en numerosos festivais internacionais, como Siggraph 2001 nos Ánxeles, Festival Internacional de Animación de Annecy
(Francia), 3 D Festival de Copenhague, A Mostra de Valencia, Cartoon Movie de Berlín, Fantasporto (Portugal), Festival de Animación de Bruxelas,
Future Filme Festival de Bolonia ou Festival de Cinema i TV Celta de Quimper, entre outros.
53
Que supón a estrea de Lozano como director de longametraxes, tras unha ampla traxectoria curtametraxista.
54
Este filme, rodado en Vigo e Pontevedra, gañou a Cuncha de Ouro á mellor película na L Edición do Festival Internacional de Cine de San
Sebastián.
55
A película gravouse en formato de alta definición cunha cámara de cinema dixital da produtora galega, que achegou ademais dous actores
galegos á produción e que se encargou do proceso de posprodución.
77
Carré con A promesa, Xavier Bermúdez con León e Olvido, Margarita Ledo con Santa Liberdade, Jorge Algora con
Camino de Santiago: el origen o Ignacio Vilar con Un bosque de música estreron as suas longametraxes, as tres
últimas en formato documental.
Partindo dunha idea que deu como resultado dous narracións diferentes, a novela de suso de Toro e a
longametraxe coproducida por Continental Producciones, Castelao Produccións e Televisión de Galicia, Trece
badaladas (Xavier Villaverde, 2002) presenta a historia dun novo escultor que volve a Santiago —a súa cidade
natal— despois de quince anos de ausencia ao descubrir que a súa nai, á que cría morta, está en realidade
enferma e internada nun psiquiátrico. O filme é interpretado por Juan Diego Botto, Marta Etura, Rosa Alvarez e
Luís Tosar, entre outros.
Luis Tosar, Tristán Ulloa e María Adánez participaron na versión cinematográfica da novela de Manuel Rivas, O
lapis do carpinteiro (Antón Reixa, 2002). Nela, os protagonistas viven o seu amor en tempos de loita: el
sobrevive no cárcere grazas á forza da imaxinación e da palabra, e dende fóra, ela pelexa por devolverlle a
liberdade. Trátase dunha produción de Morena Films, Filmanova e Sogecine.
A comezos do ano seguinte estreouse Ilegal (Ignacio Vilar, 2003), a primeira longametraxe do director producida
por Vía Láctea Films, que presenta a historia dun documentalista que leva un tempo en Marrocos tratando de
realizar un documental sobre o tráfico de inmigrantes ilegais cara a Europa e que contou coas interpretacións de
Monti Castiñeiras, Pepo Suevos, Santi Prego, Carlos Blanco, Chete Lera e Camila Bossa, entre outros.
O agasallo de Silvia (Dionisio Pérez, 2003) longametraxe producida por Lorelei Produccións, narra a historia
dunha adolescente que tomou a decisión máis crucial da súa vida, suicidarse, pero antes de facelo deixa claro nun
vídeo-diario o desexo de doar os seus órganos. Trátase da primeira película do director e rodada en alta
definición, e estivo protagonizada por Bárbara Goenaga, o lucense Luís Tosar, Víctor Clavijo e Adriana
Domínguez.
Cómpre mencionar a produción en Galicia de Hotel Danubio (A. Giménez Rico, 2003), que contou co apoio
loxístico da Consellería de Cultura a través da Film Commission de Galicia. Despois do seu paso por Santiago de
Compostela, no que se ambientaron diversas escenas desta película, o equipo técnico desprazouse ata
Pontevedra e Tui.
Tras máis de tres anos e medio de dedicación, cun novo equipo de recoñecido talento, integrado por máis de 800
persoas, faise realidade El Cid, a lenda (José Pozo, 2003), un filme de animación producido por Filmax Animation
que non chega aos 10 millóns de euros de orzamento e que foi froito da combinación das técnicas 2D e 3D, esta
última desenvolvida polo estudio Bren Entertainment do Grupo Filmax. Neste mesmo ano, Filmax Animation
estreou tamén P3K: Pinocho 3000 (Daniel Robichaud, 2003), que recrea o mítico conto de Carlo Collodi arredor
da historia dun pequeno robot creado por Gepetto, coa personalidade dun neno de carne e óso.
A casualidade, a ironía da vida e a ambición son o tema de fondo de Descongélate (Dunia Ayaso e Félix Sabroso,
2003), unha comedia negra producida por el Deseo coa participación de Filmanova Invest e dirixida e escrita por
Félix Sabroso e Dunia Ayaso. Outra das estreas do bienio corresponde a A vida que che espera (Manuel
Gutiérrez Aragón, 2003) unha película producida por Tornasol Films, Continental Producciones e Televisión de
Galicia que trata un drama rural ambientado no Val do Pas, onde a vida é sinxela e tranquila ata que a disputa
entre os seus dous veciños por unha vaca remata en traxedia. No elenco de actores figuran Luis Tosar, Marta
Etura e Celso Bugallo.
Tamén se teñen achegado directores e produtores galegos á longametraxe documental, aínda que non faltaron
xentes de fóra que fan a súa aportación dende Galicia. Tal é o caso de Laurence Boulting, director que colaborou
con Kubrick ou Loach, entre outros, que presentou en Santiago o seu documental Tres en el camino (2003).
Boulting conta con tres peregrinos, moi distintos, que realizaron o camiño en tres estacións, o que lle achega un
simbolismo patente á fita. A película foi producida por CTV, Televisión de Galicia, Filmanova e Filmanova Invest.
Por outra parte, e seguindo co tema do Camiño de Santiago, nunha aldea de montaña situada nalgún lugar de
Francia, no século XIII, vive Mathieu, un mozo interesado polo coñecemento que oiu falar da existencia dun
camiño que conduce a Compostela, onde se di que descansa o Apóstolo Santiago. Este é o punto de partida do
documental Camino de Santiago: El origen (2004), dirigido por Jorge Álgora y producido por Adivina
Producciones.
As empresas galegas Nos Productora Cinematográfica Galega e Filmanova foron os produtores da longametraxe
documental Santa Liberdade (2004), dirixida por Margarida Ledo. En xaneiro de 1961, un grupo de exiliados
antifascistas españois e portugueses baixo as siglas DRIL secuestran o transatlántico de luxo Santa María nas
Antillas Menores.
56
Inspirada nun argumento do escritor Alfredo Conde , a película Romasanta, a caza da besta (Paco Plaza, 2004)
producida pola Fantastic Factory do grupo Filmax baséase na historia real de Manuel Blanco Romasanta, o
vendedor ambulante que confesou matar trece persoas e utilizar a súa graxa para facer xabón e que foi xulgado
en Allariz en 1852 e evitou a condena a morte alegando que, en realidade, era un lobishome. El principio de
Arquímedes (Gerardo Herrero, 2004) é un filme de Tornasol, coproducido por Milou Films que conta a historia
dunha alta executiva do mundo da moda que apenas ten tempo para dedicar ao seu fillo e ao seu marido e dunha
veciña e amiga, que pese a estar moi ben preparada profesionalmente, non tivo sorte e sempre realizou traballos
57
eventuais. Outra película na que participou a produtora coruñesa é Seres queridos (Teresa de Pelegrí e
Dominic Harari, 2004) que, en clave de comedia, presenta o conflito árabe-israelí, a través dunha familia xudía
madrileña cuxa filla maior bota un mozo palestino, ao que leva a cear.
A promesa (Héctor Carre, 2004) está protagonizada por Carmen Maura, Ana Fernández, Evaristo Calvo, Julio
Lago e Luísa Mérelas e foi producida por Tesela PC e Pórtico de Comunicación. Nela, Gregoria ten unha
imaxinación sen límite que lle fai ter unha visión alterada de realidade que lle fai interpretar cada feito coma un
sinal, un camiño novo á esperanza.
Baseada en feitos reais, Mar adentro (Alejandro Amenábar, 2004) narra a historia de Ramón Sampedro, un home
tetrapléxico que durante 25 anos loitou para conseguir unha morte digna e cuxo caso desencadeou un gran
debate social. Coproducido por Sogecine, Himenóptero e Lucky Red (Italia), o filme contou coa colaboración
financeira de Filmanova Invest. A través dun acordo entre esta e os produtores do filme, Televisión de Galicia
58
adquiriu os dereitos de emisión televisiva en lingua galega .
As produtoras galegas Filmanova e LugoPress (pertencente ao grupo editor do diario El Progreso), produciron O
ano da carracha (Jorge Coira, 2004), unha comedia sobre o mundo dos mozos que supón o debut como
longametraxista do director. Trátase dunha comedia xuvenil que se caracteriza polo sarcasmo e as referencias
xeracionais á cultura de televisión, cinema e rock, cuxo argumento xira arredor dun mozo que, tras rematar a
carreira, se converte en aprendiz dun “parasito” social que nunca traballou.
56
Tataraneto dun forense que declarou no verdadeiro xuízo.
57
Una coproducción de Tornasol Films, Greenpoint Productions (Reino Unido), Patagonik Film Group (Argentina) e Madragoa Produção de Filmes
(Portugal), en asociación con UK Film Council.
58
Ademais, parte do casting de Mar adentro está formado por varios actores galegos, entre os que cabe salientar as interpretacións de Mabel
Rivera, no papel de cuñada de Ramón Sampedro; Celso Bugallo, Marta Larralde e o novo descubrimento Tamar Novas, no papel do sobriño de
Sampedro. Por outro lado, gran parte dos exteriores de Mar adentro foron rodados en Ribeira e na Coruña. Galicia tamén está presente na banda
sonora de Mar adentro, xa que ademais da xa coñecida versión do tema Negra sombra, cantada por Luz Casal, o gaiteiro Carlos Núñez participa
noutros fragmentos da banda sonora, composta polo director Amenábar.
79
Música e natureza fúndense na longametraxe documental sobre Luar na lubre —un dos grupos galegos con máis
proxección internacional—, producida por Vía Láctea Films, Un bosque de música (2004). Tomando como fío
condutor os ensaios do grupo para o novo disco, na película faise un percorrido sobre a vida e a obra dos distintos
membros do grupo. Para a filmación do documental, o seu director, Ignacio Vilar, traballou especialmente na
elección de escenarios que puidesen transmitir en imaxes a espiritualidade que provoca a música de Luar na
lubre. A película foi estreada o 24 de marzo no Linconl Center de Nova York.
O director de Nena presentou a súa nova película León e Olvido (Xavier Bermúdez, 2004) protagonizada por
Guillem Jiménez, Marta Larralde, Nerea Barros, Gary Piquer e Laura Ponte. O filme recrea a historia de dous
irmáns xemelgos e orfos. León ten síndrome de Down e Olvido, cuxas relacións sentimentais non van nada ben,
ten que deixar os estudos e poñerse a traballar. León pretende acaparar as atencións da súa irmá.
O filme Para que non me esquezas (Patricia Ferreira, 2004), que constitue a terceira película da directora, está
producido por Continental Producciones, cun guión elaborado por Virginia Yagüe e a propia directora. Trátase dun
drama que conta como a morte dun mozo nun accidente obriga os seus seres queridos a enfrontarse non ao seu
doloroso recordo, senón a todos aqueles que quedaron tras a súa memoria. Danlles vida aos protagonistas o
veterano Fernando Fernán Gómez, Emma Vilarasau, Marta Etura e Roger Coma, e acompáñanos na repartición
outros intérpretes, como Víctor Mosquera ou Mónica García.
A produtora galega Filmanova uniuse á alemá Moneypenny Films para producir a película Un día en Europa
(Galatasaray-Depor) (Hannes Stöhr, 2005). O filme, unha producción de Moneypenny Filmproduktion en
coproducción con Filmanova, Filmanova Invest, ZDF Arte e Televisión de Galicia, é unha traxicomedia formada
por catro episodios independentes que pretenden ofrecer unha visión xeral dunha Europa marcada pola
pluralidade lingüística, a unidade monetaria, a interrelación cultural e os diferentes modos de vida europeos. O
actor galego Miguel de Lira protagonizará o segmento da película que sucede en Santiago de Compostela e que
59
xa foi rodado no verán do 2004, facendo o papel dun curioso policía municipal . Filmanova, a través da sociedade
do grupo destinada a investimento en cine, Filmanova Invest, coproduciu en Arxentina nos últimos meses No sos
vos, soy yo (Juan Taratuto, 2005), unha película que conta en clave de comedia o que lle pasa a un adolescente
tardío para converterse nun home. Por outro lado, a produtora galega, a través de Filmanova Invest coproduciu en
Arxentina Beba y Dora: cama adentro (Jorge Gaggero, 2005), en España estreada baixo o título de Señora Beba
e premiada no Sundance Film Festival, con mención especial do xurado e protagonizada por Norma Aleandro,
Marcos Mundstok e a debutante Norma Argentina.
Promedio rojo (Nicolás López, 2005) é unha coprodución chileno-española, que conta coa participación de Aldea
Films e Amiguetes Entertainment, presentouse en decembro do 2004 no Festival Internacional de Cine Fantástico
60
de Sitges, tras estrearse en Chile, lugar do que procede o seu director .
59
Trátase dunha produción de Moneypenny Filmproduktion, en coprodución con Filmanova, Filmanova Invest e Televisión de Galicia, co apoio da
Consellería de Comunicación Social e Turismo, German Federal Filmboard, Programa Media Plus, Filmboard Berlin Branderberg, Filmstiftung
NRW, a distribuidora Piffl Medien e o programa Eurimages.
60
A cinta, que se encontra na actualidade buscando distribuidora en España, é unha comedia de instituto, protagonizada por Ariel Levy e a
española XeniaTostado, na que o seu protagonista, un mozo freak afeccionado aos cómics, asiste perplexo á volta que dá a súa vida cando
Cristina chega ao seu colexio.
Longametraxes (co) producidas polas produtoras galegas (1986-

2005).
Produtora Total
Televisión de Galicia 37
Filmanova 13
Continental Producciones 10
Atlántico Films 5
Adai Films 3
Xamalú Films 2
Milou Films 2
Vía Lactea Films 2
Filmax Animation 2
Vici Produccións 2
Fenda Films 2
Sun Lua 2
Lugopress 1
CTV 1
Nos, Productora Cinematográfica Galega 1
Adivina Producciones 1
Telecable 1
Aldea Films 1
Lorelei Producciones 1
Ignacio Benedeti Cinema 1
Off Films 1
Dygra Films 1
Formato Producciones 1
Voz Audiovisual 1
Xavier Villaverde 1
Outros 10
Total 108
A película sobre a vida da presidenta da asociación antidroga Érguete titulada Heroína (Gerardo Herrero 2005) foi
protagonizada por Adriana Ozores, Javier Pereira, Carlos Blanco, María Bouzas e Mercedes Castro. Esta
produción de Continental Producciones e Tornasol Films, que conta con guión de Ángeles González Sinde, está
inspirada na vida de Carmen Avendaño, que loitou contra a dependencia á droga do seu fillo e contra as bandas
de narcotraficantes que dominaron as rías galegas na década dos oitenta, creando a asociación Érguete.
En Alcalá de Henares rodouse Un rey en la Habana (Alexis Valdés, 2005), a película en cuxa produción
participou Continental Producciones, xunto con Iroko Films e que se estreou a finais de maio. Trátase dunha
comedia romántica de mentiras compulsivas con repartición integrada por Alexis Valdés, Carmen Machi e Manuel
Manquiña, entre outros. É a fábula duns tramposos trampeados, unha comedia de superviventes que se aferran á
vida.
A longametraxe de animación de Dygra Films O soño dunha noite de San Xoan (Ángel de la Cruz y Manuel
Gómez, 2005), preestreada o día de San Xoan do 2005, recrea libremente o clásico de William Shakespeare El
sueño de una noche de verano, transportándoo ao mundo tradicional da Galicia mítica. A película narra a historia
de Elena, resolta e intelixente filla de Teseo, un gobernante idealista e soñador en exceso, obsesionado coa
construción de estraños edificios.
Xan Leira presentou no Museo de Arte Contemporáneo de Vigo a súa película documental sobre a emigración
titulada Viceversa, non me chames estranxeiro (2005). Éste sae á luz despois de dous intensos anos de traballo
seguindo o desenvolvemento migratorio entre dous países referenciais ao respecto: Arxentina e Galicia/España.
81
Lorenzo Varela, elixido pola Real Academia Galega para conmemorar a celebración das Letras Galegas 2005, é
o protagonista doutra longametraxe de Xan Leira, que a partir dun guión propio, gravou en Galicia, Madrid,
Montevideo e Bos Aires, localidades vitais do escritor. O filme foi producido por Acuarela Comunicación.
(Co) produción de longametraxes en Galicia por produtora e ano (1986-2005)
30 27
25
20
13
15 12
10
9
8
10
5 6
3 4 4
5 2 2
1 1 0 0 1
0
0
1986
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Como se aprecia no gráfico adxunto, as participacións ata xullo de 2005 das empresas galegas en produción de
longametraxes ascenderon a 108, se ben algunhas delas limítanse en moitos casos á compra de dereitos de
emisión en galego, como é o caso da Televisión de Galicia, sin que iso implique a participación de equipos
galegos nin persoal da empresa. Ademais, é posible comprobar como o ritmo de participación destas empresas
incrementouse a partir da segunda metade da década dos anos noventa, chegando á cifra de 27 no ano 2004.
Manolo González, que foi director da Escola de Imaxe e Son de Coruña

As participacións das durante o período transcorrido entre 1990 e 1998, é o padriño dunha nova
empresas galegas en xeración de realizadores do cine galego, liderada por Jorge Coira, que en
produción de cine abril de 2004 estreou no Festival de Málaga a súa ópera prima, O ano da
ascenderon a 108 carracha. Virginia Curiá, Tomás Conde, Sandra Sánchez, Beatriz del
Monte, Paco Cuesta, Jorge Coira, Chema Gagino ou Xosé Zapata forman
o que deu en chamarse a Xeración Escola de Imaxe e Son da Coruña, a do relevo que tardou en chegar. No
informe Audiovisual Galego 2003 conclúese que a idade media dos directores galegos que estrearon no bienio
2001-2002 era enton de 42 anos, un dato peculiar se se ten en conta que seis das producións foron ópera prima.
É destacable a ausencia entre os títulos estreados de directores menores de 30 anos, segundo salienta Jaime
Pena, director de programación do CGAI. E é que houbo unha falta de confianza nos realizadores novos e por iso
non se produciu a desexable renovación xeracional no cine galego.
Ademais, cabe subliñar que mentres moitas das empresas audiovisuais encárganlle a dirección ou realización de
boa parte dos seus traballos (longametraxes, TV movies, series, etc.) a cineastas de fóra de Galicia, un bo número
de novos creadores audiovisuais galegos triúnfan coas súas propostas polo mundo adiante. A idade media dos
directores galegos de longametraxes (Antón Reixa, Xabier Villaverde, Carlos Amil, Eloy Lozano, Antonio Simón,
Ignacio Vilar, Juan Pinzás...) está arredor dos 50 anos, o que os sitúa por riba da media española.
Datos promedio das películas con participación galega estredas a partir de

octubro de 1998.
Indicador Promedio
Duración da rodaxe (días) 94
Tempo transcurrido desde a finalizacion da rodaxe hasta a estrea comercial 341
Presuposto da película (euros) 2.585.524
Copias distribuidas en castelán (Número) 81
Copias distribuidas en galego (Número) 3
Total de copias (Número) 77
Participación galega na película (%) 48,51%
O coste medio das películas producidas desde o ano 2000 (incluénse tres producións anteriores) e das que se
conta con datos de presuposto foi de 2.585.524 euros, e 2.173.609 eliminando aquelas películas de coste superior
aos 10 millóns de euros. Esta cifras están por debaixo dos 2.882.974 euros promedio dos presupostos das
longametraxes españolas estreadas desde o 2000 (sen considerar as de custo por riba dos 10 millóns, e
considerando tanto as producións como as coproducións).
Por outro lado, a duración media en días das rodaxes destas

Destaca a ausencia de
producións foi de 13,45 semanas, e o tempo transcurrido entre o final
directores menores de 30
da rodaxe e o estreno da película ascendeu a 341 dias (49,75
anos entre os títulos
semanas), que en algúns casos foi consecuencia da falta de
estreados
distribuidora que comercializara a produción.
Ademais, do total de longametraxes producidos ou coproducidos por empresas galegas desde 1989, en 13 deles a
figura do produtor e a do director coinciden, e en 32 o par é director-guionista. Indo mais aló, en 7 destes
longametraxes dase a combinación guionista-director-produtor, que é algo mais frecuente en aquelas películas
onde a participación galega é mayor.
3.1.1.2 Proxectos de longametraxes en curso
Varias son as longametraxes nas que as empresas galegas están a traballar na actualidade e que verán a luz a
finais de 2005 ou a principios de 2006.
A última longametraxe que recibirá o certificado Dogma en España rodouse en Santiago de Compostela. Trátase
de O desenlace, dirixida por Juan Pinzás e producida por Atlántico Films, e coa que se pecha a triloxía iniciada
con Érase outra vez. O filme está protagonizado por José Sancho, Javier Gurruchaga, Carlos Bardem e os
61
galegos Miguel Insua e Isabel de Toro .
Cargo, un thriller psicolóxico con capital galego (Vaca Films), español, británico e sueco, foi escrito por Paul
Laverty —guionista habitual de Ken Loach— e dirixido por Clive
Gordon. O filme rodouse no porto de Barcelona e nel participan
Varias son as longametraxes
nas que as empresas galegas Luís Tosar, Carlos Blanco e Daniel Bruhl.
están a traballar e que verán A produtora Filmnova asinou un acordo coa danesa Zentropa,
a luz a finais de 2005 ou a fundada polo prestixioso cineasta Lars Von Trier, para coproducir
principios de 2006 dúas películas nos próximos anos. O primeiro proxecto conxunto
será Hotel Tívoli, producida por Filmanova Invest en coprodución
61
Trátase do terceiro filme Dogma do cinema español con diploma oficial outorgado polo fundador deste movemento de vangarda, o cineasta
danés Lars von Trier.
83
con Animatografo II (Portugal), Zentropa (Dinamarca), Aquafilms (Argentina), o goberno da provincia de San Luis
(Argentina) e coa participación de Televisión de Galicia. Hotel Tívoli (Light me fire) recrea unha historia de historias
seguindo o aleatorio itinerario dun chisqueiro que vai sendo extraviado polos seus ocasionais posuidores en
diferentes lugares do mundo, todas co denominador común das relacións de parella e a aparición de personaxes
portadores de relatos insólitos. É a segunda longametraxe como director de Antón Reixa con guión de Xosé
Morais, Carlos Portela e o propio Reixa, e iniciou a súa rodaxe a finais de maio do 2005. A produtora asinou tamén
un acordo de coprodución con Monoria Films, para participar na biopic Camarón, un mito que comezou a rodarse
en marzo de 2005 en localizacións de Madrid, Cádiz, París e Nova Iorque. Ademais do investimento financeiro,
Filmanova exerceu funcións de coprodución executiva no proxecto. A película, primeira produción cinematográfica
sobre a vida do cantador, con guión de Álvaro del Amo e Jaime Chávarri, conta coa participación de TVE e
Telemadrid e será distribuída por Buenavista International.
A produtora Continental Producciones estivo de rodaxe ata finais de xullo en localizacións de Madrid e Zahara de
los Atunes, en Cádiz. Trátase da película Los aires difíciles, dirixida por Gerardo Herrero e na que participan a
produtora galega, a madrileña Tornasol Films e a sevillana Maestranza Films. A cinta ten como tema a vida dun
home duns corenta anos que acaba de recomezar a súa vida, xunto coa súa sobriña e o seu irmán deficiente, tras
ser eles tres os únicos supervivientes dun naufraxio. O guión da película foi escrito por Ángeles González Sinde e
Alberto Macías e no reparto participan Jose Luis García, Cuca Escribano e Carmen Elías. A produtora galega
avanza tamén no seu proxecto Abrígate, unha coprodución hispano-arxentina que se filmará en Betanzos e Bos
Aires, baixo a dirección de Ramón Costafreda e no que participarán actores e técnicos galegos, españois e
arxentinos, con guión de Fernando Castets (El hijo de la novia) e baixo a dirección de Ramón Costafreda. Outro
proxecto no que están a traballar nesta compañía é outra longametraxe de Xavier Villaverde, baixo o título de O
sexo dos anxos, unha historia dun triángulo amoroso en torno ao tema da identidade sexual.
A produtora Adivina Producciones deu o salto á produción de longametraxes con Un franco, catorce pesetas,
para o que confiou o proxecto ao propio guionista e protagonista, o actor Carlos Iglesias. A historia estase rodando
en Madrid e Suiza e ten como tema principal a emigración. O filme narra a historia dunha familia española
emigrada en Suiza entre 1960 e 1966, e na súa produción participan, xunto a Adivina, a productora madrileña
Drive Cine. Por outro lado, El niño de barro comenzará a súa rodaxe en octubro do 2005 baixo a dirección de
Jorge Algora. O guión da película está baseado nunca historia real recollida polo director hai dous anos en Bos
Aires e consiste nunha trama psicolóxica e policial sobre un asasino de nenos. Na produción participan Just Films
e General Video Productions, coa distribución a cargo deFilmax.
Da man de Patagonik Film Group de Arxentina e Filmax Animation, chega El ratón Pérez, o mítico ratonciño dos
dentes, a través dunha longametraxe que integra dixitalmente actores e escenarios reais con animación 3D. O
filme, dirixido por Juan Pablo Buscarini e producido por Pablo Bossi, sobre un orixinal de Enrique Cortes, conta
coa interpretación da actriz colombiana Ana María Orozco, coñecida pola súa intevención na telenovela Betty la
fea, e por suposto, o protagonista desta historia: o ratón Pérez, que será xenerado enteiramente por animación 3D
e integrado dixitalmente cos actores e escenarios reais. A película, que tra-la súa rodaxe vai necesitar dun extenso
proceso de posprodución, ten data de estreno prevista en España para marzo de 2006.
O actor Luís Tosar, gañador de dous premios Goya, protagonizará no verán do 2005 a rodaxe de Conversas co
vento, coproducida por Ficción Producciones e a TVG, entre outras e dirixida polo catalán Mariano Barroso, que
se vai rodar nas rías de Arousa, Muros e Noia e na Costa da Morte.
A longametraxe Mia Sarah, escrita por Gustavo Ron e Edmon Roch e dirixida polo primeiro, verá a luz da man de
Formato Producciones e Filmax. Esta comedia romántica conta a historia de Samuel, un adolescente que leva tres
anos sen saír da súa casa por un trauma da infancia, e que se atopa con Gabriel, o seu eventual profesor particular
que lle vai axudar a saír desa situación. O filme, cuxa rodaxe comenzou o 25 de julio, en Londres e continuará na
Coruña, está protagonizada por Irene Visedo, Daniel Guzmán, Manuel Lozano, Fernando Fernán Gómez e Sergio
Pazos, entre outros.
O director Isidro Ortiz estivo rodando en Galicia para a produtora Vaca Films, en coprodución con Lotus Films e
Televisión de Galicia, a película Somne, o que soña, na que interveñen os galegos Nancho Novo, Chete Lera e
Uxía Blanco, xunto con Goya Toledo e Óscar Jaenada.
Akki, o que veu da auga, unha produción de Vía Láctea Filmes, trata a historia dunha bióloga e un adolescente
case salvaxe que se enfrontan a unha empresa multinacional responsable da balsa de estériles mineiros que
contamina o río.
Residencial Caribe, cuxo guión é obra do escritor cubano Héctor Quintero, é unha comedia coral de enredo que
interpretan Pepe Sancho e Jordi Vilches e a cubana Broselinda Hernández. Gravarase en alta definición é unha
62
coprodución entre a empresa galega Directo de Información y Divulgación e Casen Producciones, xunto ao
ICAIC cubano.
Por outro lado, Los muertos van de prisa é a primeira incursión no cinema de imaxe real da produtora Dygra
Film, unha longametraxe no que pretende recrear unha comedia moi no estilo das irlandesas. Para este novo
proxecto, Dygra conta co apoio das produtoras Buenavista, Artemática e Televisión de Galicia. Nel intervirán Luis
Tosar, Chete Lera e Candela Pena, e conta cun orzamento de 1.935 euros.
A Fraga Maldita e Libre Producións coproducen a longametraxe de ficción Tres cuartos de hora, un relato coral
sobre o azar e o tempo. Cáceres, Madrid e A Fonsagrada son os escenarios nos que se rodará a película coa que
a produtora galega se estrea na longametraxe.
Uma Uma Producciones, xunto ás madrileñas Odessa Films e Euphoria producciones, están actualmente
traballando nunha comedia de aventuras baseada nos avatares da vida de Don Rodrigo, un aventureiro galego
no século IX. A película aséntase sobre un guión orixinal de Alex Valle, Juan de Oliveira e Santiago Calderón.
Pero tamén son varios os proxectos en marcha de novas longametraxes documentais. La casa de mi abuela é
unha película da empresa galega IB Benedeti, a alacantina Videogenic e a catalá Salto de eje, pensada para a súa
distribución en cines, que retrata de forma poética a relación de amor-odio que se desenvolve entre unha señora e
63
a súa neta, que pasa con ela boa parte do día nunha vella casa da poboación alacantina de San Vicente . A
produtora galega Anxo Fernández Producciones, rodou en decembro do 2004 unha longametraxe-documental, El
país de nomeacuerdo, aínda pendente dunha semana de rodaxe en España. Esta produción, auspiciada pola
Secretaría de Cultura e polo Goberno da cidade de Bos Aires, é un documental basicamente onírico a cabalo
entre o conto de fadas clásico e un espectáculo musical. Protagonizado por Arturo Bonín e con Juan Leyrado
como narrador, conta ademais con Macelo Rodríguez no papel de monologuista e Héctor Alterio, Miguel Ángel
Solá ou Raul Alfonsín como entrevistados.
3.1.2 A produción de curtas en Galicia
José Enrique Díaz Noriega é considerado por muitos o pai da historia

José Enrique Díaz
moderna do cine galego. A súa curtametraxe Cine amateur (1965), que Noriega é un dos pais
conseguiu o premio á Mellor curtametraxe amateur do Festival de Cannes da historia moderna do
dese ano, e gañou en innumerables festivais internacionais, é sen dúbida cine galego
62
Que, deste xeito, debuta na longametraxe.
63
O outro elemento fundamental da historia é un vello casarío onde se desenvolve a maior parte da acción e que, ao final da cinta, acaba derruído.
85
un fito pioneiro do noso audiovisual. Díaz Noriega foi ademais mestre da xove xeración de cineastas desde Miguel
Castelo a Xavier Villaverde.
Outro dos antecedentes da produción cinematográfica e en vídeo en Galicia cabería situalo no chamado Equipo
64, que aparece como tal nese ano, se ben a súa formulación é algo anterior. Nace da confluencia do Grupo
64
Amateur de Cine (GAC) e algúns directivos do cineclub do SEU da Universidade de Santiago de Compostela . De
3 dos compoñentes do cineclub, xunto con Enrique Banet do GAC, xorde o Equipo 64. As persoas que forman
este grupo teñen en común o interese que mostran polo cinema nun ámbito teórico (crítica, visión de películas,
lecturas, etc.). O primeiro paso adoptado polos seus integrantes é a realización dun guión sobre o Mestre Mateo,
titulado Pórtico de Compostela, pero a súa realización posponse, debido a que o Ministerio de Información e
Turismo convoca un concurso nacional de documentais sobre o Ano Santo Compostelán, polo que o Equipo 64
decide aproveitar esta conxuntura e escribir outro guión, titulado El Camino de Santiago, para presentalo ao
concurso. Concluído este documental, o seguinte proxecto é traducir en imaxes o primeiro guión, aproveitando
nesta ocasión un concurso convocado por Televisión Española. Malpica é o terceiro documental rodado por este
equipo, cunha duración de 25 minutos, e pertence a unha serie titulada Así é Galicia. As causas da desaparición
deste grupo son múltiples, dende problemas persoais a problemas de índole económica. Ademais, as expectativas
que puxeran na Televisión Española fracasan, xa que a cadea, que ata entón compraba material de produción
allea e que lle ofrecera ao Equipo 64 mercarlle as súas películas, cambiou de idea e transformouse en produtora
propia.
Posteriormente, grupos de cineastas afeccionados como Lupa, Enroba ou Imaxe foron, na década dos anos 70, o
elemento aglutinante de inquietudes próximas no ámbito audiovisual, como nexo de unión e ademais como vía de
produción das primeiras curtas galegas. Nelas, malia os enormes problemas infraestruturais existentes, os autores
intentaron reflectir do xeito máis digno posible as principais preocupacións que os movían, das que a primordial foi
o desenvolvemento de formas de expresión, de comunicación coa poboación galega, partindo dunha atención
preferente á cultura tradicional, ás raíces.
65
Estes colectivos de afeccionados, segundo sinala o profesor Hueso Montón , aspiraban a que as súas películas
tivesen certa difusión e se vinculasen ao que se podería chamar o cinema case-comercial. Non obstante, a súa
principal singularidade deriva dunha serie de trazos que os define de xeito claro: estruturación en diferentes
grupos con certa singularidade, o seu desexo de ter continuidade no seu traballo, a aspiración por vinculalo en
maior ou menor grao ás formulacións ideolóxicas da época e a consideración deste labor como un camiño e unha
afirmación progresiva dentro do mundo profesional da imaxe. No seo destes grupos de afeccionados aparecen
personaxes como Carlos A. López Piñeiro, Xavier Villaverde, Carlos Amil, Hector Carré, Miguel Gato ou Antonio
Simón, Miguel Castelo, Manuel Abad ou Alfredo García Pinal, os futuros directores do cine profesional en Galicia.
1980 foi o ano no que o fracaso de Malapata (última produción do equipo Imaxe) abriu un período de transición no
ambiente cinematográfico que se prolongou ata a metade da década. Sumido nesta crise de identidade, o cine
galego paraliza practicamente a súa produción, agás no caso dunhas curtametraxes rodadas en 16 mm, que
rompen coa atonía xeral. Trátase de Pensión completa (1981), de Juan Cuesta, Tacón (1982), de Xavier
Villaverde e Refrexos (1982), de Carlos Amil, e os traballos illados de Lorenzo Velayos no terreo experimental, que
desenvolveu en 16 mm Jacobeo (1980) e Ulisses (1983), pero todos eles pasan practicamente desapercibidos
para o público.
64
O primeiro destes aparece na Facultade de Farmacia de Santiago de Compostela nos primeiros anos da década dos sesenta e agrupa unha
serie de mozos: Enrique Banet, Jaime Cobreros, Pedro Bañuelos, etc., que realizaran algunhas curtametraxes en 8 mm. O cineclub do SEU,
aparecido en 1961, converteuse enseguida nun dos focos culturais máis importantes composteláns, da man de directivos como Ezequiel Méndez,
Gonzalo Anaya ou Federico Pomar.
65
Hueso Montón, A. L. (1996) “Anos de efervescencia política”. En Historia do cinema en Galicia. Coordinado por José Luís Castro. Editorial Vía
Láctea.
Déronse nestes momentos dúas excepcións na asolada paisaxe da produción galega: por un lado, na Coruña,
José Luís Defez Schmidt, madrileño afincado na cidade, funda en 1980 a produtora Bowerlay, que realizou entre
1981 e 1984 numerosas curtametraxes de carácter científico en 35 mm, como Insectos (1982), Cerca de los
girasoles (1983), Mariquita en el país de las maravillas electrónicas (1984), La danza de las alas (1984), Hormigas
66
(1984) e Curiosidades de las arañas (1984); mentres, en Vigo, Juan Pinzás e Pilar Sueiro sacaban adiante 20
curtametraxes de ficción, logo de fundar a súa propia produtora, Atlántico Films aproveitando as favorecedoras
normas ministeriais que por entón estaban vixentes, con títulos como Augurio (1981), Cien puntos para Julián
Pintos (1981), Homo Hominis Opus I (1981), Añoranzas (1982), Juego decisivo (1982), Hechizo (1982), El rito
(1982), Carmín (1983), La tercera mujer (1983) ou Muñeca azul (1983).
En decembro de 1984, froito da nova política de subvencións da Administración autonómica coa chegada de Luís
67
Álvarez Pousa á Dirección Xeral de Cultura , estréanse unha serie de curtametraxes en 35 mm que foron vistas
como unha continuación das películas que nos anos 70 permitiran comezar a falar dun cine esencialmente galego.
Foron Embarque (1984), de Carlos A. López Piñeiro, Morrer no mar (1984), de Alfredo García Pinal, O segredo
(1984), de Uxía Blanco e Daniel Rodríguez, Sons e voces na noite (1984), de Juan Cuesta e a moi recoñecida
Mamasunción (1984), de Chano Piñeiro, que obtivo varios premios nos festivais internacionais aos que concorreu
e acompañouna o éxito nas súas proxeccións por Galicia.
Ao ano seguinte, foron catro as curtametraxes que gozaron de subvencións: E decímolo ou non decímolo (1985),
de Manuel Yáñez, Só para nenos (1985), de Milagros Bará, Río de sombras (1986), de Daniel Domínguez e Noa e
Xoana (1986), de Luisa Peláez.
En 1986, o Concello de Vigo concédelle unha subvención a Chano Piñeiro para a produción dunha curtametraxe
na que se enfocaban os problemas do alcoholismo a través da visión dun neno. Trátase de Esperanza (1987).
A mediados de 1987, a Consellería de Cultura da Xunta, tras unha paréntese de dous anos, provocada pola
marcha de Álvarez Pousa. coa chegada de Manuel Moreira Matalobos, o novo director xeral designado polo
conselleiro Víctora Vázquez Portomeñe, volve convocar axudas á produción cinematográfica. No terreo das
curtametraxes producíronse Pórtico da Gloria, Amar está máis lonxe, O dedo, Vila Verde e O tesouro de Pedro
Xesto, este último posteriormente incluído na longametraxe Urxa de Carlos A. López Piñeiro e Alfredo G. Pinal.
Corresponden á colleita de 1989 a mediometraxe Lembrando a Xelmírez , de Rafael de la Cueva e as curtas O

resplandor da morte, de Milagros Bará ou Hardo, de Manuel Abad, nas que tamén se implicaría a Televisión de
Galicia.
A principios dos 90 continúan as axudas da Xunta de Galicia á produción audiovisual, froito das cales xorde, entre
outras, a mediometraxe Macana de dote, che (1991), de Miguel Castelo e a curta O desexo (1992), do mesmo
autor, Un café de ollos verdes (1992), de Antonio Simón, O caso das galiñas aforcadas (1991), de Miguel Gato,
Contar (1994), de Manuel Abad ou Entrevista (1993), de Eloy Lozano. Cómpre facer mención da última obra de
Chano Piñeiro, a mediometraxe O camiño das estrelas (1993), un encargo da Consellería de Presidencia da Xunta
de Galicia producida por S. A. de Xestión do Plan Xacobeo 93, que puxo á disposición do cineasta uns medios
68
impresionantes . O obxectivo era realizar un filme promocional que lles ofrecese unha visión panorámica de
Galicia aos peregrinos, e que se estreou no auditorio do Monte do Gozo (Santiago de Compostela). Pouco despois
da estrea, morre o realizador vigués, sen dúbida un dos nomes senlleiros do audiovisual galego.
Tamén nos primeiros anos noventa ten lugar a posta en marcha de varios proxectos que se revelarán esenciais
para o devir do noso audiovisual: a creación da Escola de Imaxe e Son (EIS) e do Centro Galego de Artes da
66
Pinzás acreditaba unha longa traxectoria como curtametraxista que comezara nos anos 70 en formatos non profesionais.
67
Alvarez Pousa, xornalista, moito antes da súa etapa na política institucional, foi un dos grandes activistas do cinema galego.
68
200 millóns de pesetas para un filme de 34 minutos.
87
Imaxe (CGAI) –ambos en 1991- e mais a fundación da Asociación Galega de Produtoras Independentes (AGAPI)
en 1994. Polo demais, en 1994 a Escola de Imaxe e Son da Coruña lograba superar a súa principal limitación, o
traballo exclusivo en vídeo, coa sinatura dun convenio co Concello da Coruña que posibilitou a realización dunha
serie de curtametraxes entre 1994 e 1997 nas que a cidade tiña que ser protagonista. O proxecto recibiu o nome
69
de A Coruña... de cine . As realizacións premiadas na primeira convocatoria foron A repesca (1995), de Sandra
Sánchez; A gran liquidación (1995), de Jorge Coira; A Coruña imposible (1995), de Paco Rañal, e La sangre del
enemigo (1995), de Miguel Calderón.
A conclusión máis importante desta iniciativa é que aparece unha nova xeración de creadores e de equipos cunha
boa cualificación profesional, o que se deixa notar no alto nivel de realización dos seus filmes. Estas
características perduran na seguinte convocatoria de 1996, aínda que neste caso os autores escollidos optasen
por proxectos máis experimentais, como sucede en La vida es un dolor (1996), de Luís Liste; Recuerdos de un
amante neurótico (1996), de Cheché Carmona; Cuba libre (1996), de José Luís Ducid, e por último, Mátame unos
cuantos (1996), de Alber Ponte, un dos máis prolíficos curtametraxistas galegos quen, fóra do seo da EIS, deu a
luz a varias curtametraxes producidas pola súa empresa Sierra Madre Producciones, e entre as que figuran Cual
dos extraños (1991), Cielito lindo (1992), Atlántico Express (1993), Vete, Davis (1993) ou Qué le pasó a mi Johnny
(1994).
Outra excepción á regra das subvencións é José Carlos Soler, un realizador que iniciou a súa actividade
cinematográfica no seo do grupo Tornabón, creado en 1986 por varios estudantes da rama de imaxe da Facultade
de Ciencias da Información de Madrid. A mediados da década dos 90 estaban a desenvolver unha obra moi
persoal, destinada á adaptación de 13 contos baseados na literatura popular europea que conformarían a serie
Contos de Alentraia, entre os que se atopan O párroco enganado (1993) e Tornabón (1994).
En canto ás producións subvencionadas pola Administración, unha das máis interesantes foi O milagre da carne
(1994) de Javier Codesal. Destaca, así mesmo, A todo tren (1995) de Lidia Mosquera, unha comedia realizada
con son directo.
En 1996, ano no que a Televisión de Galicia celebraba o seu décimo aniversario, decide abordar a produción
dunha serie de historias cinematográficas que debían ter a televisión ou o televisor como motivo da ficción. Esta
iniciativa, chamada 25 en 24, deu como resultado tres curtametraxes: Grande de Cuba (1996), de Beatriz del
Monte, Sitcom Show (1996), de Ángel de la Cruz e Televapor (1996), de Ricardo Llovo e Francisco Carcallás.
Así mesmo, a Xunta de Galicia convoca o certame Tramas da rede multimedia, que deu lugar a 4 ficcións
centradas no mundo das comunicacións: Paranoia dixital (1996), de Ángel de la Cruz, ¿De dónde llamas? (1996),
de David Breijo, Afonía (1996), de Chema Gagino e The end (1996), de Carlos Alberto Alonso.
Estas iniciativas contaron coa estreita colaboración da Escola de Imaxe e Son da Coruña, que facilitou unha boa
parte das infraestruturas e coordinou as producións. Naquel momento, tamén as universidades de Santiago de
Compostela e da Coruña entraron a apoiar proxectos. A primeira faino con ¡Aproba! (1995), de Alfonso Arauza,
mentres que a segunda impulsou a realización de curtas dende o seu Club de Cine e Vídeo Universitario, como é
o caso de La fiesta y otras aventuras de Pío (1994) e Sin motivo aparente (1995), as dúas de Eduardo Gabín.
3.1.2.1 A produción de curtas nos últimos anos
Das producións de curtametraxes de finais dos anos 90 compre mencionar The last patrol (1999), dirixida por
Cora Peña e producida por Odi Media, Galivisión, Fussion, Global S. Coop., Antares e a EISV, un musical bélico
69
A selección –4 propostas por quenda⎯ efectúase mediante a convocatoria dun concurso de guións cinematográficos de curta duración dirixido a
mozos de entre 18 e 35 anos. As condicións para os premiados eran de 40 minutos de material virxe para a filmación en super 16 mm, que
posteriormente se pasaría a 35 mm, unha duración de 10 minutos que debe ser plasmada nunha semana de rodaxe como máximo, con 5 días para
a edición, 3 para a gravación de son e 3 máis para a sonorización e o axuste.
en inglés subtitulado ao castelán e O río ten mans (2000), de Beatriz del Monte, que foi a gran triunfadora dos
70
premios Agapi 2000
No ano 2002, realizáronse un total de seis curtametraxes na comunidade galega dentro do Programa Facendo
Cine en Galicia, que puxo en marcha a Consellería de Cultura, Comunicación e Turismo da Xunta de Galicia para
a promoción da actividade cinematográfica entre os novos produtores galegos de entre 18 e 35 anos. Estes
podían solicitar o uso de equipos de vídeo dixital para os seus proxectos, que tiñan que ser realizados
71
integramente en Galicia .
Hipotálamo (2002) é a primeira curtametraxe de Fran Estévez. Ciclo (2002, Filmanova) foi rodada en alta
definición e dirixida por David e Tristán Ulloa. El barbero ciego (2002), dirixida por Alber Ponte, protagonizárona
Luís Tosar e Luís Zahera72.
As louras prefírenos cabaleiros (2003), de Alex Sampayo, baixo a produción de Vaca Films, constitúe unha
pequena homenaxe a Marilyn e ao cine clásico dos anos cincuenta en forma de drama romántico, que foi
protgonizado por María Esteve e Miguel de Lira.
O proxecto Curtas nace co obxectivo de promover e difundir anualmente, dentro e fóra de Galicia, a produción de
curtametraxes galegas. O Consorcio Audiovisual de Galicia considera conveniente arbitrar unha vía que permita a
promoción das curtametraxes cinematográficas de ficción e animación mediante a concesión de axudas á
promoción e divulgación, tanto no eido nacional coma internacional, das curtametraxes cinematográficas
realizadas no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia.
En xuño do 2003, estreouse a curta de Arturo Calvo, Todavía una canción de amor (una historia de rock and
roll), que conta no seu cadro protagonista con Luis Tosar, Fran Grela, Alberto Tomé e Mario Roldán. Di algo foi
73
dirixida por Luís Deltell e producida por Lorelei Produccións. Do mesmo ano son Ipso facto, O derradeiro grolo
e Minas .
Á colleita de curtas de 2004 corresponden Metamorfosis 76, dirixida por Fran Estévez e producida por
Producciones Hipotálamo e Producciones Vigo; La petición de mano, un filme que conta cun guión de Anxos
Sumai e de Tonhito de Poi, que adaptaron a obra homónima de Antón Chéjov a Galicia; Tiempos de espera ; La
buena caligrafía 74, de Alex Sampayo; Un berro no silencio, de Alicia Conhas para a EISV; Lobos, de Daniel de
75
la Torre, ; Toxic percebe, unha comedia producida por Licor Kafé Films, a EISV e Area Master e dirixida por
Xavier Jácome e Martín Fiallega; Despertar en París, de Os films da píntega; La sociedad del espectáculo
(2004), de Jesús Pérez Vázquez e María Xosé Costa Valiño, unha resposta escrito-audiovisual a dúas
presentacións dos realizadores: a instrumentalización do retrato e a adaptación do ensaio homónimo do
situacionista francés Guy Debord.
70
Mellor curta, Mellor guión, Mellor dirección de fotografía, Mellor dirección artística e Mellor montaxe, ademais do premio á mellor interpretación
masculina no Festival de Cine de Alcalá de Henares (Alcine 31) para Santi Prego, e da participación na Sección Oficial de Curtametraxes da XLVI
Semana Internacional de Cine de Valladolid (Seminci 2001).
71
Presentáronse un total de 25 solicitudes para optar ás axudas do exercicio 2002 do programa, que ascenden a 180.000 euros aproximadamente.
Entre todos eles, a Consellería de Cultura elixiu seis proxectos: En qué consiste la vida, de Sergio Vázquez; Ya, de Anxo Fernández; O dedo, de
Ánxel Nine; Tartaruga, de Alex Sampayo; O doce, de María Isabel Bilbao e Diana Araújo; e O partido, de Denis Horro e José Antonio Moure.
72
Esta curta logrou o premio ao mellor actor ex aequo e mención guión na VI Mostra de Curtmetratges Mataró 2002, o premio ao mellor actor (Luís
Tosar) e premio especial ao director na IV Mostra Vila de Noia 2002, Premio The Crypts á mellor curta fantástica e terror no XXVIII Festival
Internacional Filmets de Barcelona 2002, premio exit del público no Curt Ficcions 2003 e segundo premio á mellor curta nos premios Siroco 2003.
73
Esta curta, logo do triunfo nas terras ourensás, foi galardoada co premio á mellor curta polo xurado dos premios Mestre Mateo 2003.
74
Tras triunfar no Festival de Noia, onde conseguiu os premios do público e á mellor actriz.
75
A curta gañou o premio do público no IX Festival de Cine Independente de Ourense.
89
Xa en 2005 estreouse Como foi o conto, dirixido e producido por Alberte Pagán. O mesmo ano viron a luz unha
76
curta de Lorelei Producciones La teoría del espejo (2004); Mártires, de Xosé Zapata para IB Cinema ; Outro
día máis, de Luque Mathews, rodada no barrio de Caranza en Ferrol; Panta Rei (todo flue), dirixida por Simón
Casal de Miguel; A canción de Femerlín, de Producciones Hipotálamo.
Tamén son de 2005 Chicken Gun: con pollos y a lo loco, unha ficción realizada polos alumnos da Escola de
Imaxe e Son de Vigo, coa colaboración de Coren77; Rosas ,de Mr Misto Films protagonizada por Isabel Blanco,
Feli Manzano ou Pepo Suevos; e Galiza, de Pachi Baranda e Manuel Nanín.
Curtametraxes seleccionadas no programa Curtas do Consorcio Audiovisual de Galicia

2005 2004 2003
Catálogo Catálogo Catálogo II
Redondeo (Alex Sampaio ) Minotaurimaquia (J.P. Etcheverry) A Subela (Luis Avilés)
Meigallos, sombras e papas de arroz
La buena caligrafía (A. Sampaio) Minas (Dani de la Torre)
(T. Conde e V. Curiá)
Lobos (Dani de la Torre) La valiente (Isabel Ayguavives) Taxia (David Robles)
A teoría do espello (Pedro
Máxima pena (Juanjo Gimenez ) Ciclo (David e Tristán Ulloa)
Corredoira Alonso)
Rosas (J L. Márquez &
Notamotof (Rubén Coca) Catálogo I
M.Fuentes)
A escola das areas (T. Conde e V.
Curiá)
Di algo (Luis Deltell)
Bobo Furcia (A. Sampayo e Pekas)
O trasto (Rafael Calvo)
As loiras os prefiren cabaleiros (A.
Sampayo)
Los Crebinsky (Enrique Otero)
Trofeo (Emilio José Alvarez)
Máxima pena é o proxecto de primeira curtametraxe en formato CinemaScope de IB Cinema, dirixido polo experto
realizador catalán Juanjo Gimenez, que explota ó máximo as posibilidades do formato anamórfico. Guionistas,
directores, actores, actrices e realizadores, entre outras profesións do sector, traballaron para ofrecer Hai que
botalos, un proxecto audiovisual que ofrece 25 curtametraxes que fai un percorrido moi crítico polo país de cara
78
ás eleccións autonómicas de 2005 e que está promovida por Burla Negra e A Fraga Maldita .
O fenés Carlos Alberto Alonso, que estreou en 2002 As Muxicas, está preparando a súa próxima curta,
Belladona, para o que terá que contar de novo coa produtora catalá Grup Cinema Art&CECC, un traballo no que
participarán Celso Bugallo, Fely Manzano e Matilde Blanco, ademais de novos actores da escena galega.
Dúas iniciativas destacan na difusión das curtametraxes galegas: Cortosionismo: todo cabe nunha curta, que
levou á Coruña a proxección dunha vintena de traballos e a primeira sesión de ON&OFF Rede de curtas, proxecto
conxunto entre Mr. Misto Films e Fundación AISGE. Durante unha semana, os cines Os Rosales da Coruña
proxectaron unha vintena de curtametraxes na oitava edición de Curt Ficcions Helmo Cineplex, que leva por título
Contosionismo: todo cabe nunha curta, que por primeira vez chega a Galicia. Tras un longo camiño, que tivo o
seu punto de partida en Barcelona hai oito anos, no 2005 Curt Ficcions levou a súa terceira edición a Madrid e
76
Para a rodaxe de Mártires contouse cun guindaste especialmente concebido para o seu uso audiovisual, co que se rodaron determinadas
secuencias de acción, no que interviñeron varios vehículos nun despregue sen pecedentes no sector da curtametraxe nacional.
77
Os efectos especiais correrán a cargo do profesor Ricardo Spencer que, hoxe por hoxe, é o único especialista en efectos especiais de Galicia, e
traballou en boa parte das producións galegas dos últimos anos.
78
Escritores como Manolo Rivas, Séchu Sende, Rosa Aneiros, Suso de Toro, os actores e actrices Mabel Rivera, Luís Tosar ou Miguel de Lira, e
Margarita Ledo, Ricardo Llovo ou Xosé Zapata como realizadores forman parte deste proxecto.
aterrou en dúas novas cidades, Vitoria e A Coruña79. Por outra parte, a sede da Sociedade de Xestión de Artistas
e Intérpretes acolleu en Compostela a sesión inaugural de On&Off Rede de curtas, un proxecto conxunto entre
Mr. Misto Films e a Fundación AISGE, para dar a coñecer o mundo das curtametraxes a través de citas de
carácter mensual.
Dentro do plan de promoción da curtametraxe, o Consorcio Audiovisual de Galicia asinaba a mediados do 2005
un convenio con Yelmo Cineplex para que se poidan ver na gran pantalla os traballos que forman parte do
catálogo Curtas 04.
3.1.3 A importancia económica da produción cinematográfica
Na actualidade pódense establecer catro grandes bloques de produción cinematrográfica no mundo, non
estritamente nacionais: o cinema americano (hexemónico e que admite marxinalmente no seu seo as propostas
do cinema independente que só acadan recoñecemento en Europa), o cinema indio (para autoconsumo
exclusivamente, algo só posible pola gran cantidade de poboación de India), o cinema europeo (necesariamente
transnacional) e o cinema latinoamericano (moi incipiente e que se trata de abrir camiño entre Europa e o mercado
latino estadounidense). Galicia inscríbese de cheo no cinema europeo.
Durante o 2003, producíronse nos 25 países da Unión Europea 752 longametraxes, unha cifra que supón un
incremento de 25 filmes (+3%), respecto dos 727 que se produciron en 2002, segundo un informe do Observatorio
Europeo do Audiovisual. Esta misma fonte estima que en 2004 producíronse ó redor de 764 películas longas entre
os 25 estados. En particular, o sector español mostrou un positivo dinamismo cun total de 92 filmes integramente
nacionais, 24 mais que no 2003.
Galicia fai a súa contribución á produción cinematográfica española a traveso de unha serie de compañías
produtoras de distinto tamaño, estructura e plantexamento empresarial, que foron xurdindo a partir dos anos 80 do
pasado século.
A historia de Continental Producciones remóntase a 1982, cando aparecen as primeiras producións no

audiovisual galego, baixo a marca Xavier Villaverde Asociados. Durante aquela década sucédense
fundamentalmente traballos de videocreación, videoclips e publicidade. Posteriormente, xa en 1989, ten lugar a
rodaxe da primeira longametraxe que lle dará nome á futura empresa, Continental, dirixida por Xavier Villaverde.
Constituída formalmente en 1990, desenvolve unha actividade cinematográfica ininterrumpida, cun volume de
produción que crece cos anos e potenciando os seus departamentos de desenvolvemento e marketing, ata
80
consolidar un catálogo que a sitúa nunha posición de primeira orde no estado . Para levalo adiante, o ano 2002
Continental realiza unha ampliación de capital a partir da que conta no seu accionariado cos máis sólidos
inversores financieros galegos: os grupos Rosp Corunna e R.E.F.F., así como as sociedades Gescaixa Galicia (a
81
través do seu fondo Invercaixa Galicia FCR) e Xesgalicia (a través do seu fondoEmprende) . Algunhas das súas
principais producións de Continental son Fisterra, onde termina o mundo, Sei quen es, Os Luns ao Sol, Trece
badaladas, A Vida que che espera, Para que non me esquezas ou Heroína.
Filmanova é un grupo audiovisual centrado na creación, produción e realización de televisión e cinema. A

empresa foi fundada en novembro de 1999 por Antón Reixa, Beatriz del Monte e Xosé Morais co nome de
Filmanova. En 2001, a entidade financeira Caixanova súmase ao conxunto de accionistas da compañía cun 20%
do capital social e, dende 2003, pasa a denominarse Filmanova. Neste período de tempo, a empresa
79
Na edición deste ano 2005, Curt Ficcions Yelmo Cineplex quixo darlle un impulso definitivo á presenza da curta antes da proxección dunha
película nas pantallas de cine.
80
Ademáis, Continental abríu novas liñas de negocio que lle permiten participar activamente nas distintas ventanas de explotación, como son a
distribuidora de video e DVD Cameo, así como o Consorcio de Exportación de Cine Español e Iberoamericano Latido.
81
Estes inversores contan co 49 % do capital social, situándose o 51 % restante en mans dos socios tradicionais.
91
desenvolveu xa varias producións de cinema (as longametraxes Lena, Descongélate, O lapis do carpinteiro e a
curta Ciclo) e televisión (a serie de ficción Galicia Express, a tv movie, Secuestrados en Xeorxia ou os
documentais 4 puntos cardinais e Santa Liberdade).
Telespan 2000, a impulsora de éxitos de cine español como Al otro lado de la cama, Días de fútbol ou
Torremolinos 73, incorporouse como accionista a Filmanova Invest na última ampliación de capital que levou a
cabo na primeira metade de 2004 esta sociedade, creada para investir en proxectos cinematográficos nacionais
ou internacionais, tanto dos seus socios coma alleos. Estes once novos socios súmanse á produtora galega
Filmanova, Caixanova e Galeban 21 Comercial (Banco Gallego), que foron os fundadores do proxecto. Filmanova
Invest conta co asesoramento de analistas financeiros internacionáis para o desenvolvemento desta operación. De
momento, participou en filmes xa en explotación como Lena, O lapis do carpinteiro, Descongélate, Tres no
Camiño, O ano da carracha ou Mar adentro e realizou investimentos financeiros en proxectos a punto de estrear,
82
como as coproducións con Arxentina Cama adentro, de Jorge Gaggero, e No sos vos, soy yo, de Juan Taratuto ,
ou a coprodución con Alemaña Galatasaray-Depor, de Hannes Stöhr. A operación mais recente de Filmanova
Invest foi a coproducción da longametraxe Camarón.
Lorelei Producciones é unha compañía centrada no mundo cinematográfico, creada a comezos do ano 2001 e
que conta co aval da experiencia de anos de traballo noutras compañías dos seus socios fundadores: Xosé
Zapata, Borja Pena e Alex Castro. Entre as súas principais producións figuran a longametraxe O agasallo de
Silvia, dirixida por Dionisio Pérez, un filme rodado en sistema de alta definición, e as curtas Toda clase de pieles,
Di algo, El trasto, Lauburu e Malfeito, unha película de animación baseada nos personaxes creados polo
debuxante Xaquín Marín.
I.B. Cinema (previamente Servicios Audiovisuales Ignacio Benedeti S. C.) é a única empresa galega dedicada ao
cinema en todas as súas vertentes: produción, exhibición, distribución e arquivo. Iníciase no mundo da produción
cinematográfica como produtora das curtametraxes La calle del general Aleson e O Trasto. Igualmente, acomete
en solitario a produción do documental Lobos Acosados, dirixido por Xosé Zapata, que estuda o afundimento de
submarinos alemáns nas costas galegas durante a II Guerra Mundial. O proxecto de produción máis importante é,
non obstante, a súa participación na longametraxe O agasallo de Silvia. Tras a rodaxe de varias TV movies, como
Sara, Delta e Sincopado, a compañía produciu, entre outros traballos, a curtametraxe de animación
Minotaurmaquia: Pablo en el laberinto. En preparación, o proxecto estrela é, sen dúbida, a longametraxe de
animación Linko Killer Machine, baixo a dirección de Juan Pablo Etcheverry. Para esta rodaxe efecturon unha
2
ampliación das súas instalacións, que ocupar 700 m .
Atlántico Films é unha produtora de cine veteranas en Galicia, xa que foi fundada en 1985 por Juan Pinzás e
Pilar Sueiro, ambos con ampla traxectoria na produción de curtametraxes. Algunhas das longametraxes no seu
haber son La gran comedia, El juego de los mensajes invisibles, La leyenda de la doncella ou Cuando el mundo se
acabe, te seguiré amando. Entre as súas fitas máis recentes figuran Érase outra vez, a primeira película Dogma
do cinema español, que forma parte dunha triloxía pendente de remate e que inclúe Días de voda e a aínda non
estreada O desenlace.
Formato constituíuse como produtora en marzo de 1989. Dende os comezos apostouse por combinar a mellor
calidade de imaxe, cun alto valor engadido creativo e artístico. A empresa coproduciu a longametraxe Divertimento
(2000), de José García Hernández. Tamén realizaron unha mediametraxe, Godspeed (2003) e varias
curtametraxes como Sabes que te quiero, Si lo sé no vengo, La verdad sino miento, Alex y yo e Dous, ademais
dalgunhas producións para televisión (A memoria cotiá, A Saúde, Amaneceres ou Régimen abierto).
82
Ben situada no ranking de taquilla, acadou en dous semanas 100.000 espectadores.
Vaca Filmes é unha produtora cinematogáfica recente, creada no ano 2003, e que centra o seu esforzo no
desenvolvemento de cine enmarcado no xénero fantástico e de terror, unha especialización coa que aspira a
competir no mercado internacional. Dende que comenzou a súa andaina, traballa con xóvenes directores e
guionistas galegos provintes das curtametraxes. Entre as súas producións cabe destacar a curtametraxe Las rubias
los prefieren caballeros (2003). En fase de postproducción encóntranse as longametraxes Somme, dirixida por Isidro
Ortiz e Cargo, unha coproducción internacional de sete millóns de euros dirixida por Clive Gordon; ambas
estrenaranse no outono do 2005.
A recentemente desaparecida Fenda Films centraba a súa actividade na produción de longametraxes (35 mm)
para a distribución cinematográfica e o mercado televisivo, baixo a dirección de Manuel Castelao. Adai Films foi
fundada en 1994 por Ricardo García Arroyo e Xosé Xoan Cabanas Cao, co propósito de lle dar continuidade á
actividade cinematográfica en Galicia, participando en proxectos propios ou en colaboración con outras produtoras
españolas ou estranxeiras. Posteriormente, e vinculadas a ésta, constituíronse Vici Produccións e Vimbio
Filmes.
No marco da Semana de Cine Arxentino en Galicia subscribiuse en Santiago de Compostela o Fondo Raíces, que
nace co obxectivo de impulsar as coproducións cinematográficas nas que participen empresas de Cataluña,
Galicia e Arxentina. O dito fondo, que está dotado con 450.000 euros para o ano 2005, implica ao Instituto
Nacional de Cine e Artes Audiovisuais de Arxentina (INCAA), o Instituto Catalán das Industrias Culturais (ICIC) e o
Consorcio Audiovisual de Galicia. A iniciativa toma o seu nome do proxecto que hai dous anos puxo en marcha o
INCAA, convocando representantes do Estado español e das comunidades autónomas historicamente ligadas a
Arxentina, para chegar a acordos de coprodución cinematográfica.
O Fondo Raíces, ao que se pretende que se vaian incorporando outras comunidades autónomas españolas,
require que os proxectos conten con participación de empresas dos tres territorios que o asinaron: Cataluña,
Galicia e Arxentina.
A Televisión de Galicia ven colaborando na produción de novas longametraxes galegas e numerosas TV movies,
en colaboración con produtoras galegas e televisións e empresas audiovisuais do resto de España. A participación
nestas novas producións enmárcase na política de apoio ao audiovisual galego desenvolvido pola canle pública ao
longo dos últimos anos. Polo que respecta a longametraxes, a TVG coproduciu durante 2002, 2003 e 2004
algunhas películas do talle de Trece badaladas, O misterio Galíndez, Días de voda e Os luns ó sol (todas de
2002), O lapis do carpinteiro, Ilegal ou O agasallo de Silvia (ambos do 2003) ou Un bosque de música, Camiño de
Santiago, el origen, O ano da carracha, Tres en el camino ou A
promesa (todas eles do 2004).

A TVG ven colaborando
Antena 3 investiu 23 millóns de euros durante 2004 na coprodución e na produción de
compra de dereitos de películas e TV-movies españolas e europeas, en longametraxes
cumprimento da denominada Lei do 5%, e ten previsto destinar no 2005 galegas…
uns 33 millóns de euros a este concepto. Dos 18 títulos nos que
participou Antena 3 en 2004, en 12 fíxoo baixo a fórmula de adquisición de dereitos de emisión, entre as que
figuran as películas con participación galega Un rey en La Habana ou Seres queridos e o de animación P3K
Pinocho 3000. Pola súa parte, a cadea participa como coprodutora na longametraxe La bella Otero, unha
coprodución europea que se rodará en outubro próximo e na que participan, xunto á canle privada, Zenit
Televisión, ICC e Gestmusic Endemol, por parte española, e outras compañías e televisións de Francia, Italia e
Alemaña.
93
3.2 A DISTRIBUCIÓN DE CINE
Media Salles presentou un informe sobre a circulación dos filmes europeos no noso continente durante 2002, cuxo
obxectivo é realizar unha análise en profundidade das dificultades que sempre experimentaron as películas
continentais para traspasar as fronteiras do seu país de orixe. Por exemplo, o informe resalta unha alta
concentración de espectadores europeos en torno a un puñado de títulos. En 2002, oito filmes concitaron
fundamentalmente a atención do público. Deles, tres obtiveron máis de 10 millóns de espectadores ao longo e
83 84
ancho de Europa . Outros cinco venderon entre 5 e 10 millóns de entradas . Os filmes europeos máis
amplamente distribuídos en Europa son os británicos, seguidos dos franceses e dos alemáns. En canto á
distribución de filmes españois, en 2002 conseguíronse porcentaxes de espectadores relativamente altas: 24,2%
en Francia, 21,0% no Reino Unido e Irlanda, 10,5% en Italia, 10,9% en Dinamarca, e 10,3% en Luxemburgo. O
informe tamén apunta que as coproducións xogan un papel esencial. De feito, entre os filmes europeos máis
vistos en Europa en 2002, os oito primeiros eran coproducións. É interesante sinalar que nalgúns casos estas
coproducións obtiveron máis da metade dos seus espectadores nos países socios.
No panorama distribuidor existen, por un lado, grandes distribuidoras que traballan en todo o territorio español,
dentro das que se poden diferenciar as filiais de distribuidoras ou estudios norteamericanos e as distribuidoras de
orixe nacional.
A actividade das multinacionais de distribución audiovisual no mercado español, en xeral, e no galego, en

particular, segue o mesmo modelo que aplican a calquera país europeo occidental: o seu control poden exercelo
directamente, mantendo unha delegación propia con sucursais repartidas polo territorio, ou indirectamente,
negociando a representación dos seus produtos con algún distribuidor independente. No primeiro dos casos
estarían Warner, Columbia, Hipano Fox, Buenavista ou U.I.P. (consorcio que comercializa os filmes de Universal,
Metro Goldwin Mayer e DreamWork, ademais de recoller en España as marcas locais Araba, Iberoamericana e C.
B.) e, no segundo, NewLine, que traballa a través da empresa Tripictures. Por outra banda están as distribuidoras
promovidas en cada país cun ámbito de acción restrinxido aos seus mercados: Filmax-Sogedasa, Tripictures, Alta
Films, Vértigo, Planeta, Aurum e Lauren, entre outras.
Pero con estas empresas coexiste outro tipo de distribuidor que opera en ámbitos xeográficos máis restrinxidos.
Éste adquírelles as películas ás grandes distribuidoras a cambio dunha porcentaxe sobre a súa posterior
explotación, que, xeralmente, se produce en círculos periféricos. Así, mentres as multinacionais poden manter
sucursais dentro dun territorio, o modelo máis implantado é o dos
subdistribuidores, que se establecen como empresarios autónomos nas As multinacionais de
zonas periféricas, ou de acordo cunha repartición por rexións ou zonas. distribución audiovisual
Este mecanismo é o que a fin de contas dificulta a chegada aos cines de aplican o mesmo
películas que non sexan distribuídas masivamente por estas empresas. A modelo en tódolos
isto engádeselle o feito de que, nos últimos tempos, son ⎯tamén⎯ os
países europeos
grandes estudios os propietarios de numerosos multicines abertos en
centros comerciais, polo que as producións que se proxectan nesas salas se limitan ao catálogo do estudio
correspondente.
Para máis inri, ao problema da distribución súmaselle o da promoción. Un recente estudio realizado polo ICAA
demostra que, dentro dos orzamentos nos que as produtoras se desenvolven para a realización de filmes,
curtametraxes ou documentais, a partida máis modesta é sempre a que se destina a plans de promoción,
83
Astérix y Obélix, Misión Cleopatra, Muere otro día e About a Boy
84
Gosford Park, 8 Femmes, Hable con ella, Amelie e Resident Evil
mercadotecnia e comunicación, á inversa da práctica habitual de Hollywood. O lanzamento dunha longametraxe

cinematográfica e o seu funcionamento posterior no mercado vén determinado en gran medida polas actividades
de mercadotecnia que se leven a cabo durante o ciclo de vida mesmo, segundo recolle na súa comunicación no II
85
Congreso Galego Audiovisual Lorena Rodríguez .
A ausencia dunha estratexia de venda e promoción na maior parte das producións é un mal que significa a
inexistencia pública e mediática da produción audiovisual galega e o seu descoñecemento polo público en xeral.
Esta ocultación leva a unha falta de interese entre os potenciais espectadores, contraproducente para a conta de
resultados das nosas produtoras cinematográficas. A tendencia a seguir márcaa novamente o mercado
estadounidense, que cada vez lle concede maior importancia á estratexia
EE.UU. concede cada de promoción das producións, adquirindo especial relevancia nos últimos
vez máis importancia a tempos as novas tecnoloxías e os novos soportes (sitios web, CD- ROM,
promoción das e-card, etc.).
producións
A Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo convocou en
2003, por vez primeira, subvencións para apoiar a comercialización de produtos audiovisuais e a presenza nos
mercados de obras orixinalmente producidas en lingua galega, con unha dotación de 180.000 euros. En marzo de
2004, o Consorcio Audiovisual de Galicia tamén considerou oportuno establecer accións de promoción exterior do
produto audiovisual galego e ademais destinou 60.000 euros a potenciar a promoción audiovisual en Internet
dentro do seu plan de actividades para 2005. Segundo o Consorcio, o obxectivo das axudas é intentar equilibrar a
presenza na rede das producións galegas, para que poidan, na medida do posible, equipararse ás promocións
norteamericanas.
Por último, está o chamado drama das copias: as multinacionais da distribución que, finalmente, deciden apostar
por producións alleas ao mercado estadounidense castigan doutra forma os pequenos produtores, coa distribución
dun escaso número de copias nos cines. A tendencia en canto ao volume de copias para a súa explotación nas
salas segue en aumento no Estado español, segundo o Ministerio
de Cultura. De feito incrementouse nun 6,2% durante 2003, ata A Consellería de Cultura
acadar as 45.882, segundo os datos recollidos dun informe do convocou subvencións para
ICAA. No ano 2003 estreáronse 106 películas españolas (un apoiar á comercialización
13,1% menos que o ano anterior) e importáronse 419 producións das producións
estranxeiras (un 1,7% máis). 26 desas películas comercializáronse
con máis de 300 copias (3 con máis de 500), polas 23 do ano anterior.
En palabras do crítico, investigador e divulgador cinematográfico Miguel Anxo Fernández, a distribución é se cadra
o sector máis inmobilista e involutivo de cantos conforman o audiovisual galego desde unha perspectiva histórica.
Se en 1935 existían 14 empresas distribuidoras en Galicia, no 2005 só sobreviven dúas desas operadoras, en
Vigo: Baño Films e Suso Zinea. Co paso dos anos confírmase a crecente centralización desta actividade
maioritariamente desde Madrid, e a escasa vontade empresarial de constituír unha compañía distribuidora galega
que, á parte de darlle saída aos filmes galegos no propio territorio, os poña en circulación no resto do territorio
español e a nivel internacional.
85
Os resultados que se obterán dependerán da selección de historias, elenco de actores e directores, do público obxectivo, da segmentación do
mercado e do posicionamento do filme, da campaña de comunicación, da presenza en festivais e mercados, do aproveitamento das axudas
institucionais e da porcentaxe de presuposto destinado á promoción.
95
Evolución histórica das distribuidoras de cine en Galicia.

Mercado 1935 1979 1989 2001
Atlantic Films G. Gómez Ontaño
Filmófono Rogelio Tourón
Román González M. Suárez Bolado
Hispano Foxfilms José María Arévalo
José Ledo José Pazos García Rogelio Tourón
A Coruña
MGM Ibérica Luís Caramés Alberto Balgoma
José Miguel Montero López Campanioni
Paramount Films Alberto Balgoma
G. Pereira Nouche
Romay
Ufilms (Ulargui Films)
Salvador Avendaño Emilio Baños Baños Films, S.L.
Vigo Espectáculos Celta
Secundino Otero Suso Zinea, S.L.
F. Monroy Arizamendi
Fonte: Miguel Anxo Fernández
As empresas ubicadas en Galicia e dedicadas de forma maioritaria á distribución cinematográfia que figuran no
Rexistro Mercantil son 3, e facturaron no exercicio 2003 un montante de 1,07 millóns de euros, con tan só 7
empregados.
Baños Films, distribuidor con sede en Vigo, distribúe materiais de Alta Films, Filmax, Vértigo ou TriPictures e
subdistribúe HispanoFox e Buenavista. Malia as limitacións que lle veñen dadas pola súa condición de
subdistribuidor e de carecer de calquera estímulo institucional, Emilio Baños conta nos seus catálogos cunha
elevada porcentaxe das longametraxes feitas en Galicia, así como das rodadas en localizacións galegas.
Suso Zinea comezou a operar no ano 1995 coa distribución cinematográfica como actividade fundamental. Na
actualidade encárgase da subdistribución para o norte e noroeste do
material de Warner Sogefilms en circuítos periféricos, á marxe das 3 empresas en Galicia se
cidades, así como da distribución para todo o Estado doutras dedican maioritariamente
producións independentes. Recientemente, a empresa pechou os a distribución
almacéns cos que contaba en Vigo. cinematográfica
Ignacio Benedetti Cinema desenvolve o potencial de exportación do
audiovisual galego mediante a súa distribuidora Gallaecia Cinema. Ademais distribúe de forma exclusiva para o
mercado europeo toda unha serie de títulos en formato cinematográfico. Por outro lado, conta cun arquivo
cinematográfico composto por máis de tres mil títulos en pasos de 35 e 16 mm, considerado polas principais
86
filmotecas como o máis importante de Europa consagrado a cartoons .
3.2.1 As distribuidoras dos títulos de cine producidos en Galicia
Moitos dos problemas que sofren os produtores independentes ou os autores noveis en Galicia poden ter a súa
raíz na falla dun distribuidor que posibilite o acceso da súa película ás pantallas tanto da nosa comunidade como
de fóra dela.
Velaquí a relación das distribuidoras cinematográficas coas que teñen que negociar as produtoras galegas para
que as súas películas cheguen ao público:
86
Dalgunhas destas películas conta coa posesión plena dos seus dereitos audiovisuais en formato de 16 mm para toda a Unión Europea. Das
outras, I.B. Cinema tramita os dereitos de exhibición pública non comercial cos propietarios do copyright.
United International Pictures (UIP), o consorcio que comercializa as películas de Universal, DreamWorks e
Paramount, é a máis poderosa das distribuidoras e contaba, ata hai poucos anos, cunha delegación na Coruña.
Foi a que puxo en circulación películas como Continental (1989), Tirano banderas (1993), La ley de la frontera
(1995), La Moños (1996), Dáme algo (1997), A noiva da medianoite (1997) e Canícula (2002).
Alta Films tamén se encargou dalgunhas creacións de produtoras galegas, como é o caso de Fisterra, onde
termina o mundo (1999), Frontera sur (1998), Sei quen es (1999), Divertimento (2000), Lena (2001), O alquimista
impaciente (2002), Machín, toda unha vida (2002), El misterio Galíndez (2002), A promesa (2004), A vida que che
espera (2004) ou Heroína (2005).
Columbia Tri-Star Films de España, pola súa banda, encargouse de distribuír no mercado español
longametraxes como El juego de los mensajes invisibles (1991), La leyenda de la doncella (1994), Se buscan
fullmontis (1999) ou Un rey en La Habana (2005).
A multinacional Warner Sogefilms A. I. E. distribuíu tamén algunha das producións galegas con maior
recoñecemento de crítica e público, como Cuando vuelvas a mi lado ou A lengua das bolboretas (as dúas de
1999), Os luns ó sol (2002), O lapis do carpinteiro, Descongélate (2003) ou Mar adentro (2004).
Buenavista International Spain, a distribuidora dos estudios TouchStone, Hollywood, Miramax e Disney, foi a
encargada da distribución de O bosque animado (2002) ou O soño dunha noite de San Xoan (2005), os filmes de
animación creados por Dygra Films.
Ademais destes anteriores, existen algúns casos no panorama cinematográfico galego nos que a propia produtora
se tivo que encargar da distribución do filme, como é o caso de Belas dormentes, de Off Films, Dáme lume, de
Sun Lúa, Blanca Madison de Vici Producciones ou Un bosque de música, de Vía Láctea Films. Isto non fai máis
que poñer de manifesto, segundo di Miguel Anxo Fernández, unha crecente incapacidade para estrear con
autonomía e non en función dos ocos deixados polas producións norteamericanas.
O problema na comercialización do cinema galego é que se apoia, en gran parte, en pequenas produtoras que
moitas veces non chegan aos grandes circuítos de exhibición e quedan fóra das posibilidades de distribución, co
que os seus traballos son moito menos comerciais e alcanzan menor
divulgación.
Foron varias as
producións galegas que Pero foron varias as producións galegas que emprenderon a distribución
emprenderon a fóra do mercado español. Dygra Films e a produtora e distribuidora Icon
distribución fora do Productions chegaron a un acordo no que esta comercializa todos os
mercado español dereitos de distribución da película de animación O Bosque Animado.
Desde a súa estrea en España en 2001, a cinta foi vendida xa para cine
en Benelux, Francia, Italia, Portugal, Rusia, Iugoslavia, Escandinavia e Chile. En case todos estes países xa foi
estreada con bos resultados de público. Pero o acordo con Icon Films inclúe tamén os dereitos mundiais de TV,
licensing e publishing, excepto en España, e xa se comercializaron os dereitos televisivos para os territorios
anteriores, así como para Eslovaquia, Marrocos, Latinoamérica e Alemaña. Ademais, o acordo inclúe os dereitos
de distribución da nova serie que Dygra Films está realizando actualmente, baseada na película orixinal de O
Bosque Animado. Ademais, Super RTL adquiriu os dereitos de TV en aberto, e Disney Channel Alemaña, os de
televisión de pago.
Pola súa parte, e a pesar da competencia doutras producións de animación de factura norteamericana, P3K
Pinocho 3000, unha versión futurista do conto de Pinocho, que foi dirixida por Daniel Robichaud e coproducida
pola compañía española Filmax Animation, xunto a empresas de Francia e Canadá, foi lanzada ao mercado con
250 copias. Grupo Pi distribúe a longametraxe de Vía Láctea Films, Ilegal, no ámbito internacional, o que garantiu
97
a presenza da película nos principais festivais. A presenza de Ilegal dentro deste acordo implicou o seu
desembarco no Mercado Internacional de Cine.
Logo da súa exhibición en Cannes, O lapis do carpintero foi vendida a distintas distribuidoras que se encargarán
da súa explotación tanto en salas como en vídeo e canles de televisión de México, Arxentina, Chile, Uruguai e
Paraguai, mentres se negocian acordos con outras empresas para a súa venda noutros territorios, e a canle de TV
de pago Pan Latinoamericana adquiriu os dereitos para a súa emisión en Latinoamérica. En Europa, Mondo TV
adquiriu os dereitos de explotación para Italia e foi vendida tamén en Turquía e Ucraína. A distribuidora arxentina
Artkino Pictures estreou no inverno de 2004 o filme Días de voda nas salas cinematográficas de Arxentina,
Uruguai e Chile, e a distribuidora Movie Movie, C.A., de Venezuela, a exhibición nos cines do seu país. A película
de Xavier Bermúdez León e Olvido estreouse en Francia e Suíza a mediados de marzo de 2005, grazas ás
distribuidoras Mima Fleurent (Francia) e Xenix Films (Suíza), e está ultimando esta en Italia e Alemaña, aínda que
tardou en alcanzar un acordo para a distribución en España, que finalmente se pechou con Sólida, o que permitiu
a súa estrea en febreiro de 2005.
Canal Arte adquiriu os dereitos de emisión de Minotauromaquia. Pablo en el laberinto de Juan Pablo Etcheverry
durante os anos 2005 e 2006 en Francia e Alemaña. Ademais, o MOMA de Nova York manifestou interese por
estrear a curta neste importante museo neoiorquino en xuño de 2005.
Cando aínda non fora estreado, a repercusión do filme de animación en 3D O soño dunha noite de San Xoan,
que produciron a empresa galega Dygra Films e a portuguesa Appia Filmes, non poido ser mellor. A excelente
acollida por parte dos asistentes ó Festival de Cannes na edición do 2004 provocou que, en poucos días, o equipo
de vendas internacionais de Lumina Films pechase numerosos contratos ata alcanzar os 40 territorios que xa
están comprometidos, entre os que se inclúen (á parte de España e Portugal) algúns tan importantes como Italia,
Bélxica, Holanda, Rusia, China, Exipto, Israel, México, Brasil ou Arxentina. A presentación desta película no
Cartoon Movie de Potsdam, onde tamén tivo unha excelente eco, permitiu a venda da película a cinco novos
países: Suecia, Finlandia, Noruega, Islandia e Dinamarca, a través dun acordo coa distribuidora Scanbox
Entertainment, o que eleva a 61 o número de territorios nos que se distribuirá, e avanzáronse notablemente as
negociacións co Reino Unido e Alemaña.
Ademais, espertaron unha grande expectación os novos proxectos de Dygra Films presentados no Cartoon. Neste
sentido, a produtora galega cerrou xa un acordo para a distribución de El espíritu del bosque en Rusia, mentres
que Francia, Italia, Bélxica e Holanda amosaron xa o seu interese por este filme e estanse estudando os termos
dos respectivos acordos. Nunha situación parecida atópase Gisaku, que xa foi vendido en toda Latinoamérica,
agás México e Brasil, onde continúan as negociacións. Tamén se verá en Rusia.
Tra-la presentación das primeiras imaxes de Cargo no Marché Du Film de Cannes 2005, pecháronse acordos de
venta nos territorios de Portugal, Bélxica e Países Baixos, onde o filme será estreado nas salas comerciais. A
estes países europeos hai que sumar os territorios de España, Gran Bretaña e Suecia, onde o filme tamén será
distribuido en salas de cine.
3.3 A EXHIBICIÓN CINEMATOGRÁFICA
As primeiras proxeccións de imaxes animadas das que temos noticia en Galicia tiveron lugar na Coruña o 2 de
setembro de 1896 por iniciativa dos empresarios Pedregal e Ramos, que organizaron sesións de kinetógrafo –un
dos sistemas derivados do de Edison- no Teatro-Circo coruñés. Posibelmente se tratase do kinetógrafo de Prado
87
(procedente de Asturias), que proxectaba filmes do catálogo do pioneiro británico R. W. Paul
Canto á primeira sesión do cinematógrafo Lumiére, sábese que tivo lugar no Teatro Liceo de Pontevedra o 17 de
abril de 1897, e correu a cargo dos delegados portugueses da empresa
As primeiras imaxes César Marques e Alexandre de Azevedo, procedentes de Lisboa e Porto.
animadas foron iniciativa Logo proxectarían en Tui, A Coruña, Ferrol e Lugo. Unha das películas
de Pedregal e Ramos no que se exhibiron foi a célebre Regador regado, o primeiro gag da historia
1896 do cinema. As sesións incluían todo tipo de materiais: chegadas de trens,
cortes de tsares ou vistas de Niza; películas de 50 segundos de duración,
agrupadas en sesións de dez. Entre película e película, había un descanso obrigado na escuridade, mentres o
88
encargado da proxección facía o cambio de cinta no aparato .
Tamén nestes anos, o pioneiro José Sellier solicitoulle á corporación coruñesa o permiso para instalar,
concretamente durante o verán de 1897, un pavillón no paseo de Méndez Núñez no que poder proxectar as súas
filmacións. Programou sesións de seis a dez e tamén se valía dunha cámara Lumiére, que servía indistintamente
para rexistrar imaxes e para proxectalas. Deste modo, as barracas das feiras serán punto de exhibición de
películas, xunto cos cafés e teatros, ata ben entrado o século XX.
O cinematógrafo comezou a estabilizarse parcialmente en Galicia nalgunhas salas e pavillóns ambulantes,

prefabricados e instalados durante meses, e mesmo anos, en alamedas e prazas, malia algúns limitárense ás
festas e á tempada estival. Este foi o caso do teatro Circo en Lugo, ou do pavillón Guignol en Vigo, os dous
levantados no ano 1899. En Vigo funcionaría tamén, dende 1902, o cinematógrafo da Porta do Sol; en Santiago
de Compostela, o Apolo, e en Ferrol, o New England, pavillón estable que estivo aberto nos Cantóns preto de oito
anos. En 1906 inaugurouse o Victorious Graph en Vigo, que ardería un ano despois. Co paso dos anos, os
pavillóns foron alcanzando, xa na primeira década do século XX, certa sofisticación: levan organista ou pianista,
operador, vendedor de entradas e ata o charlatán-explicador das películas. En 1905 había trinta pavillóns en
Galicia, aos que habería que lles engadir un número indeterminado de barracóns.
Próximos xa os anos dez, a normativa sobre instalación deste tipo de locais endurécese, o que favorece a
construción de locais estables, con mangueiras de rega, cabinas de ladrillo e outras medidas de seguridade. Por
outra banda, algúns teatros, como o Jofre en Ferrol ou o Principal en Santiago de Compostela, pasan a facer
proxeccións de películas en lugares estables.
Os exhibidores ambulantes e os que pretendían estabilizarse encheron de cine toda Galicia na primeira década do
século. A algúns, a historia permitiulles ter nomes propios: Matías Sánchez, Xosé Rodríguez Seoane, Daniel
Barreiro, Manuel Ureba, Teodora Sáenz, Antonio Sanchís ou Luis de la Puente, ademais de dous nomes míticos
na exhibición e na produción dos primeiros anos do cinema en Galicia: a saga dos Barbajelata e Lino Pérez.
Lino Pérez xa organizara exposicións en 1898 no Circo coruñés, que por eses anos podía considerarse máis ou
menos estable. En 1905 abriu as portas do cinematógrafo Lino e, en menos de tres anos, tiña xa a exclusiva na
provincia da casa francesa Pathé. Especúlase mesmo sobre a posibilidade de que Lino Pérez subministrase estas
películas a outros exhibidores, inaugurando, probablemente, en Galicia a nova modalidade do aluguer para
exhibición. En 1911 o salón París coruñés comezou a promover, igual que o cinematógrafo Pinacho en Vigo, as
primeiras cintas para autoconsumo.
87
Vid. J. L. Castro de Paz, “A chegada do cine a Galicia e as primitivas fórmulas de exhibición (1896-1908)”, en Castro de Paz (coord.), Historia do
Cine en Galicia, A Coruña, Vía Láctea Editorial, 1996, p. 37.
88
O programa da primeira sesión pontevedresa foi o seguinte: Primera parte:1. Trabajos de campo. 2. Banquete curioso. 3. Bomberos en Londres.
4. Una escena en Argel. 5. Duelo a muerte. 6. Caballería española. Segunda parte: 1. Un jardinero sorprendido. 2. Embajadores en Budapesth
[sic]. 3. Llegada de un tren. 4. Carreras en saco. 5. Batalla de nieve. 6. Coraceros franceses. [El Diario de Pontevedra, 19 de abril de 1897].
99
Pola súa banda, en 1888 nacera no Carballiño o que pode considerarse un dos galegos máis importantes da
industria cinematográfica española: Isaac Fraga Penedo, que foi explicador, proxeccionista ambulante, produtor,
empresario, exhibidor e distribuidor ao longo de máis de setenta anos. En Arxentina, país a onde emigrara con 18
anos, descubriu o cinematógrafo e, logo do seu regreso a Galicia en 1908, comprou un proxector co cal, e a
lombos dun cabalo, percorreu a provincia de Ourense durante meses.
En 1909, Fraga instalou en Compostela un gran cinema ambulante no que simultaneaba a exhibición de películas
con variedades. En 1910 alugou o modernista pavillón Artístico, construído por Antonio Palacios no paseo da
Ferradura compostelán, que funcionará ata 1914. Fraga alugou tamén outras dúas salas na rúa Nova, o salón
Apolo e o Teatro Principal, e proxectou en todas elas películas Pathé.
A mediados dos anos dez, Fraga é xa un empresario cinematográfico de gran relevancia que aposta pola
exhibición das grandes superproducións italianas que tamén chega a distribuír, con películas como Quo Vadis o
Cabiria e seriais de moitos episodios como La llave maestra.
En 1922, a empresa Fraga declaraba cinco millóns de pesetas de capital social e vendía proxectores alemáns da
marca Ertel-Werke. Tres anos antes comprara xa o Teatro Jofre en Ferrol. Nesa época, Galicia contaba con
cincuenta salas estables das cales aproximadamente a metade estaba baixo o control ou a influencia de Isaac
Fraga, con cines na Coruña, Ferrol, Santiago de Compostela, Pontevedra, Lugo, Monforte, Ourense e Vigo.
En 1927, xa foran levantados algúns dos grandes cines-teatros de Galicia, como os García Barbón e o Tamberlick
de Vigo, os Royalty e Gran Cinema de Sada, o Doré e o Quiosco Alfonso da Coruña ou o Renacemento de Ferrol.
En 1929, España dispoñía de máis de 2.000 salas cinematográficas, das que
89
140 estaban en Galicia. Fraga dedicouse o resto da súa vida á exhibición , e foi En dez anos
tamén pioneiro do cinema sonoro, coa estrea de El cantor de jazz no Tamberlick abríronse no
de Vigo, en marzo de 1929 e, xunto con algúns colaboradores, como Ricardo mercado galego 88
Púente, e o apoio de distribuidores como Emilio Baños, mantivo vivo o imperio novas pantallas
ata a súa morte en 1982. Dende 1950 foi conseguindo a maioría do mercado
galego. Nos anos setenta controlaba cincuenta locais dos 300 que funcionaban en Galicia e tiña un posto
importante no sector español.
3.3.1 As salas de exhibición en Galicia
Xa na actualidade, concretamente durante o período 1993-2003, o número de salas de exhibición cinematográfica

experimentou un importante crecemento en Galicia, aínda que de forma desigual en cada unha das provincias.
Malia o número total de cines ir descendendo, neses dez anos abríronse no mercado galego 88 novas pantallas,
na súa maioría multisalas nos centros comerciais das principais cidades. Como consecuencia diso, a media de
pantallas por cinema pasa neste período de 1,30 en 1993, a 3,45 en 2003, dato lixeiramente inferior á media
española, se ben a diferenza se acurta notablemente.
En efecto, a evolución da media de pantallas por cine non fai máis que confirmar a tendencia a desaparecer das
antigas monosalas que son substituídas por modernos complexos multisala.
Esta tendencia é común a toda Europa, segundo o anuario European Cinema Yearbook -2004 de Media Salles,
que confirma que os multiplexes e os cines dixitais se estenden por todos os países do vello continente. De feito,
o 31 de outubro de 2004 había 944 complexos con 8 ou máis pantallas, fronte aos 885 do ano anterior, o que
89
Ben que realizou puntuais incursións no eido da produción: primeiro nos anos 20 coa serie España en África (composta de documentais de
guerra a prol da causa africanista do exército español); logo na Guerra Civil a través da súa produtora Films Patria, dende a que impulsou a serie
¡Arriba España! La Reconquista de la Patria, de obvia filiación ideolóxica (a cal lle deixou moi ben situado co triunfo da sublevación franquista).
supón un crecemento do 6,7%. Nos trinta países europeos nos que existen este tipo de centros, o número de
pantallas en multiplexes pasou de 9.519 a 10.160 no mesmo período.
Pola súa banda, a distribución provincial das salas de exhibición en Galicia pon de manifesto a importancia da
Coruña neste como noutros aspectos da industria audiovisual, aínda que ao longo dos últimos anos se fai menor
con respecto ao resto das provincias. Así en 2003, a provincia de Pontevedra mostra un maior peso non tocante
ao número de cines.
A teor da información achegada polo ICAA, Ourense aglutina a menor porcentaxe de salas de cine en Galicia, co
10,36% do total, mentres que no extremo oposto se sitúa A Coruña, co 40,93%. Pontevedra e Lugo supoñen,
respectivamente, o 36,27% e o 12,44%.
En 1994, case a metade das pantallas atopábanse en establecementos con una soa sala de proxección (o que
significa o 80,3% dos cines), mentres que no ano 2001 esta porcentaxe se reduce ao 17,7%. O descenso
produciuse a custa da creación de cines con máis de seis pantallas, que supoñen un 47,22% do total de pantallas
de exhibición cinematográfica existentes na actualidade en Galicia.
Ademais, só A Coruña contaba no ano 2000 con un complexo cinematográfico con máis de 8 salas de exhibició:
Los Rosales, con 13 pantallas. Na actualidade, a situación cambiou enormemente, e incrementouse a 8 a oferta
de multicines con máis de 8 pantallas: é o caso de cine Box Plaza E en Vigo, Box Pontevedra, Box Ourense,
Yelmo Cineplex Lugo, Yelmo Cineplex Vigo e Multicines Galicia en Ferrol, con 8 salas cada unha delas, Box
Narón, con 12, e Los Rosales, con 13.
En 1994, case a metade das pantallas atopábanse en cines unipantalla (o que significa o 80,3% dos cines),
mentres que no ano 2001 esta porcentaxe se reduce ao 17,7% e en 2003 é do 10,9%. Este descenso produciuse
a custa da creación de cines con seis ou máis pantallas, que supoñen un 55,44% do total de pantallas de
exhibición cinematográfica existentes na actualidade en Galicia.
Afondando neste tema, no ano 2001 o 7,22% das pantallas estaba en cines de máis de 8 pantallas, e o 40% entre
6 e 8. No ano 2003, estas porcentaxes son xa de 18,13 e 37,71% respectivamente. Polo tanto, máis da metade
das salas de exhibición
Distribución das pantallas de cine existentes en Galicia. 2003. comercial operativas en

Galicia están en
complexos de máis de 5
Máis de 8
1 pantalla
pantallas pantallas (o 55,4%).
10,88%
18,13%
2 pantalla En calquera caso, o
9,33%
número de pantallas en
Galicia seguiu unha
traxectoria crecente
durante os últimos anos,
3 a 5 pantallas
24,35% agás no ano 1999 no que
6 a 8 pantallas
se produce un retroceso
37,31%
que non se recupera ata o
ano 2001. En termos de
participación no total de pantallas en España, obsérvase unha lixeira perda de importancia debido ao maior
crecemento rexistrado en España. Así o número de pantallas en España creceu sempre a taxas superiores ás
101
galegas, agás nos anos 1996 e 2001 nos que a os incrementos en Galicia superan amplamente aos españoles90.
Se se observa a evolución destes crecementos, apréciase claramente en todos eles unha tendencia lixeiramente
decrecente, máis acentuada en España e Galicia que no total da Unión Europea e Estados Unidos. Isto ten un
claro reflexo na evolución do número de pantallas no mundo, con crecementos moi reducidos ⎯mesmo negativos
en 1997– que tenden a achegarse ao crecemento cero.
En poucos anos os cines históricos galegos, seguindo a tendencia xeral iniciada no resto do Estado, foron
pechando as súas portas ao público. É o caso do Cine Vigo na cidade olívica, do cine Gónviz, cine Victoria e
teatro Malvar en Pontevedra, do cine Capitol, Cine Avenida e Cine Yago en Santiago de Compostela, do Cine
Riazor na Coruña ou dos multicines V e cine Fantasio en Vilagarcía. Con eles non só foron desaparecendo as
vellas salas con grandes patios de butacas e unha única pantalla, senón que se produce unha diminución
cuantitativa temporal da oferta de salas de exhibición. Ese retroceso, sen embargo, vese paliado coa progresiva
91
apertura de complexos cinematográficos en centros comerciais .
De feito, o número de cines en Galicia descendeu de forma continuada durante os últimos anos, de modo que do
ano 1995 ata o ano 2003 desapareceron o 44% dos cines galegos.
90
Á hora de facer esta comparación é importante considerar que as taxas de crecemento españolas son superiores ás da Unión
Europea e mesmo ás dos Estados Unidos.
En España a tendencia é dende 1999 claramente descendente, mentres na Unión Europea é a manterse en torno a un crecemento nulo, con moitas menos oscilacións que no
caso de España ou de Galicia
Salas de exhibición cinematográfica en Galicia. Cines e pantallas. 1993-2004.

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2004/1993
Cines 81 87 86 82 80 79 68 66 65 64 56 57 -29,63%
Pantallas 105 121 124 151 161 166 155 161 180 193 193 202 92,38%
Pantallas/cine 1,30 1,39 1,44 1,84 2,01 2,10 2,28 2,44 2,77 3,02 3,45 3,54 173,38%
Fonte: Elaboración propia, a partir dos datos do Boletín Informativo do ICAA e Anuario 2005 de SGAE.
A principal causa de desaparición das salas de cine está moi relacionada cos problemas da distribución, que se atopa en mans das multinacionais que negocian con grandes
grupos de exhibición. Por ese mesmo motivo, en caso de abrir un pequeno cine, tan só son accesibles as películas de distribuidoras como Columbia e Tristar antes de catro
meses dende a súa estrea noutros cines comerciais.
Pero ter unha monosala supón tamén ter outros inconvenientes que as fan menos atractivas, rendibles e interesantes que outros locais con varias salas/pantallas, como o
chamado hábito sociolóxico de ir ao cine en vez de ir ver unha película en concreto: a audiencia diríxese aos multicines e, se non quedan entradas para a película que pretendía
ver, compran billete para outra sala.
Os cines históricos Ademais, dáse tamén un terceiro factor que ten moito que ver co peche de grandes salas. É o encarecemento do chan a través dos impostos
foron pechando as urbanos, co que o espazo no que se crea un cine é cada vez máis caro e resulta complicado encher un escenario de trescentas butacas para
súas portas ao público. sacar rendemento.
103
Ao lado de todos estes casos de cines que desapareceron hai tamén unha serie de salas que souberon adaptarse á
vida cultural, cambiando de oficio, pero continuando no mundo da cultura. É o caso do cine Yago en Santiago, hoxe
sala de monicreques; do Rosalía na Coruña, centro dinamizador da vida cultural da cidade herculina ou do antigo cine
Rosalía de Vigo, hoxe centro cultural Caixanova.
Fronte a esta tendencia xeneralizada de peche das vellas salas, os grandes grupos de exhibición de ámbito estatal
fixeron a súa entrada no panorama cinematográfico galego. É o caso de Lauren Films que contaba ata finais do 2004
con complexos de cine en Narón (12 salas), Pontevedra (8) e Ourense (8) e agora a súa oferta en Galicia tradúcese
en 3 cines, con 28 pantallas de exhibición e 5.440 butacas. En novembro de 2004 o grupo de exhibición
cinematográfica Cinebox asinou un acordo con Lauren Exhibició, filial do Grupo Lauren, para a adquisición dos tres
complexos cinematográficos que esta última compañía explotaba, en réxime de aluguer, nas localidades galegas de
Narón, Ourense e Pontevedra.
Pola súa banda, Cinebox conta co complexo de cines da praza Elíptica (Vigo), que foi inaugurado no ano 2000 e está
dotado con 8 salas, con 1.218 butacas. Recentemente adquiriulle a Lauren os tres centros galegos (Narón,
Pontevedra e Ourense), o que supón dispoñer a día de hoxe de 4 centros, con 36 salas e 6.658 butacas.
A presenza de Cinesa en Galicia limítase ao complexo de Área Central, en Santiago de Compostela, conta con sete
salas e 1.232 butacas.
Yelmo Cineplex é o propietario do complexo Los Rosales na Coruña (13 salas), cines Lugo (8) e Yelmo Cineplex Vigo
(10), e mantén contratos de programación con algunhas outras salas. Na actualidade a súa oferta en réxime de
propiedade elévase a 3 cines, con 31 pantallas e 5.732 butacas.
Filmax Entertainment conta xa co complexo Pontiñas en Lalín de 5 salas e inaugurou en xullo do 2005 outro de 11
salas no Porto Centro de Ocio na Coruña.
Xunto a eles, algúns empresarios locais alcanzan certa relevancia en canto a cines, pantallas e butacas no panorama
da exhibición cinematográfica galega. Así acontece con Coruña Films, que é propietaria de complexos como os
multicines Hollywood (Monforte de Lemos) con 3 salas e 639 butacas, multicines Barbanza (Santa Uxía de Ribeira),
con 3 salas e 478 butacas, multicines Bergantiños (Carballo), con 5 salas e 1.070 butacas, os multicines Duplex
(Ferrol), con 2 pantallas e 269 butacas e os multicines Gran Arousa (Vilagarcía de Arousa), con 7 salas e 1.095
butacas. En total, isto supón 5 cines, dotados de 21 pantallas e 3.892 butacas.
Cines Galicia conta con 4 cines en Galicia, todos eles multisala: multicines Equitativa, de 6 pantallas e 730 butacas, e
multicines Chaplin, de 4 pantallas e 510 butacas, os dous na Coruña, multicines do Deza, con 5 pantallas e 860
butacas, e multicines ABC, en Pontevedra, de 3 salas e 444 butacas. En conxunto, dispón de 1.268 butacas repartidas
en 11 salas.
Gaper Cines é propietaria de 3 cines, os dous multisala, un situado en Cangas do Morrazo, con 2 pantallas e 315
butacas, outro en Ribadeo, de 2 salas con 490 butacas, e o terceiro en Viveiro, de 3 pantallas e 635 butacas, o que
supón unha oferta de 7 salas con 1.440 butacas.
Finalmente Novogil xestiona os multicines do Deza en Lalín, con 5 pantallas e 860 butacas, e os multicines Xunqueira
en Cee, con 3 salas e 454 butacas.
As salas de cinema españolas rexistraron unha facturación de 788 millóns de euros no 2003, un 2,3% mais que no
2002, según un informe elaborado pola consultora DBK. A venda de entradas segue a ser a maior fonte de ingresos
das empresas exhibidoras (representa en torno ao 81,1%), mentras que os ingresos por servicios de bar, publicidade e
outros (ingresos atípicos) supoñen o 18,9% da facturación restante.
No ejercicio 2003 había en Galicia 31 empresa dedicadas á exhibición cinematográfica, que facturan entre todas case
7,5 millóns de euros e empregaban a máis de 140 personas. Pero ademáis, as empresas non galegas con salas de
exhibición comercial ubicadas en Galicia facturaron nese ano 11,2 millóns de euros e deron emprego a 147 personas,
polo que en total estas actividades supuseron na comunidade galega 18,7 millóns de euros de facturación e un
volumen de emprego de 296 traballadores.
Principais magnitudes das empresas de exhibición cinematográfica en Galicia. 2003.

1997 21 6.250.742 738.593 72
2003 31 39.028.910 2.674.607 597
2003/1997 47,62% 524,39% 262,12% 729,17%
105
Un total de dezaoito salas cinematográficas situadas en vilas e pequenas localidades galegas (seis máis que o pasado
ano) acolléronse ás axudas á exhibición que convoca a Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo da
Xunta de Galicia. Entre as salas subvencionadas pola da Xunta de Galicia están as situadas en Betanzos, Cariño,
Sada, Boiro, Foz, O Barco de Valdeorras, A Rúa de Valdeorras, Verín, Xinzo de Limia, Caldas de Reis, Redondela, O
Grove, A Cañiza, O Porriño e Marín. A finalidade desta iniciativa da Administración galega é por un lado, paliar a baixa
rendibilidade destas empresas que se sitúan no ámbito rural e evitar a súa desaparición, e por outro, que as xentes
que viven lonxe das grandes cidades poidan gozar case da mesma oferta de exhibición cinematográfica de que dispón
o público urbano.
No 2004, o 4,.43% da
Para Miguel Anxo Fernández, resulta paradoxal a convivencia de vilas
poboación galega carece
que contan con dúas pantallas de exhibición (Caldas de Reis, Cangas,
de cine no seu municipio
Tui, Nigrán...), xunto a outras con poboacións entre 10.000/15.000 habitantes que aínda carecen de cine comercial
(Ordes, As Pontes...). O caso de Viveiro, Ponteareas, Boiro, Ribadeo e, mesmo A Ramallosa tórnase espectacular ao
posuír tres ou máis pantallas, que as sitúan moi por baixo da súa rendibilidade. Cecáis o máis salientable sexa o caso
de Lalín que, dende finais de 2003, contaba cun complexo de cinco salas no marco dun centro comercial liderado por
Eroski e, en pouco tempo, foi testemuña do desembarco doutro complexo de cinco salas noutra grande superficie de
comercio e ocio que se levantou non centro da vila, o que baixou a ratio de habitante por pantalla a só 2.070. De feito,
en 2004 o 48,43% da poboación galega carece de cine na súa localidade, o que supón o 89,81% dos municipios.
3.3.2 Recadación e espectadores das salas de exhibición cinematográfica de Galicia
As salas de cinema españolas rexistraron unha facturación de 788 millóns de euros no 2003, un 2,3% máis que no
2002, segundo un informe elaborado pola consultora DBK. O informe sinala que nese exercicio, por segundo ano
consecutivo, o número de espectadores que acudiu ás salas de exhibición cinematográfica en España reduciuse. En
concreto, este retroceso foi do 2,3%, ata os 137,5 millóns. Non obstante, a tendencia de crecemento que vén
rexistrando a recadación media por espectador, que se situou en 4,65 euros en 2003, e o aumento dos ingresos
obtidos por outros conceptos, contribuíron a soster o crecemento da facturación agregada das empresas do sector.
Desta forma, a cifra de negocio total acadou os 788 millóns de euros en 2003, o que supuxo un 2,3% máis que en
2002. Desa cantidade, o 81,1% proveu da venda de entradas. A segunda fonte de ingresos para as salas de cine foi a
prestación dos servizos de bar (venda de bebidas, flocos de millo, snacks e outros produtos), os cales representaron o
13% do total, seguidos dos ingresos por publicidade (3,6%) e os ingresos por outros conceptos (2,3%). Deste modo,
os ingresos distintos á venda de entradas supuxeron en 2003 o 18,9% da facturación das salas de cine.
Segundo un estudo realizado pola axencia Carat, a penetración do medio cine entre os españois descendeu por
terceiro ano consecutivo no 2004 ata situarse nun 8,9% da poboación. Durante ese ano o número de cines tamén
diminuíu nun 7,8% aínda que, pola contra, o número de pantallas aumentou nun 1,5% o que asenta o protagonismo
dos multicines en España. A audiencia dos cines no ano 2004 aumentou nun 1,7%, rompendo coa tendencia
decrecente dos dous últimos anos. Aínda así, os hábitos de asistencia a sala son baixos. O perfil dos espectadores
que acoden aos cines está composto por homes de clase alta ou media comprendidos entre os 25 e os 34 anos e que
posúen estudos superiores. A recadación mantívose estable a pesar do descenso no número de películas estreadas.
EE.UU seguiu sendo o país que máis películas estreou e o que obtivo a cifra máis elevada de audiencia cun 69,8% de
espectadores. De novo, as películas españolas situáronse en segundo lugar co 13,4% de toda a audiencia.
A recadación nas salas de exhibición cinematográficas de Galicia segue unha tendencia ascendente nos últimos anos,
cun crecemento no período 1993-2003 dun 181,2%. De feito, a recadación das salas comerciais de exhibición galegas
pasou de 8.756.285,53 euros en 1993 a 24.623.029 unha década despois, o que supón máis que cuadriplicar a
recadación en termos correntes. Por provincias, Pontevedra obtén os maiores incrementos no período sinalado, cun
208,72%, mentres que Ourense mostra tan só un 155,19%. En Lugo e A Coruña, pola súa banda, os crecementos
neste período ascenderon ao 193,4% e o 166,13%, respectivamente.
Recadación nas salas de exhibición galegas por provincias.

Comparación con España. (1993-2003)
14.000.000 700.000.000
12.000.000 600.000.000
10.000.000 500.000.000
8.000.000 400.000.000
6.000.000 300.000.000
4.000.000 200.000.000
2.000.000 100.000.000
0 0
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra España
En relación co total do mercado español, cuxa recadación ascendeu no 2003 (último ano dispoñible) a 639.431.184
euros, Galicia supón o 3,85% do recadado en España en salas de exhibición comerciais. Ademais, o crecemento
operado no territorio español entre 1993 e 2003 é do 149,9%, moi inferior á media galega do mesmo período (181,2%)
92
e ás porcentaxes de cada unha das provincias .
A distribución provincial da recadación tamén amosa unha forte concentración na Coruña, que absorbe o 46,63% do
total. Pontevedra séguea en importancia, co 34,48%. Atendendo á evolución temporal desta distribución, a tendencia
que se observa apunta cara a unha progresiva perda da importancia relativa da provincia da Coruña, e o crecemento
do peso das outras tres, fundamentalmente Pontevedra. Este cambio na repartición da recadación está moi
relacionado coa distribución das salas de exhibición, como se comprobou anteriormente.
O ano 2003 non foi demasiado bo para as salas de cine europeas. Segundo se recolle nun estudo publicado no
European Cinema Journal, o boletín trimestral que edita Media Salles, o número de entradas vendidas en Europa
decreceu nun 4,6% durante o ano 2003, ata os 1.016,3 millóns. Pola súa banda, o número de
salas mantívose estable, en torno ás 31.200. O informe de Media Salles rexistra no ano 2003 un retroceso do número
de espectadores do 4,8%, ata os 920,26 millóns, malia concluír que a caída non é alarmante, tendo en conta que dez
anos antes ese número era de 690 millóns de espectadores.
92
Nestas afirmacións non debe de esquecerse que a magnitude do incremento da recadación se explica polos fortes aumentos que se produciron no
número de espectadores e no prezo das entradas.
107
En 2003, houbo resultados negativos nos cinco grandes mercados de Europa. Alemaña foi o que sufriu unha maior
caída (un 9,1%, ata os 149 millóns de entradas vendidas), seguido por Francia (un 5,6%, ata os 174,1 millóns) e o
Reino Unido (un 4,9%, ata os 167,3 millóns). En España e Italia houbo perdas de espectadores máis contidas: do
2,3% no primeiro caso, ata os 137,5 millóns; e do 2,8% no segundo, ata os 109 millóns.
Evolución dos espectadores de cine en Galicia. (1993-2003)

6.000.000
5.000.000
4.000.000
3.000.000
2.000.000
1.000.000
Ourense Lugo P o ntevedra A Co ruña Galicia
Os únicos mercados de Europa Occidental nos que aumentou o número de entradas de cine vendidas en 2003 foron
Finlandia, Irlanda, Noruega e Holanda. En canto aos trece países do centro e do leste de Europa dos que se ofrecen
datos, tamén rexistraron unha perda conxunta de máis de 2,5 millóns de espectadores en 2003, ata os 96 millóns.
Neste caso, as variacións por países son moito máis acentuadas que en Europa Occidental.
Entre os anos 1993 e 2003, o número de asistentes ás salas de exhibición de

O problema da Galicia medra un 70,19%, o que se traduce en 2,3 millóns de novos espectadores.
piratería preocupa Por provincias, foi en Pontevedra onde máis se incrementou, cun 84,98%,
seriamente aos porcentaxe superior á do total autonómico. Pola contra, Ourense experimentou un
exhibidores modesto crecemento de tan só o 56,96% neste mesmo período, pero, en calquera
caso, as catro provincias galegas obteñen taxas de crecemento para o intervalo
superiores á media española (48,61%).
Do ano 2002 ao ano 2003 o número de espectadores en Galicia aumentou tan só un 0,39%, o que supón 7.514
espectadores en doce meses. Ademais, isto implica un incremento que aínda que escaso, é superior ao español, que
se caracteriza por ser de signo negativo (-2,3%) o que indica unha tendencia regresiva na presenza de espectadores
nas salas cinematográficas. Pero se o cálculo do incremento da asistencia se circunscribe só aos últimos tres anos,
Galicia creceu nun 5,6%, fronte ao 1,5% español. Ademais, as provincias con maiores incrementos son as de Ourense
e Pontevedra, con senllos 65,03% e 30,25%. A Coruña e Lugo, pola súa banda, reduciron as súas recadacións nun -
8,65 e -14,94%, respectivamente.
Este crecemento obedece, en certa medida, ao incremento experimentado no número de salas de exhibición
cinematográfica en Galicia, que, como xa de indicou, foi do 19,8% nos tres últimos anos e, sobre todo, á súa mellor
calidade de imaxe e son, polo que resultan máis atractivas para os potenciais demandantes destes servizos. De feito,
o aumento na cifra de pantallas de exhibición é debido, na maior parte dos casos, á apertura de novos complexos
multipantalla, que presentan unha oferta de títulos e servizos anexos á exhibición (restauración, aparcadoiro, venda
anticipada de entradas, etc.). Pero a Federación de Entidades y Empresarios de Cine de España (FEECE) opina ao
respecto que se están a producir unha serie de situacións conxunturais que explican a perda de espectadores nestes
últimos dous anos e que afectan non só a España, senón, en xeral, a todos os países europeos. Entre elas a falta de
sintonía das producións co mercado, a maior implantación do DVD e do home cinema nos fogares, e o
envellecemento da poboación, ademais do problema da piratería, que está comezando a preocupar seriamente os
exhibidores, ata o punto de que se vai poñer en marcha, en colaboración con distintas entidades, unha campaña de
ámbito europeo para que o público (e especialmente os máis novos) tomen conciencia de que a compra de produtos
piratas ou a descarga de películas a través de Internet é un delito.
Comparativa das distintas variables relacionadas coa exhibición comercial de

Galicia, España e UE. 2003.
Galicia España UE USA
Nº de pantallas 193 4.253 26.269 35.786
Nº de cines 56 1.194 10.030 -
Nº de pantallas por cine 3,45 3,56 2,62 -
Recadación 24.623.029 639.431.184 4.985.000 7.513.000.000
Espectadores 5.576.827 137.472.001 877.701.000 1.574.000.000
Recadación per cápita 8,95 14,99 13,50 34,16
Frecuencia anual per cápita 2,10 3,35 2,31 5,46
Precio medio da entrada 4,42 4,65 6,12 4,77
Fonte: ICAA e European Cinema Yearbook
Por outro lado, no período abranguido entre 1993 e 2003, Galicia mantivo polo xeral unhas cifras de asistencia media
inferiores aos do Estado español. Así, a máis elevada por provincia logrouse de forma sistemática na Coruña, que no
ano 2003 foi de 32.314 espectadores por sala, se ben seguiu unha tendencia un tanto errática por mostrar importantes
variacións interanuais nos dous sentidos. Pola contra, Ourense, que mostra a asistencia media máis baixa en Galicia
(24.833 espectadores/sala), incrementou as súas cifras de forma paulatina
Os datos evidencian o durante todo o período ata 1997, ano no que se produciu unha ruptura da
dominio do cine tendencia ascendente que se recuperou no ano 2003. Pola súa banda, Lugo
norteamericano viu descender tamén a asistencia media ás salas de exhibición da súa
provincia nos últimos anos, e colocouse con 25.018 espectadores, mentres
que Pontevedra mantivo certa estabilidade ao longo de todo o período (con 27.528 por sala no ano 2003), aínda que
iniciou tamén unha senda descendente. En España a asistencia media alcanza no ano 2003 a cifra de 32.324
espectadores, fronte aos 48.969 de 1993. En definitiva, só A Coruña presenta regularmente cifras de asistencia media
por enriba da que corresponde para o total da comunidade galega, e Ourense pola súa parte é a provincia máis
afastada da media rexional.
Ao igual que acontece no conxunto do Estado español, tanto o número de títulos estreados, como as cifras de
recadación, o número de espectadores por película ou a asistencia media evidencian tamén no caso galego un claro
dominio do cine norteamericano.
109
Segundo datos da Federación de Exhibidores, o prezo medio da entrada de cine sufriu un incremento nos últimos
anos por enriba do IPC, se ben o ramo da exhibición relaciónano cos cuantiosos investimentos realizados na
construción e mellora de novas pantallas.
3.3.2.1 Os espectadores e a recadación das producións cinematográficas galegas
As producións cinematográficas emprendidas por empresas galegas correron unha sorte un tanto dispar no mercado
español. Fronte a éxitos como Mar adentro, Os luns ó sol, A lingua das bolboretas ou O bosque animado, que gozaron
dunha boa acollida por parte do público, conviven outras que apenas recibiron apoio do público en canto á asistencia
ás salas de exhibición.
O cine con participación galega achegou ás pantallas a 12,6 millóns de espectadores e recaudou, en térmos nominais,
55,6 millóns de Euros.
A produción de participación galega con maior número de espectadores e, polo tanto, con maior recadación nas salas
de exhibición comerciais foi, ata o momento, Mar adentro (2004), dirixida por Alejandro Amenábar e producida por
Sogecine y Himenoptero coa participación de Filmanova Invest, que rexistrou ata o momento actual algo máis de 4
millóns de espectadores e case 20 millóns de euros de recadación, se ben a
participación galega a moi reducida. Tras ela, Os luns ó sol (2002), dirixida O cine con participación
por Fernando León de Aranoa coa produción de Mediaproducción, Elías galega recadou 55,6
Querejeta, P.C. e a Televisión de Galicia entre outras, que alcanzou a cifra millóns € e foi visto por
de 2,1 millóns de espectadores e case 9,8 millóns de euros de recadación, e 12,6 millóns de persoas
novamente cunha participación glega moi pouco significativa. A seguinte
película galega con máis éxito de vendas é A lingua das bolboretas (1999), dirixida por José Luis Cuerda e producida
por Las Producciones del Escorpión, Sogecine e Grupo Voz, coa colaboración de Canal+ e Televisión de Galicia, que
atraeu ós cines case 1,2 millóns de espectadores e recadou 4,6 millóns de euros. A continuación figuran dúas
longametraxes de animación: por un lado, El Cid, a lenda (2003), que foi dirixida por José Pozo e producida por
Castelao Produccións nas instalacións de Bren Entertainment, e recadou 2,6 millóns de euros aportados por 560,4 mil
espectadores; por outro, O bosque animado (2001), a longametraxe de animación en 3 D producida por Dygra Films e
dirixida por Manolo Gómez e Ángel de la Cruz, que alcanzou 509 mil espectadores e unha recadación de case 2
millóns de euros.
A lingua das bolboretas Cabe salientar que A lingua das bolboretas foi, ata agora, a película mais
foi ata agora a película vista no contorno rural galego, xa que se proxectou
93
por tódalas comarcas
máis vista no contorno galegas con equipos de proxección de 35 mm, con trescentas cadeiras por
rural galego equipo, para un total de 120 sesións. Como en moitos lugares o aforo
superou amplamente as trescentas personas previstas por sesión, non resulta arriscado estimar que foron unhas
cincuenta mil personas de pobos sen cinema as que viron esta película dentro do programa Cinema de Noite.
Pero ademais algunhas destas longametraxes foron exhibidas no estranxeiro. É o caso de películas como Os luns ó
sol, O bosque animado, A língua das bolboretas, Fisterra, onde termina o mundo, Cando volvas ó meu lado, O misterio
Galíndez ou El Cid, a lenda. Segundo datos extraídos da base de datos europea Lumiere, a película que ata o ano
2004 obtivera máis éxitos no ámbito internacional (dende o punto de vista da exhibición en salas comerciais) era A
93
A cargo da empresa IB Cinema e dentro do programa Cinema de Noite, da Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo.
língua das bolboretas, con 616.202 espectadores, fundamentalmente en Francia e Estados Unidos. A certa distancia
síguelle O bosque animado, con 481.954 espectadores, principalmente nos mercados italiano e francés. Os luns ó sol
foi vista fóra de España por 296.450espectadores, na súa maioría de Francia e Italia.
Ademais, O bosque animado obtivo un gran resultado en Bélxica, onde se estreou a mediados de outubro de 2003. A
estrea da película nese país tivo lugar o 15 de outubro con 26 copias, aínda que previamente se realizaron preestreas
en 8 cidades. Ás tres semanas, pola boa acollida por parte do público belga, foi necesario dispoñer de 4 copias máis,
polo que se chegou a ter 31 copias en Bélxica e Luxemburgo. A estrea de O bosque animado fíxose coincidir coa
Semana dos bosques, unha iniciativa que tivo moita repercusión e na que se tomou a película para variadas
actividades de promoción relacionadas cos bosques.
Recadación por países das producións de cine galegas

exhibidas no estranxeiro
Portug.
7,45% USA
26,23%
Italia
Suecia Ho landa
14,70% No rue.
1,17%
0,87%
0,64%
Dinam.
0,27%
Otros Suiza
Turquia
8,45% 1,81%
0,54%
B ulg.
A lemaña 0,25%
1,21% Gran B ret.
1,69%
Bélgica
4,77%
Francia
38,40%
Con respecto ó cine galego de animación, salientar que a falta de datos de exhibición de O soño dunha noite de San
Xoan, estreada o 1 de xullo de 2005, as tras longametraxes galegas producidas hasta o momento foron vistas en
España por 1.240.764 espectadores en España cunha recadación de 5.340.925 euros, ao que hai que sumar outros
547.818 no estranxeiro.
3.3.3 A exhibición non comercial
Fóra da actividade comercial, o cine, o propio e o alleo, conta con outras canles para chegar ó público.
Por unha parte, Galicia conta con numerosos cineclubs, boa parte deles aglutinados na Federación de Cineclubes
de Galicia. Como é sabido, o movemento cineclubista é unha invención
francesa dos anos vinte, cando se constituíron en Francia as primeiras
Existen arredor de 20 agrupacións dedicadas á proxección e estudo de películas. Este fenómeno
cineclubs en Galicia cultural pasou axiña a España, da man de Luis Buñuel que fundou e dirixiu o
con actividade primeiro cineclub español.
No caso de Galicia, a tradición cineclubista remóntase a mediados do pasado século, aínda que xa na década dos
trinta houbo programacións máis ou menos estables nas grandes cidades galegas. O seu obxectivo era achegar ás
pantallas desta comunidade obras que ofrecesen unha mirada cinematográfica máis persoal e afastada das grandes
111
producións industriais de Hollywood, unha meta que manteñen viva os actuais cineclubs existentes na nosa
comunidade. De todos os xeitos, a historia galega é moito máis recente, xa que non comeza ata 1954 coa fundación
do Cineclub Pontevedra, o máis antigo na comunidade, pero son varias as iniciativas ao longo da xeografía galega.
A partir da década dos noventa a situación do cineclubismo galegos comeza a ser problemática, ao entrar
decididamente nos hábitos consumistas culturais de finais de século tanto a televisión como o vídeo doméstico. Este
declive foi obrigando ás asociacións a depender de subvencións e apoios de todo tipo.
Na actualidade existen en Galicia arredor de vinte cineclubs en plena actividade, situados en diversas cidades e vilas
galegas. Os problemas de supervivencia persisten na maior parte deles, especialmente agravados no caso das
grandes urbes nas que a oferta cinematográfica é maior, pero, en calquera caso, continúan co seu labor de difusión da
oferta de cinema menos comercial.
A Federación de Cineclubes vén proporcionando tamén a outras entidades interesadas desde hai anos servizos de
xestión e organización de eventos cinematográficos, tales como ciclos de cinema en 35mm ao aire libre ou en locais
pechados, dotados ou non de proxectores.
Por outra parte, recentemente creóuse Club de Cine, iniciativa que pretende levar películas de calidade, normalmente
restrinxidas ás grandes capitais, a todo o territorio nacional. Inicialmente, os lugares nos que se vai celebrar esta
iniciativa na comunidade galega son Vigo (no cine Club Lumiere) e A Coruña (nos cines Los Rosales).
Pero hai outras iniciativas non comerciais, algunhas moi singulares, para a exhibición cinematográfica que están
xurdindo nos últimos anos en Galicia.
Así, IB Cinema é a maior empresa consagrada ao cine non comercial en Galicia. Conta para iso, na súa nave na
Coruña, cunha sala de proxección privada equipada con proxectores de 35 mm e son Dolby Stereo Digital. Ademais,
trátase dunha das dúas únicas salas capaces de proxectar con iluminación de xenon e todo tipo de pasos
cinematográficos, desde 70 mm ata 8 mm, pasando incluso por 9,5 e súper-16. Está especializada en facer programas
de exhibición cinematográfica a domicilio, tanto ao aire libre como en lugares pechados, para o que conta cunha
infraestrutura propia de varios camións, proxectores de xenón de hasta 7.000 W, pantallas con soportes telescópicos,
cadeiras, etc. Os proxectores de cine desta empresa poden proxectar a varias cadencias, incluso as do cine mudo94.
A empresa coruñesa SI 16-35 leva a cabo ciclos cinematográficos dando o soporte necesario para a súa realización
en casas de cultura, fundacións, polideportivos ou ao aire libre. Eles encárganse do aluguer dos equipos necesarios e
da preparación do ciclo e, seguindo unha temática concreta, suxiren as películas ou buscan as que se lles soliciten. Do
mesmo xeito, Cinepublik proxecta cine ao aire libre no vran, ademais de alugar equipos.
O obxectivo do programa Noites de cine, que organiza a Deputación da Coruña en colaboración cos distintos
concellos adheridos ao proxecto, é achegar a sétima arte a aquelas poboacións que carecen de salas de proxección e
crear unha cultura cinematográfica, especialmente entre os máis novos. Para isto, organízanse unha serie de
proxeccións en lugares abertos nas localidades coruñesas participantes. Nesta mesma liña, a Dirección Xeral de
Comunicación Social e Audiovisual, da consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo, programou o ciclo
Cinema de noite para percorrer tódalas comarcas de Galicia. Este proxecto buscaba a promoción e difusión do
cinema galego mediante proxeccións en vilas e pobos que non posúen sala de exhibición estable. Ademais, con esta
iniciativa non só se permitía o acceso a este tipo de material dun segmento de público tradicionalmente discriminado,
94
I.B. Cinema encárgase da redacción e deseño dos folletos e cartelería dos programas de cine que lle contratan, así como da páxina web.
senón que tamén, coa curtametraxe que precedía á proxección da película principal, posibilitábase aos novos
creadores do audiovisual galego que a súa obra chegara en correcto formato de cinema a capas de poboación ás que
resulta difícil acceder.
Pola súa parte, a On & Off REDE de Curtas Mr Misto nace tanto da necesidade de ofertar un cinema diferente ao
que chega ás pantallas comerciais, como da posibilidade de difundir traballos de curta duración que, doutro xeito, non
terían ningunha saída. Para iso pretende ser unha rede regular de exhibición de pezas de curta duración, onde toda a
poboación poida desfrutar dunha programación audiovisual de calidade, ademais de participar activamente na propia
rede. On & Off preséntase no sector audiovisual como unha rede internacional (ámbito ibérico na primeira edición,
onde concorren só pezas de procedencia española e portuguesa, fundamentalmente) de curtametraxes desenvolvidas
integramente na súa primeira edición en Galicia. Realízase unha selección de trinta curtametraxes de ámbito ibérico
(España e Portugal) e os participantes optan a diferentes premios e recoñecementos. Non obstante, a maior
peculiaridade desta rede reside no seu desenvolvemento, xa que pretende ser un certame realizado ao longo de 6
meses de duración. A través dunha rede de exhibición regular de curtametraxes distribuída por toda a xeografía
galega, On & Off _REDE de Curtas Mr Misto é a escusa perfecta para facer chegar o mundo audiovisual a todo tipo de
públicos. No labor pola creación dunha auténtica industria ao redor da curtametraxe, Mr Misto Films aposta pola
rendibilización das proxeccións alén dos premios, mediante o pago por dereitos de exhibición a todas as
curtametraxes a concurso. É dicir, de cada proxección de cada curtametraxe derivarase unha cantidade económica
que via parar ás mans do autor/produtor.
3.3.4 O cine dixital
O chamado e-cinema supón substituír os proxectores de películas fotoquímicas por un tipo de proxección electrónica
con calidade similar ao celuloide. O seu funcionamento será moi similar ao actual e, de feito, o espectador apenas
notará a diferenza entre unha proxección fotográfica e unha dixital. Pero o cine dixital comporta uns requirimentos
básicos para a exhibición como son: calidade análoga ao 35 mm, sistemas estándar e equipos de operación
intercambiable, seguridade no transporte e na proxección que garanta o respecto á propiedade intelectual e aos
dereitos dos titulares, así como uns custos razoables. Os incentivos gobernamentais deberían favorecer este proceso
de introdución gradual da tecnoloxía dixital, especialmente en zonas rurais ou de baixa rendibilidade cinematográfica.
Segundo confirma o European Year Book 2004 de Media Salles, a cantidade de cines dixitais (con tecnoloxía DLP
Cinema) aumenta no vello continente: había 204 con 245 pantallas en xuño de 2004, mentres que, en decembro do
mesmo ano, ascenderan a 233 con 291 pantallas. Isto supón un crecemento do 14,2% en só seis meses, que se
converte nun 18,8% en canto a cantidade de pantallas.
A Asociación Cine Digital, grazas ao Ministerio de Ciencia e Tecnoloxía ⎯a través do Programa ArtePyme II⎯, recibiu
unha subvención de case 1 millón de euros para dotar e equipar 75 salas do territorio español coa tecnoloxía
95
necesaria para proxectar cine dixital . A asociación mércalles material ás principais distribuidoras de alta definición do
mundo (HDTV). As salas asociadas terán a posibilidade de atraer a diversos sectores da audiencia: películas de autor,
95
Esta tecnoloxía consiste nun proxector de alta resolución 1,3 K cuxa calidade é comparable á resolución das copias de celuloide que actualmente
proxectan as salas. Tamén se inclúe un servidor que, a través dunha antena parabólica, recibe os contidos (películas, eventos, etc.) en alta definición
HD 1920 x 1080. Estes contidos viaxan codificados en Mpeg2, encriptados e sumados a outras claves secretas, facendo imposible a piratería, tema
preocupante e prioritario para as majors de Hollywood. Este servidor, dunha simplicidade de manexo inusitada, almacena, xestiona e descodifica ata
10 películas en simultáneo.
113
películas clásicas españolas, cine independente, comedias, sucesos en vivo de relevancia mundial, teatro, ópera,
zarzuela, musicais, ballet, touros, fútbol ou outros encontros deportivos, concertos de rock, documentais HDTV, etc.
Baseándose nesta iniciativa, cines tradicionais situados no centro das cidades ou en vilas, grazas á tecnoloxía e
variedade de programación, recuperan o sentido que sempre tiveron: ser o punto de encontro social. Os cines
asociados en Galicia son: Cine Duplex (Ferrol), Cine Hermanos Pequenete (Foz), Cine Gesma (Xinzo de Limia), Cine
Roxy (O Porriño), Elasacine (Ribadeo), Novocine (Leiro) e Cine Avenida (Caldas de Reis). Estas sete salas setá
previsto que proxecten películas en alta definición despois do verán en 2005.
L
I
B
R
O A Televisión en
B
R
A
N
Galicia
C
O
CAPITULO 4
D
O
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
115
4. A TELEVISIÓN EN GALICIA
É habitual que todos os textos e discursos sobre televisión empecen afirmando que é o grande medio actual de
comunicación, o medio rei, o electrodoméstico imprescindible ou a forma de entretemento máis estendida no mundo
desenvolvido. A súa transmisión conxunta de palabras, sons, imaxes, sinais convencionais e movemento desafía
barreiras territoriais, culturais e tamén ideolóxicas e sociais.
A televisión desempeña en todos os países unha función crucial nas
A televisión ocupa o estratexias de comprensión e definición das identidades nacionais, ocupa o

primeiro lugar entre primeiro lugar entre as industrias da cultura e do entretemento e contribúe,
as industrias da ademais, a reforzar as relacións e a comunicación política.
cultura A televisión chegou a España en 1958, ano no que comezaron as emisións
regulares de Televisión Española coa súa primeira canle, e, a partir de 1966,
conta con dúas programacións. Non obstante, a data supón un importante atraso con respecto a outros países e
especialmente se se compara con Gran Bretaña ou Estados Unidos, que xa gozaban de imaxes de televisión a finais
da década dos anos vinte.
Dende 1971 pode falarse dunha presenza permanente e continua por parte da cadea estatal en Galicia. Nesa primeira
etapa, a principal función do Centro Territorial de TVE, ubicado en Santiago de Compostela, consistía en enviar á
central de Televisión Española en Prado del Rey aquelas noticias e acontecementos relacionados con Galicia que
tiñan unha transcendencia nacional e internacional, para a súa emisión en diversos programas. En agosto de 1973
iniciáronse os espazos informativos dende o Centro de TVE en Galicia baixo ou título de Panorama de Galicia.
En xullo de 1984, o Parlamento Galego aprobou a Lei de creación da Compañía de Radio Televisión de Galicia. De
acordo co disposto nesa norma (non modificada ata o de agora), a CRTVG nace co fin de contribuír á normalización
lingüística e á cohesión do tecido social e xeográfico do país.
A televisión autonómica, que cumpre 20 anos, inaugurou a súa programación

A televisión autonómica
o 24 de xullo de 1985 coa emisión en vivo dos actos do Día do Apóstolo e de
galega inaugurou a súa
Galicia dende as súas instalacións de San Marcos, nas aforas de Compostela.
programación o
A programación regular comezaría en setembro dese mesmo ano, con trinta e
96
24 de xullo de 1985
nove horas semanais de emisión .
Por outra parte, a Televisión de Galicia foi a primeira canle autonómica do Estado español que emitiu regularmente vía
satélite, e fíxoo co programa Galeguidade o 29 de decembro de 1994. A cadea iniciou posteriormente a emisión da
súa propia canle vía satélite para América en abril de 1997, tratábase de Galicia TV.
A oferta televisiva en Galicia aumenta, ao igual que non resto do Estado, a comezos da década dos noventa coa
aparición das televisións privadas. En 1996 comezan as emisións do primeiro programa dunha televisión privada que
emite exclusivamente en Galicia: Galicia a fondo, de Antena 3 TV. Atlas Galicia, constituída por Atlas España e Grupo
Voz, operaba como axencia audiovisual para ou ámbito galego. Dende a súa creación, en maio de 1998, encargábase
96
Actualmente alcanza os 1.386 minutos diarios, o que significa que emite practicamente as 24 horas (23,1).
97
da achega de noticias sobre Galicia para todos os informativos da cadea Tele 5 . O 26 de maio de 1998, Tele 5
comezou a realizar as súas desconexións diarias para Galicia cun informativo matinal de 15 minutos realizado por
Atlas Galicia, e un ano máis tarde o tempo de desconexión ampliouse, cun novo período informativo no que ofrecía
reportaxes en torno á actualidade social, política e cultural de Galicia. En agosto de 2002 Atlas pechou as súas
desconexións rexionais en Galicia, coa que tampouco conta xa Antena 3.
En 1997 irrompe a televisión dixital en Galicia e en España coas plataformas satelitales: Vía Digital e Canal Satélite
Digital, que acabarían fusionándose. A esta oferta hai que sumarlle a televisión por cable que ofrece en Galicia a
operadora R. A comunidade autónoma constituíuse en tres demarcacións para o servizo de telecomunicacións por
cable, tal e como contempla a Ley de telecomunicaciones por cable: A
Coruña, Santiago de Compostela e resto de Galicia. Todas elas foron
A grande expansión das
televisións locais tivo convocadas en concurso público o 28 de maio de 1998, que foi gañado
lugar nos 90 polo Grupo Gallego de Cable (o cal adoptou ou nome comercial de R),
firma que se converteu así no operador global de servizos de
telecomunicacións por cable en Galicia.
A partir de 1988 comezan a xurdir televisións locais, pero non sería ata mediados dos noventa cando este tipo de
emisoras comezaron a súa grande expansión. Na actualidade localízanse en Galicia unha trintena de televisións locais
con actividade.
Un dos trazos particulares do mercado europeo televisivo é a existencia dunha dualidade entre as empresas de
propiedade pública e privada, xa que en Europa a televisión nace como un monopolio estatal, o que converte as
televisións públicas nos actores principais da industria durante décadas. Hoxe, en cambio, froito da liberalización do
sector, as empresas públicas representan o 30%; mentres que o 70% restante corresponde aos de carácter privado.
Así mesmo, o mercado televisivo está dominado por dous grandes grupos: o Grupo RTL, propiedade da empresa
98
alemá Bertelmann, e o grupo Canal +, que pertence ao xigante mediático francés Vivendi Universal .
En canto aos contidos tamén se observa unha situación dual. Por un lado, o mercado europeo sofre dunha presenza
masiva de produtos norteamericanos, o que se traduce, segundo as últimas estimacións, nun déficit de 7.000 millóns
de euros, mentres que os produtos europeos só representan o 2% do mercado estadounidense. Pero, por outro lado,
dende mediados dos anos 1990, as series de ficción nacional como Médico de familia (España), A piovra (Italia) ou
Julie Lescaut (Francia) obtiveron grandes audiencias, converténdose en programas indispensables do prime time
europeo. Mesmo nalgúns casos se exportaron a outros países no propio formato ou ben se readaptaron con actores
locais.
Na década dos noventa producíronse, polo tanto, grandes transformacións no panorama televisivo español e europeo.
Transformacións que comezan co fin dos monopolios das televisións públicas e que continúan, ata o día de hoxe, coa
progresiva migración cara á tecnoloxía dixital das emisións.
97
Atlas Galicia formaba parte dun ambicioso proxecto informativo iniciado por Tele 5 con Atlas España. O obxectivo da cadea privada era crear
axencias audiovisuais autonómicas que, na súa primeira fase, realicen os seus propios informativos para as desconexións matinais en cada
comunidade, ademais de fornecer de noticias os servizos nacionais da cadea privada. Paulatinamente, e a medida que Atlas fose tomando forma na
maior parte de España, iríase incrementando o tempo de emisión en desconexión, ata que as axencias Atlas chegasen a contar cos seus propios
espazos. A creación das axencias Atlas permitía unha información rexional de maior calidade, máis completa e máis próxima ao espectador.
98
No primeiro caso, RTL domina a televisión comercial; no segundo, a TV de pagamento. Nos dous casos se trata de empresas con presenza en
varios países europeos.
117
Estas modificacións supuxeron profundos cambios na televisión tradicional, tanto no que se refire ás estruturas
empresariais en que se apoiaban os grandes organismos radiotelevisivos como nas modificacións que se están a
operar nos hábitos e gustos da audiencia. Entre as principais consecuencias da desregularización cómpre citar o fin da
situación de monopolio ocupada pola cadea de televisión pública, o incremento da oferta televisiva, a diferenciación de
canles televisivas, a aparición de novas modalidades de televisión (cadeas temáticas, televisión de pagamento, etc.) e
a conseguinte coexistencia dunha pluralidade de cadeas de diferentes tamaños e características (canles públicas,
privadas, de capital mixto, locais, nacionais, rexionais, multinacionais, etc.), a forte competitividade no mercado, a
fragmentación das audiencias, a internacionalización dos mercados, a insuficiencia dos recursos publicitarios para o
financiamento da oferta, a crise do modelo de programación das televisións públicas, que adopta as estratexias de
programación das cadeas comerciais para evitar a perda de audiencia en detrimento dos espazos de servizo público,
a creación de grupos multimedia e alianzas entre grupos editoriais, financeiros, compañías de telecomunicacións,
cadeas de televisión e empresas dos sectores audiovisuais e informáticos, o encarecemento dos custos de produción
e dos dereitos, consecuencia directa do incremento da competencia ou a crise do modelo de financiamento da
televisión pública.
Na primeira década deste século suponse que se completará a transición cara ao modelo dixital, xa que o Goberno
central prevé que se produza o apagamento tecnolóxico en 2010. Para iso, o Plan Técnico Nacional de Televisión
Dixital Terrestre establece o número de canles múltiples de ámbito estatal, autonómico e local que pode haber.
O Observatorio Europeo do Audiovisual publicou recentemente o primeiro volume do seu Yearbook 2004, que leva por
título Economía da industria da radio e da televisión en Europa. Segundo os datos alí ofrecidos, a facturación neta dos
radiodifusores dos quince países da UE reducíuse en 2002 nun 1,3% con respecto ao exercicio anterior, ata os 65.386
millóns de euros, rompendo a tendencia de crecemento de tempo atrás. O motivo principal foi a crise do mercado
publicitario que fixo caer a facturación das canles privadas, que se financian por esta vía nun 4,6%, ata os 17.349
millóns de euros. Tamén se reduciron nun 2,7% os ingresos dos radiodifusores públicos, ata os 27.769 millóns de
euros. Pola contra, incrementaron os seus ingresos tanto as
compañías de televisión de pago (un 3,5%, ata os 3.915 millóns de
Na primeira década deste
euros) como os empaquetadores de programas (un 4,2%, ata os 7.722
século completarase a
transición ao modelo millóns de euros), as canles temáticas (un 1,9%, ata os 2.967 millóns
dixital de euros) e, especialmente, as canles de televenda (un 13,9%, ata os

1.730 millóns de euros). Ademais, a televisión rexistrou unhas perdas
99
netas de 2.900 millóns de euros en 2002 (comparadas cos 4.000 millóns de 2001) . Tamén se apunta que a situación
do sector da radiotelevisión pública seguiu deteriorándose no ano 2002, con perdas netas que case se duplicaron (ata
os 1.397 millóns de euros). O informe destaca que o ano foi particularmente difícil para as cadeas autonómicas
españolas (que perderon 661 millóns de euros), o servizo local da BBC (480 millóns), a RTP portuguesa (228 millóns),
a RTE irlandesa (56 millóns), a ORF austríaca (40 millóns), TVE (24 millóns) e a ZDF alemá (22 millóns). En conxunto,
os únicos sistemas de televisión rendibles no ano 2002 foron os de Alemaña e Francia. Os de menos éxito foron os de
100
España, Portugal e Finlandia .
99
De feito, as únicas cadeas que obtiveron beneficios foron as que se financiaron por publicidade (en concreto, 726 millóns), aínda que se estreitaron
notablemente as súas marxes.
100
Para o ano 2003, o observatorio auguraba que o sector televisivo europeo alcanzaría o break even, despois dos cambios que houbo no sector da
televisión de pagamento dixital, coa desaparición dalgunhas plataformas e a fusión doutras.
Os datos do informe de Eurodata TV Worldwide sinalan que o consumo medio de televisión aumentou en 15 minutos
durante 2003 con respecto ao ano anterior, ata alcanzar as 3 horas e 39 minutos de visión por persoa e día. Entre os
72 países estudados, os estadounidenses seguen sendo os máis teléfagos, con 4 horas e 25 minutos de media por
persoa e día (6 minutos máis que no 2002). Por rexións do planeta, o consumo máis alto de televisión rexístrase en
Norteamérica, con 4 horas e 21 minutos. En segundo lugar sitúase Europa, con 3 horas e 33 minutos por persoa e día
(unha cifra que se mantén estable con respecto a 2002). Pola contra, o consumo televisivo incrementouse en 2003 de
forma importante na zona da Asia e do Pacífico, ata alcanzar as 3 horas e 23 minutos (47 minutos máis de consumo
medio que en 2002). Para finalizar, en Oriente Medio víronse 3 horas e 15 minutos de televisión ao día o pasado ano;
en Latinoamérica, 3 horas e 14 minutos; e en Sudáfrica, 2 horas e 59 minutos.
En canto aos contidos, o informe conclúe que a ficción mantén o seu tirón de audiencia, como o veu facendo nos
últimos anos. No ámbito global, ese xénero representa o 41% dos programas que aparecen nos top 10 de audiencias
do mundo. Non obstante, cedeu algo de terreo (catro puntos con respecto a 2002) debido ao impulso dos programas
de entretemento. Dese 41% que totaliza o xénero de ficción, o 34% correspóndelle ás series, miniseries e sitcoms
(37% en 2002), o 24%, ás películas (30% en 2002); e o 19%, ás telenovelas (23% en 2002). A perda de presenza da
ficción prodúcese en todos os continentes. Dentro deste xénero, o cine representou o 24% dos programas máis vistos
nas televisións mundiais en 2003, fronte ao 30% de 2002. De feito, só 72 películas aparecen rexistradas dentro dos
top 10 dos países considerados no estudo, e só cinco delas (todas elas de Hollywood) aparecen en varios territorios.
Esta caída do cine débese, dun lado, ás maiores audiencias das series, e, doutro, ao crecemento dos programas de
entretemento. De feito, este apartado (que abrangue programas de humor, eventos, xogos, variedades, teatro, reality
TV, música e debates) incrementou a súa presenza nas listas de éxitos da televisión no mundo en 4,5 puntos en 2003,
ata o 34,5%. Europa é a zona máis afectada polo éxito do entretemento: o 30% dos programas máis vistos en Europa
Oriental e o 29% en Europa Occidental son ocupados por este xénero. Ségueno no ranking Latinoamérica (co 16%),
Asia (10%) e Norteamérica (4%). Os programas de telerrealidade permanecen en terceiro lugar entre as categorías de
entretemento e gañan cinco puntos, ata alcanzar o 18% dos mellores ratings do xénero. En canto aos eventos,
representaron o 24% dos programas de entretemento de maior audiencia no mundo. O xénero das noticias mantívose
estable nos últimos tres anos. En 2003, ten unha presenza do 18% nos top 10 de audiencias nacionais, se ben só
aparece cinco veces no posto máis alto das listas (tres veces menos que en 2002). Esta diminución explícase polos
menores ratings logrados nas zonas onde mantivera un dominio no ano 2002, principalmente no Leste de Europa.
Pola contra, os documentais conseguiron audiencias espectaculares en 2003.
O informe da CMT correspondente a 2003 sinala que o sector dos servizos audiovisuais rexistrou en España uns
ingresos por operacións no ano 2003, sen contabilizar subvencións, de 4.415 millóns de euros, un 11,4% máis que no
exercicio anterior. O mercado da televisión en aberto supuxo o 51% do total dos devanditos ingresos, en tanto que o
da televisión de pagamento alcanzou o 41,6% e gañou terreo, cun incremento de 4,6 puntos porcentuais sobre o
anterior exercicio. No ámbito da televisión en aberto, aumentaron nese ano tanto os ingresos por publicidade das
cadeas como os ingresos procedentes de subvencións. Sumando todos os conceptos (publicidade, subvencións,
produción propia e outros), as televisións en aberto españolas ingresaron no ano 2003 algo máis de 3.711 millóns de
euros, un 1,5% máis que no ano 2002.
En canto á televisión de pagamento, mostrou un gran dinamismo no 2003, cun crecemento dos ingresos do 25,2% (ao
pasar dos 1.467 aos 1.836 millóns de euros). O groso da facturación provén de cotas de aboamento e aluguer de
descodificadores, mentres que os ingresos por pagamento por visión sumaron 104 millóns de euros, esencialmente
119
grazas ao fútbol. O satélite seguiu sendo a tecnoloxía de transmisión dominante en televisión de pagamento, aínda
que os operadores de cable elevaron a súa participación ata representar o 10% dos ingresos, e aumentaron nun 22%
o número de clientes. No ámbito global, o número de subscritores á televisión de pagamento diminuíu de 3,52 a 3,50
millóns, debido fundamentalmente á fusión de Vía Digital e Canal Satélite Digital. Dos subscritores totais, case 1,8
millóns estaba subscrito a servizos de televisión por satélite, algo máis de 700.000, a servizos de televisión por ondas
herzianas, e case 1 millón, a servizos de televisión por cable.
Por outro lado, segundo o Estudo do mercado da televisión en Europa versus España 1998-2003 de DYM para Astra,
o 18% dos fogares españois recibe televisión por satélite, un 7,2% máis que en 2002. Segundo este análise, España
conta cun total de 13,84 millóns de fogares con televisión, dos cales 10,52 millóns (o 76%) teñen só televisión
terrestre, 2,49 millóns (o 18%) contan con TV por satélite, e 840.000 (o 6%), con TV por cable. Dos 2,49 millóns de
fogares españois que dispoñen de televisión por satélite, o 67,5% recibe emisións en dixital (1,68 millóns), fronte aos
810.000 que reciben emisións analóxicas. O incremento da penetración da televisión terrestre en España entre 2002 e
2003 foi do 7,2%, o da televisión por cable, do 33,8%, e o da televisión por satélite, do 7,2%.
Recepción de TV nos fogares galegos. 2003.
1,14
TDT 2,48
8,45
A través de cabo 8,80
14,48
A través de antena
parabólica 16,35
99,36
A través de antena
convencional 99,07
0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00
España Galicia
Ademais, o gasto medio mensual por fogar en servizos de televisión de pagamento situouse en España en 31,3 euros
no cuarto trimestre de 2003, dacordo cos datos da segunda onda do estudo sobre a demanda de servizos de
telecomunicacións e sociedade da información no segmento residencial en España, co que a entidade pública
empresarial Redes.es pretende facer un seguimento periódico do grao de desenvolvemento das novas tecnoloxías no
ámbito doméstico.
O 14% dos fogares españois —case 2,3 millóns de fogares— dispoñían de televisión dixital a finais de 2004, fronte ao
21% de media na Unión Europea, segundo o informe realizado polo Grupo de Análise e Prospectiva das
Telecomunicacións (GAPTEL) para a Administración. En contraste coa situación de España destaca o caso do Reino
101
Unido, onde o 57% dos seus fogares —14,4 millóns— dispoñen de TV dixital . O informe tamén revela que no
101
Na actualidade, na UE existen aproximadamente 34,6 millóns de fogares que dispoñen desta tecnoloxía. Á cabeza do grupo de países líderes no
vello continente aparece Irlanda, que ten o 31% de fogares con TV dixital; seguido por Suecia cun 27%; Noruega cun 23%; e logo veñen Finlandia
(22%) e Francia (21%). Cunha proporción similar á española están Alemaña e Dinamarca, os dous cun 14%. Por último, os países cunha menor
implantación da televisión dixital nos fogares son Italia (12%), Austria (10%), Holanda (7%), Bélxica (7%), Luxemburgo (7%), Portugal (7%), Grecia
(7%) e Suíza (4%), que pecha a táboa.
primeiro semestre de 2004 había case 3,2 millóns de subscritores de TV de pago en España, dos que máis de 1,6
millóns correspondían ao satélite (Digital+), o que supón o 51,5% do total; pouco máis dun millón ao cable (32,3%),
fundamentalmente de Ono (355.000 subscritores) e Auna (292.000 subscritores); mentres que o medio millón restante
corresponden ao Canal+ analóxico (16,2%).
Consumo dos individuos dos fogares galegos abonados

á plataforma dixital (en minutos).
1999 2000 2001 2002 2003
Analóxica 134 150 145 150 139
Temática 56 5 60 69 71
Resto 1 1 1 2 5
Fonte: Sofres Audiencia de Medios
A televisión de pagamento converteuse, sen lugar a dúbidas, no gran punto de referencia para os afeccionados ás
series estranxeiras, coa estrea das producións máis significativas do mercado estadounidense. Trátase, de feito, dun
dos xéneros máis consumidos polos subscritores de Digital+ e da televisión por cable. Por outra banda, o serial perde
forza en televisión, debido ao menor interese da audiencia polas telenovelas latinoamericanas emitidas por TVE1.
O papel desempeñado pola televisión ante os importantes acontecementos de 2004 tradúcese nun incremento do
tempo e da audiencia dos informativos. As televisións dedican este ano un 20,1% da súa grella á información (fronte a
un 19,3% en 2003), que lles achega 11,3 puntos de share.
Os magacines e talk shows constitúen a principal fonte de público para as televisións xeneralistas (13,9 puntos de
share); aínda que a súa influencia resulta moi variable en función das cadeas. Telecinco débelle a estes formatos en
torno ao 30% da súa audiencia do ano, cifra moi superior á de Antena 3 (20%) e TVE1 (15%). A maioría dos
magacines sustentan as súas audiencias nos mesmos valores de anteriores anos: o carisma dos seus presentadores
(nesta ocasión, con intercambio de estrelas incluído) e o seu tratamento intensivo e extensivo dos contidos de crónica
rosa e de telerrealidade. Con respecto á crónica rosa, perde presenza en varias grellas, debido ás autolimitacións
impostas por algunhas cadeas públicas (destaca sen dúbida a despedida de Tómbola en Canal 9 valenciano). En
calquera caso, o certo é que se mantén como un dos contidos máis
Os magacines e talk demandados en televisión, como o demostra o éxito de programas do
shows son a principal daytime (Aquí hai tomate) e o prime time (Dónde estás, corazón ou Salsa
fonte das TV xeneralistas Rosa).
A telerrealidade segue sendo un contido moi eficaz nas pantallas españolas, por máis que se fale de certa recesión do
xénero. Simplemente perdeu a súa condición fenoménica (a que tiñan as primeiras edicións de Gran Hermano e
Operación Triunfo) e integrouse como un produto televisivo recorrente na programación, con índices de audiencia
aínda elevados e unha alta rendibilidade que transcende a súa propia emisión, grazas á súa capacidade para xerar
102
temas e contidos televisivos . Influencia crecente da propia televisión como xeradora de contidos, cun incremento
dos espazos de zapping; o éxito dos programas ou seccións de humor sobre o medio (Homo zapping, Juan y Jose
Show, etc.); e coa translación de todo o orixinado na telerrealidade aos magacines e late shows das cadeas.
102
Gran Hermano, con seis edicións ás súas costas, volve ser o principal referente da telerrealidade. No 2004 ademais proseguen as voltas de roscas
do xénero, cos famosos como aliciente (celebrity shows, como La granja ou La selva de los famosos), novas actividades para os concursantes (La
casa de tu vida) ou retos de grande altura, como os que propón ETB con La flecha amarilla (percorrer o Camiño de Santiago) ou El conquistador del
fin del mundo (na Patagonia, en emisión a partir de xaneiro de 2005).
121
Apréciase certo estancamento dos concursos convencionais e desinterese do público polos macroconcursos (intento
desafortunado de revitalizar Un, dos, tres). Ademais, a eficacia da música segue dependendo de fenómenos puntuais,
como o Festival Eurojúnior no ano 2004. Polo demais, este contido brila pola súa ausencia hoxendía na televisión
xeneralista. Obsérvase tamén unha recuperación dos programas de entrevistas e debate no prime time grazas a Las
cerezas e 59'' en TVE 1. Un ano máis, descende a porcentaxe de tempo dedicado á programación infantil nas cadeas
xeneralistas: un 8,2%, fronte ao 8,7% en 2003. Desviación continua do interese dos máis pequenos cara ás canles
temáticas infantís. Aumentou o tempo e a achega dos documentais e divulgativos, concentrado nas cadeas públicas.
Memoria de España (1ª etapa), no prime time de TVE1, convértese na serie documental máis vista do ano cunha
media de 3,7 millóns de espectadores. Aumenta o interese do público por modalidades deportivas máis alá do fútbol
(motociclismo e automobilismo, principalmente). Importante aumento da contribución do deporte ao share das cadeas
(3,7 puntos, case un máis que en 2003), cunha influencia positiva das Olimpíadas de Atenas en La 2 e TVE1.
O consumo de televisión en 2003 en España aumentou en dous minutos por persoa e día con respecto ao ano
anterior, ata os 213 minutos, segundo informa a empresa de medición de audiencias TNS. Así, no ano 2003 viuse
unha media de 213 minutos de televisión ao día (é dicir, 3 horas e 33 minutos). Non obstante, unha análise
pormenorizada dos datos indica que o incremento foi protagonizado polos maiores de 45 anos. De feito, o tramo de
idade de entre os 45 e os 64 anos consumiu unha media de 253 minutos de televisión ao día en 2003, mentres que en
2002 eran 246. As persoas de máis de 65 anos viron 302 minutos, un minuto máis que no ano anterior. Os nenos de 4
a 12 anos tiveron un consumo igual durante os dous últimos anos,
situándose en 2 horas e 26 minutos de televisión ao día. A novidade Aumentou o tempo de
preséntana os adolescentes e os mozos, nos que se produce un achega dos documentais e
considerable descenso de seu consumo televisivo. Como xa vén sendo os programas divulgativos
habitual, os grandes consumidores de televisión atópanse entre as
persoas maiores de 65 anos, con 302 minutos de media ao día, e as amas de casa, con 271 minutos. Por outra banda,
se se observan os datos por comunidades, a andaluza e a valenciana presentan os consumos máis elevados, con 222
103
e 220 minutos ao día respectivamente. No polo oposto están Galicia e Canarias, con 191 e 192 cada unha .
O estudo de AIMC sobre audiencia infantil-xuvenil en España en 2004 sinala que a televisión segue sendo o medio de
comunicación máis visto por ese tipo de público: un 95,3%. E como xa vén sendo habitual, o bloque horario máis visto
polos nenos de entre 8 e 13 anos é o da noite, e a media hora máis vista é a que vai dende as 22:00 ás 22:30, cun
50%. O informe tamén sinala que os nenos dedican case a metade do tempo que os adultos a ver a televisión (184
minutos diarios) e que a súa cadea preferida é Antena 3, que rexistra un 33,4% de cota de pantalla, seguida de TVE
(17%), Telecinco (13,4%), e La 2 (6,2%).
103
Tamén se observan diferenzas de consumo entre as distintas clases sociais, sendo, como é habitual noutros anos, as de clase media-baixa e
baixa as que presentan un maior consumo, con 236 minutos, e as de clase alta e media-alta as de menor consumo, con 180 minutos. Por hábitat,
repítense as tendencias anteriores: a menor número de habitantes, maior consumo de televisión. Tamén se repiten en canto ao número de persoas
que residen no fogar. Ven máis televisión os fogares con poucos membros que os máis numerosos.
Evolución do consumo de televisión en Galicia e España.
300
250
200
150
100
50
Novembro 2002
Novembro 2003
Novembro 2004
Marzo 2002
Maio 2002
Setembro 2002
Marzo 2003
Maio 2003
Setembro 2003
Marzo 2004
Maio 2004
Setembro 2004
Marzo 2005
Maio 2005
Xaneiro 2002
Xullo 2002
Xaneiro 2003
Xullo 2003
Xaneiro 2004
Xullo 2004
Xaneiro 2005
Galicia España
O consumo medio diario no ano 2004 é de 219 minutos por persoa ao día, o que supón unha suba do 2,3% con respecto a 2003, ao mesmo tempo que a audiencia media crece
un 5,6%. Con estes datos, España está soamente por debaixo de Francia (240 minutos vistos ao día), Italia (230 minutos) e Gran Bretaña (222 minutos) e por enriba de países
como Portugal (217 minutos), Alemaña (210 minutos), Holanda (181 minutos) e Finlandia (167 minutos). Se ben o consumo de televisión se incrementa, cómpre destacar que en
1
2004 diminuíu o número de fogares que teñen dous ou máis aparatos de televisión e aumentou en 4 puntos o número de fogares que teñen un único televisor . Só un 20% dos
fogares españois ten 3 ou máis televisores, o 42% posúe dous aparatos e o 37.6% un televisor.
Por outro lado, a audiencia de televisión é cada vez máis hiperactiva, xa que aumentan os consumidores de varios medios simultaneamente. Se o mando a distancia cambiou no
seu día a forma de ver TV, agora o móbil e Internet están a crear unha xeración de zapeadores compulsivos que utilizan outros medios para buscar novas experiencias
comunicativas. Os adolescentes constitúen o grupo máis inestable, xa que os seus hábitos de consumo televisivo cambiaron enormemente nos últimos cinco anos.
1
Aínda que hai que ter en conta que o número de fogares compostos por unha ou dúas persoas se incrementou un 8% con respecto a 2003.
123
Malia non existiren datos fiables, os hábitos dos telespectadores de entre 13 e

20 anos están a experimentar mutacións interesantes. Así, sabemos que A audiencia da TV
crecen os consumidores simultáneos de varios medios. Navegan en Internet, é cada vez máis
falan polo seu teléfono móbil ou envían mensaxes curtas (SMS) mentres ven hiperactiva
os seus programas de televisión favoritos. Tamén abundan os mozos que
seguen dous ou máis programas á vez, aproveitando os cortes publicitarios ou os momentos predicibles para capear,
e outros saltan constantemente a través das distintas canles para ver só o máis rechamante e impactante dos
anuncios. O anuncio televisivo (polo xeral, breve e impactante) convértese así no máximo expoñente deste tipo de
adicción. Destaca tamén un grupo de zapeadores que nunca aguanta un programa ata o final, senón que pican
fragmentos da oferta: en canto os aburre o que están a ver, saltan a outra canle, en busca do máis atractivo en cada
momento. Finalmente, aumentou o grao de sofisticación tecnolóxica nos fogares. En EE.UU. só o 6% dos nenos entre
2 e 5 anos tiñan acceso a Internet en 2000. En 2002 esta cifra alcanzou o 35%.
A noción dun adolescente sobre o que é entretido é moi diferente da que existía hai cinco anos. Por exemplo, en 2002,
o volume de negocio do mercado de videoxogos norteamericano no segmento entre os 13 e os 20 anos superou o da
industria cinematográfica. Por iso, manter entretido un espectador novo ao longo dos bloques dun programa resulta
cada vez máis complicado. Conscientes diso, as produtoras desenvolven formatos que funcionan a base de bloques
con diversos miniclímax e con ganchos que anuncian o non se vaian, aínda
hai máis. Ademais, para esta xeración de consumidores de entretemento
Esgotamento do
multimedia será cada vez máis habitual levar a cabo varias tarefas
modelo actual de TV
simultaneamente.
xeneralistas
A dificultade para fidelizar os mozos constitúe só un dos síntomas de
esgotamento do actual modelo de TV xeneralista en España. Unha das causas é o exceso de publicidade. Outro
síntoma preocupante e representativo da fragmentación do consumo televisivo é a progresiva diminución da visión de
programas en familia.
Os adolescentes dispoñen hoxe dunha variedade enorme de eleccións, polo que se trata dunha audiencia moi
fragmentada, volátil e hiperactiva. Agás no caso dos grandes éxitos do momento, as súas preferencias abranguen
unha gran variedade de programas e cadeas. E, sobre todo, os seus gustos apenas adoitan coincidir cos dos seus
pais, polo que a separación entre as preferencias duns e doutros é cada vez maior. Ademais, dáse a circunstancia de
que os mozos adquiren pronto un alto grao de control no uso das novas tecnoloxías e neste ámbito os pais saen
perdendo: o segmento de entre 50 e 65 anos é o que peor domina estes aparatos.
4.1 A OFERTA DE CANLES DE TELEVISIÓN EN GALICIA
Os galegos dedican unha media diaria de 3 horas e 33 minutos ao consumo de televisión. Xunto cos canarios, son os españois que menos tempo dedican a ver este medio,
fronte aos andaluces que se sitúan como os maiores consumidores, segundo datos do anuario de SGAE 2003. Pero segundo datos facilitados a Europa Press por
Mediaedg&Cia, Galicia segue sendo no primeiro mes de 2005 a comunidade que menos consome este medio, con 3 horas e 22 minutos.
Minutos promedio de visionado de televisión en Galicia.

1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Galicia 165 176 173 172 179 165 176 178 189 194 197 192 199 189 183 191 191 189
España 209 221 211 214 218 199 209 222 221 229 231 222 234 222 226 211 213 218 Fonte: Taylos Nelson Sofres
Entre 1993 e 2004, a cota de audiencia da canle autonómica galega evolucionou dende un 15,5% ao 17,3%. Ademais, a TVG alcanzou na tempada 2000/01 o mellor dato da súa
historia, cun 19,5% de share, o que a converte na terceira cadea autonómica máis competitiva.
Grandes magnitudes da emisión de televisión en Galicia. 1997 e 2003.

1997 2003 % crec 1997 2003 % crec 1997 2003 % crec 1997 2003 % crec
Autonóm. e nac. con
22.096.072 39.028.910 77% 1.282.014 2.674.607 109% 568 597 5% 3 5 67%
desconexión
TV
Locais 2.878.304 5.896.298 105% -23.282 -885.004 n.d. 132 256 94% 24 36 50%
Total TV 24.974.376 44.925.208 80% 1.258.733 1.789.603 42% 700 853 22% 27 41 52%
Pero en 2004, a canle con maior cota de audiencia en Galicia é Tele 5, co 24,6%, seguida de preto por TVE1, co 23,6%. E é que a canle pública estatal foi perdendo peso de
forma paulatina, pasando do 27,9% en 1993 ao 23,6%. Pola contra, Tele 5 pasou do 22,2% ao 24,6%.
125
Evolución da facturación das televisións galegas.
45.000.000
5.896.298
40.000.000 3.909.737
4.954.749
4.197.179
35.000.000
4.755.960
30.000.000 3.120.177
25.000.000 2.878.304
20.000.000 1.812.028 36.897.031 39.028.910
32.879.239 34.488.711
15.000.000 1.042.909 26.469.300 28.547.269
22.096.072
10.000.000 17.668.416
13.228.276
5.000.000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Facturación de televisións (exc. locais) Facturación das televisións locais
4.1.1 A Televisión de Galicia
A Televisión de Galicia inaugurou a súa programación o 24 de xullo de 1985, coa emisión en vivo dos actos do día do
Apóstolo e de Galicia dende ás súas instalacións de San Marcos (Santiago de Compostela), acabadas de inaugurar. A
súa primeira proxección fílmica foi a curtametraxe Mamasunción, dirixida por Chano Piñeiro.
O mandato parlamentario de contribuír á normalización lingüística e á cohesión social e xeográfica do país tradúcese
nunha programación integramente en galego, cunha oferta variada e plural dirixida aos distintos sectores da sociedade
e que conta cun denominador común: o desexo de afianzar o coñecemento do propio cunha perspectiva integradora
na cultura occidental á que pertence.
Horas anuais de emisión e de produción propia da Televisión

de Galicia
90,00% 10.000
81,44%
80,00% 9.000
69,63%
70,00% 8.000
60,00% 8.760 7.000
6.611 6.000
50,00%
31,94% 5.000
40,00%
4.000
30,00% 5.829 3.000
20,00% 2.000
10,00% 1.000
0,00% 0
1992 1997 2003
Horas anuais de emisión da TVG Horas de produción propia da TVG (%)
No caso da Televisión de Galicia, a porcentaxe de produción propia da cadea pasou, segundo datos da GECA, do
69,6% en 1997 ao 74,4% en 2000 e ao 81,44% no 2003, de maneira que a canle autonómica galega se sitúa nos
primeiros postos en canto a produción propia, tanto interna como asociada, por enriba da media estatal das cadeas.
Datas sinaladas da Televisión de Galicia

o A TVG foi a primeira canle autonómica do estado español que emitiu regularmente vía satélite. Fíxoo co
programa Galeguidade o 29 de decembro de 1994.
o A TVG emitiu por primeira vez a través da rede de fibra óptica de telefonía o 25 de novembro de 1994; foi
dende Silleda e ofreceulle aos seus espectadores imaxes do IV Salón da Enerxía e Desenvolvemento Rural.
o A TVG estreou o sistema NICAM-Dual-Estéreo para toda Galicia a principios de 1995.
o A Televisión de Galicia ofreceu un teletexto en galego o 11 de outubro de 1995, iniciando as súas emisións
regulares o 15 de decembro de 1995.
o A TVG emitiu empregou o sistema Pal Plus, a pantalla de formato longo, coma a do cinema (16 :9), en
outubro de 1995.
o A TVG realizou a primeira gravación dun programa en formato Pal Plus (16/9), no Torneo de Campións de
squash celebrado en Santiago de Compostela os días 28 e 30 de novembro de 1996.
o A marca de audiencia da TVG produciuse o sábado 7 de decembro de 1996 durante a transmisión do
encontro de fútbol entre o Real Madrid e o Barcelona.
o A TVG iniciou as súas emisións regulares cara a América vía satélite a través da canle Galeusca o día 31 de
decembro de 1996 ás 14 horas locais.
o A TVG asinou o 14 de febreiro de 1997 un acordo de colaboración coa cadea CNN para enviar información
sobre Galicia e para a inclusión na programación das súas emisións vía satélite.
o A TVG comeza a emisión da súa propia canle vía satélite cara a América o 1 de abril de 1997.
o O día 21 de xullo de 1997 iniciou o seu funcionamento en probas o novo control central robotizado da TVG.
o A TVG iniciou as súas emisións regulares pola Internet en Tempo Real ás cero horas do día 17 de maio de
1997, Día das Letras Galegas, sendo a primeira de Europa e a sétima do mundo en ofrecer esta posibilidade.
o A TVG estreou a súa primeira mediametraxe o 17 de maio de 1997. Baixo o título O Tesouro, fixo unha
adaptación da obra de Ánxel Fole en formato Pal Plus.
o A TVG incorpora a súa programación á plataforma satelital Vía Digital o 15 de setembro de 1997.
o A TVG iniciou a emisión do Televídeo para a canle Galicia TV-América o día 18 de novembro de 1997.
o A canle autonómica iniciou as emisións para Europa en dixital o día 7 de marzo de 1998 a través do satélite
Eutelsat Hod Bird-3.
o O día 7 de xullo de 1998, ás 21 horas e 27 minutos, realizou a primeira conexión de satélite cunha unidade
móbil de enlaces propia. Sería na emisión do Telexornal Segunda Edición desde a Expo de Lisboa.
o A TVG iniciou as súas emisións regulares cara a Europa polo Eutelsat Hot Bird-3, o día 1 de decembro de
1998.
o A TVG iniciou emisións cara a América a través do satélite Hispasat o 1 de decembro de 1998.
o A TVG cambiou a súa imaxe corporativa o mércores día 20 de xaneiro de 1999.
o A TVG regularizou as súas emisións cara a Europa polo Eutelsat o 29 de xaneiro de 1999.
o O 23 de abril de 1999 entrou en funcionamento o novo enderezo electrónico da TVG.
o En abril do 2001, e despois dun pequeno parón (alleo á TVG), a Televisión de Galicia reinicia as súas
emisións para Europa, a través do satélite Hispasat.
o A TVG comezou a emitir con tecnoloxía dixital terrestre desde os Centros Emisores de Pedroso (Santiago), A
Bailadora (Ares-Ferrol), Domaio (Moaña) e Tomba (Pontevedra), en marzo de 2002
o TVG e Panasonic asinan -maio 2002- o acordo de adxudicación da dixitalizacion para os Servizos
Informativos, na que se inclúe o subministro de máis de 200 equipos de DVCPRO50, así como unha rede de
servidor con estacións non liñais para informativos.
o En xaneiro de 2003, a TVG presenta o seu Plano de Cine, TV Movies, Series e Programas para Televisión de
Galicia, S.A., do 2003, co que se establece un concurso público de petición de ofertas para a realización de
105
produtos audiovisuais .
o O 24 de marzo de 2004 a TVG pon en marcha un novo sistema de automatización do seu estudio de
continuidade.
Fonte: Páxina web da TVG.
Actualmente son oito as canles polas que a CRTVG emite a súa programación en idioma galego: a emisión
convencional da TVG para Galicia, dous de televisión satélite para o exterior ⎯para América e Europa⎯, e outras tres
de radio. A esas canles hai que lle sumar o portal interactivo galego da CRTVG en Internet, que ofrece radio e
105
A TVG é a única canle de televisión en España que desenvolve este tipo de concorrencia pública de ofertas para produtos audiovisuais.
127
televisión en directo así como numerosos contidos de Galicia en nove idiomas. Para o ano 2006, está previsto poñer
en marcha novas emisións de televisión, particularmente cunha segunda canle dixital dedicada á programación infantil
e xuvenil, cine en galego e programación cultural.
A Televisión de Galicia vén dedicando nestes últimos anos a maior parte do seu tempo de programación a xéneros
como información, ficción, misceláneas, culturais e deportes. Ademais, nos catro últimos anos, detéctase un
incremento do peso de xéneros como a ficción, que pasa de ocupar o 19,55% no ano 2000 ao 25,7% en 2003,
culturais (7,79 a 11,30%) ou concursos (3,54% a 4,2%), fronte a unha progresiva perda de protagonismo dos
programas de miscelánea (de 27,27% en 2000 a tan só o 12,6% no ano 2003) ou musicais (de 6,06 a 4,9%). Non
obstante, os xéneros que achegan máis audiencia á canle autonómica no ano 2002 (último ano dispoñible) son a
ficción, a información, os deportes e os musicais. No caso da ficción, apréciase un incremento do 71,8%, que
responde ao esforzo da cadea na produción de series de ficción como Pratos Combinados, Mareas Vivas, Rías Baixas
ou As leis de Celavella, entre outras. Todo iso contrasta con caídas na audiencia dos xéneros de miscelánea ou
deportes.
Distribución da grella da Televisión de Galicia. 1997-2003.

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Culturais 8,20% 7,30% 8,70% 7,79% 11,70% 12,20% 11,30%
Información 20,80% 24,10% 25,60% 25,90% 28,30% 27,90% 29,80%
Outros 1,20% 1,10% 1,20% 1,22% 1,30% 1,00% 1,00%
Miscelánea 28,60% 29,50% 29,10% 27,27% 19,90% 17,30% 12,60%
Infoshow 1,80% 1,70% 1,00% 1,15% 1,30% 3,30% 2,50%
Concursos 4,50% 4,50% 3,30% 3,54% 2,80% 4,00% 4,20%
Deportes 11,80% 9,50% 7,20% 7,50% 8,80% 8,50% 8,00%
Musicais 6,10% 4,80% 5,10% 6,06% 7,10% 6,50% 4,90%
Ficción 17,00% 17,50% 18,80% 19,57% 18,80% 19,30% 25,70%
100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
Total
% % % % % % %
Fonte: Elaboración propia, a partir dos datos de EGEDA, Panorama Audiovisual.
A Televisión de Galicia está entre as cadeas autonómicas con menor número de emisións cinematográficas, ao optar
por outro tipo de programación, motivado pola obriga contraída de emitir películas unicamente en galego, xa que, entre
a súa audiencia, parece non ter éxito este tipo de contidos e, ademais, polo alto custo da dobraxe. A través da análise
das franxas horarias advírtese o escaso peso que a oferta cinematográfica ten na grella de programación, xa que a
maioría das emisións se concentran na madrugada e na tarde, con moi poucas contabilizadas en horario de máxima
audiencia en comparación coas rexistradas noutras cadeas autonómicas. Aínda así, a emisión de obras
cinematográficas na TVG experimentou certas variacións nos últimos anos, alcanzando o punto álxido en 1999 con
641 e o mínimo en 2001 con 460. En canto á orixe dos filmes, é claro o predominio do cine norteamericano, se ben o
europeo, en xeral, e o español, en particular, foron gañando terreo ata chegar a supoñer un cuarto dos títulos emitidos.
Por outro lado, a cadea autonómica foi aumentando as emisións de curtametraxes ao longo dos últimos anos,
fundamentalmente os de nacionalidade española, contando mesmo cun programa, Curtametraxes galegas, que se
centra na difusión de curtas de autores galegos.
Distribución da grella da Televisión de Galicia. 2003.
Ficción Culturais
25,70% 11,30%
Musicais
Información
4,90%
29,80%
Deportes
Concursos Outros
8,00% Miscelánea
4,20% 1,00%
12,60%
Infoshow
2,50%
A Televisión de Galicia centra o punto forte da súa programación na ficción galega, unha tendencia que se dá en todas
as canles estatais. Para a TVG é importante seguir apostando polo crecemento e consolidación da produción
cinematográfica en Galicia, esperando poder falar, nun breve prazo, da estabilidade da industria do audiovisual (que
algún día terá que ser capaz de funcionar con autonomía, sen necesidade de recorrer ás fortes inxeccións de
subvencións públicas), da formación continua e práctica de profesionais
galegos de primeira liña, do aproveitamento dous recursos humanos
A TVG centra o seu
artísticos existentes, do aproveitamento de recursos culturais, etc. En 2003
punto forte da
a cadea autonómica aumentou de xeito significativo as emisións de series
programación na ficción
de ficción con respecto aos anos anteriores, co que se confirma a súa
galega
aposta por este xénero. A maioría das series prográmanse na franxa da
tarde, se ben o prime time concentrou un número significativo de realizacións. A Televisión de Galicia apostou polas
series de produción propia, que fundamentalmente se proxectan na franxa de prime time. A pesar de que na tempada
2003 non se estreou ningún título de produción propia, a cadea conseguiu un ano máis consolidar as súas realizacións
na grella de programación,
logrando unha significativa
Número e minutos de emisión de series de ficción na
aceptación por parte dos
Televisión de Galicia. 1998-2003.
espectadores galegos.
1.800 70.000 A serie de máis audiencia na TVG
1.600 60.000 é Pratos Combinados, cun share
1.400
50.000
1.200 que chegou a alcanzar o 39%
1.000 40.000 nalgún capítulo de 2002. A grella
800 30.000
para o 2005 aposta pola
600
20.000
400 continuidade con novas entregas
200 10.000
das series de máis éxito, como As
0 0
leis de Celavella, Terra de
1998 1999 2000 2001 2002 2003
Miranda, Rías Baixas ou Pratos
Número de emisións Minutos de emisión Combinados. Ofrece ademais
dous novos produtos: Cuarto sen
129
ascensor e Libro de Familia. Así mesmo, dentro do plan de cine e televisión de 2005 está prevista a produción de seis
novas series de ficción feitas en Galicia.
En 2004 o Xabarín Club, o programa colector da programación infantil da TVG, cumpriu dez anos de existencia, cun
total de 113.000 socios. A oferta de animación complétase coa emisión dalgunhas curtametraxes para adultos e a
estrea de longametraxes como O bosque animado.
Peso dos programas de produción independente na TVG (%). 1997/03.
Temporadas 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03

Número de programas 6,3 5,2 9,5 7,2 9 6,1
Tempo de emisión 7,3 8,3 7,9 7,2 5,7 3,7
Fonte: Elaborado por GECA a partir de datos de TNS
A TVG experimentou un cambio drástico no que se refire á emisión de documentais, de maneira que entre 1998 e
2003 multiplicou por catro o número de emisións ou o tempo dedicado a este xénero. Trátase dunha aposta máis
conceptual que especulativa, xa que apenas supuxo cambio na achega deste tipo de contidos á audiencia, o que fai
pensar que responde máis a unha vontade de servizo público que a un obxectivo de efectos no volume de audiencia.
Outro feito que cómpre destacar é o interese da cadea autonómica galega, ao igual que acontece coa catalá ou a
vasca, polas temáticas históricas e culturais que fomentan e consolidan os sinais de identidade do país. Así destacan
producións como Castelao, Cen anos de Alexandre Bóveda, Antón Avilés de Taramancos, A literatura galega no cine,
Cidades, patrimonio da humanidade, Viaxar por Galicia ou As viaxeiras da Lúa, entre outros. Practicamente todas as
obras programadas na cadea foron españolas, e nunha elevada porcentaxe concentráronse na franxa de madrugada.
Número e minutos de emisión de documentais na Televisión de

Galicia. 1998-2003.
2.000 35.000
1.800
30.000
1.600 1.764
1.710 25.000
1.400
1.200 20.000
1.000 1.170
800 15.000
600 10.000
400 549
5.000
200 320 342
0 0
1998 1999 2000 2001 2002 2003
Número de emisións Minutos de emisión
Con respecto ao perfil da audiencia da Televisión de Galicia, o grupo máis numeroso é o de maiores de 65 anos, que
supón o 33,37% do total de espectadores, seguido polo grupo de entre 45 e 64, co 32,17%. Considerando o hábitat, a
maior parte dos espectadores proveñen de municipios de menos de 10.000 habitantes, e un 33,17% adicional de
entidades de poboación de entre 10.000 e 50.000, se ben nos últimos anos se produciu un leve desprazamento cara a
televidentes de ámbitos urbanos de entre 200.000 e 500.000 habitantes.
Perfis dos espectadores de televisión en Galicia. 2003.
De 200.000 a 500.000 hab.
De 50.000 a 200.000 hab.
De 10.000 a 50.000 hab.
Menos de 10.000 hab.
Baixa e Media-baixa
Media
Alta e Media-alta
Máis de 64
De 45 a 64
De 25 a 44
De 13 a 24
De 2 a 12
Muller
Home
0 10 20 30 40 50 60
Total TV en Galicia TVG
Finalmente, se se considera a condición social de audiencia da canle autonómica, o 50,10% son de clase baixa ou
medio-baixa. Polo tanto, o perfil medio dun espectador da TVG era no ano 2003 o dunha muller maior de 64 anos, de
clase baixa ou medio-baixa e dunha localidade de menos de 10.000 habitantes.
Dende o ano 1995, a CRTVG desenvolve unha política activa de apoio ao sector audiovisual galego, que abrangue
varias frontes: por un lado, a posta en marcha de proxectos de ficción que alcanzan éxitos de audiencia sen
precedentes (series); por outro, unha política de financiamento de películas galegas ou rodadas en Galicia, coa
106
compra dos dereitos de emisión e a coprodución ; finalmente, xestionáronse vías complementarias de financiamento
ata alcanzar acordos co ICO e co Igape coa finalidade de abrir novas posibilidades para canalizar recursos financeiros
cara ás empresas.
Canal + e Televisión de Galicia subscribiron no ano 2000 un convenio de colaboración para producir conxuntamente
unha ducia de películas de temática galega nos seguintes catro anos. As dúas canles tamén se uniron para realizar
documentais e para adquirir os dereitos de retransmisión dalgúns acontecementos deportivos.
A TVG participou, ao longo do ano 2002 na produción de dez novas longametraxes galegas en colaboración con
produtoras locais e televisións e empresas audiovisuais do resto de España. Por outro lado, as cadeas autonómicas
asociados á FORTA asinaron, en xuño do 2004, un convenio con FAPAE e investirán un mínimo de 10 millóns de
euros ao ano en producións audiovisuais españolas. Mediante este acordo, as oito televisións asociadas na FORTA
106
No ano 2001 púxose en marcha o Plan de Fomento da Produción Cinematográfica Galega a través da participación da TVG na coprodución
financeira de metraxes, telefilmes, debuxos animados e documentais mediante o que se pretende a mobilización dun investimento en torno aos 30
millóns de euros en cine galego ao longo de tres anos. A contrapartida para a TVG son non só os dereitos de emisión, senón tamén a participación nos
resultados de explotación comercial.
131
comprométense a participar nos plans de produción de proxectos audiovisuais de produtores independentes españois,
a través da adquisición de dereitos de antena, por medio de coproducións ou recurrindo ao encargo de TV movies ás
produtoras. O investimento mínimo que realizarán os operadores autonómicos será de 10 millóns de euros ao ano nos
exercicios de 2004, 2005 e 2006, que son os que cobre o convenio subscrito. Os produtos audiovisuais que podían
favorecerse eran as longametraxes, curtametraxes e películas para televisión, tanto de ficción coma de animación, así
107
como os documentais e episodios pilotos de series en formato de longametraxe . Ademais, a Televisión de Galicia
convocou en 2004 un concurso a través do Plan de Cine, TVmovies, Series e Programas da TVG, que ía dirixido a
recibir ofertas para a realización de produtos audiovisuais, como longametraxes, películas para televisión, programas
para televisión e, como novidade ese ano, documentais, así como para a presentación de proxectos para o
desenvolvemento de longametraxes e películas para televisión. Coa posta en marcha deste proceso, a Televisión de
Galicia ⎯única cadea de España que ten en marcha este tipo de concorrencia pública de ofertas de produtos
audiovisuais⎯ pretendía continuar co seu papel de dinamizador do sector en Galicia.
A canle autonómica galega volveu convocar no ano 2005 o Plan de Cine, TV-movies, Series, Programas e Obras
Teatrais para 2005. Con este plan de concorrencia pública procúrase a maior participación de todas as empresas
involucradas no sector audiovisual, e con este obxectivo flexibilízanse algúns dos requisitos que se lle viñan esixindo
en plans anteriores. Unha das principais novidades nesta última convocatoria é a inclusión dun apartado dedicado á
gravación de obras teatrais.
Programas mais vistos da Televisión de Galicia na temporada

2002/2003
Título Rating (%) Share (%)
Pratos combinados 9,7 26,2
Luar 9,2 28,8
Pratos combinados (repetición) 6,9 24,2
Terra de Miranda 6,9 18,2
Telexornal 1 6,5 23,9
Rías Baixas 6,5 18,3
Galicia Noticias 6,4 31
Telexornal 1 Fin de semana 6,1 22,5
Telexornal 2 Fin de semana 6 22,8
Mr Bean (prime time) 5,6 13,7
Fonte: Elaboración propia, a partir dos datos extraídos no Anuario de la Televisión de GECA 2004.
A forte e decidida aposta que, dende hai algúns anos, se vén mostrando cara ao sector audiovisual galego, quedou
novamente reflectida nos presupostos da CRTVG para o ano 2005, nos que se recollen compras por 9,1 millóns de
euros, fronte aos 7,4 millóns do ano anterior, o que supón un incremento do 23,1%. Entre ficción, animación e
documentais, a televisión autonómica participou nun total de 17 longametraxes galegas, así como en 13 TV movies.
Tamén terán presenza, en espazo preferente, media ducia de series de ficción galega, así como outros tantos
programas de entretemento para o ano 2005. As curtametraxes tamén teñen o seu lugar cunha sesión semanal
dedicada á emisión neste formato. A través da compra de dereitos de emisión en lingua galega da maior parte das
curtametraxes realizadas en Galicia, a TVG intenta colaborar cun sector da industria con escaso percorrido comercial.
107
O convenio, que tamén contempla un investimento de 90.000 euros anuais por parte da FORTA para o desenvolvemento de guións e a emisión dos
produtos apoiados, sempre que sexa posible, en horario de máxima audiencia, é continuación doutro que subscribiron a FORTA e FAPAE en 1999, e
que contemplaba un investimento de 9 millóns de euros anuais. Nestes momentos, a Federación de Produtores está a traballar para renovar outros
convenios co resto de cadeas de televisión.
A decisión de poñer en marcha unha segunda canle, con tecnoloxía dixital e de programación temática, constitúe unha
aposta ambiciosa de contidos e tecnoloxía, coa que TVG pretende converterse nunha ventá de difusión para a
produción audiovisual experimental que permita impulsar novos valores, curtametraxes ou documentais. Entre os
proxectos para esta cadea destacan a programación xuvenil e infantil, que entre
outros espazos contará co programa Xabarín Club, ademais dun importante
contido de produción de ficción, tanto feito en Galicia como externo dobrado ao
Posta en marcha no
galego, así como TV-movies e películas, coas que a TVG pretende seguir
2006 dunha segunda
apoiando a normalización lingüística do galego. Así mesmo, incluiranse
canle autonómica con
tecnoloxía dixital.
programas de contido e servizo público, como debates e entrevistas. Ademais,
emitirase cinema en versión orixinal subtitulado ao galego.
No que respecta ao cumprimento da Ley 22/1999, sobre la difusión de obras audiovisuales europeas, que establece
que os operadores de televisión deberán reservar o 5% da cifra total de ingresos xerados durante o exercicio anterior
para o financiamento de longametraxes cinematográficas, películas para televisión e demais obras de carácter similar,
a Televisión de Galicia cumpre escrupulosamente co estipulado na normativa.
Segundo se desprende do informe A lingua nos medios de comunicación elaborado polo Consello da Cultura de
Galicia, a maioría dos galegos consideran a Televisión de Galicia como a súa canle preferida. Os resultados deste
108
estudo constatan que entre os nosos concidadáns existe unha demanda de maior presenza da lingua autóctona nos
medios de comunicación, tanto nos xornais como nos medios audiovisuais, así como no cine, nos semanarios e na
Internet. De acordo con este informe, que forma parte do proxecto O proceso de normalización do idioma galego 1980-
2000: medios de comunicación, a sociedade galega fai un consumo masivo dos tradicionais medios audiovisuais que
están presentes na maioría dos fogares: a radio e a televisión. Nunha realidade como a descrita, o informe destaca
que o 61% da poboación galega utiliza diariamente a TVG como medio de comunicación. A pesar de advertir que non
se trata de opcións excluíntes, o estudo do Consello da Cultura conclúe que para a maioría dos galegos a autonómica
é a canle televisiva preferida, seguida de TVE1, Telecinco e Antena 3 TV. O resto das canles, incluídas as televisións
109
locais, comarcais e as plataformas, apenas son referencias para os galegos .
Por outro lado, o 1 de abril de 1997 a Televisión de Galicia comezou a emisión da súa canle Galicia TV a través do
satélite Panamsat para toda América. Posteriormente, o día 18 de novembro de 1997, a TVG iniciou a emisión do
televídeo para a canle Galicia TV-América.
Despois de tres meses de participar non proxecto Galeusca, Televisión de Galicia conecta cunha canle propia e
independente a máis de sete millóns de fogares en toda América do Norte e do Sur, co obxectivo de manter un fío de
comunicación permanente coas comunidades galegas, que poden conectar as 24 horas do día con Galicia a través
dos seus informativos, programas musicais, telecomedias, humor, concursos, deporte... Dous satélites, o Hispasat 1 C
e o Hispasat 1 B, achegan a millóns de fogares a oferta radiofónica e televisiva da Radio Galega e da Televisión de
Galicia. As novas tecnoloxías posibilitan que as emisións cheguen dende Canadá ata a Patagonia arxentina en
América, parte de Europa occidental e, por suposto, a toda a península Ibérica e ás Illas Canarias.
108
O informe A lingua galega nos medios de comunicación foi realizado a partir dunha enquisa que tomou como universo a poboación adulta
residente en Galicia. O tamaño da mostra foi de 1.203 entrevistas telefónicas realizadas a habitantes de distintos concellos galegos sobre o consumo
de medios en Galicia e as opinións sobre a presenza da lingua galega nos diferentes soportes. A enquisa realizouse durante un mes, do 4 de
decembro de 2003 ao 4 xaneiro de 2004, e ten un nivel de confianza do 95,5% e unha marxe de erro de máis ou menos o 2,89%.
109
Este alto grao de satisfacción cunha cadea autonómica pode relacionarse co feito de que, segundo o informe, a televisión (co 70%) e a radio (co
68%) son os medios de comunicación nos que a maior parte dos entrevistados consideran que a presenza do galego é adecuada. Esta situación
contrasta con aqueles medios nos que unha maioría considera que a lingua propia ten unha presenza moi escasa, como son o cine (81%), os
semanarios (78%), Internet (73%) e os xornais (66%).
133
Ademais, a TVG comezou a principios de 2005 a emisión de servizos interactivos nas súas emisións de televisión
dixital terrestre (TDT) sendo a terceira cadea autonómica do Estado en dar ese paso (despois de que ou fixeran en
110
Cataluña e Euskadi) .
Cota de audiencia da Televisión de Galicia.

20
18
18,5 18,10 18,60 19,00 18,00
16 18,30
16,70 17,30
16,5
14 15,5 15,4
14,6
12
10
8
6
4
2
0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
4.1.2 A Televisión Española en Galicia
Televisión Española emite dende 1958 pola súa primeira canle -La Primera- e dende 1966 por La 2. A presenza TVE
en Galicia como produtora de noticias e reportaxes data dos anos setenta, xa que ata entón cubríanse certas
informacións co traslado de equipos dende os Servizos Centrais. É no ano 1971 cando se inaugura a primeira
111
delegación de TVE na comunidade galega, en Santiago de Compostela . En agosto de 1973 ábrese unha nova
etapa no centro de TVE-Galicia coa posta en marcha de desconexións territoriais para a emisión de espazos
informativos. O nome que entón se lle daban a eses microespazos era Panorama de Galicia, título que permanece en
pantalla na actualidade, aínda que noutro formato.
En xuño de 1978 inaugúranse unhas novas dependencias, no pazo de Raxoi (na praza do Obradoiro), fronte á
catedral de Santiago. Ademáis, e froito fundamentalmente da innovación tecnolóxica que afectaba o sector da
televisión en España, inícianse as emisións en cor e expándese a rede de reemisores para o sinal de televisión en
Galicia112.
Xa para entón era moi habitual ver na primeira canle de TVE a información referida a Galicia en idioma galego. Esta
circunstancia, que hoxe parece anecdótica, é quizais unha das referencias máis importantes do que o centro de TVE
en Galicia realizou ao longo da historia, xa que foi o primeiro medio audiovisual que introduce o noso idioma dun xeito
110
Os novos servizos permítenlles aos usuarios de receptores de televisión dixital a participación en distintos xogos (o Simón, o xogo das preguntas
e a serpe) así como a consulta dos mapas meteorolóxicos galegos en tempo real. Así mesmo, tamén permite a consulta das cámaras web que a
TVG ten en distintos puntos da xeografía galega.
111
Aquela unidade informativa de TVE ocupaba un pequeno local na compostelá rúa do Vilar. Nesa primeira etapa, a principal función do centro
consistía en enviar ao centro de TVE en Prado del Rey aquelas noticias e acontecementos relacionados con Galicia que tiñan unha transcendencia
nacional e internacional, para a súa emisión en diversos programas.
112
Televisión Española en Galicia dispoñía xa daquela dunha pequena unidade móbil (denominada PEL -produción electrónica lixeira-) en branco e
negro, coa que se facían algúns informativos e conexións dende a rúa do Vilar. As montaxes facíanse no aparato coñecido como moviola e foi coa
incorporación dun telecine en Santiago como se pasa á cor, introdución que se produciu nos albores da década dos anos oitenta, e foi o Mundial 82
de fútbol unha das causas impulsoras (dado o carácter de televisión anfitriona de TVE). Precisamente, para a mellor difusión dese mundial (que en
Galicia contaba con dúas sedes), ampliouse a rede de emisores en todo o país. Na comunidade galega pasouse dun (o Pedroso) a cinco (Pedroso,
Meda, Domaio, Páramo e Bailadora).
continuado na súa programación, situación que permanece na actualidade malia non existir ningún imperativo legal
que así o estableza. Con dúas franxas de desconexión diarias, no mediodía e na tarde, ocupadas principalmente por
informativos, TVE Galicia perdeu a prol da televisión autonómica moito do peso que naquel tempo –os primeiros anos
da década dos oitenta– tivo como única xanela pola que amosar na pantalla programas feitos desde e para Galicia, e
113
en galego. Pepe Coira apunta que como ocorreu cos máis dos centros territoriais de TVE –se cadra coa relativa
excepción do catalán–, o centro territorial galego pasou a ocupar un lugar secundario, o propio dunha emisora dotada
polo seu órgano matriz con escasos recursos e nulas opcións de participar nas franxas horarias de maior consumo
televisivo.
En maio de 1991 inaugurouse a sede actual do Centro Territorial de TVE en Galicia, en Bando-San Marcos, preto de
Compostela, dotado con dous estudos de gravación para produción de programas e produción de informativos. A
emisión seguíase realizando por La Primera, cun magazine matinal que, dadas as circunstancias, era líder de
audiencia na súa franxa.
Logo do impulso que supuxo a emisión dos Xogos Olímpicos de Barcelona e da Expo 92 de Sevilla, e en pleno ano
Xacobeo 93, propónselle á Xunta de Galicia a súa colaboración para emitir no Canal Internacional de TVE un
programa magazine, que se comezou a realizar nos estudos de San Marcos, destinado aos galegos emigrantes e a
aqueles que seguían as emisións da devandita canle fóra de España, para o cal era e segue sendo preciso que se
realice en español. Así naceu, o 12 de xuño de 1993, o primeiro Dende Galicia para o Mundo, magacine que leva doce
anos en antena de forma ininterrompida e con periodicidade semanal, e que
logrou o mesmo efecto que a mediados dos setenta perseguía o Centro
A TVE, primer medio
Territorial de TVE: ofrecerlle a imaxe de Galicia ao mundo enteiro, destacando
que introduce o galego
os valores históricos, arquitectónicos, culturais, sociais, deportivos e, en
114
de forma continuada
definitiva, sendo o mellor escaparate da comunidade no exterior .
En 1998 prodúcese a incorporación da fibra óptica aos diferentes centros, innovación que propiciou unha maior
autonomía e axilidade, evitando estar pendentes de enlaces microondas. Ese mesmo ano asínase un convenio coa
Xunta de Galicia, que facilita a ampliación das desconexións territoriais nos seguintes anos con programas de
produción propia de variada factura115.
Así e todo, posiblemente por mor da escaseza de recursos, a programaciónde TVE en Galicia acolle espazos
documentais e programas feitos con vocación alternativa, que asoman nun horario en que o seu público potencial
116
dificilmente vai estar diante do televisor e que non gozan practicamente de promoción . O Centro Territorial de TVE
en Galicia elabora ademais programas de produción propia con carácter non periódico, que tratan de achegarlle ao
espectador aspectos da cultura galega, festas de interese estatal ou actividades propias de Galicia, que se emiten en
117
desconexión territorial por La 2 e tamén no Canal Internacional de TVE . Ademáis, todos os programas realizados
polo Centro Territorial en Galicia de TVE ao longo da súa historia, agás contadas excepcións, elaboráronse en lingua
galega, mantendo o espírito de hai trinta anos, cando apenas ese idioma se falaba en círculos moi reducidos.
113
Coira Nieto, J. (2005): A televisión. Libro Branco de cinematografía e artes visuais en Galicia. Consello da Cultura Galega.
114
Á marxe da súa emisión en TVE Internacional, pódese seguir tamén en La 2 en desconexión territorial para Galicia, en TVG (a través da súa
emisión en Vía Digital) e na súa emisión por cable para o estranxeiro.
115
Nesta etapa emitíronse magazines como ¡Que serán? ou Boa tarde, series divulgativas Galicia, paso a paso, Pezas mestras, Crónicas do mar,
Historia do fútbol galego, A transición en Galicia, Mulleres.es ou Kinoki, espazos culturais como Claves, Ao pé da letra ou Mercuria, musicais como A
repinocha ou Revolución MP3, dobraxes de series infantís como Marcelino, pan e viño ou Nicolás, ademais de numerosos documentais e pequenas
series como Galegos no exterior ou Espazos arquitectónicos e outros programas de servizo público como Solitarios, Europeos ou Parlamento.
116
Coira Nieto, J. (2005): A televisión. Libro Branco de cinematografía e artes visuais en Galicia. Consello da Cultura Galega.
117
No eido da promoción do idioma, TVE-Galicia realizou a dobraxe ó galego de dúas series de debuxos animados, como son Marcelino pan e viño e
Nicolás, a primeira ainda en antena, que eran vistas en galego polos nenos do país mentres fóra de Galicia se emitían en castelán.
135
Audiencias das cadeas de televisión en Galicia. 1998-2004.
30,00
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
TV 1 La 2 Tele 5 Antena 3 TV TVG
En xaneiro de 2005 asinouse a renovación do convenio de colaboración entre a Xunta de Galicia e RTVE para a
promoción exterior de Galicia a través da emisión de diferentes programas que teñen coma finalidade resaltar os
valores culturais, históricos e artísticos da Comunidade Autónoma, así coma outros aspectos relacionados coa
produción industrial, o desenvolvemento económico e a presenza galega nos mercados internacionais.
4.1.3 As televisións estatais privadas.
A actividade xornalística de Antena 3 Televisión en Galicia remóntase ao ano 1993. Sen embargo, será en outubro
de 1995 cando teña lugar a apertura en Santiago da primeira delegación estable de Antena 3 TV que comeza a emitir
para o país galego desconexións publicitarias. En abril de 1996 comezan as emisións de Galicia a fondo, o primeiro
programa dunha televisión privada que emite exclusivamente para Galicia. Un programa semanal que comezou a
programarse os sábados ás dúas da tarde e que na actualidade continúa en antena emitíndose ás 12:30 do sábado.
Ademais dos informativos, a delegación participaba noutros programas de emisión nacional como A toda página,
Impacto TV ou En antena.
O 25 de xullo de 1999, dende a praza do Obradoiro, emítese o primeiro informativo rexional diario de Antena 3 TV en
Galicia. En xuño de 2000 ponse en marcha a páxina web de noticias de Antena 3, co que a información diaria de
Galicia xa se pode ver en todo o mundo en formato vídeo.
Tras un longo proceso de negociacións e de movilizacións, a empresa determinou en 2003 o peche dos centros de
traballo de A Coruña e Vigo e deixou a Delegación de Santiago de Compostela cunha plantilla reducida a pouco
menos da metade. Posteriormente reduciría ao mínino as desconexións informativas para rematar por suprimilas.
Pola súa parte, constituída en febreiro de 1998 entre Atlas España e Grupo Voz, Atlas Galicia operaba como axencia
audiovisual para o ámbito galego. Levou a cabo, dende o 1 de maio de 1998, as achegas de noticias sobre Galicia
para todos os informativos da cadea Tele 5. Ademais xestionaba as desconexións rexionais que a devandita cadea
privada realizou para Galicia dende maio de 1998.
Atlas Galicia formou parte dun ambicioso proxecto informativo iniciado por Tele 5 con Atlas España. O obxectivo da
cadea privada era crear axencias audiovisuais autonómicas que, na súa primeira fase, realizasen os seus propios
informativos para as desconexións matinais en cada comunidade, ademais de fornecer de noticias os servizos
nacionais da cadea privada. Paulatinamente, e a medida que Atlas fose tomando forma na maior parte de España,
iríase incrementando o tempo de emisión en desconexión, ata que as axencias Atlas chegasen a contar cos seus
propios espazos118. A creación das axencias Atlas permitía unha información rexional de maior calidade, máis
completa e máis próxima ao espectador.
O 26 de maio de 1998 Tele 5 comezou a realizar as súas desconexións diarias para Galicia cun informativo matinal de
15 minutos realizado por Atlas Galicia. O día 3 de maio de 1999 o tempo de desconexión ampliouse, cun novo período
informativo que ofrecía reportaxes en torno á actualidade social, política e cultural de Galicia. Na actualidade, o grupo
Voz desfíxose da súa participación na empresa, que foi adquirida por Tele 5 que ten así o 100% do capital. Ademais,
xa non existen desconexións diarias, se ben a axencia segue proporcionando a cobertura de noticias de Tele 5 en
Galicia.
4.1.4 As televisións locais en Galicia
Dende os seus comezos as televisións locais estiveron envoltas en polémica. Moitas delas foron pechadas pola
autoridade, ou intentouse polo menos, por emitiren sen concesión administrativa. A súa situación xurídica moveuse
nos borrosos terreos da alegalidade (que non ilegalidade), ao non existir regulación concreta sobre o tema, ou ao non
se efectuar o desenvolvemento lexislativo que lles permitise ás autoridades competentes conceder as oportunas
119
licenzas de emisión .
A súa regulación está contida actualmente na Lei 41/1995, do 22 decembro, de réxime xurídico do servizo de
televisión local por ondas terrestres, segundo a cal a televisión local por ondas terrestres como medio audiovisual de
120
comunicación social ten a natureza de servizo público . A Lei 41/1995 foi modificada pola Lei de acompañamento
aos presupostos xerais de 2004, cando xa na Lei de acompañamento do ano 2003 se introduciron importantes
cambios. Estas modificacións dos dous últimos anos tratan de adaptar esta regulación ás novas esixencias. En
primeiro lugar, a definición de televisión local modifícase para adaptala ao medio dixital no que obrigatoriamente
121
deberán desenvolverse . A Lei de acompañamento de 2004 engade, ademais, que os adxudicatarios poderán utilizar
tecnoloxía analóxica para a difusión das súas emisións durante dous anos, que se contarán dende o 1 de xaneiro de
122
2004 e modifícanse as disposicións relativas ao ámbito territorial . Despois de catro meses de tramitación, o
Congreso aprobou en maio do 2005 a controvertida Ley para el impulso de la televisión digital terrestre (TDT),
liberalización de la televisión por cable y fomento del pluralismo. Tamén se incluíu este ano a novidade de que os
titulares de concesións para a prestación do servizo público de televisión de ámbito local por ondas terrestres estarán
118
Para conseguir este obxectivo, Tele 5 asociouse en cada comunidade autónoma a un dos principais grupos de comunicación. Deste xeito, Atlas
Cataluña creouse co Grupo Godó, Atlas Euskadi co Grupo Correo, etc.
119
Algunhas sentenzas do Tribunal Constitucional e do Tribunal Supremo anularon resolucións anteriores que obrigaban ao peche, con base
precisamente nesa falta de regulación, e recoñecían o dereito das televisións locais a proseguir as súas emisións, ao estimar que ao contrario se
conculcarían abertamente os dereitos á liberdade de expresión e comunicación garantidos polo artigo 20 da Constitución, máxime cando non existía
unha lei expresa que regulase a televisión de carácter local.
120
Esta Lei establecía a reserva e asignación de frecuencias que daría lugar á correspondente convocatoria e resolución dos oportunos concursos
públicos de atribución de concesións para a prestación do servizo. Non obstante, a falta de normativa de desenvolvemento da Lei prevendo a
planificación das reservas de frecuencias polo Ministerio de Ciencia e Tecnoloxía, impediu resolver os concursos públicos de adxudicación por parte
das comunidades autónomas, polo que actualmente as televisións locais están a emitir sen título habilitante, en virtude da disposición transitoria
única da dita lei.
121
Pasa a definirse como a modalidade de televisión consistente na emisión ou transmisión, con tecnoloxía dixital, de imaxes non permanentes
dirixidas ao público sen contraprestación económica directa por medio de ondas electromagnéticas propagadas por unha estación transmisora
terrestre no ámbito territorial sinalado.
122
Á vista das solicitudes presentadas polas comunidades autónomas e tendo en conta as frecuencias dispoñibles, que se determinarán respectando
o dereito ao acceso equitativo de todas elas aos recursos de espectro, a compatibilidade radioeléctrica entre comunidades adxacentes, así como as
limitacións derivadas da coordinación radioeléctrica internacional.
137
obrigados a emitir programas televisivos orixinais durante un mínimo de catro horas diarias e trinta e dúas
123
semanais .
Falar de televisión local (TVL) é falar de televisión próxima ao pobo, tanto no que se refire á proximidade física (a
televisión debe facerse dende e para o lugar no que habitan os potenciais receptores), como social (estas emisoras
deben sintonizar cos referentes culturais e tradicionais do lugar). Polo tanto, falar de televisión local é falar de
televisión de proximidade, como adoitan chamar a este tipo de medios moitos autores que prefiren empregar esta
terminoloxía por entender que aglutina mellor as súas características (funcionamento, mercado...) e os seus
obxectivos (audiencias, contidos programáticos...).
Considérase un requisito imprescindible para garantir a continuidade dunha televisión local o feito de que os
espectadores, os veciños dunha vila ou cidade, identifiquen estas emisoras como a súa televisión, o que obriga a facer
unha programación, máis ou menos extensa, que satisfaga o baleiro informativo e divulgativo que deixan sen cubrir as
grandes canles.
Por outro lado, as emisoras locais cada vez gozan de maior credibilidade entre o público, medra a súa cota de
audiencia e os grandes grupos de comunicación multimedia atoparon nelas un novo mercado d explotación de
124
contidos . A posibilidade de negocio que ofrece a publicidade local, xunto coa necesidade de manter certa influencia
mediática en todos os sectores da comunicación, foron dous factores clave na renovación do mercado da TVL.
A entrada no mercado do Grupo PRISA (baixo a marca Localia TV), do Grupo Vocento (antigo Grupo Correo-Prensa
Española), do Grupo Zeta, do Grupo Godó ou da Cadea COPE (en Popular TV) significou un reforzo financeiro.
Ademais, estes conglomerados mediáticos están a achegar estruturas empresariais con maiores posibilidades para
negociar a publicidade local, ainda que nacional na meirande parte dos casos, e para producir contidos máis
atractivos. Deste xeito, constituíronse en pouco tempo redes de TVL cunha importancia máis que significativa nos
125
índices de audiencia .
Durante o ano 2003 a televisión local en España logrou un crecemento do 19% no volumen de negocio con respecto
ao exercicio anterior. O seu prometedor ascenso se explica por que os grandes grupos tamén queren entrar na
repartición da torta agora que o Goberno afrouxou as condicións que lles interrompían o paso.
O perfil dunha TVL pasa por ser empresas basicamente privadas, con pouca profesionalización, cunha media de 15
traballadores que teñen que facer de todo e con orzamentos reducidos, sen ningún tipo de especialización nin
temática nin técnica, con pouca infraestrutura tecnolóxica a pesar de que ultimamente apuntan cara á tecnoloxía de
produción dixital. A maioría das televisións locais galegas están en proceso ou xa contan con tecnoloxía dixital de tipo
profesional, pero en cantidade axeitada ao tamaño da súa estructura e suficiente para a cantidade de programación
que poden facer.
En canto a contidos, son os informativos a programación na que basean a meirande parte da súa produción,
exceptuando algún que outro documental, programa deportivo, magacine con colaboradores. Eses formatos son os
123
Non considerándose programas televisivos as emisións consistentes en imaxes fixas nin os tempos destinados á publicidade, televenda e xogos e
concursos de promoción, nin programas orixinais aqueles que consistan na mera reemisión de programas televisivos cuxa difusión se realizase ou se
estea a realizar por outro medio.
124
A madrileña Canal 7 TV e a barcelonesa CityTV son as emisoras locais máis vistas en España, sendo sintonizadas polo 7 e o 4,9% dos fogares,
respectivamente, e rexistrando unha audiencia acumulada nos últimos trinta días do 4,8 e do 3,4%, segundo datos facilitados por AIMC. Barcelona
Televisió (BTV), Canal 47 Sevilla e Localia TV Sevilla séguenas na clasificación de audiencias.
125
No primeiro lugar da clasificación, Localia TV é sintonizada polo 24,9% dos fogares españois, e conta cunha audiencia acumulada nos últimos
trinta días do 16,8%. En segundo lugar sitúase UNE, sintonizada polo 24,3% dos televidentes, e cunha audiencia acumulada no último mes do
15,6%. Cun share do 21,2%, e unha audiencia acumulada do 12%, a cadea Local Media é a terceira. Séguea o Grupo Canal 47 TV, que se sintoniza
no 15,7% das vivendas con televisor, e conta cunha audiencia acumulada do 8,2%.
que poden xerar un maior participación cidadá neste modelo televisivo. Non se advirte aínda o establecemento dun
criterio de rendemento e explotación real dos produtos rematados, é dicir, a transformación da TVL galega en
televisión produtora de contidos propios, sen que sexa como é ata agora, para o inmediato consumo ou como
complemento de servizos publicitarios para o anunciante.
A configuración actual das televisións locais veu marcada por dúas dinámicas que se suceden cronoloxicamente: por
unha banda, a entrada dos grupos rexionais á defensa da súa cobertura de actuación noutros soportes (El Progreso,
La Región...), que se identifica con posicións provincialistas e logo tentativas rexionalistas, e por outra, a entrada dos
grupos estatais ben pola vía da concentración do mercado da produción allea e da cobertura informativa (UNE), ben
pola adquisición-asociación con empresarios locais cos que estaban xa asociados noutros soportes (Pretesa, Utega
ou Localia). Cómpre sinalar tamén algúns casos excepcionais de relacións con distribuidoras internacionais como é o
de Canal 41 da Coruña, tamén aberto a relacións con outras redes do país e do Estado
139
Grandes magnitudes da televisión local en Galicia. 1997 e 2003.

1997 2003 % crec 1997 2003 % crec 1997 2003 % crec 1997 2003 %crec
Locais 2.878.304 5.896.298 105% -23.282 -885.004 n.d. 132 256 94% 24 36 50%
Total TV 24.974.376 44.925.208 80% 1.258.733 1.789.603 42% 700 853 22% 27 41 52%
Na actualidade, a situación do sector é confusa. A lei de 1995 de Televisión Local por Ondas Terrestres consagróu as televisións locais que operaban nese momento e prohibíu
explícitamente a aparición de novas. Pese a isto, o sector seguiu crecendo desde enton sen ningún tipo de control. A chegada da dixitalización é o principal reto tecnolóxico ao
que deberá enfrontarse o sector das televisións locais. En 2004 o Consello de Ministros aprobou o Plan Técnico da Televisión Digital Local, que contempla 266 demarcacións en
todo o país, cada unha das cales terá unha canle múltiple (múltiplex) con capacidade para catro programas. Polo tanto, en total serán 1.064 as emisoras de TV local que poderán
operar legalmente en España, chegando a un 87% da poboación española. No que respecta aos concursos para a asignación das concesións correspondentes serán
convocados e resoltos polas propias comunidades autónomas. Polo tanto, o Goberno abordou a ordenación do sector tendo en conta as frecuencias dispoñibles e as peticións
das autoridades autonómicas.
Non obstante, para as televisións locais en xeral, independentemente de con quen esten asociadas, a produción ou a emisión non
son as maiores dificultades dentro do proceso de dixitalización: o principal problema atópase na recepción por parte do público, que A chegada da
non ten aparatos para descodificar o sinal de TDT. A clave estará en favorecer a creación rápida dun parque de receptores dixitais dixitalización e o
1
e en contar coa aposta das Administracións Locais e Autonómicas cofinanciando as redes de transmisión dixital , feito este último maior reto do sector
que xa se está dando noutras comunidades autónomas, e en atopar vantaxes competitivas que se plasmen en servizos de valor
engadido, facendo fincapé en calquera caso na programación local, que constitue o verdadeiro valor destes servizos.
1
Que teñen en moitos casos un coste entre cinco e nove veces superior á emisión en analóxico.
140
Aínda que o futuro das TVLs parecía incerto ata hai pouco, a aposta dos grandes grupos por este sector está a
abrir un novo modelo de negocio máis viable. O inminente proceso de dixitalización fai cada vez máis necesario o
apoio dun grupo de comunicación que sosteña o esforzo financeiro requirido. O modelo de TVL, para ser rendible,
pasa por socios locais e socios tamén nacionais, socios fortes que garantan a viabilidade, que permitan comprar
programas e contidos para conseguir máis audiencia; en definitiva, a TV local debe ser enfocada como un
negocio. Ou sexa, a dixitalización suporá un obstáculo para as emisoras de proximidade, aínda que, ao mesmo
tempo, significará a consolidación das que sobrevivan.
Tres son os principais grupos de ámbito estatal que teñen actualmente algunha vinculación con emisoras de TVL
en Galicia.
UNE é un grupo de emisoras locais participada por Publimedia e é a axencia Atlas, tamén do Grupo Telecinco, a
encargada de proporcionar os contidos. UNE está composta por 63 emisoras locais nas que non ten participación
empresarial. As televisións do grupo emiten simultaneamente en determinadas franxas horarias, e o resto do
127
tempo fano de xeito independente . As televisións locais galegas que na actualidade compran programas a UNE
son Tele Salnés-Barbanza, TV7 Monforte e Telecoruña Canal 41 (hai algúns anos Canal Deza e Telemiño tamén
adquirían estes programas).
Localia TV está constituía por un conxunto de emisoras locais xestionado por Pretesa, filial do Grupo PRISA que
se ocupa das súas operacións en TV local. Dentro desta rede intégranse más de 65 emisoras, das que parte son
propiedade do grupo, como é o caso de Localia Vigo, Localia Coruña, Localia Pontevedra (Televisión de
Pontevedra), Localia Santiago (Compostela Visión e Radio Televisión Compostela) Localia Ferrol (Ferrolvisión) e
Localia Ourense (que ata agora emite só en cadea, sen estudos de produción propios nin persoal ) e outras son
asociadas, como Localia TeleLugo/El Progreso. A emisión repártese entre tramos de programación común e
outros de programación local específica.
Pola súa banda, Local Media é unha sociedade mercantil que conta con 38 emisoras locais asociadas, e xorde
como continuación da asociación de TV locais baixo o selo Local Media. Esta empresa posúe unha emisora
independente en Madrid, cuxo nome comercial é Cadena Local TV e cuxo sinal se envía a través do satélite, e as
emisoras pertencentes ao grupo emítena nunhas determinadas franxas horarias. En Galicia emiten programación
de Local Media Tele 20 Chantada e Canal Deza TV.
Recentemente, seis televisións locais galegas constituíron Cadea Galega de Televisión, un proxecto que
pretende coproducir en común programación autonómica e facer unha
comercialización publicitaria conxunta en Galicia. As televisións
Algúns ven na
dixitalización unha implicadas neste proxecto son Canal Deza (agora Dez TV), TV Monforte,
discriminación do rural Tele Salnés-Barbanza, Tele20 Chantada; Tele Coruña e Tele Miño, aínda
que está aberta a novas incorporacións. As apostas de Cadea Galega de
Televisión no que a programación se refire centraranse na información xeral e nos debates políticos e sociais.
A día de hoxe en Galicia o panorama das televisións locais conta cunha trintena de cadeas, un perfil que vai
mudar en breve coa conversión do sistema analóxico nun dixital. Segundo o Plan Nacional de Tecnología Digital
Terrestre, Galicia terá vinte demarcacións que supón unha ratio de catro licenzas de televisións dixitais por cada
unha delas. Un feito que significa unha remodelación do espazo audiovisual cunha nova normativa autonómica
aprobada pola Consellería de Cultura para a televisión dixital autonómica e local. As licenzas de televisión local,
que foron sacadas a concurso pola Xunta en 2005, terán unha vixencia de dez anos. Aos adxudicatarios
127
Atlas incorporou no ano 2005 ao seu servizo de axencia de noticias vía satélite un boletín informativo diario que recolle as noticias máis
relevantes da xornada no ámbito nacional, deseñado para a súa emisión en televisións locais que lles facilita ás devanditas emisoras as noticias
completamente editadas e locutadas.
141
impónselle a obrigatoriedade do galego nunhas emisións que han ter un mínimo de 32 horas semanais, das que
o 60% do que se exhiba será de produción propia.
Pero o que se produce coa dixitalización, segundo algúns especialistas, é unha discriminación do ámbito rural
porque non ten en conta a comarcalización que se creou a partir da televisión local. O lóxico sería reforzar os
valores identitarios que xa tiñan creados as televisións locais, porque agora se vai producir é unha volta á
indefinición do modelo televisivo de proximidade.
O escenario hoxe en día complícase aínda máis ante as expectativas do réxime de contidos que pode
proporcionar a TDT. Aínda así, asistiuse no ano 2004 ao nacemento de emisoras estritamente locais como Canal
Tambre en Noia, Código TV en Santiago de Compostela, ao xeito do boom do ano 1995, o que indica que, cada
vez que a Administración impulsa ou fala dalgunha maneira dun novo ciclo no sector, alimenta expectativas entre
as empresas locais.
En Galicia, dada a orografía, o principal problema que os novos concesionarios de TDTL se van a atopar son a
multiplicación (por cinco ou por nove) dos costes de rede (enlaces, transmisores, reemisores, repetidores, etc..),
nun entorno sen sintonizadores suficientes que fagan rendibles ou útiles as elevadas inversións, sobre todo
mentras o apagón analóxico, previsto para principios do 2010, non teña lugar.
4.1.5 A televisión por cable en Galicia: R
A diferenza doutras tecnoloxías, como o satélite, as liñas telefónicas convencionais ou a radio, o cable de fibra
óptica ten unha canle de retorno de gran capacidade, que permite que emisor e receptor poidan interactuar en
tempo real, con maior calidade e menor custo, e que fai realmente viables os novos servizos interactivos e
multimedia128. Esta interactividade posibilita, por exemplo, que un usuario poida acceder aos servizos de pago por
visión realizando a compra directamente dende o mando a distancia do televisor, sen ocupar a liña telefónica nin
pagar pola correspondente chamada, algo que si sería necesario nas demais formas de televisión de pagamento.
Ademais, a fibra óptica asegura unha transmisión e recepción de calidade, sen interferencias e sen antenas.
A introducción do cable en Europa continuará avanzando en 2005 e en anos posteriores e será vital para o
impulso do sector, segundo o estudo realizado por Ovium para a Asociación de Comunicación do Cable Europeo
(ECCA). O informe resalta que esa consolidación forma parte dun proceso necesario para garantir o tamaño
preciso para o desenvolvemento sostible do negocio e que, desta forma, as compañías de cableiras europeas
129
poidan continuar ofrecéndolles aos consumidores a máis ampla variedade de servizos coa máxima calidade .O
crecemento verase impulsado polos servizos de Internet e telefonía e a posta en marcha da televisión dixital e do
vídeo baixo demanda potencian o atractivo da oferta de 'triplo play' de cable, a pesar da competencia das
operadoras tradicionais ou das redes dixitais terrestres.
A Comunidade Autónoma de Galicia constituíuse en tres demarcacións para o servizo de telecomunicacións por
cable, tal e como contemplaba a lexislación estatal vixente: A Coruña, Santiago de Compostela e resto de Galicia.
Todas elas foron convocadas en concurso público o 28 de maio de 1998, o cal foi gañado polo Grupo Gallego de
Cable, firma que se converteu así no operador global de servizos de telecomunicacións por cable en Galicia.
O Grupo Gallego de Cable constituíuse como iniciativa tanto de empresas vinculadas á comunicación, como é o
caso do Grupo Zeta ou Faro de Vigo, como doutras alleas ao sector, pero con intereses investidores con fins de
130
diversificación, como son Unión Fenosa ou Caixanova . O seu capital inicial ascendeu a 9,62 millóns de euros,
dos que 2,4 correspondían ao compromiso adquirido para a adxudicación da licenza da demarcación da Coruña,
1,2, para a de Santiago e 6,01, para a de Galicia.
Deste modo, en 1999 iniciaba a súa actividade R, converténdose na primeira e única empresa galega que
constrúe na rexión unha infraestrutura propia de banda ancha. Con este ambicioso proxecto, cuxo investimento
global se cifra en máis de 420 millóns de euros, R prevé que no ano 2008 uns 500.000 fogares e 100.000
empresas de Galicia estean en disposición de recibir os máis avanzados servizos de telecomunicacións por cable.
Na actualidade, a rede de R está implantada nas sete principais cidades galegas –unidas entre si por un dobre
anel troncal⎯ e outras localidades como Culleredo, Cambre, Oleiros, Ames, Poio, Marín, Vilagarcía de Arousa e O
Barco de Valdeorras. Ademais, no 2005 R asinou convenios con Arteixo, Narón e Betanzos para o despregamento
da rede nestes municipios e está presente nos 20 principais polígonos empresariais da comunidade.
O operador galego R, que lidera o sector do cable español por rendibilidade, contaba ata decembro de 2003 con
124.166 clientes (97.367 fogares particulares e 26.799 empresas e
profesionais), o que significa que a compañía case duplicou o seu tamaño
131
En 1999 iniciaba a súa
nese ano . A finais de 2004, máis de 500.000 persoas utilizaban xa os
actividade “R”
servizos que proporciona esta nova rede estendida ao longo de 256.000
quilómetros de fibra óptica. Por outra parte, nestes catro anos realizouse un
investimento que supera os 371 millóns de euros.
128
A través del o usuario dispón de alta capacidade e velocidade de transmisión tanto para a información de baixada (a que recibe do seu provedor)
como de subida (a que o cliente envía ao seu provedor).
129
Auna e Ono manteñen conversas desde hai anos con vistas a unha integración das súas actividades, que permitiría crear unha compañía capaz
de competir con Telefónica en toda España.
130
En calquera caso, o conxunto de accionistas completo de R está conformado por: Unión Fenosa, Caixanova, Banco Pastor, Grupo Zeta, Faro de
Vigo (Grupo Moll), Grupo Tojeiro, Jealsa Rianxeira, Ceferino Nogueira, Hijos de Rivera, El Progreso, Editorial Compostela (El Correo Gallego), La
Región, Invertaresa, El Ideal Gallego, Dielectro Galicia, Ferro Inversiones e Olsines.
131
O investimento realizado polo operador ata finais de 2003 para despregar a súa rede de fibra óptica superaba xa os 330,93 millóns de euros, e a
súa capacidade de cobertura excedía os 372.465 fogares e empresas.
143
R e o Laboratorio de Fundamentos de Computación e Intelixencia Artificial (LFCIA), pertencente á Facultade de
Informática da Universidade da Coruña, colaboraron no ano 2001 no desenvolvemento dun sistema de vídeo
baixo demanda que permite dispoñer de calquera contido de vídeo ou audio de forma instantánea no momento
132
no que o cliente o desexe .
A empresa conta desde 2001 cun Data Center que ten capacidade de soporte de streaming de vídeo e outras
aplicacións tipo B2C y B2B que poden axudar a desenvolver aplicacións audiovisuais e de outra índole sobre
Internet.
Ademais, R instalou no Parque Tecnolóxico de Galicia en Ourense un

laboratorio para desenvolvemento de software MHP (Multimedia A TDT caracterízase
Home Plataform) destinado a aplicacións interactivas de televisión
133
. pola calidade do son, a
A idea de R é establecer naquela cidade unha factoría de sotfware multiplicación de canles
dedicada á televisión dixital interactiva, aplicacións de xestión de e os servizos interactivos
contidos en Internet e para terminais móbiles. Este proxecto suporá
un investimento duns 24 millóns de euros.
4.1.6 A televisión dixital terrestre
A comunidade autónoma xestiona unha serie de infraestruturas e redes de telecomunicación, con carácter de
servizos públicos de interese xeral, que deben adaptarse á evolución tecnolóxica e ás obrigas legais de
prestación de servizos.
Demarcacións propostas para Galicia no Plan Técnico Nacional

de Televisión Local Dixital
Demarcacións Programas de televisión
A Coruña 7 28
Lugo 5 20
Ourense 4 16
Pontevedra 5 20
Total 21 84
Fonte: Plan Técnico Nacional de la Televisión Local Digital en Galicia.
A televisión dixital terrestre utiliza a mesma banda de frecuencias que a televisión analóxica convencional.
Esta circunstancia ten a vantaxe do aproveitamento de gran parte da infraestrutura existente como os sistemas
de antenas colectivas. A migración paulatina da televisión dende a tecnoloxía analóxica á tecnoloxía dixital
permitirá incrementar a capacidade de espectro radioeléctrico necesaria para satisfacer a demanda de novos
programas de televisión, en particular, os de carácter local. As principais vantaxes do sistema dixital están na
calidade de son, a multiplicación de canles e nos servizos interactivos. Ademais permite combinar as emisións de
televisión con outros servizos complementarios, abrindo as portas da televisión e da radio interactiva. Este é o
principio dun proceso que culminará arredor de 2012 coa eliminación da televisión analóxica, unha vez que todas
as canles sexan dixitais e se renove o parque de televisores (o chamado apagón analóxico).
132
Entre as aplicacións do proxecto atópase a posibilidade de acceder a unha lista de títulos entre os que se poderá elixir, en calquera momento, a
película, o vídeo formativo ou o videoclip musical que se desexa ver e desfrutar de forma inmediata; o sistema permite, ademais, deter e rebobinar
as proxeccións. Outras das contribucións son a posibilidade da súa utilización para acceder a cursos multimedia de calidade, elixindo os contidos
ou relatorios, e a composición personalizada de noticiarios; é dicir, o acceso a informativos multimedia á carta, onde o cliente poderá examinar o
noticiario que escolla e adaptalo ao perfil que prefira, elixindo só os contidos que lle interesen. As innovacións achegadas por este proxecto
permitirán nun futuro próximo que os clientes poidan desfrutar de múltiples servizos multimedia no momento que escollan, de forma instantánea e
adaptados persoalmente aos seus gustos, eliminando as limitacións actuais derivadas da oferta predeterminada de canles de televisión, así como
dos horarios de emisión preestablecidos.
133
O MHP é o estándar apoiado pola Unión Europea e especifica a arquitectura software que deben respectar todas as plataformas de
programación de aplicacións interactivas de televisión. Desta forma, unha mesma aplicación poderá ser executada en descodificadores de
múltiples fabricantes.
A Xunta de Galicia sacou en 2005 a concurso público 84 novas cadeas televisivas e 132 emisoras radiofónicas
dixitais. As novas cadeas de televisión serán dúas autonómicas públicas, dúas autonómicas privadas, vinte
públicas municipais e sesenta privadas locais. Deste xeito adiántase á nova forma de transmisión do sinal, xa que
134
a Unión Europea fixou o 2012 como prazo para que se produza o apagón analóxico .
As concesións para estas novas emisoras terán unha vixencia de dez anos para as de ámbito autonómico e de
cinco para as locais. A explotación directa destas concesións non se poderá transferir a no ser que exista un
acordo da Xunta que o autorice. O concurso obriga os concesionarios a emitir un mínimo de 32 horas semanais,
nas que a produción propia deberá abranguer polo menos un 60%. Obviamente, cada licenza terá que asegurar
os contidos interactivos que caracterizan a televisión dixital terrestre. O concurso tamén impón o uso do galego
nas emisións. Outro dos aspectos máis relevantes do concurso é o que lles impide aos concesionarios formar
parte dunha cadea de televisión, aínda que no borrador foron incluídas algunhas excepcións que, en calquera
caso, nunca poderán superar as cinco horas ao día ou as 25 á semana e deberán ser autorizadas pola
Administración autonómica.
Pola súa parte, a anunciada segunda canle da Televisión de Galicia, que emitirá con tecnoloxía dixital
posiblemente xa no ano 2006, potenciará os contidos dedicados aos nenos e á mocidade, á produción audiovisual
galega, ao cine en galego e en versión orixinal subtitulada, á información cultural e de servizo público. Estas novas
tecnoloxías servirán para dinamizar e impulsar o sector audiovisual.
Os produtores galegos tentaron no seu momento buscar asociacións coas entidades financeiras e cos servizos de
expertos na xestión das novas tecnoloxías e puxaron xuntos por algunha das canles de televisión dixital terrestre
que sacou a concurso a Xunta de Galicia. Pola súa banda, Filmax Entertainment, o Grupo Progreso, Faro de Vigo,
El Correo Gallego, La Región e El Ideal Gallego, co respaldo de Juan Carlos Cebrián (Grupo Inditex), aliaronse
para formar a plataforma audiovisual de cara a presentar unha proposta mediática para facerse cargo dunha das
dúas canles autonómicas de televisión dixital. Do seu lado tíñan o maior fondo audiovisual de España (os máis de
4.000 filmes da distribuidora), a solvencia financeira e a experiencia de tódolos socios implicados. Pero o Goberno
da Xunta en funcións adxudicou en xullo do 2005 dúas cadeas de televisión dixital terrestre de cobertura
autonómica. Unha delas foi a parar a La Voz de Galicia S.A e a outra, á
Sociedad Radio Popular-Cadena Cope. Ámbalas contarán cunha licencia
No 2006, a TVG
anuncia unha segunda para dez anos, prorrogable por iguais períodos hasta un prazo máximo de
canle dixital 50.
Por outro lado, a Televisión de Galicia comezou a principios de 2005 a

emisión de servizos interactivos nas súas emisións de televisión dixital terrestre. Xogos ou consultas de mapas
son algunhas das opcións deste novos contidos da televisión dixital terrestre. A TVG é así a terceira canle
135
autonómica que pon na man do espectador estes contidos interactivos nas súas emisións de TDT . Mapas
meteorolóxicos en tempo real e consulta das cámaras web que a TVG ten en distintos puntos de Galicia son
outros dos posibles contidos que se poden consultar polo momento.
R, a empresa de comunicación galega por fibra óptica, presentou a primeiros de marzo de 2005 a fase de
lanzamento do seu proxecto de televisión interactiva no auditorio do Parque Tecnolóxico de Galicia, onde se
136
localiza o Laboratorio R, centro de traballo da iniciativa . O lanzamento efectuarase en dúas cidades galegas,
cunha base inicial de 20.000 clientes. En 2004 comezou a desenvolverse o proxecto, ao abeiro da Consellería de
134
Este prazo do ano 2012 pode reducirse se se produce antes a implantación masiva do sistema dixital.
135
As dúas primeiras canles autonómicas en transmitir este tipo de contidos foron a televisión catalá e a vasca.
136
As aplicacións da televisión interactiva son case tan descoñecidas para a maioría, como extensas as súas posibilidades. No que se incide é no
consumo intelixente e no poder de selección do individuo.
145
Innovación, Industria e Comercio. Para iso creouse o laboratorio MHP que asesorará a todas as empresas ou
universidades que queiran participar. O produto que ofrecerá o grupo R baixo a denominación de televisión
interactiva constará de 120 canles de televisión dixital, o que supón unha diferenza importante con respecto aos
actuais operadores de televisión dixital ou por cable. Setenta e cinco canles temáticas, 10 xeneralistas, 30 de
pago por visión e 5 canles, que serán personalizables por cidade, formarán parte da oferta, que se completará
cunha guía electrónica de programación, televisión á carta con gravador persoal, servizos municipais interactivos,
xogos e publicidade interactiva.
Unha das principais novidades desa televisión é o vídeo baixo demanda, que lle permitirá ao espectador ⎯que
abandona así o seu tradicional papel pasivo fronte ao televisor⎯ ver o que quere á hora que quere, e mesmo
parando a emisión se así o desexa. Esta posibilidade, que xa se está desenvolvendo con grande éxito en
Estados Unidos, facilita, por exemplo, que existan canles de anuncios publicitarios. Os futuros clientes da
televisión interactiva de R contarán cunha canle de retorno ⎯para que o
telespectador poida interactuar⎯ e a oferta de Internet e telefonía nun
A TV é un medio de
comunicación e
mesmo paquete.
entretemento
Imagenio é un servizo integrado de banda ancha para o fogar de
Telefónica, que atende as necesidades de comunicación, lecer e entretenemento, aproveitando ó máximo as
capacidades da tecnoloxía ADSL; primeiro a voz, logo Internet e agora a televisión a través da liña telefónica.
A compañía, que comezou a ofertar o seu servizo nas capitais de provincia galegas (así como en Santiago de
Compostela e Vigo) a mediados do 2005, pode chegar xa a 153.000 fogares galegos con acceso a 39 canles de
televisión e 15 de audio.
O servizo diferénciase con respecto a outras alternativas en tres puntos clave: é dixital (imaxe e son alcanzan
137
calidade de DVD); é persoal e interactivo (permite navegar en Internet dende o televisor ) e é sinxelo para o
cliente (non inclúe cables nin antenas no fogar e todo se controla dende un único mando). Imagenio, que conta
ademais cun servizo de vídeo baixo demanda achegarase ós clientes a través de conexións ADSL 2+. Isto
significa que os clientes poderán ter á súa disposición unha velocidade de ata 6 mbits/s de Internet.
4.2 A PRODUCIÓN TELEVISIVA
En xeral, a televisión é a un tempo un medio de comunicación social e un produto para o entretemento. Cumpre
distintos obxectivos, o que fai que a programación varíe dunha franxa a outra. A produción de contidos para
televisión está orientada a nutrir as programacións das distintas cadeas.
Por outro lado, a televisión é un medio conservador en canto a pautas de

Un formato é a comportamento e os produtos xa testados adoitan ter maiores garantías
combinación dun de entrar en programación que aqueles máis novos. A innovación non é,
contido e un xénero pois, o factor que máis se premia no medio televisivo. Por iso, a televisión
aliméntase fundamentalmente de produtos reelaborados, o que
comprende tanto a adaptación de formatos provenientes doutros mercados como a recuperación de formatos
que funcionaron no pasado.
A introdución dun novo formato depende da aposta que a cadea faga por el, creando un slot na súa
programación. Como exemplo, dende hai anos vénse falando das TV movies como un formato con moitas
posibilidades, pero aínda non hai ningunha cadea que teña unha franxa destinada específicamente para este
produto. Cando a principios dos noventa se introduciron as series de ficción en español, o éxito foi enorme, pero
137
Isto pode contribuír a paliar a fenda dixital, xa que a persoa que non estea habituada a usar o PC para conectarse á Rede, si que pode estar
afeita a utilizar o televisor.
requiriu desa aposta. Polo tanto, para conseguir que a audiencia se habitúe a un determinado programa debe
existir unha franxa na programación que o sosteña. Para que iso aconteza, a cadea ten que producir ou garantirse
a subministración dese tipo de programa para un determinado período, o que supón un investimento e un risco
considerables.
A televisión é de seu un medio moi dinámico e, aínda que os cambios se producen de forma progresiva, as
tendencias cambian cada tempada e tenden a funcionar en ciclos. Para que un programa poida ter éxito tamén é
importante mantelo para que o público o asimile. Non só hai que producir un bo produto, senón que a súa
situación na programación e a confianza que o programador deposita nel condicionan en gran medida o éxito ou o
fracaso dun programa.
Un formato é a combinación dun contido e un xénero que dá como resultado un produto específico e orixinal. A
aparición dos formatos ten a súa orixe na necesidade de combater o plaxio e na vantaxe de aproveitar un
programa de éxito contrastado. Primeiro chegaron os game shows americanos, seguidos das comedias británicas,
pero dende o establecemento da televisión comercial en Europa, moitos países crearon programas que poden ser
comercializados como formatos. Ás veces, o programador non atopa unha empresa que sexa capaz de producir
un programa coas características que está a buscar e recorre a formatos xa producidos noutros territorios,
evitando así o risco de investir en desenvolvemento. Esta decisión debilita co tempo a industria nacional e resulta
máis custoso —investir nun produto local é, co tempo, máis barato—, pero a lóxica empresarial que impera na
televisión esixe resultados a curto prazo e a máis habitual segue sendo a adquisición de formatos nun mercado
138
grande, normalmente o anglosaxón .
Os programas de entretemento tiveron sempre un innegable protagonismo nas cadeas aínda que, na actualidade,
recorreuse a unha serie de etiquetas que permiten establecer certa tipoloxía que se axusta á oferta actual das
distintas canles; así, fálase de concursos e macroconcursos, de talk show, de programas de humor ou de grandes
formatos de prime time.
De entre este tipo de formatos, ningún se axusta tanto ao concepto de entretemento como os pensados para a
franxa horaria máis importante do día, a de maxima audiencia, o prime time. Este é o formato ao que as cadeas
dedicaron máis esforzos. Velaí algúns dos ingredientes que definen, en maior ou menor medida, estes programas:
presentadores populares, grandes escenarios, público numeroso no estudio de gravación, saturación lumínica,
visual e sonora. Contar con algún game show ou algún outro gran formato supuxo toda unha garantía na
programación das principais cadeas, ata que se produciu a eclosión da ficción nacional, que lles restou
139
protagonismo aos shows de prime time .
Baixo estes parámetros chégase ao momento actual, no que a este proceso de selección se está a sumar a
adaptación dos formatos á nova realidade televisiva, que se manifesta nas últimas tempadas a través da aposta
por novos produtos de entretemento, avalados polo éxito internacional e orientados a públicos diversos.
O destino de calquera produto audiovisual é chegar ao público e ser explotado comercialmente. Un programa de
televisión prodúcese para entrar na grella dunha cadea. Ao final do proceso de produción audiovisual comeza a
comercialización e a explotación da obra. Os beneficios obtidos por esta vía son os que garanten a viabilidade da
empresa e os que permiten acometer novos proxectos. En definitiva, a audiencia determina o éxito ou o fracaso
de todo contido de televisión porque deses resultados depende a afluencia de investimento publicitario. A
138
Á hora de adquirir un formato, hai que asegurarse de que este sexa adaptable, tanto dende o punto de vista técnico coma de contido. Para
optimizar as posibilidades dun programa, hai que acompañalo dunha boa mercadotecnia e unha adaptación efectiva, tendo en conta a cultura do
territorio e o público ao que vai dirixido.
139
Non é casualidade que algunhas cadeas comezasen a desprazar os seus grandes shows ao prime time do venres ou do sábado, caracterizados
ambos os dous por un perfil de público moi adulto, o que mellor sintonizaba con este tipo de espazos, nin que cada cadea, en función da súa
orientación de audiencia, modulase a presenza na programación de tempada destes espazos.
147
pregunta clave é se a audiencia quere o que se lle ofrece ou sinxelamente se lle fai unha oferta e responde a ela;
é dicir, se o público demanda determinados produtos ou os consume porque non ten outra alternativa.
Os produtores deben producir os seus programas de televisión ou os seus documentais libremente, pero sen
perder de vista o que o mercado está a demandar. Non abonda con ter unha boa idea, hai que saber transmitila e
facer posible que o público a coñeza e teña acceso a ela. Hai que concentrarse na produción do proxecto, pero
ser conscientes de que se está a competir nun mercado moi difícil no que
O destino dun produto hai marcar a diferenza.

audiovisual é ser Os formatos de televisión créanse por e para a súa emisión pola pequena
explotado pantalla e a súa duración está condicionada aos resultados de audiencia
comercialmente que acheguen á cadea. Se o concurso, o magazine ou a serie se
consolidan en antena, adoitan comercializarse logo noutros mercados
140
(nacionais e internacionais) . En España, no mercado nacional de televisión, que é un dos máis competitivos
dentro do medio audiovisual, gran parte dos contidos que se emiten proveñen dun grupo reducido de produtoras
ou de empresas satelizadas polas cadeas. Por outro lado, a industria da ficción televisiva en España non pode
entenderse sen o mapa das televisións autonómicas. O apoio dos gobernos rexionais, nalgúns casos máis
político que financeiro, e o esforzo por manter unha produción de calidade e baixo custo, con alianzas da
federación de televisións (FORTA) e a proposta de historias localizadas na proximidade de linguas e costumes,
representa un intento de excepción cultural que non pode desprezarse. O mercado da televisión autonómica é
moi proteccionista coas empresas radicadas nos súas respectivos territorios e, normalmente, hai que buscar
acordos con produtoras locais para producir programas nestas. Con respecto ao mercado internacional, resulta
141
difícil entrar nel polo predominio de produción de orixe anglosaxona .
4.2.1 As tendencias que marcarán a televisión do futuro
A industria da televisión sufriu unha revolución en anos recentes. Non só cambiou a súa forma de distribución
coa adopción da emisión dixital e de alta definición, senón que o seu mecanismo tamén se transformou. Ademais
da recepción tradicional por antena, os servizos vía satélite e cable están a introducir cada vez un maior número
de canles nos fogares.
A chegada de gran fluxo de contidos mediante servizos en liña, como por exemplo Internet, xerou novas
oportunidades, tanto para os emisores coma para os provedores de contidos. Pero, mentres o abano de métodos
de distribución aumentou en boa medida, a cantidade de contidos non, e a restritiva e competitiva natureza do
mercado publicitario trouxo consigo que a calidade sexa un factor cada vez máis importante, co fin de distinguir
entre a oferta dun e a dos demai
Co incremento de alternativas para o consumidor que supón a televisión dixital, o volume de contidos requiridos
tamén aumenta. O modelo de produción transfórmase co fin de satisfacer esa demanda en eclosión. Os métodos
empregados anteriormente xa non son rendibles ou capaces de producir a calidade de material necesaria. A
demanda está en continuo creces.
140
Os mercados internacionais de televisión máis importantes son o Naipe, que se celebra en Santa Mónica en xaneiro; o MIPTV, que ten lugar en
marzo en Cannes; o MIPCOM, que se celebra en outubro tamén en Cannes e a Asia TVForum, que se organiza en Singapur en decembro.
141
A maioría dos formatos de televisión que se producen en España proveñen doutros países.
Tendencias de futuro en canto aos contidos da televisión

o A chegada da televisión dixital supuxo novos modos de consumo de televisión.
o Converxencia de redaccións, que permitan aproveitar as vantaxes que incorporan a tecnoloxía dixital, a
combinación de destrezas xornalísticas e o lanzamento de novos produtos.
o Converxencia entre a televisión e Internet.
o A nova tecnoloxía dixital está a permitir a interactividade dos contidos: concursos interactivos,
videoxogos entre varios xogadores, programas infantís que permiten a participación dos máis novos e
posibilidade de intervir en contidos de todo tipo, a través de chats ou de votacións.
o A fragmentación da pantalla, fenómeno que se pode observar nos informativos e noutros programas de
televisión, nos que se tende a fragmentar a pantalla en varias ventás e a combinar a imaxe dun
presentador con datos, vídeos, fotografías ou franxas de texto que ocupan combinar as distintas áreas
da pantalla.
o Televisión personalizada, que axuda a maximizar o tempo que os espectadores pasan fronte ao
televisor.
o Fragmentación da audiencia e aparición dun público cada vez máis sofisticado e cunha cultura
audiovisual máis ampla.
o Predominio das empresas estadounidenses no mercado global.
o Internacionalización dos formatos.
o Maior continuidade nos contidos e na persistencia dos formatos xa consolidados.
o As televisións non convencionais reforzan a súa participación no mercado: plataformas dixitais,
televisións locais, operadores de cable, televisión por satélite e outras formas de distribución elevan a
súa cota de pantalla.
o A televisión temática aséntase como unha opción progresivamente complementaria á televisión
xeneralista.
o A ficción nacional segue sendo un dos piares básicos das cadeas e ocupan os primeiros postos entre os
programas máis vistos.
o Máis información en prime time: reportaxes de actualidade, programas de investigación ou grandes
documentais, que cada vez son máis seguidos polo público.
o Máis reality shows: a tele-realidade como xénero de moda.
o O fútbol segue demostrando a súa alta capacidade de atracción para os espectadores, se ben a maioría
parte dos partidos de interese estará accesible só a través das cadeas de pagamento.
mento, centrada agora en gran parte nunha programación por episodios dunha hora ou media hora de duración.
O uso de stock shots foi sempre moi común en moitos programas televisivos, sobre todo naqueles que implican
varias tomas de efectos. As series de ciencia-ficción reutilizan as tomas varias veces, xa que os orzamentos e os
plans de traballo non permiten a creación de contido orixinal para cada episodio. Mentres nalgún caso illado isto
funciona, a reutilización do contido adoita darse, no sentido máis literal do termo, a un nivel moi superficial.
A experta Carmina Crusafón apunta catro grandes desafíos aos que se enfrontará a industria televisiva nos
próximos anos, segundo Carmina Crusafón. O primero é a consolidación dunha nova concepción da televisión,
unha etapa de transición entre o que se coñece como televisión de masas e o novo termo de televisión persoal,
unha realidade onde se prioriza o consumo individual e onde o importante é ofrecerlle servizos personalizados ao
cliente. Doutra banda, a multiplicación da oferta televisiva vai impoñer novos ritmos de produción, é dicir, a
tendencia das empresas audiovisuais é definir estratexias multiplataforma: produción de contidos que se poidan
adaptar ás diferentes ventás, xa sexa o mesmo televisor, o ordenador, a axenda electrónica ou o teléfono móbil.
Outro desafío é vén dado polo feito de que a distribución dos produtos televisivos está baixo control
estadounidense, xa que crearon redes globais que lles permiten ofrecer as súas producións a calquera parte do
planeta. Asimismo, a configuración de bloques rexionais é unha tendencia que se está a consolidar e que se
combina cunha importancia crecente dos mercados lingüísticos.
O ámbito dos medios é hoxe moi distinto ao de hai algúns anos, pero non terá case nada que ver co de 2010, sen
ir máis lonxe. A implantación do euro, a recesión económica mundial, o éxito de novos servizos de comunicación e
as estratexias de diversificación multimedia dos grandes grupos de comunicación son algúns dos parámetros que
permiten avaliar a magnitude dos cambios que se aveciñan.
149
A industria da televisión experimentou nestes últimos anos un crecemento sostido, que non fai senón confirmar a
solidez dun sector en alza como industria de produción e como mercado de consumo. A proliferación de cadeas
e de canles temáticas trouxo consigo a expansión da produción independente, xa sexa externa ou asociada.
O investimento total das cadeas en produción independente foi incrementándose de xeito considerable nas
últimas tempadas, aínda que esta tendencia ascendente semella deterse. De feito, o tempo de emisión de
espazos realizados por produtoras independentes para as operadoras de televisión descendeu en España a
tempada 2003/2004 un 2,8%, con 15.717 horas de emisión na televisión xeneralista. O incremento de emisións
encargadas a produtoras crecera sen parar nos últimos anos, pasando de 11.337 horas en 1998/1999 ao
máximo de 16.174 en 2002/2003. Dentro da produción allea, o número de series baixou de 31 a 21 e o tempo de
emisión de 554 a 534 horas. Segundo un informe realizado por GECA, este retroceso explícase pola estratexia
142
das cadeas de fomentar a produción propia en réxime interno e mesmo a creación de produtoras e a un maior
nivel de éxito e continuidade de teleseries xa consolidadas.
Tempo de emisión dos programas de produción independente na

TVG (%).
9
8
7 8,3 7,9
6 7,3 7,2
5 5,7
4
3 3,7
2
1
0
1997/1998 1998/1999 1999/2000 2000/2001 2001/2002 2002/2003
De forma gradual, as canles televisivas españolas foron consolidando un modelo de xestión e produción que
busca alixeirar a infraestrutura e os recursos propios e apoiarse máis nas empresas externas. Mentres as cadeas
públicas e, en especial, as autonómicas están obrigadas a realizar un significativo esforzo de produción propia-
interna (espazos informativos, culturais e deportivos, basicamente) e propia-asociada (ficción en lingua rexional),
as televisións de pagamento nútrense en maior medida de produción allea. De feito, por cadeas é a ETB-1 a que
presenta unha maior parte da súa programación encomendada a produtoras, co 13,8%, seguida de Antena 3, co
13,2%; Telecinco, co 11,7% e Canal Sur, co 10,5%. Entre as cinco cadeas xeneralistas de cobertura nacional
acumulan o 26,9% dos programas de produción independente, mentres que o 73,1% restante repárteno as
televisións autonómicas.
A xeración de contidos Nos vindeiros anos, non parece que vaia variar de xeito substancial a
foise desprazando das
situación actual. A maior parte das cadeas, segundo o especialista
cadeas as produtoras
Alejandro Pardo, son partidarias de potenciar a produción propia,
asociada ou independente, de maneira que o peso da xeración de contidos se foi desprazando dende as cadeas
ás produtoras, principalmente por razóns de rendibilidade financeira e eficacia creativa. A aparición de grupos
multimedia e, máis en concreto, a integración de cadeas e produtoras baixo unha mesma estrutura empresarial,
142
Por outra banda, o número de produtoras que están activas durante o curso 2003/2004 sobe ata 140, seis máis que na tempada anterior.
Globomedia encabeza o ranking, con 15 programas, por diante de Gestmusic, que ocupa o segundo lugar con 10.
exemplifican esta tendencia. O factor clave que determinará o futuro das relacións entre cadeas e produtoras
parece estar na titularidade dos dereitos, a auténtica trabe de ouro do negocio audiovisual.
Tamén ten que ver coa natureza dos produtos televisivos o denominado Acordo para o fomento da regulación
sobre contidos televisivos e infancia, que o Goberno do Estado e os responsables das cadeas asinaron
recentemente e que establece unhas normas básicas para a protección do menor fronte á pequena pantalla. Este
acordo determina, basicamente, os tramos horarios nos que os contidos
emitidos serán adecuados para os menos. Segundo indica o pacto asinado,
A TV veu gañando
existirá un horario de protección ao menor, de 6:00 ás 22:00 horas, no que terreo á prensa
non poderán emitirse espazos para menores de 18 anos. Ademais, créanse escrita e á radio
dúas franxas de superprotección (de 8:00 a 9:00 da mañá e de 17:00 a
20:00 horas da tarde, ampliándose de 9:00 a 12:00 da mañá durante as fins de semana), na que os programas
143
serán adecuados para calquera menor de 13 anos .
4.2.2 A programación de fluxo
4.2.2.1 Os informativos
Información e formación adoptan múltiples formas no discurso televisivo, dando lugar a programas de todo tipo. O
lema informar, educar e entreter estivo lig ado estreitamente ao funcionamento dos distintos sistemas de radio e
televisión dende as orixes de
Aportacións á audiencia da TVG por xéneros. 2003. ambos os dous medios.
Particularmente en Europa
Ficción Culturais Occidental, zona xeográfica na

31,80% 3,10%
que prevalece unha
Miscelánea concepción da televisión como

4,00% servizo público, manter
informados aos cidadáns
Outros
0,40% sobre os acontecementos
Musicais
máis relevantes no ámbito
Infoshow
11,00% Concursos nacional e internacional é un
0,20%
Deportes 6,30%
13,40% deber dos operadores
144
radiofónicos e televisivos .
Ao longo do seu desenvolvemento, a televisión foilles gañando terreo á prensa escrita e a radio ata o punto de
que en moitas sociedades converteuse na principal fonte diaria de información. Hoxe é imposible concibir unha
emisora en aberto ou mesmo unha plataforma de televisión por satélite ou cable sen programas informativos, non
só porque así o queren as lexislacións que establecen os gobernos, senón tamén porque estes programas contan
cunha gran demanda entre as audiencias de todo o mundo.
Os programas informativos xogan un papel principal dentro da complexa actividade dunha cadea de televisión.
Son moitas as emisoras que os consideran como a columna vertebral da súa programación. Na gran maioría dos
casos, o seu prestixio vese reforzado pola credibilidade dos seus informativos, ademais da cantidade de
telespectadores que poidan reunir. Por iso, á hora de elaborar a programación, as televisións xeneralistas poñen
143
O Goberno, pola súa banda, recordou que é tamén responsabilidade dos pais controlar os seus fillos fronte ao televisor, aínda que saiban que
poden estar tranquilos, xa que nos horarios nos que os nenos poidan estar sós, as televisións comprométense a emitir programas axeitados para
eles.
144
Aínda naqueles países nos que a televisión é considerada como unha actividade comercial en mans de empresas privadas, as administracións
nacionais e rexionais, á hora de outorgar as licenzas, esíxenlles aos operadores a emisión dunha porcentaxe mínima de programas informativos.
151
especial coidado en atopar o equilibrio entre os contidos de ficción (películas, series, telenovelas, etc.) e os
contidos xornalísticos, confeccionados a partir de feitos reais. Dentro das variantes xornalísticas que conforman a
programación dunha emisora, os telexornais, como denominación xenérica dos informativos televisivos,
destácanse como o formato establecido de maior éxito.
Á marxe da situación dos programas informativos das cadeas xeneralistas, nos últimos anos xurdiron canles
temáticas dedicadas exclusivamente á difusión de noticias: os denominados todonoticias ou só noticias de
información xeral. Estas canles están presentes en todas as plataformas de televisión por cable e por satélite, e,
ademais, teñen presenza en Internet.
Nestes últimos anos confírmase unha liña ascendente na predilección dos espectadores galegos pola Televisión
de Galicia para manterse informados. Con relación aos anos 2002 e 2003, os espazos dos servizos informativos
da TVG continuaron incrementando progresivamente a súa audiencia tamén no 2004, Cabe destacar que ventás
informativa da canle autonómica, como as desconexións informativas locais, que apostan por unha maior
proximidade á cidadanía, experimentaron tamén un crecemento imparable
A información local ata finais do pasado ano.
seduce diariamente Dende primeiras horas da mañá, coa emisión de Bos Días, que dá a
unha alta porcentaxe
benvida informativamente falando a unha nova xornada, os distintos
da audiencia
espazos dos servizos informativos da TVG seguiron durante o 2004 unha
liña ascendente de espectadores. Son destacables programas como A Revista, que incrementou en seis puntos
o seu share no segundo semestre (19,2%), ou o Galicia Noticias que, cunha media de seguimento do 36,3% nos
últimos seis meses, incrementa tamén a súa audiencia en máis de dous puntos e sitúase como o informativo
máis visto da canle autonómica. En canto aos telexornais, no último semestre do 2004 o TX-Mediodía acaparou
unha media do 27% con 188.000 espectadores, o que supón un crecemento en tres puntos da súa audiencia, de
luns a venres. Na súa banda horaria, o espazo Serán crece en 1,3 puntos rozando o 16% de seguimento.
Estes datos, que se obteñen da información audimétrica facilitada por Sofres, veñen confirmando que os
informativos da TVG son unha opción de peso na preferencia dos espectadores galegos. Boa proba diso é o
sistemático liderado que a TVG ostenta no denominado segundo prime time (13:00-15:30 h), marcado por un
forte carácter informativo e por unha concentración importante de televidentes diante das pantallas.
A información local seduce diariamente unha alta porcentaxe da audiencia. As televisións autonómicas,
conscientes diso, foron adaptando os seus contidos ata tal punto que as desconexións se fixeron cada vez máis
frecuentes. O aumento do local dun tempo a esta parte é cada vez maior nun medio como o audiovisual.
Aumentan as radios e as televisións locais, de modo que a información local vén ocupar unha maior franxa
dentro da programación, restándolle minutos a outro tipo de informacións máis xerais. A Televisión de Galicia
está a realizar unha grande aposta neste sentido, ampliando os informativos locais que se emiten en
desconexión para cada unha das cidades galegas. Con esta decisión, pasa a ofrecer media hora diaria da
información máis próxima ó espectador.
4.2.2.2 Grandes formatos
Os grandes formatos de prime time recorren á vella fórmula de música e espectáculo para entreter a audiencia.
Ás cadeas interésalles emitir actuacións de solistas ou grupos con tirón
entre o gran público e ás compañías discográficas resúltalles rendible a En 1992, comezaba a
promoción que obteñen os seus artistas en programas con audiencias emitirse o programa
millonarias. Existen varias modalidades e a música pode ir acompañada
Supermartes
doutro tipo de actuacións e dalgún outro concurso sinxelo con grandes
premios ou pode tratarse dunha oportunidade para talentos musicais.
No mes abril de 1992, comezaba a emitirse na Televisión de Galicia o programa-concurso Supermartes, da

produtora CTV, conducido por Xosé Manuel Piñeiro e que posúe a marca de emisión ininterompida dun
espectáculo televisivo en España. Trátase dun espectáculo dirixido a todos os públicos, no que só un dos
concursantes, tras superar todas as probas, chegará á gran pantalla final. Nalgunhas probas contan coa
colaboración dos convidados ao programa (cantantes, actores…), que comentan cousas sobre a súa vida e
actividade.
Luar, o show que presenta dende as súas orixes Xosé Ramón Gayoso, baixo a dirección de Manuel Abad, e que
constitúe o programa de máis éxito da Televisión de Galicia, converteuse nun auténtico fenómeno sociolóxico que
transcende as fronteiras galegas a través da canle internacional. O musical comezou a emitirse o 30 de setembro
de 1992 e, en febreiro do 2005, cumpriu os cincocentos programas en antena, un luxo ao alcance de moi poucos
espazos semanais. Trátase dun cóctel de estilos musicais que aposta pola
música e o espectáculo, outorgándolle especial protagonismo á música
Luar converteuse nun galega en todos os seus estilos, ademais de acoller os novos valores que
fenómeno buscan un sitio no panorama actual. O target do programa é xente maior e,
sociolóxico fundamentalmente, do ámbito rural e, ademais, en toda Sudamérica Luar
goza dunha grande audiencia. E sigue invariable na programación, cun 25 e
un 30% de share, que fan rendibles os preto de 72.000 euros que custa cada programa.
Con perdón, a primeira coprodución galego-portuguesa da Televisión de Galicia, é un programa de humor con
cámara oculta que foi conducido por Santi Prego inicialmente e por Alberto Comesaña despois e producido por
Comunicasom e Voz Audiovisual respectivamente para a canle autonómica, e que constou de 26 entregas en
prime time. Dirixido por Manolo Bello, o programa estivo en antena nas temoradas 1996-98 e 2001-2002. Con
perdón recibe o premio Agapi ao Mellor programa de televisión de 1998.
4.2.2.3 Programas de debate, magazines e talk shows
Dentro do marco xenérico dos programas de debate e conversación, encádrase un subxénero concebido como
unha reunión de persoas, que é moderada por un condutor ou varios, para levar a cabo unha conversación
arredor dun ou varios temas. Destacan como variantes os coloquios, os faladoiros e os talk show. Cada unha
delas constituirán unidades independentes, que terán como puntos de encontro o seu carácter non impositivo e a
súa intención netamente pluralista.
Tradicionalmente, os coloquios consistiron nunha xuntanza na que se convoca un número limitado de persoas,
distintas en cada caso, para que debatan un problema, sen que necesariamente haxa que chegar a acordo. Os
faladoiros, pola contra, considéranse como unha reunión de persoas que se xuntan habitualmente para conversar.
Por outra banda, a chamada información rosa abunda moito en televisión e nos próximos anos tenderá a crecer,
segundo un estudo elaborado por GECA. O número de programas do corazón multiplicouse nos últimos anos e as
televisións españolas, xa sexa públicas ou privadas, emiten un número importante de horas deste tipo de
contidos.
Nos talk show búscase intencionadamente a combinación do entretemento,

A información rosa a diversión e o espectáculo. A información perde parcialmente a súa
abunda na TV e rigorosidade e contáxiase de ingredientes espurios. Non se busca tanto a
tenderá a aumentar transmisión informativa como a xeración de debates, declaracións
rechamantes, presentacións de temas arriscados, ao límite da lei ou dos
sentimentos e da dor humana. O morbo, o voyerismo, o dramatismo constitúense en elementos integrantes destes
programas. Rózase, e ás veces supérase, o dereito á intimidade, á honra e á propia imaxe das persoas
153
protagonistas do tema que se aborda, estean presentes ou ausentes do estudio. Este é o caso de espazos como
Esta es mi historia (TVE 1) ou El diario de Patricia (Antena 3), entre outros moitos.
A noite en Branco foi un programa de variedades en directo producido por CTV, que combinaba entrevistas e
personaxes de máxima actualidade con actuacións musicais e concursos. Presentado por Xosé Luís Blanco
Campaña, tratábase dun show participativo, no que podían intervir tanto o público do plató como a xente dende
as súas casas. A tumba aberta foi un magazine cultural da TVG emitido en 1998 na última hora da noite, con
seccións de humor, cinema, cómic e presentado por Toñito Blanco e Alberto Comesaña, con Morris, Manquiña e
Sergio Pazos como intérpretes. Cun tratamento visual anovador e certo toque de incorrección política, exploraba
con especial teima eidos diversos da cultura pop. A chave é o espazo de debate emitido pola TVG na
madrugada do xoves e presentado por Francisco L. Iglesias, que pretende analizar distintas cuestións de
actualidade, para o que conta con expertos e especialistas no tema que se vaia tratar.
Mañá será outro día é producido polo estudio de gravación 1000 de CTV para a Televisión de Galicia, que
propón descubrir como cambiaron as nosas vidas nos últimos cincuenta anos. As entrevistas a personaxes que
no seu día foron portada nos xornais é o ingrediente fundamental do programa, charlas que se ilustran con
imaxes de arquivo e música en directo, que axudan a evocar unha época determinada. O talk-show Televisión
total mestura entrevistas a personaxes pintorescos con seccións satíricas presentadas por algúns dos
colaboradores do programa e reportaxes realizadas na rúa. O fío condutor é a relación entre os dous
presentadores e a complicidade que se establece entre eles e os convidados. Emitido pola Televisión de Galicia,
foi producido por CTV, e conta ademais cunha mini-serie humorística, que parodia todos os estereotipos do
cinema negro.
Qué foi de… era un programa de Productora Faro con formato de magazine que se emitiu con periodicidade
semanal na TVG. Esto é noticia foi un espazo de actualidade que comezou a ofrecerse na TVG en xaneiro de
1995. En Salsa verde facíase unha aposta polo humor á hora de abordar temas de actualidade -na liña de
Cruzando el Mississippi- de Pepe Navarro, que foi presentado por Paco Lodeiro e emitido pola Televisión de
Galicia en 1996, baixo a produción de Adivina Producciones. Producciones Vigo fixo para Tele Vigo o programa
Cousa Nosa, un guiño á mafia siciliana que xira en torno á chegada da familia Iuliani á cidade para facerse co
control, e que inclue interrogatorios, concertos, entrevistas, actuacións de maxia...
Conducido pola cantante Ana Kiro, o magazine nocturno Toda unha

Desde Galicia para el vida, producido por CTV para a TVG, achegaba semanalmente ao
Mundo leva en antena espectador entrevistas con coñecidos personaxes do mundo da
desde 1993 canción e do espectáculo en xeral. Ademais de conversar con eles
sobre as súas vidas e actividades profesionais, Ana Kiro ofrecía
actuacións en directo. Sitio distinto integrábano capítulos monográficos. Dirixido por Antón Reixa e emitido entre
1990 e 1991 na Televisión de Galicia, cada entrega dedicábase a un tema en concreto, e compoñíase de
actuacións musicais, entrevistas e concursos, contidos todos abordados dende un punto de vista pouco
convencional, con abondosas doses de humor, reflexión e certa actitude punk.
Tamén ten xa unha longa trayectoria Desde Galicia para el mundo, unha producción de Pórtico
Comunicaciones, financiada pola Xunta de Galicia e emitida en primeira instancia por Televisión Española na súa
desconexión rexional dos sábados para Galicia e na súa canle internacional. Este magazine, que iniciou as súas
emisións o 12 de xuño de 1993, foi pioneiro na filosofía que o seu título expresa, e está baseado na difusión dos
valores culturais, históricos e do patrimonio artístico de Galicia, na súa promoción turística e na difusión das súas
actividades artísticas singulares, facendo especial fincapé na promoción da lingua e da cultura galegas, a través
de actividades que se desenvolven tanto nesta comunidade coma nos centros galegos na emigración. É, por
outra parte, un dous programas que maior audiencia acada dos que se inclúen na programación do Centro
Territorial de Televisión Española en Galicia.
Máxima audiencia, de TVG, supuxo o reencontro dunha parella artística que marcou unha época nos primeiros
anos da canle autonómica, a de Manquiña e Morris. Todos os programas teñen en común as parodias e os
entrevistados enfróntanse a preguntas e situacións pouco habituais, e o propio medio televisivo é obxecto de mofa
nunha das seccións do programa, Zapping, dedicada á revisión paródica dos mellores programas da casa e
doutras cadeas de TV.
4.2.2.4 Reality shows
Un reality show é un formato de entretemento baseado na retransmisión de imaxes máis ou menos reais —ou
supostamente reais— de persoas actuando de forma cotiá: policías, bombeiros, etc. desempeñando a súa
actividade profesional diaria; persoas correntes facendo a súa vida normal, xa sexa na súa casa, nun estudio de
gravación habilitado coma casa, no seu posto de traballo, etc. Son programas que se sitúan no límite entre a
realidade, a simulación e a ficción e participan das peculiaridades dunhas e doutras creando unha situación nova.
Algúns exemplos deste tipo de programas son Gran hermano (de Tele 5), El bus (Antena 3), Hotel Glam (Tele 5)
ou Supervivientes (Tele 5).
Os reality shows gañan prestixio en Estados Unidos e convértense en todo o mundo nun xénero cada vez máis
respectado, segundo informa o portal de Internet especializado en televisión Vertele.com. Lonxe de morrer, como
moitos veñen augurando dende finais dos anos noventa, a telerrealidade converteuse nunha peza absolutamente
indispensable nas programacións de televisión estadounidenses. Que a telerrealidade conquistou a audiencia en
todo o mundo é un feito indiscutible. Pero a súa materia pendente era —e segue sendo en moitos países— gañar
o respecto dos críticos e quitar dunha vez por todas a mala fama e etiqueta de xénero menor, e mesmo o estigma
de telelixo.
Este tipo de produtos aínda non foi demasiado explotado polas produtoras galegas nin polas cadeas para a súa
emisión. Os galegos que viven no exterior teñen en Encontros o seu sitio. Emitido na Televisión de Galicia, e
presentado por Mari Carme Mella, cada semana ofrece reencontros familiares e achégase ata as comunidades
galegas que hai no exterior, para amosar a situación e como é a vida de milleiros de galegos que un día emigraron
por diferentes motivos. Ofrécense tamén reportaxes elaboradas polos propios reporteiros do programa, nas súas
viaxes a aqueles países onde a presenza de galegos é importante. Gran Casting é un casting–ficción onde os
actores interpretan secuencias de series e películas universalmente coñecidas, nun formato que combina a
revisitación de secuencias clásicas por actores profesionais e as probas do casting aos actores adoutrinados. A
produción correu da man de Filmanova.
4.2.2.5 Espazos divulgativos
Pola súa banda, os espazos divulgativos ou de lifestyle pretenden cumprir cunha das funcións da televisión: a
de formar. Cooperar co sistema educativo e a cultura é un dos obxectivos básicos da televisión educativa, cultural
e divulgativa, ao tempo que responde á demanda de información especializada de certos sectores da audiencia.
Segundo o Anuario da Televisión 1999 de GECA, os formatos singulares cumpren, en moitas ocasións, unha
función de comodín, dado que as cadeas recorren a eles para axustar a súa programación ou para cubrir
imprevistos, ante a aparición de acontecementos puntuais, polo xeral de eventos deportivos ou políticos.
Atopamos, deste xeito, programas que se ocupan de materias de interese xeral, que van dende a saúde, a
educación de adultos e nenos ata as actividades do sector primario.
A Televisión de Galicia rexistra numerosos programas deste tipo, todos eles de produción propia, dedicados
155
maioritariamente á agricultura e á pesca, sectores económicos importantes no sistema produtivo galego. Os
formatos habituais da canle autonómica caracterízanse, en contra da definición ofrecida, pola súa estabilidade na
programación e porque se emiten, con apenas variacións, dende os inicios da programación. Podería dicirse que
estes micro-espazos de servizo público cumpren, xunto cos informativos, unha función vertebradora da
programación da canle.
Temas como a saúde (A saúde, Saber vivir…) ou a alimentación (A cociñar con Paco Feixoo, Arroz con
chícharos…) son recorrentes neste tipo de programas, que tamén dan cobertura ao ocio e ao deporte (Luces da
cidade, DeZine ou Todomotor), á natureza e á ecoloxía (Senda verde, Labranza ou Galicia enteira) ou a cultura e
a arte (Vivir aquí, Etcétera, Con C de cultura, Galegos de ouro, Mercuria, Ao pé da letra…).
No eido da cultura, atópanse espazos que se ocupan dos acontecementos culturais do país, como Vivir Aquí
(1988-91) ou Etcétera (1995-99). Mercuria preséntase coma unha revista televisiva de arte nova e de vangarda,
un achegamento da poetisa Yolanda Castaño ás pantallas de Televisión Española en Galicia, que presenta cada
semana as novidades e tendencias da literatura galega, poesía, pintura ou teatro e que é producido polo propia
canle. Con C de cultura , emitido pola TVG, dá cobertura a todo tipo de actos e eventos culturais que se
desenvolven, tanto dentro da comunidade coma fóra. María Xosé Arrojo dirixe e presenta este informativo de
corte cultural, de ritmo áxil e de seccións abertas a todo tipo de públicos, que pretende ser didáctico e ameno. Ó
pe da letra é unha produción propia interna de TVE en Galicia, que cada semana ofrece aspectos descoñecidos
da cultura do libro.
Tamén a educación ten o seu espazo nas programacións das distintas cadeas. Educar hoxe é un programa da
Televisión de Galicia, actualmente en antena, no que se ofrecen reportaxes sobre a actividade educativa en
diversos aspectos, dende a educación primaria ata a universitaria, pasando pola secundaria, e mesmo polas
educacións especiais. Preescolar na casa vai maís aló de un espazo educativo dirixido aos pais de nenos en
idade escolar, así como aos educadores, que pretende ser unha axuda para orientar estes pais a educar, xogar e
axudar os máis cativos da casa.
Entre os programas de debate ou de distintos temas culturais, destacaron no seu momento A Trabe de Ouro
(1987), O Cartafol (1989-90) e Entre a terra e a lúa (1999-00). Galegos de ouro foi un programa de Productora
Faro de entrevistas a personalidades da cultura, emitido pola televisión autonómica. Galegos no Olimpo era
unha serie que pretendía renderlles un merecido tributo aos atletas, nadadores, remeiros, adestradores,
deportistas en xeral que xa pasan do cento e que contaban en primeira persoa as súas experiencias nos Xogos
Olímpicos. O Centro Territorial de TVE en Galicia, baixo a dirección de Octavio Rodríguez, xornalista que
participou en tres olimpiadas, recuperou imaxes do arquivo histórico e da memoria dos protagonistas.
A divulgación sanitaria é a razón de ser de A saúde, un microespazo producido por Formato Producciones para
a Televisión de Galicia, que leva máis dunha década en antena achegando consellos para unha vida sa. Pola
súa banda, Saber vivir é o magazine matinal emitido por TVE, presentado por Manuel Torresiglesias. O
programa, producido pola compañía galega Breamo, cumpriu a finais de febreiro do 2005 os 1.500 programas,
con máis de oito anos en antena, nos que pasaron máis de 750 profesionais sanitarios.
Arroz con chícharos foi un espazo de cociña emitido pola canle autonómica (1991-92), presentado por María
Pujalte e producido por Productora Faro, que contaba con personalidades famosas como convidados. A cociñar
con Paco Feixoo, emitido diariamente pola TVG, e dirixido polo famoso restaurador galego, foi unha producción
de Productora Faro e Galizazul para a canle autonómica, onde se amosaban as suculentas receitas da cociña
galega. En total, emitíronse 919 programas de 20 minutos cada un, dende 1993 a 1998. Na actualidade, o ámbito
culinario cóbrese na canle autonómica con Bo proveito con Xacobe, que se emite dentro do magazine A
revista. Trátase dun programa dedicado á cociña galega, no que se visitan os mellores fogóns dos restaurantes
de máis sona de Galicia, da man de Xacobe Pérez.
Tamén a sétima arte tivo sempre o seu oco na programación televisiva en Galicia. Xa nos anos 1986 e 1987,
Miguel Anxo Fernández presentou e dirixiu na TVG o programa Galicia no cine e Versión original, pero o
espazo actual da cadea dedicado ao cinema é DeZine, de producción propia e presentado por Uxía Blanco, que
analiza a actualidade cinematográfica con especial atención ao sector audiovisual galego, xunto con entrevistas
aos directores e actores galegos, así como reportaxes sobre o mundo cinematográfico. Non 2002 naceu Kinoki,
un programa semanal producido por TVE e que se emitiu por La 2 en desconexión para Galicia, que se ocupa da
actualidade audiovisual e que pon en antena as producións dos novos autores galegos neste eido, onda ás
promocións de producións foráneas e as novas deste sector. Constitúe un exemplo do aproveitamento de
sinerxías: dende TVE envióuselles aos diferentes centros territoriais unha serie de tráileres de películas para facer
un programa sobre as estreas cinematográficas e en TVE-G decidiron aproveitar ese material e, completándoo
con curtametraxes feitas no país e con noticias sobre o sector, facer algo así coma un informativo do mundo da
imaxe.
Super Sport Motor é un espazo emitido pola canle autonómica e presentada por Xoán Torrón, que adianta as
novidades no mercado do motor, xunto con reportaxes de seguridade, condución, entrevistas, consellos e novas
de interese para os condutores.
A Televisión de Galicia incorporou á súa grella no verán de 1985 o espazo A terra, dedicado á agricultura, cunha
duración de media hora semanal. Cun formato similar, tres anos máis tarde aparece un programa denominado O
noso agro, que se manterá en antena unha tempada. Finalmente, cambia de estrutura e pasa a denominarse O
agro, unha emisión diaria sobre información agraria, gandeira e alimentaria e un dos máis veteranos da cadea
autonómica, que é producido pola propia canle e subvencionado pola Consellería de Política Agroalimentaria. Pola
súa parte, Senda Verde foi un programa de produción propia interna emitido pola TVG entre 1995 e o 2000, baixo
a dirección de Enrique Banet, dedicado á natureza, á ecoloxía ou ao deporte e á vida ou aire libre, que intenta
fomentar as relacións do home coa natureza.
A produción propia do Centro Territorial de TVE en Galicia

A Consellería de Innovación
e a Fundac. Paideia, tratou nos últimos anos de poñer en valor audiovisual os
colaboran na alfabetización excelentes traballos arquitectónicos que existen na
dixital a través da TV comunidade galega, co programa Cascos históricos. Con

guión do arquitecto e profesor Soraluce, e da man do director
da serie, Carlos Fernández, achega o espectador a estas vilas para coñecer a súa formación no pasado. O equipo
de profesionais galegos de TVE permítelles aos espectadores unha visita aos obradoiros dalgúns dos artesáns de
máis sona en Galicia, a través do programa Arte nas mans. Con periodicidade semanal, dan a coñecer oficios
que seguen tan vixentes e valorados como o forxado, o barro, etc. Existen numerosas festas de gran resonancia
en Galicia que, en lugar de perderse, tomaron máis pulo e reforzan a identidade da comunidade. O centro
territorial elabora periodicamente documentais baixo o título de Festas e tradicións, que permiten manter fresca a
imaxe deses acontecementos sociais: o Entroido de Verín e Xinzo, a Semana Santa en Ferrol, Viveiro e Cangas, a
Festa da Istoria en Ribadavia, a Coca de Redondela, o Corpus en Ponteareas e Bueu, os Milagres de Caión ou os
Reis de Pedrafita. Algo semellante sucede coa tradicións, ligadas moitas ás festas e outras á mesma dinámica dos
pobos: os fachos de Castelo, a matanza do porco, o Nadal de Begonte, os boteiros, artesáns e músicos...
O programa Manda truco, dirixido por Suso Iglesias e producido pola Televisión de Galicia, tentaba introducir os
máis novos nos segredos da maxia. Ao longo das 120 entregas emitidas nos anos 1996-97, as mans especialistas
do mago Luis Boyano amosaron, como se fosen sinxelas receitas de cociña, moitos trucos de maxia que os nenos
podían despois practicar nas súas casas. Na mesma liña, Magic é un programa producido pola Escuela de
157
Imagen y Sonido de Vigo para Tele Vigo no que se executan diversos trucos de maxia e ilusionismo.
Eureka foi un programa de divulgación científica destinado ao público infantil e xuvenil, que se presentou baixo a
forma de parodia dos espazos de televenda. Os protagonistas deste espazo, producido por CTV para a
Televisión de Galicia, son os científicos máis importantes da historia, que son os encargados de dar a coñecer os
seus inventos e descubrimentos dun xeito ameno e divertido.
Pola súa parte, a Consellería de Innovación e a Fundación Paideia colaborarán no desenvolvemento dun
proxecto piloto de alfabetización dixital a través de televisión, co que pretenden incentivar o uso das novas
tecnoloxías entre os galegos de modo que as empreguen como ferramentas de aprendizaxe, traballo e
comunicación. O proxecto piloto articularase a través dun concurso de televisión, denominado Terceira Rede,
que se enmarca dentro da Estratexia Galega da Sociedade da Información, co que se familiarizará aos cidadáns,
sobre todo aos colectivos cun maior risco de exclusión, no manexo de Internet, de modo que se motiven e
adquiran os coñecementos necesarios.
4.2.2.6 Musical
A Televisión de Galicia contou habitualmente na súa programación con ocos nos que a música para os máis
novos era o motivo fundamental, como Atlántico (1986), Clan Clip (1989-90), Clipmanía (1992-94) ou Chambo
(1999-00) e outros nos que a música tradicional e clásica eran as protagonistas, como Cancioneiro (1986), Radio
onte (1990), Moderato Cantábile (1993-94) ou Con música propia (1995). Tamén se pode incluir no apartado
musical o veterano, Luar, de Xosé Ramón Ganoso e Manuel Abad.
No caso Chambo, era un programa musical producido por Productora Faro, baixo a dirección de Xaime Fandiño
e emitido pola Televisión de Galicia, que contaba con actuacións en directo de grupos galegos, españois e
portugueses. Revolución MP3 foi un espazo producido por TVE Galicia, que trataba a actualidade musical
galega e amosaba os novos grupos que traballan no país, a razón de dous por programa, ao tempo que
recuperaba a memoria de clásicos da música galega cunha imaxe con constantes referencias a internet.
Grandes musicais da Televisión de Galicia alcanzou na tempada 2000/01 un 20,8% de share e era emitido en
prime time. Pola súa banda, Clásicos Sony, nas mañás da canle galega, mostrábase como o segundo formato
autonómico máis eficaz.
4.2.2.7 Concursos
Todos a bordo é un concurso de televisión de carácter cultural de emisión diaria, producido por CTV para a
Televisión de Galicia, no que dous participantes compiten poñendo a proba tanto os seus coñecementos de
cultura xeral como de actualidade. A súa axilidade mental e a súa habilidade formando palabras son os eixes
sobre os que xiran a maioría das probas.
Tras un periplo de moitas probas realizadas por distintas localidades de Galicia, a TVG estreou en xullo do 2002
o que supón o seu primeiro programa de telerrealidade da man de CTV, O rei da comedia, no que sete
concursantes previamente seleccionados intentan gañar a simpatía do público, que é o encargado de elixir o
gañador. Unha cadea alemá mostrou no seu momento interese en lle comprar os dereitos do formato do
programa á produtora.
Tendo como fío condutor unha casa e os temas prácticos do día a día, Televisión de Galicia estreou en xullo do
2004 na franxa de mañá o Arrampla con todo, un concurso internacional que porá a proba a destreza de dous
participantes para superar unhas cuestións básicas do fogar.
4.2.3 A produción de stock
4.2.3.1 Series de ficción para televisión
O punto de partida do éxito masivo das series de ficción en España pódese situar en 1991, data a partir da que
se produce unha tendencia alcista en termos de audiencia que aínda, malia certos signos de esgotamento, segue
vixente. Unha progresiva profesionalización dos equipos artístico e técnico, o saber facer dalgúns empresarios,
unha xestión e unha mercadotecnia axeitados, o axuste entre oferta e demanda, a chegada de novos formatos
televisivos, uns custos moderados, unha forte competencia que obriga a non baixar a garda e a saída aos
mercados internacionais (tanto coa exportación directa do produto como coa venda do seu formato) son algúns
145
dos factores sobre os que asentan os bos resultados da ficción española en televisión .
En termos xerais, o negocio da produción de series é rendible polo momento, tanto para as cadeas coma para as
produtoras asociadas. Os seriais adoitan ser produtos corais sen actores de sona, con claves dramáticas e a súa
audiencia é fundamentalmente feminina. Estrutúranse cunha planificación anual e teñen unha maior calidade que
as telenovelas latinoamericanas. Segundo o profesor Álvarez Monzoncillo, a maioría das series prográmanse ás
dez da noite, de luns a xoves, cunha duración media dunha hora, á que hai que lle sumar preto de trinta minutos
146
de publicidade .
Unha importante porcentaxe das produtoras que traballan neste eido

A venda das series é
unha forma de produce soamente un programa, normalmente para as canles autonómicas,
recuperar o investido e non producen ficción en termos xerais. Cando teñen un éxito, as
empresas normalmente poden negociar unha maior participación na futura
explotación do Copyright. De forma esquemática, pódese dicir que as produtoras están supeditadas ás decisións
que tomen as cadeas, pero compensan esta dependencia mediante unha estrutura moi áxil e de baixo risco
económico. As barreiras de entrada que fixaron a decena de empresas que producen as series de ficción son
147
considerables, aínda que loxicamente os competidores potenciais teñen algunhas oportunidades .
O marco de relacións entre as empresas produtoras e as emisoras de televisión está constrinxido por unha alta
desigualdade entre as partes, segundo apunta Álvarez Monzoncillo. Isto débese a que as cadeas financian na súa
totalidade as series ou seriais, controlan os seus custos e quedan co Copyright. Os provedores quedan así
inmersos nunha relación de dependencia, que só poden romper cando teñen un grande éxito de audiencia. Entón,
e só entón, teñen forza suficiente para renegociar favorablemente os termos contractuais. No que respecta á
produción externa, as televisións optaron por recorrer á chamada produción delegada ou financiada, onde a cadea
sufraga a totalidade do presuposto da serie ou serial e lle entrega á produtora arredor dun 15% sobre esa
148
cantidade en concepto de beneficio industrial .
145
Cunha media anual de 1.465 horas semanais, España converteuse no segundo país da Unión Europea na produción de series de ficción.
Segundo os datos do Informe anual da comunicación 2000-2001, Alemaña está á cabeza, cunha media de 1.828 horas. A produción propia en
España creceu máis dun 40% dende 1998 (851 horas) e supera a de países comunitarios cunha longa tradición, como o Reino Unido (1.324),
Francia (665) e Italia (504).
146
Esta longa duración das series responde, entre outros factores, á progresiva conexión dos telespectadores a estas a medida que pasan os
minutos, o que xera unha curva ascendente de audiencia que hai que rendibilizar en termos publicitarios, e ao desexo de superar en tempo á serie
rival e provocar un transvasamento de espectadores aos que se intentará fidelizar para futuros episodios. O descubrimento recente da comedia de
situación representou un desafío que os produtores se senten orgullosos de superar con éxito. Como alternativa á comedia doméstica, parece máis
propicia a albergar un humor máis fresco e unha maior reflexividade sobre o xénero e o medio. A súa duración (media hora) é o máis inédito nun
prime time que adoita ser solucionado dunha vez con programas máis longos.
147
Os custos de entrada para novas produtoras no mercado da produción son bastante elevados, xa que as canles de televisión tenden a traballar
con aquelas que demostraron a súa capacidade de éxito. Estas barreiras levántanse inexorablemente polas seguintes razóns: importantes
economías de escala que obrigan a un novo competidor a incrementar os custos de producción; a forza dunha imaxe marca que fai que as canles
de televisión sigan traballando coas mesma produtoras; as necesidades de capitais e de estrelas para convencer os clientes; o custo de
transferencia de pasar a novas produtoras coas que o cliente está afeito a traballar e o efecto de experiencia que fai que o éxito reforce o éxito.
148
Normalmente, os contratos estipulan a realización de trece capítulos e renóvanse pola mesma cantidade ou polo dobre se a serie está ben
asentada. No caso de que tras catro ou cinco capítulos a serie non alcance a media da cadea, esta poderá tomar a decisión de rescindir o contrato
e só pagará ata o rodado, sen ningunha indemnización adicional. Pola contra, un bo resultado de audiencia non lle supón á produtora maiores
ingresos a curto prazo.
159
A explotación das series nunha primeira ventá de pagamento comezou a paliar hai un ano as limitacións da súa
amortización nun mercado pequeno e no que nin sequera circulan ben as producións das cadeas autonómicas. A
venda das series, e sobre todo, dos formatos, é outra forma de recuperar o investimento. O mercado de
Latinoamérica suple ás veces a inexistencia do nacional, se ben cómpre precisar que esta exportación require
ocasionalmente dun gasto adicional, como sucedeu con Compañeros, que necesitou ser dobrada a un español
menos ibérico.
Nos últimos anos apréciase un incremento dos escenarios rurais nas producións de maior audiencia de todas as
149
televisións autonómicas . O tratamento das tradicións, a lingua propia, as súas tipoloxías de personaxes e
escenarios locais son un importante achegamento da televisión á complexa e variada rede de culturas. Pero na
maioría dos casos logrouse unha simbiose entre fórmulas de éxito da televisión internacional e as novas
xeracións de guionistas e produtores, conscientes de que a primeira obriga da televisión é entreter o seu público.
De feito, as cadeas autonómicas acreditaron nos últimos anos o éxito que a ficción próxima ten entre os
espectadores. Segundo un estudo realizado pola EAVF, os índices de audiencia obtidos polas catro televisións
autonómicas que están a producir series de ficción (TV 3, Televisión de Galicia, Canal Sur e ETB) deixan
constancia dos magníficos resultados que lles reporta. En todas elas, o programa máis visto das dúas últimas
tempadas foi a ficción seriada de produción propia.
Á espera de que o Goberno autorice a libre difusión por todo o Estado español das canles que integran a
FORTA, cada vez que un programa de ficción producido por unha televisión autonómica traspasa o seu propio
territorio, a experiencia sáldase xeralmente cun rotundo fracaso de audiencia na comunidade receptora. Así
aconteceu coa serie galega Mareas vivas, que gozou dun grande éxito en Televisión de Galicia e que Telemadrid
se viu forzada a eliminar da súa grella ao cabo dunhas poucas emisións.
Televisión de Galicia emitiu en 2004 catro series de ficción, todas elas nos primeiros postos dos programas con
máis audiencia (Pratos Combinados, Terra de Miranda, Rías Baixas e As leis de Celavella). Na tempada 2004-05
emítense catro series propias (Rías Baixas, Pratos Combinados, Libro de familia, e novas tempadas de As leis de
Celavella), e acaba de estrear Cuarto sen ascensor, a primeira sitcom realizada en Galicia gravada con público
en plató.
Pratos combinados, a primeira comedia de situación producida e interpretada integramente por persoal galego,
coa única excepción do realizador, leva en antena dende 1995. Producida por Editorial Compostela para
Televisión de Galicia, conta a historia de Miro Pereira (Ernesto Chao), a súa dona Balbina (Mabel Ribera) e
demais familia ⎯retornados da emigración⎯, que rexentan un típico bar
galego por onde pasan personaxes cómicos como o curmán Antón Pratos combinados, foi a
(Antonio Durán Morris) ou o repartidor Paspallás (Sergio Pazos). Na súa primeira serie producida e
décima tempada en antena, os índices de audiencia consolídana como interpretada integramente
unha das de maior aceptación en Galicia. Ademais, a Televisión de por persoal galego
Galicia asinou a finais de 2004 un acordo internacional para a produción
en toda América, para a súa emisión diaria en prime time a cargo dunha das canles comerciais máis potentes de
Venezuela, que se emitirá en castelán en Venezuela, México, Colombia e Estados Unidos.
Pero xa antes, en 1989, CTV producira Os outros feirantes, unha serie baseada na obra de Álvaro Cunqueiro
do mesmo título, que recollía historias ambientadas na Galicia de posguerra que supoñían unha antoloxía da
149
Apréciase ademais no ámbito estatal o ascenso meteórico da acción nas series españolas, ata converterse no eixe estrutural da maior parte dos
nosos relatos, aínda que, iso si, con fortuna desigual. A consolidación do xénero policial constitúe tan só unha expresión particular da tendencia a
substituír a trama familiar dos dramas españois por unha complexa rede de relacións persoais e laborais na que o individuo, desprendido dunha
vez por todas da cuncha familiar, se confronta, rodeado de amigos e de inimigos, cun mundo violento e hostil. Os policías, xornalistas, alumnos ou
profesores da ficción doméstica sitúanse agora nun marco profesional e urbano no que os pais, os irmáns ou os fillos xa non constitúen máis que
meros referentes anagráficos.
forma de sentir e de ser da xente de Galicia e que contou con actores como Alfredo Landa, Rossy de Palma,
Ernesto Chao ou Andrés Pajares.
Minutos de emisión de series e ficción na Televisión de Galicia, segundo

orixe. 1998-2003.
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
1998 1999 2000 2001 2002
2003
Resto de Europa Outros Estados Unidos España
A familia Pita foi producida por Continental Producciones e emitida pola Televisión de Galicia nas tempadas
1996-97. Historias actuais e universais, nun ambiente moderno e urbano, son o especial ingrediente desta
produción, que foi dirixida por Mateo Meléndez e interpretada por Monti Castiñeiras, Manuel Manquiña, Víctor
Mosquera, María Bouzas ou Santi Prego. Nesta mesma liña creouse anos despois Pequeno hotel, unha serie
producida por CTV para TVG, emitida na tempada 2001-02, cuxa acción transcorre nun hotel situado ao lado da
muralla de Lugo, e a súa trama xira en torno á propietaria dun establecemento, e os problemas que lle ocasionan
o grupo de empregados co que conta e os diversos hóspedes que nel se van aloxar.
Mareas vivas foi unha teleserie producida por Voz Audiovisual a partir dunha idea orixinal de Antón Reixa,
ambientada na vila mariñeira de Portozás, lugar ficticio na Costa da Morte. A serie, que permaneceu en antena
150
dende 1998 a 2003 con grande éxito de audiencia , conta a peripecia vital dalgúns dos seus personaxes a partir
da chegada ao lugar dun xuíz novato. As tramas da serie, interpretada por Miguel de Lira, Carlos Blanco, Monti
Castiñeiras, Luís Tosar ou Victor Mosquera, entre outros moitos actores, desenvólvense en torno a unha cantina
mariñeira rexentada por Petróleo (Luís Castro), o xulgado atendido por Pitusa, a emisora de radio local e outros
ámbitos do pobo.
Nada es para siempre é unha telenovela xuvenil producida por Voz Audiovisual que retrata a vida dun grupo de
estudantes de secundaria de entre quince e dezasete anos en canto aos seus estudos, amores e problemas
familiares. Emitiuse tamén con carácter diario en horario de sobremesa en Antena 3, dende xullo de 1999 ata
decembro de 2000, e foi a primeira serie producida en Galicia para unha cadea nacional. Pero non foi un caso
illado. Así Multimedia Teleficción coproduciu con TVE Géminis. Venganza de amor, unha telenovela de emisión
diaria en horario vespertino. Ademais, Aldea Films produciu Geografía del deseo, unha serie de 8 capítulos
basada na obra Atlas de geografía humana de Almudena Grandes, que foi dirixida por Boris Querzia e rodada al
Alta Definición. Trátase dunha coproducción hispano chilena, emitida na televisión daquel país, e trata sobre catro
profesionais dunha empresa editorial, que proxecta publicar un atlas da xeografía humana.
150
A primeira tempada de Mareas vivas, a 1998/99, logrou picos de audiencia de 40 puntos.
161
Pola súa banda, Galicia Express foi unha iniciativa de Filmanova para Televisión de Galicia, dirixida por Beatriz
del Monte e Antón Reixa, que se emitiu tamén en 2001 con carácter diario en horario de noite. O seu
protagonista, Manuel, é un estudante fracasado de Dereito, que decide poñer en marcha unha mensaxería,
Galicia Exprés.
Rías Baixas, a coprodución de Zenit Televisión e Continental TV, é unha historia de paixóns, amores e
desamores, conflitos xeracionais, rivalidades e ambicións, que conta os avatares da familia Lantaño, produtores
vinícolas galegos. A serie, emitida en prime time pola TVG dende o ano 2000, segue en antena e está
protagonizada por algunhas das caras máis coñecidas do audiovisual galego, como Marcos Orsi, Santi Prego,
Tacho González ou Maxo Barjas.
Fíos, unha teleserie rodada nas instalacións de Productora Faro en Vigo e producida por La Región TV para
TVG, narra a historia dunha próspera empresa téxtil propiedade da familia Sueiro xurdida da modesta xastrería
que no seu día fundara don Amador. A serie, que estivo en antena na tempada 2001-02, foi interpretada entre
outros por Manuel Manquiña, Laura Ponte e Monti Castiñeiras.
Ao xénero costumista pertence Terra de Miranda, unha serie que recrea a vida das xentes dunha típica vila da
Galicia interior. A produción, dirixida por Jorge Coira e Chema Gagino e realizada en boa parte en Mondoñedo,
correspóndelle a Voz Audiovisual e Zopilote e emítese na Televisión de Galicia dende a tempada 2000-01.
As leis de Celavella ten unha trama detectivesca, ambientada arredor de 1925 estreada na tempada 2003-2004,
comeza cando Pablo Veiga volta á súa casa, despois de oito anos de estudos e de troula en Santiago. Atópase
co espírito de Belisario, un home executado anos atrás, acusado dun asasinato. Nunha vila de tres mil habitantes
como Celavella todo o mundo se coñece e todo se sabe. Dirixida por Jorge Coira, Gerard Gormezano e Carlos
Sedes e interpretada por Camila Bossa, Manuel Cortés, Eva Fernández ou Antonio Mourelos entre outros moitos,
trátase da primeira serie de misterio creada para a Televisión de Galicia por Voz Audiovisual.
Ademais, tras Cuéntame cómo pasó de TVE1 e Los 80 de Telecinco, a Televisión de Galicia estreou a principios
de 2005 Libro de familia, unha teleserie producida por Editorial Compostela e Xosé María Besteiro, que conta a
historia de tres familias en Santalla, unha vila galega, na década dos anos sesenta: os Cabanas, labregos de
toda a vida e propietarios dunha tenda de ultramarinos; a familia dos terratenentes, encabezada por don Román,
e finalmente, unha familia de indianos apelidados Freire que chegan á vila procedentes de Venezuela.
Dirixida por Beatriz del Monte, Cuarto sen ascensor é un produto costumista protagonizada por tres amigos que
comparten un piso de aluguer: unha metódica e avispada estudante de psicoloxía, un inseguro estudante de
medicina con con poucas ganas de estudar e un terceiro que pasa o día buscando un sistema para lograr diñeiro
rápido. Trátase dunha produción de TVG realizada por La Región en colaboración con Filmanova ,que foi
estreada en maio do 2005.
A Televisión de Galicia ten pendente de estrea a comedia familiar para todos os públicos Miña sogra producida
por Voz Audiovisual, cuxa trama se desenvolve na actualidade, nunha cidade indeterminada da xeografía galega.
A nova serie conta en primeira persoa a convivencia cotiá da familia de Óscar, o protagonista da comedia, que
por cousas da vida ten que refuxiarse no domicilio de Ana, a súa sogra. Está dirixida por Quico Cadaval e
protagonizada por Ana Kiro, Marcos Orsi, Carolina Vázquez, Evaristo Calvo, Farruco, Xan Pérez, Teté Delgado e
Santi Romay, entre outros.
Zenit Televisión e Continental Televisión están na actualidade coproducindo unha nova serie de ficción para
Televisión de Galicia, baixo o título de O Club das ex, que consta de 26 capítulos de 60 minutos. Nela ofrécese a
visión dunha urbanización de chalés nas aforas da cidade, Os Ánxeles, onde viven familias formadas por
matrimonios novos, con fillos pequenos e adolescentes, de clase media alta, que son guapos, fan deporte,
preocúpanse pola ecoloxía e pola alimentación sa.
Pepe, o inglés vai ser un serial de ficción de 13 capítulos de 60 minutos que CTV está preparando para a TVG.
Pepe, chamado “O Inglés” en recordo dunha breve estancia no Reino Unido, ten un taller algo especial no centro
dun barrio das aforas. O taller de Pepe é máis ca un establecemento de reparacións: é tamén o centro vital do
barrio, un lugar con solera ameazado desde hai anos pola progresiva urbanización da zona.
4.2.3.2 Os documentais, os docusoaps e as longametraxes documentais
O xénero documental ten unha historia recente. Ao contrario do que xeralmente se afirma, non nace ao mesmo
tempo que o cinema. As primeiras experiencias coas imaxes en movemento tiñan por obxecto tan só rexistrar
acontecementos da vida cotiá das persoas e dos animais. Así, a contribución
dos pioneiros do cine foi mostrar que o material base de traballo para o
documental son as imaxes recollidas nos lugares onde se producen os O documental é xa un
acontecementos. Ou dito doutra forma, é o rexistro in loco que se encontra macroxénero en
no inicio do cinema e que constitúe a base na que asenta a produción televisión
documental. Canto xénero cunha identidade propia autónomo e distinto dos
restantes, só coñece as condicións necesarias para o seu afianzamento e recoñecemento nos anos trinta, co
151
movemento documentalista británico .
Emisións de documentais na Televisión de Galicia segundo

o formato. 2002-2003.
Títulos emitidos 2002 2003
Series documentais 36 41
Documentais únicos 42 34
Total 78 75
Emisións 2002 2003
Series documentais 1.692 1.668
Total 1.764 1.710
Minutos 2002 2003
Documentais únicos 2.045 1.096
Total 30.583 28.545
O éxito internacional do estadounidense Michael Moore e a repercusión de documentais españois como Balseros,
El efecto Iguazú, En construcción, La pelota vasca, Asesinato en febrero, La espalda del mundo ou Invierno en
Badag) alentaron a esperanza de que o cinema documental deixe de ser un subxénero para minorías. Por outro
lado, a recente inclusión dunha categoría específica para documentais nos Goya e nos Premios José María
Forqué deulle un importante pulo, ao tempo que cada vez son máis as compañías de produción que
compatibilizan a ficción cos documentais. Non obstante, as televisións nacionais non acaban de apostar por estes
produtos. Só os programan algunhas televisións autonómicas, aínda que moitas veces queden relegados ás
franxas horarias máis marxinais.
E é que o documental é xa un macroxénero en televisión que, inducido por un medio necesitado de innovacións,
evolucionou derivando en formatos diversos como o documental histórico de recuperación de arquivos e memoria;
o exótico de natureza e aventuras; a reportaxe documental onde prima a investigación xornalística e a actualidade
151
Pódese dicir que o documentalismo ten tres principios: a obrigatoriedade de facer un rexistro in loco da vida das persoas e dos
acontecementos do mundo; debe presentar as temáticas a partir dun determinado punto de vista ou perspectiva e, finalmente, debe
tratar con creatividade o material recollido in loco, podendo combinalo con outro material.
163
e o docusoap de personaxes e situacións do presente. Trátase dun ámbito moi rico en contidos culturais que,
aliándose coas novas tecnoloxías, poderá unha vez máis preservar a riqueza cultural.
En canto aos documentais, a súa explotación natural está na televisión de pagamento e a televisión en aberto e,
ocasionalmente, nas salas comerciais. Non obstante, tamén admiten un amplo abano de posibilidades de
explotación derivada, como os produtos multimedia ou os coleccionables. Nese sentido, as editoriais poden ser
fontes de financiamento interesantes. O mundo editorial e o mundo do documental están chamados a
entenderse. Os novos soportes (CD-rom) e o mercado do DVD tamén lle abren novas posibilidades ao produto
152
documental . A CRTVG xa explorou estas posibilidade comercializando, mediante unha distribuidora allea,
dous documentais en EE. UU sobre escritores galegos de gran sona: un sobre Camilo José Cela e outro sobre
Álvaro Cunqueiro.
É importante destacar que o documental pode conseguir un bo nivel de audiencia sempre que se emita un
produto de calidade e nun bo horario e situación axeitada dentro da grella de programación.
En Galicia producíronse algúns documentais de corte histórico-biográfico nestes últimos anos. Vieiros (2000) é
un documental de Costa Oeste sobre a intensa vida e obra dun dos precursores do documentalismo
cinematográfico, o realizador galego Carlos Velo. Trátase dunha coprodución de Continental TV con Senderos
Imagen (México) para a TVG, que acadou un premio ao mellor documental no Puerto Rico Film and Video
Festival 2000. Álvaro Cunqueiro. 1911-1981 (2001), de Saga TV para CT TVE Galicia, narra a vida do escritor
de Mondoñedo no seu contexto, xunto coa repercusión que este autor e a súa grande obra tiveron na literatura
galega. Memoria dunha terra, Xocas (2004), de Saga TV para TVE Galicia, narra a vida de Xaquín Lorenzo
Fernández a quen no ano 2004 se lle dedicou o Día das Letras Galegas. Estes documentais combinan o arquivo
sonoro e gráfico do personaxe e as entrevistas a persoas que mantiveron un estreito contacto con eles. IB
Cinema, pola súa banda, está producindo Pensando en Soledad, documental sobre a figura de José Enrique
Diaz Noriega, mecenas, animador e mestre de moitos dos actuais directores de cine galegos, un persoeiro clave
nas primeiras etapas do noso audiovisual. El baile sigue é un proxecto de documental sobre o músico e pintor
Carlos Berlanga, no que conformará unha viaxe coral á chamada “movida madrileña” a través dun dos
navegantes máis talentosos e carismáticos que deu España nas últimas décadas. Será dirixido por Emilio Mac
Gregor.
Xan Leira traballou algúns anos nunha triloxía documental sobre a historia da Guerra Civil en Galicia. A primeira
153
parte presentada foi Castelao e os irmáns da liberdade (2000) , e o proxecto continúa coa presentación de
154
Alexandre Bóveda: unha crónica de Galicia Mártir (2004) . De mar a mar. Lorenzo Varela, elixido pola Real
Academia Galega para conmemorar as Letras Galegas 2005, é o protagonista do proxecto do mesmo Xan Leira
que se vén rodando en Galicia, Madrid, Montevideo e Bos Aires, para ser estreado no 2005.
Relacionados con temas económicos e sociais, son varios os documentais producidos nos últimos anos.
Multinacionais galegas (2002) baseada na investigación das empresas galegas que, dende distintos sectores,
consolídanse no mercado internacional, acadando mais pulo e máis importancia na economía galega. Tamén co
fío narrativo dun debate, Enerxías renovables, o gran debate (2002), amosa os distintos tipos de enerxía
renovables, a súa implantación na nosa terra e as diferentes posturas dos sectores implicados no seu uso.
152
En primavera teñen lugar tres mercados de documentais moi importantes: en marzo celébrase o MIPDOCc en Cannes, en maio o Mercadoc en
Málaga e en xuño o Sunny Side, en Marsella. A estes habería que engadir o IDFA, que se celebra en novembro en Amsterdam.
153
A figura do pensador galego máis destacado do século XX serve de fío condutor no documental Castelao e os irmáns da liberdade (2000)
para irmos coñecendo Galicia dende comezos de século ata 1951, ano da morte do líder galeguista. Mediante a voz de toda unha miríade de
persoas que o coñeceron persoalmente móstrase como era o Castelao real e como a súa figura era percibida polos seus coetáneos.
154
Alexandre Bóveda, crónica da Galicia Mártir (2004) é un documental biográfico sobre Alexandre Bóveda que mostra a Galicia dos anos trinta
onde xorden o movemento obreiro organizado, a consolidación dos partidos políticos de esquerda e a constitución do Partido Galeguista. O golpe
de estado contra a República trunca esta evolución e remata coa vida de Bóveda, un galeguista que protagonizou a chegada da II República, a
constitución do PG, a creación do Estatuto de autonomía e o triunfo electoral da Fronte Popular nas eleccións de 1936.
Galicia en flor (2002), interesase pola importancia que ten o cultivo das flores en Galicia dende dous puntos de
vista, por unha parte, o aspecto económico-industrial cada vez máis punteiro e competitivo, e por outra, o aspecto
social e emotivo arraigado na nosa terra. Nas últimas décadas formouse unha estructura empresarial en Galicia
relacionada co sector automobilístico, dedicándose principalmente á fabricación de compoñentes e máquinas para
a elaboración das distintas fases dos automóbiles este é o fío argumental do documental Automóbil feito en
Galicia (2003). Todos eles foron producidos por SAGA TV para TVE Galicia. Cercanías (2004), baixo a dirección
de Manuel Abad, trata sobre aqueles para os que a rutina de viaxar a cotío ao traballo é, cada mañá, un tren de
proximidades. A paisaxe, as olladas, a imaxinación e a viaxe en si.
Máis vinculados a temas sociais producíronse algúns documentais. Tandem, ciclismo ás cegas (2002), de SAGA
TV para TVE Galicia, achega o espectador á realidade dun colectivo de persoas con problemas de visión que
loitan pola integración, utilizando neste caso a bicicleta como unha das súas armas. Novas tecnoloxías,
SERGAS (2002) afonda nos novos sistemas de aplicación de tratamentos que os enfermos reciben na rede
publica de sanidade. Adosados (2004), unha produción de Compostela Visión dirixida por Tonecho Antón, é unha
denuncia social que aborda o tema da construción a partir da problemática vivida por 47 familias que compraron
unha vivenda en Cecebre, investindo os seus aforros no ano 1999 e cinco anos máis tarde, asistindo á poxa
pública das mesmas. Almacén (2005) é un documental producido por TV7 que propón unha reflexión sobre o
sistema penal no mundo occidental e sobre a reinserción social dos reclusos. Seis nais galegas reviven a vida
deses fillos adolescentes que se perderon pola droga en Nin tolas nin terroristas (2005), unha produción de
Continental e Tornasol paralela á rodaxe da longametraxe Heroína, e na que as protagonistas da historia orixinal
relatan o que significaron aqueles anos de loita fóra e dentro das súas familias.
SAPRAGA, servicios de protección (2002) de SAGA TV mostra os sistemas de salvamento e os servizos cos
que contan as praias galegas. A historia de Galicia está traxicamente marcada polos accidentes marítimos nas
súas costas: o documental Terra de náufragos (2002), dirixido por Jorge Algora e producido por Adivina
Producciones é unha homenaxe ás xentes que traballan, viven e morren no mar. A través das testemuñas dos
superviventes, os familiares das vítimas e os profesionais do salvamento, cóntanse naufraxios coñecidos por
todos, como os do Urquiola, o Mar Exeo e o Casón, pero tamén outros non menos dramáticos, como o Santa
Isabel, o Marbel, o Dauka, o Baitín, o La Isla, o Panchito, a Xana e tantos outros que conforman xa a mitoloxía do
mar de Galicia. Este documental pechou a I Semana del Documental Español en Madrid. Da mesma produtora é
Emigrantes, en terra de emigrantes (2001). Durante a primeira metade do século XX, moitos españois tiveron
que emigrar, e a comezos do XXI son moitos os inmigrantes que viven con nós. Cinco emigrantes galegos e 15
inmigrantes de distinta procedencia narran as súas experiencias para reflexionar sobre esta cuestión social.
Outros documentais dedícanse a temas históricos. En Segadores (2002), dirixido por Xulio Nogueira, cóntanse as
vivencias dos galegos que ían segar a Castela e a La Rioja. En paralelo ás entrevistas aos protagonistas daquela
migración laboral, vanse inserindo cortes nos que se reconstrúen escenas típicas da sega, rodadas nos seus
escenarios naturais. Entre 1927 e 1957 milleiros de traballadores galegos construíron en pésimas condicións a
liña do ferrocarril entre Puebla de Sanabria e Ourense que se mantén hoxe en día. Recuperar a memoria
esquecida das penurias dos traballadores é un dos labores do documental dirixido por Rafael Cid titulado
Carrilanos. Os túneles do tempo (2003), que gañou ou Premio Galicia de Comunicación de Televisión 2004. A
acción do documental A memoria nos tempos do wolfram (2003) desenvólvese ao comezo da Segunda Guerra
Mundial, cando un mineral se fixo necesario para o Estado alemán: o volframio. Galicia converteuse en El Dorado
para moitas persoas que procuraban diñeiro doado ou simplemente un traballo naqueles duros anos da posguerra
española. Aillados (2001) é un traballo de investigación presentado cunha metodoloxía de historia oral sobre o
penal da illa de San Simón durante os anos da Guerra Civil española (1936/39), contada polos seus protagonistas.
165
De entre os documentais que xiran en torno ao desastre do Prestige, convén destacar Prestige, desastre en la
Costa de la Muerte (2003), unha produción internacional de Continental para o Discovery Channel que contaba
con Iñaki Gabilondo na locución, na que, nun reto tecnolóxico sen precedentes, se analiza o dispositivo de
extracción do fuel que permanecía no petroleiro a 4.000 m de profundidade. En Aguiño, sobrevivir al Prestige
(2003), o espectador é testemuña de como a catástrofe do Prestige converte un ecosistema único como o galego
nunha lameira de area e fuel, no momento no que a marea negra castigou xa a Costa da Morte e ameaza con
internarse na Ría de Arousa. O documental foi seleccionado no Festival de Cine Español de Málaga e comprado
pola televisión pública portuguesa RTP, ademais de adquirido no ámbito internacional por The History Channel.
Muxía, política na Costa da Morte (2003) trata as repercusións da catástrofe do Prestige na vila mariñeira de
Muxía dende o punto de vista electoral. O fío condutor do documental dirixido por Ricardo Llovo e producido por
Lugopress non é a ollada nin dos políticos nin dos voluntarios, senón dos propios veciños da vila, tanto dos máis
críticos coa xestión da crise como dos que a aproban. As mans dun pobo (2004) foi dirixido por Ovidio
Fernández e aborda novamente o tema do Prestige. O 15 de novembro de 2002 remataba a espera agónica:
chegaban á Costa da Morte as primeiras manchas de cru procedentes do Prestige. Dous anos despois, o mesmo
equipo de TVE que cubriu a catástrofe para os informativos volve entrevistar os bateeiros e percebeiros. Pola súa
banda, A costa ferida conta a loita da comunidade científica por analizar e mitigar os efectos da marea negra
provocada pola marea negra nos ecosistemas mariños e por restaurar o equilibrio natural da costa galega, unha
das máis ricas en biodiversidade de todo o mundo.
Investigación mariña (2002), de SAGA TV, introduce o espectador no mundo das investigacións mariñas en
Galicia, amosando os seus protagonistas e poñendo en valor a investigación básica cara o futuro, foi un dos
primeiros programas con imaxe submarina en Galicia. No tocante ás imaxes submarinas e ás gravacións
especiais, Mar de estrelas (2003) é un documental de Jorge Candan arredor dunha viaxe submarina na que o
fondo das rías galegas e as especies que alí habitan se converten nunha galaxia cos seus planetas e estrelas. A
produción foi exhibida na XIII Semana de Cine Submarino de Vigo. Nesta liña, O mar das Cíes (2004), realizado
por José Irisarri, Manuel Uhía e David Morales e proxectado no mesmo certame, céntrase nos distintos hábitats
da zona de influencia das illas Cíes, a flora, a fauna, a interrelación de ecosistemas e a loita pola supervivencia
das especies que conviven na ría de Vigo.
La piscicultura marina (2003) é un documental de divulgación científica que integra imaxe submarina e
microscópica nunha obra audiovisual, de SAGA TV en coproducción co IEO, que amosa ao espectador como o
descoñecido e laborioso traballo da investigación básica e a súa aplicación permitiron que na actualidade sexa
posible a cría de peixes mariños en catividade. Este documental foi seleccionado para participar na convocatoria
dos Premios Renè Descartes da Comunidade Europea e obtivo xa en novembro do 2003 ou primeiro premio da
Área Científico-Técnica da XI Bienal Internacional de Cine y Vídeo Científico de Zaragoza. Acuicultura en el
tercer milenio (2003), unha produción de SAGA TV para TVE, que fai un percorrido polas décadas que se leva
investigando e traballando na acuicultura en Galicia, os logros que se acadaron e as grandes perspectivas que
se teñen á vista. Parque Atlántico é un proxecto de documental de natureza en gran formato BETACAM dixital
de SAGA TV, que pretende ser un dos mellores soportes para a divulgación da riqueza ambiental do parque
nacional marítimo-terrestre das Illas Atlánticas, constituído recentemente e bastante descoñecido para un amplo
sector da poboación.
Cascallos (2002) xorde accidentalmente durante a estadía de Tomás Lijó e Carlos Meixide en Nova York con
motivo da estrea de Ou meu nome, ou meu mundo no Festival Internacional de Cine e Vídeo Independente
naquela cidade. Os dous xornalistas estaban tomando diversos planos para unha montaxe narrativa cando
imprevisiblemente aconteceron os atentados contra as Torres Xemelgas. Tucho Bouza. El emperador del
Bronx, dirixido por José Ángel González e producido por Filmanova en colaboración con Igeldo Komunikazioa,
trata sobre Anthony Bouza, un neno do Seixo (Mugardos, A Coruña) que entra na policía de Nova York por
casualidade e remata converténdose no xefe de 3.000 axentes, no emperador do Bronx.
Algúns documentais recentemente producidos en Galicia contaron coa participación de personaxes populares. Na
rodaxe de O que dis que din (2003), producido por Voz Audiovisual, participou o músico José El Francés que
improvisou unha festa xitana no barrio coruñés de Labañou. Andrés Dobarro foi un fenómeno musical galego dos
anos setenta que compuxo cancións tan coñecidas como O tren, Corpiño xeitoso ou Teño saudade. Sobre a súa
vida e obra a produtora coruñesa Anxo Fernández P.C. está a pór en marcha un documental e estao a rodar en
Monforte. O documental protagonizado por Ferrán Adriá e dirixido polo director de fotografía Alfredo Mayo Au
Gourmand (2005) é a primeira produción documental española que estrea en exclusiva como parte da súa
programación a canle National Geographic. Producida por Continental Producciones e Tornasol, narra en primeiro
plano diferentes formas de transformar os alimentos e as recetas tradicionais da cocina mediterránea, nun proceso
155
narrado polo popular cociñeiro .
Emisións de documentais na TVG según o formato. 2002-2003.
Títulos emitidos 2002 2003

Series documentais 36 41
Total 78 75
Emisións 2002 2003
Total 1.764 1.710
Minutos 2002 2003
Documentais únicos 2.045 1.096
Total 30.583 28.545
El bosque de piedra (1997) é un documental de Ibisa TV con Costa Valente Produçoes e o Consorcio de
Santiago, sobre o traballo de rehabilitación e conservación do Casco Antiguo de Compostela, centrado na beleza
da cidade. A outra Galicia (2004), un documental de creación producido por SAGA TV, que a través dunha viaxe
a no tempo e na historia, da man da esquecida xornalista e escritora galega Sofia Casanova, desvela unha
coincidencia lingüística e amosa unhas xentes e unhas terras moi pouco coñecidas que habitan a antiga rexión de
Galicja (Polonia-Ucraína). A Televisión de Galicia coproduce este documental e ten previsto emitir a versión
156
orixinal da produción . Participa tamén nel a Televisión de Cracovia TVP3, que emitirá unha versión en idioma
157
polaco, “Ta druga Galicia” .
En Esta noite ceamos con Deus (2004), o director dunha película decide procurar entre os diversos credos un
que o satisfaga. Para tal fin convida a cear na súa casa a sete mozos e mozas, practicantes entusiastas de
distintas relixións: Bahai, Budismo, Cristianismo, Hare Krishna, Islám, Xudaísmo e Sikh. O documental, dirixido por
Manuel Rodríguez González, participou na selección oficial do XVI Festival Internacional de Cine de Girona e na
selección oficial do IX Festival Internacional de Cine Independente de Ourense. Recentemente producido, no
primeiro semestre do 2005, co fío narrativo da necesidade e urxencia de integrala educación e a cultura da paz no
155
O documental é o primeiro do que será no futuro unha serie adicada ós grandes cociñeiros dos últimos tempos. Producida tamén por
Continental e Tornasol, a serie ten previsto adicar episodios, entre outros, ós restauradores españois Martín Berasategui, Manuel de la Osa, Carlos
Gamonal, Joachim Koerper, Daniel García, etc. Au Gourmand chegará a través de National Geographic Channel a 134 millóns de subscriptores, en
23 idiomas e en 140 países.
156
A versión orixinal é en lingua galega con versións en castelán, inglés e polaco.
157
O documental foi financiado por MEDIA no desenvolvemento.
167
proceso educativo dos nenos e nenas, En son de paz (2005) é un documental de SAGA TV para o Seminario
Galego de Educación para a Paz, no seu XX aniversario. Nel colaboraron TVG, TVE Galicia, Tele 5, ACNUR,
Amnistía Internacional e a Fundación Cultura de Paz.
Cine, dioses y billetes é un documental de Adivina Producciones en coprodución con Cabala Films, de
Arxentina, que está previsto rematar en 2005 e que intenta salientar o xurdimento, apoxeo e posterior
desaparición das salas de cine de barrio en Bos Aires. En Menciñeiros, os chamanes de Finisterrae, un
proxecto de Costa Oeste, explícase as orixes das medicinas máxicas, as razóns da súa pervivencia hoxe, así
como o por que das similitudes entre elas por afastados que sexan os seus contextos culturais. En Tropezando
se aprende, abórdase a crecente preocupación sobre a educación e o comportamento dos nenos e a mesma
produtora aborda Músicos sin solfeo, un proxecto do director Xavier Villaverde no que se achega a unha nova
xeración de músicos, os picadiscos, ao seu estilo de vida e ás novas formas de creación que desenvolven.
A principal canle temática de documentais de España apostou por Play-Doc, I Festival Internacional de
Documentais de Tui, a través dunha notable e activa participación no evento, que se concretou coa concesión do
158
Premio Especial Documanía .
A reportaxe documental cambiou moito nos últimos tempos, experimentando innovacións de cara a conectar cos
espectadores a través da proximidade. Fronte ao documental do exótico e do afastado, ou das concepcións
esteticistas que se apoian na sedución de imaxes, a nova reportaxe testemuño apóiase no auxe televisivo que
teñen actualmente os contidos realistas, e achega a narración do inmediato a través da identificación do humano
e o máis próximo. Para M. García de Castro, a realidade supera en interese á ficción se dispón das suficientes
doses de emoción, e este fenómeno da televisión realidade apréciase tanto na ficción televisiva coma na
cinematográfica.
A busca dun novo formato para cubrir unha franxa horaria dun gran potencial levou ao desenvolvemento dun
produto de interese, e de calidade. Este produto non é outro que as docusoaps. A docusoap ou serie
documental é un formato que fusiona a ollada documental e a estrutura narrativa serial, de maneira que presenta
feitos reais narrados con estrutura dramática.
De notable peso nas grellas doutras televisións estranxeiras como a BBC, este tipo de programa é dun interese
comprobado para as diferentes audiencias, xa que a presentación de personaxes e tramas a través dos seus
variados traballos resulta suxestiva e rechamante, na medida en que todo o que sucede non é froito da ficción,
senón da máis pura realidade.
O precedente do docudrama en España foi Vivir cada día, de TVE, a finais dos anos setenta. A estrutura deste
formato inviste moitas horas nas gravacións, para posteriormente aplicarlles os instrumentos narrativos da ficción
e alcanzar na súa edición a construción de tramas ou historias de personaxes reais que se cruzan. Malia o barato
que, de entrada, pode resulta a filmación en escenarios reais e con personaxes anónimos, que non son
profesionais, a fase de posprodución é máis complexa que a dunha serie dramática convencional.
Algunhas das primeiras series documentais producidas en Galicia estaban dedicadas a colectivos profesionais.
Así Chunda Chunda (2000) foi a aposta pioneira feita por Costa Oeste para a TVG sobre o tipo de formato
docusoap. Nela mostrábanse as vivencias de dúas orquestras de verbena en Galicia durante o verán de 1999.
Logo veu Veterinarios (2000), que relata a vida cotiá deste colectivo profesional na cidade e no rural. A mesma
productora embarcouse en 092 (2001), unha docuserie inédita arredor dos policías locais da cidade de Ourense,
158
O devandito premio consiste no compromiso de compra por parte da canle temática dos dereitos de emisión do documental gañador, que é
seleccionado por un membro da cadea, de entre todos os traballos que se presentan a concurso na sección oficial do festival. Pola súa banda,
Play-Doc, I Festival Internacional de Documentais de Tui, abriu unha sección especial chamada Doc'amater na que se mostran dous dos
documentais premiados en anteriores edicións do Doc 'amater, proxecto creado en 1999 por Documanía co fin de apoiar e dar a coñecer novos
realizadores.
facendo un seguimento do seu traballo diario paralelamente á súa vida persoal, relación cos amigos e familiares,
etc. Pola súa banda, Tardes de domingo (2002) céntrase nas vivencias de dous equipos de fútbol de terceira
rexional. A vida aberta (Hospital/061) (2000) foi producida por Zenit Multimedia e emitida por TVG, e nela
trátanse por primeira vez temas relacionados cun hospital: o proceso polo que pasa un enfermo dende que se
detecta a enfermidade ata a terapia e resolución de cada caso. Adegas (2000), de Cíes Comunicación e
Televisión de Galicia, fai un percorrido polas distintas zonas de produción vinícola de Galicia co fin de lle amosar
ao espectador a calidade e variedade dos viños de Galicia, a súa realidade presente e a súa proxección de futuro.
Man de nos (2000) consta de trece capítulos sobre oficios artesanais como a cantería, a carpintería ou a xoiería.
Formato Producciones fixo dúas incursións neste ámbito. Ameneceres (2003) conta como comezan o día na
comunidade galega distintos sectores sociais. Os episodios abranguen temas tan dispares como a educación, os
servizos sociais, a industria, o traballo no mar, a situación da agricultura ou o coidado do medio. En Régimen
abierto (2002) móstrase como viven varios presos en terceiro grao penitenciario.
Os contos e as historias populares tamén atoparon o seu espazo nas docuseries galegas. Un mundo de
historias (2000) é unha serie producida por Pórtico Comunicaciones e a Televisión de Galicia de sete capítulos
baseados en contos de autores galegos cunha trama en común: un neno que vive fóra, que lle morre o pai e volve
á aldea e contou coas interpretacións de Roberto Vidal Bodaño, Laura Ponte, María Bouzas ou Xosé Manuel
Oliveira Pico, entre outros. Apaga a luz (1998) foi producida por La Región TV e consta con trece capítulos nos
que se presentan e escenifican contos populares. Os galegos posuímos unha rica tradición oral a punto de
desaparecer. Coa serie documental A palabra no tempo (2000), de Nemedón para a TVG, preténdese percorrer
Galicia para recuperar estas narracións orais que aínda sobreviven na memoria dos maiores, e garantir así a
supervivencia destes coñecementos.
Pezas mestras (1999) é un documental que pretende darlle continuidade ao traballo emprendido hai anos no
Centro Territorial de TVE en Galicia, mostrando os tesouros que están no exterior, á vista de todo o mundo. Por
amor á arte (1999) é unha produción propia da Televisión de Galicia dedicada á creación artística, na que Carlos
Núñez, o actor Manuel Manquiña e o escultor Manolo Paz son os protagonistas. Pintores na vangarda histórica
galega (2000), dirixida por Ignacio Vilar e producida por Vía Láctea Films e Productora Faro, pretende dar a
coñecer os pintores galegos máis importantes do século XX.
O Centro Territorial en Galicia de TVE produciu Galegos en América e Europa, unha serie composta por un total
de quince capítulos. Nos nove primeiros dase unha visión das comunidades galegas no continente americano, e
nos seis restantes faise unha prospectiva dos emigrantes que elixiron destino europeos. A memoria cotiá (2000),
de Formato Producciones, amosa a evolución da sociedade galega ao longo do século XX, e, a través de centos
de entrevistas, narra pequenas historias do pobo galego: ser mozo, ser muller, namorarse, traballar no campo,
159
traballar no mar, falar galego, etc. Discapacidades humanas (2004) documenta en doce capítulos sobre outras
tantas discapacidades humanas. Foi realizada por Productora Faro xunto coa Fundación ONCE.
Historia do fútbol galego (2000), producido por SAGA TV para TVE, repasa o último século de fútbol en Galicia:
os clubs, os xogadores e adestradores máis coñecidos. O sal da terra (2000) foi producida por Ibisa Televisión e
TVG e mostra a historia da clase obreira galega dende as orixes do sindicalismo ata os conflitos obreiros dos anos
setenta. A maleta de Sofia e un proxecto de SAGA TV que coproducido en Polonia, trata de recuperala memoria
histórica dos tráxicos enfrontamentos bélicos na Europa do século vinte a través dos ollos e a palabra da
correspondente de guerra do ABC a galega Sofia Casanova. Unha historia en clave feminina, que quere amosar a
159
Premio Chano Piñeiro no 2001 ao Mellor Formato de TV
169
fortaleza o sufrimento e o amor dunha muller politicamente polémica que lle touco vivir no lugar mais arriscado no
e momento mais comprometido.
Non tocante ás viaxes pola xeografía galega, varias foron as propostas das produtoras de series documentais da
comunidade. Galicia Visual (2000), unha produción de Adivina Producciones dirixida por Jorge Álgora, consta de
160
cento vinte programas de información turística galega . Terra de vento (2002) é un percorrido polas bisbarras
galegas vistas a través das personaxes dunha avoa e do seu neto. Camiños de ferro (1999) é unha produción
de IJV Comunicación e a TVG que recrea, ao longo de trece capítulos, un percorrido polas distintas vías férreas
da comunidade galega.
Ibisa TV produciu en 1990 Os viaxeiros da luz, un recorrido por Galicia que mostra, a través dunha viaxe
realizada entre agosto e outubro entre Ponferrada e Ribadeo, a radiografía dunha terra que non esgota a súa
capacidade de sorpresa, o que lle valeu á produtora o Premio Galicia de Comunicación 1991. Doce anos
despois, Ibisa embárcase noutro proxecto similar: As viaxeiras da Lúa (2003), que se compón de 13 capítulos e
nos que cinco mulleres viaxan a cabalo, en barco, en globo ou incluso en autostop polas catro povincias
galegas.O itinerario, no que as protagonistas coñecerán e mostrarán ós espectadores curiosidades como o
proceso de elaboración do viño, como se extrae a pizarra, o significado dos petroglifos ou a forma de traballar
nunha conserveira, entre outras, foi elexido coa base de antigos percorridos de peregrinos históricos e co
obxectivo de fuxir das grandes cidades.
Ámbitos (2002), de SAGA TV, é un percorrido por Galicia a través das súas terras, accidentes xeográficos,
fauna e flora divulgando os seus valores e a mellora para a súa conservación, guiándonos por seis parques
naturais e seis espazos naturais de protección xeral. Camiño do vento (1998) é unha produción de Proa e da
TVG, na que se conta, ao longo de cinco capítulos, a historia dunha estudante de periodismo que decide
presentar o seu traballo fin de carreira sobre a ruta xacobea percorréndoa de forma inusitada: dende a cesta dun
globo. Entornos (2002), de SAGA TV para o TVE Galicia, trata sobre os Parques Nacionais, os Parques Naturais
e os Espacios de Protección Especial. Durante doce capítulos esta serie divulgativa de natureza amosa os
principais entornos de Galicia, a riqueza medioambiental o alto valor patrimonial dos mesmos e a necesidade da
súa protección son eixo narrativo da serie.
E a vida do mar e as súas xentes tamén espertou o interese dos realizadores de documentales seriados. Moito
mar (2000), a segunda docusoap levada a cabo por Costa Oeste, foi gravada integramente entre Aguiño
(Ribeira) e alto mar. Vida nas mareas (2000) é documental de seis capítulos producida por Voz Audiovisual e a
TVG que fala sobre a relación entre a realidade da rexión da Costa da Morte e a serie de ficción Mareas Vivas,
rodada alí. Crónicas do mar (2000) é o relato da estreita relación das nosas xentes co mar: historia, traxedia,
mitoloxía, o traballo diario, as industria vinculadas o mar, os cultivos mariños, os sistemas de salvamento, o lecer
e a aventura.... De trece capítulos, foi producido por SAGA TV para TVE Galicia. As nosas rías (1999) está
composta por catorce episodios e producida por Productora Faro e a Televisión de Galicia. Nela cada ría conta a
súa vida e a súa historia: mitos, lendas, folclores ou o turismo.
Finisterrae (1999), de SAGA TV para o TVE Galicia, con trece capítulos de espectaculares imaxes de deportes
de risco e aventura polos lugares máis agrestes da natureza galega, parapente e ala delta, canoa, descenso de
canóns, surf, submarinismo deportivo, etc. Enerxías renovables (2000) foi unha serie divulgativa sobre as
chamadas enerxías alternativas, desenvolvida por Productora Faro. Terras de Merlín (2003) é unha docuserie
de Productora Faro sobre os chamados países celtas, que consta de trece capítulos dedicados a Cornualles, Illa
160
A serie foi quen de lograr o Premio Mestre Mateo 2004 ao mellor programa de televisión e mereceu un accésit ao mellor programa de televisión
de contido turístico en Ferpalia (Pontevedra, 2001).
de Man, Gales, Bretaña, Escocia, Irlanda, Asturias e Galicia. En Terras do Leste (2003) Productora Faro amosa
en 12 capítulos os países que se incorporaron á Unión Europea o ano 2004.
A serie documental A idea construída (2004) achega o espectador ao traballo e á figura de trece arquitectos
galegos que nos últimos cincuenta anos abriron novos camiños pola súa creatividade, rigor construtivo,
formulacións artísticas e técnicas construtivas relevantes, pero tamén polo seu discurso e pensamento persoal e
pola obra construída e representativa. Realizados por Eloy Lozano, a serie, que emitirá TVG, afonda no patrimonio
arquitectónico máis recente creado en Galicia por profesionais galegos, proporcionando unha visión ampla e
complexa da nosa arquitectura.
Ibisa TV produciu Hanan: de Marrocos a Galicia (2004), unha serie de televisión de carácter documental
pensada para as televisións de Galicia e Marrocos. Rodada en soporte dixital, e dirixida por Valentín Carrera, con
guión de Carlos Vázquez e Xes Chapela, utiliza como fío conductor unha nena casi recén nacida, Hanan, galega
de nacemento pero de ascendencia bereber, como vínculo para mostrar as similitudes entre os dous países. Coa
experiencia desta coproducción, Ibisa TV pon en marcha na primavera do 2005 un proxecto dunha serie
documental dirixida ás televisións do Mediterráneo, composta por seis capítulos de media hora, rodada en soporte
dixital en localizacións de España, Marruecos, Túnez, Exipto, Chipre e Grecia. A serie ten como fío conductor o
diálogo entre culturas a través do mar dunha sola orilla: o Mediterráneo.
A Universidade de Santiago de Compostela divulgará a súa actividade investigadora cunha serie temática para
televisión baixo o título Europa investiga. O proxecto Compostela Media pretende divulgar e dar a coñecer,
mediante a produción de series temáticas para televisión, as principais liñas de traballo e investigación das 75
universidades de distintos países que pertencen ao Grupo Compostela, identificando os puntos fortes e o papel
que xogan na sociedade.
Eixo Atlántico e a Fundación Caixanova desenvolven conxuntamente o proxecto Euroregiâo. No marco desa
iniciativa convocaron un concurso público para a realización dunha serie de televisión de carácter informativo-
didáctico, formada por dezanove capítulos dedicados ao Eixo Atlántico do Noroeste Peninsular e ás dezaoito
cidades que o compoñen.
4.2.3.3 As TV movies
Malia que as series nacionais de ficción se configuraron como elementos clave na programación e a imaxe de
marca das televisións xeneralistas, en España aínda non se deu unha produción continuada de telefilmes ou TV
movies. Se ben este produtos admiten mellor os segundos pases, axudan a encher ocos de programación e
adoitan contar cunha audiencia fiel, ata agora só Televisión Española se achega asiduamente a este xénero,
aínda que todas as cadeas de televisión están a realizar ao longo de 2004 e 2005 un grande esforzo no que a
gravación de producións neste formato se refire.
En gran parte, a razón pola que non hai unha produción continuada de telefilmes débese á ausencia de mercados
para a súa exportación, o que fai que sexa moi difícil recuperar case exclusivamente vía publicidade un custo de
investimento tan elevado, e máis se se ten en conta que a transposición da Directiva europea de televisión sen
fronteiras equipara os telefilmes coas longametraxes cinematográficas e só permite facer dous ou tres cortes
publicitarios na súa emisión.
Unha posible solución, segundo algúns produtores, podería ser a realización de TV movie con tecnoloxía
televisiva, que permite abaratar os custos dos estándares cinematográficos, co que o custo dunha produción deste
171
tipo se achegaría ao dun capítulo de serie de 60 minutos161. De momento, unicamente a cadea autonómica
catalá proxectou unha produción regular como apoio á súa industria cinematográfica.
Pero o factor de proximidade sempre foi moi destacado neste tipo de ficcións, máis se a temática corresponde a
temas inspirados en feitos reais. Hai pouco apareceu o instant movie, un telefilme que nun tempo mínimo retrata
un suceso real de grande impacto social, que recolle feitos recentes, sempre da forma máis inmediata posible no
tempo. Pero este formato aínda non tivo demasiada transcendencia no mercado galego.
Impulsados dende tempos moi recentes pola Televisión de Galicia, dentro do marco de acordos subscritos entre
162
a FAPAE e a FORTA, os telefilmes viñeron reproducir, en opinión de Xaime Pena , moitos dos vicios da
produción cinematográfica, en especial o da coprodución minoritaria por parte galega, o que se traduce nunha
presenza moi escasa de técnicos e actores galegos que ao máximo serven como coartada xustificativa da
adquisición de dereitos por parte da televisión autonómica. Se a isto se lle une un modelo de telefilme que aposta
por sistemas narrativos máis televisivos ca fílmicos, nos que a temática de índole social ou de actualidade
acapara todo o protagonismo, pódese entender o servizo que cumpriron como vehículos para a incorporación ao
mercado cinematográfico, en particular, e audiovisual, en xeral, de novos realizadores galegos foi mínimo.
Malia os devanditos condicionantes, son varias xa as longametraxes para televisión levadas a cabo en Galicia
nos últimos anos.
A rosa de pedra (1999), unha produción de Continental Producciones, Canal + e TVG e dirixida por Manuel
Palacios, recrea a historia de tres mulleres que viaxan a Santiago de Compostela para realizar unha reportaxe de
moda. Al alcance de su mano (2000) é unha película para televisión dirixida por Antonio Hernández e
coproducida entre Costa Oeste, Zeppelin, Linze Televisión e 3 Koma 93 para FORTA, que pretende mostrar a
proximidade á que se ven sometidas certas mulleres por acosos sexuais, vexacións ou outro tipo de maltratos
físicos ou psíquicos. Dos mesmos produtores é Pasión adolescente (2000), que narra a historia de Mónica,
unha adolescente que se sente fortemente atraída polo seu profesor de filosofía. A súa rodaxe foi dirixida por
Joaquín Llamas, co apoio na fotografía de José Luis Martínez.
Condenado a vivir (2001), baseada na vida do tetrapléxico galego Ramón Sampedro, céntrase tamén na
historia de amor que mantiña. Producida por Costa Oeste e Euroficción para a FORTA, foi rodada integramente
en Galicia. En Entre bateas (2001), unha produción de Costa Oeste dirixida por Jorge Coira, cóntase a historia
de Mario, fillo dunha humilde familia, que entra no mundo do contrabando de tabaco con apenas 15 anos xunto a
Sego, o seu amigo da infancia.
O protagonista de Fragments (2002) é Toni, un debuxante de 25 anos que se traslada a unha pequena vila por
motivos de traballo, onde coñece a Laura, unha muller casada de 45 anos por quen se sente fascinado
inmediatamente. Trátase dunha produción de Ovideo en colaboración con Televisió de Catalunya, Televisión de
Galicia e Filmanova.
O príncipe namorado (2002) é unha produción de Zenit Televisión e Castelo para a FORTA que contou co
financiamento do Programa MEDIA e presenta a historia de Charles, príncipe herdeiro dun país europeo, que
coñece durante unhas vacacións a María, unha estudante de veterinaria e nai solteira, da que se namora, co
que el se verá obrigado a elixir entre o amor e as súas obrigas coa coroa.
161
Hai que ter en conta que o presuposto dun telefilme en España non está tan lonxe do dunha película para a pantalla grande de presuposto
medio, coa diferenza de que a explotación do TV movie remata xeralmente na propia cadea que a financiou, mentres que o filme de cinema é un
produto menos caduco e con maior prezo no mercado das televisións.
162
Pena, J. (2005): “A producción”. Libro Branco da cinematografía e das artes visuais en Galicia. Consello da Cultura Galega.
Estudios Picasso, a filial de Telecinco creadora de series de ficción, películas de cine español e miniseries
europeas, decidiu ampliar as súas actividades empresariais coa produción de películas destinadas á súa emisión
en televisión. Secuestrados en Georgia (2002) foi unha das TV movies rodadas en Galicia, baixo a dirección de
Gustavo Balza. Inspirada en feitos reais, foi producida por Postozás Vision e narra o secuestro en Xeorxia de dous
empresarios españois cando se atopaban alí por negocios
A trama principal de Sara (2002), o primeiro telefilme rodado en galego da man de Alea TV, Bausan Films, IB
Cinema, Televisió de Catalunya e a TVG, transcorre entre unha parella de alto nivel social e económico na que a
muller sofre malos tratos psíquicos e físicos. Esta TV movie foi a segunda dun paquete de tres producións
promovidas polas mesmas empresas e que xa dera como resultado a película Sincopado (2002), dirixida por
Miguel Milena, e Delta (2002) de Oriol Ferrer. Esta última presenta a historia dun pai xoven, Alex, que decidiu
colocar en segundo lugar a súa actividade profesional para ocuparse dos seus dous fillos pequenos.
Juego de mentiras (2003) é unha longametraxe para televisión producida por Costa Oeste para a televisión
autonómica catalá dirixida por Lluís Zayas e protagonizada por Rosa Renom e Pep Tosar, que narra a historia
dunha ludópata que se ve inmersa nunha trama de mentiras para ocultar a súa afección polo xogo. La rosa de
Alejandría (2003) é continuación dunha triloxía baseada na figura do investigador privado Pepe Carvalho.
Producida por Institut del Cinema Cátalá e Voz Audiovisual foi interpretada por Juanjo Puigcorbé, Alfonso Agra,
Antonio Mourelos ou Gonzalo Uriarte, entre outros.
O telefilme Diario de un skin (2004), producido por Filmanova e Telecinco co apoio do Programa Media +,
comeza cando Antonio Salas, xornalista especializado en investigacións con cámara oculta, perde a Víctor, o seu
compañeiro de traballo de orixe sudamericana e irmán da súa noiva, a mans dun grupo de cabezas rapadas. É
entón cando decide infiltrarse nos grupos neonazis de Madrid para descubrir os asasinos. Tristán Ulloa dá vida ao
protagonista, e acompáñano Ginés García Millán, Fernando Cayo, Macarena Gómez e Pedro Casablanc.
Cota Roja (2004) é unha película para televisión dirixida por Jordi Frades e producida por Televisión de Galicia,
Televisio de Catalunya, TV3, Telemadrid, Zenit Televisión e Filmax TV, na que o suspense e a acción se mesturan
coas rivalidades entre os personaxes. Nela un comando terrorista secuestra un cargueiro cheo de produtos
químicos e ameaza con facelo estalar se non liberan o seu comandante, acusado de crimes de guerra.
En El ladrón de reliquias (2004), producido por CTV e Lugopress, a cidade de Santiago esperta conmocionada:
roubaron as reliquias do Apóstolo, pero ninguén reivindica o roubo. A Igrexa decide investigalo en segredo para o
cal contrata os servizos dun catedrático, Cosme Durán.
Doutro lado, Costa Oeste móstrase disposta a apostar polas TV movies, por crer que é o formato que máis éxito
pode ter no plano internacional. Ademais, para que sexan emitidas polas televisións en horario de prime time
vaise optar por directores e actores coñecidos. Así, en Mar rojo (2005) producida por Continental TV, Diagonal
TV, Multipark para Tele5, TV3 e TVG, unha nova stripper chamada Xulia, e interpretada por Maribel Verdú,
atópase co botín duns atracadores, e a partir de entón verase inmersa nunha trama de violencia, persecucións,
fuxidas, encontros e desencontros. Outros proxectos en proceso de produción son: Más que hermanos, primeira
película do realizador Ramón Costafreda con guión de Rosa Castro, coproducida con Diagonal TV, película que
supón unha nova mirada cinematográfica sobre unha realidade. É unha historia de raíces galegas que no seu
momento tivo un grande impacto social e mediático, xa que está inspirada na vida dos chamados irmáns de
Cambre, dous mozos que se namoraron e chegaron a formar unha familia sen saber que en realidade eran
irmáns, e que foi o primeiro antecedente cara ao recoñecemento legal das unións de feito. Ecos, producida con
Oberón Cinematográfica, está baseada na dramática historia dunha muller que perde a súa única filla e queda
xorda nun accidente.
173
Distintos barrios do centro de Valencia acolleron en outono de 2004 a rodaxe en alta definición da TV-movie
Mintiendo a la vida, unha produción de Adivina Producciones, General Vídeo Productions e Just Films. O
telefilme, cuxos dereitos foron adquiridos xa por Canal 9, TVG e TV3, dirixiuno o realizador Jorge Algora, que é
autor tamén do guión, e conta a historia dun home que mantén enganada a súa noiva durante moitos anos
porque non chega nunca a admitir a diferenza entre as súas condicións sociais. Tamén de Adivina Producciones
é El niño de barro, cuxa acción se desenvolve en Bos Aires no ano 1912. cando un asasino de nenos asola a
cidade. En Un franco, catorce pesetas, outra das TV movies pendentes de estrear de Adivina Producciones en
coprodución con Cartel e Navarro Films, a acción ten lugar nos anos sesenta en España, época de
despedimentos na Barreiros polo que os protagonistas se ven obrigados a emigrar a Suíza.
A TV movie Campos de fresas concluíu a súa rodaxe a mediados de 2004. Realizada en Valencia, Barcelona e
A Coruña está producida por Fausto Producciones, Gaia Audiovisuals e Formato Producciones para TV3, Canal
9 e TVG. Baseada na obra do escritor barcelonés Jordi Sierra, e con guión escrito por Ana Klamburg, José María
Pinillo e Joan Alvarez, achega o espectador ao mundo das festas rave e das drogas de deseño. Tamen
coproducida por Formato Producciones xunto con Prodigius Audiovisual, Televisión de Catalunya, TVG, a
Generalitat e Xunta de Galicia é a longametraxe de televisión A Atlántida, unha historia que xira en torno á
protagonista, Victoria, que acaba de saber que lle queda pouco tempo de vida e a súa preocupación agora e
arreglar o futuro do seu fillo adolescente.
Historias de Don Camilo van ser tres películas para televisión que dirixirá Mario Camus e que se realizarán a
partir doutros tantos relatos do escritor Camilo José Cela, que el mesmo seleccionou en vida: El bonito crimen del
carabinero, Santa Balbina 37, gas en cada piso e Timoteo incomprendido. As tres TV movies que conformarán
esta serie serán producidas polas empresas galegas Zénit TV e Pórtico de Comunicaciones.
Antena 3 participa como coprodutora na longametraxe La bella Otero, unha coprodución europea que se rodará
en outubro de 2005 e na que participan, xunto á canle privada, Zenit Televisión, ICC e Gestmusic Endemol, por
parte española. A actriz arxentino-española Natalia Verbeke será a protagonista da biografía da famosa bailarina
galega cuxa fama e atractivo alcanzaron os confíns do mundo a principios do século XX. A cinta, unha
coprodución entre España, Francia, Italia e Alemaña, contará cunha repartición internacional que incluirá ao
norteamericano John Malkovich e ao francés Vincent Pérez. Baseada nunha historia real, Zenit TV proxecta
tamén a produción de Contra viento y marea que narra a vida de dúas mulleres coruñesas que, a finais do
século XIX, romperon os esquemas da sociedade tradicional na que viviron. O seu atrevemento e amor sen
barreiras converteunas no primeiro matrimonio homosexual en España.
La biblioteca de la iguana é un proxecto de longametraxe para televisión rodado en Alta Definición de Ficción
Producciones e a catalana Urano Films para Televisión de Galicia e Televisió de Catalunya, cuxa rodaxe
comenzou a principios de xullo. Trata da historia de Gabriel, un profesor universitario especializado en literatura,
que un día descobre unha grave anomalía na novela que adquiriu para entreterse nun longo voo. Outro dos
proxectos desta produtora é Pataghorobí, un thriller en torno ás cartas en cadea para mellorar a sorte. O rodaxe
desta última comenzou en maio do 2005 e a produción corre a cargo de Ficción Producciones, TVG, TVC e a
empresa catalana Doble Banda Producciones. Ámbalas dúas forman parte do proxecto Un mundo de historias.
A Televisión de Galicia elaborou un plan estratéxico para a produción de media ducia anual de telefilmes ou TV
movies para televisión, a través da posta en marcha, en primeiro lugar, dos respectivos proxectos de
desenvolvemento e, despois, da coprodución correspondente. De feito, a coprodución de telefilmes absorberá
unha gran parte dos investimentos da canle pública galega nos vindeiros anos, cun importe superior aos dous
millóns de euros presupostados. Nestes casos de coprodución, a TVG adquirirá tamén os dereitos de emisión, en
exclusiva, sobre a versión en galego.
4.2.4 Empresas galegas dedicadas á produción televisiva
As primeiras produtoras galegas para televisión naceron cando a propia Televisión de Galicia, a mediados dos
anos 80, outras son máis recentes, pero todas elas foron acadando o seu oco no panorama audiovisual da nosa
comunidade.
CTV pertence ao Grupo Araguaney, de Santiago de Compostela. Creada en 1985, está especializada na
produción e gravación de programas de televisión e series, fundamentalmente para a Televisión de Galicia.
Algúns dos musicais e magazines que permaneceron durante máis tempo na grella da canle autonómica, como é
o caso do Supermartes, foron producidos e realizados nos estudios da empresa. O Plató 1000 de CTV, ubicado
en Motouto-Teo, foi inaugurado en decembro de 1986, e dende entón foi utilizado en todo tipo de programas de
televisión: musicais, concursos divulgativos, infantís, debates, etc., programas que necesitaron de grandes ou
pequenos espazos. Paulatinamente, a empresa foi ampliando as súas instalacións, e dende setembro de 2004,
conta co estudio de gravación de maior superficie na comunidade galega e un dos máis grandes de España,
2
cunha superficie de 1.100 m
Outra das primeiras en emerxer foi Voz Audiovisual, empresa de produción e servizos audiovisuais da
Corporación Voz de Galicia, que nace en 1985, consolidándose en poucos anos como unha das firmas máis
activas na creación de series de ficción, programas de entretemento, TV movies, películas e documentais. Dos
estudios de gravación de Voz Audiovisual xurdiron series de ficción que estableceron fitos, alcanzando elevadas
cotas de share en prime time, como Mareas vivas, Terra de Miranda ou As leis de Celavella, ou capaces de
manterse en antena, nunha cadea nacional, máis de 370 episodios, como Nada es para siempre. A produtora
coruñesa apostou tamén por outros xéneros e outros mercados, e conta no seu haber con varios documentais
destinados ás canles de televisión de pagamento de toda Hispanoamérica; longametraxes para televisión en
coprodución con empresas catalás e a canle temática Arte, e programas de entretemento e humor de carácter
marcadamente innovador. A empresa dispón de 4 estudios de gravación independentes de 800, 600, 400 e 200
2
m , provistos de 350.000 vatios de luz controlados dixitalmente, equipos de gravación en formato dixital DVCAM e
Betacam SP, salas de posprodución sobre sistemas analóxicos e dixitais, sala de grafismo, controis técnicos,
locutorios, camerinos, salas de maquillaxe e salón de peiteado e oficinas de produción e redacción.
Continental TV é a área de negocio da compañía Continental adicada á produción televisiva. Conta cunha longa
experiencia no sector. Aos primeiros traballos para televisión de Continental suma toda a produción de Costa
Oeste, así como as novas actividades desenvolvidas pola propia Continental TV na actualidade. Dende a
realización das súas primeiras series de ficción como A Familia Pita, pasa a manter un continuado fluxo de
produción en Galicia a través de documentais, docuseries, series, programas e unha decidida aposta polas
películas para televisión, formato este último que lle sirve para dar o salto á produción nacional na que
actualmente tamén desenvolve grande parte da súa actividade a través de novos proxectos e da produción de
series de ficción para outros territorios do estado.
Constituída en 1991, Pórtico de Comunicaciones persegue dende os seus comenzos a produción e realización
de proxectos para a televisión, publicidade e cinema. Entre os proxectos desenvovidos na súa longa traxectoria,
destacan o programa Desde Galicia para el Mundo realizado para TVE Canle Internacional e para TVE-Galicia
dende 1993 inenterrunpidamente e o audiovisual de presentación de Galicia no pabellón de España na Exposición
Mundial de Aichi, en Xapón 2005.
Diferente configuración ten Zenit Televisión, unha joint venture creada en 1998 por Gestmusic Endemol e Zaza
Ceballos, e que acumula unha ampla experiencia sobre o sector televisivo, tanto dende o punto de vista da
produción como da comercialización e distribución. Está especialmente centrada na produción de series e
miniseries. A través de Zenit Televisión, Gestmusic Endemol desenvolve a súa actividade na produción de ficción
175
de televisión tanto para o mercado español e de fala hispana coma para o mercado internacional.
Filmanova Show é unha sociedade creada en 2003 dentro do grupo Filmanova. Dirixida por Antonio Segade e
Enrique Portilla, a súa actividade está centrada na creación de formatos para televisión, produción para axencias
de publicidade e realización de videoclips musicais. No ámbito da TV, traballan con fórmulas que lles permiten
adaptar axilmente as ideas dos seus creativos, cun departamento de guionistas e outro de deseño de produción
propios, que dan resposta eficaz ás demandas dous seus clientes. Na carteira de proxectos contan con formatos
para programas infantís, concursos, pezas de videocreación e contidos específicos para canles temáticas.
Productora Faro é unha empresa fundada en Vigo en 1985 e dedicada á produción audiovisual en todas as
súas facetas. Dende a súa creación, veu desenvolvendo labores para os servizos informativos da Televisión de
Galicia na provincia de Pontevedra e zona norte de Portugal, así como dando cobertura de eventos informativos
2
e deportivos para Canal +, Antena 3, Tele 5 e cadeas internacionais. Conta cun estudio de gravación de 600 m
en Santo André de Comesaña (Vigo), onde se producen e realizan programas para a súa emisión en televisión,
así como anuncios publicitarios, vídeos, etc.
IJV é unha compañía que naceu da man de Javier Valiño, que se iniciou como ENG ao servizo de TVE e nunha
segunda etapa como responsable da correspondencia que Tele 5 montou en Galicia. Entón a empresa decidiu
apostar pola produción independente, para o que adquiriu unha cámara Betacam Digital co seu correspondente
VTR e un Avid Xpress. En 1998 prodúcese unha circunstancia que suporá un punto de inflexión na produtora
coruñesa, xa que o seu documental Percebeiros emitiuse na TVG cunha audiencia do 33% e posteriormente
163
programouno Canal+ en horario de prime time . Actualmente son pioneiros na produción documental en alta
definición.
Pola súa banda, La Región TV, división audiovisual da corporación multimedia La Región, de Ourense, ten as
súas orixes en 1980, e axiña se especializa na creación de produtos para televisión, para o cal conta cos seus
propios recursos técnicos e persoal especializado. Con sedes en Ourense e Madrid, La Región TV está equipada
con máis de 10 equipos ENG e varias salas de edición, produción e posprodución, cos que realizan espazos
informativos, documentais e series de ficción e animación. Actualmente, e dende o ano 1985, La Región TV
presta para os informativos da TVG servizos de produción, posprodución e ENG na Comunidade Autónoma de
Madrid e na provincia de Ourense, e as súas zonas limítrofes.
163
Dende Canal+ catalogouse esta obra como o formato óptimo de documental independente para programar nesta cadea.
L
I
B
R
O
B
R
Outros ámbitos de
A
N
C
O
Producción
D
O
CAPITULO 5
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
177
5. OUTROS ÁMBITOS DE PRODUCIÓN
5.1 A PRODUCIÓN MULTIMEDIA
Aínda que a expresión multimedia se refire estritamente ao resultado da converxencia do audiovisual coa
informática, que posibilitou o uso conxunto e simultáneo de diversos medios na transmisión dunha información,
actualmente este termo xeneralizouse para desinar a conxunción interactiva de palabras, sons, imaxes,
animacións e vídeos en formato dixital. Así é como se utiliza neste Libro.
A produción multimedia emprega as tecnoloxías baseadas na utilización do ordenador que lle dá ao usuario a
capacidade de acceder e procesar información en, alomenos, tres das seguintes formas: texto, imaxe (estática ou
en movemento) e son. Fálase de multimedia interactiva cando é posible controlar certos elementos e interactuar
coa información, decidir a onde ir ou que é o primeiro que se quere ver entre unha serie de opcións que se
ofrecen na pantalla.
A interacción implica tres conceptos básicos: inmersión, porque a presentación debe ser tan interesante que
atrape ao usuario para que estea interesado en ver a presentación; navegación, porque o percorrido non debe
ser lineal, é dicir, o usuario pode elixir se desexa ir ao final, voltar, ir ao principio, etc. e pode ir viaxando de
acordo co interese que lle susciten as diferentes opcións; e manipulación, inherente ao anterior, polo que o
sistema debe dar facilidades para que o usuario poida interactuar coas opcións que se lle presenten da forma
máis doada e intuitiva posible.
A comunicación multimedia é información, diversión e coñecemento a ritmo do usuario, entre outras cousas. Nos
produtos multimedia, a interactividade e a intercreatividade son sinónimo.
A hipermedia supón a converxencia entre as palabras, os sons, os textos
A comunicación
e as imaxes que se activan mediante enlaces establecidos.
multimedia é
información, diversión e Os multimedia empregan tamén escenarios sintéticos tridimensionais. No
coñecemento a ritmo que se coñece como realidade virtual, o usuario é sumerxido nun mundo
do usuario infográfico, utilizando cascos con dúas pantallas de cristal líquido
miniaturizadas, que proxectan as imaxes directamente sobre cada ollo.
A creación de mundos e actores virtuais, especialmente no campo da animación, dá lugar a unha nova forma de
producir con alta calidade, máis competitiva e ao alcance de pequenas e medianas produtoras, co que se poden
realizar series de televisión, longametraxes, programas de divulgación e entretemento con protagonistas
infográficos, cunha mobilidade e expresividade ata agora insospeitada.
Os multimedia constitúen, hoxe por hoxe e dentro da industria audiovisual, un negocio con sinais de identidade
propios. Co tempo, segundo algúns expertos, no ámbito da imaxe e o son todo será multimedia e en formato
dixital. Áreas tan diferentes ata hai pouco tempo como o audiovisual, a telefonía e a informática, actualmente
intégranse con toda naturalidade nos novos medios. A multimedia estará presente en aplicacións destinadas ao
fogar para televisión interactiva, vídeo baixo demanda, xogos, teleeducación, teleformación, telemedicina,
telecompras e en aplicacións destinadas aos negocios, como comunicación corporativa ou mesmo interna, vídeo
en redes, asistencia á venda, área de formación, de mercadotecnia comercial, etc.
A infografía, entendida como a fusión de imaxes e textos, estase a revelar como un mercado de futuro na área
da información e a documentación, á que lle aportará claridade ao facer máis comprensibles os gráficos.
O mercado multimedia caracterizouse a principios dos anos noventa pola produción dixital off line, como os
vídeoxogos de 16 e 32 bits, CD i, CD Photo e CD Rom. Posteriormente, os estándares das consolas e o CD Rom

conseguiron manterse e consolidarse ata o momento actual, en detrimento doutras opcións como o CDi.
Non obstante, cando practicamente todos os ordenadores persoais saen xa de fábrica cun lector CD Rom
instalado e este formato está perfectamente consolidado no mercado, fai a súa aparición outro periférico, o DVD,
que resolve os problemas de espazo dos CD Rom e permite conter imaxes en movemento de boa calidade, que é
o que esixen boa parte das aplicacións multimedia dedicadas ao
entretemento ou á educación. Os especialistas ven nesta tecnoloxía O 45% dos fogares
posibilidades creativas e falan dunha nova xeración de xogos. españois móstrase
Paralelamente ao proceso evolutivo dos soportes, un novo elemento vén remiso á adopción das
revolucionar todo o panorama das aplicacións multimedia: a posibilidade novas tecnoloxías
de dispoñer dun sistema de información baseado na interactividade total
e permanentemente actualizable, como é a Internet. Esta sinerxía é aproveitada polos creadores de CD Rom que
van traballar con discos híbridos con conexión en liña, o que permite aproveitar as capacidades de
almacenamento do CD e actualizar os contidos a través da rede.
O 45% dos fogares españois móstrase remiso á adopción das novas tecnoloxías, segundo un estudo elaborado
pola entidade pública empresarial Red.es. Os de clase media con nenos e situados en núcleos urbanos ⎯o 54,8%
do total⎯ son os máis favorables á implantación das tecnoloxías, xa que contratan máis de dous servizos de
comunicación. O estudo titulado Introducción de las TIC en los Hogares fai unha segmentación de acordo co
equipamento tecnolóxico en telefonía fixa, móbil, Internet e televisión de pago, e tamén se ten en conta a
velocidade coa que adoptan os novos servizos. O informe revela que aínda existe un 23% de fogares que se sente
á marxe do mundo dixital, co que non se identifica en absoluto porque tende a destacar os problemas e
dificultades do uso das tecnoloxías por encima das súas vantaxes. Este tipo de familias adoita vivir en poboacións
pequenas, sen fillos e cun nivel socioeconómico medio-baixo. Os grupos familiares con esta barreira emocional
ante as novas tecnoloxías teñen unha media de 1,3 servizos de pago contratados, e apenas dispoñen de Internet
164
e de televisión de pago .
O núcleo máis entusiasta das novas tecnoloxías está formado polo 5,1% dos fogares, que se caracterizan polo
seu alto nivel de equipamento, xa que teñen 3,7 servizos contratados de media sobre os catro posibles. A
presenza de ordenador neste grupo é case universal (98%), e máis da metade ten acceso ao cable. O
equipamento tecnolóxico destas familias multimedia tamén queda patente na taxa de penetración do DVD (75%),
e na presenza doutros dispositivos, como o escáner (55%), a videoconsola (40%), a fotografía dixital (26%), e a
165
cámara web (20%) .
O sector da multimedia é particularmente novo en Galicia e carece aínda da bagaxe e rodaxe necesarias para o
seu desenvolvemento. A maioría das empresas dedicadas á xeración de contidos deste tipo na Comunidade
galega son tan recentes que apenas puideron dar fe da súa presenza. Non obstante, e malia a súa atomización,
os seus ingresos totais tiveron aumentos moi importantes. Neste apartado, a produción de aplicacións interactivas
(off line) adoita ser compartida con outro tipo de actividades informáticas. Por outra parte, a produción en liña, de
164
A este tipo de fogares súmaselle outro 22% de familias que ten asumidos os servizos de telefonía, pero que aínda mostra reticencias á
contratación de Internet e, sobre todo, da televisión de pago. Esta tipoloxía, que apenas destaca da media pola súa situación socioeconómica ou
polo seu lugar de residencia, ten dous servizos contratados e, no caso de dispoñer de Internet, a conexión adoita ser básica e non de banda ancha.
Nun nivel intermedio, sitúase un 16,4% de familias que se identifica de forma positiva coas tecnoloxías, pero que entende que as súas vantaxes
están máis relacionadas co contorno laboral que coa súa vida privada. Estes fogares, urbanos, de nivel socioeconómico medio-alto e con nenos,
contan cunha media de 2,9 servizos contratados, dispoñen de ordenador persoal no 70% dos casos e a súa conexión a Internet adoita ser ADSL.
165
O estudo de Red.es tamén identifica outro grupo de fogares, representativo dun terzo das familias, que tamén mostran unha actitude favorable
cara á tecnoloxía, pero que non as adopta aínda coa velocidade que cabería esperar, o que lles fai pensar aos autores do informe na existencia de
limitacións económicas.
179
realización e deseño de contidos interactivos para empresas e institucións, rexistra un máis ca notable
crecemento.
Principais magnitudes das empresas de multimedia en Galicia. 1997 e 2003.
Nº de
Nº de Empresas Facturación Resultado
Empregados
1997 17 1.923.158,24 -4.325,00 43
2003 50 5.901.698,02 305.741,55 102
2003/1997 194,12% 206,88% 136,35%
As empresas dedicadas á produción multimedia e con domicilio social en Galicia son 50 en 2005, facturaron 5,9
millóns de Euros no 2003 e contaban con 102 empregados.
Creada en 1997, Interacción é unha compañía cuxa actividade se centra na creación e desenvolvemento de
proxectos multimedia baseados nas novas tecnoloxías. Algunhas das súas producións son o xogo multimedia O
templo, páxinas web como as das longametraxes Heroína, O ano da carracha, A vida que che espera ou Para
que non que esquezas, a web promocional das distintas coleccións de Caramelo ou a do MARCO de Vigo. A
empresa foi quen de obter en mais dunha edición o Premio AGAPI na súa categoría. Así mesmo, en 2001 foilles
concedido un Premio ASIMELEC. Ademais, un dos seus traballos foi seleccionado para estar no Museo Reina
Sofía nunha exposición temporal que se denominou Cen anos de deseño gráfico español.
Pola súa banda, Grandola Nova dedícase á produción editorial e

audiovisual, pero está especialmente interesada na edición de obras de 50 empresas de
ficción en soporte multimedia. A publicación no ano 2001 de O laberinto dos producción multimedia,
soños marcou o inicio das súas actividades nese campo e abriu o camiño facturan 5,9 millóns de
para o inicio da produción no eido audiovisual. € e empregan a 102
Vínculo Media nace en 1998 cunha idea innovadora da produción de
persoas
contidos exclusivos para a rede. Trátase da primeira empresa galega especializada no xornalismo electrónico.
Unha das principais contribucións neste senso foi a das canles temáticas como modelo básico e fiable de
transmitir a información da rede.
Acordar Comunicación en Internet leva realizando o seu labor cun equipo estable e unha constante e definida
liña de traballo dende finais de 1995. Os traballos de Acordar oriéntanse á comunicación en Internet en todos os
seus aspectos. A empresa é a responsable de Vieiros, o portal pioneiro de Galicia en Internet.
Loroestudio é un estudio de deseño e comunicación multiplataforma situado en Ferrol, que crea e desenvolve
contidos e aplicacións para dispositivos dixitais tales como a nova telefonóa móbil 2,5G, 3G, Pocket PC,
televisión interactiva e web. O estudio adícase principalmente ó desenvolvemento de aplicacións multiplataforma
para móbiles e Pocket PC con XHTML mp, i-mode, J2ME, Visual e sobre todo Flash Lite, que é o reproductor
Flash para móbiles con sistems operativos Symbian e Windows Mobile, por seren membros oficiais do grupo
166
Beta Testers de Macromedia . Trátase do primeiro equipo galego que desenvolveu contidos para a televisión
interactiva, para o que estableceron relacions tanto con operadoras de cable e satélite coma con outros
proveedores de contidos para a TVi. A empresa ten desenvolvido unha serie de xogos en Flash para Fresh-it, a
maior productora nacional de televisión interactiva, e a súa actividade vai enfocada cara os canais temáticos,
xogos e publicidade interactiva.
166
Son proveedores oficiais de i-mode para Movistar, así coma proveedores de contidos flash para esta operadora en España. Asi mesmo, forman
parte do grupo de desenvolvemento de Moviforum de Movistar (en cuxo catálogo aparecen aplicacións desenvolvidas por esta empresa) co que se
garantiza o apoio técnico e a calidade das súas aplicacións, tanto empresariais coma de lecer ou de mensaxería multimedia con fins publicitarios.
Desde 2001, Alia 3D consolídase como estudio e produtora de animación e compañía desenvolvedora de
videoxogos 3D, baixo a razón social New Gravity Laws167 A fusión de tecnoloxías permite fórmulas de vangarda
para alcanzar cotas superiores de modelado e animación con Render en tempo real, algo non visto e que
responde á necesaria adaptación a un esixente mercado internacional, tanto en calidade coma en custos. Non
obstante, non só se fala de tecnoloxía, pois esta fusión busca a comuñón técnica e de deseño entre cine e
videoxogos, xerando unha linguaxe e un contido novos e deseñados para un target específico, con necesidades
de ocio evolucionadas. A empresa está a traballar nun proxecto de desenvolvemento de xogos para móbiles
(tecnoloxías GPRS e UMTS) e investiga arredor de sistemas de Render combinados en tempo real. Entre os
servizos que ofrece encóntranse os contidos para telefonía móbil (xogos, aplicacións, vídeos, etc.), videoxogos en
3D e 2D, contornos de realidade virtual, etc.
Nezcom, creada en 2004, ten como obxectivo avalar producións audiovisuais e publicitarias no formato
micromovie tanto para televisión como para tecnoloxía móbil ou Internet.
5.1.1 Principais producións galegas off line
O potencial técnico do soporte CD Rom é grande, cunha boa definición de imaxes, un audio da máis alta calidade,
coa incorporación de secuencias de vídeo e unha capacidade informática sen precedentes que permite asegurar
que calquera idea é susceptible de converterse nun sistema interactivo.
O CD Rom é o soporte ideal para unha distribución masiva ou selectiva de información, xa que é lexible en
calquera ordenador, motiva e facilítalles aos seus usuarios a busca de información sobre a empresa, produtos ou
servizos, potenciando así a súa imaxe e as súas posibilidades comerciais. Algunhas das vantaxes deste soporte
son: a información interactiva, que establece unha comunicación en forma
de diálogo co usuario; unha información actualizable no momento que se
O CD rom é o soporte desexe; unha información multimedia coa inclusión de vídeo, música,
ideal para unha
animación 3 D e locución; unha alta capacidade de almacenamento,
distribución masiva ou
aproximadamente 500.000 páxinas A4, e, finalmente a confidencialidade
selectiva de
dos datos, xa que un CD Rom pode ser protexido contra lectura non
información
autorizada ou copiado.
Pero, por outro lado, ningún outro medio audiovisual ofreceu ata o momento a versatilidade e o poder do DVD: en
memoria, en calidade de vídeo e audio, na capacidade multimedia e no baixo custo da duplicación para
distribución. Un DVD é un disco óptico, idéntico en tamaño a un disco compacto. Pero mentres que o CD foi
deseñado para a música soamente e adaptado máis adiante para o uso con software e vídeo primitivo, o formato
de DVD xurde para resolver as necesidades da industria da comunicación e do entretemento. O DVD é capaz de
reproducir vídeo de alta definición e audio Dolby dixital, ideal para comunicación corporativa, documentais
interactivos, catálogos de venda, quioscos multimedia, educación interactiva e moitas aplicacións máis.
Fronte a outros suportes o DVD ofrece claras vantaxes. Ten unha gran capacidade para almacenar información,
suficiente para salvar dúas horas e trece minutos de audio e de vídeo de altísima calidade, xunto coas pistas audio
alternas para diversas linguaxes, catro linguas en subtítulos, texto e menús. Trátase de un sistema altamente
interactivo, que pode conter moito máis que unha película e dálles aos espectadores unha ampla gama de
opcións, xa que de feito poden elixir formato de pantalla de 4:3 estándar TV, o formato de 16:9 HDTV, ou o
formato do letterbox de 20:9, ademais da versión nuns oito idiomas, ou subtítulos falados en ata trinta e dous. O
167
A empresa mereceu a cualificación concedida pola Xunta de Galicia de Proxecto Innovador de Base Tecnolóxica, o que non só se traduce na
capacidade tecnolóxica da compañía, senón tamén en que ata a data ningunha outra firma faga o mesmo en toda a comunidade autónoma galega.
O proxecto de empresa foi aprobado polo Consorcio de Zona Franca de Vigo para integralo no edificio CIE.
181
DVD é tamén moi barato de producir e distribuír. O seu pequeno tamaño, peso lixeiro, construción e materiais
simples e a súa semellanza ao CD Rom fano económico para imprimir, empaquetar e distribuír.
Dentro das producións off line do sector multimedia, é posible distinguir varias tipoloxías, como son, inicialmente,
os CD Rom e as presentacións ou exposicións baseadas na tecnoloxía multimedia. Dentro dos primeiros,
ademais, faise distinción segundo o destino da produción, incluíndo os de entretemento, os corporativos ou
institucionais, segundo sexan de empresas ou da Administración e afíns, e os de contido cultural, educativo ou
divulgativo.
Os produtores off line non tiveron un camiño fácil e o sector sufriu un claro estancamento a causa de problemas
de financiamento, produción ou distribución, así como pola propia evolución tecnolóxica. A complexidade creativa
dunha obra multimedia na que interveñen diferentes especialistas (dende guionistas a deseñadores, pasando por
informáticos, produtores, locutores, etc.) complica o proceso de produción
Galicia está por debaixo que se ve aínda máis entorpecido polo investimento necesario, pola
da media nacional en facilidade de copia e, finalmente, polas dificultades que teñen os
equipamento informático creadores para recibir as compensacións derivadas dos dereitos de
autor.
Segundo o Yearbook 2004 do Observatorio Europeo do Audiovisual, os ingresos operativos das empresas
europeas editoras de videoxogos foron de 2.300 millóns euros en 2001 (fronte aos 1.000 millóns de euros en
1997). Do mesmo modo, os activos totais case se cuadriplicaron nese período, ao pasar dos 724 millóns aos
2.700 millóns. Non obstante, a marxe de beneficios para estas compañías caeu do 16,9%, de 1998, ao -11,8%,
en 2001. Varias empresas do sector quebraron durante o período considerado, e as perdas netas conxuntas
ascenderon a 405 millóns de euros en 2001. Un caso similar sucede coas compañías que desenvolven eses
videoxogos. Os seus ingresos operativos pasaron dos 548 millóns de euros, en 1997, aos 736 millóns, en 2001,
malia a súa marxe de beneficios só ser positivo en 1999 (o 5,7%) e caeu no último ano considerado ao ⎯26,2%.
As perdas netas para o sector en 2001 roldaron os 180 millóns de euros.
A industria do videoxogo en España tampouco tivo unha traxectoria especialmente brillante por dúas razóns: a
absorción do mercado por parte dos grandes desenvolvedores norteamericanos e xaponeses de videoxogos
(tanto para PC como para consolas) e a falta de incentivos nacionais a un sector cultural tradicionalmente
desprestixiado e asociado a problemas de regulación de contidos e adicción dos seus usuarios, sobre todo nenos
e adolescentes. É patente a forte presenza de contidos estranxeiros –moitos dos cales se traducen e ata se
adaptan ao contexto cultural español–, que frearon o investimento das empresas españolas en novos talentos
nacionais desviándoo cara a estratexias de distribución de produtos masivos xa consolidados.
Segundo datos da Asociación Española de Distribuidores y Editores de Software de Entretenimiento (ADESE), a

industria española de videoxogos pechou o exercicio 2003 cunha facturación global que ascendeu a 800 millóns
de euros, un 12,7% máis que en 2002, co que supera xa a outros tipos de entretemento que ata agora lideraban
tradicionalmente o mercado do ocio, como o cine, o home video ou a música gravada.
No 2004, esta actividade multimedia facturou 790 millóns de euros, un 1,3% menos que o ano anterior debido ao
descenso do prezo das consolas. Non obstante, o mercado de xogos para PC e consolas ingresou 515 millóns,
un 10,8% máis que en 2003. Neste ano, aínda que baixou a facturación de consolas, as vendas en unidades
incrementáronse un 4%, e xa dominan o mercado dos videoxogos: por cada xogo de PC véndense 3 para
consolas. No contexto europeo, España sitúase en cuarto lugar no que se refire a consumo de software
168
interactivo e venda de consolas, por detrás de países como Reino Unido, Alemaña ou Francia . Non ocorre o
168
Con respecto aos videoxogos, sitúanse á cabeza os específicos para consolas, que representan o 73% do total dos consumidos en España
durante o 2004, fronte ao 27% representado polos videoxogos específicos para PC. Os videoxogos máis vendidos para consolas son os de
mesmo co número de estudos de desenvolvemento de videoxogos por países en Europa, un mercado xerador de
emprego e con gran capacidade de crecemento no que o Estado español se encontra á cola, concretamente en
décimo lugar, por detrás de países como Holanda, Bélxica ou Italia.
Por outro lado, o 20% dos españois é consumidor de videoxogos, xa sexa a través do ordenador ou da consola, o
que supón unha cifra de xogadores próxima aos 8,5 millóns, sinala un estudo realizado por GfK Emer por encargo
da Asociación Española de Distribuidores y Editores de Software de
Entretenimiento. O estudo, que pretende dar a coñecer o perfil do
O 20% dos españois é consumidor destes produtos, revela que dous terzos dos xogadores son
consumidor de homes e que o 38% son menores de idade, fronte ao 42%de usuarios que
videoxogos ten entre 18 e 34 anos. Ademais, existe en España un 1,6 millóns de
169
xogadores a través de teléfonos móbiles .
No último ano, os catro xéneros máis xogados foron, por orde, os de acción, aventuras, coches/carreiras e
deportes. Os homes prefiren os xogos con adrenalina (disparos, loita, deportes), mentres que as mulleres optan
por xogos máis variados (cartas, quebracabezas, etc.). En canto aos criterios para seleccionar un videoxogo, os
principais son o número de pantallas, a súa rapidez e o prezo, e os menos importante, o fabricante do xogo e a
publicidade. O estudo destaca que máis da metade dos mozos/adultos non gasta máis de 100 euros ao ano en
videoxogos. Pola contra, o 16% dos videoxogos está copiado, o 11% é pirata e o 6% descargouse de Internet. No
caso dos videoxogos de PC, un terzo son copiados ou descargados. Esta conclusión abre a porta a unha clara
segmentación do mundo dos videoxogos, con ofertas específicas para nenos e xogos pensados para adultos. Así
mesmo, descartan a hipótese de que sexan un pasatempo exclusivamente masculino, xa que un de cada tres
usuarios é muller. Os autores do estudo apuntan que estes datos se enmarcan nunha expansión xeral do ocio
dixital en España.
Os videoxogos convertéronse nun instrumento esencial na educación de nenos e mozos e constitúen un soporte
privilexiado para a divulgación e o asentamento de valores de comportamento positivos en diferentes ámbitos. A
simplicidade destes xogos e as emocións que espertan son as claves destas videocreacións. A
razón do éxito atribúese á evolución tecnolóxica, á creatividade e á imaxe de marca.
No que se refire a CD Rom de entretemento, os antecedentes no ámbito galego habería que

buscalos en producións como El artista virtual (1995), unha aplicación da mesma compañía, aproxima o xogador
ao mundo do deseño e á comunicación visual. Cun conxunto de ferramentas de composición para que o xogador
se divirta realizando carteis, portadas de libros, tarxetas postais, que se poden gardar, imprimir, modificar, etc., as
súas interfaces son como acuarelas que se poden visitar, cheas de animacións, etc.
Bicho (1997) foi unha das primeiras experiencias galegas neste campo. Por medio de un CD
creativo, aproxímase o xogador ao hábitat dunha casa a través dun pequeno escaravello. O xogo
consiste en chegar á cova do pequeno escaravello protagonista, que se atopa agochado nalgún
lugar do cuarto. Realizado por Dygra, logrou o Premio LAUS á mellor produción multimedia en 1998.
acción, cun 31,6%, seguidos polos de aventura (19,6%), carreiras (16,7%) e deportes (15%). No mercado de videoxogos para PC, en cambio,
dominan os xogos de estratexia, cun 36,1%, seguidos dos de acción (15,8%), aventura (14,8%) e deportes (8,2%).
169
En canto á frecuencia de uso, unha cuarta parte xoga practicamente a diario, mentres que a maioría o fai entre unha e catro horas á semana.
Non obstante, soamente dous de cada dez xogadores aseguran que reduciron outras actividades (cine, teatro, deportes, estudos, etc.) como
consecuencia da súa afección aos videoxogos. Así mesmo, tres de cada catro xogadores de PC e algo máis da metade dos de consolas aseguran
que xogan sós. A práctica totalidade deles faino desde as súas casas. O estudo tamén apunta que unha cuarta parte dos xogadores de PC
consome videoxogos en liña , cifra que se reduce ao 2,9% no caso das consolas.
183
Quick Magic (1998) ven sendo un editor de efectos máxicos desenvolvido por Dygra, coa colaboración
do Mago Antón, para a realización de trucos de maxia por ordenador. Trátase dun sistema informático
para aprender a facer efectos de ilusionismo propios do mellor dos magos.
O interactivo Ultreia (1999) é un xogo de taboleiro con preguntas sobre o medievo e, en especial,
sobre a época que xira en torno ao descubrimento da tumba do Apóstolo. Trátase dunha produción
desenvolvida por Dygra para a Xunta de Galicia con motivo da exposición Camiño de Santiago
Virtual.
A estirpe de Gatipedro. Inventario de aluados, menciñeiros e outra fauna na obra de Cunqueiro (2000), ven
ser un contacontos dixital sobre personaxes, animais, seres fantásticos e obxectos recollidos en Escola de
Menciñeiros, Xente de aquí e dacolá e Os outros feirantes. Linguaxe visual, textual e musical para unha relectura do
universo cunqueiriano máis cómico, levado a cabo por Ibisa TV.
Cando o Concello de Santiago convoca un concurso para promover a normalidade da lingua galega,
a empresa de enxeñería informática Imaxin Software decide que o mellor proceso normalizador é o
que se fai alí onde os nenos se sinten máis gratificados: nos xogos. En O misterio das sete pezas
(2001), xógase coa desaparición de sete dos obxectos máis representativos da capital galega, que fan que a cidade
perda peso e se eleve do chan.
A aventura máxica de Merliño (2001) é un xogo en CD-Rom que lles permite aos usuarios coñecer
diferentes lugares de Galicia e resolver un misterio coa axuda dun trasno. A ambientación do xogo, que
fai unha viaxe pola Galicia máxica e un completo editor para crear historias interactivas a través de 7
posibles localizacións e máis de 20 escenarios con outros tantos personaxes e obxectos cos que
interactuar, está baseada en lendas e contos populares do país e pretende dar a coñecer diferentes aspectos da
nosa tradición.
Novaimaxe Multimedia puxo no mercado Raspi en la granja (2001), un CD Rom que pertence a
unha colección destinada aos nenos, titulada Aprende con Raspi, e dedicada a diferentes ámbitos
nos que poden aprender os animais e os obxectos que o integran.
O labirinto dos soños (2002), un CD multimedia para nenos, foi producido por Ozono Multimedia e
desenvolto por Grándola Nova, cuxo protagonista se fai chamar Ventura Tres Pelos, un neno que non
quería durmir porque aínda non sabía soñar. Trátase dun CD que contén un filme musical de
animación interactivo, que ten o libro como eixe argumental, o que permite que cada usuario vexa o filme á súa
maneira.
Pentagox (2002) é unha maqueta dixital do xogo divulgativo de preguntas e respostas de cultura
xeral que, a través da demo desenvolvida pola empresa viguesa Interacción, pretende mostrar, a
través dunha versión interactiva, como se xogaría a Pentagox de forma dixital, para que os posibles
patrocinadores financien o investimento.
Tamén foi pioneiro Lixeiriño (2003), que é un superheroe e como tal vai limpando o lixo das rúas.
Ensinar a separar os desperdicios en Narón é a súa primeira misión, que é onde os seus creadores,
a empresa Ozono Multimedia e o Concello, pretenden impulsar a recollida selectiva entre os máis
170
pequenos . Aínda que dende a administración asumiuse o custo do proxecto, tamén conta co patrocinio das
empresas Tecmed e Ecoembes, así como de Sogama e da Consellería de Medio Ambiente.
170
Lixeiriño foi pensado para que os cativos tivesen unha idea do que é a reciclaxe, para o que fixeron catro niveis; un por cada residuo: o primeiro
nivel ensina o procedemento da reciclaxe para plásticos e latas; o segundo para papel e cartón, o terceiro para residuos orgánicos e o último para
os vidros, co que completa a finalidade pedagóxica do xogo.
El Templo (2004), unha aventura gráfica interactiva en 3D, desenvolta por Interacción e
ambientada no mítico mundo da cultura celta. Utilizando unha perspectiva de primeira persoa, o
xogador convértese no protagonista da aventura, de xeito que, meténdose na pel dun aprendiz de
druída, deberá explorar as estancias dun vello e misterioso templo para salvar o seu clan e cultura.
Nos últimos anos, os ordenadores de medio mundo están a se inzar de xogos de estratexia de
espectaculares gráficos, nos que o usuario se converte nun xeneral que domina e organiza as súas
tropas e recursos para vencer o adversario. Polo xeral, estes programas son auténticas
superproducións, creadas e publicitadas polas multinacionais da industria con grandes investimentos e amplos
equipos detrás.
No entanto, existen propostas alternativas e moi dignas. É o caso do xogo Glest, o primeiro deste
tipo en 3D feito en Galicia, que oferta a opción de xogar en galego e que se pode descargar de
balde a través da rede. Os seus desenvolvedores comezaron con isto coma unha afección e agora
teñen entre mans un sistema completo de xogo. Por se non tivese mérito abondo o
desenvolvemento dun xogo deste tipo nestas condicións, Glest achega alén diso unha novidade no
171
campo e é que permite que o propio xogador personalice toda unha serie de factores do xogo . Alén de visitas e
descargas, o recoñecemento chegoulles este mesmo ano ao recibiren Premio de Creación de Videojuegos
PlayStation ArtFutura.
Polo que se refire aos CD Rom de tipo divulgativo, tamén cómpre referirse a algúns casos de
interese, como son ¿Qué es la multimedia? (1997, Interacción), que presenta didacticamente
as vantaxes dos soportes dixitais; Escarnio (1998, Filloa Records), un proxecto desenvolvido
por encarga de Antón Reixa que consta de once temas musicais trasladados á interacción a través de diversas
aproximacións artísticas; Los secretos del camino. Recorrido virtual por el Camino (1999, Ibisa TV), unha
viaxe virtual polo Camiño de Santiago seguindo o fío condutor do Pórtico da Gloria; A Coruña, un mundo en una
sola provincia (1999, Interacción), unha proposta de viaxe pola provincia da Coruña; Ruta del Duero. Un viaje
de color (2001, Ibisa TV) supón un percorrido polas paisaxes, a vida, a xente e a historia do río Douro que salta
por enriba das limitacións do tempo e do espazo. Esta mesma empresa produciu Santiago de
Compostela. Arquitecturas del siglo XX (2001, Ibisa TV), un exhaustivo inventario de obras
relevantes construídas en Santiago no século XX que presenta tamén diferentes proxectos en vías
de execución. Tamén da man de Ibisa figura Liébana 2000 (2000, Ibisa TV), nova iluminación e
lectura dos beatos. Compostela como lugar de traballo dos autores máis prestixiosos da arquitectura
contemporánea. Arte barroca (1998, Iris Produccións) é un CD Rom de carácter educativo e cultural, galardoado
co premio ao mellor CD Rom no Certamen del Cabildo Insular de Gran Canaria na súa edición 1998. A Coruña
en CD Rom (2001, Novaimaxe Multimedia) é un CD Rom con toda a información da cidade, ademais de mapas
interactivos, visitas virtuais, etc. Inclúe vídeo dixital de 38 minutos.
En Mecanisburgo (2001, Triade Comunicación de Empresas) faise unha viaxe a unha cidade que non existe,
pero que puido ser. Nela fixéronse realidade as predicións e os soños dos escritores de ciencia ficción do século
XIX e XX. A cidade, que naceu da imaxinación do grupo Aviador Dro, permítelle ao usuario ingresar como cidadán
desta cidade virtual, converterse en fiel da Igrexa dos Santos Beneficios ou visitar a gran praza de Asimov, centro
cultural, espiritual e de negocios da Europa alternativa do século XXI. Escultura galega do século XX (2002,
Interacción)) é un CD Rom informativo encargado pola Universidade de Santiago de Compostela que recolle unha
base de datos dos escultores galegos máis destacados do século XX.
171
Según os seus autores, o xogo é mais coñecido fóra de Galicia que aquí, distribuíuse con varias revistas europeas, sobre todo en Alemaña, e a
maioría dos visitantes da páxina web do xogo son alemáns ou norteamericanos.
185
Con motivo do inicio dos traballos arqueolóxicos de restauración da fortaleza da Rocha Forte no santiagués
barrio de Conxo, o CIT Compostela decidiu encargarlle a Ibisa TV un CD Rom divulgativo no que se narra a
historia dun castelo que viu transcorrer entre os seus muros algúns dos episodios máis importantes da historia
compostelá.
Tamén Iniciación audiovisual (2005) é un CD didáctico elaborado por Mr Misto Films para o Consorcio
Audiovisual de Galicia.
5.1.2 Algunhas das producións galegas en liña
Internet, un medio de masas que aglutina os antigos mass media creando un totalmente novo con características
e linguaxe propias, permite, cun pequeno investimento, publicar unha información de maneira que calquera
persoa de calquera parte do planeta e a calquera hora do día poida consultala. Á súa vez, esa persoa pode
acceder a unha cantidade de información ata agora inimaxinable, sen depender de horarios, aboamentos ou
desprazamentos.
Por primeira vez formúlase un sistema de comunicación directo, no que verdadeiramente se pode escoller e
interpretar a información, sendo o usuario o único filtro. O world wide web (www) é un servizo desenvolvido para
o ámbito militar e de investigación co obxectivo de proporcionar un acceso sinxelo dende diferentes lugares a
toda a información compartida existente en calquera parte, mediante sistemas e redes de telecomunicación.
Este servizo baséase nunha tecnoloxía coñecida como hipertexto ou, dito doutro xeito, os documentos aos que
se accede utilizando este método son textos que conteñen enlaces a outros cos que están relacionados e que se
poden atopar dentro do mesmo documento ou en calquera lugar de Internet.
A www revolucionou o concepto de Internet, pois fixo moito máis amigable o seu ámbito e día a día saen
programas e ferramentas novas para implantalas no ámbito web e así, dese xeito, dinamizar aínda máis o seu
uso.
A Encuesta sobre el Uso de las TIC y Comercio Electrónico en las Empresas en España, elaborada polo INE,
revela que o 25,2% do total de fogares españois dispoñía en 2003 de acceso a Internet na vivenda, aínda que no
caso galego esta porcentaxe redúcese ata o 16,9%. Así mesmo, un 43,3% das vivendas españolas dispón
dalgún tipo de ordenador fronte ao 36,1% do ano 2002, e é o de sobremesa (PC) o que está presente no 41,4%
dos fogares, mentres que os portátiles se encontran no 6,5% deles.
Porcentaxe de penetración de Internet en Galicia. 1997-2004.
40
35
32,9 33,6
30 25,5
22,2 27,2
25 19,8 27,2
20 23,6
15 10,5 18,8
14,8
10 5,8
4 8,2
5 2,3
1,6 2,5 4,4
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Galicia España
Por outra parte, un estudo da entidade pública empresarial Red.es, dependente do Ministerio de Industria, Turismo
e Comercio, revela que o 61% das microempresas dispoñen de acceso a Internet, cifra que aumenta ata o 50% no
caso daquelas que operan no ámbito rural, e delas, máis da metade conéctanse á rede a través de banda ancha,
172
fundamentalmente cunha liña ADSL . En canto ao uso das ferramentas de Internet, menos dunha quinta parte
das microempresas dispoñen de sitio web, e aquelas que si dispoñen de presenza en Internet limítanse, sobre
todo, a dar información propia, servizos de atención ao cliente e posvenda, así como recollida de solicitudes.
O estudo tamén revela que o descoñecemento do valor das tecnoloxías da Información e das comunicacións
(TIC), a complexidade de uso e a falta de adaptación ás súas necesidades son as principais barreiras coas que
tropeza a introducción das novas tecnoloxías. En cambio, as principais razóns das microempresas para
incorporalas son levar a cabo de xeito máis eficiente as súas actividades, mellorar o acceso á información e
adaptarse aos novos tempos.
Pero Internet cambiou a vida dos españois, de maneira que esta ferramenta é xa imprescindible nas súas vidas e
estarían dispostos a prescindir da televisión antes que do ordenador. Se lles dan a elixir, un 80% dos españois cre
que aguantaría sen problemas toda una semana sen ver programación televisiva. Pero un 68% non podería
afastarse do ordenador durante sete días seguidos. Son os resultados dunha enquisa realizada en Yahoo,
aproveitando que se cumpriu unha década do desenvolvemento tecnolóxico, ademais do décimo aniversario do
portal de Internet. Os resultados amosan que durante os últimos dez anos, a percepción do que se considera
esencial na vida cambiou drasticamente. Os avances en comunicación supuxeron un cambio nas necesidades
básicas, de maneira que hoxendía unha das prioridades vitais do cidadán medio é a saber conectarse en tempo
real con amigos, familiares e compañeiros.
Acceso a Internet das vivendas galegas. 2004.
Liña telefónica
convencional
Liña ADSL
Outras formas
de conexión Liña RDSI
Rede de cabo
Un estudo de AIMC sobre audiencia infantil-xuvenil de medios en España 2004 destaca que case a metade dos
nenos españois de 8 a 13 años (en concreto, o 48,95%) navega por Internet; e que un terzo deles posúe teléfono
móbil para o seu uso persoal. Entre os de trece anos, a posesión alcanza o 70,4%, e o seu uso más estendido é o
envío de mensaxes tipo SMS. Ademais, o 73,7% dos nenos posúe unha videoconsola e dedícanlle unha media de
172 minutos á semana a xogar con ela. Finalmente, os nenos de hoxe en día parecen estar cambiando os
tradicionais peluches dos seus cuartos por equipos de música (46,4%), televisores (36,2%) e ordenadores
(22,1%).
172
Ademais, un terzo dos autónomos e empresas de menos de dez empregados seguen conectándose á rede a través da liña telefónica básica.
Existe unha brecha de nove puntos entre as empresas que dispoñen de ordenador nos ámbitos urbano e rural, sendo os seus usos básicos
aqueles asociados a procesos internos.
187
En Galicia, e segundo a Encuesta sobre el Uso de las TIC y Comercio Electrónico en las Empresas en España,
elaborada polo INE, a porcentaxe de vivendas con ordenador é do 35,1%. A forma de conexión dos fogares que
teñen acceso a Internet en Galicia é principalmente a liña telefónica convencional nun 84,46%, a liña ADSL nun
16,44%, a rede de cable nun 17,76% e a liña RDSI nun 3,44%. Este estudo amosa que aínda queda un esforzo
importante por desenvolver para incrementar o uso de Internet nas comunidades autónomas con baixo nivel de
penetración de tecnoloxías da información nas empresas.
Algunhas das páxinas web de contido máis creativo ou vinculado co sector audiovisual xeradas no último bienio
en Galicia son as webs promocionais das películas Trece badaladas ou O ano da carracha, creadas
por Interacción e onde é posible atopar polo miúdo como é o proceso de elaboración dunha película.
A solución desenvolvida por Interacción na web de turismo de Vigo destaca por utilizar recursos
gráficos de alto impacto para presentar unha gran cantidade de información turística da cidade.
Ziudades.com é unha produción de Zozo que recolle información dalgunhas urbes tanto turística coma
comercial, cultural, empresarial, vagabundos, etc. Un plantexamento similar ten o sitio web da campaña Ruta del
Duero, un viaje de color, de Ibisa TV, que reproduce o esquema do CD Rom do mesmo título, aínda que
adaptándose á linguaxe propia de Internet, permitindo coñecer os segredos do Douro a través da atractiva
metáfora duns cadernos de campo organizados por temas e cores. A Colección Caixanova é unha das mellores
e máis amplas coleccións de arte de Galicia. Na web, desenvolvida por Aaccentia, máis de 20.000 páxinas
conteñen a máxima representación por autores, técnicas, épocas e tendencias constantemente
actualizadas. A web do Museo de Arte Contemporánea de Vigo, desenvolvida por Interacción,
ten como obxectivos principais facilitar información sobre o museo e reflectir en Internet a súa
actividade cotiá, en todas as súas facetas (exposicións, actividades…). A páxina web do Mago
Antón, desenvolvida pola compañía Xolda, do Porriño, contén información sobre as habilidades do mago, tenda
de produtos, imaxes das xiras, trucos, etc. A web de Factorías Vulcano (www.factoriasvulcano.com), obra
tamén da viguesa Aaccentia, foi premiada cunha medalla de oro pola American Design Awards, un organismo
independente norteamericano, de gran prestixio no ámbito internacional. A páxina do Banco Galego foi o
primeiro portal dunha entidade bancaria realizado integramente con tecnoloxía Macromedia Flash por Triade
Comunicación de Empresas e resultou seleccionada dentro do Top Ten Agosto 2001 de
mellores web, polo portal de usuarios Flash Flash-es.net. A páxina web corporativa de
Caramelo (www.caramelo.com), deseñada e realizada por Interacción, foi recoñecida como a mellor acción
publicitaria en Internet nos XI Premios de Publicidade en Galego organizados polo Consello Asesor de RTVE en
Galicia.
Ciudades de la Ilustración é unha encarga da Fundación Ferrol Metrópoli con información sobre cidades
europeas do XVIII e que adapta a estética ilustrada á web. A posta en marcha do primeiro Museo Virtual de
Castelao servirá para que os cidadáns poidan ter acceso e profundar na ampla e diversa obra de un dos máis
ilustres persoeiros da historia de Galicia.
A Xunta conta cunha páxina web en galego coa que, a través das indicacións dun personaxe, se
pretende familiarizar os nenos de entre 0 e 3 anos coas novas tecnoloxías, ao tempo que poden
adquirir distintos coñecementos. Cativadas é un xogo para nenos de ata 3 anos desenvolvido
pola Aula de Produtos Lácteos da Universidade de Santiago de Compostela, e está dispoñible non só en Internet,
173
senón que existe un CD executable no que se recolle o produto multimedia .
173
A finalidade deste software é a de abrir un camiño para a aprendizaxe virtual de valores positivos, e que, ademais, contribuirá a fomentar as
liñas marcadas no Plan de Normalización Lingüística. Cativadas presenta 12 actividades motivadoras para os nenos, de forma que, con imaxes,
son e outros recursos multimedia, se estimule o alumnado. O proceso de elaboración do programa tivo en conta criterios pedagóxicos adaptados
ao desenvolvemento cognitivo e motriz dos nenos para facilitar a súa familiarización coas novas tecnoloxías e co coñecemento do seu contorno.
O Raio Verde, Interacción e Nais Producciones preparan Chatting, un proxecto multimedia que se atopa en fase
de desenvolvemento. Está previsto que sexa unha serie onde primarán os sentimentos máis humanos con que
han identificar os espectadores e onde os personaxes estarán ligados polo chat e as súas vivencias resolveranse
en cada episodio.
Os portais son sitios concibidos para ofrecer unha gran cantidade de información variada, dunha forma organizada
e que resulte doado de localizar por parte do usuario. Son lugares da rede moi coñecidos e frecontados e que
significan, nunha gran parte dos casos, a porta de entrada dos usuarios
174
de Internet . Case todos os medios de comunicación teñen portais
O CD rom é o soporte
propios, xa que xeran gran cantidade de información capaz de atraer
ideal para unha
moitos usuarios pola súa variedade. Tamén as empresas de
distribución masiva ou
telecomunicacións se sumaron a esta guerra de crear o portal máis
selectiva de información
completo e atractivo. Actualmente, os portais conteñen noticias de todo
tipo, nacionais e internacionais, economía, deportes, etc. , así como información local sobre restaurantes, cines,
teatros, e actividades de ocio en xeral, ademais de prediccións meteorolóxicas ou horóscopos, e algúns deles
mesmo permiten escoitar a radio a través de Internet.
O concepto de canle temática xira arredor da oferta dunha información completa, especializada e útil. Hoxe estas
canles xeneralizáronse como medio de presentación de contidos, relanzados como parte integradora e
vertebradora dos contidos da maior parte dos principais portais.
Así pois, unha canle temática ofrece información de calidade, rigorosa e, principalmente, permanentemente posta
ao día, xa que un dos principais problemas de moitas páxinas en Internet é a súa falta de actualización, o que dá
unha imaxe de desleixo e abandono por parte dos seus responsables. Outra vantaxe deste sistema de
presentación da información é que abrangue estruturas moi amplas. Non é necesario ser un portal para dispoñer
de canles temáticas. Calquera empresa pode proporcionar nas súas páxinas información acerca do seu sector
profesional, o que sen dúbida dota de maior credibilidade e prestixio a propia entidade. Dentro dunha canle
temática pódese incluír todo tipo de información: servizos (directorios, axendas...), puramente xornalística
(reportaxes, entrevistas ou noticias de actualidade), foros, enquisas, imaxes...
O espazo Vieiros, creado pola empresa ferrolá Item.) Aga, iniciou a súa andaina en febreiro
de 1996, aínda que o traballo de deseño e elaboración xa comezara na primavera de 1995, cando a Internet
galega se reducía aos primeiros experimentos da Universidade de Santiago e a media ducia de webs persoais. O
novo espazo, que tomou o nome da desaparecida revista do Padroado da Cultura Galega en México, concibiuse
inicialmente como un índice de recursos de interese para Galicia, inspirándose nos proxectos que se estaban a
desenvolver nos Estados Unidos. Nacía así o primeiro directorio da rede galega, que enseguida ampliaría os seus
horizontes coa elaboración de contidos propios. Vieiros foi evolucionando cara a unha publicación en soporte
electrónico e iniciou as súas chamadas edicións locais, á vez que foi estreando novas canles, webs temáticas
feitas por persoas ou por asociacións.
Un equipo de xornalistas integrado no Consello da Cultura Galega elabora dende outubro de

2000 o sitio de referencia da cultura galega en Internet, a web Culturagalega.org. A credibilidade, a combinación
de información e entretemento, a divulgación da lingua e cultura galegas, o apoio á industria cultural e a aposta
por novas fórmulas de comunicación en Internet son algunhas claves de Culturagalega.org, que conta con
174
Por mor da gran cantidade de datos que manexan os buscadores, estes fóronse especializando e crearon os seus propios portais.
189
seccións dedicadas á literatura, audio, cinema e cómic, ademais de información sobre eventos, exposicións e
175
certames.
Outra páxina web veterana e varias veces premiada ao máximo nivel é a da Compañía de Radio Televisión de
Galicia (CRTVG). Trátase dunha web que ten páxinas en nove idiomas (galego, castelán, italiano,
inglés, éuscaro, catalán, portugués e francés). Ademais, como valor engadido, ofrece un servizo de
noticias, subministrado pola axencia Europa Press, que abrangue toda a actualidade do país e que é
moi visitado por todo tipo de usarios da rede, dende a propia comunidade e fóra dela.
Cun labor parecido en canto á difusión do patrimonio artístico e natural de Galicia, é a web do
programa Desde Galicia para el mundo, que se define como un lugar de encontro para todos
os galegos e que ofrece información sobre espazos naturais, patrimonio cultural, información de
interese para a comunidade galega no exterior, etc., ademais dos enlaces coas reportaxes emitidas polo
programa homónimo.
Galicia City é un servidor de información en Internet que xurdiu en Vigo como unha iniciativa
familiar no ámbito da educación, a finais de 1996. En xullo de 1997 inaugurouse oficialmente o
buscador no enderezo actual e conta cos servizos de: índice, buscador, servizo de intercambio
de banners, axenda, noticias, etc.
O Padroado de Turismo Rías Baixas converteu a súa páxina web (riasbaixas.org) nun
verdadeiro tesouro para os máis esixentes gastrónomos. O seu novo deseño inclúe un bo
número de restaurantes de toda a provincia, así como establecementos hoteleiros de diversas
categorías. Pero o padroado, organismo dependente da Deputación Provincial de Pontevedra, tamén fai
referencia a praias e festas e describe detalladamente monumentos repartidos por toda a provincia. En cada
concello afóndase en categorías como monumentos, praias, espazos naturais, opcións de ocio, aloxamentos,
restauración, gastronomía, festas e datos socieconómicos, entre outros.
Biwe, un dos buscadores en Internet máis importantes e veteranos no ámbito español, é un

producto multimedia galego. Ofrece os seus servizos dende 1995 e foi desenvolvido pola
empresa coruñesa Abrente, agora denominada Denodo Technologies, e durante este período
evolucionou ata converterse nun centro de información e servizos orientado aos usuarios. Arredor dese servizo
inicial de busca de páxinas web fóronse creando buscadores doutro tipo de contidos, calquera que sexa o seu
formato (produtos, noticias, imaxes, poxas, etc.).
A estes portais súmanse outras propostas de guías locais que ofrecen información sobre as distintas cidades e
bisbarras galegas que, na maior parte dos casos, perseguen como obxectivo rendibilizar sitios web con anuncios
de publicidade. Ourensenet ten como propósito o de difundir completa información sobre
calquera tema relacionado coa provincia de Ourense. A Coruña Virtual é un portal creado por I
Latina Software con diversos contidos sobre a provincia coruñesa. Pangalaica é froito do esforzo de Abertal
Comunicacións, unha empresa de Carballo (A Coruña) no ámbito multimedia e do comercio electrónico, e conta
con diferentes apartados de información. Lugonet, o portal de Lugo, é unha creación de Desarrollos Lugonet,
unha empresa dedicada enteiramente á edición electrónica que realizou ademais numerosas
webs comerciais. Vigonet.com é un portal que recolle información da área de Vigo, e que foi
desenvolvido por Publinet e ofrece un formato bastante similar a Galicianet.com, portal xeneralista
creado pola mesma empresa.
175
Culturagalega.org recibiu diferentes galardóns polo seu traballo: o Premio Novas Linguaxes, sección Internet, da Fundación Coca-Cola España
(2001), o premio á mellor iniciativa en favor da banda deseñada da Casa da Xuventude de Ourense (2001) e mellor produción multimedia nos
Premios Mestre Mateo 2003.
Ademais, a empresa galega Vínculo Media, situada no Parque Tecnolóxico de Galicia e especializada en canles
temáticas, acometeu diferentes proxectos para Terra, que se converteu nun dos seus principais clientes. A
colaboración con Terra iníciase antes da propia existencia de Terra, na etapa de Mundo Olé, a sección de
contidos do buscador Olé. Coa aparición de Terra, a colaboración non se pechou, senón que se viu incrementada
coa participación en distintas seccións de contidos en canles temáticas como Actualidade, Educación, Mozo,
Muller e Turismo.
Case todos os medios
O escenario tecnolóxico da era dixital definiu un novo marco de actuación
de comunicación teñen
para a prensa local que, durante moito tempo, viviu relativamente afastada
portais propios
das estratexias informativas deseñadas para os espazos de comunicación
176
nacionais ou transnacionais . Unha realidade asumida no contexto do periodismo electrónico, cada vez máis
converxente cara á integración de novos medios e contidos sobre a plataforma web, é que unha gran parte do
futuro destes medios reside non só na calidade dos seus contidos senón tamén na capacidade do propio medio de
comunicación para difundilos de forma pertinente e eficaz. A proximidade sempre condicionou a orientación da
política informativa duns diarios maioritarios no panorama informativo do sistema de medios impresos e que
historicamente tiveron vocación de servizo, vocación informativa e vocación de institución local.
As empresas editoras non deixan de investir en tecnoloxía. Na actualidade, practicamente todo o contido da
maioría dos periódicos se produce en formato dixital. Dende o xornalista que recolle e escribe as informacións en
ordenadores con tratamento de texto, ata os maquetadores que compoñen as páxinas utilizando tecnoloxías
dixitais. De modo que as empresas editoras, case sen decatárense, se atopan en condicións de transmitir a
información contida nos seus sistemas informáticos a través de calquera medio electrónico. Isto permítelles
distribuír a información directamente aos lectores. E Internet é un medio para facelo.
Segundo a enquisa de tecnoloxías da información nos fogares 2004 do INE, nese ano o 52,63% das persoas que
acceden a Internet en Galicia utilízana, entre outros usos, para consultar medios de comunicación (prensa, radio,
TV…).
Onde existe una grande coincidencia entre todas as cabeceiras con presenza en Internet é na especialización en
contidos locais. Os responsables das edicións dixitais da prensa local non teñen ningunha dúbida acerca de que
unha das súas fortalezas reside no bo coñecemento que teñen do escenario de proximidade, onde dispoñen dun
amplo e variado abano de fontes, de proxectos compartidos e de actores que confían na eficacia comunicativa dos
produtos que promoven. As actuais tecnoloxías favorecen a descentralización da información e permiten a entrada
nunha nova fase, que se caracteriza pola produción de contidos locais nun ámbito global.
Pero é a elaboración de contidos o que segue identificando e diferenciando os medios locais, á marxe do soporte,
sexa tradicional ou novo, na sociedade da información e do coñecemento.
Case todos os medios de comunicación galegos teñen portais propios, xa que xeran gran cantidade de
información capaz de atraer moitos usuarios pola súa variedade. El Correo Gallego foi o primeiro diario de Galicia
que contou con versión dixital e renovou deseño e contidos en 2000 para reforzar a súa aposta por Internet. Hoxe
xa están na rede practicamente tódolos demais xornais que se editan na Comunidade Galega, a saber: La Voz de
Galicia, Diario de Pontevedra, Faro de Vigo, La Región Digital, El Ideal Gallego, El Progreso, Diario de
177
Ferrol, Diario de Arousa, La Opinión, La Coruña Digital ou mesmo o semanario A Nosa Terra .
176
López, X. (2004): “Una necesaria revisión de estrategias. La prensa local en Internet”. Revista Telos. Abril-xuño 2004. N.º 59 Segunda Época.
177
A maior parte destes ofrecen a posibilidade de recibir os titulares no correo electrónico e reproducen en Internet a estrutura da publicación en
papel.
191
Estatísticas de personas que utilizaron Internet segun o uso que lle deron (% sobre o total de
persoas que usaron Internet).
2003 2004
España Galicia España Galicia

Total de persoas que usaron Internet 100 100 100 100
Comunicacións: Correo electrónico 78,76 76,64 75,48 70,07
Comunicacións: Chats, conversacións ou foros 34,73 33,2 30,65 29,6
Comunicacións: Teléfono a través de Internet 8,02 7,28 7,12 5,28
Comunicacións: Mensaxes a móbiles (SMS) 18,67 27,89 12,06 17,94
Ventas e Inversións: Banca electrónica e actividades financieras 26,36 18,77 28,99 17,87
Ventas e Inversións: Vendas de produtos e servizos 5,82 6,63 3,62 5,51
Ventas e Inversións: Compras de produtos e servizos 17,46 18,16 18,24 15,17
Busca de información e servizos na rede: Busca de información sobre
81,54 81,77 73,21 72,64
bens e servizos
Busca de información e servizos na rede: Servizos de turismo 25,59 17,93 23,58 16,73
Busca de información e servizos na rede: Medios de comunicación (TV,
49,91 52,87 52,09 52,63
radio, xornais e revistas)
Busca de información e servizos na rede: Servizos de lecer (xogos,
48,63 51,34 48,6 49,55
música)
Servizos de saude: Realizar trámites ou buscar información sobre saude 19,57 24,71 22,62 22,96
Relación con Organismos da Administración: Obter información de
52,01 52,13 53,51 57,95
páxinas web da Administración
Relación con Organismos da Administración: Descargar formularios
27,18 24,47 27,99 29,95
oficiais
Relación con Organismos da Administración: Enviar formularios
15,2 18,54 16,29 20,67
cumprimentados
Educación e Formación: Cursos de educación regrada 20,51 17,45 17,42 18,15
Educación e Formación: Cursos dirixidos á busca de oportunidades de
13,4 12,32 13,9 15,31
emprego
Educación e Formación: Outro tipo de cursos 9,2 10,04 11,22 9,95
Outros servizos: Outros servizos ou consultas 5,49 0 12,89 13,7
NS / NR 0,16 0,27 0,00 0,00
Fonte: Encuesta de Tecnologías de la información en los hogares 2003 e 2004 do INE.
E-Galicia, de Celtanet, é un diario dixital en soporte electrónico, que foi deseñado por Impact. As seccións das
que consta non difiren demasiado dun xornal en papel: portada, opinión, política, exterior, economía,
comunicación, cultura ou axenda, ademais de ofrecer información sobre indicadores socioeconómicos, emprego
ou marítima.
O espazo Vieiros, aínda que inicialmente se concibiu como un directorio de páxinas galegas ou relacionadas con
Galicia, foi evolucionando cara a unha publicación en soporte electrónico. Dende a súa creación, un dos feitos
178
máis importantes que tiveron lugar foi a posta en marcha de edicións locais .
A pesar destas iniciativas innovadoras, Galicia está por debaixo das medias nacionais en equipamento
informático e ordenadores (tamén en consumo de prensa, lectura de libros, bibliotecas públicas...). Os datos din
que o país galego aparece situado nos lugares máis baixos de acceso e uso de novas tecnoloxías, polo que
178
Santiago de Compostela, Ferrol, Lugo, Vigo, Pontevedra, Ourense, A Coruña, Barcelona, Madrid, Porto, Uruguai, Bos Aires, Terra Eo-Navia
(Asturias), Bierzo, As Portelas (Zamora), Vall do Ellas (Extremadura), Alemaña, A Mariña ou Londres, entre outras. Á par que as edicións locais,
Vieiros foi estreando novas canles, webs temáticas feitas por persoas ou por asociacións.
existe o convencemento de que é necesario un esforzo xeral e planificado cara ao desenvolvemento das nosas
posibilidades na nova realidade que se anuncia.
Evolución da audiencia dalgúns casos de prensa electrónica en Galicia.

1.800.000 2.500.000
1.600.000
1.400.000 2.000.000
1.200.000
1.500.000
1.000.000
800.000
1.000.000
600.000
400.000 500.000
200.000
0 0
Maio 2000
Outubro 2000
Outubro 2001
Maio 2002
Outubro 2002
Maio 2003
Outubro 2003
Maio 2004
Outubro 2004
Febreiro 2005
Marzo 2005
Maio 2001
Maio 2005
Abril 2005
El Correo Gallego Faro de Vigo La Voz de Galicia Total
5.1.3 A banda ancha
Segundo o estudo The Broadband Future: Interactive, Networked, and Personalised179, o principal impacto da
banda ancha durante os próximos tres anos será a adición do vídeo nas aplicacións existentes, como son as
conferencias, mensaxería e xogos, ademais do desenvolvemento de aplicacións que dependen do usuario e do
contido de vídeo que el mesmo proporciona. Non obstante, o documento sinala que a banda ancha en Internet,
polo menos ata finais desta década, non poderá aínda competir cos satélites e as redes de cable na distribución
de contidos audiovisuais de longa duración profesionais, como emisións de televisión ou películas. O estudo
tamén apunta que, entre cara ao ano 2006, a banda ancha se utilizará para mellorar o valor do contido dos
servizos de distribución primaria que se levan a cabo a través das canles tradicionais, como a televisión ou os
cines. O contido supletorio ofrecerase mediante pago, de forma que se conseguirá un incremento dos ingresos
para os provedores, á vez que se mellorará a lealdade dos espectadores. Así mesmo recoméndase que os
provedores se preparen durante os próximos tres anos para a eventual migración de contido das redes de emisión
dunha dirección ata a interactividade de Internet. O contido e as aplicacións que xerarán uns ingresos da rede
interactiva de banda ancha aínda se están desenvolvendo, pero os provedores deberían realizar investimentos
neste momento para facer probas destes novos conceptos grazas aos seus espectadores e beneficiarse no futuro
desta mellora da interactividade.
A Xunta de Galicia, a través da Consellería de Innovación, Industria e Comercio, destinará nove millóns de euros a
iniciar o desenvolvemento dunha rede troncal que permitirá levar a banda ancha a toda Galicia. O principal
obxectivo desta acción é lograr que en 2007 todos os galegos dispoñan de acceso efectivo e rápido ás novas
tecnoloxías, entre as que se inclúe Internet. Innovación deseñou a estratexia de banda ancha para solucionar os
problemas daquelas zonas onde os operadores non efectuaron ⎯nin teñen previsto facelo a curto prazo⎯ o
desenvolvemento da rede debido á falta dunha demanda suficiente que garanta a rendibilidade económica do
investimento.
179
Un novo documento realizado por PricewaterhouseCoopers xunto ao Centro Tecnolóxico Global do Entretemento e dos Medios PwC.
193
Se os plans do Goberno galego se cumpren, os habitantes dos municipios rurais poderán dispoñer dun acceso a
Internet de banda ancha por un prezo máximo de 39 euros en 2008. Así se recolle no Programa Nacional de
Acceso á Banda Ancha en Zonas Rurais e Illadas posto en marcha polo Ministerio de Industria. Con esta
iniciativa, preténdese fomentar o uso das novas tecnoloxías da información naqueles lugares nos que, ata agora,
non era posible acceder a elas. Para isto, destinaranse 25 millóns de euros a axudas aos operadores para que
estendan os seus servizos aos núcleos rurais antes de 2008.
Comparación entre Galicia e España nas formas de acceso a Internet nos

fogares (% con respecto ao total español). 2004.
12,00%
10,00% 11,99%
8,00%
8,30%
6,00%
4,00%
4,64%
3,86% 3,84%
2,00%
2,49%
0,00%
RDSI
Cable
convencional
dispoñen
ADSL
conexión
vivendas
Total de
Outras
acceso
formas
telefónica
Líña
No caso de Galicia, beneficiaranse deste programa un total de 286 municipios, é dicir, un 93% do total dos
existentes na comunidade. Na maioría dos casos trátase de concellos nos que xa hai cobertura parcial de
Internet de alta velocidade, que se verá completada ata alcanzar o 100% da súa extensión. Nesta situación
están municipios próximos a algunhas das grandes cidades, como Ames, Narón ou Culleredo, e mesmo
parroquias rurais adscritas ao termo municipal de capitais de provincia, como Lugo. Non obstante, a maior
novidade do plan é a posibilidade de que o acceso á banda ancha chegue a 63 municipios nos que ata agora non
180
estaba dispoñible . En total serán algo máis de 660.000 os cidadáns galegos potencialmente beneficiados por
esta iniciativa, aínda que está por ver cal será a demanda real deste servizo.
5.2 A ANIMACIÓN EN GALICIA
A animación é algo tan antigo coma o cinema mesmo. Dende as primeiras películas de Walt Disney ata as máis
modernas, como El Espantatiburones ou Shrek, cubriuse un longo treito. A historia deste tipo de cinema é longa
e chea de altos e baixos, pero nas últimas décadas experimentou un grande auxe e apareceron novas técnicas,
como o emprego de bonecos de plastilina e o ordenador, aínda que para entender o actual boom hai que
remontarse a 1989, data da estrea de La Sirenita. Dende entón e debido ao éxito obtido, a factoría Disney non
parou de lanzar películas, sempre seguindo o mesmo esquema ata caer na repetición, á vez que lle xurdían
competidores como Dreamworks, Filmax ou Pixar. Pero, á marxe do predominio estadounidense, as industrias
francesa e xaponesa tamén contribuíron en boa medida ao auxe da animación.
180
Neste sentido, Ourense será a provincia máis beneficiada, xa que as infraestruturas chegarán a 32 concellos que ata agora carecían de
conexión; o mesmo ocurrerá noutros 20 municipios da provincia de Lugo, 7 na da Coruña e 4 máis na de Pontevedra
O cinema de animación é un valor en alza e se antes se relacionaba exclusivamente coas películas para nenos,
cada vez máis produtoras e compañías lánzanse á aventura de realizar unha fita enteiramente por ordenador, ou
con plastilina, pero para todos os públicos. Así, o sector das chamadas películas de debuxos animados revelouse,
durante os últimos anos, como unha auténtica industria que gañou terreo a pasos axigantados, e iso foi, en boa
medida, grazas á animación dixital, que superou a tradicional en técnica e desenvolvemento; en aclamación do
público e dalgúns sectores da crítica menos reaccionaria; e, o máis importante, superouna en recadación de
venda directa, chegando aos niveis de calquera superprodución de Hollywood. A batalla tecnolóxica polo liderado
da animación por computadora centrouse nos esforzos de, por un lado Pixar e Disney e, polo outro, Dreamworks;
non obstante, hai outras compañías produtoras que tamén traballan para sorprender, marabillar e divertir o público
infantil.
Na LXXIV Edición dos Óscar, en 2001 premiouse a mellor película de animación, nun ano prolífico para a
animación computerizada, na que partían como favoritas, e cunha férrea competencia entre elas, Shrek e
Monstruos, S.A. Tamén ese ano, concedéuselle o Goya 2001 á Mellor película de Animación á produción galega
de Dygra Films e Megatrix, O bosque animado, a segunda longametraxe completamente dixital que se fixo en
España (a primeira foi en 1996-1997, Megasónicos).
Dentro do mundo da televisión, as series de debuxos animados gozan de características que lles confiren un
carácter singular e que as fan diferentes das outras producións televisivas, como apunta Claudio Biern: un longo
período de produción; ter que dispoñer de equipos cualificados de carácter fixo; os altos gastos de produción e
comercialización; os elevados riscos dos grandes investimentos a realizar; a gran competencia dos mercados
internacionais; a existencia de paquetes, por parte das majors, que colocan nas emisoras españolas, pechando
así ocos á produción nacional; o carácter estratéxico, por ser un contido destinado a nenos e ser un produto
característico da cultura e da idiosincrasia do país.
Coa informática e as novas tecnoloxías, abríuselle un novo camiño ao cinema de animación, tal como o confirman
as películas destes últimos anos. A síntese de imaxes está en pleno desenvolvemento en todos os ámbitos:
publicidade, curtas e longametraxes. Onde máis funcionou a animación dixital é no campo dos efectos especiais
para longametraxes. Os animadores por computadora lograron idear bechos, animais e monstros de todas clases,
como os dinosauros de aspecto completamente real de Jurassic Park e integráronos na imaxe real. E,
recentemente, en películas como Gladiator ou El Señor de los Anillos víronse planos completamente dixitais,
intercalados con imaxes auténticas. Por outro lado, existe a segunda faceta da animación dixital: os deseños
imaxinarios, aqueles que reinventan a realidade e que lles proporcionan aos expertos moitas máis opcións. Crear
181
un mundo caricaturizado, con frecuencia, é máis entretido e ofrécelles moita máis liberdade nos seus deseños .
Ata hai poucos anos, a produción de animación e a utilización do tratamento dixital da imaxe en España estivo
restrinxida a un grupo reducido de empresas e supeditada sobre todo a encargos procedentes do estranxeiro,
tendo limitacións polos elevados custos, así como por certa rixidez creativa debida a unha tecnoloxía cara e en
constante evolución. Pero os novos recursos veñen facilitar as tarefas productivas, coas cales pode lograrse maior
impacto no público, se ben o seu uso require un equipo de persoal cualificado que coñeza as posibilidades e
limitacións das devanditas ferramentas.
O descenso no prezo do equipamento informático e a crecente facilidade do software dan lugar a unha maior
creatividade, porque lles permiten aos novos profesionais acceder ao medio. A clásica animación por ordenador
181
Nesta segunda vertente enmárcanse as mellores producións dixitais dos últimos seis anos. Porque en divertirse e divertir debían estar
pensando os creativos de Pixar, recentemente asociados con Disney cando, en 1995, idearon Toy Story. Esta foi a primeira película de animación
feita integramente por ordenador e, por iso, recibiu un Óscar honorífico. Seguiría Antz (a primeira de Dreamworks), á que se lle contestaría dende
Pixar-Disney con Bichos. Despois chegarían Toy Story 2 e as antes citadas Shrek e Monstruos, S.A. Cada un destes filmes representou unha
pequena conquista nun mercado que sempre pediu melloras e máis realismo nas imaxes e a técnica tivo a obriga de ser cada vez máis punteira.
195
está a perder terreo ante as innovacións tecnolóxicas. Non se trata de substituír os debuxos a man pola
informática, senón de descubrir un novo mundo no que se mesturan a plastilina, o ordenador e as aventuras
multimedia.
Con todo as produtoras autóctonas non sempre estiveron interesadas en investir en animación e moito menos no
desenvolvemento de técnicas dixitais. Durante anos, en España formáronse xenios desta especialidade que, ante
a ausencia de traballo, non tiveron máis remedio que emigrar a Estados Unidos ou a Xapón, e a maioría deles
acabaron traballando para os estudios máis importantes de efectos especiais. Na actualidade, os excelentes
resultados en cinema, vídeo e televisión, o incremento da demanda familiar deste tipo de películas, as
oportunidades que ofrece a nova tecnoloxía en 3D e a excelente reputación dos profesionais europeos son
factores que están a contribuír ao incremento significativo do sector.
En televisión nos últimos anos tamén se asistiu ao desenvolvemento tanto de contidos coma de estilos gráficos
moito máis innovadores, grazas a unha maior demanda de producións por parte das novas canles, así como a un
notorio dinamismo no sector imbuído polo crecente desexo dos realizadores de crear produtos propios utilizando
as novas tecnoloxías, cada vez máis eficientes e máis alcanzables e a aposta no seu momento das
norteamericanas Cartoon Network e Nickelodeon. O sector español da animación considera necesaria a
implicación e axuda económica das cadeas de televisión, tanto públicas coma privadas, para poder asumir con
garantías a produción de series e competir coas industrias xaponesas e norteamericanas.
A Xunta directiva da Federación de Asociacións de Produtoras Audiovisuais reclamoulles en abril do 2005 ás

canles de televisión un incremento do 2% dos ingresos, que se destinaría a series de animación e documentais,
adicional á cota do 5% de ingresos que deben invertir por lei na producción de cine europeo. De cara ó próximo
proxecto de lei estatal do audiovisual, as produtoras piden ademáis que se reflexe o deber das operadoras
televisivas de invertir na adquisición de dereitos de antena de obras de produtoras españolas europeas
independentes, asi como respeta-la súa independencia nos acordos de inversión conxunta.
Por outro lado, a programación infantil foi a menos nos últimos anos nas canles xeneralistas e, dentro do xénero,
as producións de animación tamén perderon protagonismo. Por iso, os produtores de series de animación
expoñen que sería necesario que se lles ofrecesen as mesmas axudas e facilidades que teñen as
longametraxes. Entre elas, que no 5% de producións europeas que deben emitir as televisións se inclúa un 1%
de producións de animación. Segundo información achegada polo responsable de TVE para animación no
Cartoon Forum, celebrado en Santiago de Compostela no 2004, o 8,7% da programación infantil cóbrese con
produtos de animación, aínda que a maior parte desta produción é foránea e ten máis de dez anos.
Tamén parece revelador o dato de que o 31% dos minutos de animación que emiten as televisións estean
cubertos por producións xaponesas. Outro 28% cóbrese con series norteamericanas, un 13% procede de Francia
e só un 8,9% do tempo está ocupado por producións españolas. En sentido positivo, sinalan que a suma das
producións europeas supón un 34% de ocupación de pantalla nese tipo de espazos.
A produción de películas e series animadas enfróntase en Galicia a un mercado cunha competencia moi dura e
grandes problemas de financiamento. Dende o sector asegúrase que hai talento, hai bos proxectos, hai vontade
de sacalos adiante, pero falla o apoio económico, un soporte financeiro capaz de neutralizar o problema dos
182 .
grandes prazos de produción do cinema de animación . Con todo, as produtoras e os animadores consideran
que a Comunidade galega está a abrirse un oco, algo impensable hai uns anos que, cando menos, favorece
unha disposición do mercado cara ás producións galegas.
182
Camilo Franco (2004): “Galicia está animada”, La Voz de Galicia, 8 de novembro de 2004.
A pesar das diferenzas de tamaño, hai coincidencias en como se mira o mercado: no talento e na capacidade para
contar historias, materia prima fundamental para a animación; nos grandes problemas financeiros que a produción
de animación ten, por ter un período de maduración moi longo, e na inexistencia dun mercado local, polo que os
proxectos han de ter un carácter universal ou, pola contra, non haberá demasiadas posibilidades de sacalos
adiante. As dificultades de financiamento son consecuencia das particularidades dos proxectos de animación: a
cantidade de man de obra que se necesita e o seu alto nivel de cualificación e a duración e desenvolvemento, xa
que para sacar adiante unha longametraxe de animación unha produtora necesita arredor de tres ou catro anos
dende que se pon en marcha, en función do seu tamaño e das súas capacidades. Isto supón que dende que
comeza o investimento ata que chegan os ingresos pola venda de dereitos ás distribuidoras pasa moito tempo, e
as cargas financeiras encarecen moito os custos.
Por outro lado, o mercado da animación está condicionado pola factoría Disney e a súa forma de producir, de
maneira que cando se fala de sacar adiante producións de animación dende un mercado como o galego ha de
terse claro que se vai competir con películas de Disney, de Spielberg ou de Lucas e que os espectadores van
facer as súas comparacións en termos de resultados e non de investimentos. É necesario fortalecer a animación
europea para atopar unha alternativa á invasión de produtos norteamericanos, porque empresas como Disney
teñen no mundo unha imaxe de marca da que carecen as produtoras europeas. Para competir en relativa
igualdade, contar cun mercado europeo da distribución é imprescindible.
O Grupo Filmax anunciou a súa intención de concentrar en Galicia a súa división de animación e de entrar dende
a súa filial, Bren Entertainment, no mercado dos videoxogos. Filmax Animation ten a súa sede definitiva en
Santiago e asumirá nun futuro unha parte do labor que viña desenvolvendo no sector Bren Entertainment.
O mencionado Cartoon Forum, que se celebra con carácter anual en distintas cidades europeas e que serve de
punto de encontro entre profesionais da animación, cadeas de televisión, produtores, institucións e entidades
financeiras, celebrou a súa XV edición en setembro de 2004 en Santiago de Compostela. O certame ten por
obxectivo fomentar as coproducións europeas neste campo. Para esta edición, contouse coa asistencia de máis
de 800 profesionais da animación e da televisión de, polo menos, 20 países. Seleccionáronse once proxectos
españois dos 76 que foron presentados e deles,dous eran galegos: Maze of Dreams: Ventura in Hypnos Island, de
Grándola Nova; P3K Pinocchio 3000, de Filmax Animation.
Un ano despois, dez proxectos españois participarían en Cartoon Movie 2005, que se celebrou, en Potsdam,
Alemaña. En fase de posprodución, presentouse O soño dunha noite de San Xoan, de Dygra Films, que xa
acudira a edicións anteriores en etapas previas da produción. En canto a proxectos actualmente en produción,
acudiron Gisaku, de Filmax Animation, e Spirit of the forest, tamén de Dygra. Ademais, concorreron catro
proxectos españois que se atopan en fase de desenvolvemento, dos cales dous son galegos: Linko Killer Machine,
de Ignacio Benedetti Cinema e Turionitas (Lost on the Earth), de K-Media.
5.2.1 Principais producións galegas de animación
Xa en 1992, Televisión Española emitiu por primeira vez unha serie de animación producida por Continental
Producións, Las señales, tus amigas. Era unha serie didáctica de animación que relataba as aventuras de tres
rapaces nun ámbito cotián fantástico, no que aprenden as utilidades do código viario. Camaleo, outra das series
de Continental Producciones, narraba a historia dun camaleón exótico ao que apresaban na selva amazónica e
que era transportado nun buque que chegaba ás costas galegas, do que conseguía escapar da súa gaiola e
presentábase en forma de concurso.
A tarde do 18 de abril de 1994, os televisores galegos lanzaban ao aire por primeira vez as notas
197
dunha curiosa canción Somos do clube da galega, por fociños, por cacheiras... Nela, a animación dun grupo de
animais nun autobús, encabezados por un xabaril e deseñados por Miguel Anxo Prado, daban a entrada á
programación infantil da Televisión de Galicia. Era o comezo do Xabarín Club, un contedor que lles ofrece
diariamente aos máis pequenos diversión todas as mañás e todas as tardes na canle autonómica. Ademais, a
serie Vixiantes do Camiño (1999), producida pola Televisión de Galicia e Milímetros Dibujos Animados, e tamén
deseñada por Miguel Anxo Prado, foi emitida dentro do espazo do Xabarín Club na canle autonómica.
Protagonizada pola mascota do programa e inspirada no Camiño de Santiago, presenta en clave de humor unha
crítica ás corporacións multinacionais e unha promoción da conservación do patrimonio. Representa unha das
poucas producións galegas de animación convencional 2D.
O videoclip de animación en plastilina Alegrías de Puerta Tierra (1994) foi realizado por Virginia Curiá con
Tomás Conde como productor en formato cinema de 35 mm e é unha produción independente, como traballo de
fin de estudos realizado dentro da EIS da Coruña. A raiz de este éxito fundan a productora Algarabía Animación,
que inicia o seu camiño coas cortinillas do X Aniversario de TVG (1995) e a serie de cortinillas Os milollos (1996)
tamén para o canal autonómico. Entre 1996 e 1998 realizan as campañas publicitarias de Gadis e os consellos
televisivos Sanote. A modo de experimentación fixeron a curtametraxe de animación Cuaderno de bitácora
(1998), en formato cinema de 16 mm. Neste mesmo ano produciron tamén Noite meiga, outra curtametraxe de
animación de formato cinema, emitido pola Televisión de Galicia.
Carrabouxo é un popular personaxe gráfico creado polo debuxante Xosé Lois en 1984. Esta obra
audiovisual, producida por Lhosca Arias en 1999 é unha adaptación para televisión dos guións
gráficos realizados polo debuxante, de vinte e seis capítulos. Outras produción do mesmo autor son
O visgo máxico (2000) e The layer's show (2001).
Pola súa banda, Nut (1997) é unha curta producida por Miguel Asensio P. C. e Mateo Meléndrez coa técnica de
bonecos animados, que conta a historia dunha nena testana que vive no bosque coa única compañía da súa
mascota. Cantomila (1998) é outra curta en 2D realizado por Triade, Comunicación de Empresas, feita con fins
educativos e destinada ao público infantil, que conta a historia dunha papeleira que ninguén usa e os seus
esforzos por manter limpo o parque no que vive.
A produtora Lúa Films coproduciu con Algarabía Animación e a TVG unha serie de curtametraxes
de animación en plastilina realizados por Tomás Conde e Virginia Curiá, dedicadas aos distintos
personaxes homenaxeados estes últimos anos no Día das Letras Galegas. O proxecto inclúe, ata
o momento, Ignotus (2000), sobre un relato de Manuel Murguía; Os defuntos falaban Castelao (2001),
seguindo unha obra de Ánxel Fole e Meigallos, sombras e sopas de arroz (2002), centrado na obra poética de
Eladio Rodríguez. A escola das areas (2002), que utiliza os métodos de ensino do ilustrado
Padre Sarmiento e Good night mon ami (2002) está inspirado nun breve texto publicado por
Alfonso Daniel R. Castelao no seu libro Cousas, no que varios mariñeiros galegos se atopan no
estranxeiro sen recoñecerse como compatriotas. A Xaguarana (2003) é unha curtametraxe baseada en dous
relatos publicados por Antón Avilés de Taramancos no seu libro Nova crónica das indias. Esta peza audiovisual
conta a historia dun poboado do Amazonas axexado por unha fera salvaxe. Os nativos buscan
unha solución nas falsas promesas dun interesado misioneiro. Recentemente, rematou Alistán, o
demo oveiro (2003), inspirado nos personaxes máxicos de Álvaro Cunqueiro. Unha vez
rematada esta curtametraxe, A lingua animada forma un conxunto de máis de oitenta minutos de
animación baseada na literatura galega. Estas producións foron emitidas pola Televisión de Galicia e algunha
delas tamén pola canle de animación Cartoon Network.
Mención especial merece O bosque animado (2001) de Dygra Films. Coproducida por Megatrix e distribuída por
Buenavista Internacional Spain, foi a primeira película europea en 3D. O filme, que está baseado na
obra de Wenceslao Fernández Flórez, estreouse en toda España en agosto do 2001 e gozou de boa
acollida por parte do público. O bosque animado, con guión de Ángel de la Cruz e dirixida por este e
por Manolo Gómez, está dirixida fundamentalmente ao público infantil e narra as aventuras dos
animais dun bosque galego, que tratan de salvarse da destrutiva man do home.
A produtora coruñesa realizou tamén Taxia (2001), unha curtametraxe cun deseño aparentemente
sinxelo e moi próximo á animación tradicional e totalmente realizada por ordenador, que foi escrito e
dirixido por David Robles. Nel nárrase a historia dunha anciá que sofre, a consecuencia da súa
idade, alteracións na súa percepción da realidade, e acaba converténdose nunha psicópata caníbal.
Posteriormente, as moscas de O bosque animado regresan á acción na triloxía de curtametraxes El señor de las
mosquis. Hu-hu e Ho-ho son as dúas protagonistas do vídeo La comunidad de las moscas, a primeira entrega. Na
película, Hu-hu, unha mosca, crea a empresa Mosquis, S.A. para comercializar un novo alimento baixo un réxime de
monopolio. Coa aparición da tecnoloxía, decenas de moscas perden o seu traballo e comezan a empobrecerse.
Posteriormente, presentou a segunda entrega, titulada Los dos tarros. Nesta ocasión, Hu-Hu, que se fixo millonario
coa venda de mosquis, pretende apoderarse da auga da cidade das moscas. Así que Ho-Ho e outras moscas menos
favorecidas deciden unirse para tomar medidas e baixarlle os fumes a un Hu-Hu cegado polo seu afán de conquista.
Os títulos destas producións realizadas pola organización non gobernamental Manos Unidas son unha clara alusión
ao ciclo de El señor de los anillos.
A longametraxe O soño dunha noite de San Xoan, estreado en xuño de 2005, reecrea libremente o clásico de
William Shakespeare Midsummer's Night Dream, transportándoo ao mundo tradicional da Galicia
mítica, co que comparte numerosos puntos en común. A película narra a historia de Elena, resolta e
intelixente filla de Teseo, un gobernante idealista e soñador en exceso, obsesionado coa construción
de estraños edificios. Tras caer a última obra, Elena obriga o seu pai a deixar os seus proxectos
quen, finalmente, lle fai caso á súa filla, pero cae enfermo.
A curtametraxe de Carro, Gallarda e Marelo (2002) de Limaia Producións, escrita e dirixida por Xosé Luís Martínez
Carneiro, narra a historia de Carro (vehículo primitivo empeñado nunha revolución que acabe coa propaganda
virtual), Gallarda (anarquista dos sentidos) e Marelo (boi errante), tres razas en vías de extinción no país de Alalá, un
lugar occidental dos nosos días que vive exclusivamente de realizar propaganda virtual para Internet.
Ventura ten tres cabelos, unha camiseta a raias e uns brazos e pernas que parecen de arame. O protagonista de O
labirinto dos soños é un neno que non sabe soñar e comeza a súa aventura cando queda durmido lendo un libro
de contos e queda atrapado no labirinto dos soños, do que a súa escasa práctica onírica lle impide saír. A
peculiaridade desta historia é que Martiño só pode saír do labirinto se conta cunha colaboración externa: a do
espectador da súa historia. Aínda que o labirinto podería ser un videoxogo, neste CD-rom, producido por Grándola
Nova e editado por Galaxia atópanse 28 minutos de animación en 3D nos que a música xoga un papel fundamental
e que poderían chegar a definirse como videoclips.
Como secuela deste CD, xorde a serie para televisión Ventura na Illa de Hypnos, dirixida por Pepe
Sendón e cunha extensión prevista de 26 capítulos de 7 minutos. Dirixida a unha audiencia infantil,
combina animación 3D e cancións orixinais, a cada capítulo corresponde a unha canción, de xeito
que vendo a serie completa pódese seguir a Ventura dende que chega á illa ata que encontra a
Hypnos, o deus dos soños.
199
Partindo da tradición iniciada no grupo Filmax en 1999 coa produción de Goomer, unha
longametraxe de animación tradicional baseada na personaxe de Ricardo e Nacho e que
conseguiu o premio Goya á Mellor longametraxe de animación, Bren Entertinment levou a cabo a
183
realización íntegra dunha serie de televisión de 26 capítulos .
Xa como Filmax Animation, o primeiro paso foi a produción de El Cid, a lenda (2003), escrita e dirixida por José
Pozo e na que tamén participou Bren. Esta longametraxe de animación, unha película 2D pero que a inclue unha
parte da mesma realizada con técnicas de animación 3D (estudos de animación de masas e
vexetación, captura de movemento, etc.) é a mais ambiciosa que hasta aquel momento se
producira en España. Narra a vida do nobre Rodrigo quen, desterrado de Castela e despoxado
do seu grande amor, Gimena, batallará contra todos os atrancos, ata converterse nun verdadeiro
heroe e onde a loita pola honra e a amizade chegará ata as últimas consecuencias. El Cid, a lenda resultou o
maior éxito de recadación do cine de animación galego e español no mercado nacional, e conseguiu o segundo
premio Goya á Mellor longametraxe de animación, e ten previsto a súa estrea en máis de 600 salas de exhibición
en Estados Unidos.
A continuación viría o primeiro proxecto íntegramente 3D da compañía: P3K: Pinocchio 3000

(2004), unha revisión do famoso conto de Collodi ambientada nun escenario futurista no que
184
Pinocho é un robot creado polo inventor Gepetto . Para levar a cabo esta longametraxe, Filmax
Animation aliouse con duas grandes compañías estranxeiras: a francesa Animakids e a
canadiense Cinegroupe, levándose Filmax no reparto de traballo a realización de toda a escenografía virtual e
unha parte da animación -levada a cabo por Bren Entertainment- e toda a postprodución. A película recibiu o
Goya 2005 á Mellor longametraxe de animación.
Tras a convocatoria, en xuño de 2003, dun concurso público para a realización dunha produción
de animación coa intención de promocionar a imaxe de España na Exposición Internacional de
Aichi (Xapón), foi seleccionado o proxecto Gisaku, presentado por Filmax. Esta longametraxe,
coproducida coa Sociedad Estatal para Exposiciones Internacionales (SEEI), narra a historia dun
samurai que formaba parte da expedición xaponesa enviada polo señor de Sendai-han ao reino de España no
século XVII. A causa dun feitizo, queda durmido e esperta do seu máxico letargo confundido nunha España
moderna e totalmente cambiada. A película, o primeiro manga europeo, utiliza as mesmas técnicas empregadas
en El Cid, a lenda, é dicir, animación tradicional mesturada con imaxe creada por ordenador. A produtora ten
previsto rematar o filme en setembro de 2005 e a estrea será no Nadal deste ano.
A mestura de xéneros e técnicas faise moi visible na categoría documental/ficción do Certame de Vídeo e Arte
Dixital InJuve 2000, onde o primeiro premio foi para Linko Killer Machine (1999), unha
animación de plastilina en branco e negro realizada en ordenador por Etcheverry, con referencias
á historia do cinema, que van dende o cinema expresionista e o cinema negro ata as películas de
acción actuais e onde un coello descobre que as industrias Linko son en realidade un matadoiro
industrial automatizado e robotizado. Juan Pablo Etcheverry xa dirixira Paranomasia (1998), sobre dúas
185
palabras iguais onde só cambia o acento e teñen un significado totalmente distinto e Egon Scheielle (1998),
de 4 minutos de duración, no que Egon Schielle, pintor e debuxante austríaco, morre poucos días despois da
186
morte da súa muller , ambos os dous de animación en plastilina e Danza sobre papel (1998) en 2D. Outra
183
A produtora xa traballara para o parque temático nas animacións para a atracción El Minotauro (2000).
184
A pesar dos evidentes cambios de ambientación, a película conserva os mesmos ideais e principios a obra original.
185
E que foi premiada como mellor videocreación no XIII Festival de Vídeo de Vitoria-Gasteiz.
186
E que obtivo o premio á mellor videocreación no Certame de Vídeo Injuve (Madrid 1998) e mención especial no Art Film Festival de Eslovaquia
2000.
opción tamén dende a plastilina é De tripas y corazón (2002), no que se reflicte o particular universo do director.
Trata dunha historia de desexo e vontade: un personaxe partido pola metade, un coello que vive no peito e unha
187
serpe na cadeira . A partir da obra pictórica de Pablo Picasso, e do mito do labirinto do minotauro, no curto
Minotauromaquia, Pablo no labirinto (2004) desenvólvese unha narración chea de metáforas e imaxes oníricas,
188
na que o pintor é perseguido por personaxes do pasado .
Rande 1702, arde o mar é a recreación visual da batalla de Rande en 3D, desenvolvida pola produtora Tres
Deseos CG, cun guión que sintetiza a interpretación histórica do evento.
Dentro do Máster en Comunicación e Creación Dixital, da Universidade da Coruña, créanse ano a ano numerosas
producións multimedia e de animación, baixo a forma de proxectos de fin de curso.
5.2.2 As empresas galegas de animación
O Observatorio Europeo do Audiovisual fixo unha análise do sector da animación en Europa, que cobre tanto a
situación das compañías implicadas na produción de longametraxes e series de animación, como a programación
de producións deste xénero nas televisións. Docordo cos seus datos, ss empresas europeas de animación
facturaron 1.141 millóns de euros en 2001 e a principal compañía continental neste eido é a británica HIT
Entertainment PLC que, en 2002, obtivo uns ingresos por operacións de 193,59 millóns de euros. Séguenlle no
ranking, a moita distancia, as compañías alemás TV Loonland (con 51 millóns de euros nese exercicio) e RTV
189
Family Entertainment AG (con 48,96 millóns de euros) . A única compañía española que figura na lista é
Cromosoma, no posto 15, cuns ingresos operativos de 12,88 millóns de euros en 2002 (un 38,2% máis que no
2001).
Utilizando a base de datos Amadeus, o observatorio identificou ao redor de 270 compañías diferentes que operan
nos países da Unión Europea. Entre 1998 a 2001, os seus activos totais cuadriplicáronse sobradamente, ao pasar
dos 418 aos 1.870 millóns de euros. Nese mesmo período, os ingresos operativos case se triplicaron, ao pasar
dos 429 aos 1.141 millóns de euros. O informe pon de manifesto que as marxes de beneficios das produtoras de
animación, malia algúns altibaixos, foi nos últimos anos máis alto que o das compañías que se dedican á
produción de ficción para televisión.
En 2004, o sector da animación española contaba con máis de 95 empresas que facturaron uns 100 millóns de
euros, deron traballo a máis de 3.000 persoas e supuxeron unha exportación anual duns 30 millóns de euros. Nos
últimos oito anos, producíronse en España máis de 125 series, máis de 15 longametraxes e preto de 50 curtas de
animación.
Á alta especialización das empresas galegas de animación únese o feito da enorme ambición dos seus produtos
máis representativos, dirixidos a un mercado internacional. As producións cinematográficas de Dygra Films ou de
Filmax Animation, xogan cuns orzamentos superiores aos 6 millóns de euros e cuns longos procesos de
190
produción. Este modelo, segundo apunta Jaime Pena , provoca que a facturación desas empresas experimente
altas e baixas, en función da fase de produción na que se atopen os seus produtos e que os seus resultados de
explotación poidan ser mesmo negativos, sen que isto sexa síntoma dunha crise. Os éxitos de películas como O
187
Esta produción foi galardoada con premios como Bronce Award do XXV Festival de Vídeo de Toquio (Xapón 2003) ou Premio Especial do
Xurado en Krok (Ucraína 2002).
188
A obra, producida por Ignacio Benedetti Cinema, foi obxecto de numerosos premios e recoñecementos, como o premio á mellor curtametraxe no
Festival de Cádiz (2004), gran premio no Festival de Cinema de Animación de Matita (Chieti, Italia 2004). Foi, ademais, a única película española
de animación seleccionada nos festivais de Hiroshima (Xapón), Palm Springs (Estados Unidos), Matita Film Festival (Italia) e Golden Horse de
Taipei (Taiwan). Ademais, optou aos premios Goya 2005, na categoría de mellor curta de animación.
189
No ránking das 15 empresas de animación europeas máis poderosas tamén figuran as británicas Entertainment Rights PLC e Aardman
Holdings, a alemá Hahn Film AG, a italiana Mondo TV e, nada menos, que sete francesas: Carrere Group, Xilam Animation, Millimages, Dargaud
Marina, Marathon Animation, Ellipse Animation e Alphanim.
190
Pena, J. (2005): A produción. Libro branco da cinematografía e as artes visuais en Galicia. Consello ds Cultura Galega.
201
bosque animado, de Dygra, ou El Cid, a lenda, en que participa Bren/Filmax, e a confluencia de distintas e
xenerosas axudas públicas están a estimular a outras empresas a meterse no terreo da animación, ao tempo que
algunhas das máis veteranas do sector abandonan o seu modesto nicho de mercado (a publicidade, as
curtametraxes televisivas) para producir ambiciosas longametraxes.
Principais magnitudes das empresas de animación en Galicia. 1997 e 2003.

1997 3 101.510,94 n.d. 5
2003 13 5.167.321 1.424.545 105
2003/1997 333,33% 4990,41% 2000,00%
En 2005 son 13 as empresas ubicadas en Galicia e dedicadas á produción de animación, facturaron no 2003 5,2
millóns de Euros e contaban con 105 empregados. Dende o punto de vista industrial, o sector da animación en
Galicia está articulado arredor de dúas grandes empresas, Bren Enterteiment/Filmax e Dygra Films, e unha serie
de pequenas produtoras intentando entrar nun mesmo mercado por camiños diferentes.
Filmax Animation naceu en Santiago de Compostela no ano 2003 coa intención de convertir a Filmax nunha das
principais empresas de produción de longametraxes de animación do mundo. A estratexia a seguir para acadar
este obxectivo pasa pola estrea a nivel internacional dunha longametraxe de animación cada ano coa produción
maioritaria de Filmax, mais a participación como coprodutora noutros proxectos de interese para a compañía.
Este plantexamento e a forma de levalo a cabo valeulle a Filmax Animation o premio Cartoon Movie 2003 á
Mellor estratexia de produción e distribución. O primeiro produto da factoría Filmax Animation foi El Cid, a lenda,
escrita e dirixida por José Pozo, que foi vista en España por máis de 500.000 espectadores e recibiu un premio
Goya. Este filme fíxose realidade tras máis de tres anos e medio de dedicación e cun orzamento de case 10
millóns de euros. A seguinte longametraxe animada da empresa foi P3K Pinocho 3000, estreada en xullo do
2004. A película obtivo na edición do 2005 o Goya á Mellor película de animación. A seguinte produción é
Gisaku, o primeiro manga europeo e producida par promocionar a imaxe de España na Exposición Universal de
Aichi. Filmax Animation está a traballar nas producións que estreará nos vindeiros anos: ten previsto estrear no
2006 Donkey Xote, e Nocturna no 2007. Ámbalas dúas longametraxes supoñen o necesario salto de calidade
para seguir competindo con éxito nos difíciles mercados globáis.
Creada en 1987, Dygra Films conta con ampla experiencia no mundo da imaxe animada, a multimedia e a
produción audiovisual. Esta compañía foi a responsable da longametraxe O bosque animado e doutras
producións como Taxia ou a triloxía El mundo de los mosqui. Todo este proceso viuse reforzado por un
importante investimento por parte de Dygra, destinado á creación dun estudio de animación 3D en Galicia. A
produtora coruñesa está a iniciar a aplicación dun sistema integral de produción dixital de animación que permite
realizar eficazmente unha produción dixital en 3D, cuns elevados parámetros de calidade.
A compañía prevé investir 30 millóns de euros nos próximos cinco anos para fortalecer os seus tres piares
básicos da compañía: produción propia, innovación e formación. O plan contempla a produción de cinco películas
e unha serie, a construción dun novo estudio, o reforzamento da súa estrutura e a posta en marcha dunha escola
de formación de animadores. No ámbito da produción propia, Dygra Films pretende estrear, ata o 2007, catro
longametraxes de animación. Despois de estrear O soño dunha noite de San Xoan, a empresa pretende entrar a
partir de 2005 no terreo da produción de imaxe real, cunha longametraxe que se rodará en cinema dixital. Tamén
verá a luz a serie O bosque animado, de 26 capítulos de media hora, que se atopa actualmente en produción.
Así mesmo, o plan de Dygra Films contempla poñer en marcha un novo estudio de animación, coa construción
dun edificio de 2.500 m2, cuxa situación definitiva están a valorar os directivos da compañía. Con estas novas
instalacións, Dygra dispón da infraestrutura necesaria para poder estrear unha película de animación propia por
ano, ademais de realizar paralelamente traballos como empresa de servizos para grandes produtoras europeas e
americanas. Por outra parte, o grupo Dygra Films reforzou a súa estrutura coa constitución de Producciones
Dygra Films (produtora e comercializadora), Estudio Dygra (estudio de animación dixital), Sueños de Papel
(desenvolvementos para cinema, televisión e multimedia), Oniria Publishing (editora de publicacións) e Filloa
Records (editora musical). Finalmente, a compañía ten previsto crear un Centro de Estudios de Animación, co
fin de formar profesionais cunha preparación específica neste campo dos que poder nutrirse. Tamén participa no
50% do capital de Appia Films, unha produtora de animación portuguesa coa que coproduciu O soño dunha noite
191
de San Xoan .
Algarabía Animación é unha produtora que se forma en 1995 por mor do proxecto de fin de estudos da EIS de
Coruña, que realizou Virginia Curiá e que produciu Tomás Conde, Alegrías de Puerta Tierra e dende entón todos
os traballos foron codirixidos por ambos os dous. Despois deste primeira curta, dirixen dúas máis a modo de
estudos de experimentación: Cuaderno de Bitácora e Noite Meiga. Tamén neses inicios fanse cargo das cortinillas
animadas para a TVG: X Aniversario de TVG, e Os Milollos. En paralelo comenzan a traballar en publicidade
colaborando con Lúa Films para a axencia BAP&Conde e como cliente Gadisa. Máis tarde Algarabía Animación
ideou a serie A lingua animada, inspirada na obra de autores galegos homenaxeados no Día das Letras Galegas,
unha serie composta por sete curtametraxes: Ignotus, Os defuntos falaban Castelao, Meigallos, sombras e sopas
de arroz, A escola das areas, Good Night Mon Ami, A Xaguarana,e Alistán, o demo oveiro, e foi coproducida por
Lúa Films, Algarabía Animación e a TVG, contando ademáis coa axuda da Consellería de Cultura da Xunta de
Galicia. Pica Pica Circus, unha idea orixinal de Algarabía Animación, é o título do proxecto de longametraxe que
Lúa Films está a desenvolver, no que os integrantes de Algarabía Animación asumen a dirección. No equipo de
traballo participan autores como Anxela Loureiro, Miguelanxo Prado e Emilio Aragón. Nestes momentos atópase
na procura de financiación. Actualmente Virginia Curiá e Tomás Conde están a producir xunto con Continental
Animación unha serie para televisión titulada E por que?, ademáis de traballar en publicidade e no
desenvolvemento de varios proxectos.
O grupo Continental inaugurou unha nova liña de negocio centrada no terreo da animación, dedicada ao
desenvolvemento e financiación de produtos de animación, tanto para cinema coma para televisión, e coa
vocación de participar en proxectos inspirados no entretemento e respecto ao público infantil, con perspectiva
comercial e un punto de mira posto nun mercado internacional cada vez máis aberto ás producións que nacen
nesta beira do Atlántico. Esta iniciativa nace cunha carteira inicial de tres proxectos: por unha parte a serie para
TV en coproducción con New Gravity Laws (empresa viguesa con experiencia nos videoxogos) As Aventuras de
Boomerang e, por outra, as coproduccións con Zeppelín Filmes (compañía portuguesa gañadora do Cartoon DÓr
2000), a longametraxe As Aventuras de Xoán sen Medo e a serie de televisión Saltiños. A eles sumouse un novo
proxecto de longametraxe: De Profundis, en coprodución con Desembarco Producións, (compañía coruñesa) e
outra serie para TV, E por que?, en coprodución con Algarabía Animación.
Desembarco Producións foi creada en 2001 polo artista Miguelanxo Prado e o músico Nani García. O primeiro
iniciouse no mundo da animación como debuxante e creador de fancíns como Xofre, algunha serie para a revista
El Jueves e álbums como Stratos ou Tanxencias. É o creador do líder infantil Xabarín, o porco que anima as
tardes da TVG, e de todos os personaxes da serie Os vixiantes do Camiño. En 1998 foi requirido pola factoría
191
Appia Filmes é unha empresa situada en Porto e recentemente constituída, cuxo obxecto social é a formación, produción e distribución de
contidos audiovisuais e que está participada por Dygra Films. Aproveitando o know-how dos seus socios galegos (detentores do 50% do capital),
as tecnoloxías empregadas céntranse na animación dixital, realidade virtual e outras tecnoloxías punteiras no eido do 3D. O obxectivo final da
participación de Dygra nesta empresa é que o eixe A Coruña–Porto pase a ser unha zona recoñecida mundialmente na produción audiovisual de
animación, a través das sinerxías culturais, artísticas e de investigación dos diversos socios de Appia Filmes.
203
americana Dreamworks para deseñar os personaxes da serie de animación Men in Black. Miramax Films tenlle
adquiridos os dereitos do seu álbum Trazo de Tiza, para levar á gran pantalla. Colaborou coa empresa de
animación Algarabía e con Lúa Films no deseño visual da película e dos personaxes de Pica Pica Circus. Na
actualidade está inmerso na produción da longametraxe De Profundis, en coprodución con Continental.
Tangaraño nace no ano 2000, da man de Francisco Bueno Capeáns e Gema Rey Fuciños e funciona como
provedora de servizos e materiais gráficos de animación para diferentes empresas, incluídas grandes produtoras,
televisións e axencias de publicidade. Traballan en animación 2D tradicional, así como 2D integrado con imaxe
real e, sobre todo, 2D para Internet e, no seu papel de provedores de creación de contidos, crearon animacións e
deseño de personaxes para proxectos de comunicación interna de grandes empresas. A súa primeira produción
foi o vídeo O tempo das chuvias (2000).
Limaia é unha produtora audiovisual situada en Sandiás (Ourense), que abrangue proxectos que van dende o
cinema e a televisión, ao deseño gráfico e a publicidade, pasando pola animación e o deseño web.
Producciones Khartum nace en 1996 como herdeiro do Estudio Cartón, fundado por Joaquín Peral en 1992. A
actividade principal do estudio foi sempre o deseño gráfico e fixo nestes anos multitude de folletos, carteis,
portadas, etc. para as principais axencias de publicidade e moitos clientes directos. Pero a animación é a súa
grande ambición. Se ben as súas producións son a pequena escala, contan con varios proxectos. O seu principal
valor, na actualidade, reside no campo da ilustración, dende a creación de mascotas de grande éxito en
campañas, ata grandes pinturas en edificios, ilustracións para revistas, storie boards, etc. É de destacar o seu
labor nos últimos anos para Recreativos Presas, onde levou a dirección creativa, o desenvolvemento de contidos
e a realización gráfica do proxecto Playcenter, ademais doutros de repercusión internacional.
A produtora compostelá K-Media, Coñecemiento e Multimedia, é un estudo de produción audiovisual que

naceu no ano 2000 baixo a responsabilidade de Fran Lorenzo, e que está a desenvolver a longametraxe en 3D
Turionitas e unha serie para televisión.
5.2.3 Principais proxectos da animación galega
El Espíritu del Bosque é a proposta de Dygra Films para o ano 2006. Trátase da continuación da primeira
longametraxe da produtora, O Bosque Animado que, dirixida por David Rubín e Juan Carlos Pena e con guión de
Beatriz Iso, recreará novas aventuras dos principais personaxes da anterior produción de Dygra, como a toupa
Furi, as moscas Ho-Ho e Hu-Hu ou a señora D 'Abondo, os que compartirán protagonismo con novos amigos.
Ademais, Noite de Paz, presentada no Cartoon Forum 2005, é unha comedia familiar para todos os públicos,
escrita por Beatriz Iso Soto e Amaia Ruiz sobre o Nadal que se atopa en fase de desenvolvemento e cuxa estrea
está prevista para o ano 2007. Nesta ocasión, os creadores ficharon como director a Isaac Kerlow, un dos
192
pioneiros da animación por ordenador e ex director de produción dixital de The Walt Disney Company .
Converter os contos de Castelao en historias animadas é outro dos proxectos que o estudio galego ten para o
futuro. De xeito máis inmediato a produtora ten previsto acometer despois de setembro a animación das
Memorias dun ollo de vidro, tralo acordo acadado coa Editorial Galaxia. A intención do estudio é que este non
sexa máis que un primeiro paso para ir levando á animación distintas obras do escritor e humorista de Rianxo.
Como horizonte final está facer unha produción máis ambiciosa sobre as obras de Castelao.
Ventura é un neno que se perdeu nun labirinto de soños e que un día remata na fantástica illa de
Hypnos. Secuela do CD-rom interactivo O labirinto dos soños, esta teleserie de 26 capítulos de
7 minutos, que leva o mesmo título, e está producida por Grándola Nova e dirixida a unha
192
A relación entre Kerlow e Dygra comezou con O soño dunha noite de San Xoan, longametraxe que contou co asesoramento do autor de The Art
of 3D Computer Animation and Effects. Con este paso estratéxico, a produtora galega intenta entrar pola porta grande no mercado estadounidense.
audiencia infantil, combina animación 3D e cancións orixinais de diversos estilos. A cada capítulo correspóndelle
unha canción que podería pasar por un vídeo musical, máis a narrativa visual dálle continuidade á historia. Vendo
a serie completa pódese seguir a Ventura dende que chega á illa ata que encontra a Hypnos, o deus dos soños.
Cada un dos capítulos da serie correspóndese cunha peripecia de Ventura dentro da illa. En cada un deles
atoparase con diferentes compañeiros de viaxe que lle axudarán a avanzar na súa misión.
Virginia Curiá e Tomás Conde, apoiados pola produtora Lúa Films, preparan Pica Pica Circus, a
primeira longametraxe de animación con plastilina que se producirá en Galicia, cun orzamento de
5 millóns de euros. O debuxante galego Miguelanxo Prado está a colaborar no proxecto visual,
buscando que se note este deseño porque achegará un estilo que será novo para a animación en
plastilina. Neste sentido, os directores queren conseguir unha película dirixida fundamentalmente a
nenos entre seis e oito anos pero, como acontece coas últimas producións animadas en todo o mundo, que non
resulten completamente indiferentes para os adultos.
Donkey Xote, o filme que dirixirá José Pozo e que Filmax coproduce de xeito maioritario coa italiana Lumiq, é
unha cómica e un tanto irreverente revisión do clásico de Cervantes, que conta coas aportacións que fan á historia
Rucio e Rocinante, as monturas de Sancho e Don Quijote. Feita íntegramente en 3D nos estudos de Bren coas
máis modernas fórmulas de animación e cun equipo técnico e artístico do mais alto nivel, é a mais ambiciosa
produción neste eido levada a cabo en España, cun dos presupostos mais elevados do cine español (tanto de
animación coma de imaxe real) que chega aos doce millóns de euros.
Con Nocturna Filmax Animation volve a apostar por un produto da mais alta calidade feito de xeito
tradicional. Ainda que de novo haberá unha porcentaxe de técnicas de ordenador, a meirande
parte deste proxecto farase de xeito artesanal, coidando ó máximo o mais mínimo detalle dos
deseños e a animación. Para facer este proxecto, Filmax Animation aliouse de novo coa francesa
193
Animakids . Tras a súa estrea na pantalla grande, Filmax Animation está a traballar na serie P3K Pinocchio
3000. Ao igual que na longametraxe, os 26 capítulos desta serie, inspirada no clásico de literatura infantil de Carlo
Collodi, narran as aventuras dun pequeno robot que soña con converterse nun neno de carne e óso. A serie está
dirixida por Maximino Díaz Gervano e mantén as innovadoras liñas estéticas presentadas na longametraxe. Para
este proxecto, a produtora española conta co apoio dos estudios Bren Entertainment, Picasso Pictures e
Animakids Productions.
Dentro da nova división de animación de Continental, hai unha carteleira inicial de tres proxectos:
por unha banda As aventuras de Boomerang, unha serie de televisión de 52 capítulos de 12
minutos cada un sobre un neno moi imaxinativo, que coproducirá xunto á empresa New Gravity
Laws e, por outra, as coproducións con Zeppelín Filmes da longametraxe As aventuras de Xoan
sen medo e a serie de televisión Saltinhos. As aventuras de Xoán sen medo foron escritas en 1932 por un
famoso poeta portugués que, a través destas inocentes historias infantís, intentou pasar
mensaxes subliminares, para un público máis adulto, de intervención social e política e de
insubordinación e contestación contra a ditadura. Saltinhos é unha serie de animación de
deseño para un público infantil, estruturada en 39 episodios de 7 minutos cada un, sobre 39
cidades-capitais e outras de maior importancia en todo o mundo que son visitadas e mostradas por unha nena.
A estes proxectos iniciais se uniron dous novos: De Profundis, longametraxe que narra a historia
dun pintor namorado do mar que vive xunto á súa amada, unha violonchelista, nunha romántica
casa situada no medio do océano. Trátase dun poema visual sen diálogos, onde cada frame é un
193
Coa que xa traballara en P3K, Pinocho 3000.
205
cadro ao óleo de Miguelanxo Prado, acompañado dunha orixinal música sinfónica composta por Nani García194.
E por que? é unha serie de animación en plastilina composta por 52 episodios de 30 segundos cada un, dirixida
a nenos entre 4 e 8 anos, onde os protagonistas, un neno, unha nena e o seu gato, tratarán de ensinar, con
moito humor, a previr os accidentes domésticos. Virginia Curiá e Tomás Conde son autores da idea e directores.
Joâo sete sete é unha longametraxe de animación, de produción maioritariamente portuguesa,

pero que conta coa participación de Ibisa TV e Televisión de Galicia. Dirixida a un público infantil
e desenvolvida en 2D e 3D, recrea a historia de Joâou, que vive xunto ao misterioso bosque de
Azemeis coa súa nai, que bordando paxaros encantados, o inicia nos segredos da natureza.
Ignacio Benedetti Cinema financiará o próximo ano a película Linko killer machine, de Juan Pablo
Etcheverry. Trátase dunha peza de ciencia ficción, ambientada no futuro, pero con estética retro e
dirixida a un target de adolescentes e adultos. Será rodada en cinematografía intervalométrica (stop
motion), usando maquetas e bonecos construídos nunha mestura de látex e será o primeiro filme de
cinema que se ilumine cun sistema dixital, ambos os dous desenvolvementos propios da empresa e
protexidos por patentes. Trátase de un proxecto cun marcado carácter internacional, tanto a nivel narrativo coma
visual. Ademais, os seus produtores aseguráronse a colaboración no proxecto dun dos referentes actuais da
animación stop motion, como é Barry JC Purves. Todos os bonecos, maquetas e decorados fabricaranse nos
195
talleres que IB Cinema construíu, e que levarán o nome de Harryhausen Workshop .
Xosé Morais, guionista de O lapis do carpintero, escribirá e realizará para Filmanova Dick Sand: un capitán de
quince años, unha longametraxe de animación 3D por ordenador que aborda unha trepidante historia de
aventuras no espazo, na que se combinan humor e acción.
Turionitas (perdidos na terra) é un proxecto de longametraxe da productora compostelana K-Media,

Coñecemento e Multimedia en coprodución coa española Black Maria Studios e a portuguesa Lampadacesa
196
Cinea de Animaçao. O proxecto despertou o interés de coprodutores e distribuidores no Cartoon Movie 2005 .
Pola súa parte, New Gravity Laws, razón social da marca Alia 3D, está a traballar no proxecto Temple de
curtametraxe de animación en 3D con animación 2D combinada.
5.2.4 Novos formatos para contidos 3D
A realidade virtual é unha das tecnoloxías con maior potencial en case calquera área de aplicación que un poida
imaxinar: medicina, visualización científica de grandes volumes de datos, arquitectura, etc A simulación é un
proceso que nos permite estudar un sistema físico substituíndoo por outro máis doadamente observable ou
medible. Algunhas simulacións funcionan mellor usando técnicas de realidade virtual onde os mundos creados só
existen na memoria dun computador, que controla as sensacións do usuario a través de imaxes tridimensionais
ou son. O espectador, pola súa vez, interacciona co mundo virtual con dispositivos que van dende ratos 3D a
cascos ou dispositivos hápticos. Estas técnicas crean ámbitos (inmersivos ou non) que fan a interacción entre o
home e a simulación o máis natural posible. A realidade virtual refírese ao uso de tecnoloxía informática para
crear a sensación dun mundo tridimensional interactivo, onde os obxectos posúen a sensación de presenza
espacial. É a relación entre o usuario e os obxectos virtuais o que consegue este efecto de existencia concreta,
194
Aproveitando as tecnoloxías de tratamento dixital das imaxes, amosa unha deliciosa homaxe ao mar. Partindo dunha estructura de conto
tradicional, desenvolve unha historia máxica, de amor e fascinación.
195
Aínda que se traballará en cinema, a posprodución será dixital.
196
Kmedia ten previsto empezar coa producción ao longo de 2006. A longametraxe de animación 3D, encóntrase nun estado avanzado de
preprodución no que xa se completaron as fases de deseño e desenvolvemento visual de personaxes, props e escenarios así coma parte do
modelado 3D e do storyboard.
co que se pode concluír que polo menos debe existir capacidade de interacción para que un sistema poida ser
197
considerado de realidade virtual .
Agora ben, o termo realidade virtual é usado en moitos sentidos, non sempre cun contido que reflicta a auténtica
potencialidade desta técnica. Así, é habitual ver definidas con ese cualificativo certas aplicacións que non pasan
da simple visualización en tempo real dun escenario tridimensional na pantalla do ordenador, como sucede nun
videoxogo ou nun catálogo dos usados en Internet que permiten mover ou rotar un obxecto na pantalla. Se se
quere falar con propiedade, unha das características que non poden faltar en toda aplicación seria de realidade
virtual é a inmersividade, a sensación do usuario de estar dentro do mundo artificial xerado pola computadora.
Técnicamente, un ámbito inmersivo de realidade virtual é un sistema composto de hardware específico que
consegue a estimulación dos sentidos, principalmente da vista mediante, a proxección de imaxes, para facer que o
usuario sente dentro dun modelo dixital, xunto a un software de simulación en tempo real que xere as imaxes que
verá. O sistema monitoriza ademais a posición e orientación de partes do seu corpo do espectador, en especial a
orientación da cabeza, de maneira que aquilo que o usuario ve se corresponde en todo momento coa dirección na
que mira. O obxectivo deste tipo de tecnoloxía é intentar que a persoa teña a impresión de estar no interior do
modelo. Conceptualmente, isto leva consigo un cambio radical respecto dos anteriores sistemas de
representación, nos cales o equipo técnico era o medio para xerar unha imaxe, destinada a ser vista a través da
pantalla ou do papel.
Hoxe en día, os medios de comunicación audiovisuais (vídeo, cinema, TV, Internet) son a base da comunicación
humana; dende os seus comezos en branco e negro, progresando a sistemas en cor e posteriormente a formatos
panorámicos e de alta definición, evolucionaron ata alcanzar unha calidade visual similar ao ollo humano. Xa só
falta un terceiro grao para lograr a perfección, a visión binocular, estereoscópica ou visión en 3D. A estereoscopia
198
é a visualización de contidos en 3 dimensións , é a capacidade que ten o home de poder ver obxectos sólidos
ou tridimensionais, que lle permite ollar a realidade tal como é, con tres dimensións: alto, ancho e profundo.
Grazas a distintos dispositivos (lentes polarizadas, LCS, vermello e azul, etc.) o usuario pode internarse e
interactuar con mundos que combinan realidade e/ou animación dixital.
Son varias as aplicacións da estereoscopía: publicidade interactiva, arquitectura, videoxogos, cinema, etc. É
posible hoxe en día desenvolver xogos en estereoscopia que permitan chegar a un seguinte nivel no que o usuario
se implique e se introduza no escenario onde se desenvolve a acción. En publicidade interactiva, grazas á
realidade virtual é posible visualizar produtos de forma impresionante, como se estivesen presentes, pero
engadindo tanto efectos dixitais como reais.
A característica principal da visión binocular é a facultade para percibir a priori distancias e volume de obxectos, o
que lle proporciona ao espectador unha sensación de realidade que non alcanzan sistemas comúns. Cando se ve
unha TV ou a pantalla dunha película, esta carece desa característica e, como consecuencia, evidencia unha falta
de realidade, cunha visión plana dos obxectos, por excelente que sexa a súa calidade.
Os sistemas 3D reais utilizan na súa filmación cámaras especiais que simulan a visión humana, captando dúas
vistas lixeiramente separadas no espazo. Na proxección, utilízanse dous canóns de proxección independentes, de
forma que cada ollo do espectador unicamente ve unha das vistas (un canón para cada ollo), de tal maneira que o
cerebro, como faría nunha situación real, interpreta as dúas vistas lixeiramente diferentes e fúndeas, creando o
que deu en chamarse sensación de presenza real.
197
Algunhas fontes, non obstante, definen o termo realidade virtual pasiva como aquela na que o usuario pode sentir o ámbito virtual ao seu redor
pero non o controla, sendo un mero espectador, co que non hai interacción.
198
A palabra estereoscopía provén do grego stereos ‘sólido’ e skopia ‘ visión’.
207
A estereoscopía é pois unha visión en estéreo. Pode formar parte dun sistema de realidade virtual, pero non é
imprescindible, así como tamén é posible unha aplicación estereoscópica sen que se fale de realidade virtual,
como nun monitor estéreo.
Dende 1993, o Grupo de Visualización en Enxeñería e Urbanismo da Escola Técnica Superior de Enxeñeiros de
Camiños, Canles e Portos, da Universidade da Coruña, leva a cabo traballos de I+D nas técnicas de visualización
por computador aplicadas a todos os campos da construción, a través do Grupo de Investigación de
Visualización Avanzada (VideaLAB). Dende o detalle construtivo, ata a visión global do territorio, pasando pola
ponte, o edificio e a cidade. O VideaLAB traballou con varios sistemas de representación gráfica e con algúns
trackers para captura de movemento. Os proxectos foron adaptados para traballar con hardware de casas tan
coñecidas como InterSense, Virtual Research, Ascension Tech., Elumens, Sony, etc.
O Siggraph 2004, a feira mundial máis importante das dedicadas ao mundo dos gráficos por ordenador, foi o
marco elixido pola empresa galega Enxebre Entertainment para a exhibición das súas últimas producións
audiovisuais en 3D estereoscópico. A produtora está a desenvolver o equipamento necesario
para rodar producións audiovisuais en tres dimensións. Trátase dunha maquinaria que non está
comercializada no ámbito mundial e que lles permitiría tanto mellorar os procesos produtivos
como introducir novos servizos. Neste momento, eses avances xa se están a aplicar á realización da obra de
animación Jako, un capítulo dunha serie piloto en formato de alta definición, que combina imaxe real e imaxe
sintética e que está destinada ao sector do entretemento. Outra das liñas de investigación nas que traballa a
compañía, xunto co Grupo de Sistemas Autónomos da Universidade da Coruña, é o desenvolvemento dun
sistema de edición non lineal, posto que a montaxe e edición da imaxe 3D é tamén diferente dos sistemas
convencionais.
Ademáis, Jako, ladrón de mascotas,unha aventura espacial na que un patrulleiro tenta revelar o
misterio que ten aterrorizada a toda a galaxia: a desaparición das mascotas, vai ser proxectada
no parque temático da Warner Bros en Madrid. Con iso, a produtora galega convírtese na primeira factoría
española que consigue tal feito.
Na comunidade galega téñense creado algunhas das produción nestes novos formatos de xeración de contidos
en 3D.
O Sistema Avanzado de Navegación sobre Terreos Interactivo (SANTI) é un proxecto de

simulación do terreo en 3D en tempo real que mostra Galicia dende o aire a partir de tres
199
requisitos básicos: interactividade, tempo real e alta resolución .
O uso de imaxes panorámicas esféricas mostrouse como unha ferramenta idónea para a
descrición técnica dun espazo arquitectónico. A aplicación Catedral Virtual de Tui,
desenvolvida por VideaLAB, serve non só de guía para o estudo do estado actual, senón tamén
para a recreación do espazo en épocas pasadas. Do mesmo xeito, o funcionamento de Capitais Virtuais 2000,
consistente na reconstrución virtual dos ámbitos urbanos máis significativos de cada unha das nove capitais
europeas da cultura 2000, baséase na captura dos movementos que o usuario realiza coa
200
pantalla. .
A través dun convenio coa produtora Dygra Films, VideaLAB desenvolveu o modelado
199
Aínda hoxe, o simulador de terreo civil que abrangue maior extensión resulta de grande importancia e goza de recoñecemento científico, tal
como o mostra o feito de que estea presente en exposicións, de forma permanente, como no Reality Center de Toquio, o Reality Center de Suíza
ou o Reality Center de Reading (UK).
200
A imaxe que se presenta é xerada en tempo real para mostrar a vista correspondente á dirección na que se orienta a devandita pantalla, que
varía segundo se xira a pantalla en calquera dirección, permitindo cubrir por completo os 360º do ámbito que rodea o usuario
tridimensional do Pazo dos señores D'Abondo, da película O bosque animado, mediante a aplicación de
técnicas de iluminación por radiancia para a creación audiovisual en animación 3D.
Grazas a un convenio de colaboración entre a Xunta de Galicia e a Universidade da Coruña, VideaLAB creou
tamén o Museo Baleiro201, un sistema de realidade virtual inmersivo, transitable, sen fíos, interactivo e
multiusuario, que consiste nun espazo real que está baleiro, se ben, mediante unha mochila cun PC portátil e
lentes de realidade virtual, o usuario percórreo fisicamente e percíbeo como unha realidade circundante en tres
dimensións, vendo unha serie de contidos multimedia deseñados especificamente para este proxecto (espazos
virtuais, obxectos, sons, arte...) e mesmo poder ver a outros usuarios que se moven e gozan do mesmo espazo de
forma independente.
Enxebre Entertanment produce vídeo estereoscópico e conta con varias realizacións de

animación. Na curta Cuento de Navidad (2001), inicia a saga de Jako, un oficial da patrulla
espacial intergaláctica encargada de velar pola seguridade do cosmos e é, ademais, a ovella
negra da formación, que terá continuidade en Noticiero espacial e en Jako y el ladrón de mascotas (2004). O
El pez que habla (2004) combina imaxe real submarina en 3D e imaxe sintética e foi rodada no Aquarium
202
Finisterrae da Coruña . Outras producións son Amor amores (2004) ou Ritos e lendas da catedral (2004), esta
última realizada con motivo do Ano Santo 2004 e que combina imaxe real en 3D e imaxe sintética e que conta con
efectos como vento, fume e aroma de incenso.
5.3 O VÍDEO EN GALICIA
Os inicios da vídeocreación en Galicia organizáronse arredor de produtoras industriais, tales como Espello Vídeo
Cine (1982) ou Vídeo Trama (1983), ambas as dúas da Coruña e xurdidas da iniciativa de antigos membros do
grupo cinematográfico Imaxe. Tratábase de pequenas cooperativas de creadores e afeccionados ao cinema e
203
algúns deles levaban xa preto de dez anos filmando en súper 8, 16 e 35 mm. O soporte electromagnético sería,
segundo Manuel González Álvarez, a súa única posibilidade de profesionalización, xa que daquela ninguén vivía
en Galicia da produción de imaxes. Naqueles anos, alternábase a produción industrial con pequenos experimentos
persoais, nos que se explotan as posibilidades técnicas e visuais dos novos equipos.
Consecuencia destas investigacións foi a produción de dúas fitas tituladas Veneno puro (1984), de Xavier
Villaverde (Vídeo Trama) e Denantes (1984), de Manolo Abad (Espello Vídeo Cine). Ambos os dous traballos
foron realizados partindo duns recursos cinematográficos, sen códigos preconcibidos, investigando nos seus
límites expresivos, con intención de relato e moi influídos pola vangarda do cinema e eran fitas do mesmo corte
das que se estaban a producir no resto do Estado. Por outro lado, Eloy Lozano, pioneiro dende 1974 na
realización de curtametraxes cinematográficas en 35 mm, integrou na produción Cuatro escultores materiais e
técnicas de diferentes soportes (cinema, fotografía, diapositivas...) onde, cunha posprodución elaborada e
rigorosa, conseguiu resultados creativos, moi próximos ao discurso da publicidade.
Algúns autores como Antonio Simón utilizan o soporte videográfico como unha posta en escena claramente
cinematográfica, como en Mujer atrapada. Tamén é posible atopar influencias cinematográficas en Carlos Amil,
Manuel G. Madarnás, Xavier Iglesias, Arximiro García, Antón Caeiro e outros. Todos eles contribuíron á
configuración dunha das características diferenciadoras do vídeo galego e é que as súas primeiras fitas non
estaban producidas por artistas, senón por cineastas autodidactas que dispoñían de tecnoloxía profesional nas
201
A orixe do proxecto de Museo Vacío atópase na busca de creación de contidos para a futura Cidade da Cultura, que se está a construír en
Santiago de Compostela.
202
Un filme que foi proxectado no posto de Turgalicia na feira FITUR 2005.
203
O novo soporte, o vídeo, é un descoñecido malia a súa experiencia cinematográfica.
209
súas propias empresas e para os que o vídeo non era soamente un novo oficio, senón tamén un territorio de
exploración e investigación persoal.
O segundo grupo de autores, algo máis tardío, procede de ámbitos tan heteroxéneos como o deseño, as artes
plásticas ou o ensino. Son Ignacio Pardo, Pgbellas, Antón Segade, Xosé Búa, Soneira/Briset, Antón Reixa,
Mateo Meléndrez, Alberto Expósito, Xesús Vecino, Pedro Losada ou Xose Abad, entre outros. Nos seus
traballos parece haber unha menor preocupación pola historia e unha maior énfase na envoltura formal.
En canto ao contido e á temática destes vídeos, xerados nas orixes da produción videográfica en Galicia, é
posible observar como nalgúns deles se dá un compromiso evidente coa realidade galega, mentres que outros
autores se interesan máis pola investigación sobre estruturas formais, sen referentes culturais nacionalistas, máis
204
preocupados por certo tipo de comunicación directa, universal, que prescinde de particulares localismos . No
resto das obras é posible atopar outros temas como a relación da música coa experimentación formal e a
presenza dos propios medios de comunicación (cinema, publicidade e televisión).
Salvamento e socorrismo (1984), de Antón Reixa, é a primeira videocreación deste autor, tras a que funda a súa
produtora Vídeo Esquimal. Nela propón un percorrido irónico e divertido por algunhas das constantes
esquizofrénicas do país galego e conta coa música dos Resentidos e a especial capacidade de comunicación
persoal de Reixa. Alicia en Galicia caníbal (1984) e Galicia sitio distinto (1988), de Xavier Villaverde e Antón
Reixa, son dúas viaxes pola Galicia actual, con formato de videoclip, no que a través dun ritmo endemoñado e
unha eficaz utilización dos efectos se lles pasa revista aos procesos de transformación e cambio que se
produciron no país naquela década.
Unha das constantes no conxunto das primeiras videocreaciones galegas é a importancia do espazo sonoro e,
especialmente, da música, a xulgar pola cantidade de videoclips realizados: Siniestro Total (1983), Sexo
Macumba (1985), Ai amante (1988), El final del romance (1991) e os vídeos de Antón Reixa. Nalgunhas fitas
utilizouse unha canción/texto como referente claro que lle proporcionaba unidade narrativa ao producto, mentres
que noutras, pola contra, o que se buscaba era a adecuación do ritmo visual de imaxes e sons sen referentes
concretos e, noutros casos, estaban ao servizo dunha sutil narración asociativa.
Queda patente a influencia do cine na formación dos autores de vídeos galegos. Tamén en canto aos contidos e
ás formas narrativas utilizadas se evidencia esta pegada. Xavier Villaverde homenaxeou dunha forma peculiar o
thriller policial en Viuda de Gómez e hijos (1984), o terror e King Kong en Veneno Puro (1984). Durme Rainer
estás morto (1986) de Antón Segade é unha particular homenaxe a Fasbinder. En Bremen Onde (1986) de
Briset/Soneira e 24x25 (1984) de Antón Caeiro os fragmentos de cinema afeccionado relaciónanse directamente
co obxecto central da obra. Xosé Abad móstrase fascinado pola fotografía en Gris Púrpura (1991). O discurso
hiperfragmentado da televisión aparecía en 365 (1992), de Manuel Abad, ou na videoinstalación LA (1987) de
Pgbellas.
Por outro lado, en 1982 o Ministerio de Cultura encargoulle ao cineasta galego Carlos Velo unha serie de
dezaséis vídeos para a exposición Os españois republicanos no exilio, celebrada en Madrid en 1983. Cunha
duración total de hora e media en diferentes minutados e ideada como apoio audiovisual da exposición, o
carácter didáctico ten prioridade nestas producións. Os guións, concisos na narrativa e ricos na linguaxe, están,
sobre todo, posuídos da verdade cara ao espectador, que atrapa comodamente o dramatismo daquel tempo. A
liña formal do conxunto rompe en Homenaje a León Felipe, realizado entre 1973 e 1975 en formato
cinematográfico e que Velo inseriu neste conxunto para enriquecer o resultado global. Cada un dos seus vídeos
ten autonomía propia, dá información e invita á reflexión sen dependencia dos restantes, aínda que admitindo un
204
Denantes (1984) é un dos primeiros vídeos que toma Galicia como marco referencial para abordar un tema universal: Galicia era a comunidade
que rexistra un maior número de suicidios da península. A través de fontes documentais de variadas procedencias, o autor, Manuel Abad, elabora
un ensaio sobre o suicidio na sociedade galega.
visionado cronolóxico, integrados nun bloque sobre a vida do exilio arredor de 3 criterios temáticos vinculados
entre si: a historia e a política (El éxodo y el llanto, México 1939, Los niños de Morelia, Vida política, Vida
cotidiana, Adios a la república), a cultura (Poetas sin retorno, Vida cultural, Divinas palabras, Pintura y poesía,
Tres pintores, Dos músicos) e os personaxes (Lázaro Cárdenas, Homenaje a León Felipe, Homenaje a Luís
Buñuel, Un arquitecto).
Antón Reixa produciu xa en tempos máis recentes numerosos videoclips, entre os que destacan os realizados
para Joaquín Sabina, Duncan Dhu, Rosendo, Siniestro Total, Los Enemigos, Hombres G, La Guardia, Danza
Invisible, Os Resentidos, Cabaret Pop, Nación Reixa, Mikel Erentxun, Luz e Esclarecidos.
¿Estarán vivos? ¿Serán de pedra? (2000) é unha vídeo creación, escrita e dirixida por Reixa. Trátase dunha
intervención videográfica e musical sobre o Pórtico da Gloria da Catedral de Santiago de Compostela, producida
por Portozás Visión (actualmente Filmanova) para Canal + España.
Durante o ano 2000 a cidade de Santiago de Compostela ostentou a condición de Capital Cultural de Europa.
Entre algunhas das producións audiovisuais que se realizaron ese con motivo están seis traballos de
videocreación impulsados por Canal +. Baixo o título xeral de Seis olladas de Compostela outros tantos
205
realizadores tentaron recrear a esencia da capital compostelá. Os peregrinos é unha destas creacións . O
peregrino, encarnado polo actor Francis Lorenzo, chega ao cumio do Monte do Gozo e divisa Santiago, a meta
final. O realizador ourensán Xavier Bermúdez tenta axudar a descubrir Compostela, como a cidade construída,
como un faro ou final dos camiños da historia.
Para a escenografía de Genoma Tour '99 (1999-2000) Triade Comunicación de Empresas crea un conxunto de
doce pezas que supoñen máis de 75 minutos de imaxes inspiradas na estética do cartelismo soviético de
principios do século XX, as películas serie B norteamericanas dos cincuenta e os filmes xaponeses de mostros.
Na videocreación para a escenografía Mecanisburgo (2000), Triade crea unha praza para cada unha das
cancións que interpreta o grupo Aviador DRO na súa xira 2001. En total, máis dunha hora e media de imaxes que,
coa mestura de técnicas e recursos visuais, buscan a expresión dun mundo compacto e coherente co discurso
anarco-científico do grupo.
Gran Plaza Asimov (2001), un vídeo musical realizado por Triade, recrea o mundo do grupo tecno Aviador DRO,
empregando imaxes 3 D para ilustrar as xentes e os lugares de Mecanisburgo, cidade virtual na que se atopa a
Gran Plaza Asimov.
En nombre de la infanta Carlota (2002) vén ser unha realiación audiovisual do musical do mesmo título, levada a
cabo por Formato Producciones e estreadea no Teatro Madrid, en xaneiro de 2002.
Varias son as empresas dedicadas á produción videográfica en Galicia, malia que a maior parte delas combinan
este tipo de produtos coa produción televisiva, publicitaria ou mesmo cinematográfica, presentando un índice de
especialización medio ou baixo.
Producciones Federico de la Peña está especializada na produción de documentais de natureza, destinados ás

televisións locais e autonómicas, administracións públicas, asociacións municipais, centros científicos de
investigación e centros de ensino, ademais de dispoñer dun completo arquivo de imaxes en sistema Betacam SP
sobre fauna e flora de Galicia. Algunhas das súas principais producións son: Gonipterus, enemigo del eucalipto
(1996), documental que mostra por vez primeira a praga do gurgullo do eucalipto, El latido de la braña (1996), na
206
que se mostra a vida oculta nas brañas galegas ; Plan de recuperación de ríos de Galicia (1997), documental no
205
Outros realizadores como Isabel Coixet, Antón Reixa, Manuel Iglesias, Ricardo Boo e Manuel Palacios asinan os demais traballos.
206
E que recibiu o Pemio Divulgación da Casa das Ciencias da Coruña.
211
que se recolle un estudo sobre o acondicionamento dos ríos de Galicia, ou Los molinos tradicionales de
Pontevedra, que se detén tanto nos que aínda están en uso coma nos que pasaron a unha situación de
abandono ou de ruína.
Baixo o nome de DSK, Juan Lesta e Belén Montero actúaan como realizadores-directores de proxectos
audiovisuais relacionados coa música ou a arte: vídeo en tempo real para concertos en directo, videoclips,
videoinstalacións, videocreación, etc. A produtora proxecta en actuacións con música vídeos propios baseados
en loops de imaxes postproducidas. Noutras ocasións, combina diferentes disciplinas para intervir en espazos,
eventos, exposicións ou mostras de arte. Bailando (1999) é unha encarga da empresa discográfica Chewaca e o
seu grupo Astrud. A videocreación 1848-2002 (2003) foi realizada por encarga do Museo do Mar de Galicia para
a exposición Olladas oceánicas 2003/4 e consta dunha peza que describe a transformación do cadro do artista
francés, Jean François Millet, Las Espigadoras nun retrato de mariscadoras nunha ría contaminada polas
empresas do petróleo. O seu videoclip Twin Power obtivo o Premio do Público no Festival de Videoclips
Nacionais, celebrado o mes de xuño en Barcelona pola revista SCOPE. Golosinas (2000), creado para a
televisión do metro de Barcelona, e composto de cinco cápsulas dun minuto. ¿Volverás? (2002) é un videoclip de
animación realizado para Elefant Récords.
Ibisa TV produciu A sal da terra (1998), sobre a historia da clase obreira galega dende as orixes do sindicalismo
ata os conflitos obreiros dos anos 70; El relevo histórico (1998), sobre Compostela-Porto-Salamanca, as capitais
europeas da Cultura (do 2000 ao 2002); La herencia de Germinal (1998), sobre o movemento sindical o papel,
moitas veces esquecido, que xoga a clase obreira na conformación e desenvolvemento da sociedade europea
nos séculos XIX e XX. 24 h na canteira, Saúde laboral no sector da pizarra ou Saúde laboral no sector do metal
en Galicia para a formación en prevención de riscos, ou El derecho a la formación permanente (1996), premio
AGAPI 1999 ao mellor vídeo industrial ou corporativo.
Ringo Rango é unha produtora de Antón Reixa, que continúa coa produción de clips de artistas españois, como
Duncan Dhu, Sabina, Luz Casal, Siniestro Total, Los Secretos ou Rosendo, ademais de Cambalache, un
proxecto consistente en cápsulas de docuficción sobre a historia do século XX, talk show e televisión interactiva,
para cuxa produción e desenvolvemento aplicou tecnoloxía da televisión dixital e multimedia.
Igualmente, Iris Produccións está especializada na realización de diferentes producións en soporte videográfico,
fundamentalmente de carácter educativo ou corporativo, como A cultura dos castros (1994), A mensaxe das
estrelas (1995) ou Expresionismo (1998).
Ophiusa tamén conta cunha ampla experiencia na produción videográfica, con A vida nas augas doces a través
do microscopio, Manuel María da Terra Chá; Compostela, capital de Occidente; Cantos, coplas e romances de
cego; La Coruña: luz, piedra, mar y crista; Lugo, ciudad bimilenaria, Ourense, la ciudad del oro, Pontevedra, boa
vila; Memoria de rosas: A ruta de Rosalía de Castro; María Pita: 1589, 1989 e un longo etcétera de vídeos de tipo
cultural e biográfico.
5.3.1 A distribución videográfica e de DVD en Galicia
As videocaseteiras fixeron a súa aparición a mediados dos setenta, cando dúas compañías empezaron a
perfeccionar os seus propios formatos, non compatibles entre eles. Sony creara o sistema Betamax e JVC, o
VHS (Vídeo Home System). Durante a década dos oitenta houbo unha feroz batalla entre ambas as dúas
compañías para impoñer a súa norma. Despois de varios anos de loita, o vencedor foi JVC e, para 1985, o VHS
xa se impuxera como estándar. Sony aceptou a derrota e comezou a desenvolver as súas propias
videocaseteiras baseadas en VHS.
O panorama actual deste mercado ofrece unha contenda similar. O sistema de vídeo dixital posúe a súa propia
loita para definir quen quedará co estándar do DVD de alta definición, baseado en láser azul. A historia repítese e,
nesta ocasión, os que se enfrontan son o estándar Blu-Ray, apoiado por Sony, JVC e Philips e o formato HD-DVD,
apoiado por NEC e Toshi.
Dende que comezou a desenvolverse a tecnoloxía do vídeo, novas tecnoloxías viñeron empurrando con forza,
tratando de ocupar o espazo industrial e económico que conseguiu a industria videográfica nestes anos: unhas
quedaron no camiño e non lograron os seus obxectivos e outras aliáronse con ela para saír mutuamente
favorecidas. Pero con Internet e outras posibles iniciativas empresariais, o futuro preséntase ameazante e os retos
aumentan para poñer a proba os profesionais.
O actual mercado videográfico está en plena reconversión, pola substitución do formato VHS no soporte dixital
DVD. Este proceso fixo que a industria videográfica se revitalice e se incremente o gasto en audiovisual dos
fogares europeos. O reprodutor de DVD vaise impoñendo: o 34% contaba cun no ano 2003, porcentaxe que case
duplicaba o do ano 2002, o que supón 53,8 millóns. O formato VHS segue contando cunha presenza maioritaria,
aínda que en regresión a favor do DVD. Estes datos indican que cada vez son máis as casa nas que cohabitan o
reprodutor de VHS e o do DVD.
O gasto en vídeo dos consumidores europeos ascendeu a 12.665 millóns de euros en 2003, un 13,1% máis que
en 2002, aínda que este incremento é menor ao que se produciu en 2002 con respecto ao ano anterior. O principal
207
protagonista é o DVD, cuxo gasto chega a cuadriplicar o do VHS .
En alugamentos tamén se percibe a substitución progresiva do formato VHS polo DVD. En 2003, o gasto en
alugamentos de VHS descendeu un 39,4%, ata situarse nos 1.026 millóns de euros. En cambio, o gasto en alugar
DVD pasou de 927 millóns de euros en 2002 a 1.537 millóns en 2003, un 65,8% máis.
Como aconteceu coa música, a industria videográfica está a sufrir un proceso de renovación da tecnoloxía da
imaxe, vinculada á introdución do DVD, que está impulsando aos consumidores europeos ao gasto neste novo
soporte. As cifras indican tamén o forte poder adquisitivo daqueles que xa teñen reprodutor de DVD e que están a
acumular películas nestes anos iniciais.
Tamén en España, o sector videográfico mostra sinais dun cambio estrutural, debido a esa evolución positiva do
DVD como novo soporte, segundo se reflicte no Anuario de las Artes Escénicas, Musicales y Audiovisuais, da
SGAE 2004. No que se refire ao mercado de compra de VHS, descenden os principais indicadores. Así, o número
de títulos editados para a venda directa diminuíu e os ingresos pasaron dos 160 millóns de euros en 2002 aos
102,5 en 2003. A evolución desta cifra é paralela á do número de fitas vendidas aos consumidores, que caeu dos
13,2 millóns en 2002 aos 10,0 en 2003. Non obstante, no referido ás compras de DVD, as cifras mostran unha
evolución claramente positiva: o valor das vendas aumentou de 160,7 millóns do ano 2002 aos 281 millóns de
euros no 2003, o que supón practicamente triplicar as cifras de VHS. O número final de DVD vendidos aos
consumidores case se duplicou, ao pasar dos 11,9 millóns de unidades no 2002 aos 22,6 millóns de unidades en
2003. Sumando estes datos, o sector de vídeo, no que a compras se refire, experimentou unha evolución
favorable: creceu un 19,6%, ata os 383,5 millóns de euros.
Respecto do alugamento, a evolución tamén foi positiva e, por primeira vez, as cifras do novo formato foron
superiores aos de VHS. Así, se en alugamento de VHS se obtivo unha facturación de 52,2 millóns de euros (por
debaixo dos 74,6 de 2002) e se realizaron 41 millóns de transaccións, no que se refire ao alugamento de DVD
estas cifras foron maiores: obtívose unha facturación de 99,6 millóns de euros (fronte aos 43,5 millóns de 2002) e
207
2.015 millóns de euros en gasto de fitas magnéticas, mentres que as de DVD se cifraron en 8.087 millóns.
213
realizáronse un total de 48,6 millóns de alugamentos (moi por enriba dos 23,4 millóns de 2002). Así pois, tras
impoñerse na venda, o formato de DVD tamén superou ao VHS no ámbito de alugamento, o que supón a
asimilación definitiva desta nova tecnoloxía por parte dos españois. En total, o mercado do alugamento ascendeu
a 151,8 millóns de euros no 2003, un 28,5% máis que no 2002.
A maioría das compañías videográficas, as asociacións de videoclubs e a agrupación de almacenistas

(Anemsevi) puxéronse de acordo para promover unha campaña publicitaria do vídeo e do DVD de alugamento
que lle transmita ao consumidor final a existencia dunha alternativa para o fogar que reúne unha serie de
vantaxes claras respecto da oferta que fan as demais alternativas (o cinema, a televisión e, sobre todo, as canles
dixitais).
Segundo os analistas, a aparición do DVD, lonxe de prexudicar a industria cinematográfica, serviu para revitalizar
o mercado. De feito, as vendas en DVD poden marcar o éxito ou o fracaso comercial dunha produción, case
tanto como a venda de entradas en salas. Outro dato relevante é a da empresa Blockbuster, que afirma que xa
aluga o 80% das súas películas en DVD.
Estase a asistir ultimamente a un bombardeo publicitario por parte destas últimas, no que a mensaxe que se lle
transmite ao espectador é que os éxitos cinematográficos que nestes momentos están nos cines, poderán velos
en cuestión de semanas pola pequena pantalla, nas canles de pago. A confusión que se trata de crear no
espectador-consumidor pasa por facerlle esquecer que, entre medias, está o videoclub onde pode alugar as
novidades en cuestión de cinco ou seis meses; é dicir, outro tanto antes de que pasen polas canles dixitais de
pago.
Agás casos puntuais, as distribuidoras respectan as ventás e ata que as películas de estrea cheguen ás canles
dixitais deberá pasar un ano, tempo máis que suficiente para explotar con habilidade a película no mercado de
alugamento e mesmo no de venda directa. Se, como é probable, estas ventás tenden a acurtarse, o ciclo
rebaixarase igualmente para a súa explotación en salas cinematográficas, favorecendo así ao vídeo, que poderá
beneficiarse do apoio publicitario que recibiu o cinema pouco antes.
A produtora Atlántico Films asinou un acordo coa distribuidora e produtora de vídeo e cinema Manga Films, polo
que esta última comercializará en España e Andorra, en vídeo e DVD, as dúas películas producidas por Pilar
Sueiro dentro da vangarda cinematográfica Dogma 95: Érase otra vez e Días de voda, ambas as dúas de Juan
Pinzás. As dúas fitas permanecían inéditas en vídeo e DVD ata tal data en España, aínda que foron estreadas
puntualmente nas pantallas de cinema e viñeron obtendo repercusión en distintos festivais internacionais. A estes
dous títulos uniráselles El desenlace, un filme rodado en outono do 2004 e que pecha a triloxía oficial Dogma'95
208
do cinema español .
A longametraxe musical-documental de Vía Láctea sobre o grupo folk Luar na lubre, titulado Un bosque de
música, editouse en xuño do 2004 en DVD. Warner Music foi a responsable da distribución do DVD desta obra
dirixida por Ignacio Vilar, a primeira de carácter monográfico sobre un grupo español que se filma en Galicia. Ao
longo dos seus 80 minutos, a película combina a música de Luar na Lubre con impactantes imaxes de Galicia, o
que lle axuda ao espectador a coñecer cada membro da formación galega, como traballan, como se formaron, en
que se inspiran para a composición dos seus temas e o porqué do éxito que os levou a converterse en referencia
209
do movemento folk máis alá das nosas fronteiras .
208
Os tres filmes foron escritos e dirixidos por Juan Pinzás e producidos por Pilar Sueiro.
209
Respecto da película que se estreou nos cines o 19 de maio do 2004, o DVD de Un bosque de música inclúe contidos inéditos. Así, edítase en
versión orixinal con subtítulos en 6 idiomas (castelán, portugués, francés, inglés, alemán e italiano) e os seus creadores puxeron especial interese
na calidade do son, esencial para gozar ao máximo da música que preside a longametraxe, polo que inclúe as opcións Dolby Dixital SR 5.1, Dolby
Analóxico e Estéreo. Entre os extras do DVD aos que se poden acceder dende o seu completo menú, destacan o making of (como se fixo), o tráiler
promocional, as letras das cancións, as biografías dos seus protagonistas, información sobre o grupo e sobre a produtora de Un bosque de música,
Vía Láctea Filmes, fotos da rodaxe e 5 cancións de Hai Un Paraíso, gravadas durante a filmación da fita.
El Cid, a lenda, a primeira grande obra de Filmax Animation que obtivo o Goya á Mellor Película de Animación no
ano 2003, distribúese en DVD a través dunha coidada edición. A pesar do escaso apoio que a fita obtivo nalgúns
medios de comunicación especializados no mundo do cinema, o público respondeu bastante ben a esta ambiciosa
proposta destinada a compracer a toda a familia, e proba diso é que conseguira recadar ao redor de tres millóns
de euros unicamente en España e nunhas datas, o Nadal de 2003, nas que se enfrontou, entre outras, a El señor
de los anillos: El retorno del rey.
P3K: Pinocho 3000, outra das películas saídas da factoría de Filmax Animation, que foi galardoada co Goya á
Mellor Película de Animación en 2004, comercializouse en DVD destinado exclusivamente ao público infantil.
A televisión desembarca cada vez con máis intensidade no mercado do DVD, ata hai pouco territorio exclusivo do
cine. Este fenómeno é especialmente masivo en EE. UU., onde os produtores e distribuidores de contidos están a
lanzar non só as series máis recentes das networks e as canles de cable, senón tamén os seus éxitos de todos os
tempos. Nun mercado onde os reprodutores de DVD se aproximan ao 50% de penetración, non é de estrañar que
exista unha oferta duns 900 títulos, e un nicho para cada tipo de programa de TV.
De acordo cos fabricantes deste formato, o recente interese polos DVD sobre TV débese principalmente á
comodidade de ter unha tempada completa en catro ou seis discos, en vez dun estante cheo de vídeos. A isto
habería que engadir a proverbial calidade de fidelizar que teñen as series, coa consecuente necesidade de ver os
episodios perdidos e de "engancharse" á trama tempada tras tempada.
A demanda de documentais e de series clásicas en DVD segue sendo minoritaria, pero aínda así os distribuidores
afirman que os ingresos poden ser significativos. O secreto semella estar en identificar primeiro aqueles
programas cunha base de seguidores incorporada, para despois ir convertendo os principais consumidores en
coleccionistas de espazos de TV.
Os estudios de Hollywood foron os principais beneficiarios do boom da TV en DVD, xa que producen e controlan a
maior parte da programación televisiva e teñen as súas propias distribuidoras. Aínda que moitas televisións
estadounidenses aproveitan as sinerxías dos grandes estudios aos que están afiliadas, algunhas optan por
implementar outras estratexias de distribución, contratando distribuidores independentes en todo o mundo para
vender os seus documentais ou mesmo recorrendo a tendas propias, tanto físicas como por correo ou en
210
Internet .
As viaxeiras da lúa, de Ibisa TV, unha serie de docuficción, foi a primeira do seu xénero que se comercializou en
DVD bilingüe en videoclubs e grandes superficies de Galicia211.
Con respecto á distribución de vídeo e DVD, as empresas ubicadas en Galicia e dedicadas á distribución
videográfica son 3, e facturaron no 2003 11,8 millóns de Euros con 39 empregados, un montante que ten moito
que ver co feito de que a nosa Comunidade conte tamén cunha das grandes videodistribuidoras do ámbito estatal.
210
Outra opción é a de Arts and Entertainment Television Networks, que creou a súa propia marca dentro de EE. UU. (A&E Home Video), non só
para lle dar saída ao seu catálogo de ficción, senón tamén a series alleas, incluíndo clásicos estranxeiros, como as obras británicas Monty Python,
Los vengadores, Guardianes del espacio, Miss Marple e Poirot.
211
As viaxeiras da lúa, que contou cun orzamento duns 300.000 euros para a súa produción, foi emitida pola TVG e a súa canle internacional, e foi
distribuída nos centros galegos de todo o mundo, grazas a un convenio subscrito coa Consellería de Emigración.
215
Títulos comercializados por Papillón Films nos últimos anos e posto

no ranking de distribudioras de vídeo según o número de títulos
comercializados.
12 180
160
10
140
8 120
100
6
80
4 60
40
2
20
0 0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Títulos comercializados Puesto en el ranking español de títulos comercializados
Trátase de Papillón Films, unha compañía situada en Cambre (A Coruña) e dedicada exclusivamente á
distribución de títulos de cine pornográfico en formato VHS e DVD, mediante a adquisición de licenzas. Papillón é
o indiscutible líder deste sector no segmento de calidade en lingua española. O seu catálogo actual é
incomparable a escala mundial pola extraordinaria variedade dous seus títulos, que abranguen a totalidade dos
xéneros. A fortaleza da empresa e o éxito da súa política de comercialización queda patente no cuarto posto que
ocupou no ámbito español en 1997, o terceiro en 1999 ou o sexto no 2001, no que se refire ao número total de
títulos comercializados no mercado español.
Pola súa banda Estévez Seven e Estevez Entertainment son o resulutado da iniciativa dun antigo profesional
do mercado videográfico que foi consolidando senllas empresas con sede en Vilagarcía de Arousa, que
distribúen o produto da maioría das compañías que operan en España, centrándose nas comunidades de Galicia
e Asturias.
Ademais, na actualidade o grupo Continental abriu novas liñas de negocio que lle permitirán participar
activamente nas distintas ventás de explotación de obras audiovisuais, como son a distribuidora de vídeo e DVD
Cameo e o consorcio de exportación de cinema español e latinoamericano Latido. En efecto, as empresas
Tornasol Films, Wanda Visión, Continental Producciones e Alta Films, xunto a Juan Carlos Tous, que fora
director da división de vídeo e DVD de Manga Films, constituíron Cameo Media, unha nova compañía
independente que xestiona contidos videográficos e ten como misión liderar a comercialización e difusión de
obras cinematográficas independentes de autores españois, documentais, obras de teatro e musicais nas canles
videográficas tradicionais e mediante novos medios de difusión. Tamén abordará a difusión de contidos a través
das novas tecnoloxías.
5.4 A PUBLICIDADE
O cinema é un produto cultural no que a publicidade tamén está presente cumprindo un papel fundamentalmente
de apoio. Segundo os últimos estudos, o soporte publicitario cine é o segundo medio que máis crece —un 5%
sobre as cifras do 2002, segundo o estudo Infoadex do investimento publicitario en España 2004—, aínda que
ocupa o oitavo e o último lugar no ranking publicitario por volume de negocio, con 47.6 millóns de euros, o 0,9%
dos medios convencionais.
Dende os comenzos do cine son moitos os directores que fixeron uso do soporte da Sétima Arte cunha finalidade
212
exclusivamente publicitaria en tódalas súas modalidades : ben sexa como promoción turístico-publicitaria,
publicidade comercial, promoción folclórica, soporte publicitario-propagandístico, político, institucional, etc.
Ao longo da historia, o medio cinematográfico serviu para promover, explicita ou implícitamente, productos
publicitarios, como escaparate para publicitar determinadas marcas e, sobre todo, para ofertar a película como
forma publicitaria. Esta mesma función cúmplea no medio televisivo o anuncio, aínda que a súa duración en
emisión é moito menor. Ambos os dous medios comparten a aspiración do anunciante de poder colocar a súa
213
mensaxe dentro da propia programación, en lugar de nos espazos reservados á publicidade .
É habitual que todos os textos e discursos sobre televisión comecen por afirmar que é o grande medio de
comunicación actual, o medio rei, o electrodoméstico imprescindible ou a forma de entretemento máis estendida
no mundo desenvolvido. A súa transmisión conxunta de palabras, sons, imaxes, sinais convencionais e
movemento desafía barreiras territoriais, culturais e tamén ideolóxicas e sociais.
Para os investigadores de audiencias é, quizais, o medio máis estimulante debido á súa evolución. En España o
monopolio televisivo ráchase coa chegada das televisións locais, en 1980, que irrompían abrindo novos espacios
214
para a comunicación audiovisual . Posteriormente entraron en escea as televisións autonómicas, a partires de
1983, televisión privada comeza a operar en 1990 e, finalmente, prodúcese a multiplicación da oferta por satélite
e cable. A transformación dunha televisión en réximen de monopolio público a una televisión de oligopolio público-
215
privado , converten a este medio nun obxecto de estudo interesante, ao tempo que nun campo de máxima
complexidade á hora de aconsellar unha compra eficiente. Trátase, ademais, do medio onde máis se inviste en
publicidade, xa que representou o 41,6% do investimento en medios convencionais do 2003, segundo o estudo
Infoadex do investimento publicitario en España 2004.
O principal obxectivo que perseguen os anunciantes é que os seus produtos cheguen ao maior número de
espectadores posible. As cadeas de televisión, conscientes diso, establecen as súas tarifas publicitarias máis
caras nos programas de maior audiencia.
En canto ás formas publicitarias dispoñibles para o anunciante, pódese falar tamén dunha evolución motivada pola
216
prioridade de responder ás necesidades de rendibilizar a súa presenza no medio. Fronte ao tradicional spot ,o
217
flash publicitario , a pouco utilizada publirreportaxe218 e os patrocinios televisivos219 xurden novos formatos como
220
as telepromocións , autopromocións221, sobreimpresións222, patrocinios encuberto (bartering223, product
224
placement , merchandising225, ficción publicitaria226) e os printers227.
212
A. Amorós (1999) “La imagen cinematográfica como soporte publicitario. Aproximación histórica al fenómeno desde Galicia”. En: VV.AA. La
publicidad en televisión. Pontevedra: Diputación de Pontevedra, páx. 123-133.
213
A colocación do produto ou product placement é unha práctica frecuente en cinema.
214
A televisión de Cardedeu (Barcelona) foi a primeira en emitir baixo o amparo administrativo que outorgaba naquel momento a Generalitat de
Catalunya e o Tribunal Constitucional. En Galicia estas experiencias de mesocomunicación datan de principios dos noventa. No momento de
aprobarse a Ley 41/1995, de 22 de diciembre, de Televisión Local por ondas terrestres (BOE nº 309, de 27 de decembro de 1995) existían máis de
trinta televisións na comunidade galega.
215
A. Amorós (2000) “O sistema televisivo no Estado Español: visións políticas das Leis”. En: A Trabe de Ouro. Publicación Galega de Pensamento
Crítico. Santiago de Compostela: Fundación Sotelo Blanco. Nº 44: 33-51.
216
Tempo de emisión na grella no que se amosan as avantaxes dun produto a través de mensaxes publicitarias. Forman parte dun bloque
publicitario que interrumpen a programación, ou ben se insiren entre os diferentes espacios televisivos Neste caso a marca e o producto aparecen
identificados. A súa duración oscila entre 20"e 30".
217
Ten as mesmas características que o spot pero a súa duración é menor (entre 10” e 20”)
218
Trátase dun spot de longa duración (entre 1´30" e 3’) emitido no bloque publicitario no que se amosan os procesos técnicos, avantaxas,
composición dun producto de xeito moi específica. A súa utilización sirve indirectamente para promocionar á empresa fabricante do producto.
219
De dous tipos, un semellante ao de radio, cunha mensaxe ao inicio e/ou ao final dun programa ou unha información na que se cita
expresamente a marca patrocinadora; na outra mensaxe incorpórase ao contido do programa, xa que é o propio presentador ou unha terceira
persoa quen o di.
220
Espazos dedicados á promoción dun produto, servizo ou causa tamén durante o desenvolvemento do programa, poden adoptar algunha forma
de concurso e incluír a participación da audiencia.
221
Cando é o propio medio o que anuncia os seus propios produtos ou programas na grella da súa programación.
217
Evolución de GRP`s da TVG.

3.500.000 16,00%
3.000.000 14,00%
12,00%
2.500.000
10,00%
2.000.000
8,00%
1.500.000
6,00%
1.000.000
4,00%
500.000 2,00%
0 0,00%
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
TVG Total TVG/Total
O número de anuncios emitidos nas cadeas españolas durante 2003 foi de 2.111.071 (un 16,85% máis que en
2002) e ocuparon 741.436 minutos, un 18,22% máis que no ano anterior. Estes datos seguen demostrando que
as cadeas de televisión teñen que incrementar o seu oco publicitario para mellorar ás súas contas de resultados.
Os ingresos obtidos por publicidade das televisións en España foron de 2.315,2 millóns de euros, un 6,6% máis
que en 2002. As canles que emiten en aberto obtiveron uns ingresos por publicidade que, en todos os casos,
228
melloraron os en 2002, se ben estes incrementos presentan variacións segundo as distintas televisións . Non
obstante, segundo o informe anual de televisión da axencia de medios Media Plánning, a pesar do incremento en
insercións publicitarias en televisión, a audiencia mantívose.
A partir de datos ofrecidos por Infoadex, o mercado publicitario en 2004 ascendeu o 6,9%, ata situarse en
12.846,3 millóns de euros, un 1,7% do PIB. Confírmase a tendencia á alza que vén experimentando dende 2003,
superando o estancamento do período anterior. Na repartición por medios, os medios convencionais, subindo o
10,4%, alcanzaron os 6.152,7 millóns de euros. Pola súa banda, os medios non convencionais, cun incremento
do 3,9%, obtiveron un volume de negocio que ascende a 6.693,6 millóns de euros. Só un dos medios
convencionais decrece, e é precisamente o cinema. En cambio, é notable o incremento experimentado por outros
229
medios, como é o caso de televisión, cun 15,5% máis ao investir 2.677,2 millóns . Tamén aumenta de forma
moi significativa o soporte Internet.
222
Inserción en pantalla da marca, o slogan ou calquera elemento publicitario, de modo que o telespectador o ve, ao tempo que mira o seu
programa.
223
Corresponde a unha modalidade de patrocinio encuberto onde o anunciante merca un espacio televisivo que logo venderá a unha canle de
televisión ou productora co fin de inserir nel os seus espacios publicitarios ou productos.
224
Consiste na compra de espazos publicitarios inseridos na imaxe dun soporte audiovisual, onde a marca anunciada ocupa o espacio visionado. A
marca pode ser ou non claramente identificable, pois moitas das veces o produto se fai recoñecible ao espectador a través do envase (forma, cor,
etc.)
225
Trátase de crear produtos promocionais dunha marca, pero que non gardan relación directa co produto anunciado orixinalmente. Preténdese con
esta modalidade de patrocinio encuberto e indirecto chegar a un público consumidor mais xeralista, que pode ser ou non consumidor tamén do
poduto anunciado.
226
Probablemente sexa esta a forma de patrocinio encuberto máis achegada á ficcionalidade televisiva, porque a ficción publicitaria busca a mistura
de xéneros rompendo as barreiras entre información, publicidade e entretemento. Esta modalidade destaca porque inserta no mesmo relato a
mensase publicitaria.
227
Cando determinadas marcas comerciais aparecen nos títulos de crédito dunha producción xa que son colaboradoras prestando o seus
productos. O nome da marca aparece nos títulos de crédito finais ou ben utilizando un printer ó rematar o programa.
228
Canal+ e o conxunto das canles autonómicas tamén viron como se incrementaba de forma importante o investimento publicitario, con
incrementos superiores ao 10% respecto do obtido no ano 2002. Todas as cadeas, tanto nacionais como autonómicas, aumentaron o tempo
dedicado á publicidade. Tele 5 volve situarse á cabeza da cadea que máis anuncios emitiu, cun total de 277.556, un 6,8% máis que en 2002.
229
A esta cifra de ingresos publicitarios das cadeas hai que sumar os procedentes doutros eventos publicitarios que aparecen en pantalla, como os
SMS ou os 906.
Evolución do número de spots publicitarios na Televisión de Galicia. 1996-2003.
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

TVG 76.838 90.959 91.964 92.230 88.411 92.737 111.778 123.999
España 1.008.211 1.200.255 1.313.405 1.434.180 1.470.378 1.588.023 1.805.628 2.111.071
TVG/España 7,62% 7,58% 7,00% 6,43% 6,01% 5,84% 6,19% 5,87%
Fuente: Anuario 2003 da SGAE, con datos extraidos de SOFRES.
Un estudio de Carat sinala que a media de emisión publicitaria televisiva en 2004 foi de 32 horas ao día, unha
hora máis que en 2003. Este aumento supón un 10% máis de investimento publicitario que o ano anterior e
continúa así a tendencia iniciada en 1995, cando a media de emisión de tempo de publicidade era a metade da
actual. Se se ten en conta o criterio de estacionalidade, os meses de maio e xuño son a época preferida polos
anunciantes para ocupar espazo en televisión, mentres que o mes que rexistra menos publicidade na pequena
pantalla é agosto.
Dende hai tempo, as investigacións cualitativas de audiencias mostran a inestabilidade do consumidor televisivo
en España. Un estudo de AEDEMO, segundo datos de Media Plánning, analiza o comportamento da audiencia
ante un bloque publicitario: un 41,2% sae da habitación onde está o televisor; un 21,3% cambia de canle; un
37,5% exponse á publicidade e, deste grupo, o 56,8% (un 21,3% da audiencia total) ve a publicidade
indirectamente, é dicir, que fai outras cousas durante a emisión do bloque.
5.4.1 A produción publicitaria en Galicia
O Centro Territorial de Televisión Española en Galicia inaugurábase o 25 de xullo de 1971, pero non será ata 1974
cando adquiere funcións plenas como Centro Rexional e comeza a emitir desconexións nas que se poderá incluír
publicidade. A partir dese fito abríase a posibilidade, ata ese momento impensable, de promover unha publicidade
rexional televisiva que comezará a aparecer timidamente, aínda que o custo de produción e emisión dos anuncios
limite en boa medida os posibles clientes publicitarios rexionais de TVE-G.
Pero a Televisión Española non foi de entrada un activo promotor de publicidade televisiva autóctona. A cadea
gozaba, ata a irrupción no contexto galego da televisión autonómica, do monopolio nacional, e non existía
ningunha motivación que a levase a comercializar paquetes publicitarios destinados a empresas galegas que
estiveran interesadas nun público obxectivo rexional.
No ano 1985, amparada na Ley del Tercer Canal, comeza as emisións a TVG nos estudios de San Marcos, en
Santiago de Compostela. Entre os principios que marcan a programación desta emisora autonómica están a
230
promoción e difusión da cultura e a lingua galegas, así como a defensa da identidade da nacionalidade galega .
Pero a pesar desta explícita regulación, os anuncios en idioma galego non foron producidos inmediatamente,
senón que se introduciron de xeito gradual. Na actualidade, os spots das marcas galegas adoitan ser emitidos na
nosa lingua e obsérvase unha tendencia crecente das empresas de fóra de Galicia e das multinacionais a
galeguizar a súa publicidade na TVG.
O primeiro bloque de anuncios publicitarios producidos e realizados en galego foi emitido durante a xornada de
231
lanzamento da Televisión de Galicia, xusto ao final do acto de inauguración , aínda que é digno de mencionar
230
Lei do Parlamento de Galicia 9/1984, do 11 de xullo, de creación da Compañía de Radio e Televisión de Galicia (BOE nº 139, de 11 de xuño de
1985) .Capítulo IV (Programación e control). Sección 1ª. Principios de programación. Artigo 16, a).
231
O primeiro anuncio corresponde á multinacional Coca-Cola, unha das marcas máis coñecidas e máis publicitadas do mundo, e os seguintes
comerciais a marcas de implantación estatal. Os anuncios deste inicial bloque publicitario foron difundidos na orde que a continuación se indica:
Coca-Cola, Cola Cao, Cerveza San Miguel, Nocilla e Donuts.
219
que ningún anunciante galego, nin de carácter comercial nin institucional, aparece dentro da primeira entrega
publicitaria da TVG.
Debido ao modelo mixto de financiamento, a televisión autonómica contou, dende o seu nacemento, cun
departamento comercial encargado da xestión, control e programación da publicidade, que estivo sempre
relacionado de xeito contractual con diversas axencias, que foron variando ao longo do tempo e mantiveron
distintos modelos de exclusividade para a contratación e programación dos paquetes publicitarios.
No ano do inicio das emisións, en 1985, ata 1987, a TVG tivo un contrato de comisión en exclusiva coa axencia
Lalinde Irabas e Asociados, con sede en Madrid. A pesar desta exclusividade, a TVG podía contratar publicidade
de xeito unilateral. Dende o ano 1987 ata 1989, a exclusiva da publicidade da cadea autonómica de Galicia pasa
a ser xestionada por Publicitas (empresa establecida en Barcelona e Madrid). Neste novo contrato, a axencia
232
exerce o control total da programación publicitaria da TVG. Posteriormente, Publiespaña S.A. , pasa a ser a
exclusivista total da comisión da conta publicitaria de Televisión de Galicia, entre os anos 1989 e 1992, e
ofrécelle á cadea autonómica un importe económico total de carácter anual coa garantía dun mínimo. Dende o
ano 1993 ata o 2004, a axencia (Acción) IP é a nova exclusivista da TVG e continúa no mesmo sistema de
garantirlle á cadea uns ingresos mínimos pola explotación publicitaria.
Na actualidade, Novomedia, empresa de exclusivas de publicidade de Recoletos Grupo de Comunicación, está a

comercializar dende o 1 de xaneiro de 2004 a publicidade de Televisión de Galicia e Radio Galega, tras gañar o
233
concurso público convocado para o efecto pola Compañía de Radio-Televisión de Galicia . Novomedia abriu
unha nova sede en Santiago de Compostela e formou novos equipos na comunidade autónoma.
Os minutos dedicados pola TVG á publicidade tiveron un crecemento no período 1996-2004 do 85,74%, moi por
debaixo da media española, que ascende a 123,04% no mesmo período. Como consecuencia diso, as emisións
da autonómica galega perderon peso no total español e pasaron de supoñer o 7,4% en 1996 a só o 6,22% no
2004.
Ademais, o número de anuncios emitidos dende San Marcos tamén creceu de xeito importante no período 1996-
2003, pasando de 76.823 a 123.999, o que supón un incremento do 61,38% en todo o intervalo, e dun 9,9% no
último ano. Sen embargo estes crecementos son manifestamente inferiores á media española, polo que o
número de anuncios emitidos pola TVG tamén foi perdendo importancia relativa no total estatal. Ademais,
supuxeron un ingreso no primeiro semestre de 2004, 13,5 millóns (+10,7%).
232
Esta empresa é unha filial de Publitalia SpA que pertence a Silvio Berlusconi a través de Fininvest. A primeira fase de penetración do grupo
multimedia de Berlusconi no espazo audiovisual español data de 1988, cando as canles autonómicas TVG e TV-3 asinan un acordo publicitario e
de subministro de programas co grupo Fininvest. A segunda fase corresponde á adquisición dun 25% das accións da canle privada Tele 5
(Gestevision T5) no ano 1990. De este xeito, Berlusconi obtén a exclusividade da publicidade da cadea (a través de Publiespaña), da distribución
(Redespaña) e da producción (Videotime). Cfr. A. Amorós (1992) “El control de grans grups multimedia a l’Estat español”. En: Nous Horitzons,
Barcelona, nº 126: 24.
233
A televisión e radio da Comunidade Autónoma de Galicia súmanse así á oferta comercial de Novomedia Audiovisual, que dende 1997 xestiona
a actividade publicitaria de Telemadrid, a canle autonómica da Comunidade de Madrid, Telemadrid Radio, e Telemadrid SAT, a emisión vía satélite
de Telemadrid. Novomedia tamén xestiona a publicidade de Expansión TV, canle de información económica de Recoletos, distribuída a través de
Digital+ e operadores de cable.
Evolución dos minutos de publicidade da TVG.

60.000 900.000
800.000
50.000
700.000
40.000 600.000
500.000
30.000
400.000
20.000 300.000
200.000
10.000
100.000
0 0
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
TVG España
Tras a aparición das cadeas privada de televisión en España, Antena 3 aposta, decididamente, por un plan de
creación de delegacións informativas territoriais. En Galicia, concretamente en Santiago de Compostela, esta
canle inaugura, no mes de outubro do ano 1995, un centro territorial dotado con equipamento técnico de
produción. Nese mesmo momento, inicia unha política comercial
Novomedia estratéxica baseada nas desconexións e inserindo anuncios en exclusiva
comercializa dende o para o territorio galego durante os bloques publicitarios dos programas
2004, a publicidade emitidos no ámbito estatal. Para a xestión desta actividade publicitaria,
da TVG crea unha oficina comercial na Coruña que se encarga de planificar o
mercado publicitario na comunidade galega.
Tele 5, pola súa banda, servíase da produtora Atlas, unha especie de axencia de noticias con delegacións en
varias rexións, para realizar a cobertura informativa no territorio galego. Ademais de cubrir os eventos informativos
da comunidade galega para a emisión nacional de Tele 5, Atlas Galicia producía diariamente, en desconexión,
informativos rexionais, pero a cadea non aproveitaba as desconexións para emitir publicidade de carácter rexional.
Por outro lado, as televisións locais absorben unha parte importante da torta publicitaria galega, pero, a nivel
artístico e técnico, a calidade creativa das producións é, en xeral, moi baixa, dado que os orzamentos son moi
limitados, polo que a estratexia comunicativa das súas campañas presenta certas deficiencias. As producións
contan cunha presentación anómala en moitos aspectos, como mala
fotografía ou procesos moi primarios na utilización dos códigos visuais. As televisións locais
Na fase de posprodución e composición, obsérvanse defetos na banda absorben unha
sonora e voz en off, así como unha utilización indiscriminada dos importante % da
recursos dixitais na narración. Unha tipoloxía habitual de produción de publicidade galega
publicidade local de baixo custo é a que se realiza mediante a utilización
de presentacións gráficas estáticas na pantalla. Estas composicións adoitan incluír a marca ou empresa comercial,
o enderezo e algún tipo de slogan ou reclamo.
221
Evolución da saturación publicitaria na Televisión de Galicia
12
11,7
10 10,5
9,4
8
7,8 8,1 7,7 7,8
7,7
6 6,4
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
A calidade técnica234 e artística235 dos anuncios publicitarios emitidos na TVG mantense cos estándares impostos
polos parámetros da publicidade internacional. Un avance significativo é a introdución consciente da lingua
galega nestas producións, mediante a dobraxe a este idioma da banda sonora. En calquera caso, a calidade dos
anuncios publicitarios de orixe galega, tanto no eido da produción coma da creatividade, está en función do
orzamento de execución, así como da propia cultura corporativa e de comunicación da empresa anunciadora. As
entidades cunha estrutura empresarial estable e que posúen un plan de comunicación adoitan contar cunha
axencia que lles xestiona a conta publicitaria e que se encarga de elaborar as estratexias de mercadotecnia.
5.4.2 Novos mercados para a publicidade
A Asociación de Usuarios da Comunicación (AUC) detectou unha nova forma de localización de produto: a
reprodución de anuncios publicitarios como parte da trama das series televisivas. A asociación sinala que non se
limitan xa a incluír envases e logotipos como parte do decorado e a enfocalos de forma relevante e reiterada,
como viña sendo tradicional (product placement), senon que dende hai pouco os argumentos publicitarios
contaminan cada vez máis as tramas dos programas (ficción publicitaria). Por exemplo, déronse casos en que se
fai que os actores falen dos produtos como parte do guión. O habitual era
Unha nova ventá que esas mencións publicitarias quedasen fóra da serie en si, incluíndoas
publicitaria gaña en escenas achegadas ao inicio ou ao final do episodio coa advertencia de
posicións nos últimos publicidade ou telepromoción. Agora, deuse unha volta de torca máis, xa
anos: Internet que se lles fai aos actores representar anuncios xa emitidos, buscando
potenciar o recordo do espectador e, polo tanto, a notoriedade e eficacia da
mensaxe comercial.
Ademais, unha nova ventá publicitaria está a gañar posicións nos últimos anos, fronte á televisión ou á radio, a
Internet. A chamada rede de redes é o último medio de comunicación que se suma á cultura de masas, actuando
como fonte de información e vía de entretemento, compra, formación, creación de negocios, mobilización social,
234
A finais dos anos 60, a producción publicitaria en Galicia realizábase en formato cinematográfico (de 16mm ou 35mm) que compaxinábase cos
formatos vídeo (U-Matic,e máis tarde Betacam SP). Coa irrupción das tecnoloxías dixitais moita producción publicitaria filmábase en 35mm e
despois facíase a posproducción en dixital. Hoxe dase a tendencia a traballar co video dixital (DVC, DVCPro ou DVCAM).
235
Dende o punto de vista estético as tendencias mais usuais no deseño publicitario baseanse no cinema e pódense catalogar nas seguintes
modalidades: imitación do cine na publicidade, inserción de imaxes do cine na publucidade, escenificación cinematográfica, o arquetipo do star
system cinematográfico na publicidade e a utilización de estrelas na publicidade. A. Amorós e S. Martínez (2000) O cine na publicidade.
Modalidades e técnicas na creación publicitaria. Santiago de Compostela: Tórculo Edicións.
etc. A chamada revolución de Internet é unha achega histórica dos noventa baseada nas novas tecnoloxías e
chamada a quedar para sempre, como antes o fixeron cada un dos outros medios masivos.
Un dos grandes atractivos deste medio é que non ten fronteiras, xa que en calquera país do mundo se utilizan os
mesmos buscadores aínda que sexa coa súa versión local. O resto de pequenos buscadores que non chegan a
acaparar máis do 5% de todo o tráfico debido a consultas realizadas en Internet están igual de accesibles para
calquera persoa, independentemente do país onde se atope. E tamén este medio buscou apoio financeiro na
publicidade, ofrecéndolles aos anunciantes novas posibilidades en liña para chegar aos seus públicos.
A publicidade en Internet presenta varias vantaxes: o baixo custo, xa que mentres que outros medios están fóra do
alcance da pequena empresa, calquera pode publicitarse na rede; quen se anuncia en Internet transmite unha
imaxe de modernidade que reforza a confianza dos seus clientes; Internet pode combinarse perfectamente con
236
outros soportes para reforzar o impacto publicitario e a publicidade na web, a diferenza doutras formas, non é
intrusista, xa que só van á páxina aqueles que realmente desexen facelo, sen que iso lles supoña ningunha
interrupción.
Son varias as formas que adopta a publicidade en Internet. O banner é o formato publicitario máis coñecido e
ofrece a posibilidade de demandar a información inmediatamente, facendo clic sobre el. Os layers permiten
superpoñer animacións á web. As pop ups son ventás emerxentes que flotan na web e que tamén nelas se pode
facer clic. Algunhas son interactivas e o espectador ten a posibilidade de xogar con elas.
O forte crecemento das conexións de banda ancha e do comercio electrónico en toda Europa significa que os
consumidores están a dedicar cada vez máis tempo a Internet, en detrimento doutros medios tradicionais, tales
como a televisión, a radio ou os xornais. De cada cinco horas de consumo de medios de comunicación, unha é
para Internet. Está claro que os anunciantes, cuxo obxectivo é chegar eficazmente aos seus públicos, aumentarán
o seu investimento na Rede rapidamente. Se continúan as tendencias de fondo ao ritmo debido (banda ancha,
consumo de medios e penetración de Internet), prevese que entre o 15% e o 20% do torta publicitario europea
corresponda á rede nos próximos anos. Esta tendencia seguirá os pasos do que se observa en Estados Unidos,
onde o movemento publicitario na web alcanza xa os dous díxitos.
No 2003, Internet ocupaba o sétimo lugar do ranking publicitario por volume de negocio, segundo o estudo
Infoadex do investimento publicitario en España 2004, con 74,6 millóns de euros, o 1,3% dos medios
convencionais, cifra que como en anos anteriores rexistra un novo crecemento. Así aconteceu tamén en 2004, con
un crecemento do 30,3% en 2004, ata alcanzar 94,5 millóns de euros, o que supón o 1,53% da facturación
publicitaria nacional, segundo un informe de PricewaterhouseCoopers e Interactiva Advertising Bureau Spain (IAB
Spain), asociación que aglutina máis do 90% do sector publicitario interactivo español237. O estudo que hai
signos inequívocos de que a Rede se comporta moito mellor que os soportes tradicionais, que medraron arredor
dun 10,4% o pasado ano e destaca que é un medio xa maduro, que non progresa con crecementos
puntuais.Ademais, as dez principais empresas do sector acaparan o 79,2% do mercado.
Segundo cálculos da consultora Forrester Research recopilados nun informe da Fundación Auna, a inversión
publicitaria na Internet en España alcanzará no ano 2008 os 48 millóns de euros, o que suporía un incremento do
78% respecto ó 2003.
A principal novidade deste medio é a interactividade, que potencia no usuario a sensación de intervir no proceso
de comunicación, xa que é el quen selecciona entre todas as fontes de información e decide por onde vai navegar.
236
Anuncios en prensa, televisión, etc. Cada día son máis numerosos os anuncios televisivos acompañados dun enderezo web.
237
Esta cifra calculouse a partir dos ingresos publicitarios facturados polas propias empresas do sector (81,4 millóns) e da estimación da IAB Spain
de 13,1 millóns, correspondentes ao mercado de enlaces patrocinados e buscadores, que non puideron participar directamente no estudo.
223
O IAB aclara que este forte incremento débese fundamentalmente unha aposta dos considerados anunciantes
tradicionais —en 2004 alcanzaron o 54,1% do total, dez puntos máis que en 2003— e do auxe do investimento
en publicidade baseada en buscadores, tendencia compartida con outros mercados como o estadounidense e o
británico. Por sectores, destacan o das telecomunicacións, cun 19,6%, seguido por finanzas (15,2%), medios de
comunicación-ensino-cultura (11,4%), automoción (9,8%) e viaxes-turismo (7,1%). Practicamente a totalidade
destes duplicaron a súa presenza en Internet durante o último ano.
Os formatos que recibiron maior investimento en 2004 foron os integrados na páxina web (banners, botóns,
rañaceos e roubapáxinas), que supoñen o 38,1%. O crecemento dos buscadores e enlaces patrocinados foi
espectacular (768%), e alcanzou xa o 20,1% de cota. Ademais, decreceron os formatos máis intrusivos nun 15%,
aínda que representan o 10%, e o correo electrónico mercadotecnia duplícase. Por canles temáticas, os maiores
investimentos déronse na páxina de inicio (24%), seguido de ocio-entretemento (13), rotacións xerais (12), correo
electrónico (9) e chat-mensaxería instantánea (4).
5.4.3 Os principais axentes da produción audiovisual publicitaria en Galicia
Coas debidas reservas coas que hai que interpretar sempre calquera tipo de clasificación, a revista Imaxe &
Comunicación, que se está a consolidar nos últimos anos como unha referencia para o hipersector da
comunicación no Noroeste peninsular, publicou en marzo do 2003 unha clasificación das axencias de publicidade
galegas, tomando como factor esencial de valoración o recoñecemento profesional no propio sector, en función
da calidade dos seus produtos publicitarios, e non tomou en conta o nivel de facturación nin a antigüidade. A
primeiro posto foi BAP & Conde, seguida de Imaxe, Maxán, Canal Uno e, en quinto lugar, EcoVigo. Entre as dez
primeiras, a enquisa situou tamén, sucesivamente, a Galicia Comunicación, Alcántara, Neo, Luis Carballo e Idea.
A maior parte das nosas axencias publicitarias están localizadas en Vigo, A Coruña e Santiago de Compostela.
Non todas producen de forma habitual anuncios audiovisuais; a maioría dedícanse á publicidade en soportes e
medios máis tradicionais, como prensa, radio ou valos.
Imaxe é a axencia responsable dos anuncios de Estrella de Galicia, Caixa Galicia, Claudio, Cabreiroá ou Suzuki.
A axencia Jj del Río elaborou spots para firmas como Escurís e traballos de carácter institucional para a Xunta. E
Bap-Conde confecciona traballos audiovisuais para os anunciantes galegos Gadis ou San Luis. Outras axencias
que operan no ámbito audiovisual para distintos clientes galegos son Idea e Canal Uno.
As empresas autóctonas máis publicitadas en Galicia están relacionadas coa alimentación (Froiz, Gadisa,
Estrella Galicia, Las Candelas...), cos produtos pesqueiros (Pescanova, Feiraco...), ou coa banca (Banco Pastor,
Caixanova, Caixa Galicia...). Existe, ademais, na comunidade un importante volume publicitario de campañas
institucionais para televisión do Goberno galego (Galicia Calidade, Xacobeo, Compostela 2000...), xunto a
promocións sectoriais de interese que están apoiadas dende a Administración: o téxtil, a moda, o granito... Un
sector que posúe unha presenza publicitaria importante é a da automoción. Estrella de Galicia é unha marca
galega cunha presenza importante dentro do audiovisual galego. De feito, a empresa fai ás veces product
placement en diferentes series, coma Pratos Combinados, Terra de Miranda ou As Leis de Celavella, filmes
como O ano da carracha ou o programa concurso Noite Brava.
No que se refire ás compañías audiovisuais dedicadas á produción publicitaria, aparecen na comunidade

autónoma varios tipos de características definidas, dende as pequenas produtoras que fan directamente vídeos
industriais, sen pasar por unha axencia, ás televisións locais que xeran elas mesmas os anuncios que emiten.
Hai, sen embargo, un reducido número de compañías cunha actividade normalizada de produción publicitaria,
aínda que combinada con outras actividades afíns.
A máis antiga é Continental. O primeiro anuncio publicitario deste equipo data do ano 1984. Cunha carteira de
más de 600 traballos coas principais axencias e para marcas nacionais e internacionais así coma para diferentes
institucións -realizou anuncios para as campañas de Ford, Estrella Damm, Central Lechera Asturiana, Estrella
Galicia, Telepizza, Pepsi, Gadis, Radical Fruit, etc-, é unha das principais productoras de publicidade do país.
Todas as súas actividades vencelladas á publicidade están aglutinadas na area denominada Continental Spot e
entre os directores cos que ten colaborado figuran Roberto García, Jaume de la Iguana, Manuel Gómez Pereira e
Gracia Querejeta. Na actualidade entre os seus realizadores en exclusiva están Ramón Costafreda, Héctor
Gómez e Miquel Alcarria en Madrid e Galicia238.
Adivina Producciones está especializada en produción publicitaria e promocional. Algunhas das campañas das
que foi responsable son Diario 16, Café Candelas, Xacobeo 2004, Pantis Dorian Grey, Radio Galega ou a propia
TVG. Para esta produtora traballan realizadores como Jorge Algora e Gustavo Balza.
Aldea Films leva a publicidade de grandes empresas galegas e os seus vídeos corporativos. Aposta pola
produción publicitaria, corporativa e documental de alta gama, para o que conta cun equipo completo de rodaxe e
posprodución en alta definición. Algúns dos seus anuncios e vídeos corporativos son os de Cabreiroá Única,
Callaghan, Galicia Hoxe, Adegas Conde de Albarei, Estrella Galicia, R. Santo Lus ou Xente Xove.
Lúa Films é a denominación da produtora IACE, S. L., que abriu as súas portas na Coruña en 1996 e que, dende
a súa posta en marcha, presta servizos publicitarios para axencias galegas de publicidade e para institucións.
Algúns dos seus spots son os de Mutua MMT Seguros, Fontecelta, Ternera Gallega, Pesca de baixura, Pesca
industrial, Ollo coas tallas, La Voz de Galicia, Pizzanova ou Malos tratos.
Pórtico de Comunicaciones é unha productora constituida no 1991

Cada vez hai unha
adicada á producción televisiva e publicitaria, fundamentalmente de
maior utilización da
vídeos institucionais. Algúns dos traballos promocionais realizados por
produción audiovisual
esta empresa son o da provincia de Pontevedra, para o Real Padroado de
por parte dos
Turismo das Rías Baixas, da provincia de Ourense ou do concello de
anunciantes
Sanxenxo; vídeos divulgativos e promocionais para a Sociedade para o
Desenvolvemento Comarcal de Galicia, das comarcas de Tabeirós-Terra de Montes, Baixo Miño, Carballiño, O
Ribeiro, Paradanta e Caldas, Terra de Trives ou vídeos para o Xacobeo 2004.
Productora Faro, situada en Vigo, dedica unha boa parte do seu traballo á realización de spots publicitarios para
a súa posterior emisión nas distintas cadeas do Estado español e Portugal. Tal é o caso das campañas de La
Gafa de Oro, Lacón Galego, Makeri ou Mobles Juviol. Outra das facetas da empresa refírese aos vídeos
institucionais, onde realizaron traballos para a Xunta, concellos, a Copa Davis ou Autismo en Galicia. Por último,
en canto aos vídeos industriais e corporativos, algunhas das empresas que confiaron en Faro foron Coren, Ence,
Indugasa, Rodman Polyships, Citröen, etc.
Pola súa banda, DYR Producciones Audiovisuales, unha empresa ourensana de recente creación, dedícase a
produción de spots con tecnoloxía de Alta Definición.
Galicia Banner xestiona a publicidade dos 30 portais galegos máis visitados. Os servizos que ofrecen son, entre
outros, publicidade mediante elementos gráficos (banners, pop-ups, enlaces de texto...), Mercadotecnia-mail, alta
en buscadores, comunicados de prensa aos portais membros da rede GaliciaBanner, asesoría e consultoría e
deseño de formatos publicitarios. Son os partners para Galicia das empresas especializadas en mercadotecnia en
Internet líderes en Europa, como AdLink, TradeDoubler ou Zanox.
238
Con quen veñen de ser premiados cun Sol de ouro e un Sol de prata no Festival de Publicidad Iberoamericano El Sol.
225
Coa chegada e implantación da tecnoloxía dixital en Galicia, existe neste momento un importante parque de
equipamento de produción e posprodución de gama media-alta; non obstante, para a realización de películas
publicitarias de alto orzamento, os equipos de produción e realización seguen contratando empresas de Madrid
para realizar a posprodución e composición porque dispoñen de equipamento de última xeración e técnicos moi
especializados en produción (iluminación) e posprodución publicitaria (telecinado, composición ou sonorización).
239
Como apuntan Xaime Fandiño e Alberto Pena , é posible apreciar como o mercado publicitario audiovisual na
comunidade galega aínda ten moitas carencias e son poucas as empresas preparadas para asumir o reto do
novo milenio. De todos os xeitos, cada vez hai unha maior utilización da produción audiovisual por parte dos
anunciantes, conscientes da súa enorme capacidade persuasiva. Así mesmo, o Goberno galego, a través de
varios programas de axudas ás produtoras, e o propio ritmo do mercado, inmerso xa na era audiovisual, xunto
coa consolidación da Licenciatura en Publicidade e Relacións Públicas da Universidade de Vigo (como
responsable na formación de especialistas preparados que están a contribuír ao desenvolvemento desta
industria), e as propias estruturas corporativas das empresas publicitarias, están construíndo un futuro cada día
máis optimista para os axentes que interveñen neste proceso de comunicación, actualmente tan importante para
a estimulación do negocio e a economía dun país.
5.5 SERVIZOS DE APOIO Á PRODUCIÓN
As industrias de apoio técnico audiovisual son básicas para o desenvolvemento do propio sector. Non deben
considerarse como ata agora, meramente auxiliares, xa que produtores, distribuidores e exhibidores dependen
do seu traballo. Se hai unha maior afluencia de espectadores ás salas é, en gran medida, porque as películas
están máis coidadas, se é posible un mellor son nas salas é grazas ós equipamentos cos que contan. ¿De que
serve que os exhibidores melloren as súas salas se non hai posibilidade técnica de percibilo?
Son varios os servizos de produción e posprodución que se adoitan englobar baixo a epígrafe xenérica de
servizos auxiliares.
o O Atrezzo e vestiario inclúe armerías, atrezzos, barcos e atrezzo náutico, cisternas, coches antigos, ficticios
produto, maquetas, material de hostalería, materiais para vestiario, plantas, provedores de salóns de
peiteado e maquillaxe, tinturerías e vestiario de época e accesorios.
o Entran no ámbito do Casting actores e actrices, axencias de actores e modelos, axencias de azafatas,
axencias de figuración, animais e adestradores, bailaríns e compañías de baile, casting especial,
coreógrafos, directores de casting, dobres e especialistas, representantes de actores e salas de casting.
o Hai tamén un apartado de localizacións, platós e decorados, no que entran os construtores de decorado, a
información meteorolóxica, librerías de localizacións, localizadores, materiais para eventos, permisos de
rodaxe, plató e estudios de gravación e seguridade e sinalizacións.
o A Posprodución e laboratorios engloba animación 2D, dereitos musicais, deseño 3D, edición de son, dobraxe
e mesturas, equipos posprodución (venda), estudios de gravación musical, laboratorios cine, música de
librería, salas de montaxe, salas de posprodución, salas de proxección cine, servizos de CD-rom e DVD,
servizos de copias, servizos de transfer e truka/títulos de crédito.
o Servizos de produción en xeral son tamén axencias de viaxes, alugamento de coches, catering, liñas
aéreas/aeroportos, mensaxerías, seguros de rodaxe, transporte de rodaxe e videowall e pantallas.
239
X. Fandiño e A. Pena (2002): “As orixes da publicidade audiovisual en Galicia: medios, soportes e anunciantes”. Estudos de comunicación.
Consello da Cultura Galega.
Moitos destes traballos fanos as mesmas produtoras audiovisuais e moitos servizos de produción, como o
alugamento de equipos de gravación, están sendo realizados por empresas que tamén son produtoras.
A evolución das empresas de servizos de produción vai en sintonía co desenvolvemento das produtoras
audiovisuais e, en xeral, co grao de madurez do sector. De feito, a pesar do crecemento da industria, aínda se
está a falar da atomización de empresas e da escasa continuidade de produción (sobre todo, no caso das
longametraxes), que fan que en moitos casos estas empresas traballen habitualmente para outro tipo de clientes.
É o caso das distribuidoras de equipos e, sobre todo, dos aspectos de atrezzo, vestiario e peiteado. Hai catro
empresas dedicadas ao vestiario de época, disfraces, traxes rexionais, etc; dúas en Ourense, unha en Vigo e
unha na Coruña. A non coincidencia da súa distribución con respecto á das empresas de produción e servizos
leva á conclusión de que non son empresas dedicadas expresamente ao mundo audiovisual e que, polo tanto, non
existe unha especialización nesta profesión. As series de televisión e a publicidade non esixen na súa maior parte
traxes de época, que si son máis solicitados polas producións de longametraxe. O mesmo ocorre coa maquillaxe e
co peiteado, onde destacan principalmente os profesionais da Coruña e Santiago, que serían o 80% do total.
O Observatorio Europeo do Audiovisual analizou na seu Yearbook 2003 as novas tecnoloxías. Unha das
actividades que se analiza é a dos laboratorios cinematográficos. Os seus ingresos operativos incrementáronse
desde os 445 millóns de euros do 97, ata os 506 millóns de 2001. Este sector segue sendo rendible (os beneficios
netos foron de 12 millóns de euros no último exercicio considerado), se
ben a rendibilidade está caendo claramente: a marxe de beneficios pasou Non existe
do 9,6% en 1999, ao 4,2% en 2001. Por outro lado, as compañías unanimidade en canto
especializadas en infografía e efectos especiais tamén experimentaron un ás verdadeiras
rápido impulso, cos seus ingresos operativos crecendo desde os 304 necesidades de Galicia
millóns de euros de 1997 aos 675 millóns de 2001. Este grupo sectorial, na dotación de estudios
non obstante, depende en boa medida do crecemento do mercado
publicitario e rexistrou marxes de beneficio baixos desde 1997. A situación foi particularmente mala no ano 2001,
onde a marxe de beneficios foi de -8,8%, cunhas perdas netas de 68 millóns de euros.
As empresas galegas de servicios auxiliares do sector audiovisual ascendían no 2003 a 56, facturaban 28,3
240
millóns de Euros, con 2,2 de resultado antes de impostos e 202 empregados .
5.5.1 Estudios de gravación
As televisións marcan son as que marcan hoxendía o ritmo dos estudios de gravación. A producción de series de
ficción continúa medrando, o que provoca unha demanda notable de instalacións capaces de albergar este tipo de
traballos. As canles adoitan ter as súas propias instalacións, pero tamén recorren a empresas privadas, ás que lles
alugan estudios de gravación. O cine, pola súa banda, non acode demasiado ás empresas de estudios de
gravación e a publicidade continúa requirindo espazos de rodaxe, pero tras anos boiantes, parece decrecer.
O estudio de gravación sería o espazo no que se sitúan os decorados e as personaxes, actores, presentadores,
artistas ou invitados para seren gravados. O seu tamaño variará segundo o tipo de programas, posto que, mentres
un informativo ou un programa de entrevistas pode non necesitar máis que uns cantos metros cadrados, para
unha producción de variedades, con actuacións musicais e público pode requirir dunha gran nave.
A área de gravación consta basicamente dunha serie de panos ou de cortinas, unha grella de iluminación elevada,
un revestimento illante da acústica, unha porta de acceso coroada por un luminoso indicador de se se está a
240
Nestas cifras non e incluen as empresas de dobraxe e sonorización.
227
gravar ou non, cámaras ⎯en número mínimo de tres⎯, micrófonos e numerosos sistemas de conexións, tanto
para os materiais técnicos como eléctricos.
Son dous os camiños habituais á hora de montar un estudio de gravación: o primeiro, e máis económico, consiste
na compra dunha nave industrial e sometela ao proceso de adecuación, e o segundo, o de construír un estudio
de gravación partindo de cero. A primeira das alternativas non contribue á estabilidade do sector, e na meirande
parte dos casos constitúe una solución provisional. En todo caso, o
investimento requirido é alto, e é conveniente coñecer o uso ao que
A evolución das
pretende dirixirse para adecuar custos: insonorizar as instalacións, illalo
empresas auxiliares do
de luces exteriores ou facelo opaco, obter permisos, ofrecer camerinos
audiovisual vai en
ou despachos de produción. Antes de lanzarse a un negocio tan
sintonía co grado de
madurez do sector arriscado, convén coñecer as necesidades dos posibles clientes.
Segundo se afirma na Síntese para o Comité Asesor do Clúster do

Audiovisual Galego, resulta un feito contrastado que a gran maioría das empresas autóctonas non contan coa
fortaleza económica suficiente para dispoñeren dous seus propios estudios de gravación, se ben se considera
que o ideal sería que existisen firmas de servizos á produción que ofertasen este tipo de espazos.
Non existe unanimidade en canto ás verdadeiras necesidades que se presentan en Galicia con respecto á
dotación de estudios. Para algunhas empresas o problema radica na escasa optimización que se está a realizar
das instalacións que hoxe en día se encontran xa no mercado e admiten a conveniencia de incrementar a
dimensión e o equipamento dos actuais. Outro grupo destaca a imperiosa necesidade de ampliar a oferta, xa que
a existentes non resulta suficientes ou non se considera factible utilizar os estudios dispoñibles en condicións
competitivas de eficiencia económica e produtiva. Sexa polo motivo que sexa, o impacto, en termos de custo,
tanto para ás empresas propietarias de estudios de gravación como para as usuarias resulta notable, xa que as
primeiras arriscan un considerable investimento que pode permanecer ocioso boa parte do ano, mentres que as
segundas deben soportar o custo adicional de estaren continuamente montando e desmontando decorados nos
espazos utilizados para rodaxe. A oferta destas instalacións na comunidade galega é ampla, basicamente pola
dotación da compañía compostelá CTV. Según datos aportados por AEGA, os estudos de gravación dispoñibles
para ás productoras en Galicia na actualidade (11) alcanzaron un nivel de ocupación os últimos dous anos en
torno ao 40%.
O Plató 1000 de CTV, en Motouto-Teo, foi inaugurado en decembro de 1986, e dende entón foi utilizado en todo
tipo de produtos televisivos: musicais, concursos divulgativos, infantís, debates, etc., programas que necesitaron
de grandes ou pequenos espazos. En febreiro de 1991 CTV ampliou as súas instalacións poñendo en marcha o
Plató Mónica 200. Con el cubrían as necesidades de gravación para espazos publicitarios, anuncios, realización
de casting, programas de televisión de pequeno formato, comedias de situación, etc. O Plató Mónica 200, ao
igual que o Plató 1000 e o Plató 800 están conectados co control central de realización, o que permite levar a
cabo todo tipo de produccións con multicámara, tanto en directo como gravadas. E dende setembro de 2004, a
produtora conta co estudio de gravación de maior superficie na comunidade galega e un dos máis grandes de
2
España, cunha superficie de 1.100 m . CTV oferta ademais todos os servizos auxiliares necesarios para levar a
bo fin calquera produción de televisión, publicidade e cinema: seis camerinos e dous vestiarios (con servizos e
duchas), sala de maquillaxe, sala de peiteado, cafetería, salas de espera para o público, actores e VIP's, arquivo
de documentación audiovisual, despachos e oficinas para os clientes, taller de carpintería para construción de
2 2
decorados (700 m ), dous almacéns de atrezzo e gardarroupa, 1.500 m de almacén para decorados e taller de
servizos técnicos e mantemento. Nos distintos estudios de produción de CTV teñen lugar as rodaxes de series
como Pratos Combinados, Cuarto sen ascensor ou Libro de familia ou concursos como Supermartes.
Niveis de ocupación dos estudos de gravación existentes en Galicia

2
Empresas Superficie (m ) Número % Ocupación
1.100 1 40
1.000 1 20
800 1 70
CTV
600 1 30
200 1 20
Total 5 36
800 1 40
600 1 40
Voz Audiovisual 400 1 30
200 1 20
Total 4 33
600 1 50
Productora Faro
Total 1 50
400 1 40
Adivina Producciones 100 1 30

Total 2 35
Fonte: AEGA
As instalacións de Voz Audiovisual, no Polígomo de Sabón, están dotadas de equipamento e tecnoloxía de

última xeración. A empresa dispón de catro estudios de gravación independentes de 800, 600, 400 e 106 m2,
provistos de 350.000 vatios de luz controlados dixitalmente, equipos para formato dixital DVCAM e Betacam SP,
salas de posprodución sobre sistemas analóxicos e dixitais, sala de grafismo, controis técnicos, locutorios,
camerinos, salas de maquillaxe e salón de peiteado e oficinas de produción e redacción. Nestas instalacións
graváronse series como Mareas vivas ou Ás leis de Celavella ou programas como Con perdón, entre outros.
2
Productora Faro conta cun estudio de gravación de 600 m en Santo André de Comesaña (Vigo), no que
producen e realizan programas para a Televisión de Galicia, así como anuncios publicitarios, vídeoclips musicais,
etc. Este dispón dun set de dirección formado por tres monitores de cámara e un monitor de programación, tres
cámaras dixitais por TRIAX, trípodes, guindastres e conexións de vídeo e audio (tanto envíos como retornos).
Durante algún tempo estas instalacións prestaron servizo para a rodaxe da serie Rías Baixas, de Zenit Televisión
e Costa Oeste, ademais doutros programas realizados por Faro.
2
Adivina Producciones tamén dispón dun estudio de gravación dunha superficie de 400 m nas súas instalacións
de Bergondo, ademais doutro de 100 m2, con ciclorama en continuo e grella de iluminación241.
IB Cinema inaugurou recentemente uns estudios de gravación nas súas instalacións. Os estudios Stalag 1, 2 e 3
2
teñen, en conxunto, 130 m e actualmente estanos preparando para rodaxes en cine intervalométrico (stop
motion), con iluminación dixital e un robot motion control. Ademais, conservan para imaxe real o estudio Silvia and
2
Gerry Anderson, que ten algo máis de 200 m .
241
Formato Producciones conta cun set-estudio de 50 m2 con grella de focos Fresnel e pano para croma, ainda que sin aislamento, que usa de
xeito esporádico e para producións propias.
229
Continental Producciones anunciou recentemente a posta en marcha do primeiro estudio cinematográfico
galego. O proyecto, que se atopa na actualidade en preparación, ten intención de reunir a infraestructura e o
persoal necesarios para ofrecer servizos de plató cinematográfico en Galicia ao largo de todo o ano, de xeito que
as produtoras podan realizar aquí a meirande parte das súas rodaxes.
Pola súa banda, as televisións locais empregan tamén este tipo de infraestruturas para o desenvolvemento das
súas actividades. Telelugo El Progreso ten dous estudios de gravación en formato Betacam SP: un de 120 m2,
con 4 sets transformables e outro de 300 m2 con 3 set máis un transformable, e os dous con 4 cámaras con
opción a 7.
2
Dez TV , de Lalín, conta cun estudio de gravación de 75 m coa dotación básica de micrófonos, cámaras,
iluminación e decorados. Televinte Chantada ten un estudio de televisión dunha superficie aproximada de 80 m²
2
con dúas cámaras, equipo de iluminación e son. Onda Coruña ten un estudio de gravación de 30 m dotado dun
equipo conectado ó control de realización que conta con 3 cámaras, 6 saidas de audio para micros, sistema de
Intercom, así como da iluminación correspondente.
Con respecto á oferta pública destas instalacións, o Centro de Produción de Programas de San Marcos da
2
Televisión de Galicia está dotado con 4 estudios de produción, das seguintes dimensións: 70m (Estudio 4), 150
m2 (Estudio 1), 300 m2 (Estudio 2) e 460 m2 (Estudio 5) e un estudio de continuidade (Estudio 3). Os estudios de
70 e 150 m2 utilízanse maioritariamente para os servizos informativos, mentres que os dous restantes estudios
son usados para todo tipo de producións da cadea.
Ademáis algúns centros docentes dispoñen de espazos de gravación de diferentes dotacións e tamaños. A
Escola de Imaxe e Son de Coruña conta cun estudio completo de 190 m2, insonorizado, de 9 m. de altura, con
ciclorama, con servizos auxiliares, camerinos, 100 Kw de luz, salas de control de realización e iluminación e son.
2
A Escola de Imaxe e Son de Vigo emprega un estudio de 200 m para o desenvolvemento das prácticas dos
seus alumnos. Pola súa parte, a Escola de Imaxe e Son da Fundación TIC de Lugo utiliza as instalacións do
Centro de Produción de Programas que a fundación ten dedicadas á televisión e nas que se realizan diariamente
producións propias e en convenio coas televisións locais. Nelas dispón de senllos estudios de gravación de 270 e
2
250 m , con 2 sets para entrevistas e 1 set para espectáculos musicais o primeiro e 2 sets desmontables
polivalentes o segundo. Nos dous casos dispoñen de iluminación con luz fría e focos fresnel, mesa de
iluminación DMX. 2 cámaras Betacam e 6 cámaras DV, ademais de mesa de mesturas de audio de 32 canles.
Na Facultade de Ciencias da Comunicación da Universidade de Santiago de Compostela contan con
senllos estudios de gravación de 120 m2 cada un deles. Co fin de incentivar a conexión entre o mundo
académico e o empresarial, estas instalacións poden ser alugadas por produtoras, cadeas de televisión e
empresas de cine para a realización de series de televisión ou outro tipo de formatos. A Facultade de Ciencias
2
Sociais da Universidade de Vigo, ubicada en Pontevedra, dispón dun estudio de 70 m . Tamén a escola
privada de Santiago de Compostela O raio verde dispón para as súas actividades docentes dunha aula de
2.
producións de audiovisuais (estudio de gravación) de 200 m
No que se refire ás infraestruturas dos novos estudios de gravación de televisión, as cámaras multipropósito
representaron unha verdadeira revolución no ámbito da produción, avalada pola súa aplicación en programas
como Gran Hermano, en retransmisións deportivas de TVE, ou como cámaras de estudio que empregan Localia
TV e Antena 3 Televisión. O sistema consta dunha parte software e unha parte hardware; a primeira instálase
nun ordenador estándar baixo Windows, mentres que a segunda está formada por módulos de adaptación aos
diferentes medios de transmisión posibles: rede telefónica convencional, rede telefónica dixital RDSI, Ethernet ou
fibra óptica. O software permite controlar un gran número de cámaras (ata sesenta e catro inicialmente), con total
acceso aos parámetros tanto da lente (iris, zoom e foco) coma da cámara (ganancia, pedestal, balance de
brancos, obturador electrónico…), do posicionador (panorámico, inclinación, velocidade...) e da cabina de

exteriores (limpaparabrisas, calefactor…). Todos os axustes se realizan de forma moi intuitiva mediante rato, a
través de diferentes ventás de diálogo.
Así pois, o estudio de gravación totalmente automatizado simplifica os labores de produción de programas e
informativos. Pero tamén a automatización de estudios de gravación, a robotización de cámaras e outros avances
tecnolóxicos fan pensar nunha redución do persoal de operacións.
5.5.2 Localización e casting
A localización dunha rodaxe cinematográfica ou dunha serie de televisión

significa moito máis ca darlle traballo ao propio sector (actores, guionistas,
Cada rodaxe
directores de fotografía, realizadores, maquilladores, técnicos de son, etc.),
audiovisual xera no
xa que supón ademais unha incidencia económica indirecta en hostalería e territorio escollido un
restauración. gran movemento
Cada rodaxe audiovisual xera no territorio escollido un gran movemento económico
económico que produce empregos directos, relanzando as empresas e
produtoras do propio sector audiovisual da rexión, e crea un bo número de postos de traballo indirectos dos
sectores auxiliares implicados: carpinteiros, decoradores, iluminadores, actores, maquilladores, catering e
hostalería en xeral, turismo rural, alimentación e produtos rexionais, denominacións de orixe, etc.
Os oscarizados Alejandro Amenábar e Pedro Almodóvar, así como realizadores do talle de Fernando León ou
Manuel Gutiérrez Aragón, son só algúns dos nomes que se desprazaron ata Galicia para rodar as súas últimas
producións. Á marxe das axudas da Consellería para facilitar as rodaxes no noso país e así como o nacemento e
popularización das Film Comission (oficinas de rodaxe), o certo é que Galicia se está a converter nun estudio de
gravación de cinema, amparado por un contorno privilexiado e moi variado.
A Galicia Film Comission, a Santiago de Compostela Film Comission ou a Lugo Film Comission
constituíronse para atraer rodaxes e producións ao territorio galego e ao compostelán, respectivamente. Todas
elas teñen como obxectivo facilitar o traballo das produtoras que escollen a comunidade autónoma como
escenario do seu traballo audiovisual, exercendo de ponte entre as institucións, por unha parte, e as empresas
locais fornecedoras de servizos, por outra, e promoven así mesmo a imaxe de Galicia como potencial estudio de
242
gravación para rodaxes en todo o mundo .
As deputacións de Lugo e de Ourense asinaron un convenio coa Galicia Film Commission para ofrecer servizos ás
243
rodaxes . Isto implica que a film commission prestará ás oficinas
provinciais asesoramento para desenvolver o traballo de facilitar as As series de TV e os
filmacións nos seus territorios. Por outra banda, o Consorcio grupos de teatro fixeron
Audiovisual de Galicia ten previsto poñer en marcha oficinas provinciais de lanzadeira dunha
de promoción de rodaxes cinematográficas, co obxectivo de axilizar as escola de teatro
xestións necesarias para a gravación de películas na comunidade
242
Santiago de Compostela Film Comission forma parte da Rede de Cidades de Cine, que integran tamén outras, como son as de Porto, Venecia,
Tesalónica, Salamanca e San Sebastián.
243
E é que as producións audiovisuais que estiveron asesoradas pola SCFC entre 2002 e 2004 xeraron un impacto económico na cidade que
supera os 3,5 millóns de euros, dos que case a metade corresponderon ao último ano. Así o asegura Incolsa, a empresa municipal xestora do
turismo en Santiago, no seu último boletín Compostela turístico. Dende o ano 2001, en que se puxo en marcha a oficina da Film Comission en
Santiago, atendeuse o traballo de 45 producións, 35 delas españolas e o resto coproducións de orixe alemá, xaponesa, francesa, inglesa e italiana.
Dende que se puxo en marcha a oficina de Film Comission en Santiago, o número de rodaxes foi aumentando paulatinamente cada tempada,
dende as oito realizadas no 2001-2002 ata as vinte e unha do 2003-2004. Do impacto económico rexistrado, máis da metade corresponde á
contratación de persoal técnico e artístico local, que acaparan o 34% e o 21% do gasto, respectivamente. Seguen en importancia as cantidades
destinadas a aloxamentos e restauración, que suman 423.000 euros, así como o alugamento de equipos e espazos, figuración e transporte.
231
autónoma244.
As series de televisión e os grupos de teatro fixeron de verdadeiras lanzadeiras ante a inexistencia dunha escola
de teatro profesional. As series de televisión achéganlles aos actores un traballo de certa estabilidade e
popularidade, ademais duns cartos máis ou menos fixos, pero os orzamentos das series galegas e das series
estatais non son comparables, o que redunda nos soldos dos actores, e as series poden acabar por encadrar os
actores nun papel determinado.
A aparición de Televisión de Galicia e, posteriormente, a súa decidida aposta por unha producción propia, deu
lugar á creación dunha canteira profesional sen espremer. En canto ao cinema, son xa moitos os actores galegos
que aparecen nas pantallas españolas e increméntase o número dos que participan como protagonistas nas
producións e coproducións galegas.
Axencia e Casting de Galicia-ACGAL está en marcha dende 2003 e proporciónalles ás produtoras servizos
como actores, figuración ou salón de peiteado e acaba de abrir unha oficina en Madrid para a promoción de
actores galegos. Naceu no seu día dos propios produtores do mundo audiovisual, para facilitarlle a calquera
produción toda clase de necesidades. A empresa cumple coa Ley Orgánica de Protección de Datos e están
acollidos á Ley 31/1995, de Prevención de Riscos Laborais. Outra compañía galega que presta servizo de
casting de actores é Clarisa Asesoría Creativa, de Vigo.
Frog Eventos e unha empresa dedicada a proporcionar servizos audiovisuais para cine, televisión, concertos,
presentacións públicas e calquera outro tipo de evento. Para iso dispoñen de equipos de última xeración en
sonorización, iluminación e sistemas de proxección de vídeo (pantallas, videoproxectores, etc.)
5.5.3 Posprodución
A posprodución debe dar unha resposta particular a cada segmento do mercado audiovisual. De menor a maior
complexidade, pódese distinguir primeiro a área de Internet, un mercado que agora se cingue á presentación de
vídeos nas páxinas web mediante tecnoloxía de fluxo de sinal progresivo (streming), onde a posprodución ten
unha presenza interesante; en segundo lugar está a produción de baixo custo con destino ás canles temáticas ou
canles xeneralistas, pero en producións de segundo nivel; noutro ámbito reside a produción propia dos
radiodifusores e das compañías que lles subministran ás canles de televisión estes programascun formato de
calidade de tipo medio; un cuarto segmento é a publicidade, que segue mantendo a súa tradicional elaboración
sofisticada, e o sector do cinema dixital, coa cada vez maior participación da tecnoloxía do vídeo dixital de vídeo
para a creación de efectos de cinema, mesmo de secuencias completas, e por último, o incipiente mercado da
televisión de alta definición.
Un mercado moi interesante para a posprodución, e que ultimamente mostra un significativo crecemento, é o da
cinematografía dixital. Non só se utiliza a tecnoloxía videográfica para realizar efectos visuais, senón que xa se
está a utilizar o vídeo para rodar películas, primeiro en Betacam dixital e xa
en HD, ou Alta Definición. A cinematografía dixital
é un interesante
Pola súa banda, en non demasiados anos, a posprodución cinematográfica
mercado para a
variou por completo, grazas ao emprego de sistemas informáticos cada
posprodución
vez máis sofisticados. O imparable fenómeno non só lles afecta a técnicos
244
Esta iniciativa está prevista que se materialice a través da sinatura de convenios de colaboración coas catro deputacións provinciais galegas, en
virtude dos cales as deputacións habilitarán unha sede para as súas futuras oficinas de promoción e nomearán os responsables destas e
encargaranse de informar o Consorcio de todas aquelas iniciativas e propostas de rodaxe no seu ámbito provincial. Pola súa banda, o Consorcio
Audiovisual porá en contacto todas as produtoras interesadas en realizar unha filmación en Galicia coa oficina implicada, facilitándolles aos
responsables destes servizos toda a información sobre rodaxes que poidan ser do seu interese, encargarase de subministrar os soportes técnicos
e de formación necesarios para a posta en marcha desta iniciativa e incluirá na súa páxina web un acceso directo aos sitios web das catro oficinas
provinciais.
de montaxe, son, efectos, etc, senón que obrigou aos realizadores, máximos responsables do proceso de
creación, a reformularse novos mecanismos de traballo. Así o fixo a maioría: case todas as longametraxes
españolas recentes incorporan tratamento dixital.
A etapa actual, desenvolvida a través da computación e da man dos sistemas operativos, conseguiu que os
materiais audiovisuais se poidan tratar e procesar informaticamente. Naceu a non linealidade e con iso, as imaxes
e sons, unha vez baleirados ao sistema, son susceptibles de seren manipulados e editados na orde e forma que
se desexe. Os materiais audiovisuais pasan, unha vez introducidos no ordenador, a converterse en datos que
dende interfaces cada vez máis amables, ergonómicas e sinxelas, baseados en ámbitos de ordenador persoal,
245
poden ser manexados por persoas que non precisan dunha especial formación tecnolóxica .
A maior parte das empresas máis prestixiosas de posprodución internáronse no mundo da manipulación virtual do
negativo e proporcionaron un pulo esencial cara ao uso dos novos instrumentos, permitindo a formulación de
novedosas ideas que permitirán a creación de novos métodos de traballo durante as propias rodaxes, máis libres
e creativos, onde se mesturarán soportes de gravación e formatos, cada un enfocado cara ao resultado que o
realizador pretende obter en cada situación.
Non é o cinema español moi propicio a enormes despregamentos de efectos especiais, o que non é óbice para
que, dunha forma ou outra, gran parte das películas estreadas nos últimos anos incorporen novas formas
narrativas, baseadas máis en efectos visuais que nos clásicos diálogos. Xuntar imaxe real e virtual de forma
coherente pode dar interesantes resultados. O problema, unha vez máis, é o abuso destas prácticas, empregadas
mesmo en encadramentos ou movementos de cámara. A parte negativa é a tendencia, abusiva, de produtores e
realizadores a menosprezar a historia e o xeito de narrala, quedándose só coa innovación técnica.
Segundo se di no diagnóstico do sector levado a cabo na constitución do Clúster Audiovisual Galego, a posición
periférica da Comunidade Autónoma de Galicia explica en certa forma a pobre dotación que se pon de manifesto
en certas áreas como a posprodución dixital. De feito, non se dispón aquí dos equipos necesarios para realizar o
paso entre dixital e 35 mm, se ben é certo que este tipo de procesos só poden ser levados a cabo en cidades
como Madrid, Barcelona ou Londres.
Así e todo hai varias empresas galegas que traballan na posprodución. Unha delas é Pórtico de
Comunicaciones. A sua dotación de infraestructuras de edición inclue salas de A/B roll, sala de visionado e
repicados, estación gráfica e de composicón, sala AVID MediaComposer e sala AVID Symphony System. No
referente a Rexistro de Imaxen conta con cinco equipos en sistema Dixital.
INH Producciones, empresa coruñesa creada en marzo do 2005 por Israel Nava, levará en Galicia a
representación de Iskra, unha compañía madrileña que conta cun servicio de kinescopado propio, especialmente
concebido para dar solucións de calidade ó sector de profesionais que teñen unha produción de presuposto
limitado para acceder a un kinescopado laser, como é o caso de determinadas campañas publicitarias en cines,
primeiras curtas, prácticas de escolas, películas independientes... Desde INH Producciones, Nava ofrecerá así
mesmo un servizo de coordinación de todo o proceso de postproducción cinematográfica (confección e
cumplimento de plans de traballo, seguimento de laboratorios, supervisión de calidade...) a aquelas productoras
que realizan traballos en cine e vídeo.
Aldea Fims (antes IJV), unha produtora audiovisual creada en 1994 e que foi pioneira no ámbito europeo na
incorporación da alta definición, e actualmente roda e posproduce con esta tecnoloxía. Dispón dunha sala de
245
A posprodución dixital ten varias vantaxes: poden incluírse efectos especiais de todo tipo a un custo máis accesible; é posible retocar imaxes,
facer disolvencias, xerar multicapas, aplicar texturas, integrar animacións tridimensionais con acción viva e realizar blue screen. Dálle todo un
mundo de posibilidades ao cinema, a un prezo accesible e en tempo real. A rodaxe en formato dixital favorece pois a posproducción da película,
minimiza os custos e axiliza todo o proceso, debido á menor aparatosidade desta tecnoloxía. Finalmente a película aínda se transfire aos
tradicionais 35 mm para a súa exhibición en salas comerciais das que ata agora se coñecen.
233
posprodución en alta definición AVID I DS HD (Monitor HD 24 polgadas BVM D24E1WE e VTR HDW F500, e
dúas salas AVID de posprodución off line VTR Betacam Dixital DVW 500 P e VTR Betacam SP PVW 2800 P.
Enxebre Sistemas, compañía fundada en 1995 e pioneira en Galicia na divulgación das novas tecnoloxías
dentro do campo da estereoscópica, ofrece servizos de produción audiovisual en tres dimensións, así como
diversas solucións de proxección e visualización en 3 D coa máxima garantía, calidade e realismo propio dos
sistemas tridimensionais. Oferta tamén sistemas profesionais de edición e posprodución, conversión de formatos
e titulación, conversión a formato electrónico de fontes de vídeo en formato analóxico e dixital (Betacam, DV
Cam, DV, SVHS… a AVI e QuickTime), baleirado de gráficos e animacións a vídeo, etc. Ademais, poden facer
conversión de formatos 3 D, para adaptar calquera tipo de imaxe ou vídeo 3 D, de maneira que realizan procesos
de conversión e creación de anáglifos (vermello-azul) dende calquera outro formato, xa sexa secuencial ou
mediante pares estereoscópicos. Así mesmo, converten calquera formato de vídeo, entrelazado, side by side e
mesmo over-under a calquera outro, e en calquera sistema (NTSC-PAL).
Esferobite ten experiencia en montaxes on line e off line de curtametraxes, vídeos musicais, reportaxes,
anuncios publicitarios e películas. A empresa conta con equipo propio de posprodución dixital multicapa
composto por tarxeta de vídeo 100 QX, baixo Machintosh Power PC e software Adobe Premiere, e operadores
expertos nestas e outras aplicacións de edición de vídeo (After Effects, Media 100, etc).
Ilusión Media, situada en Ames (A Coruña), dentro dos seus servizos de edición de vídeo, realiza tarefas de
recompilación, montaxe, edición e posprodución de vídeo orientado a fins promocionais e/ou publicitarios.
Traballan en dixital cos paquetes softwares máis avanzados e en estacións gráficas de alta capacidade inserindo
nas montaxes animacións 3 D con modelados, texturizaciones, efectos especiais, rotoscopia, etc.
DYR Producciones Audiovisuales, empresa de nova creación ubicada no Parque Tecnolóxico de Galicia, en
Ourense, orienta a súa actividade ó desenvolvemento de tecnoloxía de alta Definición para a creación de imáxes
e o software dixital e a postprodución multicapa.
A Fraga Maldita é unha produtora cinematográfica que ofrece servizos de posprodución, efectos visuais,
animación e modelado en 3 D, montaxe de audio e vídeo, masterización en CD e DVD, aluguer de salas de
montaxe e posprodución con operador, aluguer de cámaras de vídeo con operador, etc.
O empresario mexicano do audiovisual Demetrio Bilbatúa, que preside no país americano un grupo de empresas
de produción audiovisual, laboratorios cinematográficos, posprodución, son e dobraxes, ten previsto crear en
breve prazo unha delegación en Galicia que se dedicará a produción e posprodución.
5.5.4 Os servizos de produción na animación
Cos adiantos técnicos e a irrupción nos sistemas de produción de tecnoloxía dixital, a animación viu abertas as
súas portas a novos modos e soportes no campo da produción. Foi tal o cambio experimentado nos últimos anos
que se pode falar dunha auténtica revolución. Cada vez é máis difícil atopar unha produción que non inclúa
imaxes realizadas por ordenador. Á xa tradicional producida en 2 D é habitual incorporarlle decorados en 3 D,
sen esquecer que actualmente todo o proceso de animación ou de
Coa tecnoloxía dixital coloreado se realiza sobre plataformas PC.
novas técnicas chegaron Coa tecnoloxía dixital, unha nova técnica, unha nova estética e un novo
ao mundo do xeito de producir chegaron ao mundo da animación. As novas
audivisual posibilidades deixan á marxe os vellos lapis e os ordenadores ocupan o
seu lugar. O software existente actualmente no mercado permite realizar
integramente todos os procesos necesarios para a realización dunha longametraxe en animación. Iso, por
suposto, trouxo unha nova forma de entender a animación, ata o punto de que hai quen cuestionou se a iso se lle
debe chamar cine.
No caso das produtoras de animación, as súas necesidades tecnolóxicas céntranse en aspectos como a xeración
de sistemas de captura de movementos, sistemas de render máis veloces ou procesadores máis áxiles, así como
o desenvolvemento de ferramentas propias.
Bren Enterteinment inicia a súa andaina en Santiago de Compostela no ano 2000. Nace no seno da compañía
Filmax Entertainment, como empresa de servicios de produción CGI (imaxe xerada por ordenador), de xeito que
proporciona apoio a calquera produtora que requira de imaxe sintética, ben sexa para longametraxes de
animación, integración de imaxe virtual sobre imaxe real, efectos para cine, series de TV, publicidade, grafismo,
etc. O seu principal cliente é Filmax Animation, do seu mesmo grupo, ainda que ten xa unha ampla carteira de
clientes en varios países cos que ten realizado proxectos do máis variado, seguindo as liñas de negocio que
246
detecta no mercado . Cunha inversión inicial de máis de 7 millóns de euros, as súas instalacións, de preto de
2
800 m , poden albergar hasta 100 postos de traballo, coa súa arquitectura de rede e servidores de
247
almacenamento para dar servicio ós diferentes proxectos . Como elemento diferenciador e de valor engadido de
248
Bren no negocio, compre salientar o seu sistema de xestión da producción: SoftBren .
O primeiro proxecto da factoría Bren foi a serie de TV Goomer, por encargo de Castelao Productions (Filmax). A
producción prolongouse por un período de case dous anos (2000-2002). Mentras, e en paralelo, producíronse
diversos teasers e pilotos doutras series de TV: Manolito Gafotas, 240, Anna y sus hermanas, Connie the cow, etc.
Unha vez rematado Goomer, Bren comezou a súa participación case en paralelo, nas súas dúas primeiras
longametraxe de cine: El Cid, a lenda e P3K, Pinocho 3000. Foron dous proxectos ben distintos, e nos que Bren
249
encargouse de diferentes procesos . En Gisaku, cunha filosofía moi similar a El Cid, a lenda, fixéronse diferentes
planos con elementos 3D integrados sobre fondos 2D que tamén precisaron da aportacións dos departamentos de
modelado, setup, shading, iluminación e animación.
Actualmente Bren está inmerso na producción de Donkey Xote, a película de Filmax Animation, participando de
forma maioritaria en tódolos procesos da producción. Paralelamente tamén participa na producción El Ratoncito
Pérez coproducida por Patagonik (Arxentina) Filmax Animation e Castelao Productions, aportando a integración de
imaxe 3D coa imaxe real. Convén resaltar tamén o traballo feito na película Eathquake, integrando efectos e
fondos CGI nunha película de imaxe real, realizados para a empresa de postproducción Filmtel. En canto a outro
tipo de produccións, cabe destacar as cortinillas feitas para Disney Channel ou a Televisión de Galicia, como
exemplo de traballos de grafismo e continuidade para TV.
Dygra Films ofrécelles aos seus clientes o sistema de render que xerou as imaxes da longametraxe de animación
O Bosque Animado. A granxa de render ofrece unha potencia de cálculo superior a 110 megaflops procedente de
120 procesadores, situados en estacións individuais cunha configuración típica dun procesador Dual Intel Pentium
III a 866 Mhz e 1 GB de RAM. Acéptanse arquivos de calquera software 3 D existente no mercado en calquera
246
Pendentes destas novas liñas de negocio aparecen vías, aínda por explorar, no mundo dos videoxogos, multimedia, etc.
247
No plan tecnolóxico da compañía do ano 2005, procederon a actualizar os equipamentos, triplicando o rendemento das estacións de traballo
con procesadores de última xeración e a capacidade de render, duplicando a memoria de traballo e a capacidade de almacenamento, renovando
totalmente os sistemas de back up, etc. Unha ferramenta de traballo a destacar é o sistema de videoconferencia, co que se facilita a comunicación
entre a oferta dos seus servicios cara o cliente que pode estar en calquera parte do mundo.
248
Este software, desenvolvido integramente no departamento de I+D+i da compañía, contou coa axuda da Dirección Xeral de I+D da Xunta de
Galicia e do CDTI do Ministerio de Industria. Este software permite un completo control da evolución de producción, sendo ademais unha
ferramenta de comunicación entre a empresa e o seu cliente. Deste xeito, vía Internet, os clientes poden comprobar os tempos de producción, e
validar, comentar ou pedir modificacións en calquera das tarefas de producción que se están a realizar, todo iso en tempo real. SoftBren estase a
empregar dentro dos servicios que ofrece ó mercado esta compañía en proxectos coma Donkey Xote, Ratoncito Pérez, Nocturna, etc.
249
Para El Cid, a lenda, se contratou a Bren para facer unha serie de planos determinados. Tratábase de buscar a espectacularidade que aporta o
3D a unha producción de animación tradicional, pero tamén de aforrar costes en planos complicados de facer en 2D. Así, dun xeito ou de outro,
implicouse a case tódolos departamentos da empresa: modelado de fondos e personaxes, setup, shading e texturas, iluminación, composición e
animación (con e sen captura de movemento). Tamén levou a cabo unha importante labor o departamento de programación (I+D), desenvolvendo
plugins de animación de masas, vexetación, animacións secundarias, etc. Na longametraxe P3K, Pinocho3000 nos departamentos de modelado e
shading e texturas fixéronse tódolos decorados, obxectos (props) e vehículos. Ademais fíxose unha parte da animación da película.
235
dos seguintes soportes: CD, DLT ou discos SCSI. O cliente pode elixir o formato dos ficheiros de saída: TIFF,
IFF, TGA, SGI, KPG, etc Ademais, Dygra Films desenvolve solucións específicas para a creación de efectos
especiais aplicados á animación 3 D. As solucións e desenvolvementos son froito dun importante labor de
investigación que garanten a mellor calidade de imaxe posible, e cobren partículas, fluídos e tecidos. Finalmente,
as producións de Dygra Films están realizadas integramente nos seus estudios, dende a idea inicial ata a
montaxe. Esta capacidade permítelles ofrecer aos seus clientes servizos relacionados con calquera das fases de
produción dunha película. Recentemente a produtora galega firmou un convenio de colaboración con Sun
Microsystems que lle permite optimiza-las capacidades de animación por ordenador e reducir hasta nun 50% os
seus tempos de produción. Isto afecta de xeito especial ao proceso de render, que incorpora iluminación e
texturas á animación, xenerando os fotogramas finais da película, xa que nesa fase se manexa moita información
á resolución máis alta.
Ilusión Media desenvolve todo tipo de animacións 3 D, utilizando para iso os principais programas de 3 D:
modelados, texturizacións, mundos virtuais, estereoscopia, etc. ademais de modelización e simulación de
eventos, simulación de impactos, personaxes animados, percorridos virtuais en 3 D, etc.
5.5.5 Distribución e alugamento de equipos
No diagnóstico sectorial previo á constitución do Cluster do Audiovisual Galego, con respecto ao tema dos
equipos, ponse de manifesto un relativo solapamento entre as diferentes empresas, propiciado en boa medida
polos problemas derivados da política seguida por moitas delas de tentar dispoñer de todos os medios
necesarios para o desenvolvemento do seu proxecto, en lugar de incorporalos puntualmente cando se
precisasen. Isto acaba xerando situacións nas que certas produtoras poden estar dispoñendo de equipos
tecnoloxicamente obsoletos, improdutivos e financeiramente ineficientes, aínda que na gran maioría dos casos,
os equipamentos traballaron nunha porcentaxe de ocupación moi alta.
As pequenas productoras galegas do audiovisual beneficiáronse dos seguintes factores no eido tecnolóxico: as
subvencións da Consellería de Innovación, Industria e Comercio, a imparable baixada dos precios destes
equipos e, finalmente, o abandono dos mercados tradicionais das productoras, que mudaron a series de TV,
publicidade de alto nivel e cine. Por outra banda, é de sinalar a
A importancia do factor inadecuación do sistema de amortización contable coa vida real dos típicos
tecnolóxico non é equipos empregados no sector, que presenta uns ciclos de vida
similar nos diferentes considerablemente curtos.
subsectores da
Pero a importancia do factor tecnolóxico non é similar nos diferentes
industria audiovisual
subsectores da industria audiovisual. Por unha parte, a audiencia dos
contidos de televisión non é capaz de percibir o soporte tecnolóxico que hai detrás de cada programa, polo que
ata o momento tecnoloxía non resulta crítica para as empresas do subsector e as produtoras de contidos para
televisión, ao non estar levando a cabo investimentos en medios avanzados. Unicamente as compañías
vinculadas coa cobertura de noticias para os espazos informativos desenvolven un rápido proceso de
dixitalización, mentres que no resto ten lugar dun xeito bastante lento e sempre ligado ás esixencias das cadeas
de televisión.
Spica, radicada en Vigo, dedícase á integración e ao mantemento de sistemas audiovisuais en televisións locais
e produtoras de vídeo, en salas audiovisuais en empresas e institucións e sistemas de videoconferencia, ao
desenvolvemento de software de xestión dixital do son para aplicacións en debates e ao alugamento de equipos
audiovisuais (videoproxección, videoconferencia, editores de vídeo etc.). É distribuidora oficial de marcas como
Sony, Panasonic, Avid, Bosch, JVC ou Amx e aluga equipos de edición non lineal de vídeo.
Con máis de dez anos de presenza nos mercados da informática e do vídeo profesional, GaliFrame é unha
empresa galega de servizos tamén situada en Vigo e especializada na instalación e no desenvolvemento de
solucións integrais chave en man, para aplicacións de captación, manipulación, produción e posprodución,
almacenamento e distribución dixital de audio e vídeo (gravación, edición non lineal, grafismo, posprodución e
efectos, vídeo baixo demanda, streaming, etc.).
Peymar Electrónica ofrece un servizo completo das series que abarcan a luz espectacular, o son profesional, a
iluminación profesional, a proxección de vídeo, con equipamentos para cine profesional e televisión. Dispón de
proxectores para gravacións exteriores e guindastre para soporte de cámara para gravacións de cine e televisión,
serie de focos con todos os accesorios necesarios para lles dar servizo aos equipos de gravación de exteriores
dispoñibles en varias potencias, serie ARRI con varias potencias, etc. En canto ao son, ten mesas dixitais de
reducido tamaño e con altas prestacións e unidades de rack segundo necesidade, configurados previamente para
cada caso específico. Polo que respecta á iluminación, Peymar Electrónica oferta equipos que permiten aplicar
técnicas totalmente novas para iluminar grandes áreas, para gravacións nocturnas de cine e televisión, ademais
de globos de iluminación e sistemas de luz especial para gravacións, equipados con lámpada HMI ou halóxena,
segundo necesidade.
Arteficción distribúe equipos de iluminación para espectáculos e de son, tales como auriculares, microfonía,
solucións de audio, mesas de mesturas, procesado de sinal, gravadores e monitoraxe.
Inova Iluminación é unha empresa con ampla experiencia no campo da iluminación espectacular e está avalada
por centos de instalacións realizadas nos últimos anos. Son almacenistas e dispoñen por iso do maior stock de
aparatos de iluminación en xeral, así como todo tipo de lámpadas para venda por xunto.
A empresa de alugamento de equipos de rodaxe EPC abriu unha nova delegación en Galicia, grazas a un acordo
coa empresa Ficción Producciones. EPC dedícase a lle subministrar ao sector audiovisual español todo tipo de
equipos de rodaxe (35 mm, 16 mm, HD alta definición, vídeo dixital, dollies, guindastres, cabezas quentes...) e os
seus clientes son boa parte das produtoras nacionais e internacional. En EPC Galicia os produtores galegos
poden encontrar as últimas novidades, tanto en cámaras de 35 e 16 mm coma en alta definición ou vídeo dixital,
así como todo tipo de dollies, guindastres e cabezas quentes. Moitos destes equipos non podían encontrarse ata
agora na nosa comunidade. Isto suporá un substancial aforro para os produtores en transportes e tempo. A nova
delegación ten previsto desenvolver cursos técnicos para os alumnos de facultades ou escolas do sector e realizar
ofertas especiais de equipos para eles.
Sadil fundouse hai máis de trinta anos e o seu obxectivo inicial foi cubrir a demanda de alugamento de material de
iluminación que existía no mercado cinematográfico español. Co transcurso do tempo e ao alcanzar un un certo
nivel, empeza a distribución no ámbito nacional da marca Quartz Color (Strand Lighting Company), para televisión.
É aquí cando Sadilsa comeza a subministrar (venda) material de iluminación e, sobre todo, servizos de enxeñería
para os novos proxectos de platós de televisión que se realizan.
Outras empresas dedicadas á distribución e ao alugamento de equipos audiovisuais son Audiolab Acústica, IB
Cinema, Cetronic, Comercial Eléctrica Coruñesa, Guindastres do cinema, Espectáculos Lito, GM Provídeo,
Kachet Loxística Espectacular, Luz Puntual, Sonorizaciones Collazo, Producciones Emsac, Trison
Acústica, Twips&Handle ou Xoglar, Son e Luz.
5.5.6 Sonorización e dobraxe
Durante a primeira década do século XX podíase atopar nos cines a figura do explicador de películas, profesional
que aparece en Barcelona en torno a 1900 e cuxo traballo consistía en narrar o que sucedía na pantalla, para o
237
que debía posuír certos dons de improvisación, inventiva, elocuencia, facilidade de palabra e poder de
convicción. A primeira dobraxe en directo nun cinema que se fixo en España podería situarse en 1908, ano no
que uns cantos explicadores e algúns actores, a xeito de broma, se situaron detrás da pantalla e comezaron a
lles prestar as súas voces aos personaxes da película da forma máis sincronizada que puideron. O resultado tivo
250
tanto éxito que a experiencia se repetiu por todo o país .
As películas faladas comezan a producirse a finais dos anos vinte e xorde o problema de que a maioría dos
países rexeitan estas películas por ser incomprensibles para os espectadores. O cine mudo era universal, pero
coa chegada do son as cousas cambiaron. Emerxe a barreira das linguas. Unha solución para este problema foi
a dobre versión, pola que a mesma película se rodaba en diferentes idiomas, aproveitábanse os mesmos
decorados e, ás veces, ata os mesmos actores.
En 1929, a Paramount adquire os estudios Reservoirs en Joinville-le-Pont, aos arredores de París, para levar a
cabo este sistema. A dobre versión produciu un éxodo masivo de talentos españois a Hollywood, o que
251
prexudicou en boa medida o cine español . A dobraxe un pouco máis tarde e o alto custo que supoñía rodar as
mesmas películas en diferentes idiomas puxeron o punto final á dobre versión.
A invención da dobraxe atribúese a Edwin Hopkins e a Jacob Karol no ano 1928 coa película The Flyer. En 1929
dóbrase o primeiro filme en castelán nos estudios parisienses de Joinville, aínda que non todos os actores de
dobraxe eran españois252. O estudio de dobraxe pioneiro en España, Trilla-La Riba, creouse en Barcelona en
1933. Tres anos despois xa existían catro estudios máis: os da Metro Goldwyn Mayer, Acustic, S.A., Voz de
España e Fono España, S.A., este último en Madrid.
Despois da Guerra Civil promúlgase a Orde do 23 de abril de 1941 na que quedaba prohibida a proxección
cinematográfica noutro idioma que non fose o español, salvo autorización do Sindicato Nacional do Espectáculo,
de acordo co Ministerio de Industria. A dobraxe debía realizarse en estudios españois que estivesen localizados
en territorio nacional e por persoal español, e convértese a partir de entón nun instrumento de manipulación e de
253
control ideolóxico durante décadas, aínda que en 1946 cesa a súa obrigatoriedade . Na actualidade, a única
censura que practica a dobraxe consiste na adaptación do idioma para que poida axustarse debidamente aos
254
labios dos personaxes sen perder o sentido do texto orixinal .
Nos anos corenta, as voces que se encargan da dobraxe proceden da radio e do teatro. É a partir desta profesión
cando grandes actores do cine contemporáneo saltan á gran pantalla, como foi o caso de Fernando Rey ou
Fernando Fernán Gómez. Cara a metade dos corenta a profesión de dobrador consolídase en calidade, e en
1947 realizouse o que, aínda hoxe, é considerada a gran dobraxe española de historia: Lo que el viento se llevó
(1939), nos estudios da Metro Goldwyn Mayer. Coa técnica actoral utilizada, marcou unha liña para seguir polo
resto dos estudios.
Xa nos anos sesenta, cando chega a televisión a España, TVE levaba a dobrar as películas a Sudamérica, pero
xa a mediados desa década as casas de dobraxe comezaron a exercer presión sobre o canal para que as
250
O acontecemento produciuse en Barcelona, tratábase dunha película cómica chamada Os competidores.
251
Ao público español, en concreto, non o remataron de convencer as dobres versións porque moitas veces escollíanse para estas actores
sudamericanos de diferentes países, e a mestura de variacións lingüísticas resultaba cando non ridícula, si incomprensible.
252
A película chamábase Río Rita.
253
Nestes anos, a censura non se conformaba con aniquilar metros e metros de certas longametraxes, senón que ademais modificaba os diálogos
segundo lle interesaba.
254
Se os personaxes dunha película falan en inglés no orixinal, moitas veces a tradución ao español non resulta sincronizable. As frases en
español poden quedar máis curtas ou máis largas comparadas co orixinal. En tal caso, estas frases deben ser ampliadas ou diminuídas segundo
conveña, pero nunca se cambiará o sentido e o significado da versión orixinal.
películas e series que fose emitir se dobrasen en España e non en Latinoamerica. Non o conseguiron ata
255
principios dos anos setenta .
Barcelona consolídase nesa época como a capital española da dobraxe. Aquí créase a dobraxe por ritmo, que
consiste en que os actores deben sincronizar o texto co movemento dos labios do personaxe sen memorizalo
previamente, tal e como se facía ata entón. Isto dá lugar a unha redución de custos a beneficio da empresa, xa
que ao necesitar menos tempo para dobrar a película, págalles menos convocatorias aos actores e ao persoal
256
técnico .
Nos oitenta chega o que se coñece polo boom da dobraxe. A industria do vídeo faise forte en España e aparecen
as canles de televisión autonómicas e privadas. A calidade de produción resíntese en boa medida e os conflitos
257
laborais fanse presentes. A dobraxe industrialízase definitivamente .
A partir de 1989 aparecen convenios de dobraxe para a maioría da comunidades autónomas. Estes eran
diferentes e de menores importes dos que existían en Madrid e en Barcelona, provocando unha certa rivalidade
entre esas grandes cidades e outras zonas, como Galicia, o País Vasco, Valencia e Andalucía. Os dobradores de
Madrid invocan a maior calidade da súa dobraxe e plantexan unha folga a principios dos anos 90, situación que as
televisións privadas resolven con encargos ás outras comunidades, sobre todo a Galicia. Esto supuxo unha certa
ventaxa competitiva, aínda que só transitoria xa que os nosos actores plantexaron moi pronto unha igualación dos
convenios, dando como resultado a desaparición desa ventaxa e dos encargos de dobraxe.
Esta situación foi aproveitada polas canles televisivas, en xeral, tanto públicas como privadas, xeralistas e
autonómicas, para reducir os custos de dobraxe ou programar as famosas telenovelas sudamericanas que lles
aforran o gasto de dobrar. As distribuidoras de vídeo deciden traballar tan só con aquelas películas que xa fosen
exhibidas en salas de cine, e polo tanto previamente dobradas e as televisións privadas van producir as súas
258
propias series, en lingua española, co cal tamén se aforraban horas de dobraxe .
A situación agrávase aínda máis se cabe, porque os prezos de dobraxe subiron bastante en España entre 1988 e
1991259. A política restrictiva da dobraxe levada a cabo nestes anos polos operadores de televisións explica a
folga dos cen días que en 1993 levaron a cabo dobradores e empresarios, sobre todo en Madrid e Barcelona.
En calquera caso, dende mediados da década dos oitenta, a dobraxe en España sofre un grave descenso na súa
calidade, cando ata ese momento España era un dos países onde esta actividade acadara un dos máis altos
niveis.
Principais magnitudes de dimensión das empresas galegas de dobraxe

e sonorización. 1997 e 2003.
1997 9 2.045.034 3.613 178
2003 10 3.573.248 167.184 68

2003/1997 11,11% 74,73% 4526,64% -61,80%
255
Neste tempo, o público español rexeitaba aquelas dobraxes nas que se utilizase unha variación lingüística que non fose a castelá.
256
Outro dato importante na década dos setenta é que en 1978 se aboliu a censura na dobraxe.
257
Se en 1982 a facturación dos estudios de Barcelona era duns 400 millóns de pesetas (2,4 millóns de euros), en 1987 chegaba aos 4.000 millóns
(24 millóns de euros).
258
Este é un dos motivos polos que, dos 4.000 millóns de pesetas (24 millóns de euros) que se facturaban en 1987 en Barcelona, a cantidade
descendeu a 2.000 millóns en 1994 (12 millóns de euros).
259
España é o segundo país máis caro da Unión Europea no que a prezos de dobraxe se refire, e a dobraxe dunha película de animación de
calidade pode superar os doce millóns de pesetas. Alemaña é o país no que máis diñeiro custa dobrar, e Italia no que menos.
239
A partir de 1993, moitas empresas do sector tiveron que pechar ou ben transgredir pactos e convenios. A falta de
unión provocou unha guerra de prezos á baixa e disto aproveitáronse distribuidoras e televisións, que deixaron
de ser esixentes coa calidade que ata entón requerían da industria da dobraxe, que tampouco soubo axeitarse ás
circunstancias dun sector audiovisual cunhas características moi diferentes ás que se daban hai máis de trinta
anos, cando existía tan só unha televisión e moi poucos actores.
Aínda que a Televisión de Galicia asegura a maior parte da súa carteira de traballo, os estudos galegos de
dobraxe tamén están a traballar para cadeas como Antena 3 TV, Tele 5 ou TVE. Partindo deste dato e vendo a
grella de TVG temos que a maior parte do que se emite, agás no caso dos informativos, son series de produción
propia que xa se rodan en galego, co que cada vez hai menos oco para produtos dobrados ó noso idioma.
Neste campo resulta significativa a inexistencia aínda hoxe en Galicia dunha sala homologada por Dolby para a
sonorización en calidade dixital, o que fai imposible levar a cabo na Comunidade Autónoma galega mesturas en
formato cine.
A situación actual, en todo caso, é dun certo estancamento. Pódese sinalar, nestes momentos, un avance das
preferencias polas versións orixinais, aínda que constitúen un número moi reducido en relación cos que prefiren
as versións dobradas Ademáis, na actualidade, as compañías de dobraxe, para facer frente á caida de pedidos
por parte das cadeas de televisión, están diversificando a súa carteira de servicios, incluindo na súa oferta a
posprodución (fundamentalmente sonorización), o que lles abre o mercado das series de produción propia.
A pesar de todo, as novas infraestruturas tecnolóxicas que se están a

desenvolver en España permiten ver a profesión dende un punto de vista
As compañías de
máis optimista. Espérase que a creación de novas estacións televisivas, a
dobraxe están
diversificando a súa través do sistema de cable ou por ondas, ofreza unha oferta
carteira de servicios cinematográfica e de programación nas diferentes linguas de España, co

cal, as horas de produción allea dobrada terán que aumentar en teoría,
que non por forza. A tecnoloxía dixital fai posible recibir a información de distintas formas, e o televidente pode
escoller o idioma que queira a través do mando a distancia, o que no futuro constituirá un grande avance para a
difusión dunha cultura políglota a través das novas ofertas de televisión.
O Libro Verde do Audiovisual da Unión Europea recomenda que se posibiliten as accións necesarias para
favorecer unha dobraxe e un subtitulado de calidade que estimulen os intercambios culturais de obras
audiovisuais dentro do contexto europeo e mundial. Pero en España necesítase deseñar unha política que
achegue certos criterios ⎯como o dereito da propiedade intelectual, o marco laboral ou a diferenciación de
produtos⎯ aos de países como Francia, Italia ou Alemaña. A dobraxe chegaría a ser, deste xeito, unha parte
indispensable para o coñecemento, o ensino e o perfeccionamento de calquera idioma.
O compostelán Grupo Araguaney, integrado por catro empresas de dobraxe (tres delas en Galicia: CTV, Video
260
Galicia, e Intereuropa TV ) posúe unha longa experiencia no campo da sonorización e da dobraxe. Dende a
fundación da primeira das empresas, en 1983, o grupo foi crecendo constantemente e actualmente conta con
instalacións en Galicia e Sevilla. En conxunto, posúe dez salas de dobraxe con capacidade para producir máis de
mil horas ó ano. Contan cun amplo equipo de directores de dobraxe, actores-dobradores, tradutores, lingüistas e
guionistas. As empresas do Grupo Araguaney dobran para tódalas televisións, tanto públicas como privadas,
estatais e autonómicas.
260
Intereuropa adquire os dereitos de producións en Latinoamerica para posteriormente doblalas e comercializalas á Televisión de Galicia.
Studio XXI naceu en 1988 como froito da unión dalgúns dos máis importantes profesionais da dobraxe, da
locución e da sonorización, que constituíron unha empresa de economía social. Dende a súa fundación, veu
realizando todo tipo de traballos de sonorización e son (longametraxes, series, documentais, soundtracks,
multimedia, etc.) para todas as televisións que operan en España, así como para as principais produtoras e
distribuidoras. Ao longo destes anos Studio XXI foise renovando constantemente, incorporando ás súas
instalacións a tecnoloxía máis punteira en sonorización.
Sodinor é un estudio de posproducción de audio, que, desde o momento da súa creación en 1991, quixo
caracterizarse pola calidade en tódolos procesos de tratamento sonoro. Á lista dos seus clientes habituais (TVG,
TVE, Editorial PLANETA, Antena 3...) sumouse a BBC Worldwide, no ano 1998.
Outra das compañías de sonorización e dobraxe que operan en Galicia é Area 5.1, Factoría Audiovisual, que fai
postprodución de audio para cine, radio e televisión, montaxe, mezclas e masterización de bandas sonoras, tanto
en formato sorround coma en estéreo convencional, confección de bandas sonoras, música e efectos e grabación
de efectos de sala.
Galicia acolle tamén un dos estudios de gravación máis modernos. As novas instalacións están preparadas para
editar discos con orquestras sinfónicas. Os estudios Bruar, con instalacions adicadas preferentemente á música
para cine e audiovisual con mezcla en “surround” e servicios de produccións e xestión de dereitos musicais, e a
Fundación Paideia, presidida por Rosalía Mera, acaban de inaugurar unha iniciativa sen precedentes en Galicia: a
sala Mans Scoring Stage, con capacidade para albergar formacións de ata 90 músicos. As instalacións,
emprazadas no centro de iniciativas empresariais Mans no coruñés polígono de Pocomaco, foron probadas por
261
primeira vez coa gravación da banda sonora da película Heroína . Ademais do cine, as novas instalacións
ofrecen os servizos necesarios para calquera proxecto sonoro de gran formato, xa sexa programas musicais de
televisión en directo, agrupacións corais ou orquestras sinfónicas. As novas instalacións pretenden tamén ser
competitivas no puxante mercado das bandas sonoras, dominado polas empresas dos países do leste de Europa.
Outras empresas galegas que fan a sonorización, pero non a dobraxe, son Son do Tagalem, Sons Galicia
Comunicación, Estudios Bonham, DDA-Dub Digital Audio, Sonyarte, Casa de Tolos ou Area Master.
5.5.7 Enxeñería de sistemas informáticos e audiovisuais e ferramentas informáticas para a

produción e a xestión
A produtora coruñesa de animación Dygra Films iniciou a mediados de 2004 a aplicación dun sistema integral de
produción dixital de animación, DISIPA, que permite realizar eficazmente unha produción dixital en 3 D cuns
elevados parámetros de calidade. Creado integramente polo equipo de desenvolvemento de Dygra, o sistema, xa
rexistrado, utilizouse na produción da longametraxe O soño dunha noite de San Xoan.
DISIPA foi concibido como un sistema vivo, en permanente actualización, que podería chegar a comercializarse
nun futuro próximo. Está integrado por unha serie de ferramentas de produción, entre as que destaca un sistema
propio de creación de personaxes humanos en 3 D. Esta técnica, aplicada ao proceso de Character Set Up,
permite crear personaxes cribles visualmente, en canto ao seu aspecto, movementos, etc. O sistema incorpora
elementos que aproximan o modelo a unha personaxe humana, dende o desenvolvemento de aspectos
morfolóxicos cribles, como a musculatura, a respiración, o pelo, os movementos, as proporcións, etc.
261
O segundo traballo que acometeron os novos estudios será a gravación da música da segunda parte de As leis de Celavella, composta polo
propio Nani García para esta serie, producida por Voz Audiovisual. Estan en fase de preproducción varias bandas sonoras, entre elas Cargo de
Vaca films, música composta por Stephen Warbeck e Sergio Moure, De Profundis de Desembarco Produccions e Continental Animación con
música de Nani García.
241
A creación deste software enmárcase no traballo realizado polo equipo de desenvolvemento de Dygra Films,
creado especificamente para solucionar os problemas técnicos que poida presentar a produción dunha película
de animación dixital, ademais de perfeccionar o seu acabado visual. Este equipo logrou desenvolver, a través de
avanzadas técnicas de programación, plugins que achegan unha gran funcionalidade e axilidade, e permiten
obter resultados que antes resultaban imposibles de alcanzar. Así mesmo, creáronse para DISIPA distintas
ferramentas, entre as que cómpre mencionar os sistemas de dinámicas que permiten simular cun gran realismo
todo tipo de efectos atmosféricos (vento, auga, fervenzas...) ou outras técnicas coas que se poden obter texturas
cribles na pel. Por outra banda, desenvolveuse unha interface de animación propia que axiliza o traballo dos
animadores. A todo iso hai que lle engadir un sistema de xestión da información que facilita a organización do
traballo do gran número de persoas implicadas na produción das películas de animación.
O estudio de animación Bren Entertainment, do Grupo Filmax desenvolveu unha ferramenta de xestión integral
do proceso de produción de debuxos animados en 3 D que lle permite optimizar os seus recursos e, á vez,
reducir custos e tempo de traballo. O proxecto, que foi executado polo propio departamento de I+D da empresa,
contou cunha axuda do Plan Galego de I+D. Dende a súa creación no ano 2000, os responsables de Bren
Entertainment asumiron que tiñan que desenvolver ferramentas personalizadas que os diferenciasen da
competencia e lles permitisen optimizar os recursos e lograr a máxima axilidade nos procesos de produción, para
consolidar a empresa de xeito competitivo no mercado.
Un dos seus desenvolvementos é SOFTBREN, un sistema de xestión e tratamento da información orientado

á coordinación de todos os procesos existentes nunha empresa dedicada á produción de debuxos animados en 3
D. A información vai sendo almacenada nunha base de datos relacional na que se rexistran todos os pasos e os
requisitos do proceso de produción dunha serie ou dunha longametraxe de debuxos animados. Deste xeito, o
sistema serve, por unha parte, para alimentar a base de datos, e por outra, para facer uso desta información en
termos de organización das tarefas. Desta forma, a partir da recepción do guión e do story-board, todo o proceso
se continúa de xeito automático. O primeiro paso é dixitalizar o story-board, introducindo a información dos
diálogos e de todos os elementos que aparecen en cada plano. É entón cando se grava o son de referencia. Isto
permite establecer a duración dos planos no tempo, o que serve de orientación para repartilos entre os
animadores, asociando a cada secuencia a información que lles fai falta para creala (personaxes, localización,
audio, etc.). O seguinte paso é o de renderización, que converte os datos informáticos xerados nas imaxes que
van ser vistas no cine ou na televisión. Finalmente, os supervisores revisan cada plano para comprobar que todo
está correcto, tendo en todo momento información sobre a orixe de cada un, para dirixirse rapidamente ao
animador correspondente no caso de que se produza algún erro.
O SOFTBREN está pensado para coordinar, distribuír e enlazar todas estas tarefas, de modo que existe en cada
momento información en tempo real do estado do proceso de produción. En definitiva, os resultados que espera
obter tradúcense en termos de maior control e automatización máxima na realización das tarefas, integración de
datos e distribución eficiente dos recursos. O que se busca é utilizar o 100% dos recursos humanos e materiais,
de maneira que os tempos mortos se reduzan ao mínimo. A idea é que as diferentes etapas do proceso estean
ocupadas en todo momento, que non haxa atoamentos nin tempos de espera.
Interacción desenvolveu no ano 2004 AVLINK, unha solución avanzada para mellorar a xestión de
proxectos audiovisuais, que lles permite ás empresas centralizar nun único punto toda a información
relacionada cun proxecto audiovisual dende que xorde a súa idea ata que chega á pantalla. O software permite
que todos os membros do equipo que interveñen no proxecto poidan ter aceso á mesma información, evitando os
problemas e custos que poden producirse se se utilizan os medios convencionais. AVLINK, que serve para todo
tipo de proxectos audiovisuais (curtametraxes, series de televisión, documentais, etc.), ofrece unha canle de
comunicación directa, inmediata e doada de utilizar. A aplicación consta de diversos módulos relacionados entre si
que permiten controlar toda a información xerada por un proxecto audiovisual: documentación, guións, recursos
que cómpre utilizar, etc. Ademais, o seu deseño modular permite a súa ampliación no futuro. Para desenvolver
esta aplicación, a compañía contou co apoio da Consellería de Innovación, Industria e Comercio da Xunta.
Software AG é unha multinacional especializada en desenvolvemento, implantación e modernización de sistemas

transaccionais de alto rendemento e en integración XML de datos, aplicacións e procesos, e que ten en Galicia
unha delegación a través de Activo Comunicaciones. Son varios os produtos avanzados para o sector
audiovisual que distribúe esta firma. É o caso de TAMINO, unha base de datos nativa XML pensada para
almacenar datos non estruturados, especialmente vídeo e audio, pola súa capacidade de almacenamento dos
documentos en formato nativo, alta capacidade de recuperación, altas presecións na indexación e avanzadas
funcionalidades para a xestión e procesamento deste tipo de contidos. Ademais, VIA2 é unha solución deseñada
para xestionar o contido multimedia cubrindo o proceso de dixitalización, captura, catalogación e explotación de
vídeo, audio e imaxes262. DOGMA está deseñada para o almacenamento e tratamento de contidos audiovisuais e
conta con todas as características do Tamino mais a capa para xestionar e documentar os contidos. Finalmente, a
ferramenta STELLEN ten todas as funcionalidades dun xestor de contidos e mais a potencia dunha ferramenta de
xestión de vídeo e audio.
O grupo tecnolóxico Softgal, pertencente á corporación Caixa Galicia, ten unha área de negocio de enxeñería de
sistemas multimedia e audiovisual que desenvolve proxectos innovadores de integración de sistemas multimedia e
audiovisuais chave en man e presta servizos de asesoramento, deseño, instalación e soporte para os sectores
institucional e corporativo. Achegan solucións de deseño, xestión, integración e mantemento de solucións
263,
multimedia e audiovisuais para diversos espazos xestión e distribución de contidos audiovisuais e produción e
integración de contidos audiovisuais e interactivos. Softgal desenvolve o proxecto de comunidade virtual para o
Clúster do Audiovisual Galego, no que se busca implantar unha comunidade virtual que aglutine ao sector
264
audiovisual de Galicia . Por outro lado, Caixa Galicia porá en breve en funcionamento a súa sede da Fundación
na cidade herculina, un espazo que, polo seu compoñente arquitectónico, será un lugar emblemático dentro da
265
cidade .
5.5.8 A comercializacion dos dereitos de explotación
Cando se fala dunha película, inmediatamente se está pensar na sala de proxección como lugar de explotación
deste produto e nos espectadores como clientes e consumidores. Por iso, ao igual que se coida o lanzamento e
promoción de calquera ben de consumo, o cine debe deseñar un plan de mercadotecnia que cubra todos os
ámbitos publicitarios que permitan arroupar a saída ao mercado da película que se desexa estrear.
Foi en 1910 cando xurdiron no firmamento de Hollywood os nomes de Mary Pickford, Mabel Normand, Douglas
Fairbanks e outros moitos; e tras eles, os do elenco máis popular que deu o mundo do espectáculo ao longo do
século XX. Os cidadáns de todo o mundo comezaron a recoñecer os seus ídolos e a reclamar información puntual
de todo o que os rodeaba; e non só iso, senón que tamén demandarom lembranzas que os achegasen un pouco a
262
Via2 inclue tres plataformas para aborda-la presentación de vídeo: VisualPublisher, Via2 platform e Via2 VoD (video on demand).
263
Museos, salas de exposicións, centros de interpretación, centros culturais, salas de control, salas de consello e plenos, salas de traballo e
dirección, auditorios, salas de prensa, recintos feriais e Palacios de Congresos, salas de proxección de cine dixital, centros de formación e centro
de atención ao cidadán.
264
Trátase dun sistema web, orientado a lles prestar servizo tanto aos propios asociados como aos usuarios externos (profesionais do audiovisual,
empresas, público en xeral, etc.). Aos membros do clúster ofréceselles un espazo virtual para compartir ideas e experiencias dentro do marco do
Centro de Desenvolvemento de Ideas e un contorno de colaboración dentro do ámbito do Club de Producciones. Cara ao exterior móstranse os
diferentes recursos cos que conta o clúster, os seus asociados e Galicia para o desenvolvemento de actividades audiovisuais; tamén se mostra
información e servizos, como o directorio de empresas e profesionais e a presentación institucional da asociación e as actividades que realiza.
265
Na fachada do edificio integrarase unha pantalla de tecnoloxía HOLOPRO, cunha superficie de pantalla de 75m2, cunha retroproxección de
250.000 lumens, composta por 25 proxectores de 10.000 lumens que, polo seu contorno e características, é a primeira no ámbito mundial. Para
levar a cabo este proxecto, foi necesario investir máis de dous anos de traballo por parte do Departamento de Enxeñería de Sistemas Audiovisuais
de SOFTGAL para que o proxecto fose viable.
243
ese universo que transcendía das revistas especializadas e que alimentaban sempre con festas populares e
obras de caridade. O xiareiro cinematográfico obrigou ás produtoras e os axentes artísticos a dispoñeren de
departamentos dedicados en exclusiva á comunicación, ao coidado da imaxe das estrelas, de toda a súa
correspondencia e presenza en actos sociais.
Se dende os primeiros anos do cine xa se ten en conta a función do cartel como imaxe que sintetiza os trazos
xerais da película, pouco a pouco irán definindo o seu concepto para atrapar rapidamente a atención do
espectador. A partir de aí realizaranse os fotocromos para expoñer nas carteleiras dos cines, os programas de
man que levarán no reverso os datos básicos da estrea, sala e horarios e que os nenos repartirán polas rúas.
Pero tamén xurdirán os catálogos de distribución e igualmente elaboraranse os press-book, que os mesmos
distribuidores utilizarán para alimentar de información os xornalistas e exhibidores.
Cos anos, xurden novos soportes de acordo cos novos medios que se van implantando na sociedade. Por
exemplo, a televisión non só permitirá a existencia de series que establecerán unha retroacción co cinema, senón
que abrirá ao mesmo tempo a posibilidade de xerar produtos exclusivos para emitir no devandito medio (os
chamados making-off, ou reportaxes sobre como se fixo un filme).
Pero moito máis alá de todos estes materiais, dende as primeiras décadas do século XX, o éxito cinematográfico
serve de complemento para vender todo tipo de produto e xera, por si mesmo, un fenómeno denominado
merchandishing, consistente na venda de produtos asociados a unha película ⎯revistas, pósteres, disfraces,
caretas, camisetas, bolsos, libros, bonecos articulados, xogos de cartas, etc.⎯ que son compradas masivamente
por coleccionistas e consumidores en xeral, xerando uns ingresos complementarios que co tempo superan
moitas veces aos da propia producción. Estes produtos adaptánse aos novos medios: a televisión, o vídeo, os
videoxogos, os soportes informáticos foron receptores de todos eles xerando un novo mercado.
O merchandishing ou licensing no cinema iniciouse co filme El planeta de los simios (1968), que desatou unha
auténtica “simiomanía” que se traduciu nun importante aumento de ingresos indirectos para a Fox, a súa
produtora. Nos anos 80 e 90, o merchandishing, xa definitivamente consolidado, converteuse nunha suculenta
forma de ingresos para as produtoras cinematográficas, e realizáronse películas que parecen unicamente
concibidas para vender produtos asociados a elas: dende as últimas producións da Disney ata filmes como
Pokémon, Batman, Parque Jurásico, La guerra de las galaxias, etc.
O licensing ou a comercialización dos dereitos de explotación dunha marca xera un negocio multimillonario no
ámbito mundial. Dise que o licensing é a ferramenta de mercadotecnia máis poderosa coa que contan os
fabricantes e retallistas de produtos de consumo.
Actualmente en España xa existen unhas trinta axencias de licensing, é dicir, compañís que son contratadas
polos propietarios das licenzas para negociar os dereitos dos seus personaxes ou marcas nun determinado
territorio. O licensing español é un sector que se atopa en plena fase de crecemento, xa que foi adoptado do
mundo anglosaxón, onde hai anos que xa se está a utilizar como variable da mercadotecnia.
En Galicia son as produtoras de animación as que deron os primeiros

Nos últimos anos o cine pasos neste campo. O parque temático Terra Mítica de Benidorm
achégase a novas e (Alacant) chegou a un acordo coa produtora e distribuidora española
insospeitadas Filmax Entertainment para adquirir os dereitos dos personaxes da
plataformas longametraxe de debuxos animados El Cid, a lenda. En virtude do
acordo, pode utilizar o título, a imaxe e os personaxes da longametraxe
e incluílos nas súas campañas de promoción e publicitarias. Así mesmo, as figuras protagonistas incorporáronse
en exclusiva á oferta de espectáculos e animación de rúa do parque temático. Desta forma, os personaxes da
película están en Terra Mítica e o parque ofrece a todos os seus visitantes a posibilidade de adquirir nas súas
tendas produtos exclusivos da película.
Logo da produción de O bosque animado, Dygra Films chegou a un acordo de licenzas coa empresa Dorsal 9
para 140 produtos que se empezaron a comercializar despois da estrea. Inicialmente lanzouse o material escolar
e posteriormente o téxtil. Ademais, e coincidindo co lanzamento da longametraxe, a editorial Everest puxo no
mercado dous libros da película, un de peto e outro de tapa dura. Por outro lado, EMI lanzou ao mercado a banda
sonora orixinal da longametraxe, composta por dúas cancións de Luz Casal, un tema do grupo galego DOA e a
música orixinal composta por Arturo Kress e interpretada pola Orquestra Sinfónica de Galicia. A cadea Bocatta
regalou tamén bonecos da película cos seus menús e decorou os seus locais con imaxes da longametraxe, e
Megatrix, como coprodutor, contou coa presenza das moscas Hu-Hu e Ho-Ho (personaxes da película) como
copresentadores do programa de Antena 3 durante todo o verán do lanzamento da película, e realizou regalos de
merchandishing desta (cuncas, gorras, camisetas, etc.) en diversas preestreas e coa revista Megatrix.
Un ano antes da súa estrea, Dygra Films presentou unha exposición itinerante titulada “Oniria: atrévete a soñar”,
onde se lle mostraban ao público asistente os segredos do mundo da animación e a fantasía da segunda película
266
de animación 3 D da factoría galega, O soño dunha noite de San Xoan . A empresa asinou ademais un contrato
de licenza con GDM que comercializou previamente á estrea peluches, figuras de PVC, camisetas, gorras,
cerámica, etc. e posteriormente papelería, roupa de cama, roupa de chuvia e publicacións. A finais de 2004, Dygra
decidiu crear unha empresa propia dedicada á comercialización de produtos derivados das súas producións
cinematográficas.
Nos últimos tempos, o cine achégase a novas e insospeitadas plataformas. Os productos feitos para cine non se
pensan só en térmos de exhibición nas salas de cine. Cada filme de éxito ten a súa líña de produtos para a venda:
DVD, CD, xogos, bonecos, etc. Tamén, os personaxes máis famosos do cine inspiran videoxogos e xogos para os
267
teléfonos móbiles .
266
A exposición circulou por España e Portugal, en cidades coma Porto, Lisboa, Vigo, Ourense, Salamanca, Málaga, Valencia, Barcelona, A
Coruña e Madrid entre outras.
267
M Forma chegou a un acordo coa Marvel para que os personaxes cinematográficos dos antigos cómics teñan a súa representación nos móbiles.
Blade Trinity ou Elektra son as últimos iconas dos cómics que se reflicten na actualidade nos cines e, en breve, nos xogos para móbiles. Catwoman
xa ten o seu videoxogo e o xogo de Matrix vendeu un millón de copias en dezaoito días. Pero hai experiencia no camiño contrario: do viseoxogo ao
cine. Nos anos 90, os grandes estudios adaptaron algúns videoxogos á gran pantalla, por exemplo Mario Bros, Mortal Kombat ou Street Fighter.
245
L
I
B
R
O
Ordenación do
B
R
A
sector audiovisual
N
C
O
en Galicia CAPITULO 6
D
O
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
6. ORDENACIÓN DO SECTOR AUDIOVISUAL EN GALICIA
6.1 INSTITUCIÓNS E ÓRGANOS COMPETENTES
As competencias europeas no ámbito audiovisual radican na Dirección Xeral de Educación e Cultura da

Comisión Europea e céntranse arredor de tres puntos principais. Por unha banda, construír a Europa do
coñecemento: trátase de desenvolver un espazo europeo da educación e da formación permanente que constitúa
unha referencia mundial de aquí a 2010 e que converta a Unión Europea na economía do
coñecemento máis competitiva e dinámica do mundo. Por outra parte, desenvolver o espazo cultural
europeo, preservando e valorizando a diversidade cultural nos distintos ámbitos nos que se expresa,
en particular a través de medidas que poidan soster a competitividade da industria europea no sector audiovisual e
fomentar a diversidade lingüística. Finalmente ten que coadxuvar ao propósito de asociar os cidadáns á
construción europea.
Ademais das intervencións de carácter político ou regulamentario, a Dirección Xeral de Educación e Cultura aplica
unha grande variedade de programas que afectan anualmente, a través de
As competencias accións de mobilidade e de proxectos de cooperación transnacional, a
europeas no ámbito miles de beneficiarios. Dese xeito contribúe de modo decisivo a garantir a
audiovisual radican na salvagarda da prosperidade e dos valores de Europa, a participación
Dirección Xeral de concreta dos cidadáns na construción europea e o reforzamento do seu
educación e cultura da sentimento de pertenza a ese conxunto en fase de ampliación.
Comisión europea MEDIA 2007 é continuación dos programas en curso MEDIA Plus e MEDIA
Formación, que vai contar cun orzamento previsto de 1.055 millóns de euros e ten como principais obxectivos:
preservar e promover a diversidade cultural e o patrimonio cinematográfico e audiovisual europeos, garantindo o
acceso do público ao dito patrimonio e fomentando o diálogo intercultural; aumentar a circulación de películas
europeas e outras producións audiovisuais, tanto dentro coma fóra da UE, e potenciar os resultados comerciais do
sector audiovisual europeo nun contexto de mercado aberto e competitivo.
O Instituto de Cinematografía e das Artes audiovisuais (ICAA), dependente do Ministerio e Cultura e creado
polo artigo 90 da Ley 50/1984, do 30 de decembro, de Presupuestos Generales del Estado, é un
organismo autónomo da Administración central española que se ocupa especificamente do cinema e
do audiovisual en todas as súas facetas. A partir do Real decreto 7/1997, do 10 de xaneiro, o ICAA
está integrado no Ministerio de Educación e Cultura, a través da Secretaría do Estado de Cultura.
Correspóndelle ao ICAA desenvolver a creación, incrementar a produción e favorecer a distribución de producións

españolas; alcanzar unha proporción aceptable do mercado interior que permita o mantemento de todo o conxunto
industrial do cine español; mellorar o grao de competencia das empresas e incentivar a aplicación das novas
tecnoloxías; a proxección exterior da cinematografía e das artes audiovisuais españolas; a salvagarda e difusión
do patrimonio cinematográfico español; fomentar a comunicación cultural entre as comunidades autónomas en
materia cinematográfica e de artes audiovisuais;
Para acadar estes oxectivos as funcións encomendadas ao ICAA abranguen os eidos do fomento, a promoción e
a conservación. Así realiza un labor de apoio á industria cinematográfica e audiovisual, mediante a concesión de
axudas aos distintos sectores da produción e da distribución, así como, á creación e modernización de salas de
exhibición. Tamén contribúe á difusión nacional e internacional do cine español, favorecendo a súa participación
en festivais e demais manifestacións cinematográficas e representando a España nos principais organismos e
247
foros internacionais en materia cinematográfica e audiovisual. Finalmente, favorece a recuperación e a
restauración do patrimonio cinematográfico para a salvagarda da súa riqueza artística e documental, a través de
Filmoteca Española.
Dende a consecución do autogoberno, a Xunta de Galicia veu desenvolvendo diversas accións co obxectivo de
converter o audiovisual galego nun importante sector económico. No ano 2001, a Xunta de Galicia creou un
organismo autónomo chamado Consorcio Audiovisual de Galicia, cunhas funcións que aínda non está claras de
todo e que parecen solaparse coas da Dirección Xeral de Comunicación Social. Por outra parte, o Consorcio
Audiovisual tamén exerce as funcións tradicionais das "film commissions".
Dende a administración autonómica se impulsou dende o 2002 a creación do Clúster do Audiovisual Galego.
Trátase da unión de empresas dun sector para a administración dos seus intereses comúns. Non obstante, as
súas funcións parecen solaparse coas das asociacións profesionais (como AGAPI e AEGA), nacidas ao abeiro
da iniciativa privada e, polo tanto, da independencia.
Tamén dende a Xunta se impulsou a creación da Academia Galega do Audiovisual, que pretende ser unha
réplica a escala da Academia das Ciencias e das Artes Cinematográficas
No 2001 a Xunta creou de Hollywood e da Academia Española do Cine. Constitúesecomo unha
o Consorcio especie de asociación pangremial do sector que agrupa por igual a
Audiovisual produtores, actores, directores e técnicos. Está por ver se non acaba
No 2002, o Clúster do tamén solapándose coas asociacións e institucións xa existentes.
Audiovisual Galego
O Goberno galego aprobou, a comezos do 2004, o decreto no que se
determina o marco regulamentario no que deberán desenvolverse as actuacións de todos os departamentos e
organismos da Xunta en materia de sociedade da información e do coñecemento e as telecomunicacións. Deste
xeito, dáselle resposta á necesidade de establecer unha política coordinada e unitaria nestes temas. O decreto
establecía a creación, nun prazo máximo de seis meses, dunha Comisión Interdepartamental para a Sociedade
da Información e do Coñecemento que actuara como órgano impulsor, coordinador, deliberante e asesor
respecto destes asuntos.
Esta comisión adscríbse á Dirección Xeral de Tecnoloxía e Desenvolvemento Sectorial, da Consellería de

Innovación, como órgano de participación de todos os departamentos da Xunta, no que atinxe a actividades e
proxectos que se vaian levar a cabo, propoñendo iniciativas ou medidas que considere oportunas para impulsar o
desenvolvemento da sociedade da información e informando sobre as cuestións que lle demande o Executivo
galego. Así mesmo, a Comisión Interdepartamental actuará como órgano de coordinación, polo que deberá
coñecer e avalar as iniciativas e programas de todos os departamentos, así como os asuntos tratados no
Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual de Galicia e as actuacións do Observatorio Tecnolóxico de
Galicia.
6.1.1 Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo
A Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo é o órgano da Administración autonómica a quen lle
corresponden as competencias en materia de promoción cultural, patrimonio cultural, telecomunicacións,
audiovisual, multimedia, e turismo, entre outros eidos.
Ata o ano 1996, o audiovisual era competencia da Consellería de Cultura a traveso da Dirección Xeral de Cultura,
algo que non semellaba axeitado dado o desenvolvemento que estaba acadando este sector, xunto coas novas
tecnoloxías, como as plataformas dixitais e as telecomunicacións por cable. Foi o Decreto 237/1996, do 14 de
xuño, o que fixou a nova estrutura orgánica da agora denominada Consellería de Cultura, Comunicación Social e
Turismo e dentro dela incluiu un departamento específico para o audiovisual.
Nesa nova estrutura, correspóndelle á Dirección Xeral de Comunicación e Audiovisual a

dirección e coordinación das actuacións da Consellería de Cultura en materia de telecomunicacións, audiovisual e

multimedia, e todos os aspectos que se poidan derivar da aplicación das novas tecnoloxías da comunicación e a
información e todas as facetas da cultura e do patrimonio galego.
Deste xeito a nova Dirección Xeral asume as competencias da Xunta en materia de telecomunicacións e
audiovisual; ocúpase do estudo, preparación e tramitación de cantas actuacións lle correspondan ao Goberno
galego para o desenvolvemento e efectividade, en relación coa radio, televisión e medios de comunicación social
e da disposición transitoria sexta do Estatuto de Autonomía de Galicia; encárgase da dotación de infraestrutura á
Compañía de Radiotelevisión de Galicia e ás súas sociedades; tramita as solicitudes de concesión de emisoras de
radiodifusión sonora en ondas métricas con modulación de frecuencia e a prepara os proxectos de regulación das
fases dos concursos públicos de adxudicación de novas emisoras de radio en ondas métricas con modulación de
frecuencia que sexan competencia da comunidade autónoma; redacta e supervisa proxectos técnicos, dirección e
control das instalacións, así como a asistencia técnica necesaria en todo o referente ao ámbito das
telecomunicacións e do audiovisual; controla o uso que do espectro radioeléctrico fan as emisoras de radiodifusión
e televisión; planifica, coordena e dirixe o desenvolvemento da cinematografía e demais artes da imaxe;
confecciona a normativa referente ao ámbito das telecomunicacións e do audiovisual; fomenta as edicións
sonoras, audiovisuais e de microfilmes nas materias propias da consellería, e promove a difusión do patrimonio
audiovisual galego e das artes da imaxe en xeral, a través do Centro Superior de Documentación, Investigación e
Información da Comunidade Autónoma e do CGAI; tamén se ocupa da xestión e coordinación do Consello Asesor
de Telecomunicación e Audiovisual de Galicia e da planificación e coordinación das funcións atribuídas ás redes
de telecomunicacións galegas (Retegal, S.A.).
A importancia das artes audiovisuais e da imaxe xustifica que a Xunta poña en marcha os instrumentos que
permitan a súa íntegra elaboración e asunción por parte da comunidade autónoma. É o caso do Centro Galego
das Artes da Imaxe, o Consorcio Audiovisual de Galicia ou o Consello Asesor das Telecomunicacións e
Audiovisual, entre outros.
6.1.2 Centro Galego das Artes da Imaxe
O Centro Galego das Artes da Imaxe (CGAI), é unha entidade que, por unha parte, recupera e
custodia o patrimonio audiovisual galego ao tempo que sirve, por outro lado, á difusión do
cinema e das artes da imaxe en xeral. Creado polo Decreto 210/1989, do 5 de outubro, o CGAI inaugurouse o 15
de marzo do ano 1991, data desde a que vén desenvolvendo as súas actividades nos ámbitos do audiovisual e da
fotografía de xeito regular. Desde a súa creación, este centro está situado na Coruña, grazas á sinatura dun
convenio entre a Consellería de Cultura e o Concello coruñés, que cede un espazo dentro da Casa de Cultura
Salvador de Madariaga.
As funcións do CGAI no ámbito audiovisual contemplan a recuperación, catalogación, custodia e difusión das
producións e obras do patrimonio audiovisual e fotográfico galego; a programación de proxeccións, exposicións,
conferencias, publicacións, etc., co fin de proporcionar un maior coñecemento das artes da imaxe; a colaboración,
cos obxectivos anteriores, en actuacións en Galicia e no exterior e tamén a participación na promoción da
produción audiovisual galega en mercados, mostras e festivais.
Conta o CGAI na súa sede coruñesa con unha sala de proxeccións, cuxa programación responde, dende a súa
inauguración, a criterios como oferta alternativa, pluralidade de soportes e formatos ou apoio á creación
audiovisual galega. O servizo de difusión, pola súa banda, edita un boletín mensual coa programación e un
comentario dos ciclos. A Biblioteca está composta de 6.000 libros e 122 cabeceiras de revistas , contando
ademais con un servizo de videoteca.
Tamén funciona un servizo de empréstito, destinado preferentemente ao sector educativo ou ás asociacións
249
culturais, que ve incrementado paulatinamente o seu fondo en formato VHS coas últimas producións do
audiovisual galego sobre as que a Xunta ten dereitos de difusión cultural.
O arquivo fílmico, videográfico e fotográfico do CGAI desenvolve labores de control e xestión que inclúen a
supervisión diaria dos fondos para asegurar unha boa conservación destes, a atención ás persoas que solicitan
consultas e o control dos empréstitos a outras institucións.
Así mesmo o servizo de recuperación traballa nos fondos que compoñen o patrimonio cinematográfico e
fotográfico da Galicia. O de Publicacións ocúpase da edición dos catálogos das exposicións, ademais da Guía
audiovisual galega: empresas e recursos, e o de Formación xira basicamente arredor de Cero en conducta,
seminarios e talleres de imaxe organizados polo propio CGAI, coa colaboración de distintas entidades, que
abordan diversos aspectos do mundo audiovisual, o cinema, o vídeo, a televisión, a produción multimedia e a
fotografía.
6.1.3 Consorcio Audiovisual de Galicia
O Consorcio Audiovisual de Galicia, constituído en 2002, é unha entidade de dereito público

de carácter interadministrativo, con patrimonio e personalidade xurídica propia e co fin
primordial de contribuír ao desenvolvemento e consolidación do sector da imaxe nesta
comunidade. A súa existencia vén dada pola Lei 6/1999, do 1 de setembro, do audiovisual de Galicia, que prevé
no seu artigo 9 que, para a potenciación institucional das accións tendentes ao desenvolvemento do sector
audiovisual, as administracións e entidades interesadas conveñen a constitución do Consorcio Audiovisual.
O seu Consello de Dirección está constituído por representantes da Consellería de Cultura, Comunicación Social
e Turismo, a Consellería de Economía e Facenda, a través do IGAPE, a Compañía de Radiotelevisión de Galicia
e as catro deputacións provinciais, ainda que a participación da primeira é maioritaria.
Entre as finalidades específicas deste organismo está desenvolver e fomentar a produción e a industria
cinematográfica e audiovisual galega; promover e potenciar a actividade profesional e a creación de emprego
neste ámbito; impulsar a produción propia e a coprodución, así como a súa distribución por calquera dos
sistemas e das canles de difusión audiovisual; darlle pulo á investigación, á formación e ao desenvolvemento
tecnolóxico; incentivar o emprego do idioma galego, especialmente nas salas de exhibición; divulgar as obras
audiovisuais galegas no propio territorio, no Estado español, en Portugal, na Unión Europea e na Galicia exterior,
e tamén promover un mellor coñecemento da historia, da arte, da literatura, da música e, en xeral, da realidade
social e cultural galega, a través das producións cinematográficas e audiovisuais.
Para o cumplimento deses fin o Consorcio elaborou un Plan de promoción de curtametraxes galegas Curtas 03 e
Curtas 04; puxo en marcha de accións de promoción do cinema galego no ámbito social, como o achegamento
do cinema ás prisións galegas co programa O cinema no eido social, un programa de achegamento aos centros
escolares do mundo cinematografico AU 2003 e AU 2004; convocou axudas para a promoción de producións
audiovisuais a través de internet (convocatoria 2004); organizou a primeira Semana de Cinema Galego en
Arxentina e a Semana de Cinema Arxentino en Galicia; otorgou axudas de apoio a estreas cinematográficas fóra
de Galicia (convocatorias 2003 e 2004), complementarias do plan de internacionalización do sector que
considera a asistencia a unha selección de mercados audiovisuais para lles dar cobertura aos produtos galegos,
así como a integración na coordinadora europea de iniciativas rexionais para o apoio á industria audiovisual:
Cinema Rexio ou colaborador no programa de promoción do cinema europeo Cinedays.
Canto á promoción da actividade profesional e impulso da produción propia e a coprodución, o Consorcio

Audiovisual presta servizos a empresas produtoras que veñen rodar a Galicia a través da Galicia Film
Commission, promocionou a coprodución entre produtoras galegas e valencianas, mediante a organización do
Foro de Coprodución Galicia-Valencia e Xornadas de Cinema Valenciano en Galicia; desenvolveu xornadas
sobre as oficinas de promoción de rodaxes nas catro deputacións galegas, a través da Galicia Film Commission
(unidade administrativa do consorcio), convocou o primeiro encontro luso-galaico de animación e tomou parte no
Programa Raíces, coa creación dun fondo específico para a coprodución entre empresas arxentinas, galegas e
catalás.
Así mesmo é salientable o labor do Consorcio na organización de talleres, seminarios e accións formativas, como
o primeiro taller de desenvolvemento de proxectos audiovisuais en Galicia; a convocatoria de bolsas de estudo
para a ampliación ou perfeccionamento no campo audiovisual (convocatorias 2003 e 2004); o Seminario mercado
exterior do cinema español; a sinatura de acordos de colaboración, convenios, etc. con organismos e institucións
para a organización de foros, seminarios, festivais..., xornadas de promoción, mercadotecnia e prensa de cinema;
e o establecemento de relacións permanentes con entidades nacionais e internacionais relacionadas co
audiovisual (ICAA, EGEDA, Programa Ibermedia, Spain Film Commission, Madrid Film Commission, FAPAE,
ICEX, IVAC, ICIC, festivais nacionais e internacionais...).
Dende a súa constitución, xerou varias publicacións, como é o caso do estudo estratéxico e intervención na rede
para a dinamización do sector da animación no norte de Portugal e Galicia, Anima Transfront, o catálogo de
festivais nacionais 2004 e a recente edición de Rodado en Galicia, exhaustivo recompilatorio histórico de todas as
rodaxes realizadas na comunidade autónoma.
Na organización de eventos, hai que mencionar a reunión ordinaria da CACI e a extraordinaria de IBERMEDIA en
Santiago, ademais de distintas sesións informativas sobre o Programa MEDIA, a colaboración na organización de
Mundos Dixitais (2003 e 2004), no Cartoon Master of New Technologies (2003, 2004 e 2005) e do Cartoon Forum
2004, sen esquecer o apoio permanente ás accións emprendidas polos colectivos audiovisuais galegos (AEGA,
AGAPI, Academia Galega do Audiovisual, Clúster do Audiovisual Galego).
En canto aos seus proxectos en curso ou futuros, haberá continuidade nos proxectos xa iniciados e abordaranse
outros como o desenvolvemento de programas de formación en colaboración coa ECAM e coa Fundación AISGE,
a creación de oficinas de promoción de rodaxes en cada unha das deputacións, a organización xunto co Master en
Produción e Xestión Audiovisual da Universidade da Coruña do curso de posgrao en comercialización
internacional de contidos audiovisuais ou a preparación da misión comercial con Brasil (a semellanza das xa
realizadas coas Semanas de Cinema Galego e Arxentino).
Está deseñado un Plan de Internacionalización do Audiovisual Galego, coa campaña de presenza institucional nos
principais mercados; establécese unha liña de axudas a empresas para facilitar e fomentar a promoción e
circulación de empresas e obras audiovisuais galegas en feiras, foros comerciais e festivais de relevancia
internacional; intensificarase a política de comunicación, información e asesoramento; contémplanse misións
comerciais directas e inversas con territorios de declarado interese estratéxico, sen deixar de impulsar a formación
de profesionais capacitados para operar en mercados internacionais, programación de seminarios de carácter
internacional e innovador ou a participación no Fondo Raíces.
Han ter continuidade accións xa desenvolvidas, como será o caso da terceira convocatoria de axudas ao apoio de
estreas de longametraxes cinematográficas fóra da comunidade autónoma; unha nova edición do Plan de
Promoción de Curtametraxes, coa convocatoria do programa Curtas 05, e accións de promoción da segunda
edición do Curtas 04; a segunda convocatoria do programa de apoio ás páxinas web de produtos audiovisuais con
fins promocionais; a continuidade do Programa Audiovisual nas Aulas, coa Au 2005 e coa organización dun
encontro de carácter internacional, co obxectivo de coñecer e debater sobre outras experiencias que neste eido se
están a desenvolver; a II edición do Taller de desenvolvemento de proxectos audiovisuais en Galicia ou a III
convocatoria de axudas para bolsas formativas.
Así mesmo O Consorcio Audiovisual ten previsto pór en marcha outras accións innovadoras, coma a realización
251
do primeiro taller de guións de ficción, o taller sobre actuación fronte a cámara ou a programación de cursos da
ECAM na Comunidade Autónoma de Galicia ou a realización dun catálogo para a promoción dos documentais
galegos, Doc´s Galicia 05.
No tocante á liña de publicacións, xunto coa distribución da publicación Rodado en Galicia, a actualización do
libro Audiovisual galego 2003 e o Catálogo de festivais nacionais e internacionais 2005.
6.1.4 Centro Multimedia de Galicia
A Xunta de Galicia, coa Autopista Galega da Información asumiu un reto: apostar por un novo
modelo de telecomunicacións, cunha tecnoloxía da que non existían apenas referencias no
mundo. Desde a Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo trabállase cara á expansión da
Autopista Galega da Información como vehículo de servizos e xeneralizando a súa utilización en teleensino,
telemedicina, videoconferencia, formación, teletraballo, contidos culturais, etc. É por isto que a Consellería creou
o Centro Multimedia de Galicia (CMG), co fin de mellorar a cantidade e calidade destes servizos, integrando
todas as iniciativas e difundindo os seus contidos na nova sociedade da información.
Dentro dos obxectivos do CMG está o de proporcionar contidos multimedia á Autopista Galega da Información,
acercar as novas tecnoloxías aos cidadáns galegos dotándoos de medios na área das telecomunicacións,
estimular o desenvolvemento e a formación no mundo do multimedia e o
O CMG proporciona audiovisual, promover eventos culturais e dar solucións tecnolóxicas para
contidos multimedia á organizar a información da que dispoñen os diferentes organismos
autopista galega da dependentes da Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo.
Información
Este Centro está igualmente ao servizo de calquera iniciativa viable que
ofreza contidos adecuados á Autopista Galega da Información e actúa como punto neurálxico da Rede de Aulas,
prestando soporte e mantemento, así como a coordinación dos diferentes cursos e acontecementos que se
realizan.
A Consellería de Cultura iniciou no ano 2000 o despregue da Rede de Aulas Multimedia conectadas á Autopista
Galega da Información coma un dos proxectos fundamentais da Sociedade da Información, financiado polo Plan
de Desenvolvemento Rexional de Galicia 2000-2006. O obxectivo desta Rede é facilitar a tódolos cidadáns de
Galicia, tanto os que viven nas cidades coma os que viven no medio rural, o acceso ás novas tecnoloxías da
información e das comunicacións, posibilitando así a súa adaptación ós novos modelos relacionales, de
información, formación cultural e profesional que emerxen da Sociedade da Información. O Centro Multimedia de
Galicia actúa coma centro neurálxico da Rede de Aulas, prestando soporte e mantemento, así coma coordinación
e reserva dos diferentes eventos que se realizan.
6.1.5 Redes de Telecomunicación Galegas (Retegal)
O Goberno galego, consciente da necesidade de darlle cobertura ós Servicios de Radiodifusión e

Televisión da Comunidade Autónoma, e dada a difícil orografía do terreo, construíu a súa propia
infraestructura de telecomunicacións, unha infraestructura sobre a que foi creando novas redes e servicios
innovadores e pioneiros en Galicia, como a Rede Oficial de Comunicacións Móbiles e a Autopista Galega da
Información.
Redes de Telecomunicación Galegas (Retegal S.A.) é a empresa pública encargada da xestión das
infraestruturas e servizos de telecomunicación que son titularidade da Comunidade Autónoma. O seu obxectivo é
a planificación e a xestión do crecemento das redes, que son cada día máis complexas e esenciais, ao tempo
que as altas prestacións e a dispoñibilidade do servizo requiren dun manexo global e dun profundo coñecemento
das esixencias do mercado.
Os seus servizos van dirixidos principalmente cara ás administracións públicas, operadores, difusores de radio e
televisión, produtoras e, en xeral, a todas as empresas ou entidades que necesiten a creación de redes privadas,
e abranguen un amplo espectro capaz de cubrir todo o ciclo de vida dun proxecto: estratexia, táctica e
operatividade.
Un dos principais clientes de Retegal e a CRTVG, para a que dispón da Rede de Transporte e Difusión da
Televisión de Galicia constituída por 6 Centros Emisores e máis de 130
Retegal é a encargada Centros Reemisores, cunha cobertura reforzada por máis de 600
da xestión das Microrremisores rurais. Esta Rede posibilita a cobertura e o servicio ó
infraestruturas e servizos 99,8% da poboación galega.
de telecomunicación de
Unha xestión global e un profundo coñecemento dos estándares en
titularidade pública
servizos de información e telecomunicación fan que Retegal continúe
innovando e implantando novos proxectos e novas tecnoloxías, entre os que destaca a televisión dixital terrestre
(TDT), mediante a instalación e posta en servizo da Rede de TDT de Frecuencia Única na Comunidade Autónoma
(Rede SFN-Ga) que, ademais da cabeceira de codificación e multiplexación para catro programas de vídeo, conta
con 10 centros de emisión operativos que facilitan unha cobertura superior ao 60% da poboación.
6.1.6 Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual
O Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual de Galicia, creado polo Decreto 307/1995, do 13 de

xullo, é o máximo órgano consultivo do Goberno galego en materia de telecomunicacións e
audiovisual, ao que lle corresponde o estudo, deliberación e propostas nesas materias, así como
emitir informe sobre os asuntos que o Consello da Xunta lle solicite ou os que se aborden por propia iniciativa da
entidade.
A entrada en vigor da Lei 6/1999, do 1 de setembro, do audiovisual de Galicia, supón un feito de singular
importancia, ao ordenar un marco normativo definidor das liñas fundamentais do sector da imaxe en Galicia, co fin
de potenciar o seu crecemento e o seu desenvolvemento e permitirlles aos cidadáns e aos axentes profesionais e
empresariais expresarse cos medios oportunos dentro do noso espazo cultural. A lei dálle un pulo máis ao
Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual de Galicia, creando na súa estrutura comisións sectoriais de
operadores, usuarios e empresas relacionadas coas distintas actividades e propiciando o autocontrol dos axentes
do sector no respecto aos principios que rexen a súa actividade e os dereitos fundamentais e liberdades públicas.
Por outra banda, co fin de lles garantir aos usuarios unha oferta de servizos competitivos, atribúenselle ao
Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual funcións de arbitraxe na resolución dos conflitos que poidan
xurdir entre operadores, administracións e usuarios.
Unhas das atribucións do Consello Asesor é propoñerlle á Xunta, a través da Consellería de Cultura,
Comunicación Social e Turismo, cantas medidas considere oportunas no ámbito das telecomunicacións e do
audiovisual; outra é coñecer e emitir informe sobre as liñas estratéxicas de actuación recollidas no Libro branco
das telecomunicacións, así como neste Libro branco do audiovisual de Galicia; informar sobre os proxectos
lexislativos e regulamentarios en materia de telecomunicacións e audiovisual que sexan competencia da
comunidade autónoma e sobre os asuntos relacionados coas telecomunicacións e audiovisual que o presidente do
consello someta á súa consulta. Tamén lle corresponde ao Consello Asesor coñecer, mediar e resolver, a través
do procedemento de arbitraxe, os conflitos que lle sometan os interesados, de conformidade co disposto no artigo
14 da Lei do audiovisual de Galicia. Igualmente entra dentro seu ámbito a cualificación e o autocontrol en relación
253
cos contidos dos medios de difusión audiovisuais específicos do ámbito da comunidade autónoma,
6.1.7 Consellería de Economía e Facenda
O Instituto Galego de Promoción Económica (IGAPE) é un organismo dependente da Consellería

de Economía e Facenda da Xunta que se crea por Lei 5/1992, do 10 de xuño, como entidade de
dereito público con personalidade xurídica e patrimonio propio e plena capacidade de obrar para o
cumprimento dos seus fins.
Como instrumento para a promoción e o fomento do investimento produtivo en Galicia, constitúese como un
órgano de acción pública directa no ámbito da oferta de servizos de alto nivel e como un mecanismo de
integración dos sectores económicos e sociais. Trátase dun ente cunha ampla autonomía de xestión, dotado de
estruturas organizativas flexibles e áxiles para a interpretación das necesidades empresariais e o apoio á
iniciativa privada.
Coa creación do IGAPE, concéntranse nun mesmo órgano todas as iniciativas e programas de promoción e
fomento do desenvolvemento que emanan da administración galega, potenciando os seus investimentos en
innovación e tecnoloxía, estimulando as exportacións dos seus produtos e achegando solucións a problemas
específicos de tipo técnico, formativo ou de infraestrutura das empresas galegas.
As compañías do sector audiovisual, ademais de poder acollerse ás axudas de carácter horizontal habilitadas
polo IGAPE, contan cunha liña específica destinada a paliar unha das principais problemáticas ás que se
enfrontan as empresas que desenvolven a súa actividade neste sector, e que se concreta nas dificultades para
acceder ós recursos financeiros necesarios para o desenvolvemento das súas produccións, nunhas condicións
específicas propias que se ven, ademais, agravadas pola súa condición de sector en fase claramente expansiva
e de recente creación.
Deste xeito, en maio de 2002, o IGAPE creou un programa de préstamos destinados ao financiamento de
produccións audiovisuais para as compañías domiciliadas en Galicia que participen maioritariamente no
proxecto, ou que, participando nun mínimo do 20%, desempeñen a producción executiva da mesma. Atendendo
ás necesidades e características específicas de financiamento do sector, esta liña de préstamos ampliouse en
2003 mediante a implantación dun sistema de anticipos a curto prazo.
Pola súa banda, XesGalicia é unha sociedade xestora de entidades de capital risco, participada maiormente polo
IGAPE e a Xunta, cuxo obxecto social principal é a administración e xestión dos fondos de capital risco
Emprende e Adiante e dos activos de Sodiga, sociedad autonómica de capital risco. Na actualidade, a sociedade
mantén participacións en varias empresas do sector audiovisual.
6.1.8 Consellería de Innovación, Industria e Comercio
A Consellería de Innovación, Industria e Comercio é o órgano da Xunta ao que lle

corresponde o exercicio das competencias e funcións nos ámbitos da investigación, desenvolvemento e
innovación, industria, enerxía, minería, artesanía, comercio interior e exterior, consumo, telecomunicacións e
sociedade da información e do coñecemento, así como a planificación, en colaboración coa consellería
competente en materia de política territorial, das infraestructuras dos servicios industriais do solo empresarial e
residencial.
A Dirección Xeral de Tecnoloxía e Desenvolvemento Sectorial encárgase da planificación, coordinación,

execución e seguimento das competencias e funcións da Consellería en materia de tecnoloxía, infraestructuras
da calidade e tecnolóxicas, propiedade industrial, sociedade da información e do coñecemento,
telecomunicacións, innovación nos sectores industriais, programas e accións de estructuración sectorial, calidade
e innovación na xestión, deseño industrial e artesanía 268.
En materia de Tecnoloxía as súas funcións refírense á proposta da normativa relativa ao desenvolvemento

tecnolóxico dos sectores industriais; á elaboración, proposta, execución e control de programas destinados a
fomenta-lo desenvolvemento de tecnoloxías propias e a incorporación de tecnoloxías da información e das
comunicacións ós sectores industriais; á creación e consolidación dunha eficiente infraestructura tecnolóxica ó
servicio da mellora da competitividade industrial; ó fomento dos vínculos de relación entre as empresas e as
entidades ofertantes de tecnoloxía; á actuación como órgano de relación e participación con organismos, centros,
entidades e institucións públicas e privadas, de calquera índole en materia de tecnoloxía e á elaboración,
programación, execución, seguimento e difusión de estudios e estatísticas en materia de desenvolvemento
tecnolóxico.
En canto á Sociedade da Información e do Coñecemento, as súas funcións son a proposta da normativa e a

planificación relativa ao exercicio das competencias da Xunta de Galicia nesta materia e nas telecomunicacións; a
elaboración, proposta, coordinación, execución e control de programas destinados a promover e fomenta-la
incorporación das novas tecnoloxías da información e comunicación na sociedade galega en xeral; a planificación
e xestión das accións no ámbito da sociedade da información e do coñecemento e a súa promoción no conxunto
269
da sociedade galega ; a actuación como órgano de coordinación e participación dos organismos, centros,
entidades e institucións públicas e privadas, de calquera índole, en materia de sociedade da información e do
coñecemento e as telecomunicacións no ámbito competencial da Xunta de Galicia e a planificación e
270
desenvolvemento das actividades do Observatorio Tecnolóxico de Galicia .
No 2003 creouse, dentro desta Consellería, a Dirección Xeral de Investigación e Desenvolvemento, que asumiu as
competencias da antiga Secretaría Xeral de I+D: a ordenación, planificación, coordinación, execución e
seguimento das competencias en materia de fomento da investigación que ten atribuídas a Comunidade
271
Autónoma de Galicia ; a xestión do Plan Galego de Investigación, Desenvolvemento e Innovación Tecnolóxica; a
presidencia do Consello de Administración da sociedade anónima Centro de Supercomputación de Galicia e a
xestión e utilización da rede de ciencia e tecnoloxía de Galicia (RECETGA), con capacidade para deseñar
modificacións e ampliacións dela, en colaboración coa Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo.
6.1.9 Consellería de Educación e Ordenación Universitaria
A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria é o departamento do Goberno galego que xestiona

competencias e funcións en materia de planificación, regulación e administración do ensino regrado en toda a súa
extensión, niveis e graos, modalidades e especialidades; a promoción e o ensino da lingua galega; a coordinación
272
do sistema universitario; o recoñecemento, tutela e rexistro das fundacións docentes de interese galego .
A Dirección Xeral de Formación Profesional e Ensinanzas Especiais, dependente desta

Consellería, conta con competencias na elaboración dos programas de FP e ensinanzas consideradas especiais;
268
En todo caso, o exercicio das competencias e funcións no ámbito das telecomunicacións entenderase sen prexuízo daquelas que lle
corresponden á consellería competente en materia de comunicación social no referente ás infraestructuras propias de telecomunicación,
radiodifusión e televisión.
269
Así como a coordinación e seguimento das actuacións de calquera organismo da Xunta de Galicia que, no exercicio das súas competencias
específicas, teña incidencia no ámbito do desenvolvemento das infraestructuras de telecomunicacións e da sociedade da información e do
coñecemento.
270
Como órgano oficial de referencia dos diferentes sectores económicos para o seguimento da información e os indicadores das medidas das que
ten atribuída a súa execución a dirección xeral.
271
En virtude do establecido no artigo 27.19º do Estatuto de Autonomía de Galicia, na Ley estatal 13/1986, de 14 de abril, de Fomento y
coordinación general de la investigación científica y técnica e na Lei galega 12/1993, do 6 de agosto, de Fomento da investigación e do
desenvolvemento tecnolóxico de Galicia.
272
Todo isto, de conformidade co establecido na Lei orgánica 1/1981, do 6 de abril, polo que se aproba o Estatuto de Galicia; na Lei 3/1983, do 15
de xuño, de normalización lingüística; na Lei 7/1983, do 22 de xuño, de réxime das fundacións de interese galego (modificada pola Lei 11/1989, do
20 de xullo) , de ordenación do sistema universitario de Galicia e nas leis orgánicas reguladoras do sistema educativo español.
255
na determinación das normas e das orientacións precisas para a súa efectividade; na emisión de informes sobre
a autorización, a adecuación dos equipamentos e instalacións destinadas á docencia desta ensinanzas; na
articulación e implementación dos programas, plans e medidas que determinen os plans galegos de formación
profesional no eido da ensinaza regrada así como na atención ás necesidades formativas das persoas adultas.
Dentro da oferta formativa desta Consellería, existe a familia profesional de Comunicación, Imaxe e Son, que
conta con catro ciclos de grado superior (ciclo superior de realización de audiovisuais e espectáculos; ciclo
superior de imaxe; ciclo superior de produción de audiovisuais, radio e espectáculos e ciclo superior de son) e un
de grado medio (laboratorio de imaxe).
A Dirección Xeral de Universidades, dependente tamén da Consellería de Educación e Ordenación

Univeritaria, asume a ordenación, planificación e execución das competencias en materia de universidades e
ensinanzas universitarias, sobre accións de apoio á formación e actualización do persoal docente das
universidades galegas e sobre accións de apoio económico ós estudantes universitarios.
Así mesmo, coordina o proceso de incorporación dos estudantes ao sistema universitario de Galicia, e é
competente na implantación de estudios universitarios, tanto de carácter oficial e de validez en todo o territorio
nacional coma os conducentes a títulos conforme ao sistema vixente nos países estranxeiros.
6.1.10 Consellería de Asuntos Sociais, Emprego e Relacións Laborais
A Consellería de Asuntos Sociais, Emprego e Relacións Laborais é o organismo a traveso do cal a Xunta
desenvolve as súas competencias en materia de servizos sociais de atención primaria, políticas activas de
emprego, política laboral, relacións laborais, seguridade e saúde laboral e cooperativas.
A Dirección Xeral de Formación e Colocación, dependente desta Consellería, ocúpase da

formación profesional ocupacional e intermediación no mercado laboral, da planificación da
formación continua, colocación e orientación laboral, así como da estatística, a análise e a prospectiva do
mercado de traballo. Tamén é competente na implantación efectiva do Sistema Nacional das Cualificacións
Profesionais, e en xeral, na articulación e implementación dos programas, plans e medidas que determinen os
plans galegos de formación profesional nos eidos da formación ocupacional, continua, na orientación e no
sistema nacional de cualificacións profesionais. Desenvolven así mesmo competencias en materia de expedición
de certificados de profesionalidade e no procedemento para a avaliación e acreditación da capacitación da
poboación activa de Galicia.
En apoio ao audiovisual coma unha das industrias estratéxicas para a economía galega, e en atención ás súas
necesidades, tanto de traballadores como de empresarios, esta Dirección Xeral, a través do Instituto Galego das
Cualificacións abordou, con carácter experimental, no período 2002-2003, unha complexa tarefa de aproximación
á realidade productiva deste sector para identificar aqueles perfís profesionais que se estaban a demandar e que
constitúen así un referente común de competencias que se orienta a todas as accións de formación profesional
(regrada , ocupacional e continua).
Identificar e definir con rigor a competencia profesional necesitou dunha profunda análise do sector e a aplicación
dunha metodoloxía específica, análise recollida no estudo Estudo de necesidades formativas no sector
audiovisual en Galicia. As cualificacións profesionais que se obtiveron, un total de 24, foron froito do esforzo
conxunto dun grupo de profesionais do sector e a Administración, contando coa colaboración da Consellería de
Cultura, Comunicación social e Turismo, así como das organizacións e asociacións empresariais e sindicais máis
representativas tanto a nivel estatal como autonómico.
Actualmente, aproveitando esta experiencia anterior, o Instituto Galego das Cualificacións está a participar na
elaboración das cualificacións profesionais que formarán parte de un Catálogo Nacional. O Consello Galego de
Formación Profesional intervén na constitución da Comisión sectorial de Cualificación e Formación Profesional

neste sector, que será a encargada, entre outras funcións, de propoñer a adecuación dos contidos formativos da
oferta de FP ás necesidades do mercado laboral e informar sobre as necesidades de actualización das
cualificacións profesionais.
Outra vía desenvolvida por esta Dirección Xeral para conseguir un incremento da competencia, da
empregabilidade e das posibilidades de inserción laboral dos traballadores desocupados é a oferta formativa de
formación profesional ocupacional que anualmente se lanza tanto través dos seus centros propios como a través
da rede de centros homologados dos que dispón.
6.1.11 As Film Comission galegas
Hai máis de oitenta anos que Compostela se vestía por primeira vez con atrezzos de cinema para converterse no
escenario de La Casa de la Troya. A película de Alejandro Pérez Lugín foi un dos maiores éxitos da incipiente
industria cinematográfica dos anos 20, converténdose nun auténtico percorrido turístico por Santiago e outras
273
localidades galegas .
Con estes antecedentes nacían en 2001 a Galicia Film Comission e a Santiago de Compostela Film Commission
(SCFC). A través de ambos os dous organismos preténdense atraer produtoras de todo o mundo para facer
promoción da comunidade e, en concreto, a cidade como estudio de gravación de cinema. Dende que o equipo La
Casa de la Troya percorreu a capital galega a golpe de claqueta, máis de medio centenar de directores elixiron
274
Compostela como escenario .
Rodar en Galicia ofrece moitos atractivos: a riqueza de matices que define o noso país móstrase na gran
diversidade que posúe: diversidade climatolóxica; fluvia, con pequenos e grandes ríos; paraxes costeiras e de
interior, urbanas e rurais, montañosas e planas, de vexetación espesa e de pastos, mineiros e costeiros, etc; unha
sociedade na que conviven vellas tradicións coa constante evolución cultural.
Por outra banda, o Camiño de Santiago foi declarado a primeira ruta cultural europea e o casco histórico de
Santiago de Compostela, Patrimonio da Humanidade pola Unesco, en 1985.
As infraestruturas garanten, tanto por terra, como por mar ou por aire, o acceso dende calquera punto do mundo a
Galicia, e tamén a mobilidade a través de toda a súa extensión, unha vez que nos atopamos dentro dela.
A oficina de promoción de rodaxes Galicia Film Comisión é unha unidade administrativa do

Consorcio Audiovisual de Galicia, creada en outubro de 2001. Entre os servizos que presta
figura a asesoramento na selección de localizacións, en función do proxecto audiovisual para
realizar; información sobre as infraestruturas de acceso aos lugares de rodaxe, así como de hoteis, alugamento de
coches, etc; mediación e axuda na tramitación nas solicitudes ás distintas administracións públicas estatais,
rexionais, provinciais e locais; directorio de empresas de servizos audiovisuais situadas en Galicia e datos sobre
promocións en hospedaxes, servizos de hostalería, que coincidan coa data e lugar de rodaxe.
273
A fita de 1924 foi restaurada polo Centro Galego das Artes da Imaxe (CGAI) en 2003 e estreada con todas as honras en Cineuropa.
274
Unha das superproducións máis soadas foi Orgullo y pasión, un filme estreado en 1957. A praza do Obradoiro converteuse nun emblemático
estudio figurando na película como un mercado en plena Guerra da Independencia. A fita, de Stanley Kramer, estaba protagonizada por Cary
Grant, Frank Sinatra, Sofía Loren, e os españois José Nieto e Carlos Larrañaga. Foi un plano fugaz, igual que o que inseriu Luis Buñuel en La Vía
Láctea, de 1969. Aínda que toda a película se desenvolvía ao longo do Camiño, a cidade apenas se apreciaba nos momentos finais. Na década
dos setenta, outra rodaxe famosa en Compostela desatou a paixón dos fans de Os Brincos, Juan e Júnior. Pouco despois, en 1981, unha
produción de Fernando Trueba, dirixida por Óscar Ladoire, chegaría á cidade. A contratiempo inclúe unha escena no anfiteatro do cinema Yago.
Ata o 2001 non se volve oír o estrondo da claqueta dunha gran produción en Compostela. O lapis do carpinteiro, de Antón Reixa, trasladou a
Praterías o ambiente de 1936 para recrear a historia de Manuel Rivas. En 2003, Xavier Villaverde elixía outra vez Santiago para Trece badaladas,
protagonizada por Juan Diego Botto, Marta Etura, Luis Tosar, Elvira Mínguez, Laura Mañá e Rosa Álvarez que relata a vida dun escultor que
regresa a Compostela para descubrir o seu pasado. Entre as rodaxes da última tempada figuran películas Galatasaray-Depor, Esperando, A
Promesa ou anuncios publicitarios como o da Liga de Fútbol Profesional que protagonizou, na praza do Obradoiro, Ronaldinho, xogador do Fútbol
Club Barcelona.
257
Algunhas das producións ás que prestaron os seus servizos son A vida que che espera, O agasallo de Silvia,
Patrimonio de la humanidad, etc.
Tal e como contempla o Plan de Internacionalización do audiovisual galego, que desenvolve o Consorcio
Audiovisual de Galicia e que conta co apoio do sector, a marca que se usa cara ao exterior para a promoción da
nosa Comunidade Autónoma, da nosa industria e da nosa produción é Galicia Film Commission.
Pola súa banda, a Santiago de Compostela Film Commission (SCFC) é unha oficina
de promoción audiovisual sen ánimo de lucro e con vocación de servizo público, fundada
no ano 2001 polo Concello do que depende. Trátase dun portelo único para a produción audiovisual na cidade de
Santiago de Compostela, de titularidade pública e que é xestionado por INCOLSA, empresa municipal de
Turismo. O seu principal obxecto é facer promoción da cidade a través do fomento da cultura da imaxe, así como
estimular e consolidar a industria cinematográfica e audiovisual e todos os servizos que dela se derivan.
A Lugo Film Commission é unha oficina de promoción de rodaxes creada mediante convenio subscrito entre o
Consorcio Audiovisual de Galicia e a Fundación TIC e promovida pola Excma. Deputación
Provincial de Lugo.
Anteriormente á creación Consorcio Audiovisual, xa

Rodar en Galicia ofrece
estaba en funcionamento a Film Commission Virtual de Galicia
moitos atractivos
(www.filmcommissiondegalicia.org), unha base de datos
que facilita o acceso dos produtores audiovisuais á información necesaria para a toma de
decisións relativas á realización dunha rodaxe nun determinado territorio, como xeografía,
climatoloxía, hospedaxe, empresas de servizos relacionadas co audiovisual, empresas de produción e servizos
de produción.
6.1.12 Outras institucións relacionadas co audiovisual
O Consello da Cultura Galega é unha institución (estatutaria) nodal rexida por un Plenario e composta por
seccións e arquivos. O Plenario intégrano representantes de diferentes institucións e persoeiros da cultura e as
seccións están compostas por profesionais e investigadores nas materias respectivas, como lingua, ciencia,
técnica e sociedade, comunicación, patrimonio natural, patrimonio histórico ou dereito.
Os arquivos son programas específicos destinados á preservación e recuperación da memoria cultural. Así o
Arquivo da Emigración Galega investiga sobre o fenómeno histórico das grandes migracións galegas; o Arquivo
Sonoro de Galicia preserva o legado musical e sonoro do país; o Centro de Documentación Sociolingüística de
Galicia almacena cuestións relacionadas coa lingua galega e a súa presenza na sociedade; e o Arquivo de
Comunicación segue de preto a produción e creación de medios de comunicación locais. Cada sección e arquivo
ten programas de investigación específicos.
No ano 2000, o Consello crea culturagalega.org (www.culturagalega.org), o portal de

divulgación cultural, co obxectivo de multiplicar a presenza da cultura galega na rede e
achegala a sectores de poboación onde a lingua está en retroceso, a través de novas técnicas narrativas
xornalísticas e un xeito innovador de presentación, así como converter a web nun instrumento de traballo e de
toma de decisións para os actores do mundo cultural.
Dentro das moitas actividades desenvolvidas polo Consello, figuran varias relacionadas co mundo audiovisual. O
soportal AVG (www.culturagalega.org/avg/) é un espazo web destinado á promoción e difusión das producións e
os profesionais do sector audiovisual para público xeral e especializado. AVG conta con extensos arquivos de
catálogo promocional de películas, directores, actores, así como documentos de relevancia para a industria.
O Informe da comunicación, de carácter bianual, editado pola Sección de Comunicación do Consello da Cultura
Galega, recolle coa análise de especialistas o estado do hipersector no

ámbito industrial e de produción.
O portal da AVG difunde Tamén o Libro branco da cinematografía e artes visuais achega
e promociona as reflexións e datos sobre a situación do ámbito da imaxe en Galicia dende
produccións e diferentes puntos de vista: produción, profesionais, temáticas,
profesionais do sector
intervención da Administración, etc.
Dentro dos proxectos do Consello no eido audiovisual, destacan a inminente aparación de un novo Informe da
Comunicación bianual, a iniciativa de profundar na relación cos axentes do sector e na difusión co público a través
da difusión web e noutros formatos e, finalmente, o proxecto Tres décadas de televisión en Galicia. Cronoloxía e
posicións perante o desafío dun novo modelo audiovisual en probas de imprenta, elaborado pola Sección de
Comunicación, que analizará a evolución do medio no país dende os primeiros receptores, a creación das
emisoras públicas, a comunicación local e a produción propia. Ao mesmo tempo, o CCG continúa a catalogación
dos fondos audiovisuais de Televisión Española en Galicia.
A Fundación para o Desenvolvemento das Tecnoloxías da Información e a Comunicación

(TIC) é unha entidade, sen ánimo de lucro, clasificada como benéfico-docente e sobre a que
exerce o protectorado a Consellería de Educación e Ordenación Universitaria. Constituída no 2003, a súa creación
foi promovida pola Deputación Provincial de Lugo e nela están representados membros dos grupos políticos con
representación na institución provincial. Forman parte, ademais, do padroado como profesionais de recoñecido
prestixio, ambos os dous lucenses: Francisco Campos (director xeral da CRTVG) e Julio Fernández ( responsable
do grupo Filmax).
A fundación ten como obxectivo prioritario fomentar, promover e levar a cabo actividades dirixidas ao fomento da
educación, a investigación e o desenvolvemento das TIC, así como o impulso e consolidación da denominada
sociedade do coñecemento ou sociedade da información, de maneira que se contribúa a mellorar a formación
relativa a estas tecnoloxías na provincia de Lugo. Desenvolve a súa actividade nunha dobre vertente dentro do
sector audiovisual: educación e formación/produción e promoción. Para iso, dispón da Escola de Imaxe e Son de
titularidade privada e do Centro de Produción de Programas para TV.
Esta Fundación quere consolidar a oferta formativa de formación profesional regulada e ocupacional na familia
profesional de imaxe e son e iniciar actividades de formación continua, manter vinculadas á escola actividades de
produción profesional no sector da televisión local e desenvolver actividades de formación audiovisual en
colectivos de mozos e minusválidos e desenvolvemento de materiais de formación para niveis educativos.
O Observatorio do Audiovisual (ODA) da Facultade de CC. da Comuniación da Universidade de

Santiago de Compostela, xurdiu para facer o seguimento sistemático da produción, modo de
financiamento e circulación das obras cinematográficas e audiovisuais galegas, a súa catalogación e a
actualización permanente dunha base de datos e dun documental arredor deste sector da industria da
comunicación e da cultura.
O ODA é un dos resultados prácticos da liña de investigación sobre política audiovisual europea que, a partir de
vectores lingüísticos, tecnolóxicos, de mercado e nacionais, se desenvolve no seo do Departamento de Ciencias
da Comunicación da Facultade compostelá. O estudo da integración sectorial transrexional Galicia-Norte de
Portugal e mais a elaboración e publicación de informes bianuais sobre o estado do audiovisual é outra das súas
aplicacións. Tamén funciona como centro de referencia para outros emprendementos parellos en universidades e
institucións do Estado español e de Europa, abríndose dende xa á consulta directa dos seus arquivos, proxectos
en curso e servizos. Dende a súa posta en marcha, mantivo como aliados a Compañía de Radiotelevisión de
259
Galicia e o Consello da Cultura Galega.
Concluída unha fase na que o ODA foi unha aplicación dos proxectos europeos TV e interculturalidade, en
parcería coas Universidades de Rennes e Aberystwyth, e máis Towards a minority languages integrated TV
system, con centros de pesquisa da Universidade de Gales (Bangor) e Irlanda (Galgway), o Observatorio pasa a
ser o sitio do grupo de investigación de Estudos Audiovisuais do Departamento de Ciencias da Comunicación.
Noutro eido, o proxecto da Cidade da Cultura, iniciado en 1999 pola Xunta de Galicia, pretende construír unha
serie de centros integrados e agrupados dedicados á conservación, produción, exhibición e consumo cultural,
dotados do máis avanzado nivel tecnolóxico para aproveitar as inmensas posibilidades da sociedade da
información. Estes centros servirán como lugares de estudo e investigación, foros de debate e exposición das
mostras máis representativas do sector artístico, ao tempo que acollerán congresos, seminarios, conferencias e
proxeccións, empregando as técnicas e soportes máis modernos.
Santiago de Compostela é a cidade elixida para acoller a Cidade da Cultura, pola súa significación
como centro cultural de transcendencia europea e universal, meta do vello continente, cidade
universitaria, capital administrativa e política de Galicia e eixe neurálxico de comunicacións. A
proposta elixida foi a presentada polo arquitecto Peter Eisenman ao concurso internacional de
arquitectura convocado pola Goberno galego no ano 1999, pola súa singularidade conceptual e plástica e pola
súa excepcional sintonía co lugar.
2
Cada un dos edificios do proxecto ocupará unha superficie próxima aos 14.000 m . Acollerán o patrimonio
bibliográfico e hemerográfico de Galicia e prestaranlle especial atención á recuperación dos fondos dispersos en
institucións culturais e entidades públicas e todas as doazóns e legados de arquivos e bibliotecas de
275
personalidades da cultura galega . A Biblioteca e a Hemeroteca son unha resposta de vangarda na súa
concepción, non só dende o deseño arquitectónico, senón tamén na utilización dos máis modernos sistemas de
276
almacenamento, busca e transmisión de datos . O proxecto museolóxico incorpora salas permanentes de
carácter interactivo nas que se expoña a historia galega secuenciada, a través de cinco épocas distintas: os
primeiros asentamentos e o mundo celta; a Galicia romana; a Idade Media; a Idade Moderna e a Idade
Contemporánea. Tamén se disporán salas de exposicións temporais e versátiles. Deste modo, este centro
pretende ser un complemento das extensas coleccións e museos que se atopan ben consolidados na
comunidade autónoma.
O plan xeral do edificio pretende achegar á sociedade o coñecemento e uso das posibilidades que ofrecen as
novas tecnoloxías audiovisuais e da comunicación, así como mostrarlle a sociedade e cultura galegas dende un
punto de vista innovador e de futuro.
Este edificio estará integrado por tres áreas interrelacionadas. Unha delas é a dedicada ao traballo, arquivo,
investigación e restauración. O rico patrimonio audiovisual galego integrarase nun centro de arquivo e exposición
fotográfica, co banco de fotos históricas e actuais de Galicia. Ademais, o proxecto Galicia Imaxe permitirá
preservar, actualizar e difundir de forma innovadora, en todo o mundo, a imaxe e o son de Galicia ao longo da
historia, creando un grande arquivo de imaxe, voz e música, en calquera soporte e dotándoo dos medios técnicos
de documentación sonora, visionado, selección, montaxe e distribución máis innovadores. Deste modo,
275
O edificio proxectado por Eisenman para a Biblioteca concilia o monumental da súa escala cun deseño humanizado á medida dos usuarios.
Levantarase en seis plantas, cunha altura total de 42 m, e contará con diferentes salas de lectura e de investigadores cunha superficie superior a
2.500 m2; disporá, ademais, dun depósito central de libros con capacidade para máis dun millón de volumes. Incorporará áreas expositivas de
libros de interese, un auditorio e seminarios para cumprir coa súa función formativa. A Hemeroteca, iniciada en setembro de 2002, contará con
máis de 1.400 m2 destinados a salas de lectura e 1.200 m2 de áreas de depósito. Os espazos para recepción e catalogación e para os
equipamentos de microfilmación e dixitalización completarán o recinto.
276
A biblioteca e a hemeroteca virtuais permitiranlle ao visitante acceder mediante sistemas informáticos á consulta dos seus propios fondos
documentais, así como das distintas bibliotecas galegas, nacionais ou estranxeiras.
potenciarase a conservación do patrimonio audiovisual coa catalogación e estudo de obras, restauración de

películas, adquisición de fondos, etc.
Outra das área é a consagrada ás novas tecnoloxías vencelladas co ocio. Contará cun cinema dinámico, salas de
proxección 2D en proxección plana e esférica e 3D, salas de experimentación en multimedia e videoxogos,
simuladores de realidade virtual, etc.
Finalmente, na área expositiva terán cabida as exposicións sometidas a unha renovación permanente de contidos,
como Galicia dixital ou O camiño de Santiago virtual. Esta ampla zona pretende ser un escaparate que proxecte o
máis vangardista no campo do audiovisual e contidos multimedia realizados polas empresas galegas, así como
por multinacionais tecnolóxicas.
Entre as principais achegas da Cidade da Cultura está a construción dun teatro que acollerá as grandes
277
representacións de ópera e grandes estreas cinematográficas . A cidade complétase coa dotación dos
equipamentos necesarios para conseguir un lugar propicio para o estudo, a investigación, o traballo e a difusión e
promoción da cultura galega.
6.2 ASOCIACIÓNS EMPRESARIAIS
6.2.1 Asociación Galega de Produtoras Independentes
A máis antiga das organizacións empresariais do audiovisual galego é a Asociación Galega de

Produtoras Independentes (AGAPI). Constituída o 19 de decembro de 1994, contaba no
momento da sinatura dos seus estatutos con 7 socios fundadores, aínda que en pouco tempo foron uníndose
algunhas das empresas máis relevantes de produción audiovisual e multimedia de Galicia e, na actualidade, ten
33 socios. Isto converteunos nuns interlocutores válidos e representativos e, como tal, desempeñaron un papel
fundamental fronte ás institucións e constituíronse nunha das pezas clave
no despegue do audiovisual galego.
A máis antiga das Agapi é tamén membro da Federación de Asociaciones de Producción de
organizacións España (FAPAE) e mantén un estreito contacto coa Entidad de Gestión de
empresariais do sector Derechos Audiovisuales dos produtores españois (EGEDA), ademais de
é AGAPI participar en diversos foros e mercados internacionais do sector. O
dinamismo da asociación e dos diferentes membros de AGAPI maniféstase así na súa apertura ao exterior,
buscando e establecendo colaboracións con empresas e entidades, tanto en España coma no mercado
internacional.
O obxectivo principal de AGAPI é potenciar a industria da imaxe en Galicia e con iso, debido aos efectos de
arrastre, alcanzar unha difusión e promoción da cultura galega. Desde o principio, a política da asociación foi
encamiñada á utilización dos recursos locais, tanto humanos (actores, técnicos de imaxe e son, fotógrafos,
dobradores, etc.) coma físicos (equipos técnicos, infraestruturas básicas e funcionamento…). Con estas pautas de
funcionamento, preténdese o aproveitamento máximo daqueles medios técnicos e humanos que posúe a
278
Comunidade Autónoma galega, para que a maior parte do valor engadido quede aquí .
Ademais das actividades internas da asociación, tales como asesoramento dos socios, xestión de subvencións,
iniciativas comunitarias, etc, AGAPI acometeu outros labores no eido formativo, que se traducen en cursos
277
O escenario en cruz de case 2.000 m2 e o resto de instalacións posibilitarán a presenza dos grandes espectáculos operísticos das compañías
internacionais e permitirán albergar concertos sinfónicos, musicais, ballet, etc., ademais de facer posible a realización de producións propias. Este
teatro contará cunha superficie superior a 25.000 m2, en sete plantas, cunha altura total de 50 m, xunto co auditorio principal con capacidade para
1.550 persoas e un foso de orquestra para 107 músicos, existirá un auditorio secundario con auditorio para 450 espectadores.
278
Ao mesmo tempo, contribúese a promover a cultura e a lingua galega, o que deriva en beneficios económicos, sociais e culturais.
261
audiovisuais de formación continua, seminarios sobre financiamento do audiovisual ou escritura de guións en
equipo para televisión ou colaboración con Cero en Conduta.
No que se refire á promoción do audiovisual e da cultura galega, edita un boletín informativo, convoca encontros
de profesionais e empresas produtoras, convoca premios do audiovisual galego e potencia a asistencia a feiras.
No ámbito multimedia, AGAPI conta con unha páxina web e a revista Digital, que edita a asociación
quincenalmente, para dar a coñecer as noticias que o sector audiovisual xera na propia comunidade autónoma.
Entre as iniciativas acometidas por AGAPI nos últimos tres anos destaca o Plan Estratéxico do Sector
Audiovisual Galego 2002-2005; a organización de cursos de formación do programa de accións complementarias
do Plan FIP/FSE; a convocatoria de xornadas informativas sobre financiamento e xustificación de subvencións;
asistencia ao MIPCOM 04; realización de foros informativos. Hai que mencionar así mesmo o desenvolvemento
de contidos para os mercados internacionais: formatos e programas con guión; a organización do ciclo de cine
10 anos de produción independente galega; confección de un catálogo promocional; participación na posta en
marcha do Clúster do Audiovisual Galego e edición do informe Estudo para avaliar a viabilidade para producións
audiovisuais e multimedia de títulos do fondo editorial galego. Anos 2002 e 2004.
Para os vindeiros meses, os principais proxectos están relacionados coa promoción e internacionalización do
audiovisual, coa asistencia a feiras e mercados internacionais de referencia e o estudo do impacto da vindeira
revolución dixital no sector galego da imaxe.
Socios de Agapi
Acuarela Comunicación, S.L. Lúa Films
Aldea Films, S.L. Mara Producciones
Anxo Fernández P.C. Mediarte y Comunicación de Galicia, S.L.
Área 5.1 Factoría Audiovisual, S.L. Off Filmes, S. L.
Atlántico Films Pórtico Comunicación
Bren Entertaiment, S. A. Producciones Vigo, S.L.
Cies Comunicación Ringo Rango
Continental Producciones Servicios Audiovisuais Galegos Saga TV
Deboura Cultural, S.L. Sodinor, S. A.
Dygra Films Studio XXI
EAF Producciones Triade
Estudio 99 Uno TV, S. L.
Formato Producciones, S.L. Vaca Films
Grandola Nova, S.L. Vía Láctea Filmes
Ibisa TV, S. L. Video Zetra, S.L.
Interacción, C.I.M., S.L. Zenit Televisión
Milou Films
Fonte: Elaboración propia, a partir dos datos da web da asociación.
6.2.2 Asociación de Empresas Galegas do Audiovisual
A Asociación de Empresas Galegas do Audiovisual (AEGA), constituída en xullo de 2001,

como unha escisión de AGAPI, por nove importantes empresas do sector audiovisual galego,
ten como principais obxectivos fomentar a relación entre os seus asociados, velar polos seus intereses nos
pertinentes foros e promover e impulsar o desenvolvemento e internacionalización dun sector estratéxico, como é
o audiovisual.
AEGA xurdiu como consecuencia da extraordinaria evolución e crecemento da industria galega da imaxe. As
características das compañías que a integran explican a súa escisión de Agapi. Son empresas fortes cun gran
volume de produción, vinculadas a maioría aos grandes grupos de comunicación galegos e con intereses máis
ou menos comúns. A heteroxeneidade de AGAPI, con grandes empresas pero tamén produtoras moi pequenas,
provocou quizais, en opinión de Isabel Sempere279, a aparición dunha entidade que prima os intereses dos
grandes e as súas expectativas de expansión.
Na actualidade, AEGA conta con 11 compañías asociadas, que abarcan todos os ámbitos do audiovisual e que
están presentes tanto en Galicia coma noutros mercados. As empresas de AEGA suman 12 platós de entre 100 e
2
1.100 m , dotados cos máis modernos equipos, nos que se gravan programas para a televisión, películas para
cine e televisión, documentais, publicidade e series de ficción.
As actividades da asociación céntranse fundamentalmente na defensa dos intereses dos asociados, na

potenciación da colaboración entre empresas de produción audiovisual para a realización de coproducións e todo
tipo de proxectos en común e na planificación de accións para a expansión da industria galega no exterior.
Entre as actividades desenvolvidas nestes últimos tres anos figuran os Seminarios sobre marketing e promoción
audiovisual (2002) e A propiedade intelectual no sector audiovisual (2002); a asistencia a festivais, feiras e
mercados internacionais; a formación en materias de internacionalización e novos mercados para todo o sector; a
promoción internacional do noso audiovisual; a organización de dous foros de coprodución audiovisual (mercados
de proxectos) na Comunidade Autónoma de Galicia e as iniciativas para facilitar a entrada da súa produción
televisiva nas principais cadeas xeneralistas e novos modelos de televisión (obxectivo primordial de AEGA para o
2005).
Estas iniciativas constituíron, e constitúen, un gran paso para internacionalizar a producción audiovisual galega,
moi especialmente a través da fórmula da coprodución. Entre os seus proxectos futuros cabe destacar a
celebración dunha Xornada sobre a Producción Audiovisual en Galicia e as Televisións Xeneralistas.
Socios de AEGA
Adivina Producciones, S. L. Lugopress, S. L.
Compostelavisión, S. L. U. Producciones A Modiño, S. L.
CTV, S. A. Productora Faro, S.A.
Filmanova, S. L. Telecable Compostela, S.A.
La Región TV, S. A. TV7, S.L.
Voz Audiovisual, S.A.
6.2.3 Clúster do Audiovisual de Galicia
Un cluster empresarial é un agrupamento de empresas da mesma actividade que teñen

unha estratexia común, que se vinculan cos sectores soporte e manteñen entre sí lazos de
proveeduría e prestación de servizos, organizándose en redes verticais e horizontais co
propósito de elevar os seus niveis de productividade, competitividade y rendabilidade. É pois unha iniciativa de
empresas decididas a aumentar o seu volumen de negocio a través de alianzas e sinerxias.
O Clúster do Audiovisual de Galicia xorde nun momento propicio para o desenvolvemento do sector: no eido
administrativo, pola implicación da Administración a través de medidas que afectan a cinco consellerías e que
desenvolveu un nivel normativo coa elaboración e publicación da lei que regula o sector e que recolle figuras como
o consorcio ou o propio clúster; por outra parte, e polo interese da comunidade de artistas que forman o sector
reunidas na Academia Galega do Audiovisual; pero faltaba un terceiro eixe, que era o que afectaba as empresas
que canalizan e lles poñen cifras económicas aos filmes e formatos audiovisuais. E aquí é onde entra o clúster,
que se fixo realidade en febreiro de 2003.
279
Sempere, I. (2005): Os profesionais. Libro branco da cinematografía e as artes visuais en Galicia. Consello da Cultura Galega.
263
O Clúster Audiovisual Galego consolidouse como unha organización independente que abarca os seguintes
campos de actividade: produción de cine e televisión, son e dobraxe, servizos, software e multimedia, formación,
equipamento e material audiovisual e exhibición. Representa á maioría das empresas importantes do sector
audiovisual en toda a súa cadea de valor.
Entre os propósitos do cluster está potenciar a capacidade de producción e distribución das empresas asociadas;
favorecer o seu desenvolvemento tecnolóxico; optimizar a utilización de equipos, instalacións e servizos; mellorar
o acceso ás fontes de financiación e representar axeitadamente os intereses dos asociados ante as
Administracións Públicas e institucións privadas.
Dentro do seu Plan Director 2004-2009, figuran como eixes destacados a creación e desenvolvemento do Centro
de Ideas (I+D) para alumar novas fórmulas de marketing e de aplicación das novas tecnoloxías na evolución dos
contenidos e a investigación de novos formatos para televisión dixital, novos produtos para ADSL, UMTS, etc. e a
creación do Club de Producións desde onde se desenvolven producións de cine e televisión en réxime de
alianzas entre as empresas asociadas ao Cluster. O Club de Ideas está desenvolvendo actualmente un completo
programa de actividades innovadoras co apoio e patrocinio de Caixanova, destinado a abrir vías de negocio no
desenvolvemento de contidos para novas plataformas: videoxogos, contidos para móbiles, contidos interactivos,
etc. Esta xeración de ideas, de talento e de excelencia técnica que caracteriza ao sector deberá plasmarse nun
concepto novo, nun marchamo identificativo: a Marca Galicia do Audiovisual, un verdadeiro selo de calidade que
permita abrir mercados para as producións galegas fóra das súas fronteiras.
Socios do Cluster do Audiovisual de Galicia

Filmax Entertainment Filmax Animation
Bren Entertainment Milou Films, S.L.
DYR Producciones Audiovisuales Celso Paz, S.L.
Luz Puntual Guindastres do Cinema
Producciones Vigo, S.L. Telecable Compostela
Vídeo Zetra Servicios Audiovisuales Area 5.1, Factoría Audiovisual
DEboura Producciones TV 7
Zenit TV EGEDA
Ibisa TV Sodinor
Studio XXI Ficcion Producciones
Voz Audiovisual Lugopress
EGACI Centro de Estudios Marcote
Formato Producciones Galicia Media
Aldea Films Interacción
O Raio Verde R
Pórtico de Comunicaciones Red Rocks Audio
Softgal Spica
Filmanova Adivina Producciones
Continental Producciones Localia TV Santiago
Dygra Films Nezcom Micromovies
Entre as actividades desenvolvidas desde a súa creación figuran diversas xornadas de traballo entre empresas
asociadas; a elaboración do estudo de viabilidade da Cidade da Imaxe en Santiago de Compostela; unha mesa
redonda sobre posprodución nesta cidade; a xornada de exposición de proxectos (pitching), celebrada na Coruña
a finais do 2004; a activa participación no laboratorio MHP de Televisión Interactiva de R e a súa participación no
Convenio para a implantación desta nova tecnoloxía televisiva por cable. Ademais, asinaron un convenio con
Caixa Galicia para a construción da comunidade virtual do clúster, que pretende converterse no referente
divulgativo para o sector audiovisual galego e que conta co apoio do Igape.
6.2.4 Academia Galega do Audiovisual
A Academia Galega do Audiovisual nace, en maio de 2002, co propósito de se transformar

no espazo común para todos os profesionais deste amplo sector: actores, produtores,
directores, realizadores, guionistas, músicos, directores de fotografía, decoradores, montadores, técnicos de son,
maquilladores, etc. No acto de fundación participaron 110 socios.
Como obxectivos xerais a medio e longo prazo, a Academia propúxose fomentar o progreso das artes e das
ciencias relacionadas directa ou indirectamente coa produción audiovisual; promover a asistencia e o intercambio
de información científica, artística e técnica entre todos os seus membros; realizar estudos e traballos sobre
cuestións relacionadas coa industria audiovisual; facilitarlle á Administración pública os informes que sobre
materias relacionadas coa produción audiovisual lle sexan solicitadas, así como proporlle a esta as iniciativas que
a academia estime oportunas, e editar e difundir estudos científicos, artísticos e técnicos que a Xunta Directiva
estime oportunos, así como en xeral dinamizar a investigación científica neste eido.
Tamén se pretende establecer intercambios científicos, artísticos e culturais con entidades similares nacionais ou
estranxeiras e promover o perfeccionamento das distintas especialidades relacionadas co sector audiovisual,
fomentar o intercambio de experiencias entre os seus membros, coordinar os diferentes aspectos da súa
actuación e analizar e resolver os problemas comúns. Ademais, a academia organiza os premios anuais cos que
se distingue aos mellores traballos audiovisuais da Comunidade Autónoma galega.
En xeral a misión da Academia Galega do Audiovisual é a de desenvolver, identificar e promover as necesidades

de todos os profesionais que converxen no panorama audiovisual galego en todas as súas vertentes: académica,
creativa, industrial, técnica, artística, cultural e mesmo científica, promovendo o recoñecemento social e
profesional de todos os membros e auspiciando a normal participación de todos no seu seo.
6.2.5 Asociación de Empresas Adicadas a Internet
A Asociación de Empresas Adicadas a Internet (EGANET) é unha entidade sen ánimo de lucro,
formada por empresas e profesionais galegos do sector de Internet e as novas tecnoloxías.
EGANET nace do interese mostrado polas propias empresas TIC´s de Galicia. Foron dezanove os socios
fundadores, que tras varias reunións redactaron e aprobaron os Estatutos que hoxe regulan a actividade da
Asociación, constituíndose oficialmente en maio do 2000
EGANET pretende representar aos especialistas galegos en novas tecnoloxías da información e as

comunicacións; dar a coñecer ós poderes públicos as iniciativas, reclamacións e inquietudes dos asociados;
colaborar e desenvolver proxectos e actividades con outras asociacións de idéntico o parecido carácter; potenciar
ó colectivo empresarial galego Tic a nivel autonómico e nacional; avalar e promocionar ós seus asociados,
buscando a mellora constante da súa competitividade, así como, en xeral, promover e realizar tódalas actividades
que se estimen necesarias para unha mellora formación en información para os seus asociados.
Son diversos os servicios que ofrece EGANET, desde información sobre lexislación, axudas e subvencións, sobre
concursos públicos de ámbito autonómico e nacional en materia de servicios informáticos, servicios de
publicidade, equipos informáticos e de telecomunicacións, e produccións audiovisuais, ata formación, pasando
pola asistencia e condicións preferenciais de participación en feiras e encontros do sector, unha bolsa de emprego
ou un servizo de gabinete de Prensa. A moitos destes servizos accédese desde a súa páxina web.
EGANET conta có apoio dos seus asociados e das distintas Administracións Públicas para o desenvolvemento
das súas actividades a nivel autonómico. Colabora de forma continua con outras entidades de carácter similar,
265
como a Asociación Nacional de Empresas de Internet (ANEI), ostentando a súa representación en Galicia, ou
con entidades portuguesas como MinhoDigital.com e BicMinho, coas que ten firmados convenios de
280
colaboración .
6.2.6 Asociación Galega de Guionistas
A Asociación Galega de Guionistas (AGAC) constituíuse en 1997. Hoxe en día, está integrada pola
meirande parte dos profesionais que escriben obras para televisión e cinema realizadas por empresas
produtoras da nosa comunidade e conta con vinte e seis membros.
A asociación participou na creación da Federación de Asociacións de Guionistas do Audiovisual (FAGA),

constituída o 20 de xullo de 2002 no Pazo de Mugártegui de Pontevedra, logo dun proceso de xuntanzas
celebradas en Valencia, Madrid, Bilbao e Barcelona, mantidas con representantes das asociacións de Cataluña,
Valencia, País Vasco e Madrid. Integráronse tamén na Federation of Scriptwriters in Europe (FSE), durante a
Asemblea Xeral celebrada en Bruxelas o 18 e 19 de outubro de 2002.
Entre as actividades desenvolvidas nestes últimos anos, hai que reseñar a súa participación nas comisións
avaliadoras de axudas á produción e guión ou a elaboración de tarifas de remuneración e modelo de contrato
marco recomendados aos profesionais.
No apartado formativo é onde desenvolve a actividade máis intensa. Convocou tres edicións dos Obradoiros de
Cine Xoves, sesión continua, celebrados no Pazo da Cultura de Pontevedra e impartidos por 32 especialistas nos
anos académicos 2002-2003, 2003-2004 e 2004-2005; un Obradoiro de Documental, impartido por Llorenç Soler,
en outubro de 2002, no mesmo marco que tamén acolleu o Curso de técnicas de escritura de guións
audiovisuais, celebrado durante o curso académico 2000-01 impartido por Miguel Castelo, Carlos A. López
Piñeiro, Jorge Algora, Xosé Cermeño, Ángel de la Cruz, Beatriz Legerén e Javier Villaverde; un Taller de guión
de ficción para televisión, celebrado no ano 2001 no Consello da Cultura Galega e impartido por Valentín
Fernández-Tubau, Ignasi Rubio e Xosé Cermeño; o Seminario da dramaturxia cinematográfica, impartido por
Jean-Claude Carrière en outubro do 2000, na Facultade de Xeografía e Historia, da Universidade de Santiago; o
Seminario da montaxe: proxecto e desenvolvemento, impartido en xullo do 2000 por Miguel Ángel Santamaría
dentro dos seminarios e talleres de Imaxe Cero en Conduta, no Centro Galego de Artes da Imaxe, na Coruña ou
Seminario “Os diálogos no guión”, impartido por Valentín Fernández-Tubau, en novembro de 1999, dentro do
Festival de Cine Independente de Ourense.
Ademais, participou na edición dos libros Obradoiros de Cine Clásico, en colaboración con Tórculo Edicións
(Santiago de Compostela, 2003) e Técnicas de Escrita de Guións Audiovisuais, en colaboración con Tórculo
Edicións (Santiago de Compostela, 2002).
6.2.7 Asociación Galega de Directores e Realizadores
A Asociación Galega de Directores e Realizadores (CREA) foi constituída o 22 de decembro de

2001, co obxectivo de reivindicar o status profesional e creativo do realizador e achegarse a outras asociacións e
colectivos do audiovisual galego.
Poden pertencer á asociación todos aqueles que dirixisen alomenos unha obra audiovisual que fose emitida na
televisión ou proxectada nos cines. Na asociación, na que figuran actualmente case corenta asociados, son
admitidos directores cinematográficos, de animación, documentais, multimedia, publicidade e realizadores
televisivos, aínda que estes últimos, como vimos que ocorría no caso dos guionistas, non teñen aínda moi
280
EGANET está adherida á Confederación de Empresarios de Pontevedra, formando parte do seu Comité Directivo, e impulsando as actividades
do Comité de Novas Tecnoloxías nesta entidade.
asimilada a súa posible pertenza á asociación, e hai poucos realizadores televisivos nela, quizais pola súa
consideración máis preto do técnico que do director cinematográfico.
A súa primeira directiva estaba formada por Carlos Amil, Héctor Carré, Ramón Costrafreda, Chema Gagino,
Sandra Sánchez, Antonio Simón e Manu Mayo.
6.2.8 Asociación de Actores, Directores e Técnicos de Escena de Galicia
A Asociación de Actores, Directores e Técnicos de Escena de Galicia (AADTEG) é unha

entidade sen ánimo de lucro con personalidade xurídica propia que actúa como organismo
autoxestor e autónomo, agrupando aos actores e actrices, a técnicos de escena e directores e
directoras de Galicia. A AADTEG, que foi constituída en 1985, ten a súa sede en Santiago de Compostela e
desenvolve as súas actividades principalmente no ámbito galego.
As súas principal finalidade é agrupar os actores e actrices, directores e directoras e técnicos e técnicas de
escena para a defensa dos seus intereses profesionais, así como o asesoramento e xestión aos seus asociados,
mediante as accións xurídicas necesarias de todas aquelas cuestións de traballo cooperativo, social, fiscal, sobre
a propia imaxe ou calquera outra cuestión relacionada coa profesión do asociado ou asociada. Sempre que
aparezan cuestións de orde laboral, ben individuais ou colectivas, a AADTEG poderá actuar coordinadamente
coas centrais sindicais de clase. Tamén se ocupa de captar traballo para os profesionais que a integran.
Poden formar parte da asociación os actores/actrices, directores/as ou técnicos de escena titulados en calquera
escola de arte dramática oficial ou centro recoñecido coa súa especialidade, ou aqueles/as actores/actrices,
directores/as e técnicos de escena que poidan demostrar mediante currículo a súa experiencia profesional no
oficio. Nestes momentos, a asociación conta cun total de 235 socios e socias.
A asociación facílitalle puntualmente información aos seus asociados acerca da convocatoria de cursos, castings,
bolsas, axudas, subvencións, etc, relacionados co sector; organiza os Premios de Teatro María Casares, que
tentan servir de estímulo e recoñecemento ao labor desenvolvido pola profesión teatral galega; edita un catálogo
fotográfico en soporte papel, de distribución na maioría de produtoras audiovisuais galegas e nacionais; mantén e
actualiza a páxina web da AADTEG (www.aadteg.org), na que se ofrecen fotografías e currículos abreviados dos
asociados, noticias de última hora ou enlaces de interese, etc.
Esta entidade proporciona tamén asesoría laboral e xurídica de acordo coa asistencia prestada polos sindicatos
maioritarios e organiza cursos, seminarios e xornadas a prezo reducido para os asociados, con docentes de
recoñecido prestixio nos diferentes ámbitos da profesión. Cuatrimestralmente edita a revista Escaramuza que, nas
súas diferentes seccións, ofrece información global sobre o mundo das artes escénicas.
Así mesmo conta con un fondo bibliográfico ao dispor dos dos seus membros ao igoal que un local de ensaio.
6.2.9 Federación de Cineclubes de Galicia
A Federación de Cineclubes de Galicia é unha asociación sociocultural independente e sen ánimo de lucro que,
con carácter federativo, agrupa os cineclubs do territorio galego que voluntariamente se adhiran.
Dacordo cos seus estatutos pretende o enriquecemento cultural, cinematográfico e audiovisual de Galicia coa
participación no funcionamento e a xestión cultural da cinematografía galega, coidando sempre os intereses dos
cineclubs e o fortalecemento dos lazos de unión e de cooperación entre todos os cineclubs. Presta servizos á
xuventude no eido audiovisual, organizando actividades con ese fin, así como cinefórums infantís e xuvenís.
Persegue tamén o achegamento da cultura audiovisual á sociedade, organizando actividades con este fin,
especialmente para os sectores máis desfavorecidos.
Algunhas das funcións que desenvolve a Federación de Cineclubs son: a subministración de películas
267
procedentes de intercambios, importacións, cesións ou doazóns, alugamentos a entidades galegas ou de fóra de
Galicia, e produción de contidos relacionados coa cinematografía; a información, orientación e axuda aos cineclubs
no seu labor docente cinematográfico, mediante a prestación dos oportunos servizos; o establecemento de relación
con entidades culturais, cinematográficas e audiovisuais do Estado español, europeas ou do resto do mundo; asumir
a representación a instancias dos cineclubs ante calquera organismo, entidade ou persoa, estatais ou estranxeiras,
para todos os efectos que procedan, e situar o cineclubismo galego no papel que lle corresponde na normalización
cultural de Galicia; proporcionar os medios materiais dos que dispoña a federación para axudar aos cineclubs no
desenvolvemento do seu traballo e a organización de premios ou concursos que teñan que ver co cine.
Con base nisto, a oferta de actividades inclúe ciclos cinematográficos conxuntos dos cineclubs galegos, charlas,
congresos, presentacións, etc. relacionados coa cinematografía e convocatoria de premios para a promoción do
cinema galego.
De feito, nos últimos anos organizou a convocatoria do II Premio de Guións Galicia-Portugal, o II Premio de
Curtametraxes Galicia-Portugal, o V Premio Chano Piñeiro para traballos escritos de historia da Galicia
cinematográfica ou os encontros luso-galaicos de cineclubs.
Para o futuro, ten previsto o reforzamento da rede galega de cineclubs, única canle existente na maior parte do
territorio galego para a exhibición de filmes do circuíto cultural e cine galego, a creación dun sitio web que aglutine e
informe puntualmente das actividades de cada un dos cineclubs federados, a continuidade na organización das
convocatorias de premios e o reforzamento dos lazos e as colaboracións cos cineclubs portugueses, sobre todo os
da rexión norte.
6.2.10 Asociación Galega de Artistas Visuais
A Asociación Galega de Artistas Visuais constituíuse como tal o día 5 de xullo de 1997, na
asemblea que tivo lugar na sede da Fundación Granell, en Santiago de Compostela, na que tamén
se aprobou a incorporación á Unión de Asociaciones de Artistas Visuales, de ámbito estatal.
Entre os fins desta asociación está a representación, defensa e promoción dos intereses económicos, sociais,
profesionais e culturais dos artistas visuais; a interlocución do colectivo de artistas visuais coas institucións públicas
ou privadas, ou outros colectivos relacionados coas artes visuais; programar as accións necesarias para conseguir
melloras de calquera tipo en beneficio dos artistas visuais e divulgar todas e cada unha das actividades
relacionadas coa asociación.
Entre os convenios subscritos máis salientables está o que se asinou coa Fundación Arte y Derecho. Esta fundación
ten establecido entre os seus fins fundacionais o de promover a creación e o fortalecemento do movemento
asociativo dos creadores visuais de España e a creación de servizos destinados a mellorar a súa protección
xurídica.
O único recurso económico fixo con que conta a asociación son as cotas que pagan os socios. Co fin de que non
quede ningún artista, por modestos que sexan os seus ingresos, sen a posibilidade de facer a súa correspondente
achega, as ditas cotas teñen un importe moi baixo. Por outra banda, trátanse de captar todas as axudas e
subvencións que teñan algunha relación coas actividades da asociación.
A día de hoxe non hai vogalías en activo, aínda que xorden cando é preciso, habitualmente nos núcleos máis
poboados. As cidades que tiveron as vogalías mais activas son A Coruña, Vigo e Santiago. A promoción e
dinamización dunha vogalía será responsabilidade dos socios que consideren a súa necesidade. Con todo,
contémplase a posibilidade de nomear un cargo na executiva que se ocupe especificamente da coordinación do
labor deste vogais.
6.2.11 Entidade de Xestión dos Artistas e Intérpretes en Galicia
En maio do 2004, inaugurouse en Santiago de Compostela a nova sede autonómica da

Entidade de Xestión dos Artistas e Intérpretes (AISGE), unha asociación, sen ánimo de
lucro, autorizada para actuar como unha entidade de xestión colectiva dos dereitos de
propiedade intelectual dos artistas do sector audiovisual: actores, dobradores, bailaríns e directores de escena,
cuxas actuacións ou interpretacións fosen fixadas nun soporte audiovisual.
AISGE está legalmente autorizada para recadar os dereitos de explotación que corresponden aos artistas
intérpretes das seguintes categorías: actores (de voz e imaxe ou só de imaxe), dobradores (actores de voz),
bailaríns (intérpretes de obras coreográficas) e directores de escena, cuxas interpretacións fosen fixadas en
calquera soporte audiovisual ou sonoro e o posterior repartimento destes mediante un sistema equitativo e
proporcional ás utilizacións. Así mesmo, AISGE protexe e defende os dereitos morais dos titulares que representa.
A Ley de Propiedade Intelectual (LPI) obriga os usuarios destas gravacións audiovisuais ao pagamento de certas
cantidades como consecuencia de comunicación pública, de operacións de alugamento e/ou préstamo de
gravacións audiovisuais ou da fabricación ou importación e posterior distribución en territorio nacional de aparatos
e soportes virxes susceptibles de gravar ou ser gravados con contidos protexidos por AISGE, que recada estes
dereitos mediante a subscrición de contratos de autorización con cada usuario ou, se é o caso, coas asociacións
máis representativas de cada sector. Así mesmo, realiza un seguimento e control permanente do mercado, co fin
de detectar aqueles empresarios que, xa sexa por falta de información ou de maneira intencionada, incumpren as
súas obrigas legais en materia de dereitos de propiedade intelectual.
6.2.12 Sociedade Xeral de Autores
A Sociedade Xeral de Autores e Editores (SGAE) espera poder ter en funcionamento, despois
do verán de 2006, a súa nova sede integral para o noroeste peninsular, que estará situada nun
edificio singular, mestura de arquitectura tradicional e contemporánea, construído no barrio de
Vista Alegre, en Santiago de Compostela.
O edificio está previsto que albergue as instalacións administrativas da sociedade e que sexa, sobre todo, un
espazo para dinamizar a vida cultural da capital galega, de Galicia e do noroeste peninsular. A SGAE aspira a
construír en Santiago de Compostela un centro de alto rendemento cultural, no que se traballará no ámbito
académico en colaboración coa universidade, estudaranse as relacións culturais con América Latina e
acercaranse as novas tecnoloxías aos creadores de Galicia, Asturias e Cantabria.
Os dereitos por comunicación pública das obras xéranse cando se difunde publicamente unha obra. É o caso das
representacións teatrais, as proxeccións cinematográficas, os concertos, as emisións das obras por radio ou
televisión, a difusión das obras en Internet. Os dereitos por reprodución mecánica son xerados pola venda,
alugamento ou préstamo ao público dos soportes nos que se reproducen as obras. Os dereitos de remuneración
por copia privada é o dereito que lles pagan aos autores os fabricantes de CD, vídeos, casetes virxes e de
aparatos reprodutores (audio/vídeo) para compensar a gravación doméstica que fai o público de películas,
programas de TV, concertos.
O repertorio protexido e xestionado pola SGAE abarca máis de tres millóns de obras dramáticas e coreográficas,
composicións musicais de todo xénero (sinfónicas, jazz, pop, rock, flamenco, etc.) e audiovisuais coma
longametraxes, curtas, documentais, series de televisión, etc. Os autores declaran as súas creacións na
sociedade e estas pasan a formar parte do repertorio protexido e xestionado pola SGAE. Cada vez que unha
destas obras se interpreta, grava, representa, emite ou proxecta, o autor percibe os dereitos que lle corresponden.
269
6.2.13 A Entidad de Gestión de Derechos de Productores Audiovisuales
A Entidad de Gestión de Derechos de Productores Audiovisuales (EGEDA) constitúese o 18

de setembro de 1990, autorizada polo Ministerio de Cultura, e réxese na actualidade polos seus
Estatutos, o texto refundido da Ley de Propiedad Intelectual, e disposicions que lle sexan
aplicables. Agora mesmo, EGEDA representa, con respecto aos dereitos que xestiona, a totalidade dos
produtores audiovisuais, nacionais e estranxeiros.
O domicilio social da entidade queda fixado en Madrid, e conta ademais con delegacións en Cataluña, País
Vasco, Andalucía, Canarias, Valencia e Galicia, sitas nas sedes respectivas dos produtores destas comunidades.
Dende maio de 1996, existe unha delegación en Santiago de Compostela que comparte a súa sede con AGAPI
para levar a cabo as súas funcións a fin de facer mais cómodo e áxil calquera tipo de axuda requerida polos
produtores galegos.
O obxecto principal da entidade é a xestión, representación, protección e defensa dos intereses e dereitos dos
produtores de obras e gravacións audiovisuais, así como dos seus
depositarios de dereitos, ante persoas, sociedades e organizacións
EGEDA representa ao públicas e privadas, tanto españolas como da Unión Europea ou de
total dos produtores 281
terceiros países .
audiovisuais nacionais e
En especial, constitúe o obxecto da entidade a xestión e protección dos
extranseiros
dereitos de propiedade intelectual que lles corresponden aos produtores
de obras e gravacións audiovisuais a consecuencia da autorización e remuneración da comunicación pública de
obras e gravacións audiovisuais, como consecuencia da retransmisión íntegra, inalterada e simultánea de obras
e gravacións audiovisuais emitidas e transmitidas por terceiros emisores ou transmisores, con posterior
distribución a receptores individuais ou colectivos, ben mediante sinal difundido sen fíos ou ben cando o
devandito sinal é transmitido por fío, cable, fibra óptica ou outro procedemento análogo. Tamén xestiona o dereito
de remuneración compensatoria por copia privada e a autorización da reproduccion e comunicación pública de
secuencias ou fragmentos de obras e grabacións audiovisuais de aqueles produtores que mandataron a EGEDA
para elo.
Así mesmo esta entidade ocúpase da representación, defensa e protección dos dereitos tanto dos produtores de
obras e gravacións audiovisuais coma dos seus depositarios de dereitos, como consecuencia da realización sen
autorización de calquera dos actos de explotación e, en especial, os de reprodución e/ou distribución e/ou
comunicación pública e, en consecuencia, a percepción no seu nome e representación das indemnizacións que
puidesen corresponderlles. Ademais, a xestión da entidade poderá estenderse á correspondente a calquera
282
dereito de explotación dos produtores de obras e gravacións audiovisuais que lle fosen cedidas .
Entre os proxectos de EGEDA actualmente en curso encontráse a creación dunha sociedade de garantía
reciproca específica para o sector audiovisual español, a constitución deunha axencia para o rexistro das obras e
grabacións audiovisuais mediante un código internacional único de identificación (ISAN), e a xestión da
281
A Ley de Propiedad Intelectual introduciu en España a figura da remuneración compensatoria por copia privada. A devandita remuneración, de
dereito privado, pretende posibilitar a percepción, por parte do produtor, entre outros, dunha compensación pola cesión dos dereitos que o usuario
privado, de forma incontrolada e incontrolable, utiliza cando a obra orixinal é exhibida nunha cadea de televisión ou editada en videograma. En
España, a dita remuneración recae tanto sobre o soporte como sobre o aparato gravador-reprodutor, mediante o establecemento dunha cantidade
fixa por cada hora de gravación e por cada aparato. Este dereito só pode facerse efectivo a través das correspondentes entidades de xestión, que
se atopan reguladas pola Ley de Propiedad Intelectual, que establece que estas deberán obter a oportuna autorización do Ministerio de Cultura.
282
O departamento de recadación da entidade centra os seus esforzos en conseguir un maior ingreso polas distintas fontes que a lei establece,
mediante o seguimento das empresas debedoras, investigación das distintas vías de fraude, reunións periódicas co resto das entidades para unha
maior colaboración neste ámbito e continuo fluxo de información entre a oficina central de Madrid e as distintas delegacións para ter sempre unha
información puntual e exacta sobre os diversos temas que se levan a cabo. As entidades que realizan as actividades de retransmisión de obras e
gravacións audiovisuais deben obter a autorización contractual de EGEDA. Paralelamente ás xestións desenvolvidas por EGEDA con respecto ao
dereito de comunicación pública, a entidade acomete labores de persecución da fraude, actuando xunto coa Federación para a Protección da Obra
Audiovisual.
autorización da reproducción e posterior posta a disposición de obras audiovisuais en redes de transmisión dixital.
EGEDA mantén importantes relacións con asociacións de produtores de diferentes paises da comunidade
latinoamericana, constituindo entidades de xestión, concretamente EGEDA Ecuador, EGEDA Perú, e EGEDA
Uruguay, para a administración colectiva dos dereitos dos productores nestes paises. Próximamente
constituiranse as entidades de Chile, México e outras
A actividade da entidade non ten carácter lucrativo, e a súa actuación é de ámbito nacional e internacional
mediante convenios e acordos internacionais. Para o cumprimento dos seus fins, EGEDA finánciase cos
rendementos financeiros da recadación, as subvencións recibidas e os descontos de recadación e xestión
estatutariamente previstos.
6.3 OFERTA FORMATIVA
A creación da Escola de Imaxe e Son da Coruña constituíu, no seu momento, unha das máis importantes
aspiracións dos colectivos que foron o xerme do cinema galego. A presentación do proxecto data de 1988, coa
constitución dun seminario permanente presidido por Xosé Luís Mira Lema, coordinador de formación profesional
na provincia da Coruña. O grupo alí formado elaborara un proxecto partindo da análise de diferentes modelos
formativos existentes na UE e das necesidades do emerxente sector audiovisual galego, ademais de realizar
consultas con expertos e profesionais do sector.
Neste grupo acórdase que os obxectivos da escola serán: a formación de novos profesionais de imaxe e son que
demanden as empresas públicas e privadas de vídeo, radio, cinema e televisión; a reciclaxe de profesionais
mediante cursos monográficos; a iniciación á imaxe como material docente e educativo; a creación dunha
infraestrutura de soporte para a creación de programas experimentais e novas propostas de
investigación en novas imaxes; a sinatura de convenios ou acordos con empresas públicas ou
privadas para a utilización de infraestrutura técnica e humana da escola (tales como estudios de gravación,
equipos de gravación e posprodución, material auxiliar, etc.) e, por último, a creación dun centro de
documentación en pedagoxía da imaxe.
En xaneiro de 1990 publicouse no DOG o decreto de creación da escola, inserida no Instituto de Formación
Profesional de Someso (A Coruña), se ben ata decembro de 1990 non tivo lugar a súa presentación pública como
Escola de Imaxe e Son (EIS). Dende este momento, a EIS convértese nun centro de formación profesional
particularmente activo e na canteira dunha nova xeración de creadores (tanto en vídeo coma en cinema) e de
técnicos (nos campos de son, fotografía e posprodución).
A oferta formativa da Escola de Imaxe e Son da Coruña céntrase exclusivamente en procesos de traballo no
ámbito audiovisual e pretende fomentar o espírito crítico entre os seus alumnos. A escola ofrece 4 ciclos
formativos de nivel superior, que son: realización de audiovisuais e espectáculos; imaxe; producción de
audiovisuais, radio e espectáculos e, por último, son.
En 1998 comezou a súa andaina a Escuela de Imagen y Sonido de Vigo, integrada no Centro de
Estudios Marcote, co obxecto de cubrir unha ampla demanda laboral e de crear novos profesionais
capaces de integrarse nos distintos eidos do mundo do audiovisual. A escola ofrece catro ciclos
formativos superiores (realización de audiovisuais e espectáculos, imaxe, produción de
audiovisuais e espectáculos e son) e dous medios (laboratorio de imaxe e caracterización) e ten convenios
asinados con mais de 150 empresas para prácticas dos alumnos. O centro conta para o desenvolvemento das
súas actividades con equipos Avid Media Composer 1000, Digital Studio e Smoke.
A Fundación para o Desenvolvemento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación (TIC)

de Lugo puxo en marcha no curso 2003/2004 unha Escola de Imaxe e Son en Lugo, con oferta
271
de formación profesional específica de ciclos superiores: de realización de audiovisuais e espectáculos e de
produción de audiovisuais e espectáculos. Outros centros da Consellería, como o IES Saturnino Montojo de
Ferrol, IES Virxe do Mar de Noia ou IES Arcebispo Xelmirez de Santiago de Compostela ofrecen a posibilidade
de cursar o ciclo de grado medio de laboratorio de imaxe. Para o curso 2005/2006 o EIS de Bouzas, en Vigo, vai
comezar a impartir o ciclo superior de son, dentro do proxecto de realización nesas instalación da Escola
Superior de Arte Dramática da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria.
O Raio Verde é o único centro de Santiago de Compostela autorizado para impartir ensinanzas da
familia profesional de comunicación, imaxe e son, e oferta o ciclo superior en produción de
audiovisuais e espectáculos. A Escola Galega de Cinema (EGACI) é unha institución dedicada á
formación de artistas para a creación audiovisual, xa sexa vídeo ou cinema. Inaugurada en 2001, inicialmente
xurdiu como parte dun convenio coa Escola Internacional de Cinema de San Antonio de los
Baños, de Cuba, quen proporcionou asesoría, profesores, especialistas e homologou tamén os
estudos dos primeiros graduados. Actualmente, conta cun plan de estudos propio, de tres anos de duración.
A titulación en Comunicación Audiovisual foi creada, como tal, en 2003 e comezou a impartirse nas tres
283
universidades galegas. A titulación na Universidade de Santiago de Compostela e na Universidade de Vigo284
é compartida, ofertando a primeira no seu cuarto curso a especialización en dirección e guión cinematográfico e
audiovisual mentras que na segunda a especialización é en producción e realización audiovisual. Pola súa
banda, a Universidade da Coruña puxo en marcha un segundo ciclo de comunicación audiovisual, cunha
especialización en animación 3 D e multimedia. Un ano despois de creadas estas titulacións, seguen figurando
entre as máis demandadas polos alumnos e, no caso das licenciaturas en comunicación audiovisual de Santiago
e Pontevedra, encabezan a clasificación das carreiras máis esixentes en canto a nota de acceso.
Ademáis dentro dos estudos da Licenciatura de Historia da Arte, encóntranse incluidos os de
285
Historia do cinema .
O máster en Creación e Comunicación Dixital da Universidade da Coruña formúlase segundo un programa

de aprendizaxe destinado a estudantes graduados con dedicación a tempo completo, promovida e organizada
pola Universidade da Coruña. A creación duns estudos deste tipo vén motivada polo espectacular
desenvolvemento das técnicas de creación dixital nos últimos anos e o alto nivel de implantación que están a
alcanzar no campo da comunicación audiovisual, tanto nos ámbitos tradicionais (prensa, radio, TV) coma nos de
máis recente aparición (divulgación multimedia, Internet, TV dixital). Nese sentido, faise notar a demanda de
profesionais cun alto nivel de capacitación no uso dos novos medios, capaces de planificar,
xestionar, deseñar e facer posible, en suma, a execución de proxectos de comunicación dun alto
nivel tecnolóxico, formulados dende un principio segundo as novas regras da creación dixital.
Pola súa banda, o programa do máster de Produción e Xestión Audiovisual da Universidade da Coruña está
orientado exclusivamente ao exercicio profesional, polo que o enfoque das clases é eminentemente práctico.
Este máster complementa a súa parte teórica con prácticas en empresas e co desenvolvemento dun proxecto
orixinal que os alumnos desenvolven individualmente en todas as súas fases. Gran parte dos alumnos
participaron no Programa Intensivo en Produción Executiva, programa do Igape destinado a formar profesionais
especializados en produción executiva e a facilitar a súa incorporación ao mercado laboral.
No primeiro trimestre do 2005, comezou tamén na Universidade da Coruña o Curso de Posgrao en

Comercialización Internacional de Contidos Audiovisuais, organizado polo Máster en Producción e Xestión
283
Facultade de Ciencias da Comunicación, Campus Norte da Universidade de Santiago de Compostela.
284
Facultade de Ciencias Sociais e da Comunicación, Campus A Xunqueira da Universidade de Vigo.
285
Vinculados ós profesores integrados neste departamento, e dirixidos mesmo por eles, realizáronse un bo número de teses e traballos de
investigación sobre o cine e o audiovisua galego.
Audiovisual e o Consorcio Audiovisual de Galicia e destinado a profesionais que desexen especializarse. As

prácticas do posgrao consistirán na asistencia a mercados e festivais de carácter internacional.
O programa de posgrao de Estudos Teatrais e Audiovisuais, que consta de máster e curso de especialización,
permite unha aproximación rigorosa, tanto dende a perspectiva universitaria coma dende a profesional, ao
fenómeno teatral e audiovisual (cinema e televisión, fundamentalmente).
O curso de especialización de Comunicación Audiovisual na Era Dixital, da Universidade de Santiago de

Compostela, pretende dar a coñecer as novidades que están a transformar o mundo da comunicación audiovisual,
analizando especialmente como lle afectan o tratamento dos contidos e as innovacións tecnolóxicas que están a
incorporar ás redaccións. O curso aborda o estudo dos cambios producidos polas técnicas dixitais e a
informatización redaccional nos medios de información audiovisuais.
Ademais, a Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo iniciou no ano 2000 o

despegue da Rede de Aulas Multimedia, conectadas á Autoestrada Galega da Información, co
obxectivo de lles facilitar a todos os cidadáns de Galicia o acceso ás novas tecnoloxías da
información e das comunicacións.
O Consello da Xunta decidiu, a finais do 2004, que fose Vigo a sede da Escola Superior de Arte Dramática
(ESAD). Estes estudos, que só se imparten en Andalucía, Cataluña, Comunidade Valenciana, Murcia e Madrid,
estructúranse nun único ciclo de catro cursos académicos divididos en tres especialidades, que son a
Escenografía, Interpretación e Dirección de Escena e Dramaturxia e conducen a unha titulación equivalente, a
todos os efectos, á de licenciado universitário. Estas actividades están ubicadas no antiguo IES de Bouzas (Vigo),
para o que foi reacondicionado co obxecto de adaptarse ás novas necesidades e conta agora, entre outras
instalacións, con un teatro e con talleres dedicados á escenografía e vestiarios. A creación desta institución
educativa ten como finalidade potenciar o desenvolvemento que as artes escénicas e a produción audiovisual
teñen na comunidade autónoma galega.
No exercicio 2005, por terceiro ano consecutivo, e dentro do Plan de Formación do Consorcio
Audiovisual de Galicia, convócaronse bolsas de estudo para a ampliación ou
perfeccionamento no campo audiovisual. O principal obxectivo é brindarlle apoio aos
interesados en ampliar a súa formación neste eido en centros de estudo de recoñecido prestixio tanto nacionais
coma internacionais –excluíndo os estudos universitarios destinados á obtención de licenciaturas, diplomaturas ou
doutorados– e, deste xeito, contribuír á capacitación dos futuros profesionais da industria audiovisual galega.
O contacto directo da universidade co sector ten que pasar pola contratación, como profesores asociados, de
profesionais para impartir os cursos con base na súa experiencia, cousa que en principio non semella doada. Por
outra banda, a consecución desta experiencia por parte dos alumnos, a súa participación en producións galegas e
mesmo a reciclaxe dos medios e das infraestruturas da escola xerados pola innovación continua do sector serían
outros problemas que cumpriría resolver para conseguir unha boa formación encamiñada a traballar neste.
273
Oferta formativa galega relacionada co audiovisual
Pontevedra
A Coruña
Ourense
Lugo
Público/
Entidade Oferta formativa Dependencia Nivel de ensino
privado
C.S. de Produción de Audiovisuais e Espectáculos Pública Consellería de Educación X Ciclo formativo

C.S. de Son Pública Consellería de Educación X Ciclo formativo
Escola de Imaxe e Son
C.S. de Realización de Audiovisuais e Espectáculos Pública Consellería de Educación X Ciclo formativo
C.S. de Imaxe Pública Consellería de Educación X Ciclo formativo
C.M. de Caracterización Privada Centro de Estudos Marcote X Ciclo formativo
C.M. de Laboratorio de Imaxe Privada Centro de Estudos Marcote X Ciclo formativo
Escuela de Imagen y C.S. de Produción de Audiovisuais e Espectáculos Privada Centro de Estudos Marcote X Ciclo formativo
Sonido de Vigo C.S. de Son Privada Centro de Estudos Marcote X Ciclo formativo
C.S. de Realización de Audiovisuais e Espectáculos Privada Centro de Estudos Marcote X Ciclo formativo
C.S. de Imaxe Privada Centro de Estudos Marcote X Ciclo formativo
IES Bouzas C.M. de Son Pública Consellería de Educación X Ciclo formativo
IES Arcebispo Xelmirez I C.M. de Laboratorio de Imaxe Pública Consellería de Educación X Ciclo formativo
IES Saturnino Montojo C.M. de Laboratorio de Imaxe Pública Consellería de Educación X Ciclo formativo
IES Virse do Mar C.M. de Laboratorio de Imaxe Pública Consellería de Educación X Ciclo formativo
Centro de Estudos C.S. de Realización de Audiovisuais e Espectáculos Pública Deputación de Lugo X Ciclo formativo
Audiovisuais de Lugo C.S. de Produción de Audiovisuais e Espectáculos. Pública Deputación de Lugo X Ciclo formativo
O Raio Verde C.S. en Produción de Audiovisuais e Espectáculos Privada X Ciclo formativo
Comunicación Audiovisual na Era Dixital Pública Universidade de Santiago de Compostela X Curso de especialización
Comercializ. Internacional de Contidos Audiovisuais Pública Universidade de Santiago de Compostela X Curso de especialización
Estudos teatrales e Estudos teatrais e audiovisuais Pública Universidade da Coruña X Master
audiovisuais Estudos teatrais e audiovisuais Pública Universidade da Coruña X Curso de especialización
Creación e Comunicación Creación e Comunicación Dixital Pública Universidade da Coruña X Master
Dixital Creación e Comunicación Dixital Pública Universidade da Coruña X Curso de especialización
274
Oferta formativa galega relacionada co audiovisual
Pontevedra
A Coruña
Ourense
Lugo
Entidade Oferta formativa Púb/priv Dependencia Nivel de ensino
Produción e xestión audiovisual Pública Universidade da Coruña X Master

Produción e Xestión Audiov Produción cinematográfica Pública Universidade da Coruña X Curso de especialización
Produción de televisión Pública Universidade da Coruña X Curso de especialización
Escenografía Pública Consellería de Educación X Primeiro e segundo ciclo
Escola Superior de Arte
Dramático de Galicia Interpretación Pública Consellería de Educación X Primeiro e segundo ciclo
Dirección de escena e dramaturxia Pública Consellería de Educación X Primeiro e segundo ciclo
Escola Galega de Cine Privada Centro de Estudos Marcote X Non reglada
Facultade de Ciencias da Dirección e guión cinematográfico e audiovisual Pública Universidade de Santiago de Compostela X Primeiro e segundo ciclo
Comunicación Xornalismo Pública Universidade de Santiago de Compostela X Primeir oe segundo ciclo
Facultade de Ciencias da Produción e realización audiovisual Pública Universidade de Vigo X Primeiro e segundo ciclo
Comunicación Publicidade e Relacións Públicas Pública Universidade de Vigo X Primeiro e segundo ciclo
Facultade de Ciencias da
Comunicación Animación 3D e Multimedia Pública Universidade da Coruña X Primeiro e segundo ciclo
275
6.4 MARCO NORMATIVO
Os estados que integran a Unión Europea entenden a industria cultural como unha das súas maiores riquezas,
así un elemento clave da súa identidade, e por iso veñen adoptando a nivel estatal e comunitario medidas
proteccionistas fronte a masiva invasión de productos procedentes de fóra de Europa, principalmente dos
Estados Unidos de América. O obxectivo das normas de protección é defender o mercado interior audiovisual,
286
pero tamén tratar que funcione o réxime de competencia e, ao tempo, evitar que se creen monopolios .
En 1978, o Parlamento Europeo xa expresara a necesidade de definir unha política europea en materia de
comunicación. Este primeiro intento non atopou, non obstante, demasiados ecos na práctica, e en 1982, o
Parlamento volveu á carga afirmando nunha resolución que o intercambio de informacións e de programas
transfronteirizos favorecía a integración europea.
A Directiva televisión sin fronteras é un fito da lexislación audiovisual, xa que establece as condicións para a
transmisión de programas no mercado único europeo. A directiva foi adoptada en 1989 e actualizada en 1997.
Na actualidade está sendo revisada e podería ser obxecto de ulteriores modificacións para ter en conta, entre
outros aspectos, o impacto da radiodifusión dixital e a maior gama de cadeas que ofrece. O ámbito de aplicación
das posibles modificacións propostas darase a coñecer en 2005.
A directiva esixe que os estados membros coordenen a súa

A Directiva Televisión sen lexislación nacional para garantir que non existan obstáculos ao libre
Fronteiras é un fito da movemento de programas de televisión dentro do mercado único;
lexislación audiovisual que cando sexa factible, as cadeas de televisión reserven polo
menos a metade do seu tempo de emisión a películas e programas
realizados en Europa e que se dean as garantías para protexer determinados obxectivos de interese público
importantes, como é a diversidade cultural.
Por mandato desta directiva, os gobernos emprenden accións para conseguir que o público en xeral teña acceso
a grandes acontecementos, que, xa que logo, non poden restrinxirse tan só a cadeas de televisión de
pagamento; estamos a falar de eventos deportivos como os Xogos Olímpicos ou o Mundial de fútbol. Tamén se
lle encarga ás administracións estatais que adopten medidas para protexer aos menores fronte a programas
violentos ou pornográficos programándoos pola noite a horas tardías ou limitando o seu acceso grazas a un
dispositivo incorporado no mando a distancia; ampárase o dereito de réplica da partes inxustamente criticadas
nun programa de televisión de réplica e queda establecido o volume máximo de publicidade que as canles poden
emitir durante un período de tempo dado (medido en minutos por hora ou por día).
O avance da tecnoloxía é unha das razóns polas que a Directiva sobre televisión sen fronteiras se está a revisar.
A innovación, como converxencia de diversos sistemas de radiodifusión e de telecomunicacións e como
revolución dixital, xa conduciu a un cambio importante na forma en que se regulamenta a radiodifusión televisiva.
En 2003, a Unión situou os servizos de radiodifusión e telecomunicacións baixo un réxime regulamentario único,
coñecido como o novo marco regulamentario (NMR). O NMR concibiuse para crear condicións de igualdade de
todos os axentes no ámbito de converxencia no que os operadores de televisión por cable lles ofrecen aos seus
clientes acceso a Internet e mesmo servizos telefónicos, e onde, pola súa banda, os operadores de
287
telecomunicacións poden ofrecer vídeo e radiodifusión en liña .
En España, o réxime xurídico da televisión como medio de comunicación social arranca do Estatuto de la radio
y de la televisión288, aínda vixente, e que configura a televisión como un servizo público esencial de titularidade
286
Logo do eufemismo terceiros países recollido nas normativas, estas intentan limitar ou, polo menos, condicionar a invasión de produtos
audiovisuais norteamericanos no mercado propio.
287
É importante observar que o cambio afecta os servizos de radiodifusión e de transmisión, pero non o contido dos programas que vehiculan os
devanditos servizos. Este continúa regulamentado como antes.
288
Ley 4/1980, de 10 de eneio, de Estatuto de la radio y de la televisión.
estatal que se presta en réxime de xestión directa polo ente público RTVE a través dunha sociedade estatal
chamada Televisión Española.
A creación das primeiras canles públicas autonómicas en España tivo lugar a comezos da década dos oitenta.
Mediante a Ley reguladora del tercer canal289, autorizábase ao Goberno para que adoptase as medidas
necesarias cara á posta en funcionamento dunha terceira canle de televisión, tamén de titularidade estatal, e para
outorgalo, posteriormente, en réxime de concesión no ámbito territorial de cada comunidade autónoma.
A partir desta Ley del Tercer canal, e para a creación dun ente de dereito público ao que lle corresponde a
regulación da xestión dos servizos de radiodifusión e televisión, competencia da Comunidade Autónoma de
Galicia, apróbase en 1984 a Lei de creación da Compañía de Radio e Televisión de Galicia290, que regula o
funcionamento da televisión e da radio autonómicas.
291
Pola súa banda, a Ley de televisión privada regula a xestión indirecta do servizo público esencial da
televisión, que se realiza por sociedades anónimas en réxime de concesión administrativa. Unha vez aprobada
esta norma, as emisións das tres televisións privadas concedidas comezaron simultaneamente en Madrid e
Barcelona, para ir estendéndose por todo o país.
Ata o 31 de xaneiro de 1994 non existía ningún marco normativo para a televisión por cable en España. Non
obstante, a partir desta data, unha sentenza do Tribunal Constitucional declaraba que a operatividade dunha
cadea de televisión comunitaria estaba protexida pola Constitución. Aínda que o nacemento deste tipo de
televisión se deu a raíz da actividade dos vídeos comunitarios e do tendido de cable en varias cidades españolas
(como Elche, Zarauz, León, Mahón, Málaga, etc.), a industria desenvolverase realmente logo da regulación legal
de 1995.
292
O obxecto da Ley de las telecomunicaciones por cable é a configuración máis detallada do marco legal
aplicable a un sector determinado dos servizos de telecomunicacións, como son aqueles que se prestan a través
das redes de cable, os servizos de difusión sonora e os servizos de transmisión de imaxe de carácter interactivo,
sendo estes últimos aqueles que se consideran de maior crecemento e os que, polo tanto, conforman o núcleo
principal do servizo. A aprobación desta Ley, modificada polo Real Decreto Ley de Liberalización de las
telecomunicaciones permitía o ordenado despregue no futuro das redes dixitais para servizos integrados de banda
ancha, co conseguinte impacto positivo tanto no desenvolvemento tecnolóxico industrial como na prestación de
servizos aos cidadáns e ás empresas e na evolución dos mercados audiovisuais.
293
Antes da aparición da Ley de televisión local por ondas terrestres en 1995 existían no Estado español case
400 emisoras locais, que traballaban na alegalidade, posto que a súa actividade non era contemplada por
ningunha lei. Esta situación, unida á falta de ingresos publicitarios e as trabas administrativas, supoñía un freo
para o seu desenvolvemento económico. A lei tiña sinalaba que a xestión do servizo de televisión local podía
darse de forma pública ou privada, segundo se encargase dela o propio municipio ou particulares mediante
concesión administrativa. O ámbito territorial cuberto por cada unha das operadoras viña delimitado polo núcleo
294
urbano principal de poboación do municipio correspondente .
289
Ley 46/1983, de 26 de diciembre, reguladora del tercer canal.
290
Lei 9/1984, do 11 de xullo, de creación da Compañía de Radio e Televisión de Galicia.
291
Ley 10/1988, de 3 de mayo, de televisión privada.
292
Ley 42/1995, de las Telecomunicacións por cable.
293
Ley 41/1995, de 22 de diciembre, de Televisión local por ondas terrestres.
294
A pesar diso, o ámbito de cobertura podía estenderse a outros núcleos de poboación do mesmo municipio cando así o aconselle o número de
habitantes da súa poboación, mediante a instalación doutras estacións transmisoras que cubran estritamente estes núcleos e sempre que existe
dispoñibilidade de espectro radioeléctrico para iso. De acordo con isto, o número de concesións para a prestación do servizo de televisión local por
ondas terrestres fixábase nun por cada ámbito territorial de cobertura do servizo.
277
Posteriormente, a Ley de la televisión por satélite295, establece o réxime específico da prestación deste servizo
público cando se utilicen satélites de comunicacións aos que se accede mediante un enlace ascendente con
orixe no territorio español.
A transformación dos sistemas analóxicos en dixitais foi a característica predominante da evolución que rexistrou
o sector audiovisual durante a última década do século XX, permitindo non só unha mellora na calidade dos
servizos, senón ademais un aumento espectacular na súa diversidade. Este cambio ha de chegar aos sistemas
de difusión e, en particular, aos de televisión. Á dixitalización da televisión por satélite e por cable engadíase
entón a da televisión terrestre. As experiencias que tiveron lugar nos últimos anos permiten concluír que a
tecnoloxía dixital se atopa o suficientemente desenvolvida para a súa implantación a grande escala.
A introdución da televisión dixital terrestre supón a multiplicación da oferta televisiva actual e unha mellora da
calidade das imaxes, e facilita, ao mesmo tempo, un mellor aproveitamento do espectro radioeléctrico dispoñible.
296
Aos efectos do Plan Técnico Nacional da Televisión Digital Terrestre , cada canle múltiple de cobertura
nacional ou autonómica ha de integrar, inicialmente, polo menos 4 programas susceptibles de seren explotados
as 24 horas do día.
Despois de catro meses de tramitación, o Congreso aprobou a controvertida Ley para el impulso de la
297
televisión digital terrestre (TDT), liberalización de la televisión por cable y fomento del pluralismo . A
supresión do límite de canles analóxicas foi o aspecto máis polémico, xa que no texto, o Goberno incluíu un
artigo para modificar a lei de televisión privada do ano 1988 que
estableceu un máximo de tres concesións ás cadeas convencionais
298
. A supresión do límite de
Coa lei recentemente aprobada, iníciase un proceso que terminará no canles analógicas foi o
ano 2010. Para entón, todas as cadeas de televisión terán que emitir en aspecto máis polémico
tecnoloxía dixital. Ademais das televisións públicas -nacionais,
da Lei da TDT
autonómicas e locais- e das privadas que agora emiten en tecnoloxía
299
analóxica, numerosos grupos mostráronse interesados en conseguir unha licenza para emitir en dixital .
A Ley General de Telecomunicaciones300 de 1998 xa instaurara un réxime plenamente liberalizado na

prestación de servizos e o establecemento e explotación de redes de telecomunicacións, abrindo o sector á libre
competencia entre operadores. O marco normativo establecido por esa norma permitiu que en España xurdira
unha multiplicidade de operadores para os distintos servizos, redundando nunha maior capacidade de elección
polos usuarios, e a aparición dun importante sector das telecomunicacións, o que, pola súa vez, proporcionou as
infraestruturas e condicións idóneas para fomentar o desenvolvemento da sociedade da información, mediante a
súa converxencia co sector audiovisual e o dos servizos telemáticos, en torno á implantación de Internet.
301
Da súa regulación, a nova Ley General de Telecomunicaciones , ésta promulgada en 2003, exclúe
expresamente os contidos difundidos a través de sistemas audiovisuais, que constitúen parte do réxime dos
medios de comunicación social, e que se caracterizan por seren transmitidos nun só sentido de forma simultánea
a unha multiplicidade de usuarios.
O Consello da Xunta de Galicia aprobou en abril de 2005 o Decreto que regula o réxime xurídico da xestión
do servizo público de televisión dixital en Galicia. Este norma recolle os principios xerais aos que debe
295
Ley 35/1992, de 22 de diciembre, de la televisión por satélite.
296
Real Decreto 2169/1998, de 9 de octubre, por el que se aprueba el Plan Técnico Nacional da Televisión Digital Terrestre.
297
Ley 10/2005, de 14 de junio, de Medidas Urgentes para el Impulso de la Televisión Digital Terrestre, de Liberalización de la Televisión por Cable
y de Fomento del Pluralismo.
298
Ademáis, reasignarase a frecuencia da extinta Quiero TV e permitirase que as empresas audiovisuais manteñan presenza simultánea en grupos
que utilicen distintas tecnoloxías para a súa transmisión ata que se produza o apagón.
299
Na actualidade xa hai dúas televisións dixitais: trátase de Veo TV -participada por El Mundo e Recoletos- e Net TV -propiedade do grupo
Vocento-. Ambas obtiveron licenza para emitir a finais de 2000 e comenzaron a súa andaina en xuño de 2002, pero a súa programación apenas
chega ao 3% da poboación.
300
Ley 11/1998, de 24 de abril, General de Telecomunicaciones.
301
Ley 32/2003, de 3 de novembro, General de Telecomunicaciones.
someterse o seu funcionamento e os fins da concesión, que debe tender principalmente á promoción da
identidade e valores culturais de Galicia e ao fomento da produción audiovisual galega. O decreto diferencia, pola
súa forma de xestión, dúas clases de televisión: as televisións públicas, que son xestionadas directamente pola
Comunidade Autónoma ou polos concellos, e as televisións privadas, xestionadas indirectamente mediante
concesións administrativas a persoas naturais ou xurídicas privadas. O decreto regula tamén o procedemento
para o outorgamento destas dúas clases de televisión, tanto de ámbito autonómico como local, convocando o
correspondente concurso, que a mediados de 2005 está a piques de ser resolto. En concreto, determina os
requisitos e trámites necesarios para a súa concesión e as obrigas dos concesionarios, sobre todo no que se refire
á emisión de programas de produción propia, que deberá ser dun mínimo do 60 por cento da emisión total; e o uso
do galego, que deberá empregarse de xeito usual nas emisións, polo menos, na metade da produción propia.
302
A Ley por la que se traspone la Directiva 97/36/CE de televisión sin fronteras incorpora ao Dereito español
as normas contidas nesta nova Directiva 97/36/CE303, e ten por obxecto establecer o réxime xurídico que garanta
a libre difusión e recepción das emisións televisivas entre os estados da Unión Europea; fomentar o
desenvolvemento de determinadas producións televisivas; regular a publicidade televisiva, en todas as súas
formas; regular o patrocinio televisivo e defender os intereses lexítimos dos usuarios e, en especial, dos menores
para preservar o seu correcto desenvolvemento físico, mental e moral. En definitiva, quíxose conxugar un triplo
interese: asumir polo ordenamento xurídico español a nova directiva comunitaria, regular, con maior claridade, a
actividade televisiva, e garantir os dereitos dos usuarios fronte a determinadas formas de publicidade abusivas ou
perniciosas para os seus lexítimos intereses.
304
A Ley de protección y fomento de la cinematografía de 1994 tiña os concretos obxectivos de equiparar a
obra cinematográfica dos países membro da Unión Europea á obra cinematográfica española e adaptar a cota de
distribución ás esixencias do mercado, e faltaba unha regulación sobre axudas, así como sobre protección do
patrimonio, control de rendementos das películas, cualificación e rexistro de empresas cinematográficas e
audiovisuais, que constitúen obrigas que estaban reguladas dende antigo sen o axeitado rango. Para paliar parte
305
destas carencias, a Ley de fomento y promoción de la cinematografía y el sector audiovisual de 2001
achega unha normativa integral ao sector audiovisual, establecendo tanto as medidas administrativas como as
obrigas dos suxeitos que operan nos devanditos sectores, todo iso sen prexuízo das competencias das
comunidades autónomas en materia de cultura e as que, se é o caso, lles corresponden de acordo coa industria e
o comercio interior.
Tendo en conta a crecente importancia cultural e económica do audiovisual galego, fíxose necesaria a creación
dun marco legal que lles permitise aos cidadáns a súa expresión cos medios oportunos no eido da imaxe.
Baseándose niso, aprobouse por unanimidade de todos os grupos políticos con presenza no Parlamento Galego a
306
Lei do audiovisual de Galicia , que establece os principios xerais e as liñas de acción institucional no sector,
así como os seus mecanismos de fomento e supón un claro apoio de todo o espectro político á consideración do
audiovisual como un sector industrial estratéxico e prioritario para Galicia.
O Goberno central aprobou a mediados de xuño do 2004 o Real decreto que desenvolve o Reglamento por el
que se establece la obligación de los operadores de televisión de destinar cada año a la financiación de
películas y TV movies europeas . Na súa virtude, as cadeas de televisión quedan obrigadas a investir cada ano
302
Ley 22/1999, de 7 de junio, que incorpora al derecho español la Directiva 97/36/CEE sobre la coordinación de disposiciones legales,
reglamentarias y administrativas de los estados miembros relativas al ejercicio de actividades de radiodifusión televisiva.
303
Esta nova directiva outorgáballes aos estados membro un prazo de 18 meses para a súa incorporación aos seus ordenamentos xurídicos
respectivos. Para que España poida cumprir con esta obriga, facíase preciso modificar a Ley por la que se trasladó al derecho español la Directiva
89/552/CEE, del 3 de octubre.
304
Ley 17/1994, de 8 de junio, de Protección y fomento de la cinematografía.
305
Ley 15/2001 de 9 de julio, de Fomento y promoción de la cinematografía y el sector audiovisual.
306
Lei 6/1999, do 1 de setembro, do audiovisual de Galicia.
279
o 5% dous seus ingresos en películas europeas e españolas307. O regulamento tamén determina que, desa
porcentaxe, un 60% se destine a producións españolas.
O texto establece as normas para determinar os ingresos dos operadores de televisión que se han de computar
para os efectos de verificar o cumprimento da obriga de financiamento
A Lei do Audiovisual de anticipado de películas cinematográficas e para a televisión. Dentro do
Galicia establece os 5% obrigatorio computaranse tanto as longametraxes como as
principios e liñas de curtametraxes de ficción, documentais ou de animación, así como as
acción institucional no películas para televisión concibidas como obras unitarias de duración
sector superior a 60 minutos con desenlace final e que non estean destinadas á
súa exhibición en salas de cinema. O regulamento exclúe as obras
308
audiovisuais por episodios . Ademais, esta normativa non pecha a porta a posibles acordos entre produtores e
309
operadores de televisión, sempre que sexan para cumprir mellor coa obriga legal .
O 9 de decembro do 2004, o Goberno español e os representantes de Antena 3, Telecinco e Soblecable (Canal

Plus) asinaron o chamado Acordo para o fomento da regulación sobre contidos televisivos e infancia, que
establece un código de autorregulación para evitar a emisión de contidos non adecuados para a infancia en
determinadas franxas horarias por parte das televisións privadas. Segundo este acordo, a franxa horaria global
de especial protección que establecera a Directiva televisión sen fronteiras, de 6:00 a 22:00 horas, e na que non
está permitida a emisión de contidos non aptos para menores de 18 anos, amplíase agora con dúas novas
310
franxas reforzadas . Ademais da fixación de horarios, o acordo establece unha serie de principios de
autorregulación orientados a reforzar a protección dos máis novos fronte á pequena pantalla, como son o
incremento da sinalización dos programas, evitar presentar conflitos familiares como espectáculo ou incitar ao
311
culto á delgadeza . O código inclúe tamén a creación do Comité de Autorregulación e da Comisión Mixta, dous
órganos que velarán polo cumprimento dos principios deste acordo. Tamén se incide neste texto na
responsabilidade dos pais con respecto ao consumo de televisión que realizan os seus fillos e na necesidade de
establecer un sistema claro de clasificación de programas que os axude no seu labor educativo.
O establecemento, a aplicación e a actualización da lexislación dos dereitos de autor forman parte importante das
funcións dos poderes públicos. Estes proporciónanlles aos artistas, creadores e profesionais os dereitos de
propiedade básicos que lles permiten gañar a vida e xerar ingresos. Trátase, polo tanto, dun elemento esencial
para o desenvolvemento da nova política audiovisual. O nivel e a calidade dos dereitos de autor condicionan os
recursos financeiros das empresas audiovisuais: negarlle a unha empresa o dereito exclusivo a controlar o uso
comercial da súa produción significa privalo dos seus activos. Protéxense pois, conforme á Ley de Propiedad
312
Intelectual , de 1996, os dereitos dos autores españois, así como dos autores nacionais doutros estados
membros da Unión Europea. Queda establecido que todos os autores de obras audiovisuais, calquera que sexa
a súa nacionalidade, teñen dereito a percibir unha remuneración proporcional pola proxección das súas obras. O
título VI desta norma está dedicado integramente ao audiovisual, entendendo como obras audiovisuais as
creacións expresadas mediante unha serie de imaxes asociadas, con ou sen sonorización incorporada, que
estean destinadas esencialmente a ser mostradas a través de aparatos de proxección ou por calquera outro
307
Este regulamento, presentado coma proposta conxunta dos ministerios de Cultura e de Industria, Turismo e Comercio, proporcionará a
seguridade xurídica necesaria para o cumprimento desta obriga establecida na Ley 22/1999.
308
Os operadores fracasaron no seu intento de que as series de ficción, que consomen boa parte dos seus presupostos e proporcionan as
audiencias máis elevadas, figurasen no citado regulamento
309
Co fin de realizar o seguimento do cumprimento da obriga de investimento previsto no regulamento, constituirase unha Comisión Interministerial
de Seguimento formada por representantes do Ministerio de Cultura, o Ministerio de Industria, Turismo e Comercio e o Ministerio da Presidencia.
310
Desta forma coidarase especialmente a programación emitida de luns a venres entre as 8:00 e as 9:00, e entre as 17:00 e as 22:00. En canto ás
fins de semana e algúns festivos, a franxa sobreprotexida irá dende as 9:00 ás 12:00 horas.
311
Os telexornais tamén deberán esforzarse nestes horarios por evitar a inclusión de imaxes violentas, ou advertir sobre elas.
312
Real Decreto Legislativo 17/1996, del 12 de abril, por el que se aprueba el texto refundido de la Ley de Propiedad intelectual.
medio de comunicación pública da imaxe e do son, con independencia da natureza dos soportes materiais das
devanditas obras.
O Consello de Ministros aprobóu en abril do 2005 un Plan integral para la disminución y la eliminación de las
actividades vulneradoras de la propiedad intelectual, que intenta defende-lo dereito dos creadores frente ós
efectos devastadores da piratería desde o punto de vista cultural, económico e social. O Plan, elaborado polo
Ministerio de Cultura, implica a once departamentos313 e prevé a colaboración activa das entidades de xestión de
dereitos de propiedade intelectual, de outros sectores implicados, das institucións públicas e dos consumidores.
O Plan do Goberno aborda o problema da conculcación dos dereitos de

autor desde a súa perspectiva mais ampla, xa que non só se persigue a
aqueles que poñen a disposición do público produtos piratas, senon que se
Tendencia ao
vai ter en conta a relación de estes infratores con bandas organizadas e a
endurecemento na
súa conexión con outro tipo de delitos. Algunhas das medidas a tomar son a
loita contra a piratería
audiovisual
loita contra a piratería por medio de policías e fiscais especializados;
establecemento de mecanismos de autorregulación para detectar infraciones de dereitos da propiedade intelectual
en Internet por parte das institucións públicas e privadas; creación dun mapa sobre a piratería en España que vai
permitir elaborar plans territoriais de actuación policial; o papel do Fiscal Xeral do Estado que vai dictar instrucións
para unificar criterios no tratamento do delito e a constitución dun grupo policial específico sobre delitos
relacionados coa propiedade intelectual.
No ámbito laboral, a normativa que rexe a prestación de traballo por parte dos artistas é o Real decreto por el
314
que se regula la relación laboral especial de los artistas en los espectáculos públicos , ademais do
Estatuto dos Traballadores en todos aqueles artigos nos que sexa de aplicación. Por outro lado, os artistas, para
os efectos das súas cotizacións e prestacións da Seguridade Social, están incluídos no réxime xeral, malia que
cunhas condicións especiais315.
En decembro do 2004 asinouse en Madrid ou II convenio colectivo regulador das relacións laborais entre
produtores de obras audiovisuais e os actores que prestan os seus servizos nestas, coñecido como
convenio do audiovisual, por parte da Federación de Actores del Estado Español, a Organización de Sindicatos de
Actores y Actrices del Estado Español, FCT-CC.OO. e UXT así como a FAPAE por parte dos produtores. Neste
segundo convenio mantéñense todas ás cláusulas que rexían no anterior en canto a datos que hai que consignar
nos contratos, categorías profesionais, xornadas laborais, descansos, etc, agás aquelas que se refiren ás tarifas e
axudas de custo que se ven incrementadas e que deberán ser actualizadas proximamente coa suba do IPC
correspondente ao ano 2004. O convenio ten vixencia por tres anos e entrou en vigor o 1 de xaneiro de 2005. Hai
que lembrar que é de ámbito estatal, é dicir, non hai polo de agora ningún convenio propio do audiovisual galego.
Todos os expertos coinciden en que a vixente lexislación española

A vixente lexislación sobre radio e televisión require unha reformulación, non só pola
española sobre radio e dispersión da normativa existente, senon tamén pola situación de
televisión require unha bloqueo na que se atopan dende hai tempo tres cuestións clave: a
nova reformulación inexistencia dunha autoridade audiovisual independente, os modelos
de xestión e financiación das radiotelevisións públicas e os procesos de introducción da televisión dixital terrestre
316
e da radio dixital .
313
Presidencia, Economía e Facenda, Traballo e Asuntos Sociaiss, Xustiza, Interior, Educación e Ciencia, Industria, Turismo e Comercio, Sanidade
e Consumo, Asuntos Exteriores, Administracións Públicas e Cultura.
314
Real Decreto 1435/1985, del 1 de agosto, por el que se regula la relación laboral especial de los artistas en los espectáculos públicos.
315
Que veñen recollidas no Real decreto 2621/1986, do 24 de decembro, e na Orde do 20 de xuño de 1987 que desenvolve o anterior.
316
Fernández Alonso, I (2005): “Tres retos clave para la política de radio y televisión del nuevo Gobierno español”. Revista de Economía Política de
las Tecnologías de la Información y Comunicación, Vol. VII, n. 1, Ene–Abr 2005.
281
De feito, o goberno español elaborou un Proyecto de Ley General Audiovisual, feito público en xuño de 2005,
co que se pretende regular de xeito integrador todo os aspectos relativos ó sistema de medios audiovisuales con
garantía de liberdade e pluralismo informativo en España. Esta norma, amplamente demandada polo sector,
debe ordenar a actual dispersión normativa existente, polo que será debatida coas Comunidades Autónomas e
con tódolos interlocutores sociais e políticos. Está previsto que se trate dunha lei que reúna, nunha única norma,
o réxime xurídico dos servicios de radio e de televisión, editores de canais e titulares de servizos de difusión.
Fálase actualmente da Lei do audiovisual galego como pauta a seguir para a creación do texto normativo no
Estado español, sobre todo porque foi aprobada por unanimidade por todos os grupos parlamentarios e porque
declara o sector audiovisual como sector estratéxico, desde o punto de vista económico.
6.5 POLÍTICA DE AXUDAS
O cinema e a televisión desenvolvéronse tradicionalmente en Europa e en España baixo o manto protector-

regulador dos estados. As especiais características culturais e políticas destas industrias fixeron que, dada a
fraxilidade das estruturas produtivas e comerciais nacionais para facer fronte á competencia exterior do cinema
norteamericano, os poderes públicos interviñesen case dende os seus inicios de forma moi importante na súa
regulamentación, organización e financiamento. A crise da industria cinematográfica e a desregulación da
televisión, pola súa banda, trouxeron consigo, nas décadas dos setenta e dos oitenta, o afondamento da
situación de debilidade produtiva do cinema europeo, debilidade que se estendeu tamén, en primeira instancia, á
televisión, aumentando así a dependencia da industria audiovisual europea con respecto á protección e ás
axudas públicas.
Hoxe en día, a crecente importancia económica e social do audiovisual e a súa imbricación coa emerxente
sociedade da información, supuxeron a introdución de novas perspectivas de expansión e desenvolvemento
nestas actividades económicas en Europa. Non obstante, o apoio público segue sendo aínda unha condición
básica para a súa subsistencia e, polo tanto, para o hipotético aproveitamento desas posibilidades de
desenvolvemento.
O Observatorio Europeo do Audiovisual presentou no marco do Mercado de Cannes de 2004 o estudo

Financiamento público dos traballos audiovisuais e cinematográficos en Europa: un achegamento comparativo,
realizado en colaboración co Banco Europeo de Investimentos (BEI). Este informe ofrece análises comparativas
317
dos mecanismos de apoio público directo para o cinema e a televisión en máis de 30 estados europeos .O
informe pon de manifesto que, xunto a outras medidas como o sostemento dos servizos de radiodifusión
públicos, regulación de relacións entre radiodifusores e produtores, e esquemas de incentivos fiscais, o
financiamento directo é unha das fórmulas máis importantes a través da que as autoridades públicas lle dan
apoio á industria da imaxe. Esta forma de financiamento incrementouse significativamente en anos recentes,
aínda que se retardou algo nos dous últimos. Nos 31 países sobre os que hai datos, a cantidade pasou de 963
millóns de euros en 1998 ata 1.271 millóns en 2002. As axudas supranacionais (Eurimages, Media Plus, e fondos
multilaterais como Ibermedia) representaron o 8,7% da devandita cantidade.
Co apoio de feitos e cifras, o estudo do Observatorio Europeo e o BEI ilustra unha enorme variedade de
mecanismos, e tamén moita diversidade en termos de fundamentos legais, en torno ás tarefas que han de
cumprir os organismos de apoio nacionais así como en sistemas de financiamento, métodos de intervención e,
en particular, nas sumas destinadas. Francia é, de lonxe, o país con maiores niveis de axudas directas (o 38,7%
do total de fondos dispoñibles en Europa), seguido de Alemaña (14,6%). O financiamento directo tamén se
incrementou no Reino Unido coa posta en marcha da Lotería Nacional, de forma que representou o 5,8% dos
fondos totais en Europa en 2002. Non obstante, o informe non toma en consideración as axudas indirectas, como
beneficios fiscais (que son moi significativos no Reino Unido, Holanda, Luxemburgo e Irlanda) ou créditos
317
O valor total da devandita contribución elevouse a uns 1.300 millóns de euros en 2002.
preferenciais de entidades públicas (particularmente en Italia e España). Así mesmo, os compromisos de

produción dos radiodifusores cara á produción son moi variables en función dos países.
No estudo, o Observatorio identifica algunhas recentes tendencias nas políticas de apoio, como un incremento nos
fondos das estruturas subnacionais (caso dos länder en Alemaña e Austria, as comunidades en España e Bélxica,
as nacións no Reino Unido ou os cantóns en Suíza). A eles hai que lles sumar outras iniciativas rexionais e
318
municipais . Ademais, apréciase un incremento dos apoios en función de criterios baseados no éxito319. Tamén
se aprecia nalgúns países a creación de esquemas de axuda á produción auspiciados polos organismos
reguladores da radiodifusión (caso de Austria, Escocia, Macedonia ou Hungría), e, en liñas xerais, un incremento
dos incentivos fiscais en moitos territorios.
A Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo, no exercicio das súas
competencias de fomento e promoción nos diversos ámbitos da cultura en Galicia, e consciente da importancia
que está adquirindo o sector audiovisual, establece distintas convocatorias de axudas. Unha delas refírese ao
desenvolvemento e produción dos proxectos audiovisuais en lingua galega, cos que se pretende reforzar
unha das fases máis esenciais da produción audiovisual, como é a da posta a punto dos aspectos guionísticos en
lingua galega. Outra sería a convocatoria de axudas, mediante réxime de concorrencia competitiva, para apoiar o
desenvolvenmento de guións e para a realización de proxectos de produción audiovisual en lingua galega
que incorporen novos realizadores.
Evolución da cuantía das axudas ao audiovisual galego (Miles de euros)
4.151,31
3.781,73
3.330,00
4.500,00
2.784,00
4.000,00
3.500,00
2.009,00
3.000,00
1.472,00
2.500,00
781,00
695,67
2.000,00
657,06
376,00
457,60
1.500,00
1.000,00
500,00
0,00
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Entre 2002 e 2003 repartíronse mais de 6 millóns de euros de subvención a fondo perdido para 250 proxectos que
se presentaron ás axudas da Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo, resultando unha proposta
de investimento xenerado por estes proxectos de máis de 48 millóns de euros. A Xunta de Galicia outorgou no
2004 6,63 millóns de euros en axudas á produción audiovisual galega, dos que 2,72 millóns se destinaron á
produción de 36 proxectos, e 0,90 millóns ao desenvolvemento doutros 40. En concreto a Consellería de Cultura
repartiu 2.723.832,43 euros entre 36 proxectos que se realizarán entre 2004 e 2005. Xa no ano 2005, a mesma
Consellería dedica destina máis de tres millóns novecentos mil euros a subsidiar proxectos audiovisuais que se
desenvolvan ou produzan, cando menos parcialmente, en Galicia. A Consellería publicou en xullo do 2005 a
relación de axudas concedidas no marco da convocatoria dese ano para a realización de proxectos de produción
audiovisual en língua galega que incorporen novos realizadores ou que sexan obras innovadoras, e para o
desenvolvemento de guións. En total, repartíronse 200.000 euros, que contribuirán á produción de 15
318
En total, estas estruturas contribuíron en 2002 cun 12% ao financiamento público do cine e do audiovisual en Europa.
319
Dende 1998, establecéronse sistemas de axudas automáticas na Comunidade Francesa de Bélxica, Estonia, Suíza, Noruega, Finlandia,
Hungría e Portugal, mentres os sistemas existentes en Francia, España e Italia se reformaron.
283
curtametraxes e 4 obras innovadoras, e ao desenvolvemento de 12 guións. Neses días fixo público tamen as
axudas á produción audiovisual correspondentes á convocatoria do 2005, na que se otorgan algo máis de 3,95
millóns de euros, dos que 3,20 millons foron destinados á produción de 46 proxectos e 0,75 ao desenvolvemento
de outros 46.
Tamén convoca do departamento

Distribución das axudas da Dirección Xeral de
de Cultura do Goberno galego
Comunicación e Audiovisual ao audiovisual según
tipoloxía. 2005. subvencións para salas de
exhibición cinematográfica
Novos Guionistas situadas en zonas rurais ou de
realizadores 0,63% Desenvolv.
baixa rendibilidade, ás que poden
4,19% 17,99%
optar os titulares de salas de cine
sempre que cumpran as seguintes
condicións: que estean situadas
fóra de capitais de provincia, en
localidades con poboación inferior a
Produción
50.000 habitantes; que durante o
77,19%
ano anterior tivesen actividade,
cando menos, durante catro meses, obtendo unha recadación anual bruta inferior a 60.100 euros e que estean
inscritos no Rexistro de Empresas do Instituto da Cinematografía e das Artes Audiovisuais.
Non seu momento de esplendor, ou audiovisual galego ten ante si o reto de se dar a coñecer ao mundo. Dende
esa perspectiva, a institución dedicada a facer promoción do seu desenvolvemento, o Consorcio Audiovisual de
Galicia dedica unha partida de 143.000 euros a promover a participación de películas galegas
nos principais eventos mundiais. Este liña de subvencións, que se enmarca nas actuacións do
Plan de Internacionalización do Audiovisual Galego, reserva 120.000 euros para financiar a
asistencia a mercados, misións comerciais e foros de coprodución, e os 23.000 euros restantes para garantir a
presenza dos filmes galegos en festivais de carácter internacional. Ademais, o Consorcio, a través da marca
Galicia Film Commission, ten confirmada a súa asistencia a sete importantes foros do audiovisual durante
2005. En función da relevancia do mercado ou do foro ao que se queira asistir, o Consorcio Audiovisual de
320
Galicia achegará axudas ás produtoras . Os mercados que figuran na relación de citas susceptibles de axudas
321
están entre os principais do mundo . No caso das axudas para a presenza de filmes galegos en festivais, o
criterio para outorgar as subvencións contempla tamén a categoría do evento. Establecéronse tres tipos de
dotacións: ata tres axudas por empresa e obra para os certames da primeira categoría322 e un máximo de dúas
323
axudas para a segunda categoría .
Por terceiro ano consecutivo, no 2005 o Consorcio convocou axudas para o apoio a estreas de longametraxes
cinematográficas fóra da Comunidade Autónoma de Galicia por un total de 100.000 €. A finalidade é apoiar
as produtoras galegas nas accións de promoción dos seus produtos audiovisuais, favorecendo que se estreen
nas cidades españolas ou estranxeiran que máis podan beneficiar a súa comercialización.
Ademais no 2005 realiza a segunda convocatoria de axudas para a promoción de producións audiovisuais a
través de Internet (60.000 €) e a terceira de bolsas para a ampliación e perfeccionamento de estudos no
eido audiovisual (30.000 €).
320
Esta subvención será unha bolsa de viaxe que sufragará ata o 50% dos gastos de desprazamento e aloxamento do persoal das empresas no
evento elixido. Á cantidade concedida engadiráselle o 50% do prezo da cota de inscrición, ata un máximo de dúas persoas por produtora, no caso
de que esta sexa requerida.
321
Como o NAPTE (As Vegas), European Film Market (Berlín), Mercadoc (Málaga), Marche du Filme, MIP TV (Cannes), Cinemart (Róterdan),
MIFED (Milán) ou American Filme Market (Santa Mónica).
322
Cannes, San Sebastián, Venecia, Berlín, Mar da Prata, Toquio, etc.
323
Sundance, Londres, Fantasporto e Bafici.
Distribución das axudas da Dirección Xeral de Comunicación e Audiovisual ao sector

audiovisual por tipoloxía. 2000-2005.
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Desenvolvemento 114.793,31 257.834,19 894.995,00 575.133,20 907.644,57 746.878,60
Produción 780.714,72 849.230,10 2.351.967,00 2.265.514,04 2.723.832,43 3.204.434,40
Novos realizadores 84.141,69 78.131,57 100.761,00 117.777,63 103.253,00 173.898,66
Guionistas 66.111,33 72.121,45 49.491,00 32.475,37 47.000,00 26.101,54
Total 1.045.761,06 1.257.317,32 3.397.214,00 2.990.900,24 3.781.730,00 4.151.313,20
Fonte: Elaboración propia, con datos aportados pola Dirección Xeral de Comunicación e Audiovisual e o DOGA.
O fondo do Programa Raíces á produción cinematográfica asinado entre Galicia, Cataluña e

Arxentina está destinado ás coproducións cinematográficas participadas conxuntamente por
empresas produtoras dos tres ámbitos territoriais e cuxa participación non pode ser inferior ao 20%
sobre o custo total do proxecto. A contía aportada polo Consorcio ao Fondo no 2005 foi de 150.000 €. O acordo foi
asinado entre o Consorcio Audiovisual de Galicia, o Institut Català de lles Indústries Culturals (ICIC) e o Instituto
Nacional de Cine y Artes Audiovisuales (INCAA) de Arxentina, e pretende a creación do fondo específico para a
produción cinematográfica dentro do Programa Raíces, que nace co obxectivo de impulsar as coproducións
cinematográficas de produtoras independentes de Galicia, Cataluña e Arxentina, coa finalidade de desenvolver
324
obras audiovisuais de calidade e favorecer o intercambio de talento técnico e artístico .
As empresas do sector audiovisual, ademais de poder acollerse ás distintas axudas de carácter horizontal
habilitadas polo IGAPE para o conxunto das empresas galegas, contan cunha liña de apoio específica destinada a
paliar as dificultades para acceder ós recursos financeiros necesarios para o desenvolvemento das súas
produccións. Deste xeito, en maio de 2002, o Igape habilitou un programa de préstamos destinados o
financiamento de produccións audiovisuais para aquelas empresas que, entre outros requisitos, estean
domiciliadas en Galicia e participen maioritariamente no proxecto, ou que, participando nun mínimo do 20%,
desempeñen a producción executiva da mesma.
Atendendo ás necesidades e características específicas de financiamento do sector, o IGAPE

ampliou en decembro de 2003, esta liña de préstamos mediante a implantación de anticipos a
curto prazo. Con estes empréstitos búscase financiar proxectos de longametraxes, telefilmes,
documentais, animación, miniseries deficción e episodios-piloto de series e están destinados a
empresas do sector audiovisual domiciliadas en Galicia, que realicen actividades na comunidade autónoma ou
que teñan un impacto significativo no seu desenvolvemento económico.
Dentro desta liña, o IGAPE leva apoiadas 11 obras mediante a concesión doutros tantos préstamos por un importe
total de 5 millóns de euros, que contribuiron a financiar produccións que contemplaban un orzamento total de 36
millóns de euros, aproximadamente. Ademais, oa abeiro das distintas liñas de axuda as empresas non exclusivas
para o sector audiovisual o Instituto apoiou investimentos no audioviosual por un montante de 12,5 millóns de
euros mediante a concesión de axudas por importe de 1,9 millóns de euros a un total de 52 proxectos. Así mesmo,
a través do seu programa para o fomento da especialización laboral, otorgou subvencións por valor de 376 mil
euros, a dúas iniciativas de formación e especialización práctica de titulados promovidas pola Fundación
Universidade da Coruña en colaboración con mais dunha ducia de empresas do sector audiovisual e que
contemplaron a incorporación, mediante contratos en prácticas ou bolsas, de arredor de 40 novos profesionais a
estas compañías.
A Consellería de Innovación, Industria e Comercio concedeu no ano 2004 axudas por un

importe de 660.732,43 Euros a proxectos presentados polas empresas do sector
324
Algunhas das producións enmarcadas neste ptograma son as hispano-arxentina as hispano-arxentinas Señora Beba ou No sos vos, nas que
participa Filmanova ou Trawnco, reunidos xunto a auga de Adivina Producciones.
285
audiovisual, que supuseron un 14,92% sobre o investimento total dos proxectos presentados a esta convocatoria
neste ano.
O Programa Sectorial da Sociedade da Información (SEN) do Plan Galego de I+D ten por finalidade atender
proxectos de I+D+IT relacionados coa extensión da sociedade da información en Galicia, fundamentalmente en tres
áreas: Relacións coa Administración, é dicir, proxectos de I+D+I destinados á creación de
contidos dixitais ou audiovisuais e aplicacións informáticas relacionadas coa Administración
pública e, en particular, coas relacións entre os cidadáns e a Administración; Calidade de vida, ou sexa, proxectos
de I+D+I orientados á áreas tales como a sanidade, a educación, ou turismo, ou ocio ou os deportes, co obxectivo
último de mellorar e, por último, Aplicacións a sectores económicos, isto é, proxectos de I+D+I destinados a calquera
dos sectores económicos da comunidade autónoma e, en particular, a aqueles nos que o audiovisual, a informática e
as telecomunicacións poidan contribuír, en maior medida, ao seu desenvolvemento, tales como transportes, pesca,
comercio, audiovisual, etc. Estas iniciativas son fundamentais para lle dar un impulso ao sector audiovisual e terían
que complementarse cun fondo de garantías, convenios con entidades financeiras, etc.
O Instituto de Cinematografía y de las Artes Audiovisuales (ICAA) destina en 2005 un total de 53 millóns de euros a
diversas axudas para a industria do cine. Futuras longametraxes, curtas, producións experimentais e proxectos de
novos realizadores son os obxectivos destas axudas. O ICAA convocou tamén neste exercicio axudas á
conservación de negativos e soportes orixinais. A dotación orzamentaria reservada ás devanditas
axudas é de 850.000 euros. Os beneficiarios que poderán optar a estas subvencións destinadas ao
financiamento de parte dos custos de realización de interpositivos de películas de longametraxe, serán
empresas produtoras de películas de longametraxe, inscritas como tales no ICAA ou que sexan titulares de dereitos
325
sobre éstas . Ademais, convocáronse axudas ao desenvolvemento de guións para películas de longametraxe.
Neste concepto, o ICAA reservou unha dotación total de 300.000 euros destinados exclusivamente a autores
individuais. Para iso, en réxime de concorrencia competitiva, as axudas outórganse a proxectos de guións orixinais
ou adaptacións de obras preexistentes. A Subdirección Xeral de Fomento da Industria Cinematográfica valora o
326
historial profesional do guionista, a orixinalidade, calidade e viabilidade do guión .
Por outra banda, destínase unha dotación de 46 millóns de euros a unha liña de apoio para a amortización de
longametraxes. Poden percibir estas axudas as produtoras que estean rexistradas previamente no Rexistro de
Empresas Cinematográficas nunha cantidade equivalente ao 15% da recadación bruta en vendas obtida durante os
12 primeiros meses da exhibición comercial da película en España. Igualmente beneficiarse dunha axuda
complementaria por unha cantidade equivalente ata o 33% do investimento do produtor na película, sempre que
obteña durante os 12 primeiros meses da súa exhibición no mercado español unha recadación mínima de 390.658
327
euros . Estas axudas son posteriores á estrea da película e a súa contía fíxase anualmente tomando en
328
consideración as dispoñibilidades orzamentarias, o número de películas e o volume global de recadación . Así
mesmo, o Instituto de Cinematografía ofrece un total de 950.000 euros de dotación orzamentaria a persoas físicas
ou xurídicas para a distribución de películas cinematográficas comunitarias.
325
Non é esta unha liña de axudas que achegue moitos fondos ao sector audiovisual galego, e algunha das producións que xa gozaron destas é O
alquimista impaciente.
326
Proxectos galegos como Metílico, de Vía Láctea Filmes (2004) gozaron deste tipo de axudas.
327
Pero non todas as axudas baseadas na aceptación do público son totalmente automáticas, posto que hai factores correctores moi claros polos
que as esixencias son menores, como as películas realizadas por novos realizadores, as películas rodadas noutras linguas oficiais que non sexa a
castelá ou as películas de baixo presuposto, é dicir, inferior ao custo medio.
328
Dygra Films por O bosque animado (2003), Continental Producciones por Trece badaladas (2004) ou Atlántico Films por Días de voda (2004)
son algunhas das empresas que xa recibiron estas axudas.
A produción de curtametraxes tamén se atopa entre os obxectivos que se pretende impulsar por parte do ICAA,
que ten previsto reservar a cantidade de 1.000.000 euros a ese fin329. Pero tamén existen subvencións ás
curtametraxes xa realizadas330. Finalmente, o ICAA reparte fondos públicos para a realización de
longametraxes que incorporen novos realizadores, para a realización de obras experimentais que se
caractericen por un decidido contido artístico e cultural, de documentais e pilotos de
series de animación. Un total de 4 millóns de euros será a dotación, que segundo fontes
331
oficiais, se destinará a eses incentivos . Outra das liñas do instituto busca a participación
de películas españolas en festivais internacionais, vai dirixida ás empresas produtoras das películas e está
destinada a cubrir os custos inherentes á presenza dos filmes en festivais332. Finalmente, existe unha convocatoria
de axudas do Instituto de Cinematografía y de la Artes Audiovisuales para a organización de festivais, certames
ou mercados cinematográficos e audiovisuais que se celebren en España.
O ICO conta actualmente con catro liñas de financiamento destinadas ao apoio económico do sector audiovisual
español. Destas catro liñas, tres teñen como obxectivo facilitar financiamento en condicións preferentes para a
realización de producións audiovisuais, e a outra está destinada á reconversión, remodelación e creación de
novas salas de exhibición cinematográfica, así como á adquisición de equipos de produción.
Para a posta en marcha destas liñas de financiamento, o ICO subscribiu acordos de colaboración con distintos
axentes do sector. O acordo co ICAA é para o financiamento de produción de longametraxes, adquisición de
equipos de produción cinematográfica e remodelación e creación de novas salas de exhibición, mediante as liñas
de produción e exhibición. O suscrito con RTVE e FAPAE contempla mecanimos para financiar obras audiovisuais
de nova produción (produción de películas de longametraxe, películas para TVE, documentais de creación, pilotos
de serie en formato de longametraxe e calquera outro tipo de obras audiovisuais), cuxos dereitos de emisión e, se
é o caso, outros dereitos fosen adquiridos por RTVE.
Taén estableceu o ICO un acordo con Televisión de Galicia-AGAPI para o financiamento de obras audiovisuais de
nova produción, cuxos dereitos de emisión e, se é o caso, outros dereitos fosen adquiridos pola Televisión de
Galicia.
O apoio que o ICO realiza á produción ten como finalidade dotar as empresas dunha fonte de financiamento
axeitado e estable no período de produción da obra. Este apoio faise aínda máis necesario nestes momentos nos
que o audiovisual español está a vivir un "parón" na produción, debido fundamentalmente á baixada do ritmo de
compras dos dereitos de antena por parte das televisións, que é unha das principais fontes de
ingresos do sector.
Ademais, o ICO abriu unha liña de crédito de 9 millóns de euros para obras audiovisuais galegas
adquiridas pola TVG durante 2004 e 2005. O convenio subscrito é similar a outro asinado en 2002,
se ben o novo permite financiar a totalidade da produción (o anterior cubría como máximo o 75% do presuposto).
O obxectivo segue sendo o mesmo: potenciar o sector audiovisual en Galicia e dotalo dunha vía complementaria
de financiamento. O convenio é aplicable ás obras audiovisuais de nova produción (entendendo como tales
aquelas que se produzan durante a vixencia do convenio ou que se produciran ao longo de 2003) das que TVG
329
Algúns títulos subvencionados foron La valiente de Isabel Ayguavives (2004), El masticar de los muertos en sus tumbas de Productora Faro
(2004), La buena caligrafía, de Alex Sampayo, que produce Ciudadano Frame (2003), Ahí, donde no lo esperas, de Diego Méndez, que produce
Productora Faro (2003), El trasto de Lorelei Producciones (2001), Xinetes na tormenta de Pórtico de Comunicaciones (2001).
330
Das que xa se beneficiaron producións como Di algo, de Lorelei Producciones (2003), La teoría del espejo de Lorelei Producciones e Xosé
Zapata (2004) ou Bobo furcia.
331
Algúns dos proxectos galegos que recibiron en 2004 estas subvencións son Todabia, dirixida por Paco Cuesta e producida por Aldea Films ou
Morente sueña La Alambra, na que participa Filmanova cun 30%.
332
O que inclúe, entre outros, gastos de tiraxe e subtitulado de copias, tiraxes de extractos para a súa difusión en televisión, contratación de
empresas de relacións públicas e axentes de prensa, campañas de publicidade nas publicacións oficiais do festival e nos medios especializados,
materiais publicitarios, aluguer de espazos publicitarios, gastos de transporte de materiais e de aloxamento das delegacións cinematográficas
participantes, e organización de recepcións.
287
teña os dereitos de emisión, e cobre fundamentalmente longametraxes, TV movies, documentais e series de
ficción.
O Programa MEDIA está dirixido a apoiar a industria audiovisual da Unión Europea co fin de
lles dar maior dinamismo á produción e á difusión de obras audiovisuais feitas no continente. Non outorga axudas
directas á produción do proxecto, senón ao seu desenvolvemento (concepción), á súa distribución, á súa
promoción ou ao seu financiamento. O obxectivo subxacente é evitar que no mercado haxa un dominio dos
programas importados, en particular dos norteamericanos. Logo dos resultados positivos obtidos no Programa
MEDIA I (1990-95), o MEDIA II (1996-2000), céntrase xa na formación para o desenvolvemento de proxectos
audiovisuais e na distribución. Actualmente está en curso o MEDIA Plus (2001-2005).
Dos proxectos que recibiron apoios na convocatoria de 2002 de Media Plus de Desenvolvemento, figuran
algúns galegos: é o caso do proxecto de animación Nocturna, de Bren Entertainment, que conseguiu unha axuda
de 80.000 euros, ou de Aldea Films, que obtivo apoio para un proxecto de ficción por valor de 30.000 euros. Polo
que respecta á modalidade de desenvolvemento de paquetes de proxectos, a empresa galega Continental
Producciones recibiu 90.000 euros dentro da modalidade de slate funding 1. Na convocatoria do 2003, Filmanova
percibiu 90.000 euros para un paquete de produccións de animación de tipo Slate Funding 2 segunda etapa.
O Programa Media Plus Distribución pretende mellorar a presenza da obra audiovisual europea nas canles de
circulación internacionais, principalmente europeas, a través tanto das salas, coma da difusión televisiva ou da
edición noutros soportes (vídeo, multimedia). Neste caso existen tamén diversas modalidades: axudas aos
distribuidores para o reinvestimento dos seus ingresos na distribución de películas europeas non-nacionais
(esquema automático), axudas para a integración de distribuidores en redes internacionais e a realización de
plans de distribución específicos de películas europeas (esquema selectivo), apoios para a difusión televisiva de
obras recentes, axudas para a creación e comercialización de catálogos de programas, para a creación de redes
de salas que proxecten películas europeas, as actividades de promoción e participación en festivais e,
finalmente, a propia organización de festivais europeos. Na primeira delas vaise xerando un fondo potencial,
proporcional ao número de entradas vendidas dos filmes europeos non domésticos no país da distribuidora
solicitante durante o ano de referencia, cun teito por película axustado para cada país. Posteriormente, ese fondo
deberá ser reinvestido polas empresas na coprodución ou compra de dereitos de filmes europeos non
domésticos, así coma en custos de edición, promoción ou publicidade destes.
O obxecto de Media Plus Promoción é fomentar todas aquelas accións de promoción que teñan como
finalidade facilitar e mellorar a promoción e circulación de obras cinematográficas e audiovisuais europeas, en
concreto, dentro do marco dos principais eventos profesionais europeos. Non se trata de subvencionar
directamente a participación dos profesionais nos principais eventos audiovisuais, senón que se trata de apoiar a
333
creación de plataformas ou estruturas que faciliten a circulación de obras audiovisuais
Media Plus Proxectos Piloto pretende tomar en consideración os rápidos cambios tecnolóxicos. Espera que,
nos próximos anos, o uso da tecnoloxía dixital faga que as obras audiovisuais europeas sexan máis accesibles
grazas ás novas formas de transporte de contidos. Así, as accións divídense en tres ámbitos: a distribución de
contido europeo a través de servizos interactivos personalizados, a exhibición de obras audiovisuais europeas e
de contidos alternativos en Europa estimulando o uso de tecnoloxía dixital e o acceso en liña e os intercambios
de información con relación ás obras audiovisuais.
O Programa MEDIA Plus Formación vai dirixido aos centros de Formación Profesional especializados, escolas
de cine e televisión, produtoras e distribuidoras, organizacións e asociacións profesionais especializadas, cuxas
actividades formativas estean dirixidas a profesionais do audiovisual e da radio. Os seus obxectivos son, por un
lado, responder ás necesidades da industria e favorecer a súa competitividade, mellorando a formación continua
333
O making of de Para que non me esquezas de Patricia Ferreira (Continental Producciones), que inclúe entrevistas cos actores, directores,
produtores e os directores de fotografía así como noticias da rodaxe, contou co apoio desta liña de financiamento.
dos profesionais co fin de lles proporcionar os coñecementos e competencias necesarios para desenvolver
produtos competitivos para o mercado europeo e para outros mercados, en particular nos ámbitos de: a aplicación
de novas tecnoloxías, a xestión económica, financeira e comercial, incluíndo o marco legal, tecnolóxico e
comercial e as técnicas de financiamento da produción e da distribución de programas audiovisuais e as técnicas
de escritura de guións. Por outro lado, pretende fomentar a cooperación e os intercambios de coñecementos
técnicos a través da creación de redes entre os socios interesados na formación, as institucións
formadoras, o sector profesional e as empresas, e a través do desenvolvemento da formación
do profesorado.
Para o programa de apoio ao sector audiovisual europeo MEDIA 2007, que dará continuidade aos actuais
programas MEDIA Plus e MEDIA Formación, a Comisión propuxo un orzamento de 1.055 millóns de euros no
período que vai de 2007 a 2013. As axudas cubrirán dende a formación e mellora de habilidades no ámbito
audiovisual, ata o desenvolvemento de traballos audiovisuais europeos, a distribución e promoción destes, e
proxectos piloto para asegurar que o programa se axusta aos avances do mercado
As axudas i2i Audiovisual de Media Plus, concibidas como complemento da iniciativa "i 2 i
Audiovisual", postas en marcha pola propia Comisión, o BEI e o Fondo Europeo de
Investimento, van dirixidas a reducir o custo de seguros para as producións audiovisuais, o da garantía de bo fin, e
334
o dos empréstitos bancarios para financiar a produción . O Banco Europeo de Investimentos (BEI), a fonte de
financiamento a longo prazo da Unión Europea, tamén pode proporcionar financiamento para a expansión do
sector audiovisual. En virtude da súa iniciativa Innovación 2000 Audiovisual, o BEI ofrece empréstitos a longo
prazo a grandes empresas e empréstitos a curto prazo e capital-risco a pequenas empresas de creación de
contidos en forma de ficción, animación, documentais e multimedia.
Eurimages é o fondo do Consello de Europa de axuda á coprodución, á distribución e á

explotación de obras cinematográficas europeas. Creado en 1998, o seu obxectivo é promover o
cinema europeo estimulando a produción e circulación de obras cinematográficas, favorecendo así a cooperación
entre os profesionais do sector. O Consello Xestor do Fondo Eurimages adoptou en decembro de 2003 novas
regulacións para as súas axudas á coprodución de obras audiovisuais europeas. Un dos cambios máis notables é
que os dous esquemas de apoio que ata entón existían (un en función do potencial de circulación do filme, e outro
335
en función do seu valor artístico) se substituíron por un mecanismo de apoio único .
Creado por iniciativa da CACI, Ibermedia ten carácter plurianual (1998-2002) e é, tamén, un
programa de promoción e un fondo financeiro ao mesmo tempo; o fondo nútrese, como
EURIMAGES, a partir das contribucións dos seus membros e da devolución dos empréstitos concedidos. Na
actualidade mantén en funcionamento catro modalidades de axudas: formación, a través de bolsas para
actividades formativas en xestión económica e comercial, novas tecnoloxías, técnicas de escritura de guión e
conservación e restauración de arquivos; coprodución, mediante financiamento que se outorga a cada coprodutor
(tres produtores independentes doutros tantos estados membro do programa) como empréstito reembolsable e
334
Despois de Francia, España, cun 18,85% do total europeo, converteuse no maior receptor desta modalidade de axudas. Na convocatoria do ano
2003 de "i 2 i Audiovisual" recibiron apoios dez proxectos españois por un importe de 372.522 euros. Entre elas, figuraba Rosamanta, de Casteao
Productions. Na de 2004, entre os dez proxectos españois que recibiron apoio figura Diario de un skinhead, de Filmanova.
335
Eurimages apoiou 11 coproducións europeas, dúas delas con participación española, na súa reunión de 2003. Dentro do esquema 2 de
financiamento, que outorga as axudas en función do valor artístico dos filmes, foi apoiado o proxecto de longametraxe Galatasaray-Depor, de
Hannes Stöhr, que produce a empresa española Filmanova xunto á alemá Moneypenny Film Production GmbH. Ademais concedeu en febreiro do
2004 unha axuda para a produción de O soño dunha noite de San Xoan, a longametraxe de animación en 3D coproducida pola empresa galega
Dygra Films e a lusa Appia Filmes, que convenceu o Comité de Eurimages polo seu indubidable potencial internacional. O comité tomou en
consideración o feito de que o 41% dos 864.000 espectadores logrados ata a data por O bosque animado, a anterior longametraxe de animación
en 3 D de Dygra Films, se obtiveron fóra de España. É o primeiro proxecto español deste xénero que recibe apoios de Eurimages. No ano 2004,
Eurimages apoia entre outras a dúas coproducións con participación galega. Entre elas atópase Nocturna, unha longametraxe de animación que
dirixirán Víctor Maldonado e Adrián García e que producirá maioritariamente o grupo Filmax (a través de Filmax Animation e Bren Entertainment),
xunto á compañía francesa Animakids e á británica Red Kite Films. Tamén obtivo apoio de Eurimages o filme de ficción Hotel Tívoli, que dirixirá
Antón Reixa e que produce maioritariamente a empresa española Filmanova, xunto á danesa Zentropa, á portuguesa Animatografo e á arxentina
Nisarga (Aquafilms). Na mesma reunión aprobouse o apoio á distribución da película Mar adentro en Hungría e Turquía, e á de León e Olvido en
Suíza.
289
está dirixido á produción de películas para o cine ou a televisión cunha duración mínima de 60 minutos;
desenvolvemento, con créditos a devolver para o desenvolvemento de proxectos cinematográficos ou de
televisión en ficción, animación, documental creativo, producións con tecnoloxías avanzadas e producións sobre
materiais de arquivo e distribución e promoción, mediante financiamento en forma de empréstito para a
distribución e de subvención para a promoción de películas iberoamericanas.
O Comité Intergobernamental de Ibermedia aprobou no ano 2003 a concesión de axudas, por importe total de
algo máis de 4,1 millóns de dólares para financiar 30 proxectos de coprodución presentados por compañías de
336
trece países latinoamericanos . Ademais, na mesma reunión de Ibermedia concedéronse outra serie de axudas
dentro das modalidades de desenvolvemento de proxectos de cinema ou televisión, distribución e acceso a
mercados, e formación337. En canto á modalidade de distribución e acceso a mercados, recibirán axudas de
Ibermedia dez empresas latinoamericanas para 16 películas338.
A Comisión Europea prorrogou ata xuño de 2007 os criterios polos que se rexen as axudas estatais europeas ao
cinema e propón a adopción dunha recomendación sobre a protección do patrimonio
339
cinematográfico .
6.6 PARTICIPACIÓN DAS ENTIDADES FINANCEIRASE GRANDES GRUPOS EMPRESARIAIS

NO SECTOR AUDIOVISUAL
A produtora Filmanova ampliou en outubro do ano 2003 o seu capital, dotándose de máis recursos propios
grazas ao aumento de participación de Caixanova e á incorporación ao seu conxunto de accionistas do Banco
Gallego (a través da súa sociedade Galiban 21 Comercial). O sentido desta nova ampliación veu determinado
pola constitución de Filmanova Invest, unha nova sociedade de financiamento de longametraxes
cinematográficas.
Telespan 2000, a impulsora de éxitos de cine español como El otro lado de la cama, Días de fútbol ou
Torremolinos 73, incorporouse a mediados de 2004 como accionista a Filmanova Invest na última ampliación de
capital que levou a cabo esta sociedade, creada para investir en proxectos cinematográficos nacionais ou
internacionais, tanto dos seus socios como alleos. Xunto a esa produtora, sumáronse ao conxunto de accionistas
de Filmanova Invest outras empresas de moi diversos ámbitos, como o Grupo Corporativo Fortes (Embutidos El
Pozo), Saro 1000, Espronceda 34 (Bodegas Manzaneque), Palazuelos Inversión, Felipe Ochoa, Udramedios
(Grupo San José), Rodonita (Grupo Campo), Fervau Inversiones, Ardosia Inversionies e Grupo Palamus.
O director xeral de Caixanova, Julio Fernández Gayoso, e o presidente de Dygra Films, Manuel Gómez, asinaron
no seu día un convenio grazas ao cal a entidade bancaria contribuirá a financiar e facer promoción da
longametraxe de animación en 3 D O soño dunha noite de San Xoan, que produce Dygra xunto á empresa lusa
Appia Filmes.
O Consello de Administración de R, o operador galego de telecomunicacións por cable, acordou en outubro de

2003 un nova ampliación de capital por algo máis de 55,3 millóns de euros, que foi integramente subscrita e
desembolsada polos seus actuais socios. Tras esta operación, o total de fondos propios da compañía ascende a
336
Os proxectos de longametraxes con participación galega que recibiron axudas son O soño dunha noite de San Xoan, de Ángel de la Cruz e
Manolo Gómez, que producen Dygra Films e a empresa lusa Appia Filmes; Hotel Tívoli, de Antón Reixa, que producirá Filmanova xunto á
compañía brasileira Oficina da Imagens e a portuguesa Animatografo II; Seres queridos, de Teresa de Pelegrí, na que participa Milu Films e a de
IJV e Amiguetes Entertainment en Promedio rojo, un proxecto de Nicolás López Fernández presentado pola empresa chilena Sobras.
337
Na primeira, foron apoiados 25 proxectos en desenvolvemento de 10 países, incluíndo dous galegos: Los 99 nombres de Dios, de Vaca Films e
Del otro lado, de Continental Producciones.
338
Entre elas está a galega O alquimista impaciente que poderá ser vista en distintos países latinoamericanos grazas a esta liña de axudas.
339
A Comisión Europea de Educación e Cultura, pretendía modificar a comunicación de setembro de 2001 na que se establecían os criterios que
debían seguir os sistemas de axudas ao cinema e á televisión por parte dos estados. O sistema que propoñía a Comisión pasaba por establecer
unha correlación entre a proporción que cada Administración nacional dedica á produción cinematográfica e a cantidade máxima dese montante
que podía utilizarse no país. A diferenza debería distribuírse entre producións doutros estados comunitarios. Non obstante, esta proposta non
contou co apoio dos profesionais e autoridades cinematográficas dos estados. Estes preferiron seguir co actual réxime, polo que se rexen os
sistemas de axudas nacionais vixentes na actualidade, algúns dos cales aplican os chamados requirimentos de territorialidade, que obrigan a
gastar unha proporción significativa do presuposto das películas no país que concede as axudas. Ante esta situación, a Comisión optou por
prorrogar a comunicación de 2001, que vencía en xuño de 2004, por tres anos máis, ata xuño de 2007.
200 millóns de euros. O obxectivo da nova ampliación de capital era afrontar os investimentos
necesarios para estender a cobertura que o operador galego de telecomunicacións por cable tiña prevista
inicialmente e, desta forma, poder dar servizo a 440.000 fogares e empresas de Galicia. Todos os socios de R
acudiron á ampliación, polo que a estrutura de accións se mantén sen cambios: Unión Fenosa
segue controlando un 35,58% do capital, Caixanova, un 28,46%, Inversiones Gallegas del Cable,
un 11%, Banco Pastor, un 10,85%, Cable Total, un 9,77%, Grupo Moll, un 3,25%, e Olsines, un
1,09%.
A última das entidades financeiras en incorporarse á produción audiovisual foi Caixa Galicia. E fíxoo a través das
súas xestoras de capital risco Diana Capital e GesCaixa Galicia, que entran cun 10 e un 5% en Veralia, que é o
grupo que reúne os investimentos de Vocento no sector da produción audiovisual. Veralia é a compañía que ten
participacións no Grupo Árbol (Los Serrano, Un paso adelante), en Europroduciones (Día a Día ou Grand prix) e
en BocaBoca (El Comisario ou Planta cuarta).
En todo caso Caixa Galicia, a través da súa corporación, se atopa xa presente noutras empresas audiovisuais,
como Continental Producciones ou Filmax Entertainment. A Corporación Caixa Galicia levou a cabo, en outubro
de 2004, unha importante aposta polo grupo Filmax ao investir nel 10 millóns de euros. Cinco millóns foron
destinados a cubrir unha ampliación de capital que lle permitiu á entidade financeira controlar, a través Gescaixa
Galicia, o 7,79% do capital social do grupo audiovisual que preside Julio Fernández. Outros cinco millóns
inxectounos en Filmax a través dun empréstito participativo.
En xuño de 2002 ten lugar a entrada no conxunto de accionistas de Continental Producciones dos máis
importantes investidores financeiros galegos: Rosp Corunna, R.E.E.F., así como as sociedades Xesgalicia e
Xescaixa. Con esta operación de ampliación de capital e incorporación de novos socios dótase a estrutura do
grupo do soporte financeiro necesario para abordar as perspectivas de crecemento e de investimento para os
próximos anos.
Tamén Caixa Galicia, a través da súa obra social, asinou un convenio co Clúster Audiovisual Galego polo que a
entidade financeira participa cun total de 35.000 euros no desenvolvemento da Comunidade Virtual da asociación.
Trátase de un instrumento que permitirá a interacción e colaboración dos diferentes actores do sector (produtores,
provedores, investidores, administración, etc.) para fomentar os mecanismos de xeración de negocio e facer
promoción da imaxe de Galicia como referente da industria audiovisual nacional e internacional. O proxecto da
Comunidade Virtual desenvolveuno Softgal, empresa pertencente á Corporación Caixa Galicia e asociada ao
clúster.
O cada vez máis puxante sector audiovisual de Galicia experimentará un novo impulso coa entrada
en escena da sociedade Milou Films, que se dedica á produción e exhibición cinematográfica. A
compañía, constituída en 2002, foi promovida por Rosalía Mera a través da súa sociedade de
investimentos, Rosp Corunna Participaciones Empresariales, que investiu no proxecto seis millóns de euros.
Esta operación supón un reforzamento da aposta da empresaria coruñesa por un sector con gran potencial de
crecemento, non só dende unha óptica económica, senón tamén cultural e social.
No ámbito da produción, Milou Films promove a rodaxe de películas en Galicia, o que serve de acicate para a
potenciación de actores, directores e técnicos, así como para a imaxe da comunidade en xeral. A sociedade, non
obstante, non limita a súa área de actuación á nosa comunidade, xa que nesta nova incursión no sector
audiovisual Rosp conta como socio con Tornasol Films, unha das produtoras máis importantes de España, con
títulos de éxito internacional como Tierra y libertad e La canción de Carla, do director Kean Loach, ou
Guantanamera, Madregilda ou Martín (Hache).
A exhibición é a segunda parte do negocio no que asenta Milou Films. Neste sentido, e grazas á intervención no
proxecto de Tornasol, que posúe participacións en numerosos cines de toda España, a nova compañía ten
asegurada unha ampla difusión das súas películas. Este feito, probablemente, redundará, no caso concreto de
291
Galicia, na exhibición dunha maior cantidade de filmes na súa versión en galego. A aposta de Rosalía Mera polo
sector audiovisual non é nova, xa que ten na actualidade o 16% da produtora galega Continental, promotora de
éxitos como Os luns ó sol, Trece badaladas ou O alquimista impaciente.
6.6.1 Festivais e actividades de promoción
Un dos principais mecanismos aos que recurre o cine e en xeral o audiovisual galego para darse a coñecer é a
asistencia a festivais e aos mercados especialziados que se organizan dentro de España e en distintos lugares
do mundo.
Con esta mesma finalidade, ao longo dos últimos vinte ou trinta anos, puxéronse en marcha en Galicia semanas
de cinema e outras mostras cinematográficas de carácter monográfico, en forma de retrospectivas ou
homenaxes, como é o caso da Semana de Cine de Autor de Lugo, do Cineuropa en Santiago de Compostela, o
Festival Internacional de Ourense, as Xociviga en Carballiño, Olladas do planeta en Pontevedra entre outros
eventos.
6.6.2 Festivais de cinema
Xunto con algunhas iniciativas institucionais, hai un abano de festivais, ciclos de cinema e demais proxeccións
que organizan concellos, asociacións e fundacións que nos permiten ver filmes producidos en Galicia que son
estreados nas salas comerciais, pero desaparecen das carteleiras en moi poucos días. É a forma máis lúdica de
ver as películas galegas, pero tamén a máis esporádica, suxeita tanto a programacións coma a datas ou a outros
criterios dos organizadores.
No presente apartado inclúense os diferentes eventos relacionados co sector audiovisual de Galicia e

diferenciarase entre os que mostran unha única significación cultural e aqueloutros que, ademais, constitúen
tamén un referente para a industria.
O Festival Internacional de Cine Independente de Ourense (tamén denominado OFF, Ourense

Film Festival) nace no ano 1996 coa ilusión de levar á capital ourensá e a Galicia o mellor cine e
producción independente do mundo e co obxectivo e a responsabilidade de potencia-lo audiovisual
galego e convertirse nun punto de encontro para aficionados, profesionais e industria
cinematográfica. O certame vese reforzado en 1998 coa creación do consorcio que o organiza.
Desde a súa creación abrangue diferentes expresións cinematográficas e acolle un meirande abano de
actividades paralelas, para culminar o seu crecemento coa celebración en 2005 da súa décima edición, cando xa
é coñecido en todo o mundo e respectado por todos os sectores cinematográficos do país. Trátase do único
certame audiovisual de carácter internacional que se celebra actualmente na comunidade galega, o que o
340
converte cada ano nun feito excepcional .
O certame está estructurado en tres apartados: seccións oficiais de competición, ciclos non competitivos e
actividades paralelas. A primeira está formada por tres categorías: longametraxes, curtametraxes (na que se
contempla una sección especial adicada a traballos realizados en Galicia e Portugal) e documentais. Dentro dos
ciclos non competitivos o festival ten institucionalizados algúns deles como Memoria Histórica, Cine en
Femenino, País Invitado e Cine e Emigración. Tamén se inclúe neste capítulo o Premio especial Concello de
Ourense, que xa o recibiron, entre outros, José Sacristán e Montxo Armendáriz. Finalmente, entre as actividades
paralelas destacan: as Xornadas de TV movies, a sección Título Provisional e as Xornadas de Formación do
340
A súa admisión na Coordinadora Europea de Festivais de Cine (asociación que integra máis de 130 festivais de toda Europa, como os de
Valladolid, Annecy, Amiens ou Turín) garante, ademais, a súa presenza nun primeiro plano internacional como un dos polos de interacción entre o
mercado internacional independente e o español.
Audiovisual. Puntualmente, en cada edición, organízanse outras actividades como mesas redondas, exposicións,
341
concertos musicais, etcétera .
Pola súa banda, os Premios AGAPI son os galardóns instituídos pola Asociación Galega de Produtoras
Independentes para distinguir anualmente as obras audiovisuais máis sobresaíntes producidas en Galicia, así
como aos profesionais que participan nelas. A idea naceu en 1996 no seo da xunta directiva e, deseguida, foi ben
recibida por todos os socios membros que, xuntando esforzos, organizaron a primeira edición no marco do
Festival de Cine Independente de Ourense.
Eran susceptibles de se presentaren aos Premios AGAPI os traballos de cinema, vídeo, televisión ou multimedia
que contasen cunha participación galega mínima do 25% do orzamento e dun 50% dos membros do seu equipo
técnico e artístico, xa fosen residentes ou nacidos en Galicia. Concedíanse dezanove premios para traballos
cinematográficos, producións de publicidade, vídeos institucionais e industriais e programas de televisión.
Ademais, instaurouse un Premio Especial José Sellier á mellor publicación ou obra de divulgación audiovisual, así
como o Premio Honorífico Fernando Rey á traxectoria artística dunha vida. Había tamén unha distinción á mellor
película non galega.
Dándolle continuidade á idea, celebrouse en 1998 a segunda edición, no Pazo de Congresos da Coruña, en 1999
a terceira no Pazo de Congresos e Exposicións de Santiago de Compostela e a cuarta, no 2000 no Pazo da
Cultura de Pontevedra.
Debido á traxectoria da asociación outorgante, os Premios AGAPI convertéronse nun punto de referencia no
mundo da creación audiovisual galega e, por iso, a quinta edición, celebrada no 2001 na Coruña, foi tamén a
última. Os premios do audiovisual galego pasaron así a denominarse Premios Chano Piñeiro e ser organizados
conxuntamente por AGAPI e AEGA. Unha novidade destes novos premios, que se entregaron por vez primeira no
2002, no Pazo de Congresos da Coruña, foi que se ampliou o número de categorías de dezanove a vinte e cinco
(as novas categorías son as de mellor presentador, mellor serie de ficción e TV movie, mellor formato de
televisión, mellor maquillaxe e/ou perruquería e mellor actriz ou actor secundarios). Mantivéronse o Premio
Honorífico Fernando Rey e o Premio Especial José Sellier, que son outorgados polas xuntas directivas de AGAPI
e de AEGA, e introduciuse o Premio Especial Revelación Chano Piñeiro.
Ademais, a Academia Galega do Audiovisual pasou a encargarse da convocatoria destes

galardóns, que a partir da edición de 2001 van denominarse definitivamente Premios Mestre
342
Mateo .
Xa dende unha perspectiva meramente cultural, destacan outro tipo de eventos, como as Xornadas de Cine e
Vídeo de Galicia (Xociviga), o Certame Audiovisual Liceo Casino de Vilagarcía, o Festival Internacional de Vídeo
de Vigo, o Concurso de Guións Camiño do Xacobeo da Fundación Araguaney, a Semana Internacional de Cine de
Autor de Lugo, os Premios de Curtametraxes e de Guións Cinematográficos Galicia/Portugal, Festival de
Curtametraxes de Cans ou Play Doc.
6.6.3 PREMIOS E CONCURSOS PARA AFECCIONADOS E MOSTRAS DE

CINEMA CELEBRADAS EN GALICIA
Na comunidade galega estase a producir un considerable auxe dos festivais de cine, unha das mellores formas de
promoción do audiovisual e que contan co impulso da Consellería de Cultura ao abeiro do seu Plan de Promoción
do Audiovisual Galego. Con esta iniciativa, a Xunta de Galicia busca unha maior especialización dos festivais, de
xeito que contribúa á súa consolidación e que permita atraer a atención sobre Galicia e sobre as súas producións.
341 As distincións contemplados pola organización son os Gran Premio Calpurnia á mellor película e ao mellor curto, otorgados uns por un xurado
e outros polo públicor , Así mesmo, ofrécense tamén o Premio Eixo Atlántico á mellor curta galega ou portuguesa, o Premio Canal + do público á
mellor curtametraxe, o Premio Carlos Velo ao mellor director novel, o premio ao mellor actor, o premio á mellor actriz e o Premio Asociación
Española de Autores de Fotografía Cinematográfica á mellor dirección fotográfica.
342
As seguintes galas terían lugar en xuño do 2003 e do 2004 no Pazo de Congresos e Exposicións de Santiago de Compostela e en marzo do
2005 no Teatro García Barbón de Vigo.
293
Segundo se recolle no informe da Consellería, en 2005 celebraranse novas edicións do Festival Internacional de
Cine de Ourense, da Semana de Cine de Betanzos, das Xornadas de Vídeo e Cine de Galicia (Xociviga) no
Carballiño, da Semana Internacional de Cine de Autor de Lugo, da Mostra de Curtametraxes Vila de Noia e do
Certame Audiovisual de Vilagarcía de Arousa.
As Xornadas de Cine e Vídeo de Galicia (Xociviga) son unha parte da historia do sector galego da imaxe.
Naceron en 1984, mesmo antes de que existisen produtoras de cinema en Galicia e sentaron nunha mesa a toda
a xente seducida polo mundo da sétima arte e empeñada na creación dun entramado audiovisual
na Comunidade galega. Foi alí onde naceron moitas das institucións que actualmente funcionan
con normalidade, como o CGAI, AGAPI, ou a Escola de Imaxe e Son.
As xornadas, que manteñen o espírito que as viu nacer, teñen lugar cada ano no mes de agosto en
Carballiño, e convocan dous premios: un para guións cinematográficos Galicia–Portugal e outro de
curtametraxes feitas en Galicia e Portugal.
Máis veterán é o Certame Audiovisual Liceo Casino de Vilagarcía. Naceu en 1973 cando sete
afeccionados ao cinema e membros desa institución decidiron mostrarlles a outros socios os
traballos caseiros que gravaban en formato de 8 mm e en súper-8. Logo do éxito inicial, a terceira
edición do certame abriuse ao público e proxectáronse os primeiros filmes con son e, xa en 1976, o
concurso estendeuse a produtores de toda Galicia. Dende entón acudiron a esta cita algúns dos que despois se
converterían en nomes senlleiros na cinematografía galega, como Chano Piñeiro, Xavier Villaverde, Raul Veiga
ou Juan Pinzás. O certame vilagarciano establece cinco categorías: premio ao mellor audiovisual, que recoñece
os mellores traballos de todos os presentados e outorga cinco galardóns; premio aos novos realizadores, que
recoñece a mellor obra realizada por menores de vinte e cinco anos; premio Galicia, que honra o mellar
producción que teña relación con esta comunidade, premio á mellor curta de animación e o Premio Liceo Casino
de Vilagarcía, que se encarga de recoñecer os traballos dos realizadores da comarca arousá.
As curtametraxes carecen de canle de distribución e de mercado, polo que non é doado o acceso a estas obras
por parte do público. Levar as producións aos concursos e ás xornadas de cinema non busca simplemente gañar
premios, senón que os traballos se vexan, porque o principal problema que teñen as curtametraxes en Galicia (e
non só aquí, senón en todo o audiovisual español) é a inexistencia doutra forma de darse a coñecer que non
sexan os propios festivais. A continuación, inclúense algúns dos festivais e xornadas que tiveron
lugar nestes últimos anos no ámbito galego.
O Concello de Santiago de Compostela, co apoio da Fundación Caixa Galicia e a incorporación de

novos patrocinadores, pretender darlle un carácter internacional ó Festival de Curtametraxes
CurtoCircuíto e potenciar este certame como plataforma de novos realizadores. Polo de agora conta cunha
Sección Oficial -'Compostela Curtocircuito' e 'Proxecto Compostela Plató'-, outra Fóra da sección oficial -cos
apartados 'CurtoCircuíto na Rúa' e 'Non cúrtesChe'- e diversas actividades paralelas como conferencias, sesións
formativas, etc. Compostela Curtocircuito é o festival de curtametraxes no que poden participar todas as curtas
de Ficción, Animación e Videocreación do panorama internacional. Ademais haberá un Premio Burbullas
outorgado á obra audiovisual máis impactante, xa sexa pola súa estética, historia, interpretación... Compostela
Plató é un concurso de guións, cuxo premio consiste na produción dunha curta de ficción, con toda a axuda
humana e técnica precisa. Curtocircuíto na rúa é a sección panorama: un día á semana nos meses de verán
proxéctanse curtametraxes ao aire libre, nas prazas do Casco Histórico da cidade y arredores. Na sección Non te
curtes, que se desenvolve paralelamente ao festival, cada quen coa súa propia cámara, grava o que desexe, e a
organización pon a disposición dos participantes equipos de edición AVID e un titor, que axude na montaxe do
produto, na aula de informática da facultade de Xeografía e Historia.
Nese mesmo eido se move a Mostra de curtametraxes Vila de Noia, que naceu en 1999 polas inquietudes dun
grupo de rapaces da vila que estaban interesados polo audiovisual. Co paso do tempo o público foi apoiando aquela
iniciativa, implicando a un auditorio fiel que foi enchendo o Coliseo Noela nas proxeccións, conseguindo que se
aumentasen os días de mostra. Dese xeito, o que comezou sendo como un mero escaparate de exhibición é na
actualidade un certame que xa conta con sección competitiva, un feito que foi elevando a calidade dos traballos
presentados.
Moito máis recente é o espertar de Lalín ao mundo da imaxe. Contaxiándose do aire fresco que se
respira no audiovisual galego, dende a Consellería de Cultura decidiuse sumar todos os esforzos do
audiovisual nunha gala: Dezametraxe, un festival, que arrancou no 2002 e que conta coa colaboración
das produtoras Kortos Q3 e Mr.Misto.
En abril do 2005 celebrouse a primeira edición do Festival Nacional de Curtametraxes e Documentais

Redondela en Curto, que pretende ser unha mostra de tipo competitivo na que se premia a calidade das obras
seleccionadas en dous apartados: curtametraxe de ficción e curtametraxe documental.
Cada verán desde 2001, e dentro das xornadas e seminarios de cinema que se celebran capital das Mariñas,
organizadas polo Concello e a Universidade da Coruña, ten lugar unha Semana Internacional de Cine
de Betanzos. A VIII edición rendirá homenaxe ó produtor e director Gerardo Herrero.
Lonxe da alfombra vermella, das grandes salas de proxección, dos medios acreditados e do desfile de
estrelas do Festival de Cannes (Francia), o lugar de Cans, da parroquia de Porriño, celebra o seu
Festival de Curtametraxes de Cans, un evento no que se poden ver curtas galegas en improvisados
locais de exhibición que facilitan os veciños. O certame, organizado pola Asociación Cultural Arela,
premia a mellor curta de ficción e a mellor curta de animación e entrega o seu premio de honra, Pedrigree'04.
Como novidades, na segunda edición, a de 2005 abríuse o Jalpón Friki, un lugar no que se
exhibiron as curtametraxes máis raras que non forman parte da sección a concurso.
Desde o ano 1988, Compostela acolle un pequeno festival, a súa peculiar cita cinéfila,
Cineuropa, coa que pretende acercar ao público o mellor da cinematografía europea e internacional que é difícil
de ver en pantallas comerciais. O festival compostelán presta unha especial dedicación ao cine latinoamericano e
desenvolve unha tarefa de recuperación de material de filmoteca, de cine clásico rescatado en ciclos
monográficos, con homenaxes e a proxección de copias especialmente restauradas para o mesmo. Co núcleo
duro do certame na sección oficial de cine europeo, Cineuropa ven dedicando anualmente especial atención ao
cada vez máis reivindicado xénero de documental, e ao panorama doutras cinematografías.
A historia da Semana de Cine de Autor de Lugo comezou en 1979, froito das inquietudes dun grupo
de mozos afeccionados ás artes plásticas e á cinematografía que, reunidos baixo o nome de Grupo
Fotocinematográfico Fonmiñá, decidiron crear un evento estable de carácter anual para poder ver
filmes que non chegan ás carteleiras luguesas. Co paso do tempo, o festival adoptou a etiqueta de autor, que lle
daría un toque diferenciado e personalista con respecto a outros certames. Desde entón a semana de cine conta
sempre cun protagonista destacado.
A Universidade viguesa e o Club Subacuático Baía de Vigo traballan xuntos para desenvolver unha Semana de
Cine Submarino, un evento monográfico que se leva organizando anualmente desde 1986 e que no 2005 vai
celebrar a súa edición número quince.
Tamén no verán celebrase en Petín, unha pequena localidade da provincia de Ourense, a Mostra Petín, un Pobo
de Cine, que organiza o seu concello e na que se exhiben títulos de cine que doutro xeito non son susceptibles de
ser vistos na comarca e, en paralelo, se organizan mesas redondas en torno ó audiovisual.
A Fundación Araguaney, coa colaboración da Consellería de Cultura, convoca o Concurso de Guións Camiño
do Xacobeo, aberto a propostas de longametraxes, independentemente da técnica, do soporte que se utilice e do
xénero. O argumento dos guións orixinais que se presenten a este concurso abordará algún aspecto de calquera
das rutas de peregrinación a Compostela. Ao ano seguinte, a Fundación convoca Amal’05 Concurso de guións
295
para longametraxes, nos que o argumento debe estar centrado en temáticas relacionadas coa integración
intercultural, a concordia ou o diálogo entre civilizacións.
O Consello Asesor de RTVE-G convoca os seus Premios de Publicidade. Estes galardóns teñen periodicidade
anual e contan con dúas modalidades: radio e televisión, ainda que dada a importancia de Internet como medio
de comunicación establécese unha categoría especial para esta modalidade. O concurso é aberto, e poden
concorre-las entidades promotoras que presenten anuncios e cuñas publicitarias de carácter comercial ou
343
promovidas por institucións de natureza benéfico-social, transmitidas íntegramente en galego .
Tui acolleu en marzo do 2005 o primeiro Festival Internacional de Documentais. Leva a

denominación de Play Doc, un espazo de achegamento e celebración no que os espectadores
poderán desfrutar dun xénero emerxente que atravesa un momento de especial creatividade e que
pretende crear un punto de encontro entre os realizadores. Ademais da sección oficial, Play Doc inclúe apartados
especiais, varios ciclos de proxeccións (documental musical e falsos documentais) e conta tamén con unha
sección dedicada aos máis novos realizadores que se chama Doc’amateur.
6.6.4 Outros eventos relacionados co ámbito audiovisual
O Proxecto Au2003-Audiovisual nas Aulas, que o Consorcio Audiovisual de Galicia organiza

en colaboración coa Consellería de Educación e coa Consellería de Cultura, desenvolveuse
entre finais do ano 2003 e o primeiro trimestre de 2004. O seu obxectivo principal é crear espectadores críticos e
cualificados que coñezan as claves da linguaxe audiovisual, a historia do cine e o estado do sector en Galicia,
ademais doutras cuestións de interese relacionadas co eido da imaxe.
Como primeira fase deste proxecto organizouse o Curso de Formación de Monitores do Programa Au2003, que
foi impartido por profesionais do sector e da docencia e no que se incluíron proxeccións e visitas aos lugares de
produción de cine e televisión de Galicia. Dos alumnos que asistiron a este curso, seleccionáronse 12 monitores
titulares, que foron despois os encargados de impartir as clases en cada un dos centros. Ademais, as
actividades académicas complementáronse cunha saída ao cinema para ver unha película galega e unha visita
ás instalacións da TVG. Por outro lado, implicáronse actores e presentadores populares grazas ás series e
programas televisivos que apareceron por sorpresa nos colexios mentres os monitores traballaban cos nenos.
Cero en conduta é un proxecto do CGAI mediante o cal, durante o mes de xullo de cada ano, se
realizan unha serie de seminarios e talleres monográficos sobre a imaxe e sobre algúns dos
múltiples aspectos que ofrecen o mundo do cinema, a fotografía, a televisión, o vídeo ou as
novas tecnoloxías. Na organización do evento participan tamén as asociacións galegas do audiovisual AEGA e
AGAPI, o Máster de Creación e Comunicación Dixital, o Máster en Produción e Xestión Audiovisual e o Servizo
de Medios Audiovisuais da Universidade da Coruña.
O programa, que suma xa once edicións, iniciouse no verán de 1993 e os seus cursos impartíronse nas
instalacións da Escola de Imaxe e Son da Coruña (nas súas primeiras edicións), do CGAI ou da Facultade de
Socioloxía da Universidade da Coruña. A tendencia dos últimos anos apunta tamén á potenciación dos cursos de
produción multimedia, así como dos de fotografía.
Na primeira semana de xullo, todos os anos se celebra, tamén na Coruña, o Congreso Internacional
de Pedagoxía Pé de Imaxe. Está organizado pola Nova Escola Galega, grupo de renovación
pedagóxica e a propia Escola de Imaxe e Son e atópase aberto á participación e á colaboración dos
profesionais do ensino e dos medios audiovisuais dentro do ámbito escolar.
343
Igualmente, poden admitirse os anuncios e cuñas publicitarias que envíen os medios de comunicación nos que fosen emitidas, aínda que non
sexan os productores, coa autorización da axencia publicitaria ou empresa productora que elaborará o traballo.
Dende o seu nacemento pretende dar a coñecer experiencias de pedagoxía da imaxe e didáctica dos medios
audiovisuais desenvolvidas en diferentes países, servir de lugar de encontro para intercambiar experiencias sobre
a pedagoxía e a didáctica dos medios audiovisuais, dar a coñecer materiais audiovisuais
producidos con finalidade didáctica e favorecer o coñecemento de novas contribucións en
tecnoloxía da didáctica audiovisual. Estrutúrase a través de relatorios presentados por
importantes personalidades mundiais no eido da educación, comunicacións feitas polos
asistentes, cursos monográficos eminentemente prácticos, un ciclo de cinema relacionado coa temática específica
do congreso que programa o CGAI, proxeccións en vídeo de material didáctico e novas producións educativas e
344
un certame de vídeo na escola .
Durante unha semana cada ano, profesionais de primeira liña no sector da animación en tres
dimensións e da arte dixital de todo o mundo achéganse á Coruña ao encontro Mundos Dixitais, que está a
converter a cidade herculina nun referente internacional neste campo. O precursor de Mundos Dixitais foron os
obradoiros Cero en Conducta que organiza o CGAI. Unha das características que fan de Mundos Dixitais un
encontro único é a importancia das figuras do mundo da animación que acuden á cita. En xeral, a maior parte das
producións internacionais de cinema que nos últimos anos contaron na súa realización cun destacado emprego do
ordenador, ben en canto a animación ben en canto a efectos especiais, estiveron representadas neste encontro.345
Onda elas, destacadas empresas de animación con sede en Galicia como Dygra Films presentaron os seus
proxectos. Mundos Dixitais convoca ademáis o Festival Internacional de Animación no que premia as mellores
curtametraxes realizadas en animación 3D, 2D e de integración (combinación de imaxes reais, 3D, debuxos
animados...).
Caixa Galicia convoca anualmente o Certame de Videocreación e Formatos Dixitais

Imaginarte-Centro On Caixa Galicia. A finalidade desta convocatoria é aproximar o público ás últimas tendencias
no ámbito da arte virtual e da creación dixital. A él pódense presentar obras de videocreación e doutros formatos,
calquera que sexa a súa temática, dunha duración máxima de quince minutos, e que non fosen comunicadas
públicamente a través de internet ou exhibidas en centros de arte, museos, salas comerciais ou galerías de arte
346
na Comunidade Autónoma galega .
En 1997, a publicación norteamericana RES decidiu comezar unha nova clase de festival itinerante dedicado
exclusivamente a amosar o traballo da primeira xeración de autores de cine dixital: curtametraxes, publicidade,
videoclips, títulos de crédito, documentais, animación, etc. Así naceu . Oito anos máis tarde, o evento xa se
converteu na cita de referencia de ámbito mundial para todos os que estean interesados nas novas formas
audiovisuais. Centros culturais, teatros e museos de seis cidades –Barcelona, Las Palmas, Madrid, Vitoria,
Valladolid e Vigo, no Museo de Arte Contemporáneo (MARCO)⎯ presentan simultaneamente unha ampla
programación composta polas mellores curtametraxes, traballos experimentais, videoclips, documentais e pezas
de animación dixital producidas no último ano. Máis de dez horas de imaxes de alto impacto que exploran o terreo
no que a linguaxe cinematográfica se encontra coa revolución da cultura informática.
344
Dende 1991, ano no que comezou a súa andaina, contou coa participación de persoas de relevante importancia dentro do mundo da pedagoxía
da imaxe como Robin Quyn e Barry McMahon, de Australia; Roberto Aparici, Joan Ferrés, Víctor F. Freixanes, Eduardo García Matilla ou Agustín
García Matilla, de España; Juan Acevedo, de Perú; Kathleen Tyner, de USA; Rick Shepherd e Barry Duncan, de Canadá; Cary Bazalgette, Robert
Ferguson, Andrew Hart e Len Masterman, do Reino Unido; Costas Criticos, de Sudáfrica; Sergio Sarmiento, Jacques Gonnet, de Francia; Ana
Graviz, de Suecia; Alexander Sharukov, de Rusia; Ismar de Oliveira, de Brasil ou Guillermo Orozco, de México. A media de asistentes aos
congresos é de 300 persoas, de procedencia tanto española coma de fóra do Estado, e en cada edición é cada vez máis notoria a cantidade de
persoas que acoden de dentro do ámbito da Unión Europea.
345
Os creadores de Caminando entre dinosauros, os animadores de Shrek, os encargados dos efectos dixitais en filmes coma Black hawk
derrubado, Gladiator, Harry Potter ou O señor dos aneis contaron as súas experiencias e amosaron as súas técnicas de traballo onda membros de
destacadas factorías de animación como Pixar ou a propia Disney.
346
Os participantes compiten en tres apartados: Categoría A, para artistas de recoñecido prestixio; Categoría B, enfocada á participación de
artistas emergentes e Categoría C, para estudantes ou artistas noveis que cursen ou teñan cursados estudos de arte virtual en centros da
comunidade galega.
297
6.6.5 Actividades desenvolvidas en Galicia e no exterior para a promoción do sector
audiovisual galego
Para reforzar a presenza internacional do sector audiovisual galego, pon en marcha no ano 2005 o
Plan de Internacionalización do Audiovisual Galego, cun orzamento de 240.000 euros. O
obxectivo é lograr a consolidación do mercado interno e a difusión nacional e internacional das
producións galegas e da imaxe de Galicia como un dos principais centros de produción de España,
xunto con Madrid e Barcelona. O plan estrutúrase en sete programas dedicados á animación audiovisual; a
apoiar os festivais de cine galegos; á organización de xornadas e encontros especializados; á realización de
programas de formación audiovisual en colaboración coas tres universidades galegas, con La Voz de Galicia e
coa Escola de Imaxe e Son; á edición de publicacións especializadas e á promoción das actividades organizadas
por colectivos e asociacións relacionadas co sector audiovisual.
Dentro das actividades para 2005, encadradas no Plan de Internacionalización do Audiovisual Galego, o
Consorcio Audiovisual de Galicia, baixo a marca Galicia Film Commission, contou con stand
nos principais mercados internacionais. A primeira acción levouse a cabo no principal
mercado de curtametraxes, Clermont-Ferrand, en febreiro. A seguinte cita foi no MERCADOC, en abril, a
grande cita mundial en contidos audiovisuais polo alto número de visitantes e compradores. A delegación galega
347
estivo composta por 26 representantes de 14 compañías, 2 asociacións de produtoras e 2 institucións . Tamén
en abril Galicia estivo presente no , mercado especializado en documentais que se organizou en Málaga, en
paralelo o seu Festival de Cine Iberoamericano. Tamén houbo stand galego no Marché du
Film, paralelo ó Festival Internacional de Cine, que se desenvolveu na cidade de Cannes a
348
finais de maio . Xa en xuño, O Consorcio estivo presente no MIFA Annecy, mercado de referencia mundial no
cine de animación. E o MIPCOM, que se celebra en outubro en Cannes, contará así mesmo con un stand que
representa ao audiovisual de Galicia.
Continental Producciones, Ibisa TV, Anxo Fernández P.C., Aldea Films, Vaca Films Studio, Interación CIM e
Studio XXI xa estiveran en outubro de 2004 no MIPCOM, o principal mercado de programas
de televisión do mundo, que se celebra en Cannes. Esta presenza levouse adiante dentro de
AGAPI, que acudeu ao mercado por primeira vez cunha caseta propia. Ó ano seguinte, dez
empresas membros de AGAPI participaron no MIPTV, o máis importante mercado de televisión que
349
tivo lugar en abril en Cannes, baixo o stand co que contou o Consorcio Audiovisual de Galicia .
O interese da Xunta de Galicia en apoiar a nosa industria da imaxe non descoida a animación: o
Goberno galego aprobou un convenio polo que a Consellería de Cultura e a Cartoon European Association of
Animation Film promoven actividades de formación sobre novas tecnoloxías de animación en 3 D, que se
organizan en Galicia cun orzamento asignado de 180.000 euros.
O Cartoon Forum, que se celebra con carácter anual en distintas cidades europeas e serve de punto de encontro
entre profesionais da animación, cadeas de televisión, produtores, institucións e entidades financeiras, celebrou a
súa XV edición en setembro de 2004 en Santiago de Compostela. O certame ten por obxectivo fomentar as
coproducións europeas neste campo. Para esta edición contouse coa asistencia de máis de 800 profesionais da
347
As 14 empresas que asistiron cos seus proxectos ao MIPTV son: Adivina Producciones, Aldea Films, Continental Producciones, CTV Plató
1.000, Deboura Cultural, Filmanova, Interacción, Pórtico de Comunicación, Saga TV, Sodinor, Studio XXI, Vídeo Zetra, Voz Audiovisual e
Televisión de Galicia, ademais das asociacións galegas de produtoras independentes AGAPI e AEGAAparte do Consorcio, a Universidade de A
Coruña tamén estivo presente como institución no MIPTV, xa que catro alumnos do seu Postgrado en Comercialización Internacional de Contidos
Audiovisuais realizaron prácticas profesionais no mercado.
348
Este espazo estivo integrado no stand común Cinema from Spain no que tamén participa ICEX, FAPAE, Catalán Films & TV, ICAA e as
empresas Aurum, Grupo Pi, Latido e Lolafilms.
349
As empresas participantes foron Saga TV, Pórtico de Comunicación, Vídeo Zetra, Studio XXI, Sodinor, Vaca Films, Aldea Films, Zenit TV,
Continental Produccións e Deboura Cultural.
animación e da televisión de, polo menos, 20 países350. Cartoon Forum Galicia está organizado pola asociación
Cartoon, o Programa Media e a Xunta; conta co apoio de Xacobeo, Consorcio Audiovisual, TVG, ICAA, Concello
de Santiago, CGAI e Auditorio de Galicia e de Cine & Tele en liña.
A animación galega tivo igualmente unha destacada presenza no próximo , que se desenvolveu en Postdam-
Bablesberg en marzo de 2005. Das 19 producións internacionais que se presentarán neste foro, a
representación galega, con 5 proxectos, foi a máis numerosa.
Doutra banda, a industria da animación de Galicia e Portugal ten un nome de referencia: Anima
Transfront, título baixo o que a Unión Europea destina 175.000 euros dos Fondos Feder para a realización dun
estudo estratéxico, o desenvolvemento de series de animación, a organización de obradoiros de encontro,
ademais dun ciclo itinerante de cinema de animación. Dentro deste proxecto, a Unión Europea editará un libro e
un DVD no que se recollerán as solucións propostas e os traballos proxectados entre Galicia e
Portugal.
Durante o ano 2003, o Consorcio Audiovisual de Galicia apoiou a iniciativa europea

Cinedays, que celebrou durante dúas semanas o patrimonio cinematográfico e o cinema europeos e reúne salas
cinematecas e televisións, cidades, institucións educativas e culturais e asociacións, cun dobre obxectivo: por un
lado, permitirlles aos europeos e, en particular, á xuventude, descubrir e redescubrir os tesouros do cinema
europeo, ampliar a súa cultura cinematográfica ou simplemente os seus coñecementos sobre Europa e, por outro,
darlle valor ao patrimonio cinematográfico europeo, en toda a súa riqueza e diversidade.
Desde o ano 2001 o Centre d’Etudes Galiciennes de l’Université Rennes 2 –Haute Bretagne
organiza un ciclo anual de sesións dedicadas ao cine galego, nos que se visionaron películas
clásicas, actuais, curtametraxes, adaptacións literarias, etc.).
Xa como feito mais puntual, no 2004 o Centro de Estudos Galegos da Universidade de Helsinki dedicou unhas
xornadas á cinematografía galega con conferencias e proxeccións. Pola súa banda, o XI da República Checa
351
consagrou tamén un ciclo ao cinema español dos noventa . Por outra parte, a Universidade da Sorbona acolleu
en maio de 2004 unha Semana de Cinema Galego-Catalán. De Carlos Velo a Jorge Coira, todo o audiovisual
das dúas nacionalidades tivo unha cita na Sorbonne Nouvelle-París III. Trátase dunha actividade que organizaron
conxuntamente o Centre d´Études Galiciennes, o Lectorat de catalán da Université Paris III e o Cineclube
Compostela. Ademais, o audiovisual galego foi en gran parte o protagonista da XIII edición do Festival de Cine
352
Español de Nantes .
O Festival Internacional de Cine do Sahara, que tivo lugar no mes de novembro de 2003 na cidade de Tinduf
(Alxeria) é un evento que mantén unha estreita colaboración co Festival de Cine de Ourense e que nace como un
proxecto para lle achegar educación, cultura e ocio ao pobo saharauí, que leva anos vivindo en campamentos de
refuxiados, en pleno deserto.
Cómpre mencionar tamén o XI Festival Caminhos do Cinema Português de Coímbra dedicou unha
retrospectiva a Galicia. Aínda que centrado case en exclusiva no cinema luso, o evento ofrece este ano un ciclo de
353
cinema galego .
350
Para este seleccionáronse once proxectos españois (dous eran galegos: Maze of Dreams: Ventura in Hypnos Island, de Grándola Nova; P3K
Pinocchio 3000, de Filmax Animation) dos 76 que foron presentados.
351
En concreto, incluíu a proxección dos dous dos filmes dogma do cinema español (Érase otra vez e Días de voda, os dous dirixidos polo galego
Juan Pinzás).
352
Fisterra, Trece badaladas, Sei qen es, O alquimista impaciente, A língua das bolboretas, Os lus ao sol e Lena son as películas que se exhibiron
para dar a coñecer o cine galego no Festival de Cine Español de Nantes, que tivo un apartado de promoción turística e cultural de Galicia.
353
En concreto, exhibíronse 4 longametraxes e 7 curtas realizadas nesta comunidade. As longas foron Divertimento, de José García Hernández;
Bels dormentes, de Eloy Lozano; O lápis do carpintero, de Antón Reixa e O alquimista impaciente, de Patricia Ferreira. En canto ás curtas, foron
Alzheimer, Bobo Furcia e Las rubias los prefieren caballeros, de Alex Sampayo; El trasto, de Rafael Calvo; A Subela, de Luis Avilés; Xinetes na
tormenta, de Ricardo Llovo e Meigallos, sombras e papas de arroz, de Tomás Conde e Virginia Curiá.
299
A Comisión europea financiou e impulsou unha iniciativa para que o público xermano poidese ver as
distintas culturas do Estado Español. Por iso, programou en abril do 2005 a Galiciale, un proxecto
enmarcado dentro da acción Capital de Futuro do programa Juventud da Unión Europea, e que conta
coa colaboración do lectorado de lingua galega da Freie Universität de Berlín, a Embaixada de
España en Alemaña, o Centro Galego de Artes da Imaxe (CGAI), o Instituto da Cinematografía e das Artes
354
Audiovisuais, a axencia ELE e o Instituto Cervantes na capital alemá .
En agosto de 2004 tivo lugar no Convention Center dos Ánxeles (Estados Unidos), Siggraph
2004, a feira máis importante de ámbito mundial dedicada ao mundo dos gráficos por ordenador,
onde compañías tan importantes como PDI (Shrek 2) ou Pixar (Monsters Inc, Buscando a Nemo) mostraron os
avances tecnolóxicos utilizados nas súas últimas producións. Este foi o marco elixido tamén pola empresa
galega Enxebre Sistemas para a exhibición das súas últimas producións audiovisuais en 3D estereoscópico.
As cidades españolas de Salamanca, San Sebastián e Santiago de Compostela, así como as

de Biarritz (Francia) e Porto (Portugal) proxectan a constitución da Rede de Cidades de
Cinema como plataforma conxunta de promoción económica e turística. Trátase dun
proxecto para captar a realización de producións audiovisuais. Santiago de Compostela súmase a esta iniciativa,
tratando de capitalizar as súas características específicas e destacables como plató natural, ademais de
355
pretender difundir a excelencia e a calidade destas cidades para a localización de exteriores de cinema .
A cidade portuguesa de Porto acolleu en xaneiro de 2004 o I Encontro Luso-Galaico de Animación, que
organizaron a Casa da Animação, Cinanima e a Associação Portuguesa de Productores de Animação (APPA), co
patrocinio de distintas entidades galegas e portuguesas. Este primeiro encontro incluíu a celebración de catro
debates temáticos, nos que participaron profesionais tanto de Portugal coma de Galicia, ademais da presentación
356
de case unha trintena de producións de animación de ambos os dous territorios . Perseguíase, sobre todo,
poñer en contacto produtores galegos e portugueses, para que intercambiasen experiencias e establecesen
357
lazos que propiciasen futuras coproducións .
En colaboración coa Consellería de Cultura, Comunicación e Turismo, editores e produtores independentes de

Galicia crearon a principios do ano 2004 un fondo integrado inicialmente por dezaseis obras literarias con
posibilidade de ser adaptadas como películas de cinema, TV movies ou series de televisión. A Asociación
Galega de Editores e AGAPI subscribiron un convenio de colaboración co fin de ampliar este catálogo, para o
358
que a Xunta achegou un financiamento de 30.000 euros . Os promotores deste acordo consideran que levar
unha novela ao cinema supón un importante efecto de mercadotecnia que pode multiplicar as vendas da obra
literaria, como demostra o caso de Trece badaladas, de Suso de Toro, pero tamén as obras literarias poden
supor importantes éxitos de vendas ou de share televisivo, coma foi o caso de La colmena, de Camilo José Cela.
O aumento do consumo de televisión e o descenso nas ratios de lectura obrigaron a que os directores dos
medios audiovisuais e os editores buscaran fórmulas comúns para mellorar a situación do libro. E o resultado
354
A mostra exhibiu películas feitas por realizadores galegos, ademais de acoller exposicións, debates e degustacións de productos típicos. Para a
mostra escolléronse películas de Chano Piñeiro (O camiño das estrelas); Carlos Aurelio López Piñeiro (Urxa), Xavier Villaverde (Trece badaladas),
José Díaz (a curta Coco e Bobo) e de Álex Sampayo (A boa caligrafía).
355
En setembro de 2004, e coincidindo coa Mostra de Venecia, tivo lugar o terceiro encontro técnico da Rede de Cidades de Cinema. Nel
abordáronse os traballos realizados dende a última reunión, a creación da web da rede e un estudo comparativo das ordenanzas municipais en
canto a rodaxes.
356
Os traballos galegos que se exhibiron son a longametraxe El Cid, a lenda (no que era a súa preestrea nese país) e un episodio da serie de
televisión Goomer, as dúas producidas por Castelao Productions, así como catro curtas de Lúa Films (Good Night Mon Ami, Alistán, O demo
oveiro, A Xaguarana e A escola das areas, todos elas dirixidos por Tomás Conde e Virginia Curiá) e outra curta de Limaia Produccións (Carro,
Gallarda y Marelo, de Xosé Luis Martínez).
357
Os organizadores pretenden que este encontro teña unha periodicidade anual, alternando a súa celebración en Portugal e Galicia.
358
Forman parte deste banco de datos de contidos literarios galegos sen caducidade para a súa adaptación como obra audiovisual títulos coma O
xabaril branco, Morning Star, O bandido Casanova; Reminiscencias de Bod Dylan, Un home que xace aquí, Bala perdida, As rulas de Bakunin, A
memoria erótica, O señor Afranio, Criminal, Non hai misiricordia, Amigos sempre, As plumas do moucho, Diario de inverno, Covardes e A saga da
illa sen noite.
fraguarase nun convenio que asinaron a TVG e os editores e que pretende promover a presenza do libro galego
na pequena pantalla. As formas nas que será posible son múltiples: vai desde a elaboración dun documental
sobre a historia da produción editorial en Galicia, e a creación dun espazo específico para informar sobre o tema
ata a un maior seguimento na programación.
6.6.6 Publicacións recentes
O Consello da Cultura Galega, dentro da Comisión Técnica de Cinematografía e Artes Visuais da Sección de
Artes Plásticas, desenvolveu na primeira metade do 2005 o Libro branco de cinematografía e artes visuais en
Galicia, unha obra que pretende achegarse ao fenómeno da creación audiovisual desde a vertente económica e
359
cultural e coñecer e valorar as necesidades culturais do pobo galego no ámbito das artes visuais .
Por outro lado, o Consorcio Audiovisual de Galicia e a Consellería de Cultura editaron en maio do 2005 o libro
Rodado en Galicia, un volume no que o crítico e xornalista Miguel Anxo Fernández recompilou información de 138
360
películas que teñen en común que foron rodadas na comunidade galega .
359
O libro, froito de máis de tres anos de traballo, é unha reflexión desde a historia do cinema en Galicia e dos seus profesionais, que procura
centrarse na importancia do sector audiovisual para a creación da nosa identidade e o mantemento do noso patrimonio cultural.
360
Tanto o autor do libro como as entidades responsables indican que se trata dun volume aberto xa que se irá ampliando a medida que se vaian
rodando máis películas en Galicia.
301
L
I
B
R
O Diagnóstico do
B
L
A
N
sector
C
O
CAPITULO 7
D
O
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
7. DIAGNÓSTICO DO SECTOR
Nos capítulos anteriores realizouse unha análise descritiva dos principais aspectos do sector audiovisual en
Galicia, incluíndo tanto a perspectiva económico-financeira, como a descrición das distintas actividades que
desenvolven as empresas que o integran, así como o papel que xogan as institucións implicadas.
O obxectivo último deste Libro Blanco é definir as liñas de futuro que marcarán o desenvolvemento sectorial e
para elo, é preciso partir dun amplo diagnóstico que identifique coa maior claridade posible os riscos e as
oportunidades.
O obxectivo do Libro Branco Os aspectos que definirán os factores de competitividade do sector

é definir as liñas de futuro poden ter a súa orixe fóra del, ou sexa, no contorno no que se move,
que marcarán o pero tamén poden estar orixinados no seu interior. Serán, xa que logo,
desenvolvemento sectorial factores extrínsecos e intrínsecos. Esta formulación é a base da
coñecida análise DAFO.
Así pois, neste capítulo preséntase o diagnóstico do sector audiovisual de Galicia, para o que se tivo en
consideración:
o A análise externa: que recolle as tendencias en relación cos factores clave do entorno da industria da imaxe:
factores de índole política ou normativa, factores socio-culturais e, en especial, os derivados da introdución da
sociedade da información, factores tecnolóxicos e o mercado.
o A análise interna: boa parte do diagnóstico de situación do audiovisual de Galicia veuse formulando ao
analizar a estrutura e o funcionamento do sector nos capítulos anteriores, ao mesmo tempo que quedaron
establecidos os principais indicadores. A avaliación baseouse no modelo da cadea de valor sectorial,
incidindo tanto na situación actual coma nas tendencias.
O diagnóstico que se ofrece a seguir arranca da análise dos feitos e tendencias do sector, completado coa
valoración cualitativa achegada polas empresas e institucións que colaboraron no desenvolvemento deste Libro
Branco, tal como se recolle no apartado correspondente á metodoloxía. Baseándose nos puntos anteriores,
identifícanse os aspectos clave e inclúense para cada un deles os factores de risco (debilidades e ameazas) e os
factores de oportunidade (fortalezas e potencialidades). Finalmente, e a xeito de resumo, inclúese un DAFO
sectorial.
7.1 DIAGNÓSTICO EXTERNO: AMEAZAS E OPORTUNIDADES
7.1.1 Mercado
A actividade audiovisual forma parte das chamadas industrias culturais. Por unha parte, e dende o punto de vista
económico, xera grandes beneficios e crea emprego, pero ademais, dende a óptica meramente cultural, achega
valor artístico, ten unha gran capacidade de influencia no pensamento da
poboación e mesmo afecta ás identidades. Pero, ademais, a industria A actividade
audiovisual ten certas particularidades que a fan distinta do resto dos audiovisual forma parte
sectores: carácter de produto único das películas, imprevisible aceptación das chamadas
por parte do público, elevados custos de produción e longo prazo de industrias culturais
amortización dos investimentos.
O mercado audiovisual europeo ten unha natureza fragmentaria e está moi lonxe de un modelo aberto e baseado
na competencia. En primeiro lugar, os produtos audiovisuais son obras culturais enraizadas nun contexto nacional
ou rexional e vinculadas a unha lingua. Esta diversidade está indubidablemente na orixe da riqueza cultural
303
europea e na súa estruturación nunha industria altamente independente. Non obstante, co funcionamento actual
do mercado, constitúe un obstáculo para a circulación de obras non nacionais e impídelle á industria europea
obter cotas de mercado fronte aos seus competidores.
A heteroxeneidade cultural reflíctese tamén nunha dicotomía entre os países con escasa capacidade de
produción ou cunha área xeográfica ou lingüística restrinxida, cuxo volume de produción se ve naturalmente
limitado polas dimensións dos seus mercados e aqueloutros cuxa capacidade productiva e relación á poboación
é moito maior.
Por último, o sector audiovisual europeo está formado en gran parte por pequenas e medianas empresas e por
microempresas. En moitos casos, a súa supervivencia é precaria, xa que se ve asociada ao éxito dun único
proxecto. Ademais, teñen dificultades para acceder a financiamento exterior, debido aos riscos ligados á súa
actividade: limitación dos fondos propios e incerta rendibilidade dos produtos, ao depender de factores como os
gustos do público, os aspectos culturais, etc. Moi frecuentemente, estas empresas non dispoñen dos medios
para adoptar e levar a cabo estratexias empresariais a medio prazo.
A industria audiovisual soporta estas deficiencias con dificultade. Nas fases previas, destina medios insuficientes
ao desenvolvemento de proxectos (guión, montaxe financeira e establecemento do plan de comercialización),
sendo así que esta etapa, como se demostra en relación coa industria audiovisual americana, é primordial para a
calidade e o potencial de exportación das obras. Os gastos de desenvolvemento representan en Europa entre o
2% e o 3% dos orzamentos de produción, fronte ás porcentaxes respectivas das principais cadeas americanas,
que van do 10 ao 12%. Pero é que é moi difícil para unha produtora manter a un tempo varios proxectos de
desenvolvemento cun axeitado nivel de inversión, dificultades que poden levar mesmo á quebra se os
investimentos son altos (como realmente debera ser) e, finalmente, o proxecto non vai adiante por motivos alleos
ao control da produtora.
O destino de calquera produto audiovisual é chegar ao público e ser explotado comercialmente. Unha película
faise para ser exhibida nas salas comerciais, un programa de televisión prodúcese para entrar na programación
dunha cadea e un documental ródase para ser emitido en televisión. Ao final do proceso de produción
audiovisual comeza a comercialización e a explotación da obra que previamente se produciu. Os beneficios que
se obteñan son os que garanten a viabilidade da empresa e os que permiten acometer novos proxectos.
A realidade é que das setecentas películas que se fan en Europa ao ano, só unhas poucas chegan ao público en
termos significativos, mentres que a maioría se estrean nos seus países de orixe e algunhas nunca se exhiben
en cines ou pasan directamente á televisión ou ao vídeo.
Ademais, un recente estudo realizado polo ICAA demostra que, dentro dos orzamentos das produtoras para a
realización de filmes, curtametraxes ou documentais, a partida máis modesta é sempre a que se destina a plans
de promoción, mercadotecnia e comunicación, á inversa da práctica de Hollywood. E é que os estudios
americanos gastan uns 500 millóns de dólares ao ano no desenvolvemento de guións, que equivale ao
orzamento agregado de produción de varios países europeos. De cada vinte proxectos desenvolvidos, un é
producido. Pero estas diferenzas de tempo e diñeiro investido nótanse logo en pantalla.
Por iso, os produtores europeos son cada vez máis partidarios de investir na “venta” dos seus produtos, seguindo
os pasos dos seus colegas norteamericanos. É necesario producir películas, contidos para televisión ou
documentais con paixón e calidade, pero tamén hai que saber ofrecerllos ao público e darlles a máxima difusión.
Por iso, hoxe en día, case todos os produtos audiovisuais, tanto os destinados ao gran público como a un sector
minoritario, contan cun plan de mercadotecnia e promoción no seu lanzamento.
Os elementos de mercadotecnia deben incluírse no orzamento de produción e deben ser desenvolvidos mentres
a película é rodada: contratar un publicista, un fotógrafo, elaborar un portafolio de fotos, preparar o electronic
press kit, facer un tráiler, pósteres, notas de produción, etc. Os tráileres constitúen a publicidade máis directa
dunha película, aínda que cada vez resulta máis complicada a súa inserción nas pantallas. Internet converteuse
nunha ferramenta de mercadotecnia moi importante: unha páxina web permite descargar un tráiler, escoitar a
música ou ver a estética da película.
O problema da industria audiovisual en Europa está na súa falta de vontade de considerar o imporante papel do
público, cando en realidade éste pode axudar moito a estruturar unha historia. Comunicarse non significa dicir
algo; comunicarse significa facerse entender e unhas imaxes acompañadas de son non fan unha película, xa que
esta só acontece cando está o público.
Pero, dende hai algún tempo, vénse observando unha tendencia ás fusións e absorcións no sector
cinematográfico, principalmente da man de grandes grupos audiovisuais estatais. Iso anticipa un movemento
similar ao vivido no sector televisivo hai uns anos: a creación de moi poucas e fortes produtoras que teñen a maior
parte da produción e que tenderían a acabar co actual modelo atomizado do cinema español.
A recadación nas salas comerciais xa non é, dende hai tempo, a primeira

fonte de ingresos do cinema español. Co nacemento de novas ventás, os
España e o país europeo
ingresos provenientes das salas de cine desaparezan a un ritmo
que mayor % do PIB
bastante acelerado e, na opinión de moitos, chegarán a supoñer tan só
dedica ao medio
un 5% do volume total en pouco tempo.
televisivo
España é o país europeo que maior porcentaxe do PIB dedica ao medio
televisivo, ademais de que os españois son os que máis televisión ven e os que contan cunha oferta máis ampla
de canles. Estase a asistir, por outro lado, a un gran crecemento desa oferta de televisión na última década, que
aínda non se estancou.
Na actualidade, o mercado televisivo caracterízase por operar nun ámbito cambiante, de crecente complexidade
(debido en parte á aparición de novas solucións tecnolóxicas) e cunha enorme competitividade, polas novas
oportunidades que se crearon nesta industria. Pero, presumiblemente, unha maior competencia provocará un
descenso dos prezos: a aparición de novos competidores loitando por unha mesma demanda levará a unha
guerra de tarifas e a un cambio nas condicións de negociación.
A maior parte das cadeas son partidarias de potenciar a produción propia, asociada ou independente, de maneira
que o peso da produción se foi desprazando dende as operadoras ás produtoras, principalmente por razóns de
rendibilidade financeira e eficacia creativa. O problema estriba en que as televisións, especialmente as privadas,
manifestaron xa a súa intención de traballar cada vez con menos produtoras e comprar os dereitos de menos
películas, aínda que investindo máis en cada título para facelos máis atractivos ao público. Como consecuencia
desa redución no número de produtoras, pende sobre o sector a ameaza
de que se concentre a creación audiovisual en mans dunhas poucas
empresas, algo que xa acontece en Hollywood, coa conseguinte perda de
A maior parte das
cadeas son partidarias
riqueza, diversidade e independencia. Esta concentración trae consigo
de potenciar a
tamén o risco de tender á creación de produtos estandarizados que
produción propia
respondan a fórmulas preestablecidas, de maneira que atendan a
intereses meramente comerciais.
En canto ás tendencias nos contidos, a ficción nacional segue sendo un dos piares básicos das cadeas e ocupa
os primeiros postos entre os programas máis vistos. Ademais, téndese á emisión de máis reality shows, xa que a
telerrealidade continúa sendo un xénero de moda. Así mesmo, medrará a oferta de información en prime time:
reportaxes de actualidade, programas de investigación ou grandes documentais que cada vez son máis seguidos
polo público. Aínda que a previsión é positiva, é de destacar a clara hexemonía estadounidense no sector,
305
ademais da competencia dos produtos audiovisuais doutras rexións e países con fortes apostas pola súa
industria ou con sistemas de produción de menor custo.
A audiencia determina o éxito ou o fracaso de todo contido de televisión porque deses resultados depende a
afluencia de investimento publicitario. Pero a pregunta clave é se a audiencia quere o que se lle ofrece, ou
sinxelamente se lle fai unha oferta e responde a ela; é dicir, se o público demanda determinados produtos ou os
consome porque non ten outra alternativa. E é que non sempre se corresponden os grandes orzamentos das
producións coa importancia ou o impacto a nivel de espectadores e recadación.
Se o cinema de animación se relacionaba ata hai pouco coas películas para nenos, cada vez máis produtoras
lánzanse á aventura de realizar producións enteiramente por ordenador ou con plastilina para todos os públicos.
Sen embargo, a produción de películas e series animadas enfróntase a un mercado cunha competencia moi
dura e grandes problemas de financiamento, polo que é necesario fortalecer a animación europea para atopar
unha alternativa á invasión de produtos norteamericanos, porque empresas como Disney teñen no mundo unha
imaxe de marca da que carecen as animadoras europeas. Para competir en relativa igualdade, é necesario
contar cun mercado europeo da distribución.
A industria española do videoxogo non tivo unha traxectoria especialmente

positiva por dúas razóns fundamentais: por unha parte, a absorción do
As novas tecnoloxías
abren oportunidades de mercado por parte dos grandes creadores norteamericanos e xaponeses
negocio ao mercado e, por outra, a falta de incentivos nacionais a un sector cultural
audiovisual tradicionalmente desprestixiado e moitas veces asociado a problemas de

regulación de contidos. A pesar diso, e segundo datos da ADESE, a
industria española de videoxogos pechou o exercicio 2003 cunha facturación global que ascendeu a 800 millóns
de euros, un 12,7% máis que no 2002, co que supera xa outras alternativas de entretemento que ata agora
lideraban tradicionalmente o mercado do ocio, como o cinema, o home video ou a música gravada.
O aumento de consumo de produtos e servizos audiovisuais da man das novidades tecnolóxicas abre
oportunidades de negocio, tanto a grandes como a pequenas empresas. Pero máis alá do ocio e do
entretemento, o negocio audiovisual ten un importante mercado noutros contidos, como os formativos,
educativos ou comerciais.
Non obstante, unha das principais ameazas que pende sobre as empresas de servizos audiovisuais é o
incremento da competencia no sector, como consecuencia da revolución tecnolóxica. Por un lado, as
multinacionais e os grupos multimedia xa existentes son os mellor situados para responder ao aumento da
demanda de novas producións e para acceder a novos mercados, dada a súa integración vertical en empresas
provedoras de tecnoloxía, de transporte de sinal e xeradoras de contidos, para ser difundidos a través de
diversos soportes (cinema, televisión, vídeo, internet…). Por outra banda, crearanse novos conglomerados
multisectoriais de carácter transnacional ao estilo dos xa existentes, co que as compañías audiovisuais de
reducido tamaño, como é o caso das que funcionan en Galicia, poden ver debilitada a súa posición se non
consolidan as súas estruturas de produción, comercialización e distribución, mediante alianzas e acordos de
colaboración, coprodución, etc.
En sentido descendente, o sector da distribución segue fragmentado, ao estruturarse conforme a premisas

nacionais. Esta característica fai que sexa menos competitivo, tanto a nivel mundial coma europeo. O segmento
de mercado das distribuidoras de películas americanas representa en Europa arredor do 50% como media, e
chega ao 80% no Reino Unido e ao 70% en Alemaña. Estas multinacionais teñen gran capacidade de presión á
hora de negociar a venda de películas cos exhibidores.
En xeral, existe unha posición dominante de certos axentes no negocio da imaxe, fundamentalmente das
televisións na negociación de contratos de venda de contidos, xa que polo xeral quedan cos dereitos das
producións e non permiten crear catálogos nas produtoras, o que reduce o poder de negociación destas. Así
mesmo, ponse de manifesto o papel predominante dos grandes produtores, propietarios de moitos dos cines
multisala, que exhiben básicamente o catálogo do estudio ao que están vinculados.
Finalmente, cada rodaxe xera no territorio escollido un gran movemento económico que produce postos de
traballo directos, relanzando as empresas e produtoras do propio sector audiovisual da rexión, ao tempo que crea
un bo número de empregos indirectos dos sectores auxiliares implicados: carpinteiros, decoradores, iluminadores,
actores, maquilladores, catering e hostalería en xeral, turismo rural, alimentación e produtos rexionais,
denominacións de orixe, etc, algo que se debe ter en conta como un claro
efecto multiplicador de riqueza que conleva a industria da imaxe.
O audiovisual é unha
Por outro lado, o sector audiovisual constitúe unha das áreas industriais das áreas con maior
con maior ritmo de expansión na economía europea e un dos principais ritmo de expansión na
mercados de ámbito global. Sometido como está a unha forte dinámica de economía europea
cambios, impulsados fundamentalmente por factores tecnolóxicos pero
tamén socio-culturais, o entorno cambiante o audiovisual xera unha forte incerteza de cara ao posicionamento
estratéxico das empresas e das institucións. Con todo, as previsións no ámbito internacional apuntan ao
crecemento continuado e sostido do mercado audiovisual e, en consecuencia, do sector que o nuclea.
7.1.2 Ámbito político-normativo
A Comisión Europea entendeu dende sempre o audiovisual como un sector estratéxico polo seu decisivo papel
para salvagardar a diversidade cultural dos estados e das rexións. Por iso, mantense un marco de amplo apoio
público dende a Unión Europea (UE), sobre todo ao cine, que non semella que se vaia reducir.
As películas e os programas de TV son dous dos medios de entretemento máis universais e como tales teñen
unha gran repercusión sobre un elevado número de persoas. A fase actual do desenvolvemento e as
características especiais da produción audiovisual na Unión Europea provocan que aos produtores lles resulte
difícil obter o nivel suficiente de apoio comercial previo e reunir así unha dotación financeira que posibilite levar
adiante os proxectos de produción.
Nestas circunstancias, o fomento da produción audiovisual por parte dos estados europeos resulta esencial para
garantir as posibilidades de expresión da identidade e a capacidade creativa local, contribuíndo dese xeito a
reflectir a riqueza cultural da Unión.
Os estados membros da UE aplican unha ampla gama de medidas de apoio á produción de cine e produtos
televisivos. Este apoio céntrase nas fases de creación e produción de obras e adopta, polo xeral, a forma de
subvencións ou anticipos reembolsables. A xustificación destas medidas baséase en consideracións culturais e
tamén relacionadas coas singulares características da industria dos contidos. O principal obxectivo cultural das
disposicións en cuestión é garantir que o potencial creativo e defender as identidades nacionais e rexionais de
maneira que atopen canle de expresión nuns medios tan masivos como son os cinematográficos e televisivos.
En xullo do 2004, aprobouse o regulamento que lle impón aos operadores de televisión da UE a obriga de destinar
cada ano ao financiamento de películas e TV-movies europeas alomenos o 5% dos seus ingresos netos de
explotación.
Pola súa banda, en xuño de 2005 o Goberno de España presentou un anteproxecto de lei xeral audiovisual, co
obxectivo de configurar un marco estable que proporcione seguridade xurídica e facilite os necesarios proxectos
de investimento, garantindo o principio de pluralidade informativa. Así mesmo, a Comisión de Cultura do Congreso
dos Deputados aprobou unha proposición non de lei para que o Goberno elabore un plan específico de apoio á
industria audiovisual de animación.
307
A regulación da televisión dixital terrestre (TDT), no caso das emisoras locais, supón oportunidades para os
novos operadores e ameazas a curto e medio prazo para os actuais, polos custos que levará consigo a
implantación do sistema e polo propio perigo de non obter a concesión administrativa, por uns ou outros motivos.
A indefinición das administracións e a incerteza xurídica respecto das televisións locais tampouco facilitou a
expansión do sector e a realización de investimentos.
Na actualidade, detéctase tamén unha certa inadaptación do plan xeral contable (consideración dos activos
inmateriais, existencias, amortizacións...) ou do réxime especial de artistas ás peculiaridades dun sector tan
singular como é o audiovisual.
Considérase igualmente fundamental dotar de efectividade a loita contra a piratería levada a cabo polas
institucións públicas, que deberían elas mesmas dar exemplo de recto comportamento e de respecto pola
legalidade.
7.1.3 Ámbito tecnolóxico
A industria audiovisual está vinculada moi directamente ás novas tecnoloxías da información, o que de entrada
abre un grande abano de oportunidades de negocio, dende o momento en que amplía as posibilidades de
difusión e homoxeniza e abarata todos os pasos do proceso de producción.
A introdución da tecnoloxía dixital é un cambio obligatorio que en España

deberá estar finalizado a principios do ano 2010. De feito, nesa data está
A tendencias das
previsto o chamado apagamento analóxico e ningunha televisión poderá
empresas é a definir
emitir xa nese sistema, aínda que a transición se quere realizar de forma
estratexias
graduada a partir de 2008. Entre os efectos máis directos deste proceso de
multiplataforma
dixitalización, debe sinalarse o incremento da oferta de canles televisivas
ou a proliferación de novos soportes. Esa multiplicación do número de
operadores televisivos vai impoñer novos ritmos de produción.
Ademais, a tendencia das empresas audiovisuais é a de definir estratexias multiplataforma, de xeito que a
produción de contidos será amortizada a través da súa difusión nas diferentes ventás ou dispositivos dispoñibles,
xa sexa o mesmo televisor, a computadora, a axenda electrónica ou o teléfono móbil. Por outra banda eses
contidos han deseñarse para a súa difusión en espazos xeográficos cada vez máis amplos. A proliferación de
plataformas ou soportes leva consigo a necesidade de multiplicar a producción, incrementará a competencia e
361
será fonte de grandes oportunidades de negocio para as empresas .
Resulta, polo tanto, irrenunciable o salto cara á tecnoloxía dixital. En resume e a seguir, expóñense algúns dos
efectos que este proceso pode supoñer na industria audiovisual:
o A industria audiovisual, coa chegada da dixitalización dos sinais, vive unha etapa de profunda
transformación que está a modificar, e farao aínda máis, todos os procesos da cadea de valor.
o Amplíanse os medios de distribución e emisión, repercutindo tamén no tipo de contidos e na súa produción.
o Poderánse personalizar os servizos e os contidos, pasando o espectador a ser un cliente individual e a

xerarse novas fontes de ingresos, adicionais ás da publicidade.
o Sen embargo, a dixitalización pode crear atrancos para a incorporación de colectivos de menor poder
adquisitivo e a adaptación do equipamentos actuais, orientados na súa maior parte a tecnoloxías analóxicas.
o O efecto de internet, supón unha redución de barreiras de entrada para a distribución: en internet xa non é
que o peixe grande coma ao pequeno, senón que é o rápido o que come ao lento.
361
O consumidor disporá de diferentes servizos que lle permitirán gozar da televisión como vehículo para acceder a unha ampla
oferta de ocio.
o Así mesmo, canto ao acceso ás autopistas da información, produciuse unha aposta no ámbito europeo pola
362
banda ancha, que será o sistema de conexión para a maior parte da poboación nos próximos anos .
o Internet é unha nova canle para o audiovisual, pero deben mellorarse as súas capacidades de transmisión,
factor limitativo para a difusión de contidos multimedia.
o O cinema dixital non só afecta aos exhibidores, senón tamén o resto de sectores, incluídos produción,
empresas de servizos e, especialmente, distribución.
o A televisión dixital está a punto de efectuar o grande salto cualitativo que virá dado pola interactividade e a
programación á carta. Con elo, ábrense novos campos para chegar a captar a atención do cidadán-
consumidor, xa que se han poder individualizar as respostas.
o Os teléfonos móbiles (ou portátiles) ofrecen xa mesmo novas posibilidades no acceso aos contidos e servizos
avanzados.
A inmediata e forzosa dixitalización suporá de entrada, no arranque, unha aposta para as cadeas de televisión,
que lles requirirá un importante esforzo para ter éxito, en termos económicos e de audiencia.
No caso das televisións locais, supón unha clara desvantaxe que para elas
o apagamento analóxico sexa no 2008, mentres que para o resto é no
A innovación
2010. Ademais, as que veñen emitindo con anterioridade ao 1/1/1995 non
tecnolóxica tamén crea
poden simultanear a emisión analóxica coa dixital entre o 2006 e 2008, o
barreiras de acceso
que implica unha gran perda de audiencia potencial. Agora ben, a chegada
da TDT coloca ás locais en pé de igualdade á hora de competir coas
demais televisións, porque desaparecerán as posibles diferenzas na calidade da transmisión dos seus sinais.
Segundo un estudo realizado en Estados Unidos por ABI Research, o vídeo baixo demanda (VOD) e o Personal
Video Recorder (PVR), as dúas formas non lineais de ver televisión, están a redefinir o significado e a forma de
363
consumir produtos televisivos . O informe afirma que nun futuro próximo todas as plataformas de pagamento se
reconverterán cara ás vantaxes de emisión non lineal e da personalización que permiten o VOD e o PVR.
Pero a innovación tecnolóxica tamén crea barreiras de acceso. Ábrese a que se denominou a brecha dixital, ao
establecer diferenzas entre os distintos sectores sociais en función dos niveis culturais, a renda, a idade ou a
dispoñibilidade de infraestruturas de telecomunicación no seu entorno.
Pero é importante sinalar que o forte dinamismo do sector audiovisual non pode supoñer en ningún caso un
problema para os axestes que nel operan, senón máis ben unha oportunidade que permite sobrevivir e medrar
aos que mellor funcionen en ámbitos cambiantes.
Polo que se refire á exhibición e á distribución, coa proxección tradicional en celuloide e 35 mm a piratería de alta
calidade era practicamente imposible, co que existía garantía de viabilidade comercial, polo menos durante os 6
meses que transcorren ata o lanzamento da película en DVD. Pero coa tecnoloxía dixital, o principal problema é a
falta de seguridade na distribución dixital. A ameaza vén de que calquera soporte electrónico ou envío encriptado
por satélite é susceptible de ser descodificado polos hackers con total inmediatez, o cal posibilita a distribución
pirata con calidade máis que aceptable. De feito, a piratería de películas en internet, que xa supón unha ameaza
contra os produtores e os distribuidores, comeza a afectar de xeito mensurable tamén aos exhibidores de cine.
362
A diferenza doutras tecnoloxías como o satélite, as liñas telefónicas convencionais ou a radio, o cable de fibra óptica ofrece un
soporte de gran capacidade, que permite interactuar en tempo real, con maior calidade e menor custo, o que fai realmente viables os
novos servizos interactivos e multimedia.
363
O servizo de vídeo por internet consiste na difusión de fluxo continuo e instantáneo de audio e vídeo a través de internet: a
información pasa polo disco duro pero non permanece, senón que se almacena no buffer o tempo necesario para ser reproducido
con seguridade sen descargalo. As solucións modernas de vídeo baixo demanda utilizan codificacións dixitais de alto rendemento
que manteñen os niveis de calidade para os espectadores máis esixentes e reducen os custos de infraestrutura dos operadores.
309
Altamente preocupante resulta que nos propios ámbitos educativos se fomente entre a xente máis nova a cultura
do pirateo como algo normal, sen ter en as consecuencias negativas que esa dinámica permisiva pode ter no
futuro para os alumnos que decidan convertirse en creadores audiovisuais, informáticos, multimedia, etc
A clásica animación por ordenador está a perder terreo ante as innovacións tecnolóxicas. A creación de mundos
e actores virtuais, abre unha nova forma de producir, máis competitiva e ao alcance de pequenas e medianas
produtoras, podendo realizar series de televisión, longametraxes, programas de divulgación e entretemento con
protagonistas infográficos, cunha mobilidade e expresividade ata agora insospeitada. O certo é que nos últimos
anos, e grazas aos programas dixitais, a animación de obxectos tridimensionais por ordenador experimentou un
significativo auxe en diferentes aplicacións, máis alá do sector cinematográfico. Ademais, xorden posibilidades na
combinación da imaxe real coa animada e dos ámbitos inmersivos.
7.1.4 Ámbito socio-cultural
Unha industria audiovisual sólida constitúe unha base de grande importancia para o desenvolvemento da
identidade cultural e lingüística de unha comunidade ou nación. Por outro lado, os medios de comunicación
audiovisuais son un factor innegable da socialización e tamén da educación ou formación da infancia.
Os produtos culturais baseados na imaxe inflúen considerablemente sobre os coñecementos, as conviccións e

os sentimentos dos cidadáns e desempeñan un papel central na conservación, transmisión, e mesmo a creación
de identidades culturais.
A televisión constitúe unha importante canle de difusión da cultura, A lingua propia e a

sobre todo no ámbito rural e nas zonas máis dispersas, onde outros localización periférica
medios non poden chegar. De aí a súa especial importancia nun son á vez fortaleza e
entorno como Galicia, onde a dispersión da poboación é moi elevada. debilidade
Aínda que os servizos audiovisuais experimentaron un notable auxe nos últimos anos, a gran diversidade cultural
e lingüística europea constitúe, en ocasións, un grande inconveniente para o desenvolvemento desta industria,
xa que leva consigo unha fragmentación en pequenos “mercadiños” nacionais, que dificulta a creación dun gran
mercado receptor europeo. Iso supón certa desvantaxe fronte ao Estados Unidos, cuxo mercado audiovisual
caracterízase polo seu gran tamaño, a homoxeneidade lingüística e a súa receptividade cara aos produtos
comerciais.
Pero a lingua propia e a localización periférica son á vez fortaleza e debilidade na sociedade da información,
segundo como se manexen eses factores. Calquera pequena comunidade, aínda que sexa de extrema periferia,
como pode ser o caso de Irlanda pode despuntar na xeración de contidos audiovisuais. Por iso, a existencia dun
idioma propio ha de ser transformada nunha vantaxe competitiva, nun mundo globalizado e uniforme no que a
diferenza é por ela mesma un valor engadido.
O progresivo envellecemento da poboación nas sociedades avanzadas supón que a xente dispoña de máis
tempo e máis recursos para o ocio, o que comporta unha oportunidade á hora de xerar produtos audiovisuais
orientados a este novo perfil de consumidor. Por outro lado, a crecente demanda de formación por parte dos
traballadores en activo e a maior dispoñibilidade de acceso a internet e ás novas tecnoloxías da comunicación
por parte da poboación abre posibilidades no ámbito da teleformación ou da formación, a través de vídeo ou da
multimedia.
Ademais, Galicia conta cunha grande riqueza natural e un patrimonio histórico e cultural privilexiados, o que se
pode aproveitar como unha oportunidade para atraer proxectos.
7.1.5 Capital humano
O sector da imaxe, por desenvolverse nun entorno altamente cambiante, xera necesidades de formación e
capacitación que se modifican a gran velocidade, ata o punto de esixirlle aos profesionais unha reciclaxe case
permanente. Debido a iso, a oferta formativa non sempre está axustada á realidade e presenta un desfase nos
programas e numerosas disfuncións entre a oferta académica existente e a demanda laboral do sector. Ademais,
existen dificultades para artellar fórmulas axeitadas de formación dentro das propias empresas.
En boa medida, o impacto real das novas tecnoloxías da información e da comunicación no sector do audiovisual
vén dado polo descoñecemento dos profesionais sobre as posibilidades que lles ofrecen as novas ferramentas,
aplicacións e sistemas de producción.
Ademais, a falta de formación dos profesionais europeos do sector impide definir unha estratexia empresarial a
escala continental e, no contexto da introdución das novas tecnoloxías, preséntase o risco de que as cualificacións
teóricas e as prácticas queden axiña anticuadas. É de destacar a importancia de unha formación regulada ligada
directamente ás necesidades tanto dos traballadores coma, sobre todo, das empresas e con perspectivas de
futuro.
A incorporación da Para alguén que entra de novo nun negocio coma o audiovisual, a
tecnoloxía dixital implica carencia de coñecementos sobre as alternativas de financiamento para

a aparición de novos as producións, a coprodución e a negociación dos contratos, o acceso ás
perfís profesionais subvencións, a lexislación, o complicado proceso de venda dun produto
audiovisual ou a promoción das obras, convértese nun obstáculo case
insalvable, que provoca cometer numerosos erros e incorrer en perdas de tempo inevitables ata que se dominan
eses campos
No apartado laboral, a incorporación da tecnoloxía dixital implica a aparición de novos perfís profesionais, a
desaparición doutros e a necesidade de actualizar permantemente os coñecementos e as habilidades. Técnicos
de montaxe, son, efectos, etc., o imparable fenómeno non só lles afecta a eles, senón que obrigou os
realizadores, máximos responsables do proceso de creación, a reformular os mecanismos de traballo e crear
outros novos. Os soportes multimedia, os tratamentos dixitais e o desenvolvemento de canles temáticas e a propia
converxencia de medios amplían enormemente a concepción e as categorías laborais da edición audiovisual.
As novas tecnoloxías infográficas, coas súas posibilidades e prestacións, están revolucionando as diversas áreas
da creación audiovisual. A animación tradicional é unha destas áreas na que a ferramenta informática está a
ofrecer un amplo abano de novas posibilidades converténdose, día a día, en indispensable para o mundo
profesional. O descenso no prezo dos equipamento e a maior facilidade de manexo do software dan lugar a unha
maior creatividade na animación dixital e permítenlles aos novos profesionais acceder ao medio sen grandes
dificultades.
Sen embargo, a posprodución dixital e a infografía, na súa vertente dirixida á imaxe en movemento, necesitan da
incoporación de xente cualificada para elo e, de feito, creáronse novos perfís de traballo, o que xa obriga os
operadores a ampliar coñecementos e a unha constante posta ao día.
O 70% dos guionistas españois teñen que compaxinar esa actividade con outra ocupación, o que presenta
problemas de inseguridade no traballo, falta de colaboración, baixo e irregular salario ou escaseza de
oportunidades. Pola súa parte, máis das dúas terceiras partes dos actores españois atópase en situación de
precariedade laboral ou ha recorrer a outras actividade para cubrir as súas necesidades. Ademais, unha elevada
porcentaxe dos traballadores do sector audiovisual en España non son persoal fixo, senón que colaboran coas
empresas como free-lance. Pero non hai que esquecer a necesidade de que os traballadores asuman a
311
flexibilidade no traballo como algo inherente á industria da imaxe, xa que se montan equipos ad hoc para as
producións que, unha vez finalizadas éstas, se disolven.
7.2 DIAGNÓSTICO INTERNO: FORTALEZAS E DEBILIDADES
O audiovisual galego mantivo durante a última década unha tendencia crecente ano tras ano, que se reflicte en
variables como o número de empresas que integran o sector, o volume de facturación ou mesmo o emprego
directo e indirecto xerado.
A maior parte das empresas que integran o entramado da imaxe en Galicia teñen unha dimensión moi reducida,
o que dificulta abordar individualmente plans de exportación ou acceder a programas avanzados de formación.
Esta situación obedece, en moitos casos, á práctica de constituír unha empresa vinculada a un único proxecto, o
que a miúdo desemboca nunha actividade intermitente. Así mesmo, e como consecuencia do carácter de produto
único dos seus traballos na maior parte dos casos, o emprego neste tipo de compañías flutúa en función dos
proxectos que se levan a cabo. Non obstante, tamén é certo que esa pequena dimensión achega unha gran
flexibilidade á hora de se adaptar ás condicións do mercado.
Non obstante, convén destacar que xa existe un núcleo importante de

empresas de maior dimensión e con capacidade para asumir proxectos
Unha elevada porcentaxe
de certa envergadura e de asumir os riscos de producións propias
dos traballadores do
orientadas a mercados exteriores. De feito, no entramado empresarial
audiovisual en España no
galego do sector audiovisual xa hai algunhas pertencentes a grandes
son persoal fixo
grupos (Filmax, Localia. etc), relacionadas con entidades financeiras
(Filmanova, Filmax Animation…) ou con grupos de comunicación (Voz Audiovisual, La Región TV, Lugopress,
Editorial Compostela...). Han ser estas compañías máis grandes as que actúen como motor do sector, tirando
das máis pequenas a través da demanda de servizos.
O fortalecemento da estrutura empresarial pode basearse en estratexias de crecemento individual ou de alianza.

Neste sentido, debe terse moi presente que nos últimos anos se
constituíron importantes grupos multimedia, que lograron unha forte
Hai fases da cadea de
posición no mercado, cubrindo todas as actividades do sector e todos os
valor da industria da
medios de comunicación.
imaxe que non están
Pero hai áreas e fases da cadea de valor da industria da imaxe que suficientemente cubertas
aínda non están suficientemente cubertas en Galicia (montaxe, en Galicia
laboratorio, efectos especiais, etc.), polo que hai que recorrer a
proveedores de Madrid ou a Barcelona.
En calquera caso, advírtese unha gran diversidade de tipoloxía de empresas con elevada capacidade creativa e
técnica. Non obstante, bótase en falta un plan estratéxico na maior parte delas que oriente o seu
desenvolvemento, o cal é de especial importancia sobre todo nun ámbito tan cambiante coma o audiovisual.
Ademais, o sector considera que a cifra global de contratacións á industria audiovisual galega por parte do
ámbito público autonómico e local, se ben é xa significativa, podería ser aínda moi superior.
Certamente a posta en marcha da Televisión de Galicia, en 1985, e o seu posterior nivel de actividade, tivo moito
que ver coa orixe e permanencia dunha estrutura empresarial na que conviven empresas produtoras, outras
mixtas de produción e servizos e algunhas orientadas tanto á pre e posprodución como á produción. Sendo a
TVG o seu principal cliente na maior parte dos casos, súa capacidade de xerar novos produtos supera a
demanda da cadea.
En definitiva, o audiovisual necesita orientación sobre que quere facer, onde está na actualidade, posibles apoios
para desenvolverse e, ademais, debe aprender doutros que xa creceron antes.
7.2.1 Produción
O aumento da produción derivada da revolución tecnolóxica, que se valora como unha oportunidade para o
audiovisual galego, vai traducirse tamén nun incremento productivo no ámbito mundial. Aínda que o fluxo de
produtos procedente dos grupos máis asentados do mercado está en mellor posición de seguir dominando e
manter a súa posición hexemónica, a aparición de canles temáticas e a difusión multisoporte de contidos
multimedia abrelle tamén claras posibilidades de penetración a outros grupos.
Fronte á globalización, dáse tamén unha tendencia cara ao local e ao máis próximo. É o fenómeno que foi
bautizado como a “glocalización” (de global e local). Neste escenario, a produción autóctona garántelle ao cidadán
galego a atención á súa cultura, ao seu idioma, á referencia espacial inmediata, aos seus problemas reais, ata o
punto de chega a identificarse moito co que ve. De feito, a ficción televisiva xa atopou o seu público fiel en Galicia,
e conta coa calor dunha audiencia agradecida.
Agora ben, a produción propia pode correr o risco de pecharse no ámbito galego, alimentando unha programación
que busque só manter a audiencia, se non se desenvolve unha nova mentalidade, tanto dende a perspectiva das
produtoras coma da TVG.
A pesar da bonanza que demostran os datos económicos, séguese considerando que a industria cinematográfica
galega, ao igual que a española, presenta unha estrutura de produción insuficientemente consolidada, cunha
elevada atomización empresarial e unha escasa continuidade na actividade, agás algunhas excepcións.
En moitos casos as empresas non dispoñen dun fluxo continuo de ingresos, xerando a actividade en función da
realización de producións. Ademais, o período medio de maduración dos produtos no sector audiovisual é moi
longo, o que provoca nalgúns casos a minimización do investimento na fase de desenvolvemento. Por iso, para as
produtoras de reducida dimensión, resulta moi difícil sobrevivir neste esceario.
Como consecuencia da escasa especialización en procesos e produtos —son moitas as empresas que
desenvolven actividade en máis dun subsector—, existe unha gran rivalidade sectorial, froito da dificultade de
diferenciación entre empresas. Case todas fan de todo. Conviña que cada compañía se especializara e
concentrara os seus esforzos naquilo que mellor fai (core business). Aprécianse nichos de oferta que inciden
nalgúns puntos de mercado interesantes, como presentacións para parques temáticos, feiras, exposicións, etc.,
nos que xa entraron algunhas empresas do audiovisual galego.
Finalmente , o mercado publicitario audiovisual na comunidade galega aínda ten moitas eivas e son poucas as
empresas con tamaño e preparación suficientes para asumir o reto da publicidade na Galicia do novo milenio.
7.2.2 Televisión
Dende o ano 1995, a CRTVG leva a cabo unha política activa de apoio ao sector audiovisual autóctono, que
abrangue desde a posta en marcha de proxectos de ficción que alcanzan éxitos de audiencia sen precedentes
(series), a unha política de financiamento de películas galegas ou rodadas en Galicia, coa compra dos dereitos de
emisión e a coprodución; pasando pola xestión de vías complementarias de financiamento ata alcanzar acordos
co ICO e co Igape, coa finalidade de abrir novas posibilidades para canalizar recursos financeiros de cara ás
empresas.
De forma gradual, as cadeas de televisión consolidaron un modelo de xestión e produción que busca alixeirar a
infraestrutura e os recursos propios e apoiarse máis nas empresas externas. A maior parte das cadeas son
partidarias de potenciar a produción propia, asociada ou independente, de maneira que o peso da xeración de
313
programas se foi desprazando dende as cadeas ás produtoras, principalmente por razóns de rendibilidade
financeira e eficacia creativa.
A Xunta de Galicia sacou a concurso público a principios do ano 2005 un total de 84 novas cadeas televisivas e
132 emisoras radiofónicas dixitais. As novas canles televisivas serán dúas autonómicas públicas, dúas
autonómicas privadas, vinte públicas municipais e sesenta privadas locais.
A Televisión de Galicia asumirá, ademais, o reto da posta en marcha dunha segunda canle, con tecnoloxía dixital
e de programación temática, que iniciará a súa emisión a finais de 2005. Entre os proxectos para esta cadea,
destacan a programación xuvenil e infantil, ademais dun importante volume de produtos de ficción, tanto feitos en
Galicia coma externos dobrado ao galego, así como curtametraxes, documentais, TV-movies e películas, coas
que seguir apoiando a normalización lingüística do galego. Trátase dunha ambiciosa aposta de contidos e
tecnoloxía, coa que a TVG quere converterse nunha ventá de difusión para a produción audiovisual experimental
que permita impulsar o labor dos novos valores.
O operador galego de cable, R, instalou no Parque Tecnolóxico de Galicia en Ourense un laboratorio para
desenvolvemento de software MHP (Multimedia Home Plataform), destinado a aplicacións interactivas de
televisión, e ten previsto lanzar a mediados do 2006 o primeiro proxecto de interactividade que será pioneiro en
España. Por outro lado, vai ver limitadas as emisións das TV locais que
inclúe na súa oferta por razóns que teñen que ver coas concesións ou
O CRTVG leva unha
demarcacións xeográficas. En calquera caso, a existencia dun potente
política activa de
operador de cable local supón unha oportunidade para a industria galega de
apoio ao sector
contidos.
audiovisual autóctono
En canto á calidade da recepción dos sinais de televisión, na actualidade
aínda se aprecia unha excesiva dispersión xeográfica dos centros transmisores e numerosas deficiencias na
cobertura televisiva de moitas zonas de Galicia.
En Galicia disponse de ampla experiencia no medio televisivo local (algunhas das emisoras existentes en Galicia
teñen máis de 10 anos). Pero coa nova TDT, en Galicia van operar tres cadeas autonómicas adicionais, con
posibilidade de desconexións locais, o que supón unha repartición aínda maior da audiencia coas televisións
locais.
En todo caso, na Comunidade galega son poucas as operadoras de televisión local que conseguen equilibrar as
súas contas de resultados, feito do que se pode deducir que, sendo a maioría destas de carácter privado, pasan
por auténticas dificultades económicas. Existe certa incapacidade das emisoras locais independentes para
manterse a longo prazo cuns índices mínimos de rendibilidade. Nalgúns casos, as perdas económicas das
televisións locais serían mesmo superiores de non contar cun grupo de comunicación detrás que as avale e que
aposte pola televisión de proximidade. Dito doutro modo, seguramente algunhas teles locais teñen como principal
cliente outra empresa do mesmo grupo, que serve para reducir as perdas da primeira. Todo iso aconsella estar
en rede ou asociado para poder comprar producións de calidade que atraian os espectadores porque, pola
contra, como independente, non se pode asumir ese custo e hai que conformarse con programacións máis
modestas.
Ademais, nunha porcentaxe moi alta a orixe da facturación das televisións de proximidade é a publicidade
local/comarcal, o cal supón xa unha dificultade, dado o reducido tamaño deses mercados locais e a dimensión
das empresas aí implantadas, exceptuando o caso de Vigo e A Coruña. Polo de agora, as axencias publicitarias
non teñen en consideración as canles locais, que contan cun escaso poder de negociación, por traballar con
mercados limitados e audiencias reducidas. É difícil entón conseguir unha carteira de clientes para acadar o
umbral da rendibilidade.
No que se refire á xeración de contidos para as televisións locais, nos ámbitos rurais a produción propia adoita ser
en galego, mentres que nas grandes cidades faise en castelán. Actualmente, as locais galegas non pensan en
demandar contidos ás produtoras do seu ámbito, xa que os prezos son inalcanzables operando nun mercado moi
limitado e cunha capacidade financeira tamén mínima. Pero coa inminente aparición de novos servizos
interactivos, xurdirán novas formas de ingresos complementarios.
7.2.3 Exhibición
Cadrando con unha tendencia xeneralizada de peche das vellas salas de cine tanto nas cidades como nas vilas e
pobos, os grandes grupos de exhibición do ámbito estatal foron facendo a súa entrada no panorama
cinematográfico galego.
O número de cines en Galicia descendeu de forma continuada durante os últimos anos, aínda que se abriron case
noventa novas pantallas nos últimos dez anos, na súa maioría multisalas nos centros comerciais das principais
cidades. De feito, máis da metade das salas de exhibición comercial operativas hoxe no noso país están en
complexos de máis de 5 pantallas.
Coa progresiva desaparición das antigas salas que había no ámbito rural, atopámonos con que máis da metade
da poboación galega non ten actualmente acceso a unha pantalla de exhibición na súa localidade.
A recadación nas salas de exhibición segue unha tendencia ascendente de un tempo a esta parte, cun
crecemento superior ao español para o mesmo período. Do igual xeito, o número de espectadores incrementouse
en proporción significativa nos últimos anos.
Detéctase certo desinterese por parte das propias institucións públicas do ámbito local en canto á proxección de
cine made in Galicia en programas de exhibición en vilas. A pesar diso, empeza a apreciarse unha crecente
demanda de programar ciclos de cinema galego ou en galego, aínda que na práctica se descoñece como
organizalos. E é que as grandes cadeas de exhibición non proxectan cinema español e, polo tanto, galego, polo
menos non na mesma medida que o cinema americano (permanecen moito menos tempo en carteleira, non se
exhiben nas mellores salas, etc.).
En Galicia, son varias as salas integradas na asociación Cinema Dixital e, en todos os casos, se trata de cines
tradicionais situados no centro das cidades que, grazas á tecnoloxía e á variedade de programación, recuperan o
364
sentido que sempre tivo o cinema como espectáculo público: ser o punto de encontro social .
7.2.4 Comercialización
Existe pouca orientación nas empresas do sector audiovisual galego ao mercado e á promoción. Dentro dos
orzamentos das produtoras para a realización de filmes, curtametraxes ou documentais, a partida máis modesta é
sempre a que se destina a plans de promoción, mercadotecnia e comunicación, á inversa do que acontece
noutros países. Ademais, nas produtoras galegas falta cultura de comunicación corporativa: non se elaboran
tráileres, making offs, etc. para a promoción das películas ou series. Pero a ausencia actual dunha estratexia de
márketing na maior parte das producións é un mal que dálugar a inexistencia pública e mediática da produción
audiovisual galega e o seu descoñecemento polo público en xeral.
Escasa capacidade das Mesmo entre os propios galegos hai un notable descoñecemento sobre o
produtoras galegas de no audiovisual como industria e como oferta cultural, as súas
colocar obras en capacidades, as súas producións, o seu potencial, etc. Só a animación
mercados externos
364
A Asociación Cine Dixital, grazas ao Ministerio de Ciencia e Tecnoloxía, recibiu unha subvención para dotar e equipar 75 salas do
territorio español, coa tecnoloxía necesaria para proxectar cinema dixital. As salas asociadas terán a posibilidade de atraer diversos
sectores da audiencia, a través da emisión de cinema de autor, cinema independente, sucesos en vivo de relevancia mundial, teatro,
ópera, musicais, ballet, fútbol ou outros encontros deportivos, concertos de rock, etc.
315
alcanzou certo recoñecemento a nivel de público, tanto dentro coma fóra de Galicia.
Ademais, detéctase unha escasa capacidade de colocar obras en mercados externos por parte das produtoras
galegas: calquera produtor de fóra pode achegar capital e montar unha produción, dado que Galicia dispón de
actores, técnicos, talento, creativos, etc., pero no sentido contrario non resulta frecuente, salvo no caso xa
indicado do sector da animación.
Por outro lado, a distribución actual fai difícil a chegada aos cines de películas que non sexan distribuídas
masivamente polas operadoras dominantes. Ademais, ultimamente moitos multicines abertos en centros
comerciais son propiedade dos grandes estudios, co que as producións que proxectan se limitan ao catálogo do
estudio correspondente. De feito, os títulos españois en xeral e os galegos máis en particular, non adoitan
aparecer nas carteleiras destes complexos de exhibición ou, polo menos, non na mesma medida que as
producións norteamericanas. As multinacionais da distribución que, finalmente, deciden apostar por producións
alleas ao mercado estadounidense tamén castigan aos pequenos produtores coa distribución dun escaso
número de copias nos cines.
Dáse unha moi limitada presenza en mercados externos, aínda que a imaxe nestes mercados das producións
galegas sexa moi positiva. Mesmo para as obras galegas de animación, que gozan dunha maior proxección
internacional, resulta difícil pechar acordos de distribución no exterior nos casos nos que non existe coprodución
con outros países ou establecer contratos de merchandising, sponsorización, introdución de logos en produtos,
etc. porque a maior parte das veces as produtoras en España pertencen a grupos multinacionais e esixen
mercados mundiais.
A dimensión do mercado interno resulta claramente insuficiente para a amortización dos produtos das empresas
locais e é necesario pensar noutros horizontes máis amplos, aos que se considera que é posible acceder. Por
outra banda, a limitación na comercialización dunha produción no mercado local dificulta o logro de rendibilidade.
A produción audiovisual televisiva estivo moi focalizada no mercado interno que, polo seu tamaño, limita
considerablemente a rendibilidade, sen apenas considerar os escenarios alleos nos que se posicionar.
Por todo iso, a orientación a mercados exteriores faise necesaria nun contexto cada vez máis global no que as
fronteiras do sector audiovisual se reducen progresivamente, para o que se require planificar a distribución
internacional ou fomentar as coproducións.
A produción audiovisual galega tivo ata a data escasa proxección internacional e participación noutros mercados,
salvo honrosas excepcións, tanto dende a perspectiva pública coma privada. O reducido tamaño das empresas,
traballar por encarga sen dispoñer dos dereitos de propiedade dos produtos e, polo tanto, non dispoñer de
catálogo propio de produtos, foron factores determinantes para que as empresas apenas realizasen unha
auténtica política comercial.
A Televisión de Galicia exerceu un importante papel como motor e dinamizador do sector audiovisual. Non
obstante, a titularidade dos dereitos de moitos dos produtos televisivos xerados en Galicia por parte da TVG non
se traduciu no desenvolvemento dunha política comercial activa por parte da cadea, aínda que a nova era dixital
abre unha grande oportunidade para a difusión dos fondos e os arquivos propios nos novos soportes.
Por outra banda, a industria de aplicacións multimedia atopouse con algúns obstáculos xa dende os seus inicios,
como a ausencia dunhas canles de distribución e comercialización definidas capaces de lle facer chegar as
propostas creativas ao consumidor final. Iniciativas como a creación de portais de comercio electrónico, cuxa
finalidade sexa a de comercializar produtos e servizos audiovisuais propios, pode constituir unha nova vía para o
sector, que ten posto o seu interese comercial tanto en España coma en Europa e Latinoamérica.
Como conclusión, pódese salientar que no ámbito galego da imaxe sempre se primou a fase da produción e
descoidouse case por completo a distribución, cando é obvio que o desenvolvemento do sector necesita do
equilibrio entre as dúas fases.
7.2.5 Novas tecnoloxias
A actividade audiovisual caracterízase pola actual esixencia de fortes investimentos para manter actualizados os
equipos, algo que en moitas ocasións as empresas teñen dificultades
para abordar dada a súa dimensión. O grao de implantación das novas Necesidade de potenciar
tecnoloxías entre as compañías galegas do sector é mellorable: a innovación tecnológica
tecnoloxías da información e de comunicacións, estacións de traballo, no seo das empresas
equipos de alta definición, software, etc. galegas
Percíbese neste sentido un relativo solapamento entre as diferentes empresas no que a equipamentos se refire,
propiciado en boa medida polos problemas derivados da equivocada mentalidade de que cada empresa debe
dispoñer de todos os medios necesarios para o desenvolvemento do seu proxecto, en lugar de incorporalos
puntualmente cando se precisan.
Así mesmo, Galicia adoita estar fóra dos clásicos puntos de presentación das novidades tecnolóxicas do sector,
quizais polo seu carácter periférico.
Por outra banda, apréciase a necesidade de potenciar a innovación tecnolóxica no seo das empresas galegas en
tódolos ámbitos, necesidade á que non pode ser en ningún caso alleo o sector audiovisual.
Hai que ter, por outra banda, moi en conta que as novas tecnoloxías van permitir un máis doado acceso ás
producións audiovisuais. E é que estas modificarán os sistemas de transmisión e emisión, pero tamén os modos
de producir. Recoñécese que a creación dun produto audiovisual non vai considerar xa a súa transmisión nun
único soporte, senón ao contrario, a posibilidade da utilización simultánea de varios, como por exemplo, televisión
e Internet.
7.2.6 Capital humano
A necesidade de adaptación das empresas ás novas tecnoloxías afecta tamén os recursos humanos, a súa
cualificación, a adecuación dos currículos cos perfís profesionais e a implantación de novas formas e traballo con
equipos multidisciplinares e flexibles.
O contacto directo da universidade co sector audiovisual ten que pasar pola contratación, como profesores
asociados, de profesionais de recoñecido prestixio para impartir os cursos con base na súa experiencia laboral.
Do mesmo xeito, o plantel das escolas de imaxe e son, sobre todo no medio público, non sempre inclúe persoal
con experiencia, polo que carecen dunha visión próxima aos seus problemas e de coñecementos prácticos no
medio, que transmitirlles aos alumnos.
A oferta formativa galega presenta na actualidade unha excesiva inclinación cara aos eidos máis tecnolóxicos, en
detrimento dos culturais ou artísticos. Ademais, non existen plans sectoriais de formación continua adaptados ás
necesidades do sector. Malia iso, os centros docentes radicados en Galicia na actualidade móstranse
insuficientes, a pesar do excelente labor que desenvolveron ata o momento na formación de técnicos das
diferentes especialidades de comunicación. Dado que o nivel académico nas Facultades de Ciencias da
Comunicación é moi alto, (os alumnos acadan unha nota media de arredor do 7,5), claramente unha das
fortalezas do sector é este continxente humano. Máis aínda cando sabemos que a satisfacción de xerar
producións audiovisuais parece ser o que move moitos deses rapaces a escoller tal carreira..
A cantidade de traballadores fixos no plantel dunha empresa é pequena, comparada co número de profesionais
317
eventuais que mobilizan as empresas. Pero estas características non son exclusivas de Galicia, dado que se
montan equipos ad hoc para as producións que, unha vez finalizadas estas, se disolven. En certos sectores de
actividade apréciase, ademais, unha elevada rotación de persoal.
Apréciase certa carencia de profesionais ou compañías proveedoras de certos servizos no ámbito galego, tales
como avogados, asesores ou economistas, especializados en temas do sector audiovisual, como a propiedade
intelectual, a contabilidade das empresas de produción ou a negociación de contratos de distribución ou de
coprodución.
7.2.7 Ordenación do sector
A existencia, a partir de 1999, dunha Lei do audiovisual en Galicia sen dúbida puxo unhas bases firme para a
creación de entidades e a posta en marcha de accións fundamentais para o éxito do sector.
A Comunidade Galega conta con dúas asociacións de produtoras (EAGA e AGAPI), nacidas dende a iniciativa
privada, ademais do Clúster do Audiovisual Galego, que agrupa todas as actividades da cadea de valor do sector
e de numerosas asociacións a nivel profesional (actores e técnicos de escena, dobradores, directores e
realizadores, guionistas, etc.).
Esta estrutura asociativa existente no sector facilita a interlocución con outros axentes internos (como pode ser a
TVG) e externos, de cara a establecer convenios de colaboración, desenvolver coproducións, penetración
noutros mercados, etc.
Hai unha excesiva dispersión en canto ao asociacionismo galego no

Excesivas liñas de
ámbito das televisións locais: non existe unha clara tradición asociativa no
interlocución coa
sector e, en calquera caso, de entre as canles asociadas, existen varias
Administración
agrupacións tan distintas, e de tan diferente natureza, como ASGATEL,
Cadea Galega, Localia, UNE, Local Media ou UTEGA
Dende hai tempo, vénse denunciando por parte das distintas empresas e asociacións do sector a existencia de
excesivas liñas de interlocución coa Administración e os seu contorno, algo que retarda os procesos e
incrementa os gastos para as produtoras.
7.2.8 Infraestruturas e servizos
Ao igual que noutros eidos de actividade industrial, tamén no sector da imaxe está previsto unha crecente
externalización dos servizos, sobre todo por parte das operadoras de maior tamaño, como pode ser a a propia
TVG, o que repercutirá no aumento da actividade doutras empresas do sector, como son as de pre ou
posprodución ou a aparición de novas actividades, como as empresas empaquetadoras de produtos.
A pesar do relativamente longo período de tempo en que se vén falando das cidades da imaxe, tanto en Santiago
de Compostela coma na Coruña, hoxe por hoxe a industria galega non dispón dunha dotación suficiente de chan
empresarial acondicionado especificamente para as súas necesidades. Polo de agora non existe oferta
deslocalizada de solo adaptado ás características do sector, que responda a unha industria limpa, con novos
postos de traballo, nun ámbito favorable, con ausencia de ruídos, tráfico, etc. Por iso, a creación da Cidade da
Imaxe en Compostela supón unha oportunidade pola ampla disposición
de de chan público para o desenvolvemento destas actividades, pero
A industria galega non
sinálanse posibles riscos sobre o sesgo que esta iniciativa poida tomar
dispón dunha dotación
cara a vertentes tecnolóxicas, en detrimento da produción audiovisual ou
suficiente de chan
multimedia.
empresarial
Existen, por outro lado, infraestruturas en distintos puntos de Galicia,
como centros de innovación, institutos universitarios ou parques tecnolóxicos, que están a ser pouco aproveitadas
polas empresas do audiovisual.
Ademais, se ben cóntase con información catalogada dalgunhas das obras audiovisuais xeradas en Galicia, é
importante que esta sexa doadamente accesible e que cubra o total das producións. Os medios dixitais poden
colaborar de forma eficiente na xestión deste material.
Galicia presenta unha especial dificultade no que se refire á cobertura por banda ancha do territorio. Sen
embargo, existen dous operadores de telecomunicacións galegos que apostaron por infraestruturas avanzadas,
como o data-center, que poden ser un importante soporte para o sector da imaxe, en particular da produción
multimedia. Ademais, deuse un importante investimento realizado polo operador de cable na nosa comunidade, e
son os contidos audiovisuais parte esencial da oferta de servizos destas redes.
7.2.9 Investimento, financiamento e política de axudas
O cinema e a televisión desenvolvéronse tradicionalmente en Europa e no Estado español, baixo o control dos
poderes públicos. As especiais características culturais e políticas destas industrias fixeron que, dada a fraxilidade
das estruturas produtivas e comerciais nacionais para facer fronte á competencia exterior do cinema
norteamericano, os gobernos interviñesen case dende os seus inicios de forma moi importante na súa
regulamentación, organización e financiamento.
A crise da industria cinematográfica e a desregulación da televisión, pola súa banda, trouxeron consigo, nas
décadas dos setenta e dos oitenta, o afondamento na situación de debilidade produtiva do cinema europeo,
debilidade que se estendeu tamén, en primeira instancia, á televisión, o que aumentou a dependencia da industria
continental da imaxe respecto da protección e das axudas públicas.
Hoxe en día, a crecente importancia económica e social do audiovisual e A obtención de

a súa imbricación coa emerxente sociedade da información, supoñen a financiamento privado
introdución de novas perspectivas de expansión e desenvolvemento externo a risco non é
nestas industrias en Europa. Mais o apoio público segue sendo aínda doado
unha condición básica para a súa subsistencia e, polo tanto, para o
hipotético aproveitamento en Europa de todas as potencialidades que encerra ese gran hipersector.
O entramado do audiovisual en Galicia mostra unha débil capacidade financeira, debida o tamaño reducido da
media das empresas e a súa falta de estabilidade, se ben esta característica é común a outras comunidades
Existe certo desequilibrio entre os investimentos en infraestruturas e o que se destina a produción de contidos.
Ademais, o período medio de maduración dos proxectos cinematográficos, é dicir, a cantidade de tempo que pasa
dende que se inviste ata que se recupera o diñeiro, é moi longo.
A obtención de financiamento privado externo a risco non é nada doada. Os intermediarios financeiros e os
potenciais investidores privados non perciben as industrias culturais como un sector de negocio claro e seguro. En
primeiro lugar, o descoñecemento do mercado cultural e as súas lóxicas, onde a orixinalidade e a oportunidade
son os principais factores de éxito, non facilita o achegamento. En segundo lugar, a intanxibilidade dos contidos e
a dificultade dunha valoración obxectiva do talento creativo, principal activo de moitos proxectos, repercute
negativamente no seu acceso a recursos financeiros. Finalmente, falta unha tradición de análise estandarizada da
viabilidade da iniciativas culturais e cómpre unha maior experiencia por parte de moitos emprendedores novos. A
excepción a este afastamento dos principais axentes financeiros pode atoparse no investimento directo dalgunhas
caixas e bancos en empresas de telecomunicacións, publicidade ou televisión e, moi ocasionalmente, en grupos
editoriais ou audiovisuais.
319
Hai que mencionar a recente aposta pola industria da imaxe por parte das dúas caixas de aforros galegas,
Caixagalicia e Caixanova, que ogallá sexa imitada por outras entidades, a partir dunha toma de conciencia sobre
o carácter estratéxico deste sector para a economía do país .
Unha carencia posta de manifesto polo sector audiovisual e que vén de vello é a falta de instrumentos financeiros
adaptados ás necesidades e características do propio sector. Os analistas financeiros viñeron aplicándolle a esta
singular actividade os mesmos criterios e mantendo as mesmas esixencias de garantías que utilizan para
calquera industria, sen recoñecer que o valor patrimonial dos proxectos son os dereitos de propiedade.
Estas dificultades no acceso ao financiamento obrigaron á intervención, en maior medida, do desexable, das
administracións cos seus recursos, para o desenvolvemento dos proxectos. Aínda así, apréciase a insuficiencia
do apoio institucional á distribución e difusión, dado o elevado custo dos esforzos individuais no exterior. Tamén
se dá certa desprotección no caso da industria auxiliar, que presta os seus servizos ás produtoras, pero que non
ten acceso ás liñas de subvención deseñadas para éstas. Tmpouco hai que esquecer a carencia de liñas
accesibles de subvención ou financiamento para as televisións locais, como as que si contan os xeradores de
contidos.
Os graves problemas de financiamento da animación son consecuencia das particularidades deste tipo de
proxectos: a cantidade de man de obra que se necesita e o seu alto nivel de cualificación e a duración da etapa
de desenvolvemento, xa que para sacar adiante unha longametraxe animada unha produtora necesita arredor de
tres ou catro anos dende que se pon en marcha, en función do seu tamaño e das súas capacidades.
Apréciase, finalmente, un limitado acceso do audiovisual galego ás liñas de subvención da Unión Europea. De
feito, as concesións deste tipo de axudas á industria galega concéntranse nun reducido número de empresas, o
que parece indicar que hai que poñer en marcha un certo proceso de aprendizaxe na preparación de propostas.
7.3 SÍNTESE DO DIAGNÓSTICO: ANÁLISE DAFO
AMEAZAS
o Elevado nivel de incerteza de cara ao posicionamento estratéxico das empresas e das institucións ante
os continuos cambios tecnolóxicos.
o Risco de non adecuación dos recursos humanos, dos perfís profesionais e as súas competencias, aos
novos procesos de traballo e, en especial, aos cambios derivados da introdución das novas
tecnoloxías.
o Excesiva inclinación cara aos aspectos máis tecnolóxicos da oferta formativa actual, descoidando
aqueles máis artísticos ou culturais. Ademais, existencia dun importante potencial de talento artístico
que non se está a canalizar ao mercado, pola dificultade de articular proxectos empresariais.
o Posibilidade de brecha dixital fronte ás novas tecnoloxías en usuarios ou colectivos que non teñan
acceso a estas tecnoloxías ou capacidades para custealas. Posible freo ao negocio audiovisual, pola
non dispoñibilidade xeneralizada de banda ancha.
o Falta de seguridade da distribución dixital ante o problema da piratería, xa que calquera soporte
electrónico ou envío encriptado por satélite é susceptible de ser descodificado polos hackers con total
inmediatez.
o Importantes efectos da piratería de películas en internet sobre os exhibidores e distribuidores de cine.
o Progresiva tendencia ás fusións e absorcións no sector cinematográfico, principalmente da man de
grandes grupos audiovisuais estatais.
o Forte competencia dos produtos audiovisuais estadounidenses e doutras rexións e países con
decididas apostas polas súas industrias.
o Gran concentración da distribución nunhas poucas empresas americanas, o que reduce a capacidade
de negociación das produtoras.
o Dificultade na creación dun mercado receptor europeo para os produtos audiovisuais, como
consecuencia da diversidade cultural europea que leva consigo unha fragmentación de mercados.
o Os cambios continuados aos que se ve sometido o sector audiovisual provocan que a oferta formativa
non sempre estea adaptada ás necesidades das empresas.
o No apartado laboral, a incorporación da tecnoloxía dixital implica, en moitos casos, a aparición de
novos perfís profesionais, a desaparición de determinados postos de traballo e a necesidade de reciclar
e actualizar os coñecementos e habilidades.
o Inadecuación do plan xeral contable ou do réxime especial de artistas ás especificidades do sector
audiovisual.
321
DEBILIDADES
o O maior obstáculo do sector audiovisual galego é a súa elevada atomización (demasiadas empresas) e a
escasa dimensión das empresas (demasiado pequenas, moitas delas non pasan de dous socios e
practicamente non teñen traballadores por conta allea). Isto supón unha limitación en aspectos como a
capacidade de financiamento, realización de plans formativos, acceso a mercados exteriores,
desenvolvemento de labores comerciais.
o Reducido nivel de especialización das empresas do sector, o que provoca unha alta rivalidade no sector.
Todos fan de todo
o Escaso investimento das empresas no desenvolvemento dos proxectos e en plans de promoción,
mercadotecnia e comunicación, debido á súa reducida dimensión e a que traballan na maior parte dos
casos por encarga sen dispoñer dos dereitos de propiedade das obras, o que supón non dispoñer de
catálogo propio de produtos.
o Falta de instrumentos de observación do mercado.
o Débil capacidade financeira da maioría das empresas integrantes da industria audiovisual galega, como
consecuencia da intermitencia na actividade e do reducido tamaño.
o Falta de confianza dos investidores privados e dificultade para atopar un financiamento adecuado ás
actividades que se desenvolven polas empresas, centradas nos "intanxibles" e que contemplen
instrumentos financeiros adaptados ás verdadeiras necesidades e ás características do sector.
o Intervención en maior medida do desexable da Administración, pola dificultade no acceso ao
financiamento. O sector audiovisual depende, en boa parte, da tutela da Administración, se ben esta
característica é común ao audiovisual europeo en xeral.
o A comercialización do cine galego apóiase, en gran parte, en pequenas produtoras que moitas veces non
chegan aos grandes circuítos de exhibición e quedan fóra das posibilidades de distribución. Os traballos
das produtoras galegas son moito menos comerciais e alcanzan menor divulgación que outras orixinarias
doutros mercados.
o Falta de instrumentos financeiros adaptados ás necesidades e ás características do propio sector.
o Limitado acceso do audiovisual galego ás axudas da Unión Europea.
o Insuficiencia dos fondos públicos destinados ao sector e do apoio institucional a actividades como a
distribución ou a difusión ou ao sector auxiliar.
o Produtos orientados, na maior parte dos casos, a un mercado interior pequeno, cuxa dimensión resulta
insuficiente para a amortización dos produtos das empresas, o que fai imprescindible pensar noutros
mercados. Escasa capacidade das películas galegas de ter repercusión nos mercados fóra do español.
o Esixencia de fortes investimentos por parte das empresas do sector para manter actualizados os equipos,
que moitas delas non poden abordar pola súa reducida dimensión.
o Mellorable grao de implantación das novas tecnoloxías no sector. Por iso, dáse a necesidade de potenciar
a innovación tecnolóxica e a implantación de novas tecnoloxías no sector.
o En Galicia son poucas ou ningunha as empresas de televisión local que conseguen equilibrar as súas
contas.
o Existencia de infraestruturas rexionais (centros de innovación, parques tecnolóxicos, etc.) pouco
aproveitadas polas empresas do sector.
o Importantes carencias no mercado publicitario audiovisual galego, que provoca que sexan poucas as
empresas preparadas para asumir os novos retos.
o Excesivas liñas de interlocución coa Administración.
o Inadaptación das competencias profesionais nalgúns dos postos de traballo ás necesidades actuais.
o Elevado nivel de precariedade (os traballadores do audiovisual traballan de media moi poucas semanas ao
ano), gran rotación do persoal nalgúns subsectores e baixo nivel de remuneración, o que comporta
problemas de insatisfacción no traballo, falta de colaboración, e perda de oportunidades.
FORTALEZAS
o Notable crecemento do sector audiovisual galego en todos os indicadores durante os últimos anos: número
de empresas, volume de facturación e emprego xerado.
o Sector de animación con importante taxa de crecemento e gran proxección exterior.
o Xeración dun tecido empresarial que cobre unha gran diversidade de actividades, que conta cunha elevada
capacidade creativa e técnica, de maneira que pode afirmarse que se acumulou unha importante
experiencia empresarial en moi poucos anos.
o Existencia dalgunhas empresas pertencentes a grandes grupos, relacionadas con entidades financeiras ou
con grandes grupos de comunicación.
o Nivel de desenvolvemento do sector en Galicia por diante do doutras cinematografías periféricas
o Ampla experiencia acumulada en poucos anos polas empresas integrantes do sector.
o Importante papel da Televisión de Galicia como motor do impulso sectorial.
o Valioso capital humano: Trátase de profesionais con gran capacidade e cunha considerable xuventude dos
equipos.
o A existencia dunha Lei do audiovisual en Galicia puxo as bases para a creación de entidades e a posta en
marcha de accións fundamentais para o éxito do sector.
o A estrutura asociativa do sector facilita a interlocución con outros axentes internos (como a TVG) e
externos, de cara a establecer convenios de colaboración, desenvolver coproducións, penetración noutros
mercados, etc.
o Estrutura asociativa existente no sector que facilita a colaboración necesaria para o acceso a novos
mercados ou a posta en marcha de proxectos conxuntos, dificilmente asumibles por pequenas empresas
de forma individual.
o Galicia ten hoxe por hoxe o maior número de horas de ficción realizadas en España.
o Existencia de dous operadores de telecomunicacións galegos, que apostaron por infraestruturas como
data-center, que poden ser un importante soporte para o sector audiovisual, en particular da produción
multimedia.
323
OPORTUNIDADES
o Consideración do sector audiovisual como estratéxico por parte da Comisión Europea, establecendo liñas
de actuación e apoio para a súa potenciación.
o Dende o Goberno español está en trámite unha Ley General del audiovisual, que creará un marco estable
que facilite os investimentos, proporcione seguridade xurídica e garanta a pluralidade informativa.
o Tendencia de crecemento do mercado audiovisual no ámbito nacional e internaciona cun dos ritmos máis
elevados de expansión na economía mundial, como consecuencia fundamentalmente da dixitalización, que
está a dar lugar a novas canles televisivas e novas formas de distribución de contidos.
o Importancia da constitución dunha industria audiovisual sólida como factor importante de cara ao
desenvolvemento da identidade cultural e lingüística.
o Posibilidades de explotación das oportunidades dos ámbitos inmersivos, a teleformación, a multimedia ou a
formación a través de vídeo, ademais de mercados como o lusófono. Posibilidades de extensión do
consumo de audiovisuais, máis alá do ocio ou do entretemento, nestes mercados.
o Progresiva diminución da dificultade de acceso ás fontes de financiamento e abaratamento dos equipos de
produción.
o Redución do costo dos equipamentos informáticos e facilidade crecente no manexo do software, que
provocan unha maior creatividade na animación dixital e permítelles aos novos profesionais acceder ao
medio.
o Tendencia a potenciar a produción propia, asociada ou independente, por parte da maior parte das cadeas
de televisión, de maneira que o peso da produción se foi desprazando dende as canles ás produtoras.
o Importante papel da televisión como difusora de cultura, sobre todo no ámbito rural e nas zonas máis
dispersas.
o Previsión de lanzar a mediados do 2006 o primeiro proxecto de televisión interactiva que xorde na
comunidade autónoma e en España por parte do operador de cable R.
o A TDT suporá un incremento da oferta televisiva, unha gran oportunidade para os provedores de contidos
e a aparición de novas formas de consumo e novos dispositivos de acceso, engadindo a posibilidade de
personalizar os servizos e contidos, introducindo o concepto de interactividade e dándolle á participación o
papel clave do éxito.
o Ampliación da oferta de medios audiovisuais de comunicación coa aparición de novos soportes, como
internet a telefonía móbil, grazas ás súas posibilidades tecnolóxicas e á súa repercusión social.
o O Libro verde do audiovisual da UE recomenda que se posibiliten as accións necesarias para favorecer a
dobraxe e un subtitulado de calidade que estimule os intercambios de obras audiovisuais dentro do
contexto europeo e mundial.
o Fronte á globalización, dáse tamén unha tendencia cara ao fomento do local e do próximo.
o Oportunidade para utilizar os centros galegos no exterior como circuíto de exhibición das producións
galegas, ademais de centos de inmobles de concellos (salas de cultura, auditorios, etc.) dispoñibles na
propia comunidade.
o Apréciase un crecente interese no ámbito internacional polo audiovisual galego, a nivel de actores,
producións, etc.
o Produciuse unha aposta pola banda ancha a nivel europeo, o que suporá unha canle de entrada de
contidos á maior parte da poboación nos próximos anos. Internet supón un novo medio de acceso e
distribución, que pode alterar as regras de negocio tradicionais.
o Concesión pola Xunta no 2005 por concurso público de 84 novas cadeas televisivas: 2 autonómicas
públicas, 2 autonómicas privadas, 20 públicas municipais e 60 privadas locais.
o A segunda canle da TVG estará destinada á programación infantil e xuvenil, ademais dun importante
contido de produción de ficción, TV movies e películas.
o A creación da Cidade da Imaxe supón unha oportunidade para Santiago de Compostela, no que se refire á
ampliación da oferta de chan público para o desenvolvemento de actividades dentro do sector.
o O acceso a novos mercados, aínda que limitado, vese facilitado pola boa imaxe que o sector audiovisual
galego ten no exterior.
o A existencia dun idioma e trazos culturais propios ha de ser transformada nunha vantaxe competitiva, nun
mundo globalizado e uniforme no que a diferenza é un valor engadido.
o Galicia conta cunha zona natural e un patrimonio histórico e cultural privilexiados, o que pode ser
aproveitado como unha oportunidade para atraer proxectos.
L
I
B
R
O Política e liñas de
B
R
A
N
actuación
C
O
CAPITULO 8
D
O
A
U
D
I
O
V
I
S
U
A
L
E
N
G
A
L
I
C
I
A
325
8. POLÍTICAS E LIÑAS DE ACTUACIÓN PARA O DESENVOLVEMENTO DO

SECTOR AUDIOVISUAL EN GALICIA
O esquema seguido para a identificación das liñas de actuación seguiu as seguintes fases:
o Análise de feitos e tendencias.
o Diagnóstico.
o Identificación das liñas de actuación.
Para o deseño das liñas de actuación contouse coa participación directa do sector, seguindo un longo proceso.
De entrada contouse coa valoración e orientación da comisión sectorial,
que levou a cabo a coordinación do traballo; despois fíxose unha consulta Para o deseño das
ao sector, empresas e institucións, para recoller a valoración sobre as súas liñas de actuación
prioridades e, logo desa consulta, leváronse a cabo catro mesas de contouse co sector
traballo, nas que se formularon diversas propostas en cada unha das
grandes liñas de actuación, que, unha vez elaboradas, foron sometidas novamente á revisión por parte dos
365
participantes das mesas.
Paralelamente, durante a elaboración do Libro Branco realizáronse presentacións públicas nas que se avanzaron
algunhas das conclusións e sometéronse a debate as formulacións propostas para recoller achegas. Destaca,
neste sentido, a presentación do avance do traballo ante o Plenario do Consello Asesor de Telecomunicacións,
ante a Comisión Permanente ou a participación no Congreso do Audiovisual, no mes de decembro de 2004, cun
relatorio por parte da Consellería de Cultura que adiantou algúns aspectos deste documento.
A continuación, describiranse as principais liñas de actuación que se propoñen, encadrando estas nos seguintes
ámbitos de actuación.
ÁMBITOS DE ACTUACIÓN
Ordenación do sector audiovisual en Galicia

Potenciar a colaboración entre todos os axentes que poden participar dalgún xeito no desenvolvemento do
sector
Promoción
Comercialización e de acceso a novos mercados
Fomento da cultura de consumo de audiovisual na sociedade
Infraestruturas, servizos e xeración de coñecemento de utilidade común para o sector audiovisual galego
I+D+I en materia audiovisual e novas tecnoloxías
Axeitamentodo perfil dos demandantes de emprego no sector ás verdadeiras necesidades das empresas
Financiamento
Potenciar a creación e produción de obras e contidos audiovisuais
O subsector da animación, multimedia e videoxogos
Televisión autonómica e local
365
As mesas de traballo integraron as principais empresas e institucións do sector. O convite a participar nas mesas fíxose extensiva á
totalidade de empresas e institucións.
Da consulta realizada ao sector no proceso de enquisa, obtívose a seguinte valoración.366
TABLA DE FRECUENCIAS
SECTOR
INDICADOR -2 -1 0 1 2
-2 -1 0 1 2 AUDIOVISUAL
Desarrollar normativa o legislación para el sector audiovisual en la Comunidad

1,1
Autónoma 1,2% 0,0% 19,5% 46,3% 32,9%
Potenciar la colaboración entre los agentes que pueden participar en el desarrollo
1,5
del sector (empresas, instituciones...) 0,0% 0,0% 6,2% 39,5% 54,3%
Reforzar o mejorar el papel de las instituciones, asociaciones u organismos
1,3
existentes en el sector 0,0% 0,0% 12,3% 43,2% 44,4%
Potenciar el acercamiento del sector a la sociedad 1,3

1,3% 1,3% 10,3% 39,7% 47,4%
Potenciar la cultura de consumo de audiovisual en la sociedad 1,5

1,3% 1,3% 10,0% 26,3% 61,3%
Creación de nuevas infraestructuras y servicios de utilidad común para el sector
0,9
o la mejora de las existentes
10,1% 2,5% 12,7% 31,6% 43,0%
Profundizar en el estudio o análisis de temas específicos de interés común para
el sector, que permitan definir actuaciones concretas (formación, I+D, recursos 1,1
existentes...) 0,0% 2,4% 14,6% 57,3% 25,6%
Potenciar el I+D en materia audiovisual 1,3

0,0% 2,5% 10,0% 45,0% 42,5%
Replantear el modelo de negocio de las empresas para adaptarse a los nuevos
cambios (nuevas tecnologías, nuevas preferencias del mercado, nuevos canales 1,2
de distribución...) 1,3% 1,3% 15,2% 41,8% 40,5%
Actuaciones para mejorar la oferta laboral existente en la Comunidad Autónoma 1,2

0,0% 1,3% 15,0% 48,8% 35,0%
Actuaciones para el desarrollo y mejora de las competencias del personal
1,2
existente en las empresas del sector
0,0% 2,5% 11,3% 55,0% 31,3%
Mejorar la política de ayudas 1,5

0,0% 1,3% 7,5% 30,0% 61,3%
Búsqueda de esquemas de financiación adaptados a las necesidades del
1,4
negocio del audiovisual
0,0% 0,0% 12,5% 32,5% 55,0%
Potenciar la creación de obras audiovisuales 1,5

0,0% 3,7% 7,4% 28,4% 60,5%
Potenciar el sector de animación 0,9

3,8% 3,8% 23,8% 32,5% 36,3%
Potenciar la producción en lengua Gallega 1,0

3,7% 3,7% 21,0% 32,1% 39,5%
Mejorar el proceso de comercialización y el acceso a nuevos mercados 1,7

0,0% 1,2% 2,5% 23,5% 72,8%
Potenciar la difusión de las obras audiovisuales 1,9

0,0% 1,3% 3,8% 26,3% 68,8%
Potenciar o mejorar el papel de la televisión autonómica y local. 1,5

1,2% 3,7% 8,6% 19,8% 66,7%
A partir da gráfica anterior, pódese concluír que todas as liñas apuntadas reciben unha alta valoración por parte do
sector, pero especialmente as referentes ao achegamento do sector ao mercado, o financiamento, a importancia
de impulsar a creación audiovisual e o papel que van xogar as televisións autonómicas e locais.
8.1 ORDENACIÓN NO SECTOR AUDIOVISUAL EN GALICIA
Un dos puntos fortes do audiovisual galego é seu nivel de estruturación interna, tanto no que se refire á existencia
da Lei do audiovisual, como aos órganos competentes, institucións e asociacións que operan no sector. A
ordenación sectorial é un aspecto clave para o seu desenvolvemento e, por iso, identificáronse un conxunto de
actuacións dentro deste ámbito.
8.1.1 Ámbito normativo
Un axeitado ámbito normativo constitúe un dos elementos clave para un desenvolvemento harmónico do sector,
dentro do marco das políticas estatais e europeas, sempre de forma aliñada coas necesidades da sociedade, os
medios de comunicación e as tecnoloxías.
366
Na enquisa realizada, solicitábase a valoración das empresas e institucións sobre o nivel de interese en cada unha das liñas de actuación.
327
A Lei do audiovisual é a mostra máis palpable do estímulo que por parte do Goberno galego se pretende dar
para potenciar o desenvolvemento deste sector estratéxico, nun marco legal que lles permita aos cidadáns a súa
expresión no espazo audiovisual galego.
Se ben xa se produciu un importante avance no desenvolvemento da Lei do audiovisual, é posible aínda levar a
cabo actuacións para crear nova normativa ou mellorar a existente, así como potenciar as institucións,
asociacións e demais axentes que configuran unha estrutura de soporte ao
É necesario establecer sector empresarial de importancia vital para o futuro do audiovisual galego.
unha normativa clara e De igual modo, resulta importante a coordinación de toda a política de
estable que propicie un axudas aos diferentes procesos da produción audiovisual, para cubrir do
modelo produtivo modo máis eficiente as necesidades existentes no sector.
Neste ámbito, é importante referirse aos cambios que se van producir coa aparición de novas canles de ámbito
local e autonómico de televisión, que demandarán contidos moi específicos. É necesario establecer unha
normativa clara e estable que propicie un modelo audiovisual produtivo, xerador de servizos e de futuro.
8.1.2 Protección da propiedade intelectual
Un dos aspectos máis destacados en relación coa ordenación legal do sector é o relativo ás actuacións para
garantir o dereito á propiedade intelectual e a protección contra a piratería, entre as que se destacan as accións
de sensibilización e formación, así como todas as medidas incluídas no recente plan integral do Goberno para a
diminución e eliminación das actividades vulneradoras da propiedade intelectual, que contará coa participación
da Administración autonómica e das corporacións locais. De todas as medidas previstas, as principais son as que
inciden no plano educativo e, de modo especial, as dirixidas a nenos e mozos.
Deberán, polo tanto, promoverse as actuacións nas aulas que lles dean a coñecer aos nenos e adolescentes nos
colexios que é a propiedade intelectual e o porqué da súa protección e que teñan conciencia do dano que este
tipo de delitos lle poden causar á cultura.
8.1.3 O Observatorio do Sector Audiovisual
Para levar a cabo unha axeitada ordenación do sector audiovisual, é preciso contar cun coñecemento
permanentemente actualizado sobre a súa estrutura, empresas que o integran, evolución dos diferentes
subsectores, etc.
Para iso, ponse en marcha a web Observatorio do Sector Audiovisual, cuxa información estará dispoñible para as
empresas do sector e que servirá como ferramenta para a planificación e
toma de decisións para a Administración. Este observatorio permite O Observatorio permite
monitorizar os principais indicadores sectoriais e presentará a xeito de monitorizar os principias
cadro de mando o mapa do sector, para identificar as áreas de risco e de indicadores sectoriais
oportunidade nos diferentes ámbitos que abrangue o audiovisual.
Tamén se integrarán no Observatorio os axentes que integran o sector, tanto o empresariado —a través do
Rexistro de Empresas do Sector—, como as institucións e asociacións. Nel recollerase información de interese
para todos eles, como a normativa, axudas ou publicacións especializadas.
Así mesmo, preténdese que o Observatorio do Audiovisual permita manter permanentemente actualizado este
Libro Branco, para o que se establecerán os mecanismos adecuados para ir poñendo ao día non só os contidos
descritivos ou o diagnóstico do sector en cifras, senón os obxectivos e o plan de actuacións previstas no sector.
8.1.4 O Rexistro de Empresas do Sector Audiovisual
Proponse a inmediata creación do Rexistro de Empresas do Sector Audiovisual, previsto na Lei de 1999, e que
estará integrado no propio Observatorio e como tal constituirá unha base sólida de referencia para a ordenación
do sector.
8.1.5 A regulación dos contidos: o Consello do Audiovisual en Galicia
O sector audiovisual constitúe unha industria que combina tecnoloxías e os contidos. As tecnoloxías fan posible o
acceso ou a comunicación dos contidos para que poidan chegar aos cidadáns.
Un dos aspectos que se puxeron de manifesto na realización deste Libro Branco é a necesidade de lle dar
protagonismo ao cidadán, para o que se propón a posta en marcha dun
Consello do Audiovisual en Galicia, cuxa finalidade principal será velar polo
Proponse a posta en respecto dos dereitos e liberdades, garantir o cumprimento da normativa
marcha dun Consello relativa ao audiovisual, especialmente a que regula a programación e a
Audiovisual en Galicia publicidade, e asegurar o cumprimento das condicións das concesións e a
observancia da normativa nacional e europea nesta materia.
O Consello tamén terá o obxectivo de velar polo pluralismo político, relixioso, social, lingüístico e cultural no
conxunto do sistema audiovisual galego, así como pola neutralidade e honestidade informativas e preservar o
cumprimento das normas relativas ao uso da nosa lingua.
8.2 COLABORACIÓN NO SECTOR

O principal obxectivo que se persegue a través do fomento da colaboración é o aproveitamento ao máximo das
capacidades do sector e o acceso ás infraestruturas e servizos dispoñibles por parte das empresas. Así mesmo, a
colaboración entre os axentes sectoriais permitirá compartir o coñecemento existente e xuntar esforzos no
desenvolvemento de proxectos conxuntos. En todo este proceso, resulta fundamental o papel das asociacións e
entidades que poden actuar como eixe vertebrador das iniciativas de colaboración.
A posta en marcha de iniciativas de colaboración no sector require un coñecemento dos recursos e capacidades
dispoñibles, para o cal o propio Libro Branco pode constituír un elemento de referencia, adicional á documentación
coa que xa se contaba dende os últimos anos.
Neste sentido, o desenvolvemento normativo do Rexistro de Empresas facilitará e permitirá axilizar os procesos de
relación coas distintas administracións e será un elemento fundamental de identificación e ordenamento dos
compoñentes do sector.
Así mesmo, a colaboración facilítase nun contexto de maior especialización, que lles permita ás empresas
presentarse cada vez máis como complementarias e non como competidoras. As posibilidades da cooperación
son moi amplas e poderán incluír:
o Actividades de estudo, catalogación de recursos, etc.
o Realización de eventos, grupos de traballo, actividades formativas.
o Coproducións.
o Mellora dos sistemas e tecnoloxías con que contan as empresas compartindo coñecemento.
o Cobertura de cada vez máis ámbitos do proceso, apoiándose nas complementariedades.
As empresas do sector coincidiron na importancia de promover o desenvolvemento de portais colaborativos, que

permitan utilizar a tecnoloxía internet como soporte de iniciativas conxuntas, tanto en ámbitos produtivos coma na
comercialización.
329
8.3 PROMOCIÓN DO SECTOR

8.3.1 Achegamento á sociedade
O achegamento ao mercado constitúe outro dos factores esenciais para o éxito do sector audiovisual galego; é
fundamental darlle a coñecer ao público a oferta xerada para que poida xurdir a demanda dese produto.
Trátase de favorecer todas as actividades que contribúan a potenciar a imaxe do audiovisual galego, dentro e
fóra da comunidade autónoma, para dar a coñecer o potencial con que
conta esta moderna industria, sustentada por “factorías de futuro”.
Compre potenciar a
Para iso, cómpre potenciar dende as propias empresas, o Goberno e as proxección
televisións públicas a proxección internacional da nosa produción internacional da nosa
audiovisual, tanto a través do fomento da coprodución como dándolle produción audiovisual
apoio á presenza galega nas grandes feiras e mercados internacionais,
así como a organización de feiras temáticas na comunidade, o fomento dos certames sectoriais, o reforzo da
imaxe de marca do sector, o apoio en programas de promoción televisiva para incrementar o consumo da
produción, etc.
8.3.2 Achegamento ás empresas
Así mesmo, non só cabe a promoción cara á sociedade, senón que debe considerarse a conveniencia de
reforzar o vínculo entre o sector audiovisual e o resto da industria, para favorecer a aparición de mercados como
a publicidade, a teleformación ou a propia promoción industrial apoiada nas tecnoloxías da imaxe.
8.3.3 Achegamento ás institucións
Igualmente, poden considerarse accións para o establecemento de convenios de colaboración con entidades
públicas ou privadas que lle poidan dar difusión á produción audiovisual do sector no ámbito no que cada unha
se move.
8.3.4 Galicia como estudo de gravación
Este esforzo de proxección cara ao exterior debe complementarse coa atracción de rodaxes e outros
investimentos externos a Galicia, para que desenvolvan aquí actividades como localizacións, gravación,
sonorización, dobraxe, casting, selección de equipos técnicos, etc., posto que non só se favorece a imaxe do
país, senón que axuda a consolidar o conxunto da industria auxiliar doméstica.
Para iso, é necesario dar a coñecer o ámbito natural e as localizacións

máis axeitadas, así como as infraestruturas coas que se conta e a
Presencia en Galicia de
capacidade técnica e artística dispoñible en Galicia, ademais de facilitar
tres comisións fílmicas
os permisos, xestións e demais tarefas necesarias para unha rodaxe.
Non hai que olvidar a presencia en Galicia de tres comisións fílmicas, a Galicia Film Comisión, a Santiago de
Compostela Film Comisión e a Lugo Film Comission, que están a facer un importante labor na atracción de
rodaxes e de investimentos externos. E, xa que logo, moi importante dar a coñecer o seu papel e potenciar ás
súas actividades.
8.3.5 Redución das barreiras
Tamén na liña de achegamento á sociedade, hai que considerar a necesidade de reducir progresivamente as
barreiras a posibles situacións de deficiencias físicas, como pode ser o caso dos minusválidos auditivos,
mediante a subtitulación das obras.
8.4 COMERCIALIZACIÓN E ACCESO A NOVOS MERCADOS

O destino dun produto audiovisual é chegar ao público e ser explotado comercialmente a través dos diferentes
sistemas de exhibición e difusión. Ao final do proceso de produción, comeza sempre o de comercialización e a
explotación da obra. Os beneficios que se obteñan son os que garanten a viabilidade da empresa e os que á súa
vez permiten acometer novos proxectos.
A análise do sector audiovisual en Galicia puxo de manifesto a excesiva orientación ao proceso produtivo en
detrimento do comercial, así como a necesidade de potenciar a saída ao mercado exterior. É perentorio máis ca
necesario que os produtos galegos sexan amplamente coñecidos e que saian fóra, pero tamén é preciso coñecer
as modas e tendencias deses mercados exteriores para enfocar a nosa oferta en función da verdadeira demanda.
O marketing debe contemplarse desde o principio no orzamento de produción e ir desenvolvéndose mentres a

película é rodada, para ter listos todos os elementos promocionais no momento oportuno, dende o inicio da rodaxe
á estrea.
Os tráileres constitúen a publicidade máis directa dunha película, aínda

Internet convertiuse
que cada vez resulta máis complicada a súa inserción nas pantallas. nunca ferramenta de
Internet converteuse nunha ferramenta de mercadotecnia moi importante. mercadotecnia
Unha páxina web permite descargar un tráiler, escoitar a música ou ver a
estética da película. Esta canle verase aínda máis potenciada, na medida en que se xeneralice o acceso a través
de dispositivos portátiles, como PDA ou teléfonos móbiles.
8.4.1 Ferramentas para a análise do mercado
A observación do mercado e das demandas do consumidor foi valorada como unha das principais prioridades por
parte das empresas, ao ser fundamental para a súa toma de decisións.
Unha das medidas propostas é a definición dun sistema de análise de audiencias que afonde nas áreas nas que
hoxe existe déficit de información, como poden ser os mercados locais, de grande importancia para as televisións
de proximidade. Esta información incorporarase ao Observatorio do Audiovisual Galego que, deste modo, lles
ofrecerá ás compañías galegas unha información completa, tanto a nivel de oferta, coma de demanda.
8.4.2 Potenciación da imaxe de marca
Son diversas as posibles actuacións relacionadas coa promoción da imaxe de marca do sector audiovisual galego
empezando polo apoio á confección de un catálogo de produtos, unha maior presenza nos principais eventos no
eido nacional e internacional para a representación da nosa industria ou o apoio institucional aos proxectos
susceptibles de ter saída fora de Galicia, ainda que se están levando a cabo imortantes iniciativas neste sentido
desde o Consorcio.
8.4.3 Accións para o acceso a novos mercados
Por outra banda, os altos custos dos produtos audiovisuais fan necesario buscar mercados cada vez máis
grandes, ante a dificultade de facer rendibles as nosas produccións simplemente coa cativa demanda interior
galega.
A comercialización exterior constitúe un dos escenarios que poden resultar clave para o crecemento consolidado
da industria, polo que deberán promoverse as medidas que contribúan a este obxectivo: busca de novos
mercados, asistencia a certames e festivais, comercialización, etc. Xa existe nestes momentos un plan de
internacionalización para o sector, que en todo caso deberá ser reforzado.
331
Este apoio pode establecerse nun sentido amplo mediante a existencia de instrumentos que propicien a saída ao
exterior das produtoras galegas, non só mediante axudas, senón a través dun asesoramento integral sobre os
pasos para seguir, onde acudir, identificación de mercados potenciais, presenza conxunta en feiras, etc. Estes
mecanismos de axuda deben facerse extensivos non só a produtos acabados, senón tamén a proxectos en
desenvolvemento.
Unha das estratexias para o acceso aos novos mercados baséase na coprodución que se constitúe, polo tanto,
como unha das alternativas máis claras para lle dar saída á produción do
A estratexia de acceso audiovisual galego. Así mesmo, o acceso a novos mercados pasa por
aos novos mercados aspectos como a sonorización e a promoción en inglés das obras con
baséase na coprodución maior potencial de exportación.
Adicionalmente e co obxecto de achegar o noso sector aos grandes

mercados exteriores, está previsto realizar a análise de viabilidade para a creación dun consorcio de exportación
galego (Axencia de Vendas Internacionais) que propicie a apertura de oficinas comerciais nestes mercados.
8.5 FOMENTO DE CULTURA DE CONSUMO DO AUDIOVISUAL

O avance cara á sociedade da información e do coñecemento caracterízase pola xeración e consumo de
contidos, para o que as tecnoloxías da información e as comunicacións constitúen un elemento necesario. A
extensión do consumo de audiovisuais máis alá do ocio ou o entretemento, noutros mercados como o formativo,
educativo ou comercial, foi identificado como unha oportunidade para todo tipo de empresas do sector.
A industria audiovisual non é unha industria como as demais e a súa finalidade non é a simple produción de bens
para vender no mercado como calquera outro produto. É, de feito, unha industria cultural por excelencia. Inflúe
considerablemente sobre os coñecementos, as conviccións e os sentimentos dos cidadáns e desempeña un
papel central na transmisión, o desenvolvemento e mesmo a creación de identidades culturais. Isto é certo, sobre
todo, polo que se refire aos nenos.
Segundo expón o Libro branco da educación no ámbito audiovisual, os medios audiovisuais constrúen unha
especie de medio constante na vida dos nenos e mozos. Son un factor innegable da socialización e tamén da
educación ou formación da infancia. Algúns dos contidos audiovisuais son caracterizables como contidos de
risco, porque levan consigo un perigo potencial que pode ou non ter consecuencias directas ou indirectas na
formación dos telespectadores.
8.5.1 Educación sobre o audiovisual e fomento do consumo
Os valores que debe transmitir a educación non son con frecuencia os que aparecen e se fomentan a través da
televisión. A superación deste desaxuste debe ter en conta unha boa formación en comunicación audiovisual,
entendéndose como tal a presentación de dous obxectivos inseparables: ensinarlles aos nenos e nenas a
comprender e expresarse na linguaxe audiovisual e formalos para que saiban dialogar criticamente coa oferta
masiva de imaxes e dosificala racionalmente.
Todo o anterior resulta de especial importancia sobre todo nun contexto no que é previsible que o consumo de
televisión se incremente (unha maior oferta de canles e contidos abrirá o abano de opcións e terá un efecto
multiplicador sobre o tempo que os individuos dedican a este medio) e no que o uso de internet se generaliza a
pasos axigantados.
Especial atención á
No contexto no que estamos inmersos faise especialmente necesario
regulación dos
poñer atención á regulación dos contidos e, no caso do audiovisual,
contidos
promover a educación visual crítica: hai que saber consumir este tipo
de produtos, non só os que se impoñen na dinámica do mercado, de aí a importancia de incluír dentro da

educación premisas para formar espectadores capacitados para valorar a importancia da imaxe.
Este cometido, de grande importancia, ha ser un dos obxectivos do Consello do Audiovisual de Galicia, descrito
no apartado correspondente á ordenación sectorial.
Os expertos colaboradores deste Libro Branco propuxeron a introdución de materias relacionadas co audiovisual
nos currícula dos distintos niveis de educación obrigatoria, para que o medio máis amplamente utilizado para a
información e o entretemento non sexa un gran descoñecido para as novas xeracións.
8.5.2 O audiovisual como canle para a educación e a cultura. Especial referencia á

preservación da cultura e da lingua galega
Ademais da educación sobre o propio medio ou a regulación e control dos contidos, é importante potenciar os
produtos que contribúan ao fomento da cultura e, de modo moi especial, aqueles que incidan na preservación da
diversidade lingüística e cultural de Galicia e na defensa dos seus valores esenciais. Preténdese, en definitiva,
impulsar as medidas que favorezan os contidos galegos ou en galego.
Trátase de promover e apoiar á produción de obras galegas e faladas ni noso idioma; atraer rodaxes; favorecer a
dobraxe ao galego de producións de fóra de Galicia para a súa exhibición nas salas comerciais; potenciar a
difusión de cine en galego, fomentando os circuítos das salas comerciais e os alternativos a estas, tanto para as
367
longas como para as curtas , en todo caso, primando a exhibición en galego e facilitarlles a chegada de obras
galegas ou en galego aos colectivos que poidan ter maiores dificultades de acceso ao produto audiovisual
autóctono, como poden ser os enfermos en centros hospitalarios, centros da terceira idade, etc.
Unha das medidas que se tratará de impulsar é o acompañamento en salas comerciais de curtametraxes en
galego. Con iso poderíanse alcanzar dous obxectivos: por un lado, faríase promoción de novos valores, facilitando
deste xeito a difusión das producións que, doutra maneiras, só se exhiben en festivais e concursos de cinema, e,
por outro, sería un incentivo máis para acceder ao mercado por parte da xente interesada.
8.6 INFRAESTRUTURAS, SERVIZOS E XERACIÓN DE COÑECEMENTO DE

UTILIDADE COMÚN PARA O SECTOR AUDIOVISUAL GALEGO
Ao longo do diagnóstico, púxose de manifesto a existencia de factores de oportunidade (nivel de coñecemento do
sector, existencia de institucións e servizos, disponibilidade de infraestruturas tecnolóxicas na comunidade), que
deben deben ser postos en valor polas empresas.
Son moitas as actuacións que se foron desenvolvendo, tanto dende a iniciativa pública como da privada, para
potenciar o sector, creando infraestruturas, servizos ou xerando coñecemento que pode considerarse estratéxico.
8.6.1 A Cidade da Imaxe
No diagnóstico do sector incídese na carencia de chan empresarial para actividades que demandan ámbitos non
ruidosos, fóra dos grandes polígonos industriais e que, sen embargo, non necesitan grandes superficies.
Por iso, iniciativas como A Cidade da Imaxe, en Santiago, poden cubrir parcialmente as necesidades de un
espazo empresarial adecuado para as compañias do sector audiovisual, e que pode servir como plataforma para a
súa ordeada expansión.
8.6.2 Actividades de observación
367
Unha das medidas que se tratará de apoiar e impulsar é o acompañamento en salas comerciais de curtas dunha duración breve (arredor de
5 ou 10 minutos) en galego. Poderíanse ter dúas consecuencias positivas: 1. Faríase promoción de novos valores na produción de
curtametraxes e, deste xeito, facilitaríase a difusión destas producións que, doutro xeito, ven limitadas as súas exhibicións aos premios e
concursos de cinema, na maior parte dos casos. 2. Sería outro incentivo máis para abrir o mercado de xente interesada nas curtas.
333
Así mesmo, o diagnóstico realizado resalta a importancia das actividades de observación que contribúan á
monitorización do sector a nivel xeral ou nalgunha das súas vertentes temáticas. É preciso dispoñer da
información que saber forma continua por onde vai o avance do sector nas súas distintas facetas: indicadores
económicos, produción audiovisual, exhibición, distribución, televisión.
Tamén resulta convinte facer unha prospectiva a nivel tecnolóxico para proporcionar unha visión das tendencias,
sobre todo no que se refire ás posibilidades que as novas tecnoloxías lles poden brindar ás empresas e o modo
de acceder a esas ferramentas.
Outra liña de actuación importante é o mantemento dos inventarios que contribúan á catalogación e
coñecemento do sector audiovisual, potenciando a elaboración de
censos de producións, profesionais, empresas, institucións e, en É importante manter os
xeral, de todos os recursos cos que o sector conta e dos que
inventarios que contribúen
depende o seu desenvolvemento. Estes traballos non deben
á catalogación e ao
quedarse en meramente descriptivos ou informativos, senon que
coñecemento
deben incorporar, na medida do posible, o comentario, a análise e a
valoración. Ademáis, este tipo de actuación permitirá optimizar os recursos dende un punto de vista interno do
sector, ao tempo que serve como ferramenta para promover e dar a coñecer a oferta nun mercado aberto.
Os aspectos anteriores quedan recollidos no Observatorio do Sector Audiovisual, xa en marcha, e que formará
parte dos contidos da Cidade da Cultura, en Santiago de Compostela.
Así mesmo, está previsto desenvolver un Sistema de Observación do Mercado, para cubrir unha das áreas que
as empresas do sector consideraron prioritaria, como é o coñecemento das audiencias ou as tendencias da
demanda audiovisual.
8.6.3 Utilización das infraestruturas existentes
Existen importantes infraestruturas autonómicas, como son os centros de innovación, os institutos universitarios,
e os parques tecnolóxicos, entre outros, que están pouco aproveitadas ata agora pola industria da imaxe. En
consecuencia, sería conveniente que por parte das entidades que os xestionan se desen a coñecer coa oferta de
servizos entre as empresas audiovisuais.
8.6.4 Plan Director de Ordenación das Infraestruturas de Telecomunicación para o Sector

Audiovisual
Outro dos ámbitos esenciais en materia de infraestruturas constitúeno os sistemas de telecomunicación, para a
difusión dos contidos audiovisuais, integrados tanto polas redes de televisión coma polas específicas de banda
368
ancha .
Considérase necesario levar a cabo un Plan Director de Ordenación das Infraestruturas de Telecomunicación
369
para o Sector Audiovisual, que permita aproveitar os recursos de distribución de sinal existentes e que defina
os criterios para o seu desenvolvemento futuro, contando cos distintos axentes, tanto públicos coma privados.
8.6.5 Apoio ás empresas
Un aspecto que foi resaltado entramado empresarial en repetidas ocasións é a necesidade de que o sector conte
co debido asesoramento legal en materia audiovisual, fomentando a creación de grupos de traballo
368
Existe nestes momentos un plan de banda ancha que está a coordinar a Consellería de Innovación, Industria e Comercio.
369
Un dos aspectos que foron destacados durante a elaboración do libro branco foi a necesidade de contar con centros de emisión comúns,
compartidos polas diferentes empresas operadoras.
especializados en aspectos legais relacionados co sector, programas formativos, conferencias de expertos,

convenios con gabinetes especializados, etc.
8.7 I+D+I EN MATERIA AUDIOVISUAL E NOVAS TECNOLOXÍAS

É evidente o impacto dos cambios sociais e, fundamentalmente, os relacionados coas novas tecnoloxías no sector
audiovisual. A dixitalización dos sinais, a xeneralización do uso de internet, o emprego de dispositivos móbiles ou
o despregamento das redes de banda ancha son claros expoñentes do tipo de cambios aos que nos referimos,
que afectan todas as fases da cadea de valor sectorial, modificando mesmo a propia estrutura sectorial.
Coa chegada da dixitalización dos sinais amplíanse os medios de distribución e de emisión, o que repercute
tamén no tipo de contidos e na súa produción, engadindo a posibilidade de personalizar os servizos ofrecidos.
8.7.1 Fomento da innovación
Todos estes cambios foron identificados non como problemas, senón como oportunidades, para o cal as
empresas deberán, entre outros aspectos, potenciar a innovación, tanto nos seus produtos coma nos seus
procesos, ademais de valorizar os esforzos levados a cabo pola Universidade e outros organismos públicos de
370
investigación :
Hai que apoiar a todos os procesos que fomenten a creación de novo coñecemento, foros, observación das
tendencias, análise dos mercados, vixilancia tecnolóxica, acceso á
documentación, bases de datos de expertos do sector, etc. Débese primar
Hai que apoiar os
traballo experimental e o apoio a novos proxectos e promover o
procesos que fomenten
achegamento universidade-empresa, tanto para dar a coñecer as
a creación do novo
necesidades da demanda empresarial e do mercado, coma para mostrar
coñecemento
as capacidades existentes nos centros universitarios.
Tamén resulta conveniente estimular, dendo o ámbito universitario, a investigación e o terceiro ciclo con axudas
(bolsas, premios...) aos doutorandos e equipos de investigación e facer posible a incorporación de persoal que
apoie os procesos de I+D+I nas empresas.
As empresas reclaman apoio para definición de proxectos de I+D+I e de posibles novas liñas de financiamento,
incluíndo o aproveitamento das fórmulas de axuda existentes.
Non se pode descoidarr a incorporación de novas tecnoloxías nas empresas do sector, tanto nas produtoras coma
nas dos demais subsectores, incluíndo tamén as prestadoras de servizos.
Hai que promover a adquisición de tecnoloxías avanzadas con clara orientación aos servizos de posprodución
dixital, polo reto que este aspecto comporta, e ir incorporando Internet nos procesos de negocio das empresas, na
xestión de relacións, a produción e a distribución, sen desatender a creación de contidos dirixidos ás novas
canles, como son a propia Rede ou os dispositivos móbiles..
370
Para integrar este tipo de actuacións, existen iniciativas noutros países, como é o caso da Rede de Investigación e Innovación Francesa
(RIAM) francesa, unha iniciativa dirixida a favorecer a colaboración entre os centros de investigación públicos e as industrias audiovisual e
multimedia e que tamén subministra financiamento a proxectos innovadores. Estas iniciativas pretenden aumentar a transferencia dos
resultados da investigación pública a novos servizos e produtos, así como fomentar a creación e o desenvolvemento de pemes innovadoras,
especialmente no sector dos produtos educativos multimedia.
335
8.8 MERCADO LABORAL E POTENCIACIÓN DA CAPACITACIÓN NAS

EMPRESAS
A excesiva rotación do personal ou a falta de perfís profesionais adaptados á demanda empresarial foron
identificadas durante a elaboración desde Libro Branco como debilidades neste sector no que se refire ao capital
humano.
Tamén se identificaron fortalezas, relacionadas coa capacidade de traballo ou a existencia de moi bos
profesionais acreditados durante os últimos anos no desempeño da propia actividade das empresas ou o papel
371
cada vez máis importante dos centros formativos especializados . O sector conta cun estudo específico sobre
este tema, confeccionado nos últimos anos, que incide en cales son os perfís máis requiridos .
Aínda así, é necesario mellorar a base existente potenciando a capacidade formativa da nosa comunidade
autónoma, na formación profesional no ensino secundario ou a nivel universitario, en licenciaturas coma en
cursos de posgrao.
O audiovisual é un produto relativamente recente en Galicia, polo que os primeiros profesionais foron xurdindo
inicialmente doutros sectores ou eran simplemente autodidactas. Entre as necesidades xeradas polo crecemento
do sector, cabe destacar o desenvolvemento dunha demanda cada vez máis especializada, para o cal hai que
artellar unha resposta dinámica no sistema formativo.
Os cambios nos que está inmerso o sector, en especial os cambios

É necesario mellorar e
tecnolóxicos, levan a unha necesidade de redefinición continuada de
potenciar a formación
áreas profesionais e ocupacións, polo que cobra unha importancia
especial a identificación das necesidades futuras. Como resposta a esta necesidade, xa existen titulacións e
programas formativos de especialización que están a contribuír de forma clara a cubrir esta necesidade.
8.8.1 Mellora da oferta laboral
Hai que darlles a coñecer ás empresas todos os perfís que actualmente están a xerar os centros formativos
galegos: titulacións dispoñibles, materias que se imparten, competencias dos titulados en cada unha das
especialidades, etc.
Debe haber coordinación do entramado empresarial coas entidades que imparten formación, en especial cos
centros universitarios, para transmitir as necesidades reais e para orientar cada vez máis a formación cara á
demanda dos futuros postos no sector. Para estreitar a comunicación coa universidade proponse a creación
dunha comisión asesorao.
Cómpre potenciar os programas de especialización, orientados a adaptar os perfís profesionais ás necesidades

do mercado laboral. A xeración de novos estudos e carreiras especializadas debe completarse coa política de
incentivación desa especialización, a través dos convenios de colaboración, especialmente coas universidades
galegas, asociacións, fundacións e outras entidades.
Así mesmo, debe considerarse a necesidade de dar pulo a iniciativas de busca de novos talentos, que constitúe
un aspecto fundamental no ámbito artístico, base desta industria.
Os convenios entre o empresariado e as institucións formativas han facilitar a integración de alumnos en fase de
formación nas empresas en prácticas ou mediante bolsas.
Así memso se reclaman medidas que faciliten o acceso á información das oportunidades de emprego no sector e
da oferta dispoñible, a través de bases de datos ou portais que actúen como punto de enlace, aproveitando para
iso o potencial que xa ofrecen sistemas existentes como o Servizo Galego de Colocación.
371
Unha das propostas formuladas polas empresas do sector audiovisual foi o avance cara á posta en marcha dunha Escola Superior de
Cinematografía e dunha Escola de Arte Dramática.
8.8.2 Medidas orientadas ao persoal que integra o sector
Canto ás medidas que teñen que ver coa problemática do persoal, proponse adaptación dos convenios e réximes
laborais á realidade actual do sector e a tipoloxía de funcións e postos existentes, así como potenciar a
profesionalización das persoas que traballan no sector, mediante o establecemento de convenios de formación e
reclicaxe cos centros existentes.
Hai que fomentar o acceso á formación para a dirección das empresas, para potenciar a profesionalización no
372
ámbito da xestión .
Pídese o desenvolvemento dun programa específico para empresas produtoras, en que participen expertos do
sector tratando os aspectos de maior interese e especifidade para este sector: temas legais, modalidade de
contratos de distribución, formas de acceso ao mercado, formas de acceso ao financiamento, subvencións, etc.
8.9 FINANCIAMENTO
A débil estrutura económica das compañías e os longos períodos de maduración das producións dificultan o
acceso a novos proxectos e, nalgúns casos, pode condicionar a propia viabilidade das empresas. Este factor
levou a unha excesiva dependencia das axudas públicas, que en Galicia tomaron a forma diversas liñas de
subvención xestionadas pola Consellería de Cultura. Por iso, o obxectivo principal debería ser consolidar a
estrutura financeira das empresas do sector, para garantir así a súa continuidade e desenvolvemento e facer
viables as iniciativas de novos proxectos e o desenvolvemento exterior.
A medio prazo, o obxectivo debería ser reducir a dependencia respecto dos fondos públicos e fomentar a rápida
transición cara a unha industria galega máis forte, finaceiramente autosuficiente, fomentando a coprodución ou a
participación doutras entidades financeiras.
8.9.1 Información e servizos de apoio ás empresas na área de financiamento
O sector demanda coñecer as posibilidades de financiamento actualmente existentes, creando un catálogo ou

guía , así como ter acceso á información sobre todas as vías dispoñibles para financiar un proxecto concreto e
determinado. Un coñecemento que debe abranguer todas as axudas posibles, tanto no ámbito autonómico, coma
nacional e europeo.
As empresas audiovisuais emerxentes teñen que contar con gabinetes de estudo

Excesiva
especializados que axuden a avaliar o volume e tipoloxía do investimento
dependencia de
necesario para lle dar resposta á demanda existente, así como elaborar un plan de
axudas públicas
tesourería e financiamento viable.
Desde a Administración hai que promover a presentación de propostas aos programas da Unión Europea, tales
como o MEDIA Plus ou Eurimages, prestando apoio na preparación da documentación, seguimento da proposta,
etc.
8.9.2 Instrumentos financeiros
Proponse desde o sector fomentar as liñas de crédito con entidades financeiras, tanto para a produción coma para
a realización de investimentos e crear sociedades de garantía recíproca de titularidade pública e privada.
O audiovisual demanda, así mesmo, ter acceso a fondos como os que canaliza o Banco Europeo de
373
Investimentos.
372
Unha das accións propostas nas mesas de traballo é o establecemento dun convenio coa Escola de Negocios Caixanova, para a formación
empresarial adaptada ás características deste sector.
373
A iniciativa «i2i audiovisual», financiada polo Banco Europeo de Investimentos (BEI), completa o programa MEDIA Plus, co obxecto de poñer
á disposición da industria audiovisual europea novas instrumentos financeiros e bancarios. Esta iniciativa forma parte da iniciativa «i2i
audiovisual» (para a iniciativa «Innovación 2000»), creada en xuño de 2000 polo Grupo BEI, co fin de apoiar o desenvolvemento dunha
337
8.9.3 Outras alternativas de financiamento
Canto a outras formas de financiamento alternativo, suxírese un apoio especial ás iniciativas de coprodución, que
de paso facilitan a entrada en novos mercados.
Apúntase que as televisións asuman parte da promoción das películas: a publicidade televisiva de un filme pode
incidir notablemente no seu éxito no mercado, así como o establecemento de convenios con entidades sen
ánimo de lucro, tales como fundacións, obras sociais, etc. para animalas a que destinen fondos a proxectos do
sector audiovisual galego.
8.9.4 Propostas con relación á política de axudas ao desenvolvemento e produción
As empresas formularon unha ampla variedade de propostas relativas á política de axudas públicas á industria
galega da imaxe, política que se quere consolidar.
Deber haber axudas para o desenvolvemento de proxectos: púxose de manifesto o interese das empresas pola
incorporación no sistema de axudas existente de novos criterios, cada vez máis orientados ao desenvolvemento
374
paquetes de proxectos (ao estilo dos slade funding europeos ), que supoñan unha aposta estratéxica a medio e
longo prazo.
No eido da produción, con subvencións sobre proxecto a novos realizadores e obras experimentais de difícil
financiamento e, fundamentalmente, aportacións automáticas en función de criterios obxectivos, vinculando as
axudas aos resultados comerciais ou ao nivel de investimento, similares ás ofrecidas na actualidade polo ICAA,
375
como anticipos de recadación , etc.
Na distribución tamén se necesitan axudas en función de criterios obxectivos.
8.10 APOIO Á CREACIÓN E PRODUCIÓN DE OBRAS E CONTIDOS

AUDIOVISUAIS
A análise do sector puxo de manifesto o crecemento experimentado na capacidade produtiva do audiovisual en
Galicia durante os últimos anos ou o significativo nivel de especializacion nalgunhas áreas moi innovadoras,
como a animación.
Así mesmo, constatouse a necesidade de potenciar a creación audiovisual mantendo os criterios de calidade e
axetada adaptación ao mercado, aproveitando o potencial dos profesionais existentes e fomentando o
xurdimento de novos valores e en todo caso apoiando especialmente a fase de desenvolvemento das obras.
Tamén quedou patente a falta de especialización en moitas das compañías, o que se traduce en aspectos como
a dificultade de crecemento ou a excesiva competencia ou rivalidade intrasectorial. Outro dos aspectos que se
salientou en todo momento é a reducida dimensión das empresas galegas, que deben competir con grandes
grupos empresariais.
economía europea baseada no coñecemento e a innovación. i2i arranca da percepción das dificultades que experimentan as pemes e
microempresas á hora de acceder ao financiamento bancario. O obxectivo destas axudas é reducir o custo dos seguros audiovisuais
contratados para a realización dunha obra cinematográfica e audiovisual; reducir o custo da garantía de bo fin contratada para a realización
dunha obra cinematográfica audiovisual e reducir o custo dun crédito mobilizando créditos profesionais para a realización dunha obra. A acción
está dirixida, en particular, a subvencionar en parte o custo das garantías esixidas polas entidades bancarias e financeiras ou unha parte do
custo dun crédito de financiamento dos créditos profesionais.
374
A modalidade de axudas Slate Funding vai destinada a sociedades medianas con experiencia no ámbito internacional e cunha capacidade
financeira que lles permita afrontar o desenvolvemento simultáneo de varios proxectos. O obxectivo perseguido pola comisión co apoio aos
catálogos de proxectos é o de promover entre as empresas a elaboración de estratexias de desenvolvemento e de financiamento a medio
prazo. Dende esta perspectiva, a comisión esixe que as sociedades candidatas presenten, como soporte da súa solicitude de subvención, un
catálogo de proxectos, acompañado dun plan de desenvolvemento detallado que cubra un período de tres anos.
375 O avance ou anticipo reviste o carácter de empréstito sen xuro, para devolver dos futuros ingresos que a película xere pola súa explotación
en salas, mediante a recadación dunha taxa que se percibe no propio mostrador á hora de vender os billetes pola proxección do filme e que
será a base de cálculo para a recuperación do investimento por parte do organismo que outorga a subvención. O avance sobre a recadación
pode solicitarse antes de realizado o filme ou unha vez finalizado, pero antes da obtención do certificado de cualificación. Como requisito
prioritario para optar a estas axudas, o filme sería realizado integramente en galego, independentemente de que se trate de coprodución ou non.
A vida dun produto audiovisual é moi longa: nace como unha simple idea, desenvólvese e dáselle forma nun
guión, ródase, trátase en posprodución e logo sae ao mercado (as salas de cinema, o vídeo/DVD, a televisión,
etc.). O desenvolvemento e a comercialización non son procesos separados. Un produto audiovisual, dende que
nace como idea ata que é explotado comercialmente, percorre un longo camiño. A comercialización e a
mercadotecnia son, en realidade, unha continuación do proceso de desenvolvemento e produción dunha película
e, polo tanto, teñen que ser tidos en conta dende a orixe do proxecto
Tamén hai que tomar moi en consideración o impacto das tecnoloxías dixitais,
que están cambiando por completo o panorama audiovisual mundial. A
Falta de
dixitalización dos medios de almacenamento, a chegada da alta definición,
especialización en
comercialización de obras en DVD ou a través de redes de banda ancha
moitas das
están a alterar a formar mesma de concebir os contidos, a producción e a
compañías
comercialización.
A ampliación do número de programas, da man da Televisión Digital Terrestre, fai previsible o aumento
exponencial da demanda de contidos, tanto os clásicos da TV analóxica (películas, noticias, deportes, etc.) como
outros novos, agora interactivos (publicidade, xogos, datos, etc.).
8.10.1 Fomento das coproducións
Unha liña de actuación para intentar superar a situación actual do audiovisual galego é a busca de coprodución
exterior, española ou estranxeira. Esta colaboración debe pretender a consecución de contidos, financiamento
adicional e mercados exteriores. Neste sentido, resulta moi importante que se establezan acordos entre
compañías produtoras co apoio dunha ou máis cadeas de televisión.
En definitiva, trátase de unirse para competir e levar a cabo producións máis competitivas, grazas a fórmulas de
integración e alianzas entre empresas que permitan, mesmo, a realización do proceso de produción integramente
en Galicia. Potenciar o asociacionismo para abordar proxectos maiores, reducir custos e riscos ou afrontar as
sinerxías produtivas son aspectos que han ser obxecto de estudo.
8.10.2 Fomento da creación audiovisual
Para fomentar a creación, resulta clave apoiar o acceso a fontes de

Aumento exponencial da
información sobre as tendencias na creación audiovisual, así como a
demanda de contidos
experiencias e proxectos desenvolvidos noutras rexións. Tamén se
debe potenciar a creatividade audiovisual nos distintos niveis educativos con o apoio aos proxectos experimentais
376
e á localización de novos talentos .
A necesidade de apoio público é especialmente significativa na fase na que se inicia o desenvolvemento dos
proxectos377.
Por outra banca, proponse a organización de sesións periódicas de traballo en común entre as distintas
compañías sobre o desenvolvemento de proxectos, coa participación de especialistas de recoñecido prestixio no
ámbito do guión.
376
A Comunidade Europea conta cunha liña de apoio aos novos talentos denominada Novos Talentos MEDIA, que ten como obxectivo un
financiamento para promover o desenvolvemento dun proxecto que fora obxecto dunha actividade de formación previamente apoiada polo
programa. Estas actividades de formación teñen como obxectivo final a escritura dunha nova versión dun guión, a produción dun piloto para un
proxecto de animación, a creación dun prototipo de proxecto multimedia, a realización dalgunhas secuencias filmadas dun guión en fase de
desenvolvemento ou a elaboración dun proxecto financeiro.
377
Desenvolvemento é o proceso que transcorre dende que se toma unha idea para facer unha película, un concurso de televisión ou un
documental, ata que se consegue o financiamento para producila e, posteriormente, comercializala. Habería que distinguir o que é o
desenvolvemento dunha idea e como se lle vai dando forma nun tratamento e nas sucesivas versións do guión, do que é o desenvolvemento do
proxecto empresarial; é dicir, a contratación de artistas e profesionais, a elaboración dun orzamento, a planificación da produción e a busca do
financiamento.
339
8.10.3 Creación de contidos multimedia e multiplataforma
No contexto actual os contidos para a distribución multiplataforma plantean un notable desafío, ao tratarse de
unha tendencia que vai marcar o desenvolvemento futuro da industria das comunicacións. A base do éxito son os
contidos válidos para as distintas plataformas tecnolóxicas. Agora mesmo xa resulta moi arriscado facer un
produto para unha única ventá.
Hai que abrir a maior cantidade de ventás para un mesmo contido, o que comeza a ser posible por mor
tecnoloxía dixital (televisión convencional, dixital, teléfono móbil, internet e PDA). Trataríase, por exemplo, dun
programa de televisión que ten a súa páxina internet, do cal se poden recibir os titulares a través do móbil ou da
axenda electrónica. O contido é o mesmo, pero segmentado e adaptado á linguaxe de cada medio ou dispositivo,
co que aumentamos a rendibilidade. Deste xeito, obtéñense ingresos por dúas vías: pagamento do propio
consumidor e publicidade.
O xéneros que máis se prestan para a súa distribución multiplataforma é a información; calquera contido
informativo pode ser distribuído por moi distintas canles. Despois, veñen os deportes e produtos temáticos, como
os documentais de cinema, viaxes, natureza, etc.
Todo novo servizo ou contido interactivo debe ser pensado dende as necesidades reais do consumidor,
aproveitando as posibilidades crossmedia de internet, a televisión, o teléfono e os soportes wireless.
8.10.4 Apoio decidido ás industrias auxiliares
A industria auxiliar constitúe un soporte básico para o desenvolvemento do

sector audiovisual, contribuíndo a potenciar a súa competitividade. Polo
A industria auxiliar é un tanto, é unha prioridade potenciar o crecemento das actividades auxiliares
soporte básico para o
da industria da imaxe, en especial naquelas áreas onde ten aínda moito
desenvolvemento do
camiño por percorrer como a posprodución dixital e a posprodución de son.
sector audiovisual
Unha das accións que se propuxeron no ámbito das empresas de
posprodución de son é a homologación das súas instalacións para conseguir a licenza Dolby.
8.11 POTENCIACIÓN DO SECTOR DA ANIMACIÓN, MULTIMEDIA E

VIDEOXOGOS
O subsector de animación constitúe unha das fontes de oportunidade arredor das que o sector audiovisual
galego pode experimentar maior expansión. Trátase dun ámbito que, xunto coa multimedia, tamén emerxente,
presenta os maiores crecementos e que xa xera un nivel importantísimo de ingresos, postos de traballo e
proxección cara a mercados exteriores.
Por todo iso, deberán potenciarse as actuacións que contribúan a reforzar aínda máis estes subsectores, para
incrementar a súa presenza internacional, promover as coproducións, fomentar a realización de foros sobre o
tema en Galicia ou impulsar as empresas de menor dimensión para a súa proxección exterior.
Tamén resulta importante ter en conta os aspectos de soporte necesarios para o mellor desenvolvemento destas
actividades, incidindo fundamentalmente na formación ou no apoio a proxectos de I+D+I.
8.12 FOMENTO DA TELEVISIÓN AUTONÓMICA E LOCAL

Un dos aspectos que se recoñeceu por todos os axentes do sector durante a realización do Libro Branco é o
decisivo papel que xogou e xoga a televisión autonómica como un dos principais impulsores do audiovisual en
Galicia, o que debería manterse e potenciarse aínda máis nos próximos anos378. Así mesmo, o aumento previsto
na oferta televisiva, sobre todo coa irrupción da televisión dixital terrestre trae aparellada unha oportunidade de
primeira orde que a industria da imaxe deberá aproveitar.
Tamén quedou de manifesto, sen embargo, a incerteza que xera a posta en marcha de novas canles, derivada
fundamentalmente do limitado que pode ser en realidade o volume de público ao que están dirixidos. Este foi
precisamente o subsector que maior énfase puxo na necesidade de contar con sistemas para observar o mercado
e na importancia de dotarse de unha normativa que constitúa un marco axeitado para o novo contexto que se
presenta.
A posta en marcha dos servizos públicos de televisión, tanto no ámbito autonómico coma no local, deberán ser
novos elementos dinamizadores do sector audiovisual que, ademais de xerar novas empresas e negocios,
sinifiquen un pulo para o resto da industria produtora de contidos.
Estes novos espazos de difusión demandarán non só contidos convencionais, senon que requerirán tamén de
novos servizos de natureza interactiva, que terán que crearse buscando a satisfacción dunha nova demanda, que
ten que ver coa chamada Sociedade da Información, que eses mesmos servizos axudarán a configurar.
378
Propúxose por parte das empresas o aumento do investimento da TVG, S.A. en precompra de dereitos e coproducións de produtores
independentes (incluíndo series de ficción), ata o 7% dos seus ingresos anuais, que é a cifra de investimento proposta polo Comité de Sabios,
no informe que rexerá a reforma de TVE.
341
9. BIBLIOGRAFÍA
9.1 LIBROS, REVISTAS E DOCUMENTOS

o AA.VV. (1995): La nueva perspectiva audiovisual. El reto de la televisión pública regional. Madrid.
Ediciones TeleMadrid.
o AGAPI (1998): “Memoria de actividades. Xuño de 1998”. Sen publicar. Santiago de Compostela.
o Aguadero, F. (1997): La sociedad de la información. Acento Editorial. Madrid
o Álvarez Monzoncillo, J.M. (2002): “El cine digital: la perplejidad domina el panorama español”. Revista
Telos. Octubro-Decembro 2002. N.º 53, Segunda Época.
o Álvarez Monzoncillo, J.M. (2002): “Perspectivas de la industria audiovisual española. Un difícil reto en
el marco europeo”. Revista Telos. Setembro-Novembro 1994. N.º 39, Primeira Época.
o Álvarez Monzoncillo, J.M. (2004): El futuro del ocio en el hogar. Madrid: Fundación Autor.
o Álvarez, J.M. e López, J. (1999): “La virtual recuperación del cine español”. Revista de Estudios de
Comunicación, N.º 6, maio 1999. Bilbao.
o Amiguet, J. M. (2000): “El factor distribución en el marketing del cine: razones para su relevancia
estratégica”. Revista Caleidoscopio. N.º 1, marzo de 2000. Universidade Cardenal Herrera-CEU.
Valencia.
o Amorós, A. (1996): “La Televisión Locale dans la Galice”. En Mercator Media Forum (Ed. G. Jones)
Wales: University of Wales Press, 1996, Ano II, nº 2: 94-100.
o Amorós, A. (2000) “O sistema televisivo no Estado Español: visións políticas das Leis”. En A Trabe de
Ouro. Publicación Galega de Pensamento Crítico. Santiago de Compostela: Fundación Sotelo Blanco.
Nº 44: 33-51.
o Amorós, A. (2002): O proceso de digitalización do audiovisual. Reflexión do fenómeno dende Galicia.
En Grial, Nº 154:.253-261, 2002.
o ANEPA (1993): Fórmulas alternativas de financiación de la Producción Audiovisual. Madrid.
o ANEPA (1994): Fórmulas de financiación de la producción independiente de televisión. Madrid.
o Atlantic Media 99 (1999): Encuentro empresarial europeo del sector audiovisual y multimedia.
o Azpillaga, P. e Idoyaga, P. (2000): “Sistemas de protección y ayudas al sector audiovisual”. Zer
Revista de estudios de Comunicación. N.º 8, maio 2000.
o Borreguero Villanueva, M. (2000) “La publicidad seriada como estrategia de producción audiovisual”,
Revista Latina de Comunicación Social. N.º 33, setembro de 2000. La Laguna (Tenerife).
o Bustamante, E. (2002): “Hacia un nuevo sistema televisivo: errores y frenos en el camino digital”.
Revista Telos. Outubro-Decembro 2002. N.º 53, Segunda Época.
o Campo Vidal, M. (1996): La transición audiovisual pendiente. Editorial B. Madrid
o Casais, E. coord. (1999): Televisión e sociedade (TV-Locais en Galicia). Edicións Lea. Santiago de
Compostela.
o Castro de Paz, J.L. coord. (1996): Historia do cine en Galicia. Editorial Vía Láctea. Oleiros.
o Cátedra COIT (2005): El sector audiovisual y su evolución. La televisión. Retos y oportunidades.
Colegio Oficial de Ingenieros de Telecomunicación.
o Centro económico e social de Galicia (2002): Informe-opinión sobre a posta en marcha do clúster do
audiovisual en Galicia. Santiago de Compostela.
o Centro Galego das Artes da Imaxe (2003): O audiovisual galego 2003. Concellería de Cultura,
Comunicación Social e Turismo.
o Centro Galego de Artes da Imaxe (1998): Audiovisual galego. Empresas e recursos 1998. Xunta de
Galicia.
o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación de Humanidades (2002): Filmografía galega:
Curtametraxes. Xunta de Galicia.
o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades (1998): Filmografía galega:
longametraxes de ficción. Xunta de Galicia.
o Clúster do Audiovisual de Galicia (2002): Clúster do Audiovisual Galego. Síntese para o Comité
Asesor.
o Coira Nieto, J. (2005): “A televisión”. Libro branco de cinematografía e artes visuais en Galicia.
o Colegio Oficial de Ingenieros de Telecomunicación (2005): El sector audiovisual y su evolución. La
televisión. Retos y oportunidades. COIT. Madrid.
o Comisión das Comunidades Europeas (1998): Terceira comunicación da Comisión ao Consello e ao
Parlamento europeo sobre a aplicación dos artigos 4 e 5 da Directiva 89/552/CEE, “Televisión sen
fronteiras”, no período 1995-96. Bruxelas.
o Comisión Europea (1997): Libro verde sobre a converxencia dos sectores de telecomunicaciones,
medios de comunicación e tecnoloxías da información e sobre as súas consecuencias para a
regulamentación. Bruxelas.
o Comisión Nacional de Telecomunicaciones e Consell Audiovisual de Catalunya (2002): La televisión
digital terrenal en España. Situación y tendencias.
o Comisionado para la Sociedad de la Información (1999): La industria audiovisual en Cataluña: una
nueva etapa. Barcelona.
o Consellería de Asuntos Sociais, Emprego e Relacións Laborais (2003): Audiovisual. Colección
Cualificacións profesionais. Instituto Galego das Cualificacións. Santiago de Compostela.
o Consellería de Asuntos Sociais, Emprego e Relacións Laborais (2004): Elaboración das cualificacións
de Sector Audiovisual. Colección Análise e Método. Instituto Galego das Cualificacións. Santiago de
Compostela.
o Consellería de Familia e Promoción do Emprego, Muller e Xuventude (2002): Estudo de necesidades
formativas no sector audiovisual de Galicia. Instituto Galego das Cualificacións. Santiago de
Compostela.
o Consello Galego de Relacións Laborais (2004): 2003. Informe sobre a situación sociolaboral da
Comunidade Autónoma galega. Consello Galego de Relacións Laborais. Santiago de Compostela.
o Corporación Multimedia (2001): La nueva era de la televisión. Academia de la Televisión. Madrid.
o Crusafón, C. (2001): “La industria televisiva: Principales mercados y retos de futuro”. Conferencia
ditada na Facultade de Comunicaciones da Universidade del Desarrollo, no marco dun convenio de
cooperación coa Universidade Internacional de Catalyuna.
o Dirección Xeral X (1998): Audiovisual policy of the European Unión. 1998. Bruxelas.
o Dirección Xeral X de Política Audiovisual, Cultura e Deporte (1997): A industria cinematográfica
europea a exame. Segundo informe 1997.
o Écija&Asociados Abogados (1999): Financiación y ayudas al sector audiovisual. Madrid.
o Eijo Barro, M. (1988): Cineclubismo e cine non comercial en Santiago nos anos 60 e 70. Colección
Aula Aberta. Santiago de Compostela.
o Entidad de Gestión de los Derechos de los Productores Audiovisuales (2004): Panorama audiovisual.
2004. EGEDA. Madrid.
o European Audiovisual Observatory (1995): Statistical Yearbook 96. Strasbourg. Council of Europe.
o Fandiño, X. e Pena, A. (2001): “As orixes da publicidade audiovisual en Galicia: medios, soportes e
anunciantes. Estudios de comunicación. Consello da Cultura Galega. Santiago de Compostela.
o Fandiño, X. e Pena, A. (2002): “A publicidade en Galicia”. A comunicación en Galicia 2002. Consello da
Cultura Galega. Santiago de Compostela.
o Federación de Cajas de Ahorros Vasco-Navarras (2003): Servicios audiovisuales. Informes Sectoriales
de la Comunidad Autónoma Vasca. Número 59, xuño 2003.
o Fernández Alonso, I. (2005): “Tres retos clave para la política de radio y televisión del nuevo Gobierno
español”. Revista de Economía Política de las Tecnologías de la Información y Comunicación, Vol. VII,
n. 1, Ene–Abr 2005.
o Fernández, M.A. (2002): “O progresivo desmantelamento da distribución cinematográfica e da
exhibición galegas, sectores básicos para un audiovisual propio e normalizado”. Grial, N.º 154, Abril,
maio, xuño, Tomo XL/2002. Vigo. Editorial Galaxia.
o Fernández, M.A. (2002): “O sector cinematográfico en Galicia”. A comunicación en Galicia 2002.
Consello da Cultura Galega. Santiago de Compostela.
o Fernández, M.A. (2004): O sector cinematográfico. Informe a comunicación en Galicia. 2004. Consello
da Cultura Galega.
o Fernández, M.A. (2005): Rodado en Galicia. 1916-2004. Consorcio Audiovisual de Galicia. Santiago de
Compostela.
o Folgar de la Calle, J. M. e Letamendi, J. (1997): Imaxes para un centenario. O cine en Galicia. CGAI.
o Franquet, R. (2003): “Multimedia: luces y sombras de un sector estratégico”. Cuaderns del CAC. N.º
15, xaneiro-abril 2003. Consell d’el Audiovisual de Catalunya.
343
o Fundación Audiovisual de Andalucía (2002): xornadas profesionais La Industria Audiovisual en
Andalucía: Retos y Estrategias de Comercialización. 23 e 24 de octubre de 2002. Sevilla.
o Fundación Observatorio de Prospectiva Tecnológica Industrial (2003): El futuro de los medios de
comunicación ante el impacto de las nuevas tecnologías. OPTI.
o Gabinete de Estudios de la Comunicación Audiovisual (1999): Anuario de Televisión. 1999. GECA.
Madrid.
Madrid.
Madrid.
Madrid.
Madrid.
Madrid.
o Galán, E. (1997): O bosque inanimado. Cen anos de cine en Galicia. Centro Galego das Artes da
Imaxe. A Coruña.
o González, M. (1992): Documentos para a Historia do cine en Galicia. 1970-1990. CGAI.
o Guillou, B. (2004): On line distribution of films. MEDIAWISE. European Audiovisual Observatory.
o Guzman Gárate, I. (2003): Introducción al desarrollo de proyectos audiovisuales. En La industria
audiovisual en Andalucía: retos y estrategias de comercialización. Fundación Audiovisual de
Andalucía y Agencia Andaluza de Promoción Exterior. Extenda, 2003.
o Hernández Marcos, J.L. e Ruíz Buitrón, E. (1978): Historia de los cineclubs en España. Ministerio de
Cultura.
o Huertas, F. ( ): “Impacto e integración del video”. Telos, Nº 5. Formato electrónico.
o Hueso, A.L. (1985): “Aspectos do comercio cinematográfico en Galicia” Grial, nº 90.
o Hueso, A.L. (1992): La exhibición cinematográfica en La Coruña. 1940-1989. La Coruña. Deputación
Provincial de A Coruña.
o Hueso, A.L. y otros (1990): Catálogo dos fondos cinematográficos nos arquitos públicos galegos.
Santiago de Compostela. Consello da Cultura Galega.
o Instituto de la Cinematografía y las Artes Audiovisuales (1996): Boletín informativo. Datos del 1994.
Ministerio de Cultura.
o Instituto de la Cinematografía y las Artes Audiovisuales (2005): Cine español. Tendencias. Ministerio
de Cultura.
o IPMark (1999): Más sobre la inversión publicitaria en los medios. 1998. En IPMark, N.º 521, abril de
1999.
o Ledo Andión, M. et al. (1998): Televisión e interculturalidade en Bretaña, Galicia e País de Gales.
Santiago de Compostela.
o López, X. (2004): “Una necesaria revisión de estrategias. La prensa local en Internet”. Revista Telos.
Abril-Xuño 2004. N.º 59, Segunda Época.
o Maneiro Vila, A. (1993): A influencia da TVG na promoción do galego. Edicións Lea. Santiago de
Compostela.
o Maneiro Vila, A. e Cabaleiro Durán, A. (1993): A TVG: unha institución pública imprescindible en
Galicia. Edicións Lea. Santiago de Compostela.
o Martínez Hermida, M. e Rodríguez Vázquez, A.I. (2004): “A televisión local en Galicia: inquedanzas e
problemas non resoltos fronte ao futuro dixital e á concentración”. Informe A comunicación en Galicia.
2004. Consello da Cultura Galega.
o Martínez Rodríguez, J.C. (2002): “Aproximación a la problemática de la producción del cortometraje en
España”. Revista Caleidoscopio. N.º 5, xuño de 2002. Valencia. Universidade Cardenal Herrera-CEU.
o Media Research & Consultancy (1998): “La industria audiovisual iberoamericana. Datos de sus
principales mercados”. Sen publicar. Madrid.
o Nogueira, X. (1997): O cine en Galicia. Edicións A Nosa Terra. Vigo.
o Nogueira, X. (coord.) (2002): O audiovisual galego. Grial, Nº 154 Abril-maio-xuño. Tomo XL.
o Observatorio Audiovisual Europeo (2005): Focus 2005 World Film Marquet Trends. Marché du film.
o Pablo Martí, F. e Muñoz Yebra, C. (2002): El sector audiovisual español ante los nuevos retos de la era
digital. Economía Industrial.com.
o Pena, J. (2005): “A producción”. Libro branco da cinematografía e as artes visuais en Galicia. Consello
da Cultura Galega.
o Penafria; M. e Madaíl, G. (1999): “Perspectivas de desarrollo para el documentalismo, el documental
en soporte digital”. Revista Latina de Comunicación Social, número 22, de outubro de 1999. La Laguna
(Tenerife).
o Pérez Martínez, J. (2005): “La otra televisión digital”. Revista Telos. Xaneiro-Marzo 2005. N.º 62,
Segunda Época
o Puig i Raposo, M. e Serrats e Ollé, J. (1999): La industria audiovisual en Cataluña: una nueva etapa.
Comisión para la Sociedad de la Información de la Generalitat de Cataluña. Barcelona.
o Rodríguez Pardo, Julián (1999): Dereito da Comunicación. Edicións Lea. Santiago de Compostela.
o Rodríguez Vázquez, A.I. (2001): Os informativos diarios nas televisións locais de Galicia. Tese de
doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela.
o Rubido, B. (1996): Radiodifusión pública: un modelo a redefinir. Edicións Lea. Santiago de Compostela.
o Sánchez Revilla, M. A. (1998): “La inversión publicitaria en los medios”. IPMark. N.º 511, Outubro de
1998.
o Sanderson, J. e Lovegrove, S. (1992): La producción cinematográfica. Oportunidades para la
financiación de proyectos. Media Business School. Londres.
o Sempere, I. (2005): “Os profesionais”. Libro branco da cinematografía e as artes visuais en Galicia.
o Sociedad General de Autores de España (2001): Anuario de las artes escénicas, musicales y
audiovisuales. 2001. SGAE. Madrid.
o Universidade de Santiago de Compostela (1996): Comunicación na periferia atlántica. Actas do I
Congreso Internacional. Santiago de Compostela.
o Valderrama Santomé, M. (2003): La publicidad televisiva en Galicia: analisis de los emisores, soportes
y tendencias creativas (1960-2000). Tesis doctoral.
o Varcárcel, M. (1984): “Apuntes para a historia do cineclubismo galego”. Entregas de Comunicación
Cultural. N.º 7, novembro 1984.
o Vázquez, G. e Vitale, A.: Pautas para el análisis de un género: los reality show. Publicaciones Digitales
CONFER. Bos Aires
o Vilches, L. (coord.) (2002): Eurofiction España-Report 2000. Menos familia y más policía. Eurofiction
España.
o Viñuela Norberto, M. (2004): Una mirada legal a la regulación de las TV locales. Cineytele.com.
345
9.2 PÁXINAS WEB

- www. xunta.es/conselle/as/spe/dxfc/sxcualif/igc/index.htm
- www. xunta.es/conselle/as/spe/dxfc/sxfo/ index.htm
- www.3dyanimacion.com
- www.agapi.org
- www.aimc.es
- www.anepa.org
- www.anunciantes.com
- www.baquia.com
- www.boletinbit.tv
- www.campusred.net/telos/
- www.cgai.org
- www.cinespain.es
- www.cineytele.com
- www.codigocero.com
- www.comohacercine.com/index.php
- www.corporacionmultimedia.es
- www.crtvg.es
- www.culturagalega.org
- www.ecija.com
- www.egeda.es
- www.formulatv.com
- www.geca.es
- www.legal4.com
- www.mcu.es/cine/index.html
- www.mediasalles.it
- www.observatoriotic.org
- www.porlared.com
- www.quadernsdigitals.net
- www.red.es
- www.sgae.es
- www.sofresam.com
- www.suarezdehesa.com
- www.tercermercado.com
- www.vertele.com/
ANEXO
ANEXO 1: LISTADO DE PARTICIPANTES NAS MESAS DE TRABALLO
347
Asistentes ás Mesas de traballo do Libro Branco do audiovisual en Galicia celebradas en Febreiro no Hotel Porta do Camiño
Produción Exhibición e Produción
Empresa o Institución Persona de contacto Televisión
(1) Distribución (2)
Agencia y Casting Galicia Rosa de Lima X
Aldea Films Javier Valiño X
Anxo Fernández Producciones, S.L. Anxo Fernández X
Asociación de Empresas Galegas do Audiovisual Ramón Domínguez Rego X
Asociación Galega de Productoras Independientes Rosaura Rodríguez X X
CC.OO. Carlos Vázquez X
Centro Territorial TVE Galicia Angel Valero X
Cluster do Audiovisual Galego Carla Reyes Uschinsky X
Compostelavisión, S.L. Javier Otero Llovo X
Consello da Cultura Galega Manolo Gago X
Consorcio Audiovisual de Galicia Ignacio Varela Ramos X X
Continental Producciones, S.L. Francisco Casal X
CTV, S.A. Ramón Domínguez Rego X
Deboura Cultural Roque Cameselle X
Deza Visión, S.A. Isidro Barco Cortizo X
Dirección Xeral de Comunicación e Audiovisual Felicitas Rodríguez e Ana Frutos X X X X
Dirección Xeral de Comunicación e Audiovisual Ignacio Otero X X X X
Dygra Films, S.L. Manuel Gómez Santos X
Editorial Compostela Suso Suarez X
Enxebre Sistemas, S.L. Enrique Criado X
EOSA Carlos Suárez e Loli Docampo X X X X
Facultade de Ciencias da Comunicación da Universidade de Vigo Anna Amorós X
Facultade de Ciencias da Comunicación da Universidade de Vigo Miguel Anxo Fernández X
Facultade de Historia da Universidade de Santiago de Compostela Xosé Nogueira Otero X
Ficción Producciones, S.L. Julio Casal X
Filmax Animation, S.L. Xosé Manuel Barreira X X
Grándola Nova Edicións e Produccións Audiovisuais, S.L. Ramón Bermejo X
IB Cinema Xosé Zapata X X
Interacción Comunicación Multimedia Interactiva, S.L. Beatriz Legerén Lago X
348
Asistentes ás Mesas de traballo do Libro Branco do audiovisual en Galicia celebradas en Febreiro no Hotel Porta do Camiño
Produción Exhibición e Produción
Empresa oo Institución Persona de contacto Televisión
(1) Distribución (2)
Producciones Vigo, S.L. José Luís González X
R Cable Francisco Rodeiro X
Sodinor Dolores Ben X
Televisión de Galicia, S.A. Xose Rodríguez Durán X
TV da Mancomunidade do Salnés, S.L. Joaquín Barreiro Cajaraville X
Universidad Rey Juan Carlos de Madrid J.M. Álvarez Monzoncillo X X X X
Vaca Films Studio, S.L. Enma Lustres Gómez X
Voz Audiovisual, S.A. David Martínez X
Asistentes ás Mesas de traballo do Libro Branco do audiovisual en Galicia celebradas e Maio na Sala de Xuntas da
Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo
Empresa o Institución Persona de contacto Institucional Empresarial
Area 5.1 Celestino Hermida X
Asociación de Empresas Galegas do Audiovisual Ramón Domínguez Rego X
Asociación Galega de Productoras Independentes Javier Valiño X
Centro Galego das Artes da Imaxe José Luís Cabo X
Consorcio Audiovisual de Galicia Ignacio Varela Ramos X
Continental Producciones, S.L. Francisco Casal X
Dirección Xeral de Comunicación e Audiovisual Felicitas Rodríguez X X
Dirección Xeral de Comunicación e Audiovisual Ignacio Otero X X
Dirección Xeral de Formación e Colocación Marisa Mallo X
Dirección Xeral de Formación Profesional e Ensinanzas Especiais Manuel Gallego X
Dirección Xeral de Tecnoloxía Efrén Arias Jordán X
Filmax Animation, S.L. Xosé Manuel Barreira X
IB Cinema Ignacio Benedeti X
IGAPE José Penelas X
Televisión de Galicia, S.A. Alberto Barciela X
Facultade de Historia da Universidade de Santiago de Compostela Luís Ángel Hueso X
Vicigasa Tomás Ucieda X
349

Libro Blanco Do Audiovisual

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Libro Blanco Do Audiovisual

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LIBRO BRANCO DO AUDIOVISUAL EN GALICIA

5.2 A ANIMACIÓN EN GALICIA ......................................................................................................... 194

6.6.5 Actividades desenvolvidas en Galicia e no exterior para a promoción do sector

8.9.2 Instrumentos financeiros.................................................................................................. 337

UNHA IMAXE PROPIA

Pero se o audiovisual chegou a ser o que hoxe é, a diferenza doutras

I.I O LIBRO BRANCO COMO FERRAMENTA PARA A PLANIFICACIÓN

Principais feitos acontecidos no audiovisual galego nos últimos anos

Creación do Arquivo da Imaxe 1984

Inicio das Xornadas de Cine e Vídeo en Galicia (XOCIVIGA) do Carballiño 1984

Creación da Televisión de Galicia (TVG) 1985

Creación da Escola de Imaxe e Son da Coruña 1991

Creación do Centro Galego das Artes da Imaxe (CGAI) 1991

Celebración do I Congreso do Audiovisual Galego 1992

Constitución de AGAPI 1994

Primeira edición dos Premios AGAPI do audiovisual galego 1996

Nacemento do Festival Internacional de Cine Independente de Ourense 1996

Estrea da longametraxe de animación O bosque animado 2001

Constitución de AEGA 2001

Creación do Consorcio Audiovisual de Galicia 2002

Elaboración das Cualificacións profesionais do sector audiovisual en Galicia 2002

Así mesmo, a importancia do sector non se traduce unicamente na Galicia audiovisual:

Os obxectivos que se perseguen coa realización do Libro branco son os seguintes:

Cadro de mando do sector audiovisual galego

Produción 2003 64.321.669,72 n.d. 25,20%

Servizos auxiliares 2003 270,40 n.d. 3,91%

Servizos auxiliares 2003 66,00 n.d. 10,16%

I.I.I Principais liñas de futuro

I.I.II Estrutura do Libro Branco

Análise do sector audiovisual

Diagnóstico e liñas de futuro

No capítulo 9 resúmense as principais propostas formuladas polo sector de cara ó futuro.

I.II METODOLOXÍA: UN ESFORZO PARTICIPATIVO

o Seguimento do traballo pola Comisión Sectorial do Consello Asesor de Telecomunicacións e Audiovisual de

As fases seguidas no desenvolvemento do traballo móstranse no seguinte cronograma:

Cronograma de actividades do Libro Branco do Audiovisual en Galicia (2004/2005).

Estudo do cine, televisión e outros ámbitos de produción

Diagnóstico e liñas de actuación

A iniciativa pública e A partir da revisión das análises de situación levados a cabo na

1. O SECTOR AUDIOVISUAL: SITUACIÓN ACTUAL E TENDENCIAS

Convencionalmente, enténdese por sector audiovisual ó conxunto de actividades no eido da comunicación

Trátase de un concepto moderno, que nalgúns ámbitos, mesmo académicos,

Doutra parte, o proceso de converxencia na multimedia do

Clasificación do sector audiovisual

Cinematografía Televisión CD/Vídeo/DVD Multimedia

Empaquetamento e edición de contidos

Fonte: GRETEL 2005

Os negocios de intermediación entre produtores e radiodifusores encóntranse en pleno proceso de

1.1 AS TENDENCIAS NO EIDO TECNOLÓXICO

1.1.1 O cinema dixital

desaparición da milésimas de segundo, aos sinais dixitais que condicionan a proxección e

Vantaxes e desvantaxes do cinema dixital para os diferentes axentes implicados

Vantaxes do produtor Desvantaxes do produtor

o Calidade de son o O espectador non aprecia a diferenza e a suposta

1.1.2 Difusión de contidos por Internet

Os problemas a que se enfronta a industria do videoxogo en España

O proceso de converxencia entre a televisión e Internet continúa

Vantaxes e inconvenientes da difusión de contidos audiovisuais por Internet

1.1.3 A televisión dixital

Ventaxes e inconvinetes da TDT

1.1.4 Os contidos multiplataforma

Os xéneros de contidos que máis se prestan para a súa distribución

2. A INDUSTRIA AUDIOVISUAL GALEGA: SITUACIÓN ECONÓMICA

Crecemento interanual da facturación e do emprego no período 1998-2003