‫مقدمه‬

‫شناخت پدیده شهر‬

‫در هنروعلوم انسانی اغلب مفهوم شهر با مفهوم تمدن یکی گرفته می شود و بنابراین شهر را نوعی خاص از سازمان‬
‫یافتگی زندگی اجتماعی در انطباق با فضا تلقی می کفند که برای آن می توان مؤلفه های مشخص ی را بی ان ک رد‪ :‬مهم‬
‫ترین مؤلفه هایی که در این زمینه مطرح شده اند عبارتند از‪:‬‬
‫‪ . 1‬نوع زیستگاه ‪..‬مسکن‬
‫‪ . 2‬نحوه معیشت ‪..‬اقتصاد‬
‫‪ . 3‬نوع مدیریت سیاسی ‪..‬رابطه قدرت ‪ /‬فضا‬
‫‪. 4‬نوع تقسیم کار‬

‫‪. 5‬نوع تقسیم فضا‬

‫‪. 6‬نوع فرهنگ و روابط انسانی‬

‫"شهر زیستگاهی است انسان ساخت و در زیر یک قدرت سیاسی مشخص‪،‬که تمرکز جمعیتی نس بتا پای داری را درون خ ود ج ای‬
‫می دهد‪ ،‬فضاهایی ویژه براساس تخصص های حرفه ای به وجود می آورد‪ ،‬تفکیکی کمابیش مشخص و فزاینده می ان ب افت ه ای‬
‫مسکونی و بافت های کاری ایجاد می کند و فرهنگی خاص را به مثابه حاصلی از روابط درونی خویش پدی د می آورد ک ه درون‬
‫خود خرده فرهنگ های بی شماری را حمل می کند"‬

‫برای بررسی نظام مند یک پدیده ای پیچیده همچون شهر نیاز به بررسی رویکردهای مختلف در رابطه با آن داریم ‪.‬‬

‫هر یک از این رویکردها‪ ،‬شهر را در یکی ازابعاد عمده و اساسی آن برجسته کرده واز آن بعد به شناخت و تحلیل آن‬
‫می پردازند‪.‬‬

‫رویکرد سیاسی‬

‫در این رویکرد شهر به مثابه یک واقعیت «حقوقی‪-‬سیاسی » تعریف میشود‪.‬در این برداشت از شهر ‪،‬ب ر این نکت ه اساس ی تاکی د‬
‫میشود که شهرها تبلوری از نوعی نابرابری در روابط قدرت بوده اند که با ظهور پدیده حکومت انطباق دارند‬

‫رویکرد اقتصادی‬

‫در این رویکرد شهر به مثابه یک واقعیت اقتصادی تعریف می شود‪ .‬در اینجا آغاز شهر ب ا ف راهم آم دن مجموع ه ای از ش رایط‬
‫اقتصادی توجیه می شود‪ .‬نخستین قدم در این راه طبعأ انقالب نوسنگی و ظاهر شدن اشکال اولیه کشاورزی و دام داری است ک ه‬
‫ثروت و انباشتی فراتر از نیازهای بالفصل را برای انسان ها امکان پذیر می کند‪ .‬برودل ‪1372‬؛‬

‫رويكرى جغرافيايي فضايي‬

‫در این رویکرد شهر به مثابه يک واقعیت جغرافیایی تعریف می شود‪ .‬مفهوم جغرافی ایی در اینج ا مفه ومی فض ایی‪-‬کالب دی و در‬
‫نهایت طبیعی است‪ .‬شهر در این تعریف حامل رابطه ای است که انسان با طبیعت به وجود می آورد به گونه ای ک ه هم ان ط ور‬
‫که گفتیم شهر را می توان محیطی انسان ساخت تعریف کرد‪ .‬ابن خلدون ‪1369‬؛‬

‫رویکرد معنا شناختی‬

‫در این رویکرد شهر به مثابه واقعیتی معنایی و نمادین تعریف می شود‪ .‬شهر نوعی پیوستگی زمانی‪/‬مکانی به وجود می آورد که‬
‫از خالل معانی تبلور می یا بد‪ .‬هر یک از عناصر شهری اعم از انسان ها ‪،‬گروه ها‪ ،‬رابطه ها‪ ،‬فضاها‪ ،‬اشیا و‪ ...‬می توانند به‬
‫مثابه نشانه هایی معنا دار وقابل تفسیردرنظر گرفته شوند که شبکه های معنایی کمابیش گسترده ای را می سازند‪ .‬انسان ها درون‬
‫این شبکه ها به حیات اجتماعی خود ادامه می دهند و همان گونه که خود به مثابه نشانه تعبیر می شوند‪ ،‬سایر نشانه ها را نیز‬
‫تفسیر می کنند و براساس این کنش های نمادین است که می توانند حضور خویشتن را در شهر احساس و به یک معنی خود را‬
‫در شهر هدایت کنند‪ .‬کوهن ‪1985‬؛‬
 ‫رویکرد جامعه شناختی‬

‫دراین وویکرد شهر به مثابه یک واقعیت اجتماعی تعریف می شود‪ .‬ازاینجا شهر در نهایت حاصلی است از مجموع ه‬
‫روابط میان بازیگران اجتماعی و بنابراین‪ ،‬این باور وجود دارد که شکل گیری فضاها و رواب ط ش هری ازاین رواب ط‬
‫تبعیت می کنند‪ .‬رویکرد جامعه شناختی را باید به قرن نوزدهم و به تببین نظری که جامع ه شناس ی همزم ان ب ا اعالم‬
‫موجودیت خود از واقعیت اجتماعی عرضه می کرد بازگرداند‪.‬‬
‫ادیبی ‪2536‬؛دیکنز؛‪1377‬‬

‫چکیده‬

‫شهر ن وعی خ اص از س ازمان ی افتگی زن دگی اجتم اعی در انطب اق ب ا فضاس ت ک ه ب رای آن می ت وان مؤلف ه ه ای‬
‫مشخصی را بیان کرد؛ نوع زیستگاه نحوه‪،‬معیشت‪،‬نوع مدیریت سیاسی‪،‬رابطه قدرت ‪ /‬فضا‪،‬نوع تقسیم کار‪،‬نوع تقسیم‬
‫فضا‪،‬نوع فرهنگ و روابط انسانی‬
‫با پذیرفتن شهر به عنوان یک پدیده پیچیده حاصل از روابط درونی پویا‪ ،‬نی از ب ه بررس ی رویکرده ای مختل ف در رابط ه ب ا آن‬
‫ناگزیر میشود ‪.‬‬

‫در این بررسی سعی براین بوده تا با تاکید بر رویکرد جامعه شناختی و تاکید بر روابط می ان ب ازیگران اجتم اعی ‪،‬ت اثیری می ان‬
‫این روابط و نحوه شکل گیری و توسعه شهری و بخصوص نضام تقسیم فضایی شهری یافت شود‬

‫برای نیل به این هدف ابتدا مفهوم عام جامعه شناسی و چگونگی ارتباط آن با مقوله هنر و معماری مورد پرسش قرار میگیرد ‪.‬‬

‫سپس مفهوم فضا ی شهری در معماری وچگونگی تقسیم بندی آن بررسی میشود و سپس با مراجعه با اسناد تاریخی نقش ماهیتی‬
‫روابط اجتماعی در شکل گیری کالبد شهر در شهرهای بین النهرین‪،‬هند‪،‬چین‪،‬یونان و روم ‪،‬صدر مسیحیت ‪،‬قرون وسطی وس پس‬
‫شهر های اسالمی و تاثیر این روابط بر نظام تقسیم بندی فضایی این شهر ها مورد بررسی اجمالی قرار میگیرد‪.‬‬

‫در اخر با مراجعه به الگوهای شهر های ایرانی اسالمی این روابط اجتماعی و تاثیراتشان در شکل دهی به س اختار کالب دی ش هر‬
‫های ایرانی –اسالمی بررسی میشود‬