Neurodegenerativna bolest

ALCHAJMEROVA BOLEST

Medicinska zainteresovanost za “stariju populaciju” je u

Piše: doc.dr med.sci ekspanziji u posljednjih nekoliko decenija, uglavnom zbog
Dževdet Smajlović toga što je povećanje prosječne dužine života dovelo do
Mozak i na početku trećeg toga da je broj osoba stare životne dobi u značajnom po-
milenijuma ostaje vjerovatno
najveća medicinska rastu, a time i broj izvjesnih oboljenja “tipičnih” za ovu sta-
i naučna nepoznanica. rosnu populaciju. Na jednom od vodećih mjesta “tipičnih” za
Zbog toga je stariju životnu dob nalaze se neurodegenerativne bolesti,
ovaj “maestro organa” među kojima su najbrojnije demencije.
svakako zaslužio da se
sa njim na čelu završi Alchajmerova bolest je sporo, progresivno, neurodegenera-
dvadeseti vijek, tivno oboljenje od kojeg obolijevaju uglavnom osobe starije
koji će po mnogo čemu životne dobi. Bolest je dobila ime po njemačkom neurologu
zlatnim slovima ostati Alojzu Alchajmeru (Alois Alzheimer, 1864-1915). Etiološki
zaspisan u istoriji medicine.
faktori za nastanak Alchajmerove bolesti nisu poznati, me-
đutim u epidemiološkim studijama su identifikovani pojedini
Razvoj neurološke nauke, podstaknut i “Dekadom faktori rizika za nastajanje ovog oboljenja. Glavni faktor
mozga” (1990.-2000.) donio je čitav niz novih saznanja o rizika za nastanak Alchajmerove bolesti je dob i rizik propor-
funkcionisanju mozga u zdravlju i bolesti. Međutim, i pored cionalno raste sa godinama. Dosadašnje studije molekularne
velikog broja “revolucionarnih” otkrića u svim naučnim pol- genetike su utvrdile namanje četiri nasljedna oblika Alcha-
jima medicine koja smo dobili u dvadesetom vijeku, i pored jmerove bolesti. Od drugih faktora rizika potrebno je
izvanrednog napretka u otkrivanju, dijagnozi i liječenju zav- napomenuti ženski pol, Daunov sindrom (trizomija 21. para
idnog broja različitih bolesti, i pored toga što je priličan broj hromozoma), povrede glave i nizak nivo obrazovanja.
ranije “neizliječivih” bolesti danas skoro u potpunosti iskor- Simptomi Alchajmerove bolesti obično počinju postepeno,
jenjen, mozak i na početku trećeg milenijuma ostaje gotovo neprimjetno, pa ni bolesnik niti njegova porodica ne
vjerovatno najveća medicinska i naučna nepoznanica. Zbog mogu odrediti tačan početak. U početku bolesnik zaboravlja
toga je ovaj “maestro organa” svakako zaslužio da se sa obične stvari, potom dogovore i obaveze, a potom vrlo
njim na čelu završi dvadeseti vijek, koji će po mnogo čemu važne činjenice iz svakodnevnog života (isključiti struju, zat-
zlatnim slovima ostati zaspisan u istoriji medicine. voriti plin, vodu i sl.).
 Dijagnostika i liječenje Alchajmerove bolesti

U slijedećoj fazi se ne sjećaju imena bliskih rođaka i pri- U uznapredovalom stadijumu bolesti prisutni su znaci lezije
jatelja, brojeva telefona, zanimanja, školovanja, djece. frontalnog korteksa (primitivni refleksi, paratonija,
Praznine u sjećanju premoštavaju konfabulacijama dezinhibicija), poremećaj gutanja, gubitak kontrole sfinktera
(izmišljenim događajima). i posturalnih refleksa što bolesnika veže za krevet. U
Kako smetnje pamćenja postaju izraženije, tako postaju završnim fazama bolesti bolesnici su u vegetativnom stanju,
uočljivi i drugi kognitivni ispadi. Bolesnikov govor postaje us- sa paraplegijom u fleksiji (“fetusni položaj”), mutistični i
poren radi nesposobnosti pronalaženja adekvatnih riječi, a inkotinentni. Umiru od komplikacija kao što su septikemija,
slično je i prilikom pisanja. Snalaženje u prostoru postaje pneumonija, plućna embolija, urinarna infekcija ili infekcija
otežano, zbog čega se bolesnik ne snalazi u poznatom pros- dekubitalnih rana. Prosječna dužina trajanja bolesti je 8
toru (stan, kuća), nije sposoban pronaći put kući, voziti auto, godina.
niti slijediti upute kako pronaći cilj. Zadatak kliničara je da primarno prepozna sindrom
Kako bolest napreduje, bolesnik više ne zna upotrebljavati demencije i eventualno odredi njegov uzrok. Anamnestički
svakodnevne predmete u kući (za vrijeme jela, kuhanja, podaci mogu biti korisni, ali obzirom da bolesnik sa
pranja, održavanja higijene) i konačno samo osnovne, priv- demencijom vrlo često nije svjestan svoje bolesti, većina
idno automatske radnje, ostaju donekle očuvane. Uporedo sa potrebnih podataka se dobije heteroanamnestički, od
gubitkom opisanih kognitivnih funkcija vidljivi su i poremećaji članova porodice.
praksije, rasuđivanja i ponašanja. U daljem toku bolesti Procjena pojedinačnih kognitivnih funkcija pomoću
bolesnik može postati apatičan i nezainteresovan, nekad odgovarajućih neuropsiholoških testova je potrebna u
nemiran i agitiran. postavljanju dijagnoze Alchajmerove bolesti. U kliničkoj
Počinje zanemarivati svoj izgled, postaje paranoidan, remeti praksi se Test minimalnog mentalnog statusa (Mini Mental
se ritam sna i budnosti, javljaju se i halucinacije. Bolesnik State Examination-MMSE) pokazao najefikasnijim za
postaje zajedljiv i sumnjičav prema članovima porodice, dok globalnu procjenu kognitivnih funkcija. Neuroradiološke
sa druge strane postaje potpuno indiferentan na događaje metode (kompjuterozovana tomografija-CT, magnetna
koji u zdravih osoba pobuđuju emocije. Zanemaruje potrebu rezonanca-MRI) kod pacijenata sa Alchajmerovom bolesti
za hranom, što dovodi do gubitka tjelesne težine. pokazaju uznapredovalu kortikalnu atrofiju, proširenje
moždanih sulkusa i povećanje komornog sistema mozga.
Liječenje Alchajmerove bolesti je vrlo složen i kompleksan Istraživanje patofiziološkog mehanizma bolesti -
prioritet savremene gerontologije
zadatak, te i pored toga što su oprobane desetine lijekova,
još se nije došlo do zadovoljavajućih terapijskih rezultata. Bolesnici od Alchajmerove bolesti predstavljaju ne
Inhibitori holinesteraze (takrin, donepezil, rivastigmin, samo medicinski, nego i veliki socijalni i ekonomski
galantamin) poboljšavaju holinergičku transmisiju i imaju problem društvu. Već u srednjem stadijumu bolesti
nisu sposobni samostalno živjeti, zahtjevaju brigu i
dokazano pozitivan učinak u redukciji kognitivnih smetnji
njegu od članova obitelji, profesionalnih službi ili
kod pacijenata sa Alchajmerovom bolesti blagog i boravak u adekvatnim institucijama. Precizna
umjerenog stepena. dijagnostička klasifikacija bolesnika sa
Od novijih lijekova potrebno je istaći memantin koji je demencijom potrebna je zbog osiguranja
adekvatnog liječenja, davanja informacija o
pokazao značajno poboljšanje kognicije i globalnog
prognozi i mogućim genetskim rizicima, te radi
funkcionisanja pacijenata sa Alchajmerovom bolesti. organizacije njege bolesnika. Zbog činjenice da će
Neuroprotektivni i antioksidantni lijekovi (piracetam, ginko- se prevalenca Alchajmerove bolesti u budućnosti
biloba, vitamin E, selegilin) mogu biti indicirani u povećati, istraživanje patofiziološkog mehanizma
bolesti, te adekvatna farmakoterapija jedni su od
dugotrajnoj prevenciji bolesti i neznatno poboljšavaju
najvećih prioriteta savremene gerontologije.
kognitivno funkcionisanje, ali imaju zanemarljiv učinak
kada bolest postane manifestna.
U fazi ispitivanja je primjena nesteroidnih antiinflamatornih
Četvrti uzrok smrtnosti
lijekova, estrogenska terapija i terapija nervnim faktorom
rasta.
Demencije, na čelu sa Alchajmerovom (Alzheimer)
bolesti, su četvrti uzrok smrtnosti iza
kardiovaskularnih, malignih i cerebrovaskularnih
bolesti, i na njihov menadžment se godišnje u SAD
izdvaja preko 50 milijardi dolara. U svijetu ima
preko 18 miliona oboljelih od demencije, od čega
dvije trećine od Alchajmerove bolesti, a do 2025.
godine taj broj bi mogao premašiti 30 miliona.