‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن‬

‫ﮐﺎري از اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺗﻨﻈﯿﻢ‪ :‬ﻓﺮﺷﺎد ﻧﻮروزي‬

‫اﯾﻦ اﺛﺮ را ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺟﻮ‬

‫ﺧﺪاﯾﺎ ﻓﺮﺻﺘﯽ ده ﺗﺎ وﺟﻮدم را ﺑﻪ داﻧﺶ اﺣﯿﺎ ﮐﻨﻢ‪....‬‬

‫و ﻣﻦ اﷲ ﺗﻮﻓﯿﻖ ‪/‬ﻓﺮﺷﺎد ﻧﻮروزي‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫‪‬‬

‫‪3 ...... 1‬‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪24 ...... 2‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪36 ...... 3‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪43 ...... 4‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪47 ...... 5‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪52 000000 6‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪57 ...... 7‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪62 ...... 8‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪75 ...... 9‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫‪1‬‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ‪1387/2/8‬‬

‫ﮐﻼم ﻧﺒﻮي‬

‫از ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﺎي آن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ از ﻧﺒﻮت او‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽرود‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ وي ﺑﻪ ﺻﻮرت آﯾﺎت ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺒﻮل آن دﻋﻮت‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﮔﺮ ﭼﻪ ﮐﻼم ﺧﻮد وي اﺳﺖ وﻟﯽ ﯾﮏ ﻣﻨﺸﺄ اﻟﻬﯽ دارد‪ .‬آن ﻧﺒﯽ ﻧﻤﯽﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﮐﻼم ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ »ﮐﻼم اﻧﺴﺎن« ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ »ﻣﻌﺎﻧﯽ« ﮐﻼم ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ »اﻟﻔﺎظ«‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﮐﻼم ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬ﮐﻼم اﻧﺴﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ و اﻟﻔﺎظ« ﮐﻪ در داﺧﻞ ﯾﮏ »ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫اﻇﻬﺎرات« ﮐﻪ زﺑﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ )ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻌﺪاً ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﻫﻢ داد(‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﻟﻔﺎظ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد ﮐﻼم ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻼم‪ ،‬ﮐﻼم او اﺳﺖ ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﻫﻢ اﻟﻔﺎظ ﺑﻪ او اﻧﺘﺴﺎب دارد و او ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﺗﮑﻠﻢ ﻣﺘﺼﻒ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺘﮑﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﻋﻮي او اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد وي ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﮑﻠﻢ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ وي اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ او از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه )اﺻﻄﻔﺎء(‪ 1‬و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ )ﻣﺒﻌﻮث(‪ 2‬ﺷﺪه و ﯾﮏ »اﻣﺪاد‬
‫ﻏﯿﺒﯽ« ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ » وﺣﯽ«‪ 3‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه و او ﺑﺮ اﺛﺮ اﯾﻦ اﻣﺪاد‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﮑﻠﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻇﻬﺎر‬
‫ﺟﻤﻼت ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﻔﻬﻮمدار ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺗﮑﻠﻢ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﺷﻮد آﯾﺎت )ﻧﻤﻮدﻫﺎي(‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ )ﻣﻌﻨﺎي آﯾﺎت را ﺑﻌﺪاً ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﻫﻢ داد( ﮐﻪ ﭼﻮن از او ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ او دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و او‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ دﻋﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درﺑﺎره »آﯾﺎت« ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادم‪ .‬او دﻋﻮي ﻧﻤﯽﮐﺮده ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﺎت »ﻟﻔﻈﺎ و ﻣﻌﻨﺎ« از ﺳﻮي ﺧﺪا ﻣﯽآﯾﺪ و او ﻓﻘﻂ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺜﻼً ﯾﮏ ﻗﺎري ﻗﺮان ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺸﯽ در ﻣﻌﺎﻧﯽ و اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن ﻧﺪارد و ﻓﻘﻂ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﯾﮏ ﮐﺎﻧﺎل ﺻﻮﺗﯽ ﮐﻪ ﺻﺪاﻫﺎﯾﯽ را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻗﺮآﻧﯽ را در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﻣﯽدﻫﻢ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﻔﺎده از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻗﺮآن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ دﻋﻮي ﻧﺒﯽ اﺳﻼم درﺑﺎره ﮐﻼم ﻗﺮآﻧﯽ ﭼﻪ ﺑﻮده‪ ،‬از اﯾﻦ ﺷﻮاﻫﺪ ﻓﻘﻂ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﮐﺲ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم و ﻗﻮم وي‬
‫ﯾﮏ ﮔﻔﺖو ﮔﻮي ﺟﺪ‪‬ي و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ از ﺳﻮي دو ﻃﺮف ﺑﺎ ﺳﺒﮏﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن در ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﻃﻮل ﺑﯿﺴﺖ‬
‫و ﺳﻪ ﺳﺎل در وﺿﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺮﺗﺒﺎً و ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻋﻮي ﻧﺒﻮت ﺧﻮد و ﻃﻠﺐ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي واﺣﺪ‬
‫)ﺗﻮﺣﯿﺪ( را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز اﻋﻢ از ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻬﻮدي و ﻣﺴﯿﺤﯽ و ﻏﯿﺮه ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮده و ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ آﯾﺎت ﻗﺮآن در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﺣﺘﺠﺎج ﻣﯽﮐﺮده و در اﯾﻦ راه ﺑﺎ ﻋﺰﻣﯽ راﺳﺦ و ﺗﻼش ﺧﺴﺘﮕﯽﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﺎت و اﺣﺘﺠﺎﺟﺎت اﻧﻮاع ﺷﯿﻮهﻫﺎي دﻋﻮت‪ ،‬از ﺗﻮﺟﻪدادن ﺑﻪ ﺣﻮادث‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ و ﺑﯿﺎن ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻗﻮام و اﻧﺒﯿﺎء ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﯿﺎن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻤﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ وﯾﮋه و اﻧﺬارﻫﺎ و ﺗﺒﺸﯿﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و آوردن ﻣﺜﻞﻫﺎ و ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﺗﺸﺒﯿﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع و ‪ ...‬ﺑﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﮐﺎرﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش اﯾﻦ دﻋﻮت و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ آن‪ ،‬در واﻗﻌﯿﺖ ﻋﯿﻨﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدي و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ )ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﺗﻤﺪن و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﺳﺆال ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آن واﻗﻌﯿﺎت از ﮐﻼﻣﯽ ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن آن را ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﮐﺮد وﻟﯽ آن را ﮐﻼم ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ و اﻟﻔﺎظ و ﻣﻌﺎﻧﯽ آن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﯽداد؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ آﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻼﻣﯽ )اﮔﺮ‬
‫ﺑﺸﻮد آن را ﮐﻼم ﻧﺎﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﺎﻣﯿﺪ( اﺻﻼً ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺳﻮي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻖ و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﯾﺎ ﻣﺆﻣﻦ و ﮐﺎﻓﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﺠﺎﻫﺪات ﻓﺮاوان‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻈﯿﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻮد؟ ﺗﺄﻣﻞ در ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺳﺨﻦﮔﻮﯾﯽ اﻧﺴﺎن و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ ﯾﺎ ﯾﮏ ﮐﺎﻧﺎل ﺻﻮﺗﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﮐﺎر آن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮدن‬
‫ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺻﻮات ﻣﻨﻈﻮم ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﻼً در ﮔﻮش ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﺑﺮاي وي ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫)آن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺜﻼً ﭘﺎرهاي از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ(‪ ،‬ﺳﺨﻦ او از ﺳﻮي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﺻﻼً ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻧﻤﯽﺷﺪ‬
‫و ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺪاﺷﺖ و ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻼﻣﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺒﻨﺎي دﻋﻮت وي و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮي ﺗﺎرﯾﺦﺳﺎز‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از آن ﺑﺎﺷﺪ و اﺻﻼً ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ و ﻣﻔﺎﻫﻤﻪاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﺧﻮب‬
‫روﺷﻦ ﺷﻮد ﻻزم اﺳﺖ در اﯾﻨﺠﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم زﺑﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ از زﺑﺎن ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﺼﻮري از ﮐﻼم و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ و ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻠﺴﻔﯽ از زﺑﺎن را در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽآورم ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻃﺮﻓﺪار را در ﻣﯿﺎن ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن زﺑﺎن دارد و ﺑﻪ‬
‫ﻓﻬﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮐﻤﮏ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻢ ﻣﺎﻫﯿﺖ زﺑﺎن را روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻗﻄﻌﯽ آن را‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آﻟﺒﺮت ﮐﻠﺮ‪ Albert keller‬ﻓﯿﻠﺴﻮف آﻟﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫زﺑﺎن ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ از ﺷﮑﻞﻫﺎي »اﻇﻬﺎرات« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن اﯾﻦ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮐﺸﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﺧﻮد را اﻇﻬﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزد‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ آن ﻧﻈﺎم ﺑﺒﺨﺸﺪ و دﯾﮕﺮان را از آن آﮔﺎه ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ آن ﮐﻨﺎر آﯾﺪ‪4.‬‬

‫زﺑﺎن )ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ از ﺷﮑﻞﻫﺎي اﻇﻬﺎرات( ﺑﺎ ﭘﻨﺞ »ﻣﺤﻮر« ﻗﻮام ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻮر ﮔﻮﯾﻨﺪه ﮐﻪ زﺑﺎن از‬
‫او ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺷﻨﻮﻧﺪه ﯾﺎ آدرس ﮐﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻮر زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺘﻦ ﯾﺎ ﻣﺘﻦِﻣﺘﻦ ‪context‬‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه زﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺟﻤﺎﻋﺖ و اﻫﻞ آن زﺑﺎن ﮐﻪ زﺑﺎن در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﯾﮏ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و زﺑﺎن‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﻣﺤﻮر »ﻣﺤﺘﻮا« ﮐﻪ زﺑﺎن آن را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 5‬اﯾﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻓﻠﺴﻔﯽ درﺑﺎره زﺑﺎن ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻃﺮﻓﺪاران را ﻣﯿﺎن ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن زﺑﺎن دارد روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫زﺑﺎن ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ‪ Anthropologik‬ﺟﻤﻌﯽ و داراي ارﮐﺎن و ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻣﺘﻌﺪد اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﺎﯾﯽ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آن ارﮐﺎن و ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﻘﺪان ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﻣﻨﺘﻔﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻌﻤﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﮐﺎوﯾﺪن ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ آن ﺑﻮد ﮐﻪ وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ را در دوره ﻓﻠﺴﻔﯽ دوم‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﯽ و رﻓﺘﺎر آدﻣﯽ اﺳﺖ و ﺗﺌﻮري ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﮐﺮد و ﭘﺲ از وي »آﺳﺘﯿﻦ« ﻧﻈﺮﯾﻪ وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ را ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫‪ -6‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﺎد ﺷﺪه اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ اﻟﻔﺎظ و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر وﯾﮋهاي ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫واﺳﻄﻪاي ﻣﺜﻼً ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﺟﻤﻼت ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎدﺛﻪاي ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻤﺎي ﻋﻠﻢ اﺻﻮل »دﻻﻟﺖ ﺗﺼﺪﯾﻘﯿﻪ«اي‬
‫وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﮐﻼم ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن »ﮔﻮﯾﻨﺪه« ﻧﺪارد و ﻫﯿﭻ اراده ﺟﺪي )در اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻢ اﺻﻮل(‬
‫در وراي اﯾﻦ ﺟﻤﻼت دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎﯾﯽ را )ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪ( ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺮرﺳﯽ و‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮاﺋﺘﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎﯾﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﭘﻨﺞ ﻣﺤﻮر ﺗﺤﻘﻖ زﺑﺎن ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﻮﺿﯿﺢ دادم در آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ و آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫از ﯾﮏ زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺜﻼً زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮاد ﻣﺎ از ﮔﻮﯾﻨﺪه ﮐﻼم ﮐﻪ رﮐﻦ اول ﺗﮑﻮن ﮐﻼم اﺳﺖ‬
‫ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻃﻮﻃﯽ ﯾﺎ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ ﺻﺪا را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﻣﺮاد از ﮔﻮﯾﻨﺪه آن ﺷﺨﺺ ذﻫﻦدار اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺳﺨﻦ او را ﻓﻬﻤﯿﺪ و ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﻪ وي ﻧﺴﺒﺖ داد و ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻓﻼن ﺷﺨﺺ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫آﻧﭽﻪ درﺑﺎره ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻧﺘﻘﺎل اﺻﻮات ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫او ﺟﻤﻼﺗﯽ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﺷﻮد و او ﻋﯿﻦ آن ﺟﻤﻼت را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ«‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ادﻋﺎﯾﯽ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ادﻋﺎ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم دارد‪ .‬اﻣﺎ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮد آن ﺟﻤﻼت ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﭼﻮن‬
‫ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ زﺑﺎن را ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه ﻧﺪارد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﮐﺴﯽ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻤﯿﺪن و ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮردي ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺳﺨﻦ‬
‫ﺧﺪا اﺳﺖ و اﯾﻦ رﮐﻦ ﻣﻬﻢ ﺗﺤﻘﻖ زﺑﺎن در اﯾﻦ ﻣﻮرد وﺟﻮد دارد و ارﮐﺎن دﯾﮕﺮ ﺗﺤﻘﻖ زﺑﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮرد وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ دﻗﯿﻖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮردي وﺿﻌﯿﺖ از اﯾﻦ ﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﺒﯽ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪاش‪،‬اﯾﻦ ﺟﻤﻼت ﮐﻪ او ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه دارد و آن ﺧﺪا ﯾﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫‪ ...‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﺒﯽ اﯾﻦ ﺟﻤﻼت ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ در درون ﻧﺒﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؟ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؟ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫دﻋﻮي ﻧﺒﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد او ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻓﻬﻤﯽ از آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ آن ﻫﻢ ﻧﻪ ﻓﻬﻤﯽ از‬
‫ﺳﻨﺦ ﻓﻬﻢ ﮐﻼم اﻧﺴﺎن‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺪﻋﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎدﺛﻪاي )ﻧﺒﯽ(‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺟﻤﻼت را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺨﻮاﻧﺪ و از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻌﺎﻧﯽ آن را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ در ﺣﻘﯿﻘﯿﺖ از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آن‬
‫ﺟﻤﻼت را ﺻﺮﻓﺎً از روي ﺗﻌﺒﺪ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ وي ﮐﻼم ﮐﺴﯽ )ﺧﺪا( ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم آن را ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫وي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮﻋﺎدي درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت او ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن درﺑﺎره ﯾﮏﯾﮏ اﯾﻦ ﺟﻤﻼت ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم آﻧﻬﺎ در ﺗﺠﺮﺑﻪ وي ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺗﻌﺒﺪاً و از روي اﯾﻤﺎن ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺟﻤﻼت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎﯾﯽ دارد‪ .‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ آن ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ و ﺟﺪال و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ و‬
‫ﺟﻬﺎد و ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ اﺳﻼم ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ و در ﺧﻮد ﻗﺮآن ﻣﻨﻌﮑﺲ اﺳﺖ از اﯾﻦ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﺗﻌﺒﺪاً از ﻣﻦ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﺎت ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬
‫ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از ﻣﻘﻮﻣﺎت ﮐﻼم را ﻧﺪارد واﻗﻌﺎً ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم دارد و ﻣﻌﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ از ﻣﻦ‬
‫ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ؟ آﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﻗﺎﺑﻞ ادﻋﺎ و ﺗﺼﻮر و ﺗﺼﺪﯾﻖ اﺳﺖ؟ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از ﻗﺮآن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺼﺮﯾﺢ‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ »ﻟﺴﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺒﯿﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﯾﻪ »ﻟﺴﺎن ﻗﻮم« اﺳﺖ؛ آﯾﺎ ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺒﯽاﺳﻼم از ﻣﺮدم ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﮐﺴﯽ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﺗﻌﺒﺪاً ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ؟ آﯾﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ دﻋﻮت وي اﯾﻨﻘﺪر ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻣﺘﻌﺪد دﯾﮕﺮ را ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ‬
‫ﻗﺮآن آﻣﺪه و آﯾﺎت آن را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻔﻬﻮمدار و ﻣﻌﻨﺎدار و ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﺪﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ؟ در ﻗﺮآن آﻣﺪه ﭼﺮا در ﻗﺮآن »ﺗﺪﺑﺮ« ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ 7.‬در ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻗﺮآن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺷﻔﺎ‪،‬‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺼﯿﺮت‪ ،‬ﻣﻮﻋﻈﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻫﺎن‪ ،‬ﺑﯿﻨﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ روﺷﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ 8‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﻣﺘﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫اﺻﻞ دﻻﻟﺖ داﺷﺘﻦ آن ﺑﺮ ﺗﻌﺒﺪ ﻣﺒﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ اوﺻﺎﻓﯽ ذﮐﺮ ﮐﺮد؟ آﯾﺎ ﮐﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮدهاي ﮐﻪ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ‬
‫ﻧﺒﯽ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ )ﭼﻮن آن را ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ و ﺑﺮرﺳﯽ و‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ( ﻫﻤﻪ ﻟﻐﻮ و ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ آﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ و ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ ﮐﺎري ﻟﻐﻮ ﺑﺎﻃﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿﻢ؟ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ در ﻗﺮآن ﺗﺤﺪي ﺷﺪه ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ آﯾﺎت اﻟﻬﯽ را ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ 9.‬اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﮐﺎﻧﺎل اﻧﺘﻘﺎل ﭼﻨﺎن ﺟﻤﻼﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻼم ﺑﻮدن و ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدن‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻌﺒﺪي و اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺤﺪياي ﻣﻌﻨﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺷﺎﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ ـ‬
‫ﻗﺮآﻧﯽ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه ﻧﺒﯽاﺳﻼم »داﻋﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا« ﺑﺎ ﺑﺼﯿﺮت دروﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺸﺮ ﺣﯿﺎت اﺧﺮوي و‬
‫رﺣﻤﺖ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻢدﻫﻨﺪه از ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ )ﻣ‪‬ﻨﺬر( ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ دﻫﻨﺪه ﮐﺘﺎب و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬داور اﺧﺘﻼﻓﺎت اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪﻫﺎي روح اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻮار ﮐﻨﻨﺪه راه ﻗﯿﺎم ﺑﻪ‬
‫ﻗﺴﻂ و‪ ...‬اﺳﺖ‪» 10.‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺻﻔﺎت و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ ﮐﺎﻧﺎل اﻧﺘﻘﺎل‬
‫اﺻﻮات ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ داد و ﺑﺮاي وي اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز در زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺶﻫﺎ را در درﺟﻪ اول ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺮدم و وارد ﮐﺮدن ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺑﯿﻨﺶ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در آن در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن ﻗﻮم اﯾﻔﺎء ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺒﻮد و ﮐﺎر‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﯿﺶ از وﺳﺎﻃﺖ در ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮدن ﯾﮏ رﺷﺘﻪ ﺟﻤﻼت ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺒﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد اﯾﻦ ﻧﻘﺶ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺴﺒﺖ داد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از ﻗﺮآن آﻣﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ »ﻣﺒﻌﻮث« اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﻌﻮﺛﯿﺖ ﻋﺒﺎرت از ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﯽ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻗﺮآن و ﺷﻬﺎدت ﺗﺎرﯾﺦ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻪاش‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪاي ﺑﯽﻗﺮار و از ﻋﻤﻖ وﺟﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻼﺷﮕﺮي و ﺧﺴﺘﮕﯽﻧﺎﭘﺬﯾﺮي‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺑﺎ ارادهاي ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و اﻧﺮژي ﺳﺮﺷﺎر و ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪﻧﯽ‪ .‬ﻧﺒﻮت او ﻋﯿﻦ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ او ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪﻋﺎي او در‬
‫ﺑﺎب اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ وي ﮐﺎﻧﺎل اﻧﺘﻘﺎل اﺻﻮات اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻫﯿﭻ ﻧﺴﺒﺘﯽ ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ ﻧﻤﯽداﺷﺖ‪ .‬ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ ﮐﻪ‬
‫اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ دﯾﮕﺮ از ﻗﺮآن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﺒﯽ اﺳﻼم ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﻮ ﺳﺎﺣﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ﮐﺎﻫﻦ‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﯽ‪ 11.‬اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ را وﻗﺘﯽ ﺑﻪ او ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ او ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽداد و ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻤﺎن آوردن آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎﺣﺮ و ﺷﺎﻋﺮ و ﮐﺎﻫﻦ ﻧﺎﻣﯿﺪن از اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺎ ﮐﺎرﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن دﯾﮕﺮان را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و او ﻫﻢ دﯾﮕﺮان را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮدن اﺻﻮات ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﯽﺑﻮد ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻘﺒﻮل ﻧﺒﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﺗﻮ ﯾﮑﯽ از اﯾﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬ﭼﻮن ﺳﺎﺣﺮ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﻦ ﯾﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺻﺎدر‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ آﻧﺎن ﺧﻮد را ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻗﻮاي ﻏﯿﺒﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺒﻮد و ﮐﻼم ﻣﺆﺛﺮ در ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬ﮐﻼم او و رﻓﺘﺎر ﺧﻮد او‬
‫ﻧﺒﻮد ﻧﻤﯽﺷﺪ ﮔﻔﺖ ﺗﻮ ﮐﺎﻫﻦ‪ ،‬ﺳﺎﺣﺮ ﯾﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﯿﺎق در ﻗﺮآن ﺗﺘﺒﻊ ﮐﻨﯿﻢ و ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد در آن را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت ﺑﺪﯾﻊ ﻓﺮاوان دﯾﮕﺮي ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﻦ دﻋﻮي را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻓﻌﻼً در ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ‬
‫ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﺎ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ و او ﺻﺮﻓﺎً آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ اﻟﻔﺎظ و ﻫﻢ ﻣﻌﺎﻧﯽ از ﺧﻮد‬
‫او ﺑﻮده اﺳﺖ ﮔﺮ ﭼﻪ او ﺧﺪا را ﻣﻌﻠﻢ ﺧﻮد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ از آن ﺑﻪ وﺣﯽ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ :‬ﻋﻠﻤﮏ ﻣﺎﻟﻢ ﺗﻌﻠﻢ‬
‫)ﺳﻮره ‪ 4‬آﯾﻪ ‪ (13‬و ﻗﻞ رب زدﻧﯽ ﻋﻠﻤﺎ )ﺳﻮره ‪ 30‬آﯾﻪ ‪.(14‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ آن ﻧﺒﯽ ﮐﻪ آورﻧﺪه ﻗﺮآن ﺑﻮده ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﻋﻮي ﻧﮑﺮده ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم‬
‫وي ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ آن را ﮐﻼم ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ او ﭼﻪ دﻋﻮي داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن آن را‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؟ دﻋﻮي او اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ او ﯾﮏ اﻧﺴﺎن وﯾﮋه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪاش ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ و او را از ﻃﺮﯾﻖ وﺣﯽ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن )ﺗﻼوت ﻗﺮآن( ﺗﻮاﻧﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺑﻪ ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ در اﺻﻄﻼح ﻗﺮآن »وﺣﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ دﻋﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ آﻧﭽﻪ او ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺼﻮل وﺣﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ وي ﺑﺮ اﺛﺮ وﺣﯽ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺮآن‪ ،‬وﺣﯽ ﻫﻤﺎن اﺷﺎره و اﻧﮕﯿﺨﺘﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻌﻞِ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺷﺎره و اﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺣﺮﮐﺖ ﻏﺮﯾﺰي زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﻫﻢ در ﻗﺮآن »وﺣﯽ ﺧﺪا« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬و‬
‫اوﺣﯽ رﺑﮏ اﻟﯽ اﻟﻨﺤﻞ ان اﺗﺨﺬي ﻣﻦ اﻟﺠﺒﺎل ﺑﯿﻮﺗﺎ و ﻣﻦ اﻟﺸﺠﺮ‪ ...‬ﺳﻮره ‪ 16‬آﯾﻪ ‪ .18‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ در آﯾﻪ ‪ 51‬از ﺳﻮره‬
‫‪ 42‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﮐﺎن ﻟﺒﺸﺮِ ان ﺑﮑﻠﻤﻪ اﷲ اﻻوﺣﯿﺎ او ﻣﻦ وراء ﺣﺠﺎب او ﯾﺮﺳﻞ رﺳﻮﻻً ﻓﯿﻮﺣﯽ ﺑﺎذﻧﻪ ﻣﺎ ﯾﺸﺎء‪...‬در‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬وﺣﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ وﺣﯽ ﺑﺎ رﺳﻮل )ﻓﺮﺷﺘﻪ( ﮔﻮﻧﻪاي ﻓﻌﻞ ﺗﮑﻠﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داد )ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در آﯾﺎت دﯾﮕﺮي ﺧﻠﻖ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﺗﮑﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮره ‪ 36‬آﯾﻪ ‪ .(82‬ﺑﺎ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﯿﺎن ﻣﻔﺎد اﯾﻦ آﯾﻪ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن‪ ،‬وﺣﯽ ﺗﮑﻠﻢ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻧﺒﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺑﻌﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺗﮑﻠﻢ او ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮاﻧﺪن آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﺤﺼﻮل وﺣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮد وﺣﯽ‪ .‬در ﻋﯿﻦ‬
‫ﺣﺎل اﯾﻦ آﯾﺎت ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﻣﺘﮑﻠﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻼم اﺳﺖ و ﻫﻢ ﮐﻼم ﺧﺪا‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در آﯾﻪ ‪ 6‬از ﺳﻮره ‪ 9‬آﻣﺪه‪ :‬و ان اﺣﺪ ﻣﻦ اﻟﻤﺸﺮﯾﮑﻦ اﺳﺘﺠﺎرك ﻓﺎﺟﺮه ﺣﺘﯽ ﯾﺴﻤﻊ ﮐﻼم اﷲ(‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺧﺪا ﺑﺎ وﺣﯽ او را ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ زﯾﺒﺎي ﺣﺎﻓﻆ ‪:‬‬

‫ﺑﻠﺒﻞ از ﻓﯿﺾ ﮔﻞ آﻣﻮﺧﺖ ﺳﺨﻦ ورﻧﻪ ﻧﺒﻮد‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﻮل و ﻏﺰل ﺗﻌﺒﯿﻪ در ﻣﻨﻘﺎرش‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﮑﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺒﯽ اﺳﻼم از ﻃﺮﯾﻖ وﺣﯽ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻌﻠﯿﻢ اﻟﻬﯽ ﺑﺎ ارﺗﺒﺎط‬
‫زﺑﺎﻧﯽ وﯾﮋهاي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺗﮑﻠﻢ اﻟﻬﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮده از ﻧﻮع ارﺗﺒﺎط زﺑﺎﻧﯽ ـ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺒﻮده زﯾﺮا ﻣﻘﺪﻣﺎت ارﺗﺒﺎط زﺑﺎﻧﯽ ـ اﻧﺴﺎﻧﯽ در آن ﺳﺎﺣﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺗﮑﻠﻢ )وﺣﯽ( ﺗﺼﻮري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬آﻗﺎي ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻌﻮر وﺣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﺎ ﻣﺮﻣﻮز ﺑﻮده و ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن اﻃﻼﻋﯽ‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رﺳﯿﺪﮔﯽ آن را ﺑﺮاي ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ارﺗﺒﺎط واﻗﻌﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت‬
‫دﻋﻮت دﯾﻨﯽ از ﻣﻌﺎرف و اﺧﻼق و ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از ﻓﮑﺮ ﻣﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا اﮔﺮ راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺒﯿﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﺷﻌﻮر وﺣﯽ ﮐﻪ درك ﮐﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﺷﻌﻮر ﻓﮑﺮي ﻣﺎ ﻣﯽﺷﺪ‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﻧﺒﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﻮر و وﺣﯽ رواﺑﻂ ﻣﺮﻣﻮز آﻧﻬﺎ را درك ﮐﺮده و در ﻣﻘﺎم‬
‫ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺧﻮد ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و در رواﺑﻂ ﻓﮑﺮي ﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻃﺒﻖ ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ آﻣﻮزش‬
‫ﺟﻨﺴﯽ را ﺑﺮاي ﮐﻮدك ﺧﺮدﺳﺎل ﺗﺎ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﺣﻠﻮا ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪12.‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآﻧﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ ﻣﺎ ﻫﺴﺖ ﯾﮏ ﮐﻼم اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﮔﻮﯾﻨﺪه آن ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺎﺳﯽ اﺷﺎره ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ آﯾﺎت ﺧﺪا ﻧﺎﻣﯿﺪن‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻗﺮآن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮد ﻣﻨﺴﻮب‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ آﯾﺎت ﺧﺪا ﻧﺎﻣﯿﺪن آﯾﺎت ﻗﺮآن در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ را ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ آﻧﮑﻪ ﻧﺒﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن‪ ،‬در ﻣﻮرد ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺧﺪا در‬
‫ﻃﻮل ﻋﻠﻞ ﻗﺮار دارد و ﻧﻪ در ﻋﺮض آﻧﻬﺎ؛ درﺑﺎره ﭘﺪﯾﺪه ﻗﺮآن ﻫﻢ ﺧﺪا در ﻃﻮل ﻋﻠﻞ ﻗﺮار دارد و ﻧﻪ در ﻋﺮض آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻨﻈﻮرم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ »اﻧﺰال وﺣﯽ« ﯾﺎ »اﻧﺰال ﮐﺘﺎب« و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺴﺎب اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻧﻔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻗﺮآن آﻣﺪه‪ :‬و اﻧﺰﻟﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء ﻣﺎء ﻃﻬﻮراً‬
‫)ﺳﻮره ‪ 25‬آﯾﻪ ‪ .(48‬از اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﯽآﯾﺪ ﮐﻪ آﻣﺪن ﺑﺎران ﺑﺎران ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻧﺪارد‪ .‬آﯾﺎت اﻧﺰال‬
‫وﺣﯽ ﯾﺎ اﻧﺰال ﮐﺘﺎب از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع دﻻﻟﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ آن ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﺪارد و ﮐﻼم او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ دﻻﻟﺖ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ـ ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮ ﻣﺪﻋﺎي اﯾﻦ‬
‫ﻣﮑﺘﻮب آنﭼﻨﺎن آﺷﮑﺎر و ﻗﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﻣﻠﺰم ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﻫﺮ ﮐﺠﺎي ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮي ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮاً‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﯾﮕﺮ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺻﺮف ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺗﻌﺒﯿﺮاﺗﯽ‪ ،‬از ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﻗﺮآن ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ راه ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن اﺳﺖ دﺳﺖ ﺑﺮدارﯾﻢ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺪﯾﺪ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز در ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫دﺳﺖ ﻣﺎ را در ﮐﺸﻒ ﯾﮏ ﮐﺎرﺑﺮد ﺟﺪﯾﺪ زﺑﺎﻧﯽ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮرﺳﯽ »ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﮑﻞ ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﻗﺮآن« ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﺎرهاي از ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻗﺮآﻧﯽ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﻧﺪ و از ﯾﮏ ﺳﺒﮏ ﺑﯿﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮي‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮدﯾﺪي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﮐﺮدن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽاي ﮐﻪ ﻣﻮارد ﻋﻤﺪهاي از آن در ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم ﺑﻮده ﺑﻪ ﻓﻬﻢ دﻗﯿﻖﺗﺮ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮐﻤﮏ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫اﺑﻬﺎﻣﺎت زﺑﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون آن‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻓﻌﻠﯽ ﻗﺮآن ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ«‪13.‬از ﺑﺤﺚﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻗﺮآن ﮐﻼم‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ارﺗﺒﺎط زﺑﺎﻧﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ارﺗﺒﺎط زﺑﺎﻧﯽ ـ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﯿﻖ درﺑﺎره ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﻫﻤﻪ روشﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و‬
‫ﻓﻬﻢ آﺛﺎر زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن‪،‬‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ‪ ...‬را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ راﻫﯽ ﺟﺰ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻦ دﯾﻨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي ـ دﯾﻨﯽ از‬
‫ﻫﻤﻪ ﺣﻮادث ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻓﻌﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﻧﻘﺶ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﯾﺠﺎد ﻣﻌﻨﺎي دﯾﻨﯽ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن را ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﯾﻔﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﯿﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ اﺳﻼم ﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي ـ دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺠﺮﺑﻪ او ﻓﻬﻢ‬
‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻬﺎن و ﯾﺎ ﻋﯿﻦ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ »ﭼﻪ ﭼﯿﺰ« ﺳﺮو ﮐﺎر دارد ﻧﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ وي درﺑﺎره »ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ« ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آﮔﺎﻫﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬او ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻬﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﯿﻨﺶ ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او ﺟﻬﺎن را »ﻗﺮاﺋﺖ« ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآن )آﯾﺎت ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ( ﻗﺮاﺋﺖ )ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻧﺒﻮي( از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﯾﮏ‬
‫»ﻋﻤﻞ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ و دﻋﻮي ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ وﺣﯽ آن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ ،‬ﻓﻌﻞ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﮔﻔﺘﺎري ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ »ﺧﺒﺮ« ﻣﯽآورد و ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮش دادن آن ﺧﺒﺮ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و از آﻧﺎن‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ آن ﺧﺒﺮ را ﻃﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آن ﺧﺒﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ و ﺣﻮادث‪ ،‬اﻓﻌﺎل ﺧﺪا )آﯾﺎت او(‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﺑﯿﺶ از ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺑﺎر واژه »آﯾﻪ« ﯾﺎ »آﯾﺎت« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ اﷲ )ﺧﺪا( ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ در ﭘﯿﺶ از ‪ 1200‬ﻣﻮرد از ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ )ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي( ﻧﺒﯽ از ﺟﻬﺎن ﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻋﻤﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻬﺎن و ﻣﺮﺣﻠﻪ آﯾﺎت درﻣﯽﮔﺬرد و ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻧﻮر آﺳﻤﺎن ﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﷲ ﻧﻮر اﻟﺴﻤﺎوات و اﻻرض ‪) ...‬ﺳﻮره ‪ 24‬آﯾﻪ ‪(35‬‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻻزم اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي و آﯾﻪاي را ﻗﺪري‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻢ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي آﯾﻪ در ﻗﺮآن ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرفﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ‪ Erscheinung‬ﯾﺎ‬
‫‪ Fenomen‬ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ Erscheinung‬در داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺗﺎرﯾﺨﯽ واژهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫»‪ Erscheinung‬آن داده ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ ﮐﻪ )داده( ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻤﻨﺪ و ﻣﮑﺎﻧﻤﻨﺪش ﺑﺎ آن روﺑﻪ رو ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ آن ﭼﯿﺰ واﻗﻌﯿﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد‬
‫ﯾﺎ ﮐﻢ در وﺟﻮد ﻣﺸﺎرﮐﺖ دارد«‪14.‬ﻣﺤﺘﻮاي اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ واژه »ﻧﻤﻮد« و در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ واژه آﯾﻪ‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮدات را آﯾﺎت ﺧﺪا ﺑﺒﯿﻨﺪ او ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻮدﻫﺎﯾﯽ از ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﻧﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﻮد آن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد وﻟﯽ آن واﻗﻌﯿﺖ در ﻧﻤﻮدﻫﺎﯾﺶ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻇﺮﯾﻒ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ »آﯾﻪ ﺑﻮدن« ﻣﻮﺟﻮدات ﯾﻌﻨﯽ »آﯾﻪ دﯾﺪه ﺷﺪن« آﻧﻬﺎ و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﻨﺸﯽ ﻋﯿﻦ ﻓﻬﻢ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدات را ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﺧﺪا ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻓﻬﻤﺶ ﻋﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻧﻤﻮد دﯾﺪن ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ »ﻧﺴﺒﺖ واﺣﺪ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬رﯾﭽﺎرد ﺷﻔﻠﺮ ‪ (Richardٰ Schfller‬ﻓﯿﻠﺴﻮف‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻓﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﻋﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻋﯿﻦ ﻧﻤﻮد دﯾﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺟﺎﻟﺒﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﺟﻬﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺷﻨﺎ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬او ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ آﻧﺠﺎ آﻏﺎز ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از »ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه« ﭘﺮﺳﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺧﻮد‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬درك ﻣﺎ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺪرك ﺧﻮد را ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ »ﻧﻈﺮﮔﺎه« واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻧﮕﺎه« ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ )ﻃﺮﻓﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ( اﯾﻦ ﻧﻈﺮﮔﺎه‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ‪ ،‬ﯾﮏ »ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎه« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ »ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن« »ﭼﯿﺰي« ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ در‬
‫ﻫﺮ ﻣﻮرد را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد )در واﻗﻊ( اﯾﻦ ﭘﯿﺶﻧﮕﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺗﺄﺛﺮ ﺗﺠﺮﺑﯽ« )ﺑﺎ ﻫﻤﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آن( ﺷﮑﻞ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻧﺴﺎن از ﺟﻬﺎن و ﺗﻔﺴﯿﺮ دﯾﻨﯽ آن ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ دﯾﻨﯽ ﺟﻬﺎن‬
‫در ﻟﺤﻈﺎت ﺑﯿﺎن ﺗﻌﺒﯿﺮاﺗﯽ ﺷﮑﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ از ﺟﻬﺎن رخ ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﻔﺲ ﺗﺠﺮﺑﻪ از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ‬
‫دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﭘﺮﺗﻮ اﻣﺮ ﻗﺪﺳﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻫﺮ »اﻣﺮ‬
‫واﻗﻌﯽ« در ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺎن در »ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ﺧﻮد« ﺗﺤﺖ ﯾﮏ اﺳﭙﮑﺖ ‪ Aspekt‬دو روﯾﻪ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻧﻤﺎ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ :‬ﻋﺪم ﺛﺒﺎت ﺑﻼ اﻧﻘﻄﺎع و ﻧﻮﺷﺪن ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮ«‪15.‬‬

‫ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﭘﺲ از اﯾﻦ اﺷﺎرات اﮐﻨﻮن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻔﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻧﺸﺎن دﻫﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻧﻤﻮد دﯾﺪن ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات )ﺟﻬﺎن( ﺗﻨﻬﺎ ﺑﯿﻨﺶ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺒﻼً ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﯾﮏ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن را در ﯾﮏ ﮐﻠﯿﺖ ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺮآن‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﮐﻞ ﺷﯽء« ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ از آﺳﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬زﻣﯿﻦﻫﺎ‪ ،‬آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢﻫﺎ‪ ،‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﮐﻮهﻫﺎ‪،‬‬
‫ﮔﯿﺎﻫﺎن‪ ،‬آب‪ ،‬اﻗﻮام و اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﺑﻼﯾﺎ و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و اﺷﯿﺎء و ﺻﺪﻫﺎ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺟﺪاﺟﺪا ﻣﻄﺮح‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﭘﺲ از ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﻮد )اﻓﻌﺎل ﺧﺪا( دﯾﺪه ﺷﺪن ﻫﻤﻪ‬
‫ﺣﻮادث ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻗﺮآن ﻣﯽاﻧﺪازﯾﻢ و ﺳﭙﺲ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را در ﻣﻮرد اﻧﺴﺎن و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻗﻮام و ﺗﺎرﯾﺦ و‬
‫واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاي اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﻄﻮﯾﻞ زﯾﺎد‪ ،‬از ﻫﺮ آﯾﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﻧﻪ ﻫﻤﻪ آﯾﻪ را‪.‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﺳﺘﻨﺎدات آﯾﻨﺪه ﻗﺪري ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﺷﺎﯾﺪ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد‬
‫ﻣﮑﺮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﮔﺮﯾﺰي از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪام‪ ،‬ﭼﻮن ﻻزم اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﯾﻦ ﺑﺤﺚ را‪ ،‬درﺳﺖ در ﻓﻀﺎي آن‬
‫ﺟﻬﺎن ﻗﺮار دﻫﻢ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ اﺳﻼم در آن ﺟﻬﺎن ﻣﯽزﯾﺴﺖ و در ﻗﺮآن ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺟﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ‬
‫آﯾﺎت ﭘﺮﺷﻤﺎري از ﻗﺮآن ﻣﯿﺴﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ‪» :‬آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ«‪ ،‬ﮔﺮدش ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ در درﯾﺎ‪،‬‬
‫ﻓﺮوآﻣﺪن ﺑﺎران از آﺳﻤﺎن و زﻧﺪهﺷﺪن زﻣﯿﻦ ﺑﺎ آن و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪن ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬وزش ﺑﺎدﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺮﻫﺎي ﻣﺴﺨﺮ در ﻣﯿﺎن‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ آﯾﺎت ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ« )ﺳﻮره ‪ 2‬آﯾﻪ ‪» .(164‬ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را از ﯾﮏ »ﻧﻔﺲ« آﻓﺮﯾﺪه و از آن‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن زﯾﺎدي ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ( )ﺳﻮره ‪ 4‬آﯾﻪ ‪» .(1‬ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺐﻫﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ و روز‬
‫ﺑﯿﺪارﺷﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎن در ﻗﻮه ﻗﺎﻫﺮه او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ را‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﺎرﯾﮑﯽﻫﺎي ﺻﺤﺮا و درﯾﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻧﺠﺎت ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ« )ﺳﻮره ‪ 6‬آﯾﺎت ‪ 60‬ﺗﺎ ‪.(65‬‬
‫»ﺧﺪاﺳﺖ ك ﺑﺎغﻫﺎي ﺑﺎ دارﺑﺴﺖ و ﺑﺪون دارﺑﺴﺖ و ﺧﺮﻣﺎ و ﮐﺸﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻃﻌﻢﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و زﯾﺘﻮن و اﻧﺎر را ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آورده‪ ،‬از ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن ﺑﺎرﮐﺶ و ﮐﺮك و ﭘﺸﻢدﻫﻨﺪه ﭘﺪﯾﺪه آورده از ﻫﺮ ﮐﺪام ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺑﺰ‪ ،‬ﺟﻔﺖ ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آورده از ﺷﺘﺮ ﺟﻔﺖ )ﻧﺮ و ﻣﺎده( و از ﮔﺎو )ﻧﺮ و ﻣﺎده( ﭘﺪﯾﺪه آورده« )ﺳﻮره ‪ 6‬آﯾﻪ ‪» .(140‬ﺧﺪا ﺷﮑﺎﻓﻨﺪه داﻧﻪ و‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻧﺪه را از ﻣﺮده ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد و ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد‪ .‬ﺧﺪا ﺷﮑﺎﻓﻨﺪه ﺻﺒﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺐ را‬
‫ﻣﺎﯾﻪ آراﻣﺶ و آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه را وﺳﯿﻠﻪ ﺣﺴﺎب ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن را وﺳﯿﻠﻪ راهﯾﺎﺑﯽ ﺷﻤﺎ در ﺗﺎرﯾﮑﯽﻫﺎي‬
‫ﺻﺤﺮا و درﯾﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬از آﺳﻤﺎن آب ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را روﯾﺎﻧﺪه اﺳﺖ و آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را از‬
‫ﻋﺪم ﭘﺪﯾﺪ آورده و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ اوﺳﺖ« )ﺳﻮره ‪ 6‬آﯾﻪ ‪ 94‬ﺗﺎ ‪» .(99‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎر آن ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﯾﺪه‪ .‬اوﺳﺖ آﻧﮑﻪ آﻓﺘﺎب را روﺷﻨﺎﯾﯽ و ﻣﺎه را ﻧﻮر ﻗﺮار داده و ﺑﺮاي آن ﻣﻨﺰلﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺣﺴﺎب ﺳﺎل و ﻣﺎه را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬در ﮔﺮدش ﺷﺐ و روز و آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ آﻓﺮﯾﺪه‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎً آﯾﺎت ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را در ﺻﺤﺮا و درﯾﺎ ﺳﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ....‬ﺷﻤﺎ را از‬
‫ﻃﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺳﻬﻤﻨﺎك درﯾﺎﻫﺎ ﻧﺠﺎت ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺧﺪا از آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﺷﻤﺎ را روزي ﻣﯽدﻫﺪ‪ ....‬زﻧﺪه را از ﻣﺮده و‬
‫ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد‪ ،‬و ﮐﺎر ﺟﻬﺎن را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ« )آﯾﺎت ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 10‬و ‪ 21‬ﺗﺎ ‪ 23‬و ‪ 31‬ﺗﺎ ‪ 32‬ﺳﻮره ‪.(10‬‬
‫»ﺧﺪا آﻧﮑﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﯽ را ﻣﺴﺨﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ در درﯾﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا راه رود‪ .‬رودﺧﺎﻧﻪ را و آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه و‬
‫ﺷﺐ و روز را ﻣﺴﺨﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار دارد و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻻزم داﺷﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد« )ﺳﻮره ‪ 14‬آﯾﺎت ‪ 30‬ﺗﺎ ‪» .(33‬ﺧﺪا در آﺳﻤﺎن‬
‫ﺑﺮجﻫﺎ ﻗﺮار داده و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان آراﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﯿﻦ را ﮐﺸﯿﺪه و در آن ﻟﻨﮕﺮﻫﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و از آن از ﻫﺮ‬
‫ﭼﯿﺰ روﯾﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎدﻫﺎي ﺗﻠﻘﯿﺢ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﺎ آن از آﺳﻤﺎن آب ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﺎ آن اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺳﯿﺮاب‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻣﯿﺮاﻧﺪ« )ﺳﻮره ‪ 15‬آﯾﺎت ‪ 17‬ﺗﺎ ‪» .(23‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را از ﻧﻄﻔﮥ آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن را‬
‫آﻓﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﻮدﻫﺎ دارﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آﻧﻬﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﭼﺮاﮔﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ و از ﭼﺮاﮔﺎه ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن ﺑﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺮدارﯾﺪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺑﺮﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺒﺎن و اﺳﺘﺮان و ﺧﺮان را آﻓﺮﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺳﻮار ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ آب آﺳﻤﺎن زﯾﺘﻮن و ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﮕﻮر و ﻫﺮ‬
‫ﻣﯿﻮه دﯾﮕﺮ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﯽروﯾﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺐ‪ ،‬روز‪ ،‬آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﻣﺴﺨﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار داد‪ ....‬درﯾﺎ را ﻣﺴﺨﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ از آن ﮔﻮﺷﺖ ﺗﺎزه ﺑﺨﻮرﯾﺪ و زﯾﻨﺖﻫﺎي ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪) «...‬ﺳﻮره ‪ 16‬آﯾﺎت ‪ 4‬ﺗﺎ ‪» .(18‬ﺧﺪا‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ را از ﺷﮑﻢﻫﺎي ﻣﺎدراﻧﺸﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد‪ ...‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﺧﺪا در ﺟﻮ آﺳﻤﺎن ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد )ﺗﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﻧﯿﻔﺘﻨﺪ( ﺧﺪا ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻣﺎﯾﻪ آراﻣﺶ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داد‪ ...‬از ﭘﻮﺳﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺻﺮاف آﻧﻬﺎ‪ ،‬اوﺑﺎرو اﺷﻌﺎر‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ وﺳﺎﯾﻞ و ﮐﺎﻻﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮد« )ﺳﻮره ‪ 16‬آﯾﻪ ‪ 78‬ﺗﺎ ‪» .(81‬ﺧﺪا ﺷﺐ را در روز وارد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و روز را در ﺷﺐ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺨﺮ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آﺳﻤﺎن را ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﻔﺘﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ را زﻧﺪه ﮐﺮده و ﺳﭙﺲ ﻣﯽﻣﯿﺮاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اﻧﺴﺎنﻫﺎ رﺳﻮﻻن ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ«‬
‫)ﺳﻮره ‪ 22‬آﯾﺎت ‪ 60‬ﺗﺎ ‪» .(66‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را از ﺧﺎك آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از او ﻧﻄﻔﻪاي ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬از ﻧﻄﻔﻪ ﻋﻠﻘﻪ و از ﻋﻠﻘﻪ‬
‫ﻣﻀﻨﻌﻪ و از ﻣﻀﻨﻌﻪ اﺳﺘﺨﻮان آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﮔﻮﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ و در آﺧﺮ او را ﯾﮏ آﻓﺮﯾﺪه دﯾﮕﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺧﺪا زﻣﯿﻦ را ﻧﻬﺎد اﺳﺘﻘﺮار اﻧﺴﺎن ﻗﺮار داد« )ﺳﻮره ‪ 23‬آﯾﻪ ‪» .(14‬ﺧﺪا زﻧﺪه را از ﻣﺮده و ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآورد و زﻣﯿﻦ را ﭘﺲ از ﻣﺮگ آن‪ ،‬زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر دوﺑﺎره زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ را از‬
‫ﺧﺎك آﻓﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻤﺴﺮ آﻓﺮﯾﺪ و ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ دوﺳﺘﯽ و رﺣﻤﺖ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺧﺪا زﺑﺎنﻫﺎ و‬
‫رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻓﺮﯾﺪ‪ .‬ﺧﻮاب ﺷﺒﺎﻧﻪ و ﮐﻮﺷﺶ روزاﻧﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از آﯾﺎت او اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮق را ﻧﺸﺎن‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ و ﻫﻢ ﻃﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن او ﺳﺮﭘﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا )ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺣﺸﺮ( اﻧﺴﺎنﻫﺎ از زﻣﯿﻦ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﻧﺎن ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎل او‬
‫وﺗﺎﺑﻊ اوﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا آﻓﺮﯾﻨﺶ را آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ آن را ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ« )ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ آﯾﺎت ﺧﺪاﺳﺖ ﺳﻮره ‪ 30‬آﯾﻪ‬
‫‪ 19‬ﺗﺎ ‪» .(27‬ﺧﺪا آﺳﻤﺎنﻫﺎ را ﺑﺪون ﺳﺘﻮن آﻓﺮﯾﺪ و در زﻣﯿﻦ ﻟﻨﮕﺮﻫﺎ ﻗﺮار داد« )ﺳﻮره ‪ 31‬آﯾﻪ ‪)» .(10‬ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺪاﻧﻨﺪ(‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ زﻣﯿﻦ را ﻣﯽﺷﮑﺎﻓﺪ و آﻧﺎن را در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﻣﯽﺑﺮد ﯾﺎ از آﺳﻤﺎن ﻗﻄﻌﺎﺗﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﯽاﻧﺪازد« )ﺳﻮره ‪ 4‬آﯾﻪ ‪» .(9‬ﺧﺪا ﺑﺎدﻫﺎ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﻪ واﺳﻄﮥ آﻧﺎن اﺑﺮﻫﺎ را ﺗﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ از اﯾﻦ راه‬
‫زﻣﯿﻦﻫﺎي ﻣﺮده را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ« )ﺳﻮره ‪ 30‬آﯾﻪ ‪ .(48‬ﺧﺪا آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و ﻧﻤﯽﮔﺬارد در ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ )ﺳﻮره ‪ 22‬آﯾﻪ ‪» .(65‬ﻫﻤﺎن ﺧﺪا ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر آﻓﺮﯾﺪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻫﻢ آﻧﻬﺎ را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﺧﺪا ﮐﻪ از درﺧﺖ آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »ﺑﺎش« و ﻫﻤﻪﭼﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺷﻮد« )ﺳﻮره ‪ 36‬آﯾﺎت ‪ 76‬ﺗﺎ ‪» .(82‬ﺧﺪا‬
‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﺣﻖ آﻓﺮﯾﺪ ﺷﺐ را ﺑﻪ روز درﻣﯽﭘﯿﭽﺪ و روز را ﺑﻪ ﺷﺐ درﻣﯽﭘﯿﭽﺪ آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه را ﻣﺴﺨﺮ ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه ﮔﺮدش ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬او اﻧﺴﺎنﻫﺎ را از ﯾﮏ ﻧﻔﺲ آﻓﺮﯾﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ را در ﺷﮑﻢ‬
‫ﻣﺎدران در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻮاﻟﯽ در ﻇﻠﻤﺖﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ« )ﺳﻮره ‪ 39‬آﯾﻪ ‪ 5‬و ‪.(6‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از آﯾﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻞ و اﺳﺎس »ﺑﯿﻨﺶ از ﻃﺒﯿﻌﺖ« در ﻗﺮآن را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺣﻮادث و ﺗﺤﻮﻻت ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺟﻬﺎن ﻧﺒﯽاﺳﻼم »ﻧﻤﻮد« )آﯾﺎت( واﻗﻌﯿﺖ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ )ﺧﺪا( دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺑﻼواﺳﻄﻪ درك ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ او »ﺑﻮد« ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻧﻤﻮدﻫﺎﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺪون اﻧﻘﻄﺎع ﻓﻌﺎل اﺳﺖ و ﻫﺮ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ )ﺧﻠﻖ ﻣﻘﺎم(‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﻨﺶ ﻧﺒﻮي ﻋﯿﻦ ﻓﻬﻢ و ﻋﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ )ﻗﺮاﺋﺖ( اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫آورده ﺷﺪ ﺟﻤﻼت ا‪‬ﺧﺒﺎري ﯾﺎ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺟﻤﻼت ﺗﻔﺴﯿﺮياﻧﺪ؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺟﻬﺎن ﻧﺒﯽ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﺧﺪا و اﻓﻌﺎل او‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي در ﻗﺮآن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻮاردي ﮐﻪ از اﻧﺴﺎن ﯾﺎ اﻗﻮام ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪه و‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﺎن ﭼﻪ در ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﭼﻪ در ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﭙﺮي ﮐﺮدن ﺣﯿﺎت دﻧﯿﻮي و ﭼﻪ در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺣﯿﺎت اﺧﺮوي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎ اراده و ﻓﻌﻞ ﺧﺪا ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺳﺨﻦ از‬
‫اﻧﺴﺎن ﯾﺎ اﻗﻮام ﻣﯽرود ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻌﺎل ﻋﻠﯽاﻻﻃﻼق ﺣﻀﻮر دارد و ﺳﺨﻦ از اﻓﻌﺎل آن ﻓﺎﻋﻞ ﻣﯽرود‪ .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ‬
‫ﺳﺨﻦ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ اﻧﺴﺎن و اﻗﻮام ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮد ﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﯾﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺳﺨﻦ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻧﺴﺎن در ﻣﯿﺎن اﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﯽ ﺳﺨﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺎ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آﯾﺎت ﮐﻠﯿﺪي در اﯾﻦ ﺑﺎب را ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﯽآورم و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد را ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫زﯾﺎد اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﯽ واﮔﺬار ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن‪» :‬ﺧﺪا‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از ﮔﻠﯽ ﺧﺸﮏ از‬
‫ﮔﻠﯽ ﺳﯿﺎه و ﺑﺪﺑﻮ آﻓﺮﯾﺪ )ﺳﻮره ‪ 15‬آﯾﻪ ‪ (26‬اﻧﺴﺎن را از ﻧﻄﻔﻪ آﻓﺮﯾﺪ« )آﯾﻪ ‪ 4‬ﺳﻮره ‪» .(16‬ﺧﺪا ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻫﺮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﮔﺮدن او ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺎﻣﻪ او را ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد و ﻧﺸﺎﻧﺶ ﻣﯽدﻫﺪ« )ﺳﻮره ‪ 17‬آﯾﺎت ‪13‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫و ‪» .(14‬ﺧﺪا اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد‪ ...‬و اﻧﺴﺎن آن اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﻪ دوش ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ« )ﺳﻮره ‪ 23‬آﯾﻪ‬
‫‪» .(72‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را آﻓﺮﯾﺪ و ﺑﻪ او ﺑﯿﺎن ﯾﺎد داد« )ﺳﻮره ‪ 55‬آﯾﻪ ‪» .(3‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﻘﺖ ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاﯾﺶ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و او را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد« )ﺳﻮره ‪ 84‬آﯾﻪ ‪» .(6‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را در زﺣﻤﺖ )ﮐﺒﺪ( آﻓﺮﯾﺪ )ﺳﻮره ‪ 9‬آﯾﻪ‬
‫‪ (4‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را از ﻋﻠﻖ آﻓﺮﯾﺪ« )ﺳﻮره ‪ 96‬آﯾﻪ ‪» .(9‬آﻧﭽﻪ را اﻧﺴﺎن ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﯾﺎد داد« )ﺳﻮره ‪ 96‬آﯾﻪ‬
‫‪ .(5‬از ﻗﻮل اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪ و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻃﻌﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﺮا ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) «....‬ﺳﻮره‬
‫‪ 26‬آﯾﻪ ‪» .(79‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را از ﻧﻄﻔﻪ آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬راه را ﻧﺸﺎﻧﺶ داد و ﺳﭙﺲ او را ﻣﯿﺮاﻧﺪ و در ﻗﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪) «....‬ﺳﻮره‬
‫‪ 80‬آﯾﻪ ‪ 21‬ﺑﺐ ‪» .(...‬ﻫﯿﭻ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺟﺰ ﺑﺎ اذن ﺧﺪا ﻧﻤﯽﻣﯿﺮد« )ﺳﻮره ‪ 3‬آﯾﻪ ‪» .(145‬ﻫﯿﭻ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺟﺰ ﺑﺎ‬
‫اذن ﺧﺪا اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورد« )ﺳﻮره ‪ 10‬آﯾﻪ ‪)» .(100‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ( ﺧﺪا آﻧﭽﻪ را ﻫﺮ ﻧﻔﺴﯽ )ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد( ﻓﺮا‬
‫ﻣﯽآورده ﺑﻪ او ﭘﺎداش ﺧﻮاﻫﺪ داد« )ﺳﻮره ‪ 14‬آﯾﻪ ‪» .(15‬ﺧﺪا ﻧﻔﺲ آدﻣﯽ را آﻓﺮﯾﺪه و ﭘﻠﯿﺪﮐﺎري و ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎري را‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺑﻪ او اﻟﻬﺎم ﮐﺮده اﺳﺖ« )ﺳﻮره ‪ 91‬آﯾﻪ ‪ 7‬ﺑﺐ (‪» .‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﺮس ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻣﻮال و‬
‫ﺟﺎنﻫﺎ‪ ...‬آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﺮاي آزﻣﺎﯾﺶ اﻧﺴﺎنﻫﺎ آﻓﺮﯾﺪ« )ﺳﻮره ‪ 67‬آﯾﻪ ‪» .(2‬ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ و ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ« )ﺳﻮره ‪ 16‬آﯾﻪ ‪» .(97‬ﺧﺪا ﻣﺆﻣﻨﺎن را از‬
‫ﺗﺎرﯾﮑﯽﻫﺎ ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ روﺷﻨﺎﯾﯽ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ« )ﺳﻮره ‪ 2‬آﯾﻪ ‪» .(257‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد وا‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺬارد« )ﺳﻮره ‪ 57‬آﯾﻪ ‪» .(36‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ ﺧﺪا ﺑﺮاي او ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ« )ﺳﻮره ‪ 65‬آﯾﻪ ‪» .(3‬ﻫﺮ‬
‫ﮐﺲ راﺧﺪا ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﮑﻪ راﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﺳﺎزد راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« )ﺳﻮره ‪ 18‬آﯾﻪ‬
‫‪» .(17‬ﺧﺪا ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﻨﺪ اﺳﺘﺪراج ﻣﯽﮐﻨﺪ« )ﺳﻮره ‪ 7‬آﯾﻪ ‪» .(182‬آﯾﺎ در اﻣﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﯿﺪ از اﯾﻨﮑﻪ )ﺧﺪا(‪ ،‬آﻧﻬﺎ را در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد« )ﺳﻮره ‪ 16‬آﯾﻪ ‪ .(45‬اﯾﻦ آﯾﺎت و ﻣﺸﺎﺑﻬﺎت آن‪ ،‬اﺳﺎس ﺑﯿﻨﺶ‬
‫ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻧﺒﯽ اﺳﻼم از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺟﻤﻼت اﯾﻦ آﯾﺎت ﻫﻢ ﺟﻤﻼت ا‪‬ﺧﺒﺎر از دادهﻫﺎ ﯾﺎ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺟﻤﻼت ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻧﺴﺎن؛ آنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﺒﯽ‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﺪا ﺑﺎ اﻧﺴﺎن دﯾﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺻﻞ ﺣﺸﺮ و ﻗﯿﺎﻣﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬
‫ﻫﻢ در ﻗﺮآن ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﻨﻨﺪه ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از ﻗﺮآن‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﯿﺮون آوردن اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﺮده از ﺧﺎك ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪه ﮐﺮدن درﺧﺘﺎن و زﻣﯿﻦ ﭘﺲ از ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﺑﯿﻨﺶ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺧﻮد اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﺘﺎن و ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻣﯽدﯾﺪه ﮐﻪ ﺳﺮﺳﺒﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ‬
‫ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ )ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﺮآن( و ﺳﭙﺲ در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر دوﺑﺎره زﻧﺪه )ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﺮآن( ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻣﮑﺮر از‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺧﺎك و ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن در زﻣﯿﻦ و ﺗﻌﺒﯿﺮ اﻧﺘﺸﺎر اﻧﺴﺎنﻫﺎ در روي زﻣﯿﻦ و رﻓﺘﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫دوﺑﺎره ﺑﻪ زﻣﯿﻦ و ﺑﯿﺮون آﻣﺪن اﻧﺴﺎنﻫﺎ دوﺑﺎره از زﻣﯿﻦ در ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺜﻼً در ﺳﻮره ‪ 30‬آﯾﻪ ‪ 19‬ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي ا‪‬ﺧﺒﺎري‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﺴﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﺣﺸﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از زﻣﯿﻦ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺑﯿﺮون آوردن زﻧﺪه از ﻣﺮده ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي از اﻧﺴﺎن‬
‫در آﯾﺎت ‪ 38‬ﺗﺎ ‪ 42‬ﺳﻮره ‪ 44‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪا آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ«‪ .‬در آﯾﺎت ‪ 16‬ﺗﺎ ‪ 18‬ﺳﻮره ‪ 28‬آﻣﺪه‪» :‬ﺧﺪا آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﻪ در ﻣﯿﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ را‬
‫ﺑﺎزيﮐﻨﺎن ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ( )در روﻧﺪ آﻓﺮﯾﻨﺶ( ﺧﺪا ﺑﺎﻃﻠﺐ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ »ﺣﻖ« از ﻣﯿﺎن ﺑﺮﻣﯽدارد‪» .‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا در‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ و ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را »ﺑﺎﻃﻞ« ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ«‪ .‬ﺗﻌﺒﯿﺮات »ﺑﺎزي‬
‫ﻧﺒﻮدن )ﻋﺒﺚ ﻧﺒﻮدن( آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻬﺎن«‪ .‬ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻬﺎن«‪» ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺒﻮدن آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻬﺎن«‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﯾﮏ ﻓﻬﻢ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﺟﻬﺎن ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺚ ﻧﺒﻮدن‪ ،‬ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ داﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺒﻮدن ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﯿﺎن ﻓﻠﺴﻔﯽ از ﯾﮏ‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﯿﺎن ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻓﻼن ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﯿﻦ ﻋﺒﺚ ﯾﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﯿﺴﺖ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﯾﺎ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ دارد در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻔﺴﯿﺮ از آن ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ درﺑﺎره ﺧﻠﻖ ﺟﻬﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮاﺗﯽ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي از آن داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﭼﻮن ﺟﻬﺎن را ﻏﯿﺮ ﻋﺒﺚ‪ ،‬ﺣﻘﺎﻧﯿﺖدار و‬
‫ﻏﯿﺮﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽدﯾﺪه و ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪه و در ﺑﯿﻨﺶ وي ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ »از ﺧﺪا« »ﻣﺎل ﺧﺪا« و ﺑﻪ »ﺳﻮي ﺧﺪا« ﺑﻮده‪ ،‬اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﻓﻬﻢ و ﺑﯿﻨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ وي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﻫﻢ از ﺧﺪا و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم او‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﻧﺒﻮد ﺧﻠﻖ اﻧﺴﺎن »ﻋﺒﺚ« ﻣﯽﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﺒﺖ در‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ از اﻧﺴﺎن ﻓﻬﻤﯽ ﺟﺰ اﯾﻦ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ آﯾﺎت زﯾﺮ )ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن( ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫»اي اﻧﺴﺎن ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﺸﻘﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاﯾﺖ ﻣﯽروي و ﻋﺎﻓﯿﺖ او را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﻨﯽ« )ﺳﻮره ‪ 84‬آﯾﻪ ‪» .(6‬آﯾﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را ﻋﺒﺚ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ؟« )ﺳﻮره ‪ 23‬آﯾﻪ ‪» .(115‬آﯾﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻧﺴﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺧﻮد رﻫﺎ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او در آﻏﺎز ﻧﻄﻔﻪ ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ ﻋﻠﻘﻪ‪ ...‬اﯾﻦ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ او را ﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﺮد و از اﻧﺴﺎن ﻧﺮ و ﻣﺎده ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺧﺪا ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﮐﻨﺪ؟« )ﺳﻮره ‪ 75‬آﯾﻪ ‪ 36‬ﺗﺎ ‪.(40‬‬
‫»آﯾﺎ ﮐﺎﻓﺮان ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در روزي ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﯾﺴﺘﺎد اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ؟« )ﺳﻮره ‪ 83‬آﯾﻪ ‪ 5‬و ‪» .(6‬در روز زﻟﺰال )ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﺣﺸﺮ( ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﺗﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﺜﻘﺎل ذرهاي ﺷﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﺜﻘﺎل ذرهاي ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري‬
‫ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ« )ﺳﻮره ‪ 99‬آﯾﻪ ‪ 7‬و ‪» .(8‬ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﺎر ﻫﻤﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﺖ« )ﺳﻮره ‪ 96‬آﯾﻪ ‪.(8‬‬
‫»ﺧﺪا ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯽ را آﻓﺮﯾﺪه ﺗﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ را‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ« )ﺳﻮره ‪ 67‬آﯾﻪ ‪» .(2‬ﺣﯿﺎت دﻧﯿﻮي ﻟﻬﻮ ﻟﻌﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﯿﺎت دﻧﯿﻮي ﮐﺎﻻي ﻏﺮور اﺳﺖ« )ﺳﻮره ‪ 57‬آﯾﻪ ‪.(20‬‬
‫»اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺪ و آن را در آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ ﺟﺰا ﺑﻪ او‬
‫داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ« )ﺳﻮره ‪ 53‬آﯾﻪ ‪ .(42‬اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﻘﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﻣﯽرود‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﻋﺒﺚ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪا ﻗﺎدر‬
‫اﺳﺖ او را زﻧﺪه ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ او در ﺣﯿﺎت اﺧﺮوي »ﺟﺰا« ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ او ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﺪا اﻣﺘﺤﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺣﯿﺎت دﻧﯿﻮي ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ و ﮐﺎﻻي ﻏﺮور اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻓﻬﻢ ﻫﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮي دﯾﻨﯽ از اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي »ﺑﯿﻨﺶ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻣﺤﻮري« ﻋﺒﺚ ﻧﺒﻮدن و ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ داﺷﺘﻦ و ﻏﯿﺮﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن ﺟﻬﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬آن »ﭘﯿﺶ‬
‫ﻧﮕﺎه« اﯾﻦ ﻧﮕﺎهﻫﺎ را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺆﯾﺪ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻧﺎمﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﺣﺸﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺜﻼً »ﯾﻮم اﻟﻔﺼﻞ« ﺳﻮره ‪ 44‬آﯾﻪ ‪» ،40‬ﯾﻮماﻟﺤﺴﺎب« ﺳﻮره ‪ 24‬آﯾﻪ‬
‫‪» ،35‬ﯾﻮم اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ« ﺳﻮره ‪ 64‬آﯾﻪ ‪ ،9‬ﻧﺎمﻫﺎي روز ﻗﯿﺎﻣﺖاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪا ﺷﺪن ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ‪،‬‬
‫ﺣﺴﺎبﮐﺸﯽ از اﻧﺴﺎن‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻐﺒﻮن ﺑﻮدﮔﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮاﺗﯽاﻧﺪ ﻗﺪﯾﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي از وﺿﻌﯿﺖ‬
‫آﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎن در آﺧﺮت ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮑﺮر »اﻟﯿﻮم اﻵﺧﺮ« ﮐﻪ در دهﻫﺎ ﻣﻮرد از‬
‫ﻗﺮآن درﺑﺎره ﺣﺸﺮ و ﻗﯿﺎﻣﺖ و آﺧﺮت ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮد ﯾﮏ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ ﺣﯿﺎت دﻧﯿﻮي‬
‫»روز اول« اﺳﺖ و ﺣﯿﺎت اﺧﺮوي »روز دﯾﮕﺮ« اﺳﺖ ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮات اﺧﺒﺎر از دادهﻫﺎ و ﯾﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪﮔﻮﯾﯽ ﯾﺎ اﺧﺒﺎر از ﻏﯿﺐ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام‪ :‬در ﺻﺤﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫اﻗﻮام ﻫﻢ در ﻗﺮآن ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻃﺒﯿﻌﺖ و اﻧﺴﺎن ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪا ﻓﺎﻋﻞ ﻋﻠﯽ اﻻﻃﻼق در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫اﻗﻮام اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﻢ ﻫﻤﻪﭼﯿﺰ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﺪا ﺑﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از آﯾﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫)ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن( ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪» .‬ﺧﺪاوﻧﺪ )در ﮐﺘﺎب ﻫﺴﺘﯽ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﻪ )ﻋﺎﻗﺒﺖ( او و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ ﭘﯿﺮوز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺪا وارث زﻣﯿﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ« )ﺳﻮره ‪ 21‬آﯾﻪ ‪» .(105‬ﺧﺪا‬
‫ﭘﯿﺶ از ارﺳﺎل رﺳﻮﻻن )ﻗﻮﻣﯽ( را ﻋﺬاب ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪» .‬وﻗﺘﯽ اراده ﮐﻨﯿﻢ اﻫﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ را ﻫﻼك ﺳﺎزﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﺘﺮﻓﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﺸﺪار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﺎن ﻓﺴﻖ ﭘﯿﺸﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ آﻧﮕﺎه اﻫﻞ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ را ﻫﻼك ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ‪ .‬ﺧﺪا ﭘﺲ از ﻧﻮح‬
‫)اﻗﻮام( زﯾﺎدي را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن آﻧﻬﺎ ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺖ« )ﺳﻮره ‪ 7‬آﯾﺎت ‪ 15‬ﺗﺎ ‪» .(17‬ﭼﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ آن‬
‫ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎ آن را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدﯾﻢ و اﻗﻮام دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﺎن آوردﯾﻢ«‪» .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﺑﺮد‬
‫و دﯾﮕﺮان را ﻣﯽآورد« )ﺳﻮره ‪ 4‬آﯾﻪ ‪ .(133‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ :‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ را‬
‫ﻫﻢ ﻣﻄﺮح ﮐﻨﻢ‪ .‬ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻧﺴﺎن و ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﯾﮏ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻧﺒﻮي ﻫﻢ از زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ و اﺣﮑﺎم دﯾﻨﯽ‬
‫)ﻋﺒﺎدي و ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ( ﻗﺮآن ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا در ﻣﺘﻦ و ﺑﻄﻦ واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن در‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺣﺎل ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اراده ﻓﻌﺎل ﺧﺪا در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﺣﺘﯽ در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ واﻗﻌﯿﺎت و‬
‫ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻘﻬﻮر اراده ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ »واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ« ﺑﺎ آن ﺳﺎزﮔﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﻧﺒﻮي از ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺒﺎدات و ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ــ ﺧﻮد را‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮﺣﯿﺪ در ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ﻣﺮاﻋﺎت ﺗﻘﻮي‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬اﻧﺼﺎف‪ ،‬اﯾﺜﺎر و ‪ ...‬ﻣﻌﺮوف‪،‬‬
‫ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮ‪ ،‬ﻋﻔﻮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﮐﻪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻠﯽاﻻﻃﻼق ﺧﺪا در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺟﺘﻨﺎب از ﻓﺴﻖ‪ ،‬ﻇﻠﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻨﮑﺮ‪ ،‬ﺷﺮ‪ ،‬اﻋﺘﺪاء و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻘﺎم ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ در ﺟﻬﺎن ﻫﻢ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺎﻋﻠﯿﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻣﻊ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮدن در ﻗﺮآن »ﻋﺒﻮدﯾﺖ« اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﺑﺴﯿﺎري از اﻋﻤﺎل و رواﺑﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺼﺪاق ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﺷﺮ‪ ،‬اﻋﺘﺪاء‪ ،‬ﻓﺴﻖ و ‪ ...‬ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و از آﻧﻬﺎ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫آﻧﻬﺎ رواﺑﻂ و اﻋﻤﺎل دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﺼﺪاق ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬اﻧﺼﺎف و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد و ﺑﻪ آن اﻣﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً در ﺗﻤﺎم ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺣﮑﻤﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ و واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻗﺮآن آﻣﺪه ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻌﻠﯿﻞ اﺧﻼﻗﯽ دارد ﮐﻪ آن ﺗﻌﻠﯿﻞ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ ﯾﺎد ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي اﯾﻦ اﺳﺖ ك اﮔﺮ‬
‫اﯾﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻧﺮمﻫﺎ از ﺻﻮرت ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻼً از ﺻﻮرت ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺎدﻻﻧﻪ درآﯾﺪ‪ ،‬از‬
‫اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺗﻤﺎم اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺒﺎدات و ﻣﻌﺎﻣﻼت در ﻗﺮآن از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺻﺎدر ﺷﺪه و ﺑﺮ‬
‫ﻓﻬﻤﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮي از رواﺑﻂ و واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎزﮔﺎر و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ اراده ﺧﺪا ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺑﺎب ﻣﻬﻢ و راﻫﮕﺸﺎ اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ داوري درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﯿﻦ )و در ﻣﻮرد ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺠﺎز( ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‬
‫و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻓﻬﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮي دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﯿﻦ راﯾﺞ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺮكآﻣﯿﺰ دﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮﺣﯿﺪي دﻋﻮت ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺜﻼ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و از آن ﻧﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺷﺪن آن دﻋﻮت ﻣﯽﺷﻮد‪.‬اﯾﻦ ﻗﻀﺎوتﻫﺎ‬
‫درﺑﺎر‪ ،‬ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺸﺨﺺ در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﻌﯿﻦاﻧﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻀﺎوتﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻀﺎوت ﻗﺎﺿﯽ در دادﮔﺎه اﺳﺖ ك ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻌﯿﻨﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﻌﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻗﻀﺎوت ﻗﺎﺿﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻔﺴﯿﺮ او از‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﯾﺎ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪن راﺑﻄﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻫﻢ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ از ﻇﻠﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﮑﻠﯿﻒ آن ﻣﻮارد ﻣﻌﯿﻦ را در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫و ﺣﺪاﮐﺜﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻮرد دﯾﮕﺮي را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﻮرد اول ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﯾﮏ »ﺑﺎﯾﺪ« در رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﺎ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ »آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ« ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫»ﺑﺎﯾﺪ« ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﯾﮏ »ﺑﺎﯾﺪ«‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﯾﮏ »اﺳﺖ« اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻌﯿﻦ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺜﻼً ﺗﻔﺴﯿﺮ اوﺿﺎع‬
‫و اﺣﻮال ﻣﻌﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦﮐﺮدن وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻌﯿﻦ دﯾﮕﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺪل‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ داوريﻫﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي دارد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮارد در ﻗﺮآن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫اﺣﮑﺎم ﻗﺼﺎص در آﯾﺎت ‪ 178‬و ‪ 179‬از ﺳﻮره ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي از »ﻋﻔﻮ« »ﻣﻌﺮوف«‪» ،‬اﺣﺴﺎن«‪» ،‬اﻋﺘﺪاء« و‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫»ﺣﯿﺎت« و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺼﺪاق ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ آﯾﺎت‪ ،‬آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺣﮑﺎم وﺻﯿﺖ اﻣﻮال ﻗﺮار‬
‫دارد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﻬﻤﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮي از »ﺧﯿﺮ« »ﻣﻌﺮوف« وﺗﻘﻮي »اﺛﻢ«‪ ،‬اﺻﻼح ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺼﺪاق آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎت ‪ 22‬ﺗﺎ ‪ 42‬ﺳﻮره ‪ 2‬ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ اﺣﮑﺎم آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﯽ‪ ،‬ﻧﮑﺎح‪ ،‬ﻧﻔﻘﻪ ﻫﻤﺴﺮ و اوﻻد و‬
‫ﻃﻼق ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﻬﻤﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮي از »ﺗﻮﺑﻪ«‪» ،‬ﭘﺎﮐﯿﺰهﺧﻮﯾﯽ«‪» ،‬ﺗﻘﻮي«‪» ،‬اﺻﻄﻼح ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم«‪» ،‬ﺣﻖ ﯾﮏ‬
‫اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ«‪» ،‬ﻣﻌﺮوف«‪» ،‬اﺣﺴﺎن«‪» ،‬ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﺪود ﺧﺪا«‪» ،‬ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﮑﺮدن«‪» ،‬ﺗﺮاﺿﯽ دو‬
‫ﻃﺮﻓﻪ«‪» ،‬وﻋﻆ«‪» ،‬ﻋﻤﻞ ﺧﺎﻟﺺﺗﺮ و ﭘﺎكﺗﺮ« »ﺿﺮر ﻧﺮﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ دﯾﮕﺮي«‪» ،‬ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ«‪» ،‬ﺗﻘﻮي« »ﻋﻔﻮ« و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﻣﺼﺪاق اﯾﻦ ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﺎت ‪ 278‬ﺗﺎ ‪ 283‬ﮐﻪ‬
‫اﺣﮑﺎم رﺑﺎ‪ ،‬ﻗﺮض و ﺷﻬﺎدت ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي از »ﻋﺪاﻟﺖ«‪» ،‬ﺗﻘﻮي«‪» ،‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ«‪» ،‬ﻗﺴﻂ«‪» ،‬اﺳﺘﻮاري ﺷﻬﺎدت« اﺟﺘﻨﺎب از ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ دﯾﮕﺮي و ﺑﯿﺎن ﻣﺼﺪاق ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﺎت ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ درﺑﺎره »ﻋﻘﻮد«‪ ،‬ﻣﺎﮐﻮﻻت ﺣﺮام و ﺣﻼل و رواﺑﻂ‬
‫ﺟﻨﺴﯽ زن و ﻣﺮد آﻣﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﻬﻤﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮي از »وﻓﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن«‪» ،‬ﻋﺪم اﻋﺘﺪاء«‪» ،‬ﺗﻌﺎون ﺑﺮ ﺗﻘﻮي« و »ﻋﺪم‬
‫ﺗﻌﺎون ﺑﺮ اﺛﻢ وﻋﺪوان«‪» ،‬اﺟﺘﻨﺎب«‪» ،‬ﻓﺴﻖ«‪» ،‬ﻧﻌﻤﺖ«‪» ،‬اﺿﻄﺮار در ﻣﺨﻤﺼﻪ«‪» ،‬ﻃﯿﺒﺎت«‪» ،‬رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﯽ ﭘﺎﮐﯿﺰه و‬
‫ﺣﺮﯾﻢدار« زﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدان‪» ،‬ﻣﺤﺼﻨﯿﻦ و ﻣﺤﺼﻨﺎت« ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﺎت ‪ 275‬ﺗﺎ ‪ 280‬ﺣﮑﻢ ﺗﺤﺮﯾﻢ رﺑﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي از »ﺷﯿﻄﺎن زدﮔﯽ« »ﻧﻔﯽ ﺗﺸﺒﯿﻪ رﺑﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﻊ«‪» ،‬ﺗﻘﻮي«‪» ،‬ﻇﻠﻢ ﻧﮑﺮدن و ﻣﻈﻠﻮم واﻗﻊ ﻧﺸﺪن«‪،‬‬
‫»در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ ﺑﺪﻫﮑﺎر ﺑﻪ او ﻓﺸﺎر ﻧﯿﺎوردن« و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه و ﻣﺼﺪاق ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﺎت‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺘﺎل )ﺟﻨﮓ( ﮐﻪ در ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮآن دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﻗﺘﺎل ﺑﺮ ﻓﻬﻤﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮي از »ﻋﺪم‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫اﻋﺘﺪاء« »ﺳﻠﻢ« )ﺻﻠﺢ( »ﺟﻨﮓ ﺗﺎ از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻦ ﻓﺘﻨﻪ« و ‪ ...‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺒﺐ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﺣﮑﺎم‬
‫»ﺣﮑﻢ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻗﻀﺎوت در ﻣﻮارد ﻣﻌﯿﻦ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻢ ﮐﻠﻤﻪاي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻗﻀﺎوت ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻌﻨﺎي و »ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﺤﮑﻢ ﺑﻤﺎ اﻧﺰل اﷲ« ﻫﻢ روﺷﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﺷﺎﻫﺪﻫﺎي واﺿﺤﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي از واﻗﻌﯿﺎت و‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺠﺎز و ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻋﺒﺎدي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﺧﺪا در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮده و ﻫﺪف آن‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اراده ﺧﺪا ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪور اﯾﻦ اﺣﮑﺎم اﺻﻼ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫وﺿﻊ اﺣﮑﺎم ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎ و ﻫﻤﻪ ﻋﺼﺮﻫﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ در ﻗﺮن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ‬
‫را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺧﻮد و ﺣﮑﻮﻣﺘﺸﺎن را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‬
‫ﺗﻨﻬﺎ آن ﻣﻘﺪار ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﯾﻢ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي و اﺣﻮال وﺟﻮدي‪ :‬در ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺮاﯾﻒ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﻫﻢ ﻓﺮد‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ از »دﻋﺎء«‪» ،‬اﺑﺘﻬﺎل«‪» ،‬ﺷﮑﺮ«‪» ،‬ﺻﺒﺮ«‪» ،‬رﺿﺎ«‪» ،‬ﺗﻮﮐﻞ«‪» ،‬اﻧﺎﺑﻪ«‪،‬‬
‫»ﺗﻮﺑﻪ«‪» ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر«‪» ،‬اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ«‪» ،‬ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﺒﺮﺛﻪ«‪» ،‬ﻗﻨﻮت«‪» ،‬ﺗﻀﺮع«‪» ،‬ﺻﻠﻮه«‪» ،‬رﮐﻮع«‪» ،‬ﺳﺠﻮد«‪» ،‬ﺻﻮم«‪،‬‬
‫»اﻧﻔﺎق«‪» ،‬رﺟﺎء«‪» ،‬ﺧﻮف«‪» ،‬اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﻔﺲ«‪» ،‬اﯾﻤﺎن«‪» ،‬ﻏﻢ«‪» ،‬ﯾﺄس«‪» ،‬ﻋﺠﻠﻪ« و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺿﺮورت ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﺪن اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻠﯽاﻻﻃﻼق ﺧﺪا در ﺟﻬﺎن ﻓﻬﻤﯿﺪه و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ روﯾﮑﺮدﻫﺎي اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻋﻤﻠﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﺎﻣﻞ و ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ‬
‫در آن دﺳﺘﻪ از ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻗﺮآن ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ روﯾﮑﺮدﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﺷﻮد‪» .‬ﺣﺎﻻت« و »ﻣﻘﺎﻣﺎت« ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮك اﻧﺴﺎن را‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﯿﺮ »ﻃﺮﯾﻘﺖ« ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻗﺮآن »ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ«‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻬﺎن را ﮐﺎﻣﻼً آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ اﮔﺰﯾﺴﺘﻨﺴﯿﺎل ‪ Existintial‬اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ »وﺣﯽ«‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ درﯾﺎي روح او را ﻣﺘﻼﻃﻢ ﻣﯽﮐﺮده و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺿﻄﺮاب ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ وي را ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﺠﺮﺑﻪ او‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪه و او را »اﻧﮕﯿﺨﺘﻪاي« ﺳﮑﻮنﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬اﯾﻤﺎن ﺑﺎﷲ« ﮐﻪ اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در‬
‫ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﺎده »اﻣﻦ« اﺳﺖ و »اﻣﻦ« ﻫﻤﺎن »اﻣﻨﯿﺖ وﺟﻮدي« آدﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﻨﯿﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺿﻄﺮاب وﺟﻮدي‬
‫ﻗﺮار دارد و ﺗﮑﺮار ﺷﺪن ﺗﻌﺒﯿﺮات »اﯾﻤﺎن ﺑﺎﷲ« )اﻣﻨﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺧﺪا( در آﯾﺎت ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي از ﻗﺮآن‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ وﺿﻌﯿﺖﻫﺎي وﺟﻮدي »اﺿﻄﺮاب« و »اﻣﻨﯿﺖ« ﻫﯿﭻﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را رﻫﺎ ﻧﻤﯽﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺤﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت درك ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ واﻗﻌﯿﺖ‬
‫ﺟﻬﺎن؛ »ﻧﻤﻮد«‪ ،‬او ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺟﻬﺎن‪ ،‬دﯾﻨﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻮن ﻧﻤﻮد ﺧﺪا ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ از ﺧﺪا‪ ،‬از ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ )ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ( ﺟﻬﺎن ﺟﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻓﻬﻢ دﯾﻨﯽ ﺟﻬﺎن ﻋﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﺣﻀﻮر ﺧﺪا ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻼاﻧﻘﻄﺎع او‪ .‬ﺧﺪا ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﭼﻮن ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ واﻗﻌﯿﺖ را ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺻﻔﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧﺪا و ﻧﻪ ﺻﻔﺎت ذات او ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و آﻏﺎزﯾﻦ ﺻﻔﺎت وي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﺣﻀﻮر دارد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻤﺮاً و ﺑﻼاﻧﻘﻄﺎع ﺟﻬﺎن را ﺗﺄﺳﯿﺲ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﺧﻠﻖ ﻣﺪام( ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻮدي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺧﺪا ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻤﻮد ﻗﺪرت ﺧﺪا را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻫﻢ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺳﺎزد و ﻫﻢ ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﻫﻮ اﻻول و اﻵﺧﺮ و اﻟﻈﺎﻫﺮ و اﻟﺒﺎﻃﻦ(‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺘﯽ ﮔﺎﻫﯽ ﭼﻨﺎن اوج ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺠﺮﺑﻪ از‬
‫ﺟﻬﺎن درﻣﯽﮔﺬرد و ذات اﻟﻬﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮر ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮره ‪ 24‬آﯾﻪ ‪ 35‬ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪» :‬ﺧﺪا ﻧﻮر‬
‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻧﻮر او ﭼﻮن ﭼﺮاﻏﺪاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﭼﺮاﻏﯽ و آن ﭼﺮاغ در ﺷﯿﺸﻪاي اﺳﺖ‪ ،‬آن‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺷﯿﺸﻪﮔﻮﯾﯽ اﺧﺘﺮي درﺧﺸﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ از درﺧﺖ ﻣﺒﺎرك زﯾﺘﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫)ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ( روﻏﻦ آن ﭼﺮاغ ﺑﺪون آﺗﺶروﺷﻨﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬روﺷﻨﯽ ﺑﺮ روي روﺷﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻮر ﺧﻮﯾﺶ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي ـ دﯾﻨﯽ از ﺟﻬﺎن از اﻧﻮاع ﻣﺜﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎ و ﺣﮑﺎﯾﺖﻫﺎ و ﺣﮑﻤﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺒﮏﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از اﻧﺬار و ﺗﺒﺸﯿﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻗﺮآن از زﻣﺮة ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﻈﻢ ﺗﺄﻟﯿﻔﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻧﺜﺮ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻧﻈﻢ‪ .‬ﻗﺮآن ﯾﮏ ﻗﺮاﺋﺖ )ﺧﻮاﻧﺪن( ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺘﺒﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﺷﮑﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺤﻠﯿﻞ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ از اﯾﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬آن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﮐﻪ وﺣﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻮاﻧﺪن را ﺑﺮاي او ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻠﮑﻪ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اوﺻﺎف ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﻟﺤﻦﻫﺎي رﺣﻤﺖآﻟﻮد ﯾﺎ ﻏﻀﺐآﻟﻮد ﭘﺎرهاي از آﯾﺎت‪ ،‬ﺳﺨﺘﮕﯿﺮيﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ از ﻣﺸﺨﺼﺎت اﯾﻦ ﻣﺘﻦ آﯾﯿﻨﻪ ﺧﻠﻖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﺒﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎرهاي از ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﻈﺮﯾﺎت اﺑﺮاز ﺷﺪه‬

‫در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﮐﻼم ﺑﻪ ﭘﺎرهاي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﻤﺪهاي ﮐﻪ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﻢ‪:‬‬

‫‪ .1‬آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ در ﻣﯿﺎن آوردم درآﻣﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﻘﻼﻧﯽ )آزاد‪ ،‬ﻏﯿﺮ دﮔﻤﺎﺗﯿﮏ( از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب دﯾﻨﯽ اﺻﻠﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎم »دﯾﻨﯽ« اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان از‬
‫آن ﺑﻪ »ﺗﻮﺣﯿﺪ« )ﻣﻮﺣﺪاﻧﻪ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ و ﻣﻮﺣﺪاﻧﻪ زﯾﺴﺘﻦ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ وﺟﻮدي ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ( ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ وﺣﯿﺎﻧﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺟﺰء ﭘﯿﺶ ﻓﺮضﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه »ﺗﻮﺣﯿﺪ« ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و )ﺟﻬﺎن را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪ( و آنﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽزﯾﺴﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن‬
‫ﻣﻨﻌﮑﺲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﺟﻬﺎن ﯾﮏ »ﻧﻤﻮد« اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﮐﻪ »ﻧﻤﻮد« ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻓﻬﻢ و‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ دوﺑﺎره ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ در وﺟﻬﯽ از وﺟﻮه و ﻧﻪ ﺑﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﯿﻘﺖ آن‬
‫»ﻧﻤﻮد«‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم از ﺟﻬﺎن ﭼﻮن ﯾﮏ ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮاي ﻣﺎ درﺑﺮدارﻧﺪه‬
‫ﺗﻤﺎم »ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻟﻬﯽ« ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ درك ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺘﯽ ﺳﺮ و ﮐﺎر دارد ﮐﻪ ﻫﻢ ﻇﺎﻫﺮ )آﺷﮑﺎر( اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺎﻃﻦ )ﭘﻨﻬﺎن(‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ‬
‫را ﮐﻪ ﭘﯿﺎم اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ و درﺳﺖ در ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮورت ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي از اﯾﻦ‬
‫ﭘﯿﺎم‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎً اﯾﻦ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻫﻢ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﯿﻘﺖ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫آن اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد و ﻫﻤﺎن دو ﻣﺸﺨﺼﻪ »ﻫﻢ آﺷﮑﺎر« و »ﻫﻢ ﭘﻨﻬﺎن« در ﺗﻤﺎم ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺎ را‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﺎم ﻗﺮآن ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺣﺎوي ﮔﺰارهﻫﺎي‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ و ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ درﺑﺎره ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻟﻬﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻫﺮ ﮔﺰاره ﺗﻔﺴﯿﺮي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي )ﻗﺮآن( ﻧﻤﯽﺗﻮان از ﭘﯿﺶ ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻔﺴﺮي ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ او ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ روﻣﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﻣﺜﺎل‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺗﺎرﯾﮑﺨﺎﻧﻪ و ﻓﯿﻞ ﯾﺎ ﻧﺰاع ﻋﺮب زﺑﺎن‪ ،‬ﻓﺎرس زﺑﺎن و ﺗﺮك ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﺎم اﻧﮕﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮد و ﯾﺎ در ﺗﻔﺴﯿﺮ راﺑﻄﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺧﺪا ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ز درﯾﺎﺑﯿﻢ و درﯾﺎ ﻣﯽروﯾﻢ ‪ /‬ﻣﺎ زﻋﻘﺒﺎﯾﯿﻢ و ﻋﻘﺒﺎ ﻣﯽروﯾﻢ ‪ /‬ﮐﺸﺘﯽ ﻧﻮﺣﯿﻢ و در‬
‫ﻃﻮﻓﺎن روح ‪ /‬ﻻﺟﺮم ﺑﯽ دﺳﺖ و ﺑﯽﭘﺎ ﻣﯽروﯾﻢ«‪ ،‬وﻗﺘﯽ او از ﻫﻤﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﻮاج ﺗﻮﻓﺎﻧﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻋﻠﯽ اﻻﻃﻼق ﺧﺪا ﻫﯿﭻ ﻣﻘﺎوﻣﺘﯽ ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ اﻣﻮاج روان ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻓﻬﻢﻫﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﻗﺎﻋﺪه و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺗﻌﺒﯿﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﻼﺻﺪرا اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ را ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات »اﻓﻌﺎل و‬
‫ﺷﺌﻮن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ« ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﯿﭻ اﺳﺘﻘﻼل وﺟﻮدي ﻧﺪارﻧﺪ و »ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻣﮑﺎن« »ﻓﻘﺮ وﺟﻮدي« اﺳﺖ‪ .‬او ﻫﻢ در اﯾﻦ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ از ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن از ﭘﯿﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺮﻓﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن روي ﭘﯿﺎم ﺗﻮﺣﯿﺪي ﻗﺮآن ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﮐﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺗﻌﺒﯿﺮاﺗﯽ را در آﯾﺎت‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﻧﻈﺎﻣﯽ از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺣﺎﻻت« و »ﻣﻘﺎﻣﺎت« ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻨﻈﻢﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ در ﮐﺘﺎب »اﻟﻠﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف« اﺑﻦﻧﺼﺮ ﺳﺮاج آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ راﻫﯽ را رﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺮﺳﯿﻤﯽ از آن را در ﮐﺘﺎب ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآﻧﯽ و زﺑﺎن ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ از »ﭘﻞ ﻧﻮﯾﺎ«‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻌﺎدت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮد‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﺎرﻓﺎن ﺗﺮاز اول ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ـ ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪي ﻗﺮآن را وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺟﺪﯾﺪي ﮐﺮد و از آن ﺻﻮرﺗﯽ ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﺎب اراﯾﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﺎرﻓﺎن ﻫﻢ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻧﻬﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﺛﺮ از ﻋﺮﻓﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ اﻣﺮوزﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺘﻔﮑﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻬﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪي ﻗﺮآن را در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻓﻬﻤﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪي از ﺟﻬﺎن داﺷﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﻣﻮﺣﺪاﻧﻪ زﯾﺴﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﺼﺮفﻫﺎي ﮐﻼن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﺎرﯾﺦ را ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي ﺑﺎ اراده‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺳﺎزد ﻓﻬﻢ ﺗﻮﺣﯿﺪي از ﺟﻬﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ؟ ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي ﻣﺘﻔﮑﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪان دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺻﻠﯽ و اﺳﺎﺳﯽ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ »ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺧﺪا« اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ .‬ﻧﺒﻮت و وﺣﯽ در ﻗﺮآن »ﻃﺮﯾﻘﯿﺖ« دارﻧﺪ و ﻧﻪ »ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ«‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻃﺮح ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻧﻘﺶ‬
‫دﯾﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن ﻧﺒﯽ اﺳﻼم ﯾﮏ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺰرگ در ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪي از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺒﯿﺎء‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﺆﺳﺲ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ در اﯾﻨﺠﺎ داوري ﮐﻼﻣﯽ )اﻟﻬﯿﺎﺗﯽ( ﺑﮑﻨﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ در‬
‫ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺸﺎرﮐﺖ در اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ‪ 14‬ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻦ اﺳﻼم ﺷﮑﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪي از ﺟﻬﺎن در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻼح دﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﻼم ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم ﻫﻮﯾﺖ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﭼﻮن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل در ﭼﻨﮓ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺳﺨﻨﯽ در اﯾﻦ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮي‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪي ﺳﺨﻨﯽ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﻫﯿﭻ ﻣﺘﻮﻟﯽاي ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺎر ﻣﺎ ﯾﮏ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮔﺮي‬
‫داﺋﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻧﯿﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﻬﻢ و‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﻋﻤﯿﻘﯽ ﮐﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺪا وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع داده ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ« و‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ 16،‬ﯾﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ »ﻣﺜﺎﺑﻪ راز ﺟﻬﺎن«‪ 17‬ﯾﺎ ﺧﺪا آن »ﺗﻮ« ﯾﺎ »‬
‫دﯾﮕﺮي« ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﯾﺎ آن »ﺧﻮد را« ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ 18.‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺬاب از اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﻫﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮي ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫‪ .4‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮐﻪ در اواﯾﻞ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ از »زﺑﺎن« اراﺋﻪ ﺷﺪ ﭼﻮن ﻣﻌﻨﺎي واژهﻫﺎ و ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺻﺮف‬
‫و ﻧﺤﻮ ﯾﮏ زﺑﺎن ﻣﻌﯿﻦ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮل ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﺟﻤﻠﻪاي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻓﻬﻢ آن ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺮون‬
‫از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﻼً ﯾﮏ واژه ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ ﻋﺮﺑﯽ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻦ‬
‫زﺑﺎنﻫﺎ و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ زﺑﺎن ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻨﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ‬
‫ﮐﻠﯽ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل در ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي واژهﻫﺎ و ﺟﻤﻼت در ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در آﻏﺎز ﺗﮑﻮن اﯾﻦ ﻣﺘﻦ از آﻧﻬﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ ﮐﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه و‬
‫ﻣﺸﮑﻠﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ اﺻﻞ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻼن واژه ﯾﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮآن اﻟﺰاﻣﺎً‬
‫ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوز از آن ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻌﻨﺎي واژهﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن آﺳﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺸﺮ و ﺑﻌﺚ ﻣﺮدﮔﺎن از زﻣﯿﻦ ﯾﺎ ﺑﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺷﻮري‪،‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻋﺪل و ‪ ...‬در ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ از آن ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﮐﺮدن ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﺎ داﻧﺶ ﯾﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﺮاي اﯾﻦ واژهﻫﺎ و ﺟﻤﻼت ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻓﺮض‬
‫ﮐﺮد‪ .‬آن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺮﻣﻮﻧﯿﮑﯽ )ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي( ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﻗﺒﻼً آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ دادم ﺑﺎ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ زﺑﺎن ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﻗﺘﯽ از آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه و‬
‫‪ ...‬ﯾﺎ ﺣﻮادث ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﯿﺎن ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻪ ﻫﻤﺎن را از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪه ﮐﻪ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ آن روز از آﻧﻬﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻓﻬﻤﯽ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮي او از ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮاي او ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺎ داﻧﺶ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﺪﯾﺪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را اﻣﺮوزه اﺳﻄﻮره ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ ﯾﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ درﺑﺎره ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را اﻣﺮوز‬
‫ﺧﻼف داﻧﺶ ﻋﺼﺮ ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ زﺑﺎن ﻗﺮآن زﺑﺎن اﺳﻄﻮره اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻨﻬﺎ ﻟﻄﻤﻪاي ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﭘﯿﺎم‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪي اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻧﻤﯽزﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي ﺑﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮي از ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ آن ﻗﺮاﺋﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ وﻟﯽ ﻫﺪﻓﺶ ﺑﯿﺎن ﮔﺰارهﻫﺎي‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ درﺑﺎره ﺟﺰﯾﯿﺎت آن ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ در زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻋﺮب داﺷﺘﻨﺪ در ﺧﺪﻣﺖ آن ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﺟﻬﺎن و ﺑﯿﺎن آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ آن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺮب آن روز ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺪن ﭘﯿﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ آن روز ﻋﺮب ﻧﺒﻮد و‬
‫آن ﭘﯿﺎم‪ ،‬ﭘﯿﺎم »ﺗﻮﺣﯿﺪ« اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎً ﺟﻬﺎن ﻧﺒﯽ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬آن ﺟﻬﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده و ﺑﺴﯿﻂ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در آن ﺟﻬﺎن ﻧﻪ »اﺗﻢ« وﺟﻮد دارد و ﻧﻪ ﮐﻬﮑﺸﺎن و ﻧﻪ ﺳﺎل ﻧﻮري و ﻧﻪ ﺷﺒﯿﻪﺳﺎزي و ﻧﻪ ﺳﻔﯿﻨﻪﻫﺎي ﻓﻀﺎﭘﯿﻤﺎ‬
‫و ﻧﻪ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﻧﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﻧﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪.‬‬

‫اﮔﺮ در ﻗﺮآن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﭼﻮن ﻗﺮآن از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ در آن ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺴﺖ )ﺳﻮره ‪ 4‬آﯾﻪ ‪ .(82‬ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫ﻧﺒﻮدن ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﺒﻮي ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء آﯾﺎت‬
‫ﺧﺪا دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﯾﮏ ﭘﯿﺎم ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺧﻼف‬
‫ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﯾﺎ اﺳﻄﻮره وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﻪ در وادي ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ﺳﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮐﯿﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻗﺪﯾﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و آﺳﻤﺎن آﻧﻬﺎ ﻫﻢ »ﺳﻘﻒ ﻣﺤﻔﻮظ« ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ ﻫﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﻋﺮﻓﺎﻧﺶ ﻣﯽﮔﻔﺖ ﭼﯿﺴﺖ »اﯾﻦ ﺳﻘﻒ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺎده ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻘﺶ ‪ /‬زﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎ ﻫﯿﭻ داﻧﺎ در‬
‫ﺟﻬﺎن آﮔﺎه ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬اﻣﺮوز ﺑﺴﯿﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﯿﻔﺘﻪ ﻣﻮﻟﻮي و ﺣﺎﻓﻆ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﺳﻤﺎن آﻧﻬﺎ دﯾﮕﺮ ﺳﻘﻒ ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﯿﺴﺖ و ﻓﻀﺎي ﺑﯿﮑﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎن ﻫﺮ ﻗﻮم در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﻫﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در زﺑﺎن ﻋﺼﺮي او ﻣﻨﻌﮑﺲ اﺳﺖ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺳﻘﻒ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽﺗﻮان از ﺟﻬﺎن ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮي »ﻧﻤﻮد ﺧﺪا«‬
‫داﺷﺖ و ﻫﻢ ﺑﺎ ﻓﻀﺎي ﺑﯿﮑﺮان‪.‬‬

‫‪ .5‬اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﻗﺮآن از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﻣﺴﺘﺜﻨﺎء ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮان‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﯾﮏ وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻼاﻧﻘﻄﺎع ﺧﺪا در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ وﺿﻌﯿﺖ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﭘﺎرهاي از اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺸﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫»ﺧﺸﻮﻧﺖ« ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮاﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺪارد ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻋﺪل ﯾﺎ ﻇﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮاﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻤﻠﯽ‬
‫در ﻋﺼﺮ ﻣﻌﯿﻨﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺧﺸﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ و در ﺟﺎﻣﻌﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﻪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪاي و در ﻋﺼﺮي‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﯾﺎ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﺎ ﺣﺘﯽ اداء ﺣﻘﻮق ﺧﺪا ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﻮد و در‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوز آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺸﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻮدن آن اﺣﮑﺎم ﺑﻪ‬
‫واﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻋﺼﺮ ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارﯾﻢ‪ .‬آﯾﺎت اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دﻻﻟﺖ اﺻﻼ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺼﺮ‬
‫ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادهام‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﮐﻪ ﻓﻼن ﻣﺠﺎزات ﯾﺎ ﻓﻼن ﺣﮑﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﺮآن ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻼك ﻋﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ ﯾﺎ دور از ﺧﺸﻮﻧﺖ اﺳﺖ در ﻗﺮآن دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد و‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﺎ ﮐﺎﻣﻼً ﺧﻼف آن را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻈﯿﻢ واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻓﻬﻤﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮي از اﺧﻼق و اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺪام واﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﺧﻼف اﺧﻼق و ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ و ﮐﺪام‬
‫واﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﺧﻼق و ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ آن اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي ﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻬﺎي ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺘﺪاول‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را در‬
‫ﻓﺼﻞﻫﺎﯾﯽ از ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﯾﻤﺎن و آزادي و ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ و ﺗﺄﻣﻼﺗﯽ در ﻗﺮاﺋﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ از دﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫دادهام و در اﯾﻨﺠﺎ آن را ﺗﮑﺮار ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺘﯽ از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮔﻔﺖ وﮔﻮ آن را ﺷﺮح دادم در واﻗﻊ ﭼﺎرﭼﻮب روﺷﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﺘﻦ از ﻗﺮآن را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ روﺷﻦ ﮐﺮدهام ﮐﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﻧﮕﺮش ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ را در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮد ﺟﺬب‬
‫و ﻫﻀﻢ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻬﻮده ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺷﮑﺴﺘﻪاي‬
‫ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﺑﯽﯾﺎل و دم اﺳﺖ و ﺣﺎﺻﻠﯽ ﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﺳﺘﺒﺪاد دﯾﻨﯽ و ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ ﻧﺪارد و ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ را ﯾﮑﺴﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮل‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ و ارزﺷﻤﻨﺪي ﮐﻪ ﻓﻘﯿﻬﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ در اﺑﻮاب ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﻄﺮح ﮐﺮدهاﻧﺪ و اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻣﯿﺮاث ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺪر آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﻧﯿﻢ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻨﺎي ﻋﻤﻞ‬
‫ﻗﺮار دﻫﯿﻢ وﻟﯽ اﯾﻦﻫﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﺎت و ﭘﺮداﺧﺘﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻓﻘﯿﻪ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺟﺬب ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺮدﯾﺪي در اﯾﻦ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻋﻠﻞ و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ دارد و ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﺳﺘﺒﺪاد اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﮔﺮﻧﻪ ﺟﺬب و ﻫﻀﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و اﺧﻼق‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺮات ﻗﺒﻞ روﺷﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺼﻤﺖ ﻧﺒﯽ از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي آن اﯾﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ او ﺑﺎ اﻣﺪاد اﻟﻬﯽ ﻫﯿﭻﮔﺎه از اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﺗﻮﺣﯿﺪي ﺟﻬﺎن ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫دﻋﻮت ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او در اﯾﻦ ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﭼﮕﻮﻧﻪ دﯾﺪن ﺟﻬﺎن و رﺳﺎﻟﺖ وي اﺑﻼغ‬
‫اﯾﻦ ﺑﯿﻨﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻪ در ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﯾﺎ ﻋﻠﻤﯽ ﺟﻬﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .7‬آﻧﭽﻪ ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺘﻦ ﻓﻌﻠﯽ ﻗﺮآن ﯾﮏ »وﺣﺪت ﻗﺮاﺋﺘﯽ« دارد‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ وﺣﺪت‬
‫ﻗﺮاﺋﺘﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آن را ﺣﺪاﻗﻞ‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻓﻌﻠﯽ‬
‫ﮔﺮ ﭼﻪ از زﻣﺮه ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻧﯿﺴﺖ و وﺣﺪت ﺗﺄﻟﯿﻔﯽ ﻧﺪارد وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻦ دﯾﻨﯽ وﺣﺪت ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺮاﺋﺖ دارد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ روي اﯾﻦ ﻣﺘﻦ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ دﻗﯿﻖﺗﺮي از آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪون آن ﻧﺘﻮان اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻗﺮآن را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اوﭘﺎﺗﯿﺸﺎدﻫﺎ را ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫‪ .8‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮔﻔﺘﻢ روﺷﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن و ﺣﺘﯽ ﻗﺒﻮل ﭘﯿﺎم آن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ‬
‫اﺛﺒﺎت اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ وﺣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ »ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن« ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ و ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﺖ آن را ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد وﺣﯽ ﻧﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ دارﯾﻢ و ﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آن را ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎم ﻗﺮآن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﻧﮕﺎه و ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎه ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﺟﻬﺎن را آﯾﺎت ﺧﺪا ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﻧﻈﺮاً و ﻋﻤﻼً‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻮﺣﺪاﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ اﯾﻦ را ﮐﺎﻣﻼً ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از ﻓﻬﻢ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﺮا ﻣﻮﺣﺪ ﺑﺸﻮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﺮاﯾﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫درﮔﯿﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ رﺑﻄﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ ﭼﻪ ﺑﻮده و اﻋﺘﺒﺎر آن از ﮐﺠﺎ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﻢ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ وﺣﯽ را ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ و ﻣﯽﺗﻮان از وﺣﯽ ﻓﻬﻢﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﻣﯽﺗﻮان ﻓﻬﻤﯿﺪ و ﭘﯿﺎم دﯾﻨﯽ آن را ﻣﯽﺗﻮان ﻓﻬﻤﯿﺪ ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺣﯽ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .9‬در ﮐﻼم ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ در ﻗﺮآن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﻼم ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد وﺣﯽ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺼﻮل وﺣﯽ‪» .‬ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس« ﮔﺰارش »ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد« اﺳﺖ و ﻣﻨﻈﻮر‬
‫از وﺣﯽ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮون ﺟﺪﯾﺪ وﻗﺘﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ درﺑﺎره ﮔﺰارش اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ راﯾﺞ در ﻋﻠﻮم ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﮔﺰارش ﺗﺎرﯾﺨﯽ ـ اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد‬
‫را ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس آﻣﺪه ﻧﻘﺪ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ واﻗﻌﺎً اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺮوض آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻣﺴﯿﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ وﯾﮋه ﮐﻪ ﻧﻪ »ﻋﻘﻠﯽ« اﺳﺖ و ﻧﻪ »ﺣﺴﯽ« ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ دﺳﺖ اﻧﺴﺎن رﺳﯿﺪه و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس آن ﻣﻌﺮﻓﺖ وﯾﮋه را »ﺑﺎزﺳﺎزي« ﮐﺮد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﯾﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﮐﻪ آن را‬
‫»ﻣﻌﺮﻓﺖ وﺣﯿﺎﻧﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﻫﻢ اﺳﺘﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺑﻪ ﻋﯿﺴﺎي ﻣﺴﯿﺢ ﮐﻪ »ﻋﯿﻦ وﺣﯽ« ﺑﻮده‬
‫روﺷﻦ ﻣﯽﺷﺪ و ﻫﻢ ﺣﺠﯿﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﯾﻦ وﺣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻌﺮﻓﺖ وﯾﮋه و ﻧﻮع ﺳﻮم ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻋﻘﻠﯽ و ﺣﺴﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﺪاً ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﮔﺮ ﭼﻪ ﺿﺮورت دارد وﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ آن ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﭘﺲ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺗﺎزه ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎ از‬
‫ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻮرس ﮐﻼوس ﺑﺮگ )‪ Klaus Berg Horst) 13‬ﻧﻮع آن را در ﮐﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮد ﺷﻤﺮده‬
‫و ﺗﻮﺿﯿﺢ داده اﺳﺖ‪ 19.‬اﻣﺎ ﻗﺮآن ﮔﺰارش ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺪا ﺑﺎ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﻮم ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﻓﻬﻢ آن ﺑﺪون ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ آن ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﯾﮏ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ دادم ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺘﻦ ﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬ﻓﻬﻤﯽ ﻋﻠﻤﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ و اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﯾﮏ ﻗﺮاﺋﺖ از‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻓﻬﻢ دﻗﯿﻖﺗﺮي از اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‪:‬‬

‫‪ .1‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﯿﺶ از ‪ 10‬ﻣﻮرد ﺗﻌﺒﯿﺮ »اﺻﻄﻔﺎ« درﺑﺎره ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﺴﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﭼﻮن ﻣﺮﯾﻢ ﻣﺎدر‬
‫ﻋﯿﺴﯽ )ع( ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫‪ .2‬در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﺸﺘﻘﺎت »ﺑﻌﺚ« درﺑﺎره ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﺳﻮره ‪ 2‬آﯾﻪ ‪ 213‬و ﺳﻮره ‪ 62‬آﯾﻪ ‪.2‬‬

‫‪ .3‬در ﺑﯿﺶ از دهﻫﺎ ﻣﻮرد از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﻧﺒﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﺑﻮده وﺣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Verlag karl Alber Freiburg / .Albert Keller. Sprach Phllesophie. 2. barbeitete Aoflage 1989 .4‬‬
‫‪.Münche. S. 42 – 46 – 25‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫‪ .5‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‬

‫‪Austin .6‬‬

‫‪ .7‬اﻓﻼ ﯾﺘﺪﺑﺮون اﻟﻘﺮآن ام ﻋﻠﯽ ﻗﻠﻮب اﻗﻔﺎﺑﻬﺎ )ﺳﻮره ‪ 47‬آﯾﻪ ‪(24‬‬

‫ﮐﺘﺎب اﻧﺰﻟﻨﺎه اﻟﯿﮏ ﻣﺒﺎرك ﻟﯿﺪﺑﺮ و آﯾﺎﺗﻪ و ﻟﯿﺘﺬﮐﺮ اوﻟﻮاﻻﻟﺒﺎب )ﺳﻮره ‪ 38‬آﯾﻪ ‪(29‬‬

‫اﻓﻼ ﯾﺘﺪﺑﺮون اﻟﻘﺮآن و ﻟﻮ ﮐﺎن ﻣﻦ ﻋﻨﺪ ﻏﯿﺮ اﷲ ﻟﻮﺟﺪوا ﻓﯿﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎ ﮐﺜﯿﺮاً )ﺳﻮره ‪ 4‬آﯾﻪ ‪(82‬‬

‫‪ .8‬اﺳﺮاء ‪ 82‬ـ ﺑﻘﺮه ‪ 185‬ـ ﺟﺎﺛﯿﻪ ‪ 20‬ـ ﯾﻮﻧﺲ ‪ 57‬ـ ﻧﺴﺎء ‪ – 173‬اﻧﻌﺎم ‪.157‬‬

‫‪ .9‬ﻗﻞ ﻟﺌﻦ اﺟﺘﻤﻌﺖ اﻟﺠﻦ و اﻻﻧﺲ ﻋﻠﯽ ان ﯾﺄﺗﻮ ﺗﻤﺜﺒﻞ ﻫﺬا اﻟﻘﺮآن ﻻ ﯾﺄﺗﻮن ﺑﻤﺜﻠﻪ )ﺳﻮره ‪ 17‬آﯾﻪ ‪.(88‬‬

‫‪ .10‬ﺳﻮره ‪ 12‬آﯾﻪ ‪ ،108‬ﺳﻮره ‪ 17‬آﯾﻪ ‪ ،105‬ﺳﻮره ‪ 23‬آﯾﻪ ‪ ،73‬ﺳﻮره ‪ 62‬آﯾﻪ ‪ ،2‬ﺳﻮره ‪ 2‬آﯾﻪ ‪ ،213‬ﺳﻮره ‪ 7‬آﯾﻪ‬
‫‪ ،157‬ﺳﻮره ‪ 5‬آﯾﻪ ‪.42‬‬

‫‪ .11‬ﺳﻮره ‪ 10‬آﯾﻪ ‪ ،2‬ﺳﻮره ‪ 21‬آﯾﻪ ‪ ،5‬ﺳﻮره ‪ 69‬آﯾﻪ ‪.42‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ ﺑﺪون‬249 ‫ ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﯽ ص‬،‫ ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‬،‫ اﺳﺘﺎد ﻋﻼﻣﻪ‬.12
.‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭼﺎپ‬

‫ ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي دﻗﯿﻖ درﺑﺎره ﭘﺎﺳﺦ ﺷﮑﻞ ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس )ﻋﻬﺪ ﻗﺪﯾﻢ و ﻋﻬﺪ ﺟﺪﯾﺪ( ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ‬.13
Was ist for ‫ در ﮐﺘﺎب ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﺧﻮد‬Klaus kouk .‫در ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس اﯾﻔﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﮑﻞ ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﻪ اﻓﻖﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﺮاي‬mgeschichte
.‫ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ‬

Yoachim Ritter Band 2 Histiorisches Worterbuch der Philosophie. Herasgegben von .14
‫ ﻣﻘﺎﻟﮥ‬.Erscheinung

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

Karl Alber 1973, S, 166- Richard Schaeffler Religion und Kritisches Bewustsein, Verlag .15
.167

:‫ از ﺑﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب‬.16

Grundfragen der Hermeneutik. Emerich Coreth Herder, 1969, S 199-221

:‫ از ﺑﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب‬.17

.Siebeck Gott Als Geheimnis der Welt. Ebehard Jungel 5 aflage 1986 Paul

WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR
:‫ از ﺑﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪه ﺑﻪ ﮐﺘﺎب‬.18

Religions Philosphie. Weier Religion als Selbstfindung Grundlegung einer Existezanalytische

.Winfled verlag Schoning 1991

Gmbh M Ein Wort Wie Feuer Horst Klaus Berg 1991, b – kö sel – Verlag .19

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪2‬‬
‫ﮐﻼم ﺧﺪا و ﮐﻼم اﻧﺴﺎن‬

‫ﭘﯿﺶﻓﻬﻢﻫﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ آزاد ﻗﺮآن‬

‫‪ -‬ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺎﻟﮥ »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن« ﮐﻪ در ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﮥ ﻣﺪرﺳﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 6‬ﭼﺎپ ﺷﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﻓﻠﺴﻔﯽ ﯾﺎ اﻟﻬﯿﺎﺗﯽ ﯾﺎ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫درﺑﺎره ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﯾﺎ وﺣﯽ ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺒﻮي و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪاي اﺳﺖ درﺑﺎره »ﭼﮕﻮﻧﻪ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن« ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮐﻪ دو ﻣﺪﻋﺎي اﺻﻠﯽ دارد‪:‬‬

‫ﻣﺪﻋﺎي اول‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺎس دادهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن در دوﯾﺴﺖ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻗﺮآن )ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ( را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ‬
‫زﺑﺎﻧﯽ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن )اﻋﻢ از ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ( ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن )ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم( ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻨﺴﻮب‬
‫ﮐﺮد و آن را ﮐﻼم ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ دادن )اﺳﻨﺎد ﺣﻘﯿﻘﯽ( ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺑﻼواﺳﻄﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮدن آن را از ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد ﺑﻠﮑﻪ اﺻﻞ »ﻣﻔﻬﻮم« ﺑﻮدن آن را‬
‫ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺴﺒﺖ دادن اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا )ﮐﻼم ﺧﺪا ﻧﺎﻣﯿﺪن آن( ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ »ﺣ‪‬ﯿ‪‬ﺚ« ﯾﺎ »ﻣﻨﻈﺮ« دﯾﮕﺮ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺪﻋﺎي دوم‪ :‬ﻧﻮع ادﺑﯽ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺎﻃﻊ آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖ و رواﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﻗﺮاﺋﺘﯽ ﻣﻮﺣﺪاﻧﻪ از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس »ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ﻧﺒﻮي« ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻮاع دﯾﮕﺮي از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮي در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻏﯿﺮ از ﺣﮑﺎﯾﺖ و رواﯾﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﺤﺘﻮاي ﻫﻤﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ را‬
‫ﻓﺮﺑﻪﺗﺮ و ﻏﻨﯽﺗﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺰار ﯾﮏ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪي از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺨﺰن ﺣﻘﯿﻘﺖﻫﺎﺋﯽ ا‪‬ﺧﺒﺎري از‬
‫واﻗﻌﯿﺎت ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬اﺻﻄﻼح »ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ﻧﺒﻮي« در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮد ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺤﻒ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺗﺎ‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ اﻃﻼع دارد ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦﺑﺎر در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺪﻋﺎي اول ﻣﺪﻋﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ »ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ« )در ﻣﻌﻨﺎي اﻋﻢ‪ ‬آن ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ‬
‫دﮔﻤﺎﺗﯿﮏ ﻗﺮار دارد( ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ و ﻣﺪﻋﺎي دوم ﺑﻪ »ﻋﻠﻢ ادﺑﯿﺎت«‪ .‬ﻣﺪﻋﺎي اول اداﻣﮥ ﻧﺰاع ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ در‬
‫ﺑﺎب اﻟﻔﺎظ و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻗﺮآن و ﯾﺎ ﺣﺪوث و ﻗﺪم آن و ﯾﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻮدن و ﻧﺒﻮدن آن و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﯾﮕﺮي از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﯾﮏ ﻣﺪﻋﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ »ﻓﻬﻤﯿﺪن« و »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن«‬
‫ﺳﺮ و ﮐﺎر دارد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ و آراء ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺑﺎب ﻗﺮآن از ﻣﻨﻈﺮ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻓﻠﺴﻔﯽ‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻃﺮح ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻣﺪﻋﺎي اول‪ ،‬دﺳﺖ ﮐﻢ‪ ،‬اﻃﻼع از ﮐﻠﯿﺎت ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺿﺮورت دارد و ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ آﮔﺎﻫﯽ از ﻧﻈﺮات ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن درﺑﺎرة آن ﻣﺪﻋﺎ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮاي داوري درﺑﺎرة ﻣﺪ‪‬ﻋﺎي دوم ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ادﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫‪ -2‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن و ﻓﻠﺴﻔﮥ زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪:‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﺑﺤﺚ ﺧﻮد را در ﺑﺨﺶ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻋﯿﻨﯽ روي‬
‫ﯾﮏ ﻣﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم »ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ« ﯾﺎ »ﻗﺮآن« در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ ﻗﺮار دارد آﻏﺎز ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮد )داده ﻋﯿﻨﯽ(‪ ،‬از ﻣﻨﻈﺮ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻓﻠﺴﻔﯽ روﺷﻦ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ را ﮐﻪ ﯾﮏ »ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ« اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎرﻫﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻮﺷﺘﻪام و ﮔﻔﺘﻪام ﮐﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻫﺮ »ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻓﻬﻢ« ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﭘﺎرهاي از ﻣﻘﺪﻣﺎت‬
‫)ﭘﯿﺶﻓﺮضﻫﺎ ﯾﺎ ﭘﯿﺶﻓﻬﻢﻫﺎ( اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ »زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ« ﻫﻢ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻓﻬﻤﻨﺪه درﺑﺎرة اﯾﻦ زﺑﺎن ﭘﯿﺶﻓﺮضﻫﺎ ﯾﺎ ﭘﯿﺶ ﻓﻬﻢﻫﺎﺋﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﯾﺎ‬
‫ﭘﯿﺶﻓﻬﻢﻫﺎ را ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن در دﺳﺘﺮس ﻓﻬﻤﻨﺪه ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬در ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺷﺎﺧﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﭼﻪ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫در ﺷﺎﺧﻪ ﻏﯿﺮﺗﺤﻠﯿﻠﯽ آن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻫﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫آﯾﺎ زﺑﺎن اﻧﺴﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ اﺳﺖ؟ آﯾﺎ زﺑﺎن ﻣﺠﺮاي ﺗﺤﻘّﻖ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ؟ آﯾﺎ زﺑﺎن »ﺧﺎﻧﮥ وﺟﻮد«‬
‫اﺳﺖ؟ آﯾﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ زﺑﺎن ﺗﺴﻠﻂ دارد ﯾﺎ زﺑﺎن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن؟ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي زﺑﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ ارﮐﺎن و ﻣﻘﻮﻣﺎت ﺗﺤﻘﻖ زﺑﺎن‬
‫ﮐﺪام اﺳﺖ؟‪ .1 :‬ﮔﻮﯾﻨﺪه ‪ .2‬ﻣﺨﺎﻃﺐ ‪ .3‬زﻣﯿﻨﻪ ﯾﺎ ﻣﺘﻦ ﻣﺘﻦ ‪ .kontext 4‬اﻫﻞ زﺑﺎن ‪ .5‬ﻣﺤﺘﻮاي زﺑﺎن‪ .‬زﺑﺎن اﻧﺴﺎن ﯾﮏ‬
‫ﭘﺪﯾﺪة ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪة ﻗﺮاردادي؟ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺻﺤﯿﺢ و ﯾﺎ ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ ﺑﻮدن زﺑﺎن ﮐﺪاﻣﺴﺖ؟ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ و‬
‫ﻣﺸﺘﺮﮐﺎت زﺑﺎن اﻧﺴﺎن و زﺑﺎن ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻧﻈﻢ و ﻧﻈﺎم زﺑﺎن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر زﺑﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ زﺑﺎن‪ ،‬ﻧﻈﻢ داﺧﻠﯽ زﺑﺎن و‬
‫ﻧﻘﺶ ﻗﻮاﻋﺪ ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ در دﻻﻟﺖ‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﯽ زﺑﺎن ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ و واﻗﻌﯿﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ ‪kontext‬‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن زﺑﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ و ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪» .‬ﻣﻌﻨﺎ« ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن درﺑﺎرة ﻣﻌﻨﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ؟ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ درﺑﺎرة ﻣﻌﻨﺎ‪ .‬راﺑﻄﮥ زﺑﺎن و ﺗﻔﮑﺮ‪ :‬واژه و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم‪ .‬ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﺼﺪاق‪ .‬آﯾﺎ ﻣﺼﺪاقﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ و ﻣﻌﻨﺎ ﺛﺎﺑﺖ؟ راﺑﻄﻪ زﺑﺎن و ﮐﻠﯽ‬
‫ذﻫﻨﯽ؟ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﺼﺪاقﻫﺎ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎ درﺑﺎرة ﻣﺼﺪاقﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻣﺘﻔﺎوت‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻮدن زﺑﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻮدن ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﻣﺘﻮن و ﻋﻠﻞ اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﻌﻨﺎي ﯾﮏ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﯿﻦ را در زﻣﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪن ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪن آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﻃﻊ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻘﺶ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺠﺪد ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫در ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎي آﻏﺎزﯾﻦ آن‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻫﯿﭻ ﺟﻤﻠﻪاي را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺪون ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫ﻣﺠﺪد درﺳﺖ ﻓﻬﻢ ﮐﺮد‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬زﺑﺎن و واﻗﻌﯿﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶ زﺑﺎن در ﺷﮑﻞ دادن ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ‬
‫واﻗﻌﯿﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﮑﯽ زﺑﺎن‪ :‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري«‪ ،‬اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻌﻞﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري‪.‬‬
‫ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي »ﺧﻄﺎﺑﮕﺮاﻧﻪ« »ارزﺷﮕﺮاﻧﻪ« و ﻧﻮرﻣﺎﺗﯿﻮ زﺑﺎن‪ .‬زﺑﺎن وﺳﯿﻠﻪ ارﺗﺒﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ .‬ﺗﺄﺛﯿﺮ زﺑﺎن در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و‪...‬‬

‫‪ -3‬ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻗﺮآن‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮآن‪:‬‬

‫ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﻏﻔﻠﺖ از دادهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺼﺤﻒ ﺑﺎﯾﺪ درﺑﺎرة آن دادهﻫﺎ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﮔﺮد آوردﯾﻢ ﻧﻈﺮي اﺗﺨﺎذ ﮐﺮد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ دادهﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺪون ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ زﺑﺎن را ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري اﻧﺴﺎن ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ ‪ witgenstein‬و آوﺳﺘﯿﻦ ‪Austin‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آن را ﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ‪ Heidger‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آن را ﻓﻘﻂ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ و ﭼﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻓﺮﺑﻪﺗﺮ از ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺪﻣﺎ آن را وﺟﻮد ﻟﻔﻈﯽ واﻗﻌﯿﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎدﻫﯽ آن‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﭼﻪ زﺑﺎن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ زﺑﺎن‪ ،‬ﭼﻪ در ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﻣﺤﻮر ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﭼﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﺤﻮر ﯾﺎ ﻣﺮﮐﺒﯽ از اﯾﻦ دو‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻮﻗﻮف ﺑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﯽ ﯾﮏ‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾﻨﺪهاي ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ ﯾﺎ ﺿﺒﻂ ﺻﻮت‪ ،‬ﯾﺎ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺮاﻣﺎﻓﻮن ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﺠﺮﺑﻪاي‬
‫درﺑﺎرهاش ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮔﻔﺖ »او ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ« و ﻓﺎﻋﻞ ﻓﻌﻞ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ و ﻫﻤﮥ ﻣﺒﺎدي و ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺎت ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ اﻋﻢ از ذﻫﻨﯽ و ﻏﯿﺮذﻫﻨﯽ ﺑﺮاي او ﻣﻔﺮوض اﺳﺖ و او ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد و‪ . ...‬ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه واﻗﻌﯽ )ﯾﮏ اﻧﺴﺎن( ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﭘﯿﺶ ﻓﻬﻢﻫﺎ و ﯾﺎ‬
‫ﭘﯿﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻓﻬﻤﯿﺪن آن ﻣﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاد ﻣﺎ از ﻓﻬﻢ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ از آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﺆﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آن ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻬﻤﯽ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻔﺮوض ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻦﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻓﺮاوان درﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻏﯿﺮ از اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻣﺜﻼً‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه آن ﺧﺪاﺳﺖ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اﻋﻢ از ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪارد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﭘﯿﺶﻓﺮض و ﯾﺎ ﭘﯿﺶ ﻓﻬﻢ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه‬
‫اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺧﺪاﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﺑﻔﻬﻤﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً و ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و‬
‫ﻣﻌﺎﻧﯽ آن ﮐﻼم ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ داده ﺷﺪه و او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ و ﯾﺎ ﺿﺒﻂ ﺻﻮت ﺑﺪون ﻫﯿﭻ دﺧﻞ و‬
‫ﺗﺼﺮﻓﯽ آن را ﻋﯿﻨﺎً ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺘﻦ را ﺑﺮاي ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮاي ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻧﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻓﺮض ﺷﻮد و ﻧﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ .‬ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻓﺮض ﺷﻮد ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﯾﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻓﺮض ﺷﻮد ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺪﻋﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮐﻼم ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﮐﺎﻧﺎل ﺻﻮﺗﯽ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺼﺤﻒ را ﺑﻔﻬﻤﺪ‪ .‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪه ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ ﮐﻼم ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺪﻋﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﮐﻼم ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪهاي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺰد ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﻣﻔﺮوض ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﮔﻮﯾﻨﺪهاي ﻣﻔﺮوض ﻧﺒﺎﺷﺪ اﺻﻼً ﮐﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ آن را ﺑﻔﻬﻤﺪ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫ﻣﺘﻮن ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺆﻟﻔﺎن آن را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﻢ اﻣﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ )ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ( ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ و ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻗﺮآن را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﮐﺮد‪:‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﻣﺎ از ﺧﯿﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اﻋﻢ از ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻣﯽﮔﺬرﯾﻢ و‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺧﺪا اﺳﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﯿﻢ و ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﻣﺼﺤﻒ را ﻓﻘﻂ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻣﺼﺤﻒ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن اﺻﻼً ﻣﺼﺤﻒ را ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﯿﻬﺎت ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ دو اﺷﮑﺎل ﻋﻤﺪه دارد‪ .‬اﺷﮑﺎل اول اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬واﻗﻌﺎً‬
‫»ﻓﻬﻤﯿﺪن« ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﮕﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻓﻬﻤﯿﺪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﻓﻬﻤﯿﺪن در اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ آن ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ ﻓﻠﺴﻔﯽ‬
‫)ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﻢ( از آن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﺎ دﯾﮕﺮان اﻋﻢ از ﻣﺆﻣﻦ و‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ روﻧﺪ آن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﭼﺮا ادﻋﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﻓﻬﻤﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ )ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ( رﺳﯿﺪه و ﻓﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ آن‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯿﺎن ﻓﻬﻢ و »ﺳﻮءﻓﻬﻢ« ﺗﻔﺎوت ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺟﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﺑﺤﺜﻬﺎ را‬
‫ﮐﺮد در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮان از ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ را ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ و‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه آن ﮐﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺮض اﺧﯿﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎرة ﻓﻬﻢ ﺧﻮد از ﻣﺼﺤﻒ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﮐﻪ ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎناﻧﺪ‬
‫ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ روﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺧﻮد را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻓﻬﻢ ﺧﻮد دﻟﯿﻞ ﺑﯿﺎورد و ﯾﺎ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻓﻬﻢ ﺧﻮد اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻨﺪ و ﻫﮑﺬا‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮض اﺧﯿﺮ ﻫﯿﭻ‬
‫ﻓﻬﻤﯽ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪.‬‬

‫اﺷﮑﺎل دوم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺤﻒ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن او )ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻗﺮآن(‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫اﻋﻢ از ﻣﺆﻣﻦ و ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻬﺎ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي ﻓﺮاوان در ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ در ﻣﻮارد زﯾﺎدي از آن ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻢ ﻣﺤﺘﻮاي ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪهاﻧﺪ و ﻣﺪﻋﯿﺎت اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن آن‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﻼﻣﯽ درﺑﺎرة ﻗﺮآن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ؟‬

‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻈﺮات و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻋﻠﻞ ﻣﺘﻌﺪد داﺷﺖ‪ .‬آﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت وﻟﻔﺴﻮن و ﻓﺎن ا‪‬س ﺑﺮ ﻣﯽآﯾﺪ‬
‫روﯾﺎروﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﯾﻬﻮدي و ﻣﺴﯿﺤﯽ درﺑﺎرة »ﮐﻠﻤﻪ و ﮐﻼم« ﺧﺪا )ﺗﮑﻠﻢ ﺧﺪا ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ و ﺷﺨﺺ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﮐﻠﻤﻪ ﺧﺪا( ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن دو آﺋﯿﻦ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ آﺋﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﯾﺎ اﺳﺎس ﻣﺘﺎﻓﺮﯾﮑﯽ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻧﺪارد ﭼﻮن ﺑﺮ »ﮐﻠﻤﻪ اﻟﻬﯽ« اﺳﺘﻮار ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﯾﺎ‬
‫آﺋﯿﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺪارد و دﻧﺒﺎﻟﻪ آﺋﯿﻦﻫﺎي ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎﻫﺎ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﺷﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺎب ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺣﯽ‬
‫ﻣﺤﻤﺪي و ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﻧﺎزل ﺑﺮ او ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت »وﻟﻔﺴﻮن« و »ﻓﺎن اس« ﺑﺤﺜﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﮐﻼم و ﮐﻠﻤﻪ ﺧﺪا در ﯾﻬﻮدﯾﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮاوان ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ)‪ .(1‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ‬
‫ﻗﻠﻢ ﻫﻢ در ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﺷﺎره ﮐﺮده ﮐﻪ اﻣ‪‬ﻬﺎت ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﻼم اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺑﻘﮥ‬
‫آن ﻣﺴﺎﺋﻞ در ﯾﻬﻮدﯾﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ درﺳﺖ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻗﺮآن درﺑﺎرة‬
‫ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺪون ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ آﻧﻬﺎ در دو آﺋﯿﻦ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﮐﻪ آﺋﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﺗﮑﯿﻪ دارد‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻓﺮاﻃﯽ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﺣﺮوف و ﺟﻤﻼت و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺼﺤﻒ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺻﻔﺎت ذاﺗﯽ‬
‫و ﻗﺪﯾﻢ ﺧﺪا از ﻻ و اﺑﺪا وﺟﻮد دارد )ﮐﻼم ﻧﻔﺴﯽ ﺧﺪا(‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ در آن زﻣﺎن ﮐﻪ وﺣﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪه ﺷﮑﻞ ﮐﻼم ﻟﻔﻈﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ و راﺑﻄﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﮐﻼم ﻧﻔﺴﯽ ﺧﺪا ﮔﻮﻧﻪاي راﺑﻄﻪ اﺗﺤﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻼم ﺑﻪ ﮐﻼم ﻧﻔﺴﯽ و ﮐﻼم ﻟﻔﻈﯽ در اﻟﻬﯿﺎت‪ ،‬ﻗﺒﻼً ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ »اﮔﻮﺳﺘﯿﻦ ‪ «Agustin‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد)‪.(2‬‬

‫ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﮐﻪ ﻋﻘﻞﮔﺮاﺗﺮ از دﯾﮕﺮان ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮري از ﮐﻼم ﺧﺪا را ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﻈﺮﯾﮥ‬
‫دﯾﮕﺮي آوردﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا »اﺻﻮات ﻣﻘﻄﻌﻪ« ﻣﺼﺤﻒ را در‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻣﺤﻠﯽ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺤﻒ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﺪﯾﻢ و ﺧﻠﻖ آن ﻫﻢ »ﺻﻔﺖ ﻓﻌﻞ« ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺤﻒ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻌﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ)ص( آﻧﻬﺎ را ﻣﺜﻼً از ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺷﻨﯿﺪه و ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان اﻧﺘﻘﺎل داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ ‪) Verbale Inspration‬دﻣﯿﺪن ﻟﻔﻆ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ( ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﯿﻠﻮن‬
‫‪ Philon‬ﺣﻘﻮﻗﺪان و ﻣﻔﺴﺮ ﻋﺎرف و ﯾﻬﻮدي ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس در ﻗﺮن اول ﻣﯿﻼدي آن را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدش‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻌﻘﻮل‬
‫ﮐﺮدن »ﺗﮑﻠﻢ ﺧﺪا« ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﻄﺮح ﮐﺮده ﺑﻮد و ﺑﻌﺪاً در اﻟﻬﯿﺎت ﯾﻬﻮدي و ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ ( ) .‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﻫﻢ ﻣﻌﻘﻮلﺗﺮ از ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮐﻼم ﻧﻔﺴﯽ و ﮐﻼم ﻟﻔﻈﯽ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻫﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻮن اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﺮآن را ﯾﮏ ﻣﺨﻠﻮق ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻏﯿﺮ از ﮐﻼم اﻟﻬﯽ در ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ وﺣﯽ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ)‪.(3‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت‪ ،‬ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﮏ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﺮاي ﻣﺼﺤﻒ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺷﺮﯾﻒ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺟﺪﯾﺪ درك ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﺑﻮدن ﻣﺼﺤﻒ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﺎن آﻧﻬﺎ از ﻟﻮازم ﻣﺨﺮّب آن ﻧﻈﺮﯾﺎت در ﺑﺎب ﻓﻬﻢ‬
‫و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺼﺤﻒ آﮔﺎه ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ آﻧﻬﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻣﺼﺤﻒ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ‬
‫ﻧﻈﺮات زﺑﺎﻧﯽ ـ ﮐﻼﻣﯽ ﻧﺎدرﺳﺘﯽ درﺑﺎرة ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻓﻬﻢ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ)‪.(4‬‬

‫‪ -6‬دﯾﺪﮔﺎه ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن‪:‬‬

‫ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻢ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﯽ در ﺑﺎب وﺣﯽ و ﻧﺒﻮت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﺎس‬
‫ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﺼﺤﻒ را ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮاي وﺣﯽ و ﻧﺒﻮت در دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ‬
‫ﺧﻮد ﺟﺎﺋﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮ‪‬ر ﻧﻈﺮﯾﮥ ارﺗﻘﺎء ﻧﺒﯽ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﻘﻞ ﻓﻌﺎل ﯾﺎ ﻗﻮه ﺣﺪﺳﯿﻪ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻧﺒﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ را ﭘﯿﺶ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎرﻓﺎن ﺑﺎ »ﻫﻢ اﻓﻖ ﺷﺪن« ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮي ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﻫﺴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺗﺎزه و ﺑﺪﯾﻊ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬وﺣﯽ ﻧﺒﻮي را ﮐﺸﻒ ﺗﺎم ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ .‬و آن را ﻣﻌﯿﺎر ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺸﻔﻬﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن در ﺑﺎب زﺑﺎن ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎﺋﯽ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ روي آوردﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮآن ﯾﮏ وﺟﻮد ﻟﻔﻈﯽ‬
‫)ﻇﺎﻫﺮي( دارد و ﯾﮏ وﺟﻮد ﻋﯿﻨﯽ )ﺑﺎﻃﻨﯽ( و اﯾﻦ دو وﺟﻮد ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻨﻄﺒﻖاﻧﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫ﻇﺎﻫﺮي آن ﻫﻢ اﻓﻖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )آن را ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ( وﻟﯽ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﺎﻃﻨﯽ آن ﻫﻢ اﻓﻖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﺘﺤﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ( و ﻗﺮآن ﺻﻮرت‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﯽﺻﻮرت اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺟﺎري ﺷﺪه از ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻃﻨﯽ‬
‫وﺟﻮد او ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﺧﺪا )ﻣﻘﺎم ﺟﻤﻊ اﻟﺠﻤﻊ( ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ وﺟﻮد ﻇﺎﻫﺮي او ﺗﻨﺰل ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻼم‬
‫درآﻣﺪه و در ﺳﺎﻣﻌﻪ او ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و‪ ...‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ارﮐﺎن ﻋﻤﺪه اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت در اﻟﻬﯿﺎت و ﻋﺮﻓﺎن ﯾﻬﻮدي و ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ داﺷﺖ)‪.(5‬‬

‫اﻣﺮوز اﯾﻦ ﻧﻈﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺟﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن ﮐﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن ﺳﻨﺘﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ و اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ در‬
‫ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻣﮑﯿﻪ و ﻣﻼﺻﺪرا در ج ‪ 2‬اﺳﻔﺎر ارﺑﻌﻪ در ﺗﻘﺮﯾﺮ وﺟﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن از ﻃﺮف ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ رد‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ را آوردهاﻧﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ از ﻧﻈﺮ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺟﺪﯾﺪ آن ﻧﻈﺮات ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺤﻒ را ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪن )ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن( ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺶﻓﻬﻢ ﯾﺎ ﭘﯿﺶﻓﺮض ﮐﻪ ﻣﺼﺤﻒ در ﻣﻘﺎم اﺗﺤﺎد ﻧﺒﯽ ﺑﺎ ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﮔﺮ ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺤﻒ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﯿﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻓﺮدي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﯾﺎ‬
‫اﻣﮑﺎن اﺗﺤﺎد ﻧﺒﯽ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺼﺤﻒ را ﺑﻔﻬﻤﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﻗﺮآن را ﻓﻘﻂ ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻊ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ از ﭼﻪ ﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﯿﺶﻓﻬﻢ ﻣﺼﺤﻒ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻣﺼﺤﻒ ﻟﻮازم ﻣﺨﺮّب‬
‫دارد و اﮔﺮ ﻧﻪ ﭘﯿﺶﻓﻬﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﺗﻨﻬﺎ دﻋﻮي اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ در آن ﺻﻮرت در ﻣﻘﺎم ﻓﻬﻢ ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺎزي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﯾﮏ ﻗﯿﺪ زاﺋﺪ و ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﺴﮑﻮت ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺎب ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت‬
‫ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاوان ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﻋﺮﻓﺎنﮔﺮا ﺑﻮد وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﺮﻓﺎ ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﻧﮑﺮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن و ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺎ ﻫﺮ ﺳﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺤﻒ را ﺑﺮاي ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -7‬ﻧﻘﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻋﻠﻮم ادﺑﯽ‪:‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺣﻞ ﻧﺰاع ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن و ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن در ﺑﺎب ﻧﻬﻢ ﻓﻬﻢ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ﺗﻨﻬﺎ از اﯾﻦ راه ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺷﮑﺎر‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﻪ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮف و ﭼﻪ ﻋﺎرف و ﭼﻪ ﻣﺘﮑﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل در ﺑﺎب زﺑﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ »ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ« از ﻣﺤﺼﻒ ﺷﺮﯾﻒ را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﺎن‬
‫ﻓﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺷﮑﺎر ﮐﺮدن ﺗﻨﻬﺎ از ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﻫﺎي ﻣﺘﮑﻠﻢ و ﻓﯿﻠﺴﻮف و ﻋﺎرف در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻗﻀﺎﯾﺎي ﺟﺰﺋﯿ‪‬ﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺮ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ آﻧﻬﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ ﮐﻪ در ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ »اﻟﺠﺰﺋﯽ ﻻﯾﮑﻮن ﮐﺎﺳﺒﺎً و ﻻ ﻣﮑﺘﺴﺒﺎ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺪون در ﻣﯿﺎن آوردن ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ‪ ،‬ﻧﺰاع ﻣﺘﮑﻠﻢ و ﻓﯿﻠﺴﻮف‬
‫و ﻋﺎرف در ﺑﺎب ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺰاع ﻣﻮﻗﻌﯽ ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ‬
‫درﯾﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ »ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن« ﺑﻮدن ﻣﺼﺤﻒ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮض ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮاي آن ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺷﻮد وﻻﻏﯿﺮ‪.‬‬
‫ﻣﺘﮑﻠﻢ از ﻓﯿﻠﺴﻮف و ﻋﺎرف ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ آن ﻗﺒﯿﻞ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ‪،‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﯾﺎ ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻣﺨﺎﻃﺐ ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و‪ ...‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه واﻗﻌﯽ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ آﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬راه ﺣﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ )ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( دارد ﻗﺪم در وادي ﻋﻠﻮم ادﺑﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺎن و ﺑﺪﯾﻊ‬
‫ﺑﮕﺬارﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﻋﻠﻮم ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪه ﮐﻪ از ﺳﺒﮏﻫﺎ و اﻧﻮاع ادﺑﯽ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺑﺎﺷﺪه در ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ واﻗﻌﺎً ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج ﯾﮏ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ﯾﺎ‬
‫دو ﺷﺨﺺ‪ .‬ﺷﺨﺺ واﺣﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻫﻢ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺨﺺ اول ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺨﺺ دوم و ﺳﻮم‪ .‬در ﻣﺘﻮن ادﺑﯽ و دﯾﻨﯽ ﺑﺎزﯾﻬﺎي ﻫﻨﺮي ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﺮا‬
‫ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ روﻣﯽ از ﮐﻼم ﺧﺪا ﻣﺴﺖ اﺳﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻼﻣﺶ را ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺑﻼﻏﺖ و‬
‫ﻓﻨﻮن زﯾﺒﺎ و رﻧﮕﺎرﻧﮓ و ﺗﮑﺎندﻫﻨﺪه و اﺛﺮﮔﺬار آراﺳﺘﻪ ﻧﮕﺮداﻧﺪ؟ ﭼﺮا ﮐﻼم او داﺋﻤﺎً ﺷﻨﻮﻧﺪه را در ﭘﯿﭻ و ﺗﺎب‬
‫ﻧﯿﻔﮑﻨﺪ و او را از ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﻏﯿﺒﺖ و از ﻏﯿﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬از اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و از ﺧﺪا ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﮑﺸﺎﻧﺪ؟ ﭼﺮا ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ زﻧﺪه و ﯾﻘﯿﻦﺳﺎز و اﻧﮕﯿﺰاﻧﻨﺪه اﻣﺪاد اﻟﻬﯽ )وﺣﯽ(‪ ،‬وﺟﻮدش از ﺳﺨﻦ ﺧﺪا ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺷﺪه )رﺳﺎﻟﺖ(‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻃﻮري ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺋﯽ ﺧﺪا ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻃﻮري ﺧﻄﺎب و ﻋﺘﺎب ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺋﯽ ﺧﺪا ﺧﻄﺎب و‬
‫ﻋﺘﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﭼﺮا او ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺋﯽ واﻗﻌﺎً ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻠﻬﺎي‬
‫ادﺑﯽ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؟ روا ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺎ اﻟﺤﻖ ار درﺧﺘﯽ ﭼﺮا ﻧﺒﻮد روا از ﻧﯿﮏ ﺑﺨﺘﯽ؟ آﯾﺎ ﺟﺰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ و اﯾﺠﺎد ﺗﺠﺮﺑﻪ »ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺪا ﺑﻮدن« در ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﯿﻦ اداء وﻇﯿﻔﻪ »رﺳﺎﻟﺖ« اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ‬
‫ﺟﺰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻋﯿﻦ ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ در ﺣﺪ اﻋﺠﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﻗﺮآن ﻓﺼﯿﺢﺗﺮﯾﻦ‬
‫و ﺑﻠﯿﻎﺗﺮﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﺐ و ﻣﻨﻈﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﮐﻼم ﺧﺪا ﻣﺴﺖ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫اﺳﺖ ﭘﺲ ﺳﺨﻦ او ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺘﺎﻧﻪ و ﭘﺮﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان وﺿﻌﯿﺘﻬﺎي وﺟﻮدي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻣﻮ‪‬اج و ﻃﻮﻓﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻤﺎن »ﺑﻌﺚ« اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﻓﺮاوان از آن ﯾﺎد ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻼم ﻧﺒﻮي اﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻮ‪‬اج و ﻃﻮﻓﺎﻧﯽ و ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﺘﯿﺠﮥ »اﻧﻄﺒﺎق«‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﺒﻮد اﻧﻮاع ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن دﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻋﻠﻮم ادﺑﯽ اﯾﻦ اﻧﻮاع ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي از اﯾﻦ‬
‫ﻋﻠﻮم ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻣﯿﺪوارم ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮم در ﻣﻘﺎﻻت دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي« ﺑﻮدن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻣﯽﭘﺮدازم در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﺗﻔﻀﯿﻞ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ -8‬دور ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺰاع ﺑﯽﺛﻤﺮ‪:‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮي ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ در آﯾﺎﺗﯽ از ﻗﺮآن آﻣﺪه‬
‫ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب وﺣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻗﺮآن ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﻧﺒﻮي اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺳﺎزد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ‬
‫ﻧﮑﺘﮥ اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮم‪ :‬اوﻻً ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﯿﻢ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﭘﺲ از آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﻬﻢ‬
‫و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﻼم اﻧﺴﺎﻧﯽ )ﻧﺒﻮي( ﺑﻮدن ﻫﻤﯿﻦ آﯾﺎت را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﺧﺪا‬
‫در اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب وﺣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب وﺣﯽ اﺳﺖ ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﯿﻨﯿﻢ وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب وﺣﯽ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺪﻋﺎي او ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( از وﺣﯽ ﭼﻪ ﺑﻮده ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺗﻮان ﻫﻢ از ﭘﺎرهاي از آﯾﺎت‬
‫ﻗﺮآن ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻢ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم اﻋﺮاب و ﻫﻢ از ﺳﺎﺑﻘﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﯾﻬﻮدﯾﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را رد اﺳﺘﺪﻻﻻت ﮐﻼﻣﯽ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﺟﻤﺎﻻً ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻫﻞ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﻣﻌﻨﺎي »وﺣﯽ« ﻋﺒﺎرت ﺑﻮده از »اﺷﺎره‬
‫ﺳﺮﯾﻊ«)‪ .(6‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ او »اﺷﺎرات ﺳﺮﯾﻊ و ﺧﻔﯽ«اي را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﺠﺮﺑﻪ او‬
‫اﺷﺎرات ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ﺑﺎ ﺷﺶ ﻫﺰار و ﺧﺮدهاي آﯾﺎت ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺼﺪاق‬
‫اﯾﻦ اﺷﺎرات ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﯾﺎت ﻣﺼﺤﻒ ﮐﻪ اﺷﺎره ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺘﻨﯽ ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮد ﻗﺮآن‬
‫ﺑﻪ »ﻟﺴﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺒﯿﻦ« اﺳﺖ و ﮔﺮﭼﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻈﻢ ﺗﺄﻟﯿﻔﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺘﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ اﺷﺎره ﺳﺮﯾﻊ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺤﻤﺪ)ص( از اﺷﺎره ﺧﺪاﺋﯽ ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪا ﺑﺎ وي ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺷﺎره )وﺳﯿﻠﮥ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﯾﺎ‪...‬؟( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯿﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮدن ﻗﺮآن ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ)ص( اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﻪ وي ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﺎري وﺣﯽ )ﻫﻤﺎن اﺷﺎرات( ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ اﻣﺪاد وﺣﯿﺎﻧﯽ در ﻣﺼﺤﻒ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن از اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻗﺮآن ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻋﺎي ﺧﻮد ﻗﺮآن ﻣﺤﺼﻮل وﺣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮد وﺣﯽ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻫﯿﭽﮑﺪام از آن آﯾﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در‬
‫ﺑﺤﺜﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ از دﻗﺖ ﮐﻢ ﺑﺮﺧﻮرد اﺳﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﯿﻖ اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﻮﺷﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و از ﺗﻤﺎﯾﺰات آﻧﻬﺎ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎﻫﺎﺋﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬آري در ﻗﺮآن آﻣﺪه ﮐﻪ ﻗﺮآن وﺣﯿﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻗﺮآن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﮐﺘﺎب ﭼﯿﺴﺖ و اﯾﻤﺎن ﭼﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از روي ﻫﻮي و ﻫﻮس ﺣﺮف ﻧﻤﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ در ﻧﺰول ﻗﺮآن دﺧﺎﻟﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﯾﮏ وﺟﻮد ﭘﯿﺸﯿﻦ در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺘﻪ و‪ ...‬اﻣﺎ ﻃﺮﻓﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺪام از اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮات و‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺎ ﻧﻈﺮ دﻗﯿﻖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ را ﮐﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ در درﺟﻪ اول ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ رد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺑﺎ آن ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﮔﺮ ﮐﻼم ﻣﺤﻤﺪ)ص( )اﻧﺴﺎن( ﻓﺮض ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﮐﻼﻣﯽ ﻏﯿﺮدﻗﯿﻖ‪ ،‬از ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت وﺣﯽ‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮐﻼم ﺧﺪا‪ ،‬آﯾﺎت و ﭘﺎرهاي از‬
‫واژهﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻫﻢ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻮﺋﯽ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ واژهﻫﺎ ﻣﺘﺮادﻓﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺤﻒ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب دﯾﮕﺮي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ از ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺮ واژه در ﻣﻮارد‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺼﺤﻒ ﻫﻢ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﺑﯽدﻗﺘﯽ ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﻼﻣﯽ اﺧﯿﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﺑﻬﺎم و اﻏﺘﺸﺎش‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت در درﺟﻪ او‪‬ل از آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺎرهاي از ﺑﺎﺣﺜﺎن از اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺧﺪا در ﻗﺮآن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در‬
‫ﻗﺮآن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﮐﻼم او ﺑﺎ اﺷﺎره اﻟﻬﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﯾﮏ دور ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و‬
‫ﻧﺰاع ﺑﯽﺛﻤﺮي را ﻧﻘﺎب ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﭽﻪ در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن آوردهام در آﯾﻨﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﺎن ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ دﯾﮕﺮي از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺧﻮاﻫﻢ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪» ،‬ﺑﻌﺚ«‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫و »اﺷﺎره« ﻓﻌﻞ ﺧﺪا و ﮐﻼم او اﺳﺖ »در زﺑﺎن ﺧﺪاﺋﯽ« و ﺧﻮاﻧﺪن ﺗﻮﺣﯿﺪي ﺟﻬﺎن )ﻗﺮآن( در ﻣﺼﺤﻒ ﻓﻌﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و‬
‫ﮐﻼم او اﺳﺖ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪.‬‬

‫‪» -9‬زﺑﺎن و ﮐﻼم ﺧﺪا« در ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎه دﯾﻦﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺮدﯾﺪي در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﯾﻬﻮدﯾﺖ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ و اﺳﻼم »واﻗﻌﯿﺘﯽ« ﺑﻪ ﻧﺎم »ﮐﻼم ﺧﺪا«‬
‫‪ Getteswort‬ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻬﺪ ﻋﺘﯿﻖ ﺣﺪود ‪ 300‬ﺑﺎر از »ﮐﻼم ﺧﺪا« و ﯾﺎ ﮐﻠﻤﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽرود)‪ (7‬در ﻗﺮآن‬
‫ﻣﺠﯿﺪ از »ﮐﻼم ﺧﺪا«‪» ،‬ﮐﻠﻤﮥ رب«‪» ،‬ﮐﻠﻤﺎت ﺧﺪا« و‪ ...‬ﺑﺎرﻫﺎ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺄﻟّﻬﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن‬
‫ﯾﻬﻮدي‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯽ و ﻣﺴﻠﻤﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎب ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻼم و ﮐﻠﻤﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﯿﺴﺖ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻐﺰ و ﺟﺬاب‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﮔﺰارش ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ادﺑﯿﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ اﻟﻬﯿﺎﺗﯽ ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﺋﯽ از اﯾﻦ ﮔﺰارﺷﻬﺎ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎرﻓﺎن‬
‫و ﻣﺘﺄﻟﻬﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﻮﺿﻮع »زﺑﺎﻧﻬﺎي ﺧﺪا« را ﻣﻄﺮح ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ زﺑﺎﻧﻬﺎي ﺧﺪا »ﻏﯿﺮ از زﺑﺎن اﻧﺴﺎن«‬
‫اﺳﺖ و از ﺟﻨﺲ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻫﻢ از اﯾﻦ ﺟﻨﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ)‪ .(8‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و دﯾﮕﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬زﺑﺎن ﺧﺪا را ﻧﻪ در اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻠﮑﻪ در ﺷﮕﻔﺘﯿﻬﺎي‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ اﻋﻢ از »اﻧﻔﺲ و آﻓﺎق« ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﯾﺎ‬
‫اﺻﻮات ﺑﺸﻨﻮد اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل او ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻼم ﺧﺪا از ﺟﻨﺲ آﻧﭽﻪ او ﻣﯽﺷﻨﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﺑﺎن و‬
‫ﮐﻼم ﺧﺪا ﭼﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ »زﺑﺎن ﮐﻼم اﻧﺴﺎن« اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﺪارد ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﻧﺪارد اﻧﻮاع‬
‫و اﻗﺴﺎم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪا را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﺤﺪود ﮐﺮد‪ .‬از »اﺷﺎره ﺳﺮﯾﻊ و ﺧﻔﯽ« )وﺣﯽ( ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ »ﺗﺠﻠّﯽ«‪،‬‬
‫»اﺷﺮاق«‪» ،‬ﻣﻨﺎﺟﺎت در ﻗﻠﻮب ﺑﻨﺪﮔﺎن«‪» ،‬رؤﯾﺎي ﺻﺎدق ﻧﺒﻮي«‪» ،‬آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎﻃﻨﯽ اﻧﺴﺎن از ﺧﺪا«‪» ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺴﺒﯿﺢ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات« و »آﯾﻪ دﯾﺪن ﻫﻤﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ« و ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﮑﺘﻮب ﺧﺪا )ﮐﺘﺎب ﺗﮑﻮﯾﻦ( »ﺻﺪاي‬
‫وﺟﺪان« »اﻟﺰاﻣﻬﺎي ﻗﻄﻌﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ« و اﻧﻮاع ﻓﺮاوان دﯾﮕﺮ ﮐﻪ اﺑﻦ ﻣﯿﻤﻮن در ﮐﺘﺎب »دﻻﻟﻪ اﻟﺤﺎﺋﺮﯾﻦ« در ﺑﺎب ﻧﺒﻮت‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﭘﺎرهاي از آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﺷﻤﺮده ﮐﻼم ﺧﺪا ﺷﻤﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ آراء در‬
‫دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻈﺮات ﺟﺎﻟﺒﯽ در ﺑﺎب ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ وﺣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ)‪ .(9‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن از ﮐﻼم‬
‫ﺧﺪا ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را‬
‫ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ و ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻦ ﺣﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ از ﮐﻼم ﺧﺪا و‬
‫ﺑﺮاي اﻋﻼم ﯾﺎ اﺑﻼغ آن ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﯽﮔﺬارد ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﺳﺎده ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺷﺎره دﺳﺖ ﺧﻮد ﮐﻪ ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ و آن ﺷﺨﺺ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت‬
‫ﺻﻮﺗﯽ و ﯾﺎ ﮐﺘﺒﯽ آن ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺳﻮم ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺷﺨﺺ ﺳﻮم ﮐﻼم ﺷﺨﺺ دوم را‬
‫ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ ﻧﻪ ﮐﻼم ﺷﺨﺺ اول را زﯾﺮا ﺷﺨﺺ اول اﺻﻼً ﮐﻼﻣﯽ از ﺟﻨﺲ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﻘﻀﯽ را ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورﯾﻢ و ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺜﻼً ﮐﺴﯽ ﯾﮏ ﺑﯿﺖ از ﺣﺎﻓﻆ را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ‬
‫آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺷﺨﺼﯽ ﻏﯿﺮ از ﺣﺎﻓﻆ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﻦ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﮐﻼم ﺣﺎﻓﻆ را‬
‫ﻣﯽﺷﻨﻮم و ﻣﯽﻓﻬﻤﻢ و ﻧﻪ ﮐﻼم ﺧﻮاﻧﻨﺪة آن ﺑﯿﺖ را‪ .‬ﭼﺮا ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﮐﻼم ﺧﺪا را ﮐﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻋﯿﻨﺎً ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ ﻟﻐﺰﺷﮕﺎه ﭘﻨﻬﺎن در اﯾﻦ ﺗﺸﺒﯿﻪ وﺟﻮد دارد و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻼم ﺣﺎﻓﻆ از ﺟﻨﺲ ﮐﻼم اﻧﺴﺎن ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﺮﮐّﺐ از اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﯿﻨﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﻞ و ﺣﮑﺎﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻋﺎرﻓﺎن و ﻣﺘﺄﻟﻬﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‬
‫ﮐﻼم ﺧﺪا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻬﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﯿﺰ از ﮐﻼم ﺧﺪا از ﺟﻨﺲ ﻓﻬﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﮐﻼم ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻼم ﺧﺪا ﻋﯿﻨﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﺣﮑﺎﯾﺖ و ﻧﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -10‬ﮔﻮش ﮐﺮدن ﺑﻪ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪن ﮐﻼم ﺧﺪا‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً و ﺑﻼواﺳﻄﻪ از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪا ﯾﺎ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ آﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﮔﻮش ﮐﺮدن ﺑﻪ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﮐﺎﻓﯽ در آن ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﮐﻪ اﺛﺮ ﺳﺨﻦ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در وي ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺄﻣﻞ در ﺳﻨﺦ و ﻧﻮع ادﺑﯽ ـ زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و آﺛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑﺮ ﻧﺒﻮت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا در روﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ او ﭼﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً آﯾﺎ ﺣﮑﻤﺘﯽ را‬
‫ﺑﺎ زﺑﺎن ﺧﺪاﺋﯽ ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﮑﻤﯿﺖﻫﺎي ﻣﻨﻘﻮل از اﻧﺒﯿﺎء(؟ آﯾﺎ او را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﻌﯿﻨﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ آﮔﺎه ﮐﺮدن اﺑﺮاﻫﯿﻢ از ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد( آﯾﺎ او را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺗﺎ ﻗﻮﻣﯽ را از‬
‫ﭼﻨﮕﺎل اﺳﺎرت و ﻋﺒﻮدﯾﺖ آزاد ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد )آزاد ﮐﺮدن ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﺗﻮرات(‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ او ﺑﯿﻨﺸﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺗﺎ ﺟﻬﺎن )ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﺎﻣﻌﻪ( را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﻟﻬﯽ و ﻣﻮﺣﺪ‪‬اﻧﻪ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮥ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ را »ﺗﺠﻠّﯽ« ﺧﺪا ﺑﻪ ﺑﯿﻨﺪ و از »ﺗﻮﺣﯿﺪي ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر« ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آورد و ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ را در ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪي ﻗﺮار دﻫﺪ؟ )ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ درﺑﺎره ﻧﺒﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫و ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ را ﻗﺮاﺋﺘﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪي ـ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﻣﯽداﻧﯿﻢ( ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪا در ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ وي ﭼﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻮع ادﺑﯽ ﮐﻼم آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻋﻮاﻗﺐ آن ﻣﯿﺴﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﻪ از ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻘﻠﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ از ﺑﺮﻫﺎن ﻧﻘﻠﯽ‪ .‬ﻣﺘﺄﻟﻬﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻨﯿﺪن ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﺎ ﮔﻮش ﮐﺮدن ﺑﻪ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯿﺴﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ ﺷﻨﯿﺪن ﮐﺎر آن ﻣﻔﺴ‪‬ﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺷﻨﯿﺪن در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺷﻨﯿﺪن ﺑﺎ ﮔﻮش ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ)‪.(10‬‬

‫‪ -11‬وﺣﯽ ﻣﺤﻤﺪي‪ ،‬اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪:‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﻫﻤﮥ ﺑﺤﺜﻬﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺧﻮد ﻫﻤﻮاره درﺻﺪد ﮔﺸﻮدن راﻫﯽ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺤﻒ‬
‫ﺑﻮده و ﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪاي در ﺑﺎب ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺒﻮي و ﯾﺎ ﮐﻼم وﺣﯿﺎﻧﯽ و ﯾﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮاردي از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﯾﻢ از وﺣﯽ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺒﻮي ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮدهام‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ »زﯾﺒﺎﺋﯽ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا و ﮔﺸﻮدن اﻓﻖ اﻧﺴﺎن« )ﮐﺘﺎب‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ( ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ آوردهام ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ از ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ)‪ .(11‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي‬
‫از ﺟﻬﺎن ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪاي درﺑﺎرة ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ آﻧﺠﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮔﻔﺘﻪام ﮐﻼم‬
‫اﻟﻬﯽ ﻧﺎزل ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮآن ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن »وﺣﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﻗﺮآن‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﺣﯽ ﺳﺒﺐ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﻣﺼﺤﻒ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼﺤﻒ در ﺑﺮ دارﻧﺪة ﮐﻼم‬
‫ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﻣﺤﺼﻮل وﺣﯽ اﺳﺖ و اﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮات‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﺼﺤﻒ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﻔﺘﻪام ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮآن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ او را »ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي وﯾﮋه«‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﯽﺳﺎزد ﺗﺎ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن را آﯾﺎت ﺧﺪا ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و آن را »ﻣﻮﺣﺪاﻧﻪ«‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آﯾﺎت‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﻗﺮآن و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻤﯿﻘﺘﺮي از واژهﻫﺎﺋﯽ ﭼﻮن »اﺻﻄﻔﺎء« »وﺣﯽ« و اﻧﺰال و ﺗﻨﺰﯾﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﻞ‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﻔﺼﯿﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻌﻠّﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺧﺪا ﻟﺰوم ﻋﺠﻠﻪ ﻧﮑﺮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﻗﺮاﺋﺖ وﺣﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوت وﺣﯽ در ﻗﺮآن و‬
‫ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ از آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﻪ وﺣﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ در‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻋﺮاب و ﻧﯿﺰ رواﯾﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽﻫﺎي ﻧﺰول وﺣﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬درﺑﺎرة ﺟﺰﺋﯿﺎت آن‬
‫»ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺎزي« )اﻣﺪاد وﯾﮋه اﻟﻬﯽ« ﻧﻈﺮ ﻣﺒﺴﻮﻃﯽ اﻇﻬﺎر ﮐﺮد‪ .‬آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻤﮏ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺄﻟﻬﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن‪ ،‬درﺑﺎره ﺗﻔﺎوت ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﮐﻼم و زﺑﺎن ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﻼم و زﺑﺎن اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم از اﻣﺪاد وﯾﮋه اﻟﻬﯽ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﻮده و در اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬اﺷﺎره )اﻣﺪاد( وﺣﯿﺎﻧﯽ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺲ ذﻫﻨﯽ ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﮐﻼم اﻧﺴﺎن اﯾﻦ ﺧﻄﺎ را ﭘﯿﺶ ﻣﯽآورد ﮐﻪ زﺑﺎن و ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﻪ زﺑﺎن و ﮐﻼم اﻧﺴﺎن ﻗﯿﺎس ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﮐﻼم ﻗﺮآن‬
‫را ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎ »اﻟﻔﺎظ« و »ﻣﻔﻬﻮم«ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺷﮑﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ »وﺣﯽ ﻣﺤﻤﺪي« از ﺟﻨﺲ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎد ﮐﻪ ﭼﻮن در اﺳﻼم ﮐﻼم‬
‫اﻟﻬﯽ ﻣﻄﺮوح اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﻼم اﻟﻬﯽاي ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دارد‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ از ﻫﻤﺎن ﻗﯿﺎس‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺧﻄﺎ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادم‪ .‬آري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﮐﻼم ﺧﺪا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﻪ ﮐﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ و‬
‫ﺟﻤﻼت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ در اﯾﻦﺑﺎره ﺑﺎز ﻫﻢ ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻫﻨﺮ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﺴ‪‬ﺮ‬
‫آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻔﺴﺮ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺼﺤﻒ در ﺑﺮ دارﻧﺪة آن ﯾﺎ ﻣﺤﺼﻮل آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن ﺧﺪاﺋﯽ‪ ،‬اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن »ﺑﺸﺮي« اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻤﯿﯿﺰ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰات در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦﺑﺎره ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺷﺪن اﯾﻦ ﺗﻤﯿﯿﺰ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﻫﻢ داد‪.‬‬

‫‪ -12‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آزاد ﻗﺮآن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد؟‪:‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻗﺮآن را ﺗﻔﺴﯿﺮ دﮔﻤﺎﺗﯿﮏ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ دﮔﻤﺎﺗﯿﮏ ﺑﺮ ﭘﯿﺶﻓﻬﻢﻫﺎ و ﯾﺎ ﭘﯿﺶﻓﺮضﻫﺎي‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي وﯾﮋه اي از ﻗﺮآن اﺳﺘﻮار ﺷﺪه ﮐﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ـ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ـ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻫﻤﮕﺎن ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻏﯿﺮدﮔﻤﺎﺗﯿﮏ ﻣﺼﺤﻒ )ﺗﻔﺴﯿﺮ آزاد( ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺻﺪﻣﻪاي ﺑﻪ‬
‫»ﭘﯿﺎم دﯾﻨﯽ« اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻤﯽزﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ راه را ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺎم دﯾﻨﯽ آن‪ ،‬ﻣﻨﻘﺢﺗﺮ و ﻣﻌﻘﻮلﺗﺮ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﺪﻋﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن آورده و ﮔﻔﺘﻪام ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﻣﻮﻗﻮف اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺒﻼً آن را ﯾﮏ ﮐﺘﺎب وﺣﯿﺎﻧﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﯾﮏ ﺗﻔﺴﯿﺮ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﭘﺎرهاي از ﭘﯿﺶﻓﻬﻢﻫﺎي اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ آزاد را ﮐﻪ در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ اﺧﺘﺼﺎر و اﺟﻤﺎل آورده ﺑﻮدم در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫دادم‪ .‬در آﯾﻨﺪه ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺶﻓﻬﻢﻫﺎي اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ آزاد ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬

‫‪.s 614-632 Teologie und Geselschaft im 2. and 3. Jahrhundert Hidschra band 4 -1‬‬

‫ﻫﺎﻧﺮي اوﺳﺘﺮﯾﻦ وﻟﻔﺴﻮن‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ ﮐﻼم ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻗﺮآن‬

‫‪ Historische Worter buch der philosophie -2‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪wort‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫‪ -3‬اﻟﺒﺮت ﻧﺼﺮ ـ ﻣﺪﺧﻞ اﻟﯽ اﻟﻔﺮق اﻻﺳﻼﻣﯿﮥ‪.70-73 ،‬‬

‫‪ -4‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﺮح ﺷﺮح ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻔﺼﻞ آراء ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺑﺎب ﮐﻼم اﻟﻬﯽ و ﻗﺮآن در ﮐﺘﺎب »ﻧﻬﺎﯾﮥ‬
‫اﻻﻗﺪام ﻓﯽ ﻋﻠﻢ اﻟﮑﻼم«‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﯽ‪ .‬ﺗﺼﺤﯿﺢ آﻟﻔﺮد ﮐﯿﻮم‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 268-341‬و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ ﮐﻼم وﻟﻔﺴﻮن‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻗﺮآن و ﻧﯿﺰ در ﻣﻨﺒﻊ ﺷﻤﺎره ‪1‬‬

‫‪ -5‬ﻧﺼﺮ ﺣﺎﻣﺪ اﺑﻮزﯾﺪ در ﺑﺎب ﺳﻮم از ﮐﺘﺎب ﻓﻠﺴﻔﮥ اﻟﺘﺄوﯾﻞ‪ :‬دراﺳﮥ ﻓﯽ ﺗﺄوﯾﻞ اﻟﻘﺮآن ﻋﻨﺪ ﻣﺤﯽاﻟﺪﯾﻦ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »اﻟﻘﺮآن واﻟﻮﺟﻮد« وﺟﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن ﻗﺮآن از ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ Klaus otto .‬ﻧﯿﺰ ﮐﺘﺎب‬
‫‪) von Alexandrien Das Sprach verständnis bfi philo‬ﭼﺎپ ﺗﻮﺑﯿﻨﮕﻦ ‪) (1968‬ﻧﻈﺮﯾﻪ زﺑﺎن ﻧﺰد ﻓﯿﻠﻮ( را ﺑﻪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫وﺟﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن از ﻧﻈﺮ ﻓﯿﻠﻮ اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ دو ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻋﺮﻓﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺘﺮ در اﻟﻬﯿﺎت ﯾﻬﻮدي و‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻣﻔﺮدات راﻏﺐ ﮐﻠﻤﻪ »وﺣﯽ«‬

‫‪Theologische Realenzyklopädie‬‬

‫‪ -7‬ﻣﺪﺧﻞ ‪Wort Gottes‬‬

‫‪ -8‬ﻣﻨﺒﻊ ﻓﻮق و ﻣﺪﺧﻞ ‪ Sprache‬از ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪.‬‬

‫‪ ،Sprache Gottes und der menschen Luis Alonso Schö kel‬ﻫﻤﻪ ﮐﺘﺎب‪ .‬ﻧﯿﺰ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ از‬
‫ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ در ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﺨﻦ وﺣﯿﺎﻧﯽ ﻧﺰد ﻣﺘﺄﻟﻬﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن«‪ ،‬از ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﮐﺘﺎب‬
‫»ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ‪ ،‬ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ«‪ .‬در آﻧﺠﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ در ﻓﺘﻮﺣﺎت را ﮐﻪ وﺣﯽ‪ ،‬از ﺟﻨﺲ »ﻋﺒﺎرة« ﻧﯿﺴﺖ و در آن‬
‫ﻓﻬﻢ‪ ،‬اﻓﻬﺎم و ﻣﻔﻬﻮم ﯾﮑﯽ اﺳﺖ آوردهام‪ .‬ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﮔﺸﻮدن‬
‫اﻓﻖ اﻧﺴﺎن در ﮐﺘﺎب »ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ« در ﺑﺨﺸﯽ از اﻟﻬﯿﺎت ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ »اﻟﻬﯿﺎت ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺳﺨﻦ« ‪ wort the ologi‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه« از ﺟﺬاﺑﯿﺖ وﯾﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ را ‪ Juhann Georg Hamann‬ﺑﮑﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬

‫‪.Gott als schriftst steller 1998‬‬

‫‪ -9‬ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ درﺑﺎرة زﺑﺎن دﯾﻦ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه آراء ﺟﺬاب و ﻋﻤﯿﻘﯽ را درﺑﺎرة زﺑﺎن ﻣﺘﻮن‬
‫ﻣﻘﺪس ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ و ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ آراء‬
‫آن ﻋﺪه از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﯾﻬﻮدي و ﻣﺴﯿﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺣﯽ را ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﺎوي ﮔﺰارهﻫﺎي‬
‫اﺧﺒﺎري ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺟﻬﺖدﻫﯽ« ﺑﻪ ﺳﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺴﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫»وﺣﯽ« را ﺑﺎ ﭘﯿﮕﯿﺮي ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي آن‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮ در ﻣﯿﺎن ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﺎﺑﻘﻪاي ﮐﺎﻣﻼً‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫روﺷﻦ دارد‪ .‬ﻣﺤﯽاﻟﺪﯾﻦ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎرﻓﺎن درﺟﮥ اول اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫»ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﺨﻦ وﺣﯿﺎﻧﯽ ﻣﺘﺄﻟﻬﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن« ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ را در اﯾﻦ ﺑﺎب آوردهام‪ .‬در ﻣﻘﺎﻻت آﯾﻨﺪه اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﻫﻢ داد‪.‬‬

‫‪ -10‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ زﯾﺒﺎﺋﯽ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا و ﮔﺸﻮدن اﻓﻖ اﻧﺴﺎن در ﮐﺘﺎب »ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ« از‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺎﻗﺪ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮي را ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً در ﺑﺎب ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدن زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﻟﺰاﻣﺎت آن در ﯾﮑﯽ‬
‫از ﻣﻘﺎﻻت ﻧﻮﺷﺘﻪام )ﻣﻘﺎﻟﮥ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و اﺳﻼم‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺗﺄﻣﻼﺗﯽ در ﻗﺮاﺋﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ در دﯾﻦ( ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻗﺮار اده و‬
‫از آن ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﮐﻼم وﺣﯿﺎﻧﯽ« اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮده و آن را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده و ﻧﻘﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫)ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 6‬اﺣﻤﺪ ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﮐﻼم وﺣﯿﺎﻧﯽ در اﻧﺪﯾﺸﮥ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي(‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ از آن ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪاي اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ اﺻﻼً درﺻﺪد‬
‫ﺑﯿﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدن زﺑﺎن اﻧﺴﺎن اﺷﺎره ﮐﺮدهام و ﮔﻔﺘﻪام‬
‫ﭼﻮن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن از ﺟﻨﺲ زﺑﺎن اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را در ﻣﻘﺎم ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ »ﻓﻮق ﺗﺎرﯾﺦ« ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد و از‬
‫اﻟﺰاﻣﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ زﺑﺎن اﻧﺴﺎن ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺧﻮب ﺑﻮد اﮔﺮ ﻧﺎﻗﺪ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻈﺮﯾﻪاي در ﺑﺎب ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﺪ و ﯾﺎ آن را ﻧﻘﺪ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻗﻼً ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ »زﯾﺒﺎﺋﯽ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا و ﮔﺸﻮدن اﻓﻖ اﻧﺴﺎن« در‬
‫ﮐﺘﺎب ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ اﯾﻦ ﮐﺎر را‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪3‬‬

‫‪87/02/22‬‬

‫ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺿﻬﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ آﺰاد ﻗﺮآن )‪(2‬‬

‫ﻣﻘﺘﻀَﯿﺎت ﻓﻬﻢ و ﻣﻘﺘﻀَﯿﺎت اﯾﻤﺎن‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫در اﻟﻬﯿﺎت و ﻋﺮﻓﺎن ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻤﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻘﺪ‪‬س ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه زﯾﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ .1‬آﯾﺎ ﺧﺪا ﮐﻼم ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؟‬

‫‪ .2‬ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺣﺎدﺛﻪﻫﺎ ﮐﻪ در وﺣﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ )ع( ﯾﺎ وﺣﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﭼﻪ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻋﻬﺪ ﻗﺪﯾﻢ و ﻋﻬﺪ ﺟﺪﯾﺪ )ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس( و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫‪ .4‬اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ از ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ و ﯾﺎ اﻟﻬﯿﺎﺗﯽ ﭼﻪ ارزﺷﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ آﻧﻬﺎ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻣﻮﺿﻮع اول و دوم ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬اﻟﻬﯿﺎت و ﮐﻼم ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ و ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻮم ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﭼﻬﺎرم ﻫﻢ از ﯾﮏ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﻟﻬﯿﺎت و ﮐﻼم‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﺑﺨﺶ »ﮐﻼم ﻧﺒﻮي« از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن )‪ (1‬و ﺑﺨﺶ اول از ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن‬
‫)‪ (2‬آﻧﺮا دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺤﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻬﺎرم ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻦ ﺻﺪد ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ آﯾﺎ ﺧﺪا ﮐﻼم ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ و ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ؟ در اﯾﻦ ﺻﺪد ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﻮادث وﯾﮋهاي را‬
‫ﮐﻪ وﺣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﻫﻢ ﻧﻤﯽﻧﻮﯾﺴﺪ و در ﻣﻘﺎم ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻧﻘﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎﺋﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺗﺎﮐﻨﻮن اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﺨﺺ درﺑﺎره ﻗﺮآن را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎﮐﺪاﻣﯿﻦ ﭘﯿﺶ ﻓﻬﻢﻫﺎ ﯾﺎ ﭘﯿﺶ ﻓﺮضﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻋﻘﻼﻧﯽ )ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ( اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﯾﮏ ﭘﯿﺶ ﻓﻬﻢ و ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﮐﻼﻣﯽ راﯾﺞ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﻣﻘﺎم ﻧﻘﺪ آن ﺑﺮآﻣﺪه ﭼﻮن آﻧﺮا ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ )آزاد( ﻗﺮآن و‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ آن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬آن ﻧﻈﺮ راﯾﺞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ )ﻗﺮآن( ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻌﺎﻧﯽ آنﻫﺎ ﻋﯿﻨﺎً از‬
‫ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم داده ﺷﺪه و او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻗﺎري ﺑﺪون ﻫﯿﭻ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮﻓﯽ آنﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه و دﻋﻮي ﮐﺮده ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ ﻋﯿﻨﺎً ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ و ﮐﻼم ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬دﻋﻮي ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﭘﯿﺶﻓﻬﻢ ﯾﺎ ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ ﻫﻢ از‬
‫ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻣﻘﺪور ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻬﻤﯽ ﮐﻪ اوﻻً ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﻌﺎﻧﯽ‬
‫ﻗﺮآن ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻤﻦ ژرف ﮐﺎوي و ﺗﺎﻣ‪‬ﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ ﺧﺮدورزي ﻻزم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﯾﺎ ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ ﻣﻔﺴﺮان از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺨﺴﺖ درﺑﺎره اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﯽدﻫﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي از آن‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازم‪.‬‬

‫ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻋﻘﻼﻧﯽ اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت دارد‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﺟﺎذﺑﻪ در ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺤﺚ در ﺑﺎب اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت ﻓﻬﻢﻫﺎ و ﻣﺘﻌﻠﱠﻖ ﻓﻬﻢﻫﺎ و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫اﻫﺪاف ﻓﻬﻢﻫﺎ از ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻫﻤﮥ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻬﻢﻫﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮي ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻧﺎﻣﻮر اﯾﻦ ﻣﯿﺪان‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪ ‪ 17‬ﻧﻮع ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي را ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺮد‪ .‬او ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻣﮑﺘﻮب را ﺑﺎ ‪ 17‬ﻫﺪف ﻣﺘﻔﺎوت ‪ 17‬ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﭘﯿﮕﯿﺮي ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻫﺪاف ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﯿﺚ از ﺣﯿﺜﯿﺎت ﻣﺘﻦ اﺳﺖ و ﻣﺤﺘﻮاي آن ﻫﻢ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاﻫﺎي ﻓﻬﻢﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از آن ﻣﺘﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ)‪ .(1‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺟﺎي ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻔﺼﻞ و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮم ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﭙﺮدازم و آن روﻧﺪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي آنﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﻣﮑﺘﻮب ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫‪) komenikasion‬ارﺗﺒﺎط( ﻣﯿﺎن ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺤﺚ ﻣﺎ در ﺑﺎب‬
‫ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن دﻗﯿﻘﺎً از ﻫﻤﯿﻦ ﺣﯿﺚ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻧﻪ از ﺣﯿﺚﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺎ دﻗﯿﻘﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﻼم ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻔﺎﻫﯽ ﺑﻮده و ﺑﻌﺪاً ﻣﮑﺘﻮب ﺷﺪه‪ ،‬از ﺣﯿﺚ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﮔﻮﯾﻨﺪه آن و‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺎﮐﺪاﻣﯿﻦ ﭘﯿﺶ ﻓﻬﻢ و ﭘﯿﺶ ﻓﺮضﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻔﺎﻫﯽ ﻣﮑﺘﻮب ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد؟‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪﻫﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﯾﮏ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫)ﮐﻼم( را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ ﻣﻨﻈﻮرﻣﺎن از واژه »ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ« ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ دو ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﻠﯽ در‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪ اول اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮد ﺣﻘﯿﻘﺖ »ﻣﻌﻨﺎ« ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﻧﻮﺑﺖ آن ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﺮ ﮐﻼم ﺑﺮآﺋﯿﻢ‪ .‬ﻃﺮﻓﺪاران اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾ‪‬ﻪ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﯾﺎ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ زﺑﺎن ﻣﻌﯿﻨﯽ )ﻣﺜﻼً ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬آﻟﻤﺎﻧﯽ( را ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ دﻻﻟﺖ در آن زﺑﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺑﺰار ﺑﮑﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﮐﻼم‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ا‪‬ﻓﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪ دوم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازي درﺑﺎره‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻌﻨﺎ از اول روﻧﺪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﮐﻼم و ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻓﻬﻤﯿﺪن را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮد و »ﻣﻌﻨﺎ« ﭼﯿﺰي‬
‫ﻏﯿﺮ از آﻧﭽﻪ در روﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﻫﺮ ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﯿﺶ از ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﮐﻼم ﻫﯿﭻ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ در ﺟﺎﺋﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻌﻨﺎ ﯾﮏ اﻣﺮ »ﭘﺴﯿﻦ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ ﯾﮏ اﻣﺮ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺮار اﺳﺖ ا‪‬ﻓﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ دوم ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻣﺜﻼً ﯾﮏ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ را‬
‫ﭼﻮن اﺑﺰاري اﺳﺘﺨﺪام ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ او ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺧﻮد‬
‫ﯾﮏ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﯾﺎ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﮐﻪ آن ﻫﻢ ﺑﺨﺸﯽ از ﺑﺎزي زﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن« را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ‪.‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ دوم ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن دارد ﭘﺲ از‬
‫آن در ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺪان آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻌﻨﺎ و ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎ را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺟﺎي ﺑﺤﺚ در اﯾﻦ ﻣﻌﺮﮐﻪ آراء ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﻻزم ﺑﻮد اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐﻮﺗﺎه را در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿﺎورم ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻢ وارد ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻌﺪي ﯾﻌﻨﯽ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯽ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﻣﮑﺘﻮب ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺷﻮم‪ .‬ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﮑﺘﻮب ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﯾﮏ »روﻧﺪ« ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺳﻄﺤﻬﺎ و ﻣﺮاﺗﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ داد‪ .‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ روﻧﺪ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن را در ‪ 9‬ﺳﻄﺢ ﯾﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺎرهاي از اﯾﻦ ﺳﻄﻮح و ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺎت‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﺮﺑﻮطاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎرهاي از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻓﻬﻤﻨﺪه و ﭘﺎرهاي دﯾﮕﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻗﺮاردادﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﯿﻨﯽ ﺣﺎﺻﻞ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﻄﻮح و ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ادراﮐﯽ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻼت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻨﯿﺪن آﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﺧﻮاﻧﺪن آﻧﻬﺎ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﮏ‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ درك )ﻓﻬﻢ( ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﺎ ﺻﺪاي ﻣﺴﻤﻮع اﺳﺖ و ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻘﺮوء ـ اﯾﻦ درك‬
‫اوﻟﯿﻦ ﺳﻄﺢ از ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﮐﻼم اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺟﻤﻠﻪاي را درﺳﺖ ﻧﺸﻨﻮد ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »درﺳﺖ ﻧﻔﻬﻤﯿﺪم‬
‫ﺗﻮ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﯽ« ﯾﺎ اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻤﻠﻪاي از ﻧﺎﻣﻪاي را درﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »ﺧﻂ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻧﺎ ﻧﯿﺴﺖ و آن را‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻧﻤﯽﻓﻬﻢ«‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺷﻨﯿﺪه و ﯾﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻣﺜﻼً روي ﮐﺎﻏﺬ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ« اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺪﻟﻮلﻫﺎﺋﯽ دارﻧﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺪاﻫﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ دﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ از ﺟﻨﺲ »ﻧﺸﺎﻧﻪ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺪﻟﻮﻟﯽ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﯾﮏ ﮐﻼم ﻣﮑﺘﻮب از‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﺲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻨﮑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺟﻨﺲ زﺑﺎن اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽاﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮاردادي ﺑﮑﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﯾﮑﯽ از زﺑﺎنﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺪﻟﻮل از‬
‫ﻗﺼﺪ و ﻗﺮارداد و ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ »ﻃﺒﯿﻌﯽ« آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺠﺎ درك ﺷﻮد دﻻﻟﺖ آن ﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ اﯾﻦ‬
‫دﻻﻟﺖ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ ﻗﺼﺪ و ﻗﺮاردادي و ﺑﮑﺎرﮔﺮﻓﺘﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺣﺮارت ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ و دﻻﻟﺖ آن ﻣﻮﻗﻮف ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻗﺼﺪ و ﻗﺮارداد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻦ ﺳﻄﺢ و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن‬
‫اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻼت ﻣﻌﯿﻨﯽ را در روﻧﺪ ﻓﻌﻞ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ )ﺧﻮد را اﻇﻬﺎر ﮐﺮدن( ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮاردادي ﺑﮑﺎر روﻧﺪ ﻫﻮﯾﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﺎنﻫﺎ از دﻫﺎن ﯾﮏ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺣﯿﻮان ﺷﻨﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ دﻻﻟﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﯾﮏ ﻃﻮﻃﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ »ﺳﻼمﻋﻠﯿﮑﻢ«‬
‫ﻫﯿﭻ ﮐﺲ اﯾﻦ ﺻﺪاي ﻣﺴﻤﻮع را ﮐﻼم ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ و آن را واﻗﻌﺎً »ﺳﻼم ﮐﺮدن« ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﭼﻮن ﻫﯿﭽﮑﺪام از‬
‫اﻧﻮاع ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﺛﺮي از ﺳﻮي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻼم ﻣﺘﺮﺗّﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﺪاي ﻣﺴﻤﻮع ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .4‬ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي ﻣﺜﻼً زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ ﻋﺮﺑﯽ ﯾﺎ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻣﯽﺷﻨﻮد ﮔﻔﺘﺎري اﺳﺖ ﻣﺜﻼً ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎري اﺳﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻤﻠﻪ و ﯾﺎ ﺟﻤﻼت ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺜﻼً ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺷﻨﯿﺪه ﯾﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻓﻬﻤﯿﺪن »ﻣﻌﻨﺎ«ي ﺳﻤﺎﻧﺘﯿﮑﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ اﻟﺪﻻﻻت ‪ semantic‬اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي اﺻﻠﯽ »دﺳﺘﻮر زﺑﺎن« اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻼن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺜﻼً ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻣﻌﺮوف ﭘﻮزﯾﺘﻮﯾﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان‬
‫درﺑﺎره اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻪ ﮔﺰارهاي ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ و ﭼﻪ ﮔﺰارهاي ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ زﺑﺎنﻫﺎ‪.‬‬

‫‪ .6‬اﻣﺎ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﻣﻌﻨﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻼت ﯾﮏ ﮐﻼم ﻣﮑﺘﻮب ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد و آﮔﺎﻫﯽ از‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ زﺑﺎن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺣﻼل ﻣﺸﮑﻼت ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﮐﮋﺗﺎﺑﯿﻬﺎي زﺑﺎن ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯿﻬﺎﺋﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪه ﯾﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي دﭼﺎر اﯾﻦ ﮐﮋﺗﺎﺑﯿﻬﺎ ﺷﻮد ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻮﺷﺶ ﻓﻬﻤﯽ دﯾﮕﺮي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺗﯿﺮﮔﯿﻬﺎي ﻧﺎﺷﯽ از آنﻫﺎ را ﮐﻨﺎر ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .7‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺟﺰﯾﯿﺎت آﻧﭽﻪ در ﯾﮏ ﮐﻼم ﻣﮑﺘﻮب ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﮐﻼم ﻣﮑﺘﻮب ﺣﺎدﺛﻪاي ﻓﻬﻤﯿﺪه‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ ﺟﺰﺋﯿﺎت آن ﺣﺎدﺛﻪ از ﮐﻼم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫»دﯾﺮوز در داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﯾﮏ داﻧﺸﺠﻮي ﻣﻤﺘﺎز ﺟﺎﯾﺰه دادﻧﺪ«‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ آن داﻧﺸﺠﻮ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻮده و در ﭼﻪ‬
‫رﺷﺘﻪاي ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮده و ﺟﺎﯾﺰه را از دﺳﺖ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﻣﻘﺎﻣﺎت داﻧﺸﮕﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ از آن ﮔﻔﺘﺎر ﻓﻬﻤﯿﺪه‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﺰﺋﯿﺎت ﮐﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ آن ﮐﻼم ﻻزم و ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دادهﻫﺎﺋﯽ‬
‫ﺑﯿﺮون از آن ﮐﻼم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮد ﺗﺎ از آن ﺟﺰﺋﯿﺎت آﮔﺎه ﺷﺪ‪..‬‬

‫‪ .8‬ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﮐﻼم ﻣﮑﺘﻮب ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ﭼﻪ ﻓﻌﻠﯽ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﻮﯾﻨﺪهاي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﻮد اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻓﻌﻞﻫﺎ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ‪ ،‬اﺧﻄﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻋﺎ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬آرزو ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺷﻮﺧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺗﻄﻤﯿﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺤﻨﻪﺳﺎزي ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر‬
‫ﺗﺄﺳﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﮐﻨﺪ و‪....‬ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺎ اداء ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﻌﻠﯽ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﯽ از ﻓﻬﻤﯿﺪن ﮐﻼم او اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻏﯿﺮ از ﻓﻬﻢﻫﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻄﻮح ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ آن ﻓﻬﻢﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه واﻗﻌﺎً ﭼﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﺳﺎده ﻣﯽزﻧﻢ‪ .‬ﺻﺒﺢ ﯾﮏ روز ﺑﻬﺎري اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﺴﺮﺗﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »ﺑﺎران ﻣﯽآﯾﺪ« ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر را ﻣﯽﺷﻨﻮد آن را در ﻫﻤﻪ ﺳﻄﻮح ﻗﺒﻠﯽ ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل آن را ﮐﺎﻣﻼً ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﻞﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد و‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺴﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »ﭼﻮن ﺑﺎران ﻣﯽآﯾﺪ ﭼﺘﺮ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدار )ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫اﺧﻄﺎر اﺳﺖ( ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ او در واﻗﻊ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »ﭼﻮن ﺑﺎران ﻣﯽآﯾﺪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﮔﺮدش ﺑﺮوﯾﻢ‬
‫)اﻇﻬﺎر ﺗﺄﺳﻒ(‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ او در واﻗﻊ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎران ﺑﻮدﯾﻢ ﺑﺎﻻﺧﺮه‬
‫ﺑﺎران آﻣﺪ« )اﻇﻬﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ(‪ ،‬او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ »اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ واﺣﺪ« ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻓﻌﻞﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﻓﻬﻢ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺨﻦ ﻫﻤﺴﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ دارد ﮐﻪ وي از ‪ context‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺘﻦِ ﻣﺘﻦ ﮐﻼم آﮔﺎه ﺷﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري در ﭼﻪ زﻣﯿﻨﻪاي‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﺻﺤﺒﺖﻫﺎ و ﺗﻮاﻓﻖﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮﺗﺎن ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ آﯾﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﺎران‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﮔﺮدش ﻧﻤﯽروﯾﺪ؟ آﯾﺎ اﮔﺮ ﺑﺎران ﺑﯿﺎﯾﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﻤﺎ ﭼﺘﺮ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽدارﯾﺪ؟ و آﯾﺎ ﺷﻤﺎ و ﻫﻤﺴﺮﺗﺎن‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻼﻗﻪ دارﯾﺪ ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﺧﺸﮏ ﻧﺒﺎﺷﺪ و در آن ﺑﺎران ﺑﺒﺎرد و ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻨﮑﻪ از ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮدن ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺧﺒﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺳﯽ در ﺑﺎب زﺑﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﯾﮏ ﻓﻌﻞ« ﺑﺮاي ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪ‪ .‬آراء ﻣﺘﺄﺧﺮ ‪ Witginstein‬و ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ‪ Austin‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن را در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺘﺤﻮل ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﮔﻔﺘﺎر ﻓﻬﻤﯿﺪن‬
‫ﯾﮏ ﻓﻌﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ )ﺑﺎزي اﻧﺴﺎﻧﯽ( اﺳﺖ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﻓﻌﺎل )ﺑﺎزﯾﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ( ﻗﺮار دارد و ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت و ارﮐﺎن آن در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮔﺮ ﭼﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎ آﻏﺎزﮔﺮ ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ روﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﺎﺣﺚ اﯾﻦ ﺳﻄﺢ و ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﻓﻬﻢ ﮐﻼم در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﺷﺪه و ﭘﺎرهاي از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻧﺎﻣﺪار ﭼﻮن ‪ William p Alston‬ﺑﺤﺜﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺬاب و دﻗﯿﻖ درﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪن و ﺗﻮﺳﻌﻪ آن ﻣﻄﺮح ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﺟﺎي اﺷﺎره ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ .9‬اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻼً از ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻔﺎﻫﯽ ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻼم ﺑﻪ آن دﻻﻟﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ »ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﯾﮏ ﻟﯿﻮان آب ﺑﺮاي ﻣﻦ‬
‫ﺑﯿﺎوري؟« اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﮐﻼم ﺧﻮد را در ﻗﺎﻟﺐ ﭘﺮﺳﺶ ادا ﻣﯽﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻼم او ﻋﻤﻼً ﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺶ اﺳﺖ‪ .‬و آن‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﯾﮏ ﻟﯿﻮان آب ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﯿﺎور‪ .‬ﺳﺎدﮔﯽ اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻮارد زﯾﺎدي اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺻﻌﻮﺑﺖﻫﺎي زﯾﺎدي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ )‪.(2‬‬

‫ﺣﺎل ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ روﺷﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ )ﻋﻘﻼﻧﯽ( ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻻت ﻗﺒﻞ ﺑﺪان‬
‫اﺷﺎره ﮐﺮدهاﯾﻢ ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﯿﻦ روﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ دادم‪ .‬اﮔﺮ از ﻣﺎ‬
‫ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻤﺎ از ﻣﻌﻨﺎ دﻫﯽ ﮐﻼم ﭼﯿﺴﺖ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﺳﻄﻮح و ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻬﻢ ﮐﻼم ﭘﺪﯾﺪار‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎدﻫﯽ ﮐﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻖ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن و ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻌﻨﺎ ﯾﮏ ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻼم ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎن ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬

‫ﺣﺎل ﻧﻮﺑﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﭙﺮدازم‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎ را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺗﺤﻘﻖ روﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ و در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﻼم ﻣﻌﻨﺎدار آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آن را ﺗﺼﻮر‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻧﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ واﻗﻌﯿﺖ دﯾﮕﺮي وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﻧﻪ در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻠﮑﻪ در ﻋﺎﻟﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ )ﻣﺜﻼً »ﺧﻠﻖ« ﻣﯽﺷﻮد( و‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎدﻫﯽ آن واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ از ﺟﻨﺲ ﻣﻌﻨﺎدﻫﯽ ﮐﻼم ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫دادهاﯾﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﺟﻨﺲ ﻓﻘﻂ در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﻦ اﻻذﻫﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﮑﻞ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫آن ﻣﻌﻨﺎدﻫﯽ از اﯾﻦ ﺟﻨﺲ ﻧﺒﺎﺷﺪ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺟﻤﻼﺗﯽ ﻣﻌﻨﺎدار )ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﻣﻌﻨﺎداري ﺟﻤﻼت‬
‫ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ( در ﻋﺎﻟﻤﯽ دﯾﮕﺮ )ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اداء ﺷﺪه و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮر و ﺟﻮدﯾﺎﻓﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻤﻼﺗﯽ ﻣﻌﻨﺎدار در ﻋﺎﻟﻤﯽ ﻏﯿﺮ از ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن و ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﭘﯿﺸﯿﻦ از آن ﭼﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮدهام‪» :‬ﺗﺤﻘﻖ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ )ﺑﻪ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻼم ﻣﻌﻨﺎدار( ﺟﺰ ﺑﺎ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻓﻬﻢ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت اﯾﻤﺎن‪:‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ وﺟﻮد ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺟﻤﻼت ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻤﯽ ﻏﯿﺮ از‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﭼﻨﺎن ﺟﻤﻼت‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري را از ﻋﺎﻟﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ﻫﻤﯿﻨﻬﺎ ﻋﯿﻨﺎً ﮐﻼم ﻣﻌﻨﺎدار ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﮐﻼم ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺒﻬﻪ را ﻗﻮي ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭼﻨﺎن ادﻋﺎﺋﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﻢ ﻓﺎﯾﺪه‬
‫ﯾﮏ ادﻋﺎي ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﺪا دﻋﻮت‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮐﻨﺪ؟ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن او ﺑﺎ ﮐﺪام ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻼﻣﯽ را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ؟ ﻇﺎﻫﺮاً راﻫﯽ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ اﯾﻦ ﺟﻤﻼت ﻣﻌﻨﺎ دار در ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺧﻮاﻧﺪه و اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﮑﺘﻮب ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻔﺎﻫﯽ وي ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻘﺎم ﻓﻬﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﮥ ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ راﻫﯽ ﺟﺰ اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( اﺳﺖ؟ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﻘﺎم ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ اﻣﺎ آﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﻘﺎم اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﻋﻘﯿﺪه را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم اﯾﻦ ﮐﻼم را ﺑﺎ ﺗﺄﺛﺮ از ﺗﮑﻠﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺪا ﺑﺎ وي و ﯾﺎ ﻫﺮ‬
‫اﻣﺪاد وﯾﮋة اﻟﻬﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ در ﺧﻮد ﻗﺮآن ﺑﻪ وﺣﯽ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه و از ﺟﻨﺲ ﺟﻤﻼت ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﯿﺴﺖ ادا ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از اﯾﻦ اﯾﻤﺎن دﯾﻨﯽ از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﺮدﯾﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺗﺠﺮﺑﮥ‬
‫ﻋﻤﯿﻘﯽ از ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ را از ﺳﺮﮔﺬراﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﻘﺘﻀﺎي اﯾﻤﺎن آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﻣﻘﺎﻻت ﻣﯽآورد ﺑﻪ ﮐﻼم ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدن و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﻗﺮآن در ﻋﺎﻟﻢ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪.‬آﻧﭽﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن و ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن درﺑﺎره ﺧﺼﻮص وﺣﯽ ﻣﺤﻤﺪي‬
‫)ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺰﺋﯿﻪ( ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ )‪ (3‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻧﻔﯽ ﻧﻈﺮﯾﺎت آﻧﻬﺎ دﻟﯿﻠﯽ در دﺳﺖ‬
‫دارﯾﻢ و ﻧﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آنﻫﺎ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ در دﺳﺖ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻫﺮ ﮐﺪام از آنﻫﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪاش اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ‬
‫)ﻗﺮآن( را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﮐﻼم ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه« ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮداﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ و آن را‬
‫ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﻘﯿﺪه ﮐﻼﻣﯽ راﯾﺞ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺎ دﻗﺖ آن را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدهام ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ را‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻣﻘﺎل اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮم ﮐﻪ اﮔﺮ ﮔﺴﯽ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ »ﻣﺘﻦ ﻣﮑﺘﻮب«‬
‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﮐﻼم ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه« ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ﭘﺎرهاي از ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻋﻘﻼﻧﯽ آن‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ روﯾﮑﺮدي ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻣﺘﻦ ﺿﺮورت ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﺪ و‬
‫ﺑﺪون آن ﻫﻢ ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺎﺳﯽ را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺷﻮد ﻣﺼﺤﻒ‬
‫ﺷﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد )ﮐﻼم ﺧﺪا ﯾﺎ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺄﻟﻮف ﻓﻬﻤﯿﺪن در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ در اﯾﻨﺼﻮرت ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻔﺎﻫﯽ اﯾﻦ ﻣﺼﺤﻒ ﻣﮑﺘﻮب‪ ،‬ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﭘﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﻫﺎ‪:‬‬

‫‪Hermeneutik , Herausgeegeben von Axel Bahler , 2003 s 99-121 -1‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﻀﯿﻼت اﯾﻦ ﻣﺮاﺗﺐ و ﺳﻄﻮح ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﻣﻨﺒﻊ زﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪Oliver R. Scholz Verstehen and Rationalitat s 235-314‬‬

‫‪ -3‬ﺑﺮاي آﮔﺎﻫﯽ از آراء ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻣﺘﮑﻠﻤﺎًن ﻣﺴﻠﻤﺎن درﺑﺎره وﺣﯽ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﯽ وﺣﯽ‪ ،‬از‬
‫ﻓﺎراﺑﯽ ﺗﺎ ﻣﻼﺻﺪرا‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﻣﻼﯾﺮي‪ .‬از اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﺘﺎب ﻃﻪ‪ 1384 ،‬و ﮐﺘﺎب ﻧﻬﺎﯾﻪ اﻻﻗﺪام ﻓﯽ ﻋﻠﻢ اﻟﮑﻼم‪،‬‬
‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ و ﺗﮑّﻠﻢ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪4‬‬

‫ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺿﻬﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ آﺰاد ﻗﺮآن )‪(3‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻼﺻﺪرا و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻗﺮآن‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن )‪ (2‬ﮔﻔﺘﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮐﻼﻣﯽ راﺋﺞ و ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و‬
‫ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ از وﺣﯽ‪ ،‬ﻗﺮآن را از ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮدن ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮدن را ﺗﻮﺿﯿﺢ دادهام ﺟﺎي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ آن ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎزﮔﺮدم‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﻈﺮات ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن را ﻧﻘﺪ ﮐﻨﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻘﺎﻻت‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫رﺳﺎﻟﺖ دﯾﮕﺮي دارد و آن ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮات ﮐﻼﻣﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ در ﺑﺎب ﻗﺮآن ﺻﺮﻓﺎً از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺒﻮل آن ﻧﻈﺮات ﻣﯽﺗﻮان دﻋﻮي ﮐﺮد ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ؟ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫اﯾﻦ ﻗﻠﻢ اﻃﻼع دارد اﯾﻦ اوﻟﯿﻦﺑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﺷﯿﭙﻮر را از ﺳﺮ ﮔﺸﺎد آن‬
‫ﻣﯽزﻧﺪ!! ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﯾﺎ ﮐﻼﻣﯽ ﯾﺎ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻗﺮآن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺣﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﯾﻦ ﯾﮏ ﺑﺤﺚ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ آن ﻣﻮﺿﻮع را ﻓﻌﻼً‬
‫ﻣﺴﮑﻮت ﮔﺬاﺷﺘﻪ و اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮده ﮐﻪ ﻗﺮآن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد؟ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪام ﮐﻪ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ راز ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺣﯽ‬
‫ﻣﺤﻤﺪي ﭼﻪ ﺑﻮده ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع »اﯾﻤﺎﻧﯽ« اﺳﺖ وﻟﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺮآن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان و ﯾﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪ ﯾﮏ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﺮورت دارد ژرفﮐﺎوي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺑﻪ راز وﺣﯽ ﻣﺤﻤﺪي‬
‫ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮاص اﻣﺮي ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻟﺬتﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﻣﻘﺎﻻت آﯾﻨﺪه ﺑﯿﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ از ﭼﻪ ﻣﻮﺿﻊ و ﺑﺎ ﮐﺪام ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي و ﭼﺮا روي اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺻﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﭼﺮا ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﻧﻮاﻧﺪﯾﺸﺎن دﯾﻨﯽ و ﯾﺎ روﺷﻨﻔﮑﺮان اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﯾﺎ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﺎن و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ اﮐﺜﺮ ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻓﻘﯿﻬﺎن‬
‫درﺟﻪ اول ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻗﺮآن را ﻣﺴﮑﻮت ﻧﻤﯽﮔﺬارد و در دﻫﺴﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻮان‬
‫ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺟﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻦ آﻧﭽﻪ »ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻗﺮآن« ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﺑﺎري‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻫﻞ ﻧﻈﺮ ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن از وﺣﯽ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا ﮐﺎﻣﻼً ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻣﻄﺮح‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﺷﮑﺎﻻت وارد ﺑﺮ ﻧﻈﺮات ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ وارد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﮔﺮ از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻈﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻗﺮآن ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮐﻼم ﺧﺪا‬
‫در آﺛﺎر ﻣﻼﺻﺪرا دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وي در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي اﻟﺤﮑﻤﮥ اﻟﻤﺘﻌﺎﻟﯿﮥ ﻓﯽ اﻻﺳﻔﺎر اﻟﻌﻘﻠﯿﮥ اﻻرﺑﻌﮥ و ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ اﻟﻐﯿﺐ‬
‫و اﻟﺸﻮاﻫﺪ اﻟﺮﺑﻮﺑﯿﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺤﺚ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و ﻣﺪرﺳﺎن ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺳﻼﻣﯽ در‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻫﻢ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ آراي وي اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آراء ﻣﻼﺻﺪرا در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺮﯾﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻣﯿﺎن ﻫﻤﮥ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب وﺟﻮد دارد ﺗﻘﺮﯾﺮ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﻻﻫﯿﺠﯽ ﺷﺎﮔﺮد ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﻬﯿﻦ در ﮐﺘﺎب ﮔﻮﻫﺮ ﻣﺮاد از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺻﺪرا از ﻫﻤﻪ دﻗﯿﻖﺗﺮ و ﻓﺼﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺮ آﻣﺪه ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺻﺪرا را در ﺑﺮ دارد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮاي ﻣﺮاﻋﺎت ﺗﻨﺎﺳﺐ ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ از ﻫﻤﮥ ﻣﺘﻮن ﻋﺮﺑﯽ و ﯾﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﺧﻮد ﺻﺪرا ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺗﻘﺮﯾﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻻﻫﯿﺠﯽ را از اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻋﯿﻨﺎً از ﮐﺘﺎب ﮔﻮﻫﺮ ﻣﺮاد )ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺻﻤﺪ ﻣﻮﺣﺪ( در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽآورم و ﺳﭙﺲ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﻗﺮآن را از ﻗﻠﻤﺮو‬
‫»ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮدن« ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻻﻫﯿﺠﯽ در ﻓﺼﻞ »در ﺑﯿﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺒﻮت و ذﮐﺮ ﺧﻮاص ﻧﻔﺲ ﻧﺒﻮي و‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﺰول ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ و اﻟﻘﺎي وﺣﯽ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺒﯽ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺣﮑﻤﺎء« ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ .‬ﺑﺪان ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‬
‫در ﻧﻔﺲ ﻧﺎﻃﻘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻪ ﺧﺎﺻﯿ‪‬ﺖ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﺎﻣﺖ ﻗﺎﺑﻠﯿﺘﺶ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺗﺸﺮﯾﻒ ﻧﺒﻮ‪‬ت ﺳﺮاﻓﺮاز ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺪ‬
‫»وﻫﯽ‪ :‬ان ﯾﺴﻤﻊ ﮐﻼماﷲ و ﯾﺮي ﻣﻼﺋﮑﮥاﷲ‪ ،‬و ﯾﻌﻠﻢ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎت او اﮐﺜﺮﻫﺎ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ‪ ،‬و ان ﯾﻄﯿﻌﻪ‬
‫ﻣﺎد‪‬ة اﻟﮑﺎﯾﻨﺎت ﺑﺎذناﷲ«‪.‬‬

‫ﺑﯿﺎﻧﺶ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﺎﻃﻘﻪ را دو ﮔﻮﻧﻪ ﻗﻮت اﺳﺖ‪ :‬ﻗﻮ‪‬ت ادراك و ﻗﻮ‪‬ت ﺗﺤﺮﯾﮏ‪ .‬و ادراك ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ادراك ﻋﻘﻠﯽ و ادراك ﺣﺴ‪‬ﯽ‪ .‬و ﺧﻮاص ﺛﻼﺛﻪ راﺟﻊ ﺷﻮد ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻗﻮ‪‬ﺗﻬﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ؛ ﭼﻪ ﮐﻤﺎل ﻗﻮ‪‬ة ادراك ﻋﻘﻠﯽ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺗﻌﻘّﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺷﻮد دﯾﮕﺮي را ﺑﻪ ﺗﻌﻠّﻢ و ﻧﻈﺮ در ازﻣﻨﮥ ﻣ‪‬ﺘﻄﺎوﻟﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮاو را ﺑﻪ اﺳﺮعِ‬
‫ﺣﺼﻮل در اﻗﺼﺮِ ازﻣﻨﻪ ﺑﻪ ﻗﻮ‪‬ت ﺣﺪس ﺑﺪون ﺗﻌﻠّﻢ‪ .‬و ﮐﻤﺎل ﻗﻮ‪‬ة ادراك ﺟﺰﺋﯽ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﻤﺎ ﻗﻮ‪‬ة ﻣﺘﺨﯿ‪‬ﻠﻪ‪ ،‬آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫آﻧﮑﻪ ﺑﻐﺎﯾﺖ ﻗﻮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻧﻘﯿﺎد و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﻗﻮ‪‬ة ﻋﻘﻠﯿ‪‬ﻪ را‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿ‪‬ﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﻘﺎش و‬
‫ارﺗﺴﺎم ﻧَﻔْﺲ ﺑﻪ ﺻﻮر ﻣﻌﻘﻮﻻت و اﺗّﺼﺎل وي ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻓﻌ‪‬ﺎل ﮐﻪ ﻣ‪‬ﻔﯿﺾِ ﻋﻠﻮم و ﮐﻤﺎﻻت اﺳﺖ ﺑﻪ اذن اﻟﻠّﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ ــ‬
‫و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻋﺒﺎرت از اوﺳﺖ ــ ﻗﻮ‪‬ة ﻣﺘﺨﯿ‪‬ﻠﻪ ﻣﻨﺠﺬب ﺷﻮد ﺑﺴﻮي ﻗﻮ‪‬ة ﻋﻘﻠﯿ‪‬ﻪ ﺑﺤﺪ‪‬ي ﮐﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺴﻢ ﺷﻮد‬
‫در ذات ﻧﻔﺲ ﺑﻌﻨﻮان ﺗﺠﺮّد و ﮐﻠّﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺴﻢ ﺷﻮد ﻣﺜﺎﻟﯽ و ﺷَﺒ‪‬ﺤﯽ از او در ﻗﻮ‪‬ة ﻣﺘﺨﯿ‪‬ﻠﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻤﺜّﻞ و ﺟﺰﺋﯿ‪‬ﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﻣﺘﺨﯿ‪‬ﻠﻪ ﻣ‪‬ﺪ‪‬رﮐﺎت ﻗﻮ‪‬ة ﻋﻘﻠﯿ‪‬ﻪ را اﮔﺮ ذوات ﻣﺠﺮّده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺨﺼﯽ از اﺷﺨﺎص اﻧﺴﺎن ﮐﻪ‬
‫اﻓﻀﻞ اﻧﻮاع ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت ﺟﻮﻫﺮﯾ‪‬ﻪ اﺳﺖ در ﮐﻤﺎل ﺣ‪‬ﺴﻦ و ﺑﻬﺎ؛ و اﮔﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺠﺮّده و اﺣﮑﺎم ﮐﻠّﯿ‪‬ﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮر‬
‫اﻟﻔﺎظ ﻣﻘﺮوءة ﻣﺤﻔﻮﻇﻪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻟﺐ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺠﺮّده اﺳﺖ در ﮐﻤﺎل ﺑﻼﻏﺖ و ﻓﺼﺎﺣﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﺗﻄﺒ‪‬ﻊ و ارﺗﺴﺎم‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﺘﺨﯿ‪‬ﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮر ﻣﺬﮐﻮره در ﮐﻤﺎل ﻗﻮ‪‬ت و ﻇﻬﻮر ﺑ‪‬ﻮ‪‬د‪ ،‬ادا ﮐﻨﺪ آن ﺻﻮر را ﺑﻪ ﺣﺲ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿ‪‬ﺘﯽ ﮐﻪ ﺻﻮرت‬
‫ذوات‪ ،‬ﻣ‪‬ﺪ‪‬ر‪‬ك ﺑﻪ ﺣﺲ‪ ‬ﺑﺼﺮ و ﺻﻮر اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺪ‪‬ر‪‬ك ﺑﻪ ﺣﺲ‪ ‬ﺳﻤﻊ ﮔﺮدد؛ و ﭼﻨﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ در ﮐﻤﺎل‬
‫ﺣ‪‬ﺴﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﺴﺘﺎده‪ ،‬ﮐﻼﻣﯽ در ﮐﻤﺎل ﻓﺼﺎﺣﺖ اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن اﻓﺎﺿﮥ ﻋﻘﻞ ﻓﻌ‪‬ﺎل ﻋﻠﻮم و اﺣﮑﺎم را ﺑﻪ‬
‫اذن ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﺨﺺِ ﻣ‪‬ﺮﺋﯽ ﻣ‪‬ﻠَﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا و اﻟﻔﺎظ ﻣﺴﻤﻮﻋﻪ ﮐﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ از ﺧﺪا‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در‬
‫ﻣﺎدﯾ‪‬ﺎت او‪‬ل ﺷﺨﺺ ﻣﺎد‪‬ي در ﺧﺎرج دﯾﺪه ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺘﺨﯿ‪‬ﻞ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻌﻘﻮل ﮔﺮدد؛ در ﻣﺠﺮّدات‪،‬‬
‫ذات ﻣﺠﺮّد‪ ،‬او‪‬ل ﻣﻌﻘﻮل ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺘﺨﯿ‪‬ﻞ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺤﺴﻮس‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﺎد‪‬ي ﺑﻌﺪ از ﻣﻌﻘﻮل‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬اﻋﻨﯽ ﺻﻮرت ﻣﻌﻘﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻋﺎﻗﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺬﻟﮏ ذات ﻣﺠﺮّد‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﺴﻮس ﺷﺪن‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﺲ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮك‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻋﻘﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺰد ﺣﮑﻤﺎ‪ ،‬اول ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﻧﺎﻃﻘﮥ ﻧﺒﯽ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻗﻠﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎزل ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺧﯿﺎﻟﺶ و ﺑﻌﺪ از آﻧﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺲ‪ ‬درآﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ را او‪‬ل دل ﻧﺒﯽ ﺷﻨﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺧﯿﺎل درآﯾﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺴﻤﻮع ﺳﻤﻊ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدد؛ و ﮐﻼم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را او‪‬ل ﮔﻮش ﺷﻨﻮد و ﺑﻌﺪ از آن اﻟﻔﺎظ ﻣﺴﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﺧﯿﺎل درآﯾﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻌﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ دل ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ دو ﺧﺎﺻﯿﺖ از ﺧﻮاص‪ ‬ﺛﻼﺛﻪ درﯾﻦ دو ﮐﻤﺎل‪ ،‬اﻋﻨﯽ ﮐﻤﺎل ﻗﻮ‪‬ة ﺗﻌﻘّﻞ و ﮐﻤﺎل ﻗﻮ‪‬ة ﺗﺨﯿ‪‬ﻞ ﻣﺘﺤﻘّﻖ ﺷﻮد‪ :‬ﯾﮑﯽ‬
‫داﻧﺴﺘﻦ ﺟﻤﯿﻊ ﻋﻠﻮم ﯾﺎ اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻮم ﻣ‪‬ﻦ ﻋﻨﺪاﷲ ﺑﯽواﺳﻄﮥ ﺑﺸﺮي‪ ،‬دو‪‬م دﯾﺪنِ ﻣﻼﺋﮑﮥ اﷲ و ﺷﻨﯿﺪنِ ﮐﻼماﷲ«‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺘﻦ ﻻﻫﯿﺠﯽ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪك دﻗﺘﯽ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ آﮔﺎﻫﯽ و اراده و ﻣﻌﺎرف و‬
‫ﺧﺼﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪاي در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت و اﺷﮑﺎل آن ﺑﺎ ﺗﻨﺰّل از ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻘﻞ و ﺳﭙﺲ از ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل در ﺳﺎﻣﻌﻪ ﻧﺒﯽ ﻣﺴﻤﻮع ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺮاي او ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و او ﻫﻢ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﯾﮏ ﭘﯿﺪاﯾﺶ »ﺗﻤﺜّﻠﯽ«‬
‫اﺳﺖ و زﺑﺎن آن ﻫﻢ زﺑﺎن ﺗﻤﺜّﻠﯽ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او‪‬ل ﻣﻌﺎﻧﯽ را ﺑﺎ »ﻋﻠﻢ ﺣﻀﻮري« ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮده و ﺳﭙﺲ آن ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﻣﺘﻤﺜﻞ ﺷﺪه و ﻋﻠﻢ »ﺣﺼﻮﻟﯽ« او را ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻋﺎدي ﮐﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ از اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ آﻧﭽﻪ در ﻣﺮاﺗﺐ وﺟﻮدي ﻧﺒﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ و ﮐﻼم ﺧﺪا ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎن‬
‫از ﮐﻼم و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮐﻼم و ﻓﻬﻢ ﮐﻼم ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و آن واﻗﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ﺟﻨﺲ‬
‫دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺎ ﻣﻮازﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ و در داﺧﻞ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﯽ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل و ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮض ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﺪ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻋﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻼﻣﯽ و ﭼﻨﯿﻦ زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻼم و زﺑﺎن »ﺗﻤﺜّﻠﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﮐﻠﯽ‬
‫ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو اراده و آﮔﺎﻫﯽ و ﻣﻌﺎرف اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ و ﺧﺼﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﻨﺨﯿ‪‬ﺖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﮐﻼم ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﺮاد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﻧﺪارد‪ ،‬از ﺳﻮي ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن ﮔﺮدد؟‬

‫ﻣﺎ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻼم ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن و ﺳﻄﻮح و ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻘﻼﻧﯽ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن را ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﯾﻢ‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﮐﻼم و ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﮐﻼم ﭼﯿﺰي ﻏﯿﺮ از آﻧﭽﻪ در آﻧﺠﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫دادهاﯾﻢ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﯿﻢ‪ .‬در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ ﮐﻼم ﻣﻔﻬﻮم آن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﻗﺮاردادي و‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ آﮔﺎﻫﯽ و ارادة اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﻗﺘﯽ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫آﮔﺎﻫﯽ و اراده ﺧﻮد از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي ﻗﺮاردادي و ﺗﻮاﻓﻘﯽ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﮑﺎر ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد و ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ را ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺘﻤﺜّﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﻋﯿﻨﺎً ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان اﯾﻦ »ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ او« را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ؟ ﻣﺘﻨﯽ ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت آن ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن از ﺳﻮي دﯾﮕﺮان‬
‫اﺳﺖ؟ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺟﻬﺎن »ﺑﯿﻦ‬
‫اﻻذﻫﺎﻧﯽ« اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﺳﻮي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺷﻮﻧﺪ )ﺷﮑﻞ و ﻗﯿﺎﻓﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮدﺑﺨﻮد ﻫﯿﭻ دﻻﻟﺘﯽ‬
‫ﻧﺪارد(‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ واﻗﻌﻪاي درﺑﺎرة ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن اﺗﻔﺎق ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ ﭘﺲ ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﻗﺮآن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺋﯽ‬
‫از زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪ آﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺗﮑﻠﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻋﺎدي ﻣﻌﻨﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻇﺎﻫﺮاً ﺳﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن از ﺳﻮي ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎب ﻏﯿﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﮐﻪ اﻣﺮي ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﭼﻨﯿﻦ دﻋﻮياي داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ وي ﻓﺮض اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ آن ﭼﻨﺎن ﻓﻬﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﺪ ﭼﻮن ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﺗﺼﻮري‬
‫از آن ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ ادﻋﺎ ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان آن را ﻋﻘﻼً ﺗﻮﺿﯿﺢ داد ﮐﻪ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫‪ -2‬و ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻧﯿﺴﺖ و اﺻﻼً ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن آن ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪه ﻣﻌﺪودي ﺑﺪون آﮔﺎﻫﯽ از ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﻋﻘﻼﻧﯽ وﯾﮋهاي آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻘﻼﻧﯽ از آن داد‬
‫ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﯾﮏ راز اﺳﺖ!‪.‬و ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻧﻈﺮ ﺳﻮم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد درﯾﺎﻓﺖ ﺗﻤﺜﻠّﯽ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﯿﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺪارد ﮐﻪ او‬
‫ﺑﺎ اراده و آﮔﺎﻫﯽ و ﻣﻌﺎرف اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ و ﺧﺼﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﯿﺶ‪ ،‬ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺗﻤﺜّﻠﯽ را در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮد و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ در ﺟﻬﺎن‬
‫زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻓﻌ‪‬ﺎل ﮔﺮدد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﻣﻘﺎم ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﮑﻠﻢ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮ دوش ﻣﯽﮐﺸﯿﺪه و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﻤﺎم‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫آﻧﭽﻪ را از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﮐﻼم اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭼﻪ درﺑﺎره ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻼم و ﭼﻪ درﺑﺎره وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻣﺘﮑﻠﻢ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ درﺑﺎره ﮐﻼم ﻗﺮآﻧﯽ او ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪاي درواﻗﻊ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮐﻼم ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻧﺒﯽ آن را اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮد اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻼﻣﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان در ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ ﻻزﻣﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﻼم و زﺑﺎن ﺗﻤﺜّﻠﯽ اﺳﺖ وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً ﭼﻮن در‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻼم و زﺑﺎن ﺗﻤﺜّﻠﯽ دﺧﺎﻟﺖ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اراده و آﮔﺎﻫﯽ و ﻣﻌﺎرف اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ و ﺧﺼﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﻧﻔﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻮم ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد‪ .‬و ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﻷﺧﺮه ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻼﺻﺪرا ﻫﻢ ﮐﻪ اﻣﺮوز‬
‫ﺷﺎﯾﻌﺘﺮﯾﻦ و ﻣﻘﺒﻮلﺗﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ اﺳﺖ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﮐﻼﻣﯽ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪5‬‬

‫‪87/03/28‬‬

‫ﭘﯿﺶ ﻓﺮضﻫﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ آزاد ﻗﺮآن )‪(5‬‬

‫ﻧﺺ‪‬ﮔﺮاﺋﯽ ﻓﻘﻬﯽ و ﻗﺮآن ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎرهاي از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن )ﻣﻼﺻﺪرا( ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻬﺎن ﻧﺺ‪‬ﮔﺮا ﻫﻢ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﯿﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺗﻤﺎم اﺣﮑﺎم ﺟﺰاﺋﯽ و ﯾﺎ اﺣﮑﺎم ارث و ﯾﺎ اﺣﮑﺎم ﺧﺎﻧﻮاده و‪ ...‬ﮐﻪ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫در ﻗﺮآن آﻣﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﻣﺮوز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺮاء ﺷﻮﻧﺪ ﻗﺮآن را ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد ﮔﺮ ﭼﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را »ﺧﻮدداري از اﺟﺘﻬﺎد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺺ‪ «‬ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻣﻘﺘﻀَﯿﺎت ﻓﻬﻢ و ﻣﻘﺘﻀَﯿﺎت اﯾﻤﺎن« )ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ (3‬ﻣﻨﻈﻮر از »ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺑﻮدن« را ﺗﻮﺿﯿﺢ داده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﻪام ﮐﻪ ﮐﻼم ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻘﻼﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻧﺴﺎن ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ و در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻌﻨﺎ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻻزﻣﻪ آن ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ »ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻦ« و ﻫﻢ »ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ« اﻣﻮر ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻮدن ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﻔﺘﺎر و ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎر در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ )اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ و ‪ (...‬ﯾﻌﻨﯽ »ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺸﺨﺺ از ﺟﻬﺎﻧﻬﺎي ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺮاي‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫اﻧﺴﺎن« ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﻌﻨﺎ دﻫﯽ آن ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ آن ﺷﺮاﯾﻂ و آن ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﭼﻮن در آﻧﻬﺎ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد و در آﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻧﻪ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ‪ .‬اﮔﺮ‪ .‬آن ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻋﻮض ﺷﻮد آن ﻣﻌﻨﺎ دﯾﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‬
‫و ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﺎر ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻣﻌﻨﺎي دﯾﮕﺮي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎر در ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻌﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﺜﻼً ﺟﻬﺎن اﻋﺮاب ﺣﺠﺎز ‪ 14‬ﻗﺮن ﻗﺒﻞ ﻣﻌﻨﺎي »ﻓﺮﻣﺎن دادن« )اﻣﺮ( ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﯾﺎ »ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻦ« )ﻧﻬﯽ( از‬
‫ارﺗﮑﺎب ﯾﮏ ﻋﻤﻞ را ﺑﻪ ﻣ‪‬ﺨﺎﻃﺐ ا‪‬ﻓﺎده ﻣﯽﮐﺮده در ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺎرﯾﺨﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻣﺮ و ﯾﺎ ﻧﻬﯽاي را‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻃﺐ آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻮدن ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻓﻬﻢ ﻫﻢ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪهاي ﮔﻔﺘﺎر و ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را در آن ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدش در آن‬
‫ﻗﺮار دارد ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎر در ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮﺣﺬر‬
‫داﺷﺘﻦ ﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎن دادن داﺷﺘﻪ ﻣﻔﺴﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪاﻧﺪ در آن ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد او در آن زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ آن ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﺮاي او ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻔﺴﺮ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ راﻫﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي ﺧﻮد در آﯾﻨﺪه )ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮي( ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﺮ ﻣﻔﺴﺮ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات ﭘﯿﺸﯿﻦ وي ﮔﺮه ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ از آن ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﯾﮏ ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﻤﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻌﯿﻨﯽ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از »واﻗﻌﯿ‪‬ﺖ«‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان درﺑﺎرة آن ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﮐﺮد و ﻣﻌﻨﺎي ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﺎن زﺑﺎن ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫)ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻓﻘﯿﻪ ﻧﺺ‪‬ﮔﺮا ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ اﺣﮑﺎم ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﺮآن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﺟﺮا‬
‫ﺷﻮﻧﺪ از اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺎرﯾﺨﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )ﺟﻬﺎن آﻧﻬﺎ( ﻋﻮض‬
‫ﺷﺪه و آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺣﮑﺎم ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﻋﺼﺮ دﯾﮕﺮ ﻓﺮﻣﺎن دادن )اﻣﺮ( و ﯾﺎ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ )ﻧﻬﯽ( ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻓﻬﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آن اﻣﺮﻫﺎ و ﻧﻬﯽﻫﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻋﺮاب ﺣﺠﺎز‬
‫ﻫﺪﻓﻬﺎﯾﯽ را ﺑﺮآورده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﭼﻮن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﻧﺘﻘﺎمﮐﺸﯽ اﻓﺮاﻃﯽ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮاي زﻧﺎن و ‪ ...‬اﻣﺎ اﻣﺮوز‪،‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎ آن اﻣﺮ و ﻧﻬﯽﻫﺎ ﯾﺎ ﭼﻨﺎن ﻫﺪﻓﻬﺎﯾﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﯾﺎ اﺻﻼ در ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي اﻣﺮوز ﺣﺘﯽ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻫﺪﻓﻬﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ آن اﻣﺮﻫﺎ و ﻧﻬﯽﻫﺎ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﯿﺶ از آن‪.‬‬

‫ﻓﻘﯿﻪ ﻧﺺ‪‬ﮔﺮا ﮐﻪ از ﺗﺤﻮل ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻔﻠﺖ دارد و اﺻﻼً ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺖ در آن ﺑﺎره‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ و از آﻏﺎز ﮐﺎر اﺟﺘﻬﺎدي ﺧﻮد ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ )ﺗﺎرﯾﺨﯽ( آﯾﺎت اﺣﮑﺎم را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ »اﺻﺎﻟﮥاﻻﻃﻼق« و ﯾﺎ اﺻﻮل ﺗﺄﺳﯿﺴﯽ دﯾﮕﺮ و ﯾﺎ »ﺿﺮورت دﯾﻦ« و »اﺟﻤﺎع« و »ﻧﺺ« و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ در واﻗﻊ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻓﻠﺴﻔﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﯿﻤﺪه ﺷﺪن ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر را‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻗﺮآن را ﺣﺪاﻗﻞ در آﯾﺎت اﺣﮑﺎم ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺳﺎزد و »ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد«‬
‫)ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ( در ﻗﺮآن را ﻣﺴﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ »دﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ ﻓﻘﻬﯽ« ﭼﯿﺰي ﺟﺰ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﮐﺮدن ﻗﺮآن ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻔﺎوت دو ﻧﮕﺮش ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺟﺰﻣﯽ )دﮔﻤﺎﺗﯿﮏ( ﻧﺺ‪‬ﮔﺮا ﺑﻪ آﯾﺎت اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻬﺘﺮ روﺷﻦ ﺷﻮد ﺑﺨﺸﯽ را از ﮐﺘﺎب ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ )‪ 1379‬چ اول( اﺛﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻗﻠﻢ و ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻦ ردﯾﻪاي را ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﺳﺘﺎدان ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ ﺑﺮ آن ﻧﻮﺷﺘﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽآورم‪ .‬ﻣﺘﻦ اول ﻧﻤﻮﻧﻪاي‬
‫از آن ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻓﻠﺴﻔﯽ )ﻋﻘﻼﻧﯽ( ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻓﻬﻤﯿﺪن ﮐﻼم ﭘﺎيﺑﻨﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‬
‫آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ و ﻣﺘﻦ دوم ﻧﻤﻮﻧﻪاي اﺳﺖ از ﻧﺺ‪‬ﮔﺮاﺋﯽ ﻓﻘﻬﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻬﻢ ﮐﻼم و ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎزﻣﺎﻧﻪ و ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﭼﻮن »ﺿﺮورت دﯾﻦ اﺳﻼم« و ﻋﺪم ﺟﻮاز اﺟﺘﻬﺎد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺺ و ﮐﻔﺮ و ارﺗﺪاد ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻓﻮق‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﯽﺷﻤﺮد و ﻋﻤﻼً ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ را ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد در ﺧﻮد ﻗﺮآن را ﻣﺴﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭼﻮن‬
‫ا‪‬ﻋﻤﺎل روشﻫﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ را ﻏﯿﺮ ﻣﺠﺎز اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻦ او‪‬ل‬

‫»ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎﻣﻼً دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﻣﻌﯿﻨﯽ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺘﻮاﻫﺎي ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻧﺼﻮص )ﻣﺜﻼً اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻋﻤﻞ ﮐﺮد ﯾﺎ در‬
‫ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ از روش ﺑﯿﻌﺖ ﭘﯿﺮوي ﮐﺮد( ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و اﻫﺪاف ﻋﻘﻼﯾﯽ ﻣﺎ را ﺑﺮآورده‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﻘﻪﺳﯿﺎﺳﯽ در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاردي از ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻘﻼﯾﯽ ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻣﺎ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد آن ﻓﺘﻮاﻫﺎ و ﻧﻈﺮﯾﺎت اﺳﺖ‪ .‬از ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﻢ آﯾﺎ آن‬
‫ﻧﺼﻮص ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﺎ را ﻧﯿﺰ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ ﯾﺎ در ﻣﻘﺎم ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي دﯾﮕﺮي‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ورود آن ﻧﺼﻮص ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و آن ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ را ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺷﺮﻋﯽ و ﻋﻘﻼﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؟‬

‫وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺧﯿﺮ و ﺟﺪي را ﺑﺎ روش ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﯾﻦ‬
‫آﺷﮑﺎري ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻧﺼﻮص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺎت )در ﻗﺮآن( ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و واﻗﻌﯿﺘﻬﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﺼﺮ ﻧﺰول در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮده و درﺻﺪد ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و اﺧﻼﻗﯽ ﻫﻤﺎن واﻗﻌﯿﺘﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ )و‬
‫اﻣﺮوز ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ آن اﺣﮑﺎم ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ( ﻣﺜﻼً ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف‬
‫اﺣﮑﺎم ﺣﺪود و ﻗﺼﺎص و دﯾﺎت ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﻬﺎرﮐﺮدن ﻋﺎدﻻﻧﻪ و اﺧﻼﻗﯽ اﻧﺘﻘﺎمﮐﺸﯽ راﯾﺞ ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب آن ﻋﺼﺮ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري از ﻣﻮﺿﻊ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﺗﮑﺮار ﺟﺮم و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ .‬ﻣﺠﺎزات ﻗﺎﺗﻼن‪ ،‬زﻧﺎﮐﺎران‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ در ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻋﺼﺮ رﺳﻮل ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﺑﻮده ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻗﺒﺎﯾﻞ و ﺗﯿﺮهﻫﺎ ﮐﻪ از ﻣﻮﺿﻊ اﻧﺘﻘﺎمﮐﺸﯽ‬
‫ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ و ﺑﻬﺎﻧﻪﺟﻮﯾﯽ ﺑﺮاي ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول اﻣﻮال دﯾﮕﺮان ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﯾﮏ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮔﺎﻫﯽ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻔﺮ از ﻗﺒﯿﻠﮥ دﯾﮕﺮ را ﻣﯽﮐﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺗﻼف ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﮔﺎﻫﯽ ﺧﻮﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽرﯾﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ زﻧﯽ از ﯾﮏ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﯽ ﻓﺮدي از ﻗﺒﯿﻠﮥ دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ در اﻧﺘﻘﺎم از آن ﻋﻤﻞ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫اﻋﺎدة ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﮔﺎﻫﯽ ﮐﺸﺘﺎر راه ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬دزدي ﻧﯿﺰ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻬﺎﻧﮥ اﻧﺘﻘﺎم و ﻏﺎرت اﻣﻮال دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪) .‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻔﺼﻞ ﻓﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﻌﺮب ﻗﺒﻞ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﺟﻮادﻋﻠﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪-488‬‬
‫‪ .(486‬در ﭼﻨﺎن اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﺑﻪ ﻣﻬﺎرﮐﺮدن اﻧﺘﻘﺎم ﮐﺸﯿﻬﺎ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰﯾﻬﺎي اﻋﺮاب ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻗﺘﻞ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ و آن ﻫﻢ ﻗﺎﺗﻞ را ﻣﯽﺗﻮان ﻗﺼﺎص ﮐﺮد و ﻧﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﺗﻼف ﯾﮏ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﭼﺸﻢ ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﻗﺼﺎص ﯾﮏ ﭼﺸﻢ را اﺗﻼف ﮐﺮد و ﻧﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ .‬در ﻣﻮرد زﻧﺎ ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﻋﺎدل ﺑﻪ رؤﯾﺖ‪ ‬آن ﺷﻬﺎدت دﻫﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺻﺮﯾﺤﺎً ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن اﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ و اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات دﺳﺖ زد و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﯾﻌﺎت ﯾﺎ ﻗﺮاﯾﻦ ﯾﺎ ﭘﻨﺪارﻫﺎ‪ .‬در ﻣﻮرد دزدي اﮔﺮ ﺑﺎ اﺣﺮاز ﺷﺮاﯾﻂ وﯾﮋه‬
‫و ﺑﺎ ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻮد ﻋﺎدل آن ﻫﻢ ﺑﺎ رؤﯾﺖ وﻗﻮع ﺳﺮﻗﺖ )ﺟﺮم ﻣﺸﻬﻮد( ﯾﺎ ﺑﺎ اﻗﺮار ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان دزد را‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺮد و ﻧﻪ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل دو ﺷﺎﻫﺪ از ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ و آراي ﻓﻘﻬﺎ را در ﺑﺎب ﻗﺼﺎص‬
‫و ﻣﺠﺎزات زﻧﺎ ﺗﻘﺮﯾﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ در ﺑﺎب ﻗﺼﺎص ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﯾﺎ اﯾﻬﺎ اﻟﺬﯾﻦ اﻣﻨﻮا ﮐﺘﺐ ﻋﻠﯿﮑﻢ‬
‫اﻟﻘﺼﺎص ﻓﯽ اﻟﻘﺘﻠﯽ اﻟﺤﺮﺑﺎﻟﺤﺮ و اﻟﻌﺒﺪ ﺑﺎﻟﻌﺒﺪ و اﻻﻧﺜﯽ ﺑﺎﻻﻧﺜﯽ ﻓﻤﻦ ﻋﻔﯽ ﻟﻪ ﻣﻦ اﺧﯿﻪ ﺷﯽء ﻓﺎﺗﺒﺎع ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و‬
‫اداء اﻟﯿﻪ ﺑﺎﺣﺴﺎن ذﻟﮏ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﻣﻦ رﺑﮑﻢ و رﺣﻤﮥ ﻓﻤﻦ اﻋﺘﺪي ﺑﻌﺪ ذﻟﮏ ﻓﻠﻪ ﻋﺬاب اﻟﯿﻢ و ﻟﮑﻢ ﻓﯽ اﻟﻘﺼﺎص ﺣﯿﻮة‬
‫ﯾﺎ اوﻟﯽاﻻﻟﺒﺎب ﻟﻌﻠﮑﻢ ﺗﺘﻘﻮن )ﺑﻘﺮه ‪ ،179-178‬ﻣﺎﺋﺪه ‪ (45‬و ﮐﺘﺒﻨﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ ﻓﯿﻬﺎ ان اﻟﻨﻔﺲ ﺑﺎﻟﻨﻔﺲ واﻟﻌﯿﻦ ﺑﺎﻟﻌﯿﻦ‬
‫و اﻻﻧﻒ ﺑﺎﻻﻧﻒ و اﻻذن ﺑﺎﻻذن و اﻟﺴﻦ ﺑﺎﻟﺴﻦ و اﻟﺠﺮوح ﻗﺼﺎص ﻓﻤﻦ ﺗﺼﺪق ﺑﻪ ﻓﻬﻮ ﮐﻔﺎرة ﻟﻪ و ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﺤﮑﻢ ﺑﻤﺎ‬
‫اﻧﺰلاﷲ ﻓﺎوﻟﺌﮏ ﻫﻢ اﻟﻈﺎﻟﻤﻮن‪.‬‬

‫در دو آﯾﮥ ﻧﺨﺴﺖ واژة »ﻗﺼﺎص« در ﺑﺮاﺑﺮ واژة »اﻋﺘﺪاء« ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺼﺪاق »ﺗﺨﻔﯿﻒ« و »رﺣﻤﺖ« ﺷﻤﺮده ﺷﺪه‬
‫و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل دﻋﻮت ﺷﺪه ﮐﻪ از ﻗﺼﺎص درﮔﺬرﻧﺪ و ﺑﻪ »ﻋﻔﻮ« روي آورﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺎب ﻗﺼﺎص ﻗﺮآﻧﯽ )در درﺟﻪ اول( ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﮥ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﻧﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﮥ ﺟﺰاﯾﯽ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﯽ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻔﻮ و رﺣﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﮐﺮدن‪ .‬آﯾﮥ ﻗﺼﺎص ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن ﻗﺼﺎص ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ‬
‫ﯾﺎ ﺟﺎﻧﯽ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﮔﺴﺘﺮش اﻧﺘﻘﺎم را در ﻧﻈﺮ دارد و ﻧﻪ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﻣﺠﺎزات ﻣﺠﺮم را‪ .‬در آﯾﮥ ﺳﻮم‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﮐﻪ درﺑﺎرة ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺎص ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ دﻋﻮت ﺷﺪه ﮐﻪ از ﻗﺼﺎص درﮔﺬرﻧﺪ و اﯾﻦ درﮔﺬﺷﺘﻦ )ﻋﻔﻮ(‬
‫ﮐﻔﺎرة ﮔﻨﺎﻫﺎن درﮔﺬرﻧﺪه اﻋﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﯾﮏ ﻧﻔﺲ ﻓﻘﻂ‬
‫ﯾﮏ ﻧﻔﺲ را ﻣﯽﺗﻮان ﻗﺼﺎص ﮐﺮد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﺸﻢ‪.‬و ‪...‬ﻫﺮ ﮐﺲ از اﯾﻦ ﺗﺤﺪﯾﺪﻫﺎي اﻟﻬﯽ ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺘﻢ ﭘﯿﺸﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻟﻐﻮي ﻣﻌﻨﺎي واژة ﻗﺼﺎص ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل ﺿﺮوري را ﮐﻪ وارد ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮي وارد ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ از ﻣﻌﺎدل ﺗﺠﺎوز ﺷﻮد‪ ،‬اﻋﺘﺪاء ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻗﺼﺎص )ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ‪.(171-172 ،‬‬

‫ﻣﺘﻦ دوم‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫در ﻧﻘﺪ اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮش ﺟﺎوداﻧﮕﯽ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﺻﻞ اﺳﻼم ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ‪ .‬اﻧﮑﺎر‬
‫ﺟﺎوداﻧﮕﯽ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﮑﺎر اﺻﻞ اﺳﻼم و ﮐﻔﺮ ﺻﺮﯾﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺷﻮد اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن ﻣﻨﺴﻮخ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﺮﻗﯽ ﻣﯿﺎن اﺳﻼم و آن ادﯾﺎن ﻣﻨﺴﻮخ ـ ﯾﻬﻮدﯾﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ و ‪ ...‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ؟‬
‫ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﺒﻮدن اﺳﻼم ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم آن ﺑﺎﯾﺪ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬ﯾﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺴﺎوي و ﻣﻼزم ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﺟﺮاي اﺣﮑﺎم آن در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﺣﮑﻢ ﻣﻨﺴﻮخ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ص ﻧﺴﺦ ﺷﺪ ــ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻗﺒﻠﻪ ــ ﺳﺎﯾﺮ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺨﺼﯿﺺ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﯿﺪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺪارد و از ﺿﺮورﯾﺎت اﺳﻼم اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻧﮑﺎر آن ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ اﻧﮑﺎر اﺻﻞ اﺳﻼم و ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﺪاد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺼﺎص و دﯾﮕﺮ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم وﯾﮋه زﻣﺎن ﺧﺎﺻﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﺻﺪر‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫اﺳﻼم داﻧﺴﺖ‪ ،‬و اﺳﺎﺳﺎً درﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ اﺣﮑﺎﻣﯽ اﺧﺘﻼف ﻓﺘﻮا ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا اﺟﺘﻬﺎد در اﺣﮑﺎم ﺿﺮوري و ﻗﻄﻌﯽ‬
‫دﯾﻦ‪ ،‬در ﺣﮑﻢ اﺟﺘﻬﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻼن آن ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن آﺷﮑﺎر اﺳﺖ« )ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﻣﺼﺒﺎح ﯾﺰدي‪ ،‬ﺗﻌﺪد‬
‫ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎ ص ‪.(49‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺘﻦ دوم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎزﻣﺎﻧﻪ و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬در آﻏﺎز ﻣﻔﺮوض ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﺣﮑﺎم‬
‫ﻗﺮآﻧﯽ ﺟﺎوداﻧﯽاﻧﺪ و اﻧﮑﺎر اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻔﺮ ﺻﺮﯾﺢ و ارﺗﺪاد اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺘﻦ اﯾﻦ اﺟﺎزه را ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻗﺮآن‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ از آن ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻗﺮآن‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﻣﺜﻼً اﺣﮑﺎم ﻗﺼﺎص ﯾﺎ ارث و ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و ‪ ...‬ﺟﺎوداﻧﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺎرﯾﺨﯽاﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﺘﻦ‬
‫ﻣﻨﻘﻮل از ﮐﺘﺎب ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ آن را ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺮﻓﺪاران ﺟﺰﻣﯿﺖ و ﻧﺺﮔﺮاﺋﯽ ﻓﻘﻬﯽ‬
‫اﺻﻼً اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت آزاد ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ آن ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﻣﻨﻊ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎت اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﻼﻧﯽ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻓﻘﯿﻬﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻔﺮ و ارﺗﺪاد ﭘﯿﺶ ﻧﻤﯽﮐﺸﻨﺪ وﻟﯽ ﻧﺺ‪‬ﮔﺮاﯾﯽ و دﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ‬
‫ﻓﻘﻬﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ آﯾﺎت اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﺣﺎل اﯾﻦ روﯾﮑﺮد ﻓﻘﻬﯽ ﻗﺮآن را ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮥ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ را ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻢ ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻦ اﺣﮑﺎم ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻘﻄﻌﯽ و ﻧﺴﺒﯽ ﺑﻮدن آن ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﻣﺒﻨﺎي آن اﺣﮑﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .1‬آن ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﻧﺴﺒﯽ و ﻣﻘﻄﻌﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻪ از اﯾﻦ ﺑﺎب ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﯾﮏ دﻻﻟﺖ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻓﺮاﺗﺎرﯾﺨﯽ )ﻏﯿﺮﻋﻘﻼﻧﯽ( دارﻧﺪ )ﭼﻮن دﻻﻟﺖ ﻓﺮاﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ( ﺑﻠﮑﻪ از اﯾﻦ ﺑﺎب ﮐﻪ در آن ﻣﺒﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارزﺷﻬﺎي درﺟﻪ اول‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ و ﺷﺮاﯾﻂ و‬
‫ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻋﺮاب ﺣﺠﺎز در ‪ 14‬ﻗﺮن ﻗﺒﻞ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﯾﮏ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎن‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن ﭘﯿﺶ ﺣﺠﺎز ﭼﻨﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺸﺪه ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺎ‬
‫ارزش ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﻋﻔﻮ و اﯾﺜﺎر و‪ ...‬و ﯾﺎ ﻃﺮد ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ و اﻧﺘﻘﺎم را ﮐﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺧﻼﻗﯽ آﯾﺎت اﺣﮑﺎم‬
‫اﺳﺖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﮑﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﯿﻨﻬﺎ را اﻣﺮوز ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ و ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ اﯾﻨﻬﺎ را ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺸﺘﺮك دارﯾﻢ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻣﺮوز ﻫﻢ از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮي؟ از ﻣﺎ اﺣﺴﺎن و ﻋﻔﻮ و اﯾﺜﺎر ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎ‬
‫ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ و ﺗﻌﺪي و اﻧﺘﻘﺎم؟ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن و آزادزﯾﺴﺘﻦ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺳﻠﻄﮥ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﯾﺘﻬﺎ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻼً درﺑﺎرة اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﯽﺗﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻫﮑﺬا؟ ﻧﮕﺎرﻧﺪة اﯾﻦ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺳﻄﻮر در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻓﻬﻢ ﻋﻘﻼﻧﯽ از ﻗﺮآن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻢ ﻣﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ و از رذﯾﻠﺖﻫﺎ ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽدارد و در اﯾﻦ اﺑﻮاب ﺣﺠﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺎ ا‪‬ﻋﻤﺎل‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‬

‫‪ .1‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ آن ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺧﻼﻗﯽ را ﮐﻪ اﺳﺎس اﺣﮑﺎم ﻗﺮآﻧﯽ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﻟﮥ »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن« )ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 6‬و ﻣﻘﺎﻻت »ﻓﻘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻘﻼﺋﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ« و »اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ« از »ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ« و »اﯾﻤﺎن و آزادي« و ﻣﻘﺎﻻت ‪ 3-7‬از ﮐﺘﺎب »ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ‪،‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ«‪ ،‬آﺛﺎر ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪6‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﯾﺎت‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺪ آزادي ﻧﺴﺒﯽ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻮدﯾﻢ وﻗﺘﯽ ﻧﻈﺮ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺎب دﯾﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﺪ‬
‫ﺣﺘﯽ ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﺣﺪاﻗﻞ در او‪‬ﻟﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﮥ از در ﻧﻘﺪ وارد ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﻣﺮوزه ﮐﻪ از آن آزادي ﻧﺴﺒﯽ ﻫﻢ ﺧﺒﺮي ﻧﯿﺴﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آن ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮ و ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻈﺮ و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﯿﻤﺖ‪ ،‬ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ ﮔﺎﻫﯽ ﻃﺮﻓﺪاران آزادي ﺑﯿﺎن و ﻧﻮاﻧﺪﯾﺸﯽ دﯾﻨﯽ ﻫﻢ ‪ ،‬ﺑﺪون آﮔﺎﻫﯽ و در ﻋﯿﻦ‬
‫ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ در ﻫﻤﯿﻦ ورﻃﻪ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ اﺧﺘﻨﺎق ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ‪ ،‬زﻣﯿﻨﮥ اﻧﻮاع ﺗﺨﺮﯾﺒﻬﺎ درﺑﺎرة ﻫﺮ ﺳﺨﻦ ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺎب اﻟﻬﯿ‪‬ﺎت ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮي درﺑﺎرة اﯾﻦ ﺗﺨﺮﯾﺒﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﻢ وﻟﯽ ﻧﻪ از ﺑﺎب دﻓﺎع از ﺧﻮد ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻦ اﺳﺖ و اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬
‫ﻫﯿﭻ راه ﺑﺮاي دﻓﺎع از آن و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﭘﯿﺶ روي ﻣﻦ ﺑﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺨﺮﯾﺐ از ﻧﻮع اول‪:‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 1386‬در ﺷﻤﺎرة ‪ 6‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ...‬ﺗﺨﺼﺼﯽ »ﻣﺪرﺳﻪ« ﯾﮏ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮاﻧﻬﺎي »ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫دﯾﻨﯽ ﺟﻬﺎن« و »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن« از ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮات اﺑﺮاز ﺷﺪه ﭼﻮن ﺑﺪﯾﻊ و ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎ و ﻣﻮاﻓﻘﺘﻬﺎي ﻋﻠﻤﯽ داﻣﻨﻪداري را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﺑﺎر ﺣﺘﯽ زﺣﻤﺖ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ ﻧﻘﺪ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺪادﻧﺪ و ﯾﮑﺒﺎره و ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﺗﻮﺿﯿﺢ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز آن ﻣﺠﻠّﮥ وزﯾﻦ را ﻇﺎﻫﺮاً‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﮥ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دﯾﺎﻧﺖ ﻟﻐﻮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ آن را ﺧﻼف دﯾﺎﻧﺖ‬
‫اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و اﺟﺎزة ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة آن را ﻧﻤﯽدﻫﯿﻢ ﺗﺎ از ﺻﺤﻨﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﻮ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر درﺳﺖ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻣﺤﻮ ﮐﺮدن آن از روي زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻫﯿﭻ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻫﻮاي ﺳﮑﻮﻧﺖ در آن ﺑﻪ ﺳﺮش ﻧﺰﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اوﻟﯿﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻧﻈﺮات و ﻧﻈﺮﯾﺎت آن ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﻮ ﻧﮑﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ داﻣﻨﮥ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش آﻧﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎر اﻓﺰود‪.‬‬

‫ﺗﺨﺮﯾﺐ از ﻧﻮع دوم‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻘﻞ روزﻧﺎﻣﮥ اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎء ﺣﻮزة ﻋﻠﻤﯿﮥ ﻗﻢ در اﺟﺘﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎي ﺑﻼد و ﻣﺪر‪‬ﺳﯿﻦ ﺣﻮزة ﻋﻠﻤﯿ‪‬ﻪ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻫﻔﺘﻪ ﻗﺒﻞ در ﻗﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻓﺮد ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻧﺤﺮاﻓﯽ در ﯾﮏ ﺳﺎﯾﺖ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دﻋﻮت ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺟﺎي دﻋﻮت ﺑﻪ ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﯾﮏ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻋﻮت ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض‪ ،‬آن ﻫﻢ از ﺳﻮي ﯾﮏ ﻣﺮﺟﻊ دﯾﻨﯽ ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﻧﻈﺮ و ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪاي را ﻧﻘﺪ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ آن اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪهاﯾﻢ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ آن اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻮاﻃﻒ دﯾﻨﯽ ﻣﺮدم ﻋﻠﯿﻪ آن ﺳﺮ و ﺻﺪا راه اﻧﺪازﯾﻢ )ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺟﻬ‪‬ﺎل( ﺗﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺳﺎﮐﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻫﻢ ﺗﺨﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻮ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻧﻈﺮ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ از ﺻﺤﻨﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ و اﻓﮑﺎر دﯾﻨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫و ﺗﻔﺎوﺗﺶ ﺑﺎ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻮع اول ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬از ﻋﻮاﻃﻒ دﯾﻨﯽ‬
‫ﻣﺮدم و اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ دﯾﻨﯽ ﻧﺰد آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫اﻧﺤﺮاف‪ ،‬ﺧﻼف اﺟﻤﺎع ﻓﻘﻬﺎء و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ‪.1‬‬

‫ﺗﺨﺮﯾﺐ از ﻧﻮع ﺳﻮم‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ از آﻗﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ از ﺣﻮزة ﻗﻢ‪ ،‬در ﺳﺎﯾﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﭼﻮن ﻓﻼﻧﯽ )ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ( در ﻃﻮل ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ 180‬درﺟﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﮑﺮي ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ ﻧﻈﺮات او ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻢ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﯾﮏ ﻧﻈﺮ و ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﻧﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺗﺄﻣﻞ در ﻣﺤﺘﻮي و دﻻﺋﻞ آن ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﯿﺰان ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﯿﺎﻓﺘﻦ ﻋﻘﺎﺋﺪ و اﻓﮑﺎر ﺻﺎﺣﺐ آن ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد! اﯾﻦ ﮐﺎر ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺤﻮ ﮐﺮدن ﻧﻈﺮ و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ از ﺻﺤﻨﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ آدرس ﻋﻮﺿﯽ دادن ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ و ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ راه درﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدن ﺑﺎ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﻌﻨﯽ راه ﺑﺮرﺳﯽ و ﻧﻘﺪ اﺳﺖ در ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﭘﯿﻤﻮدن ﯾﮏ راه ﻏﻠﻂ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ورودي اﺻﻠﯽ ﯾﮏ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن را ﺧﺮاب ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﭘﻨﺠﺮه وارد ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺗﺨﺮﯾﺐ راه درﺳﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﻫﻢ ﺗﺨﺮﯾﺐ آن ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺨﺮﯾﺐ از ﻧﻮع ﭼﻬﺎرم‪:‬‬

‫ﺗﺨﺮﯾﺐ از ﻧﻮع ﭼﻬﺎرم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎرهاي از ﻧﺎﻗﺪان آن ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﮥ ﺷﻤﺎرة ‪ 6‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺘﻦ آن‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﻣﻘﺎﻻت ﺑﻌﺪي را ﮐﻪ در ﺗﻮﺿﯿﺢ آﻧﻬﺎ در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎﯾﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻼك ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و در‬
‫ﻧﻘﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد دﻗﯿﻖ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯾﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﮔﺰارش از آراء ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻃﺮح ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ دو ﻋﯿﺐ اﺳﺎﺳﯽ دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺒﻬﻢ و ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻃﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻈﺮات اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ و ﻣﺒﺎﻧﯽ آن را ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﻣﻨﻌﮑﺲ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻂ ﺑﺎ ﻧﻈﺮات دﯾﮕﺮي ﻃﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ رﺑﻂ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آنﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﺋﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻧﻘﺪ آن ﻧﻈﺮات ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻢ ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮل اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺖ درواﻗﻊ آﻧﭽﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ و ﻧﻘﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ راه و رﺳﻢ ﻧﻘﺪ‬
‫وﻓﺎداران ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺨﺮﯾﺐ از ﻧﻮع ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭼﯿﻦ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از دوﺳﺘﺎن ﺷﻔﯿﻖ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫درﺑﺎرة ﻧﻈﺮات و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ وﻟﯽ دو ﻧﮑﺘﮥ اﺳﺎﺳﯽ از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ دور ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﮥ اول‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮات اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ در آن ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻨﯽ در ﻓﻠﺴﻔﮥ زﺑﺎن و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ از ﺳﻮﺋﯽ و‬
‫ﻋﻠﻮم ادﺑﯽ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه‪ ،‬وﻓﺎداري ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ در درﺟﮥ اول آن ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻧﻪ ﻧﺘﺎﺋﺞ ﮐﻼﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪة اﯾﻦ دوﺳﺘﺎن ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺸﻬﻮر دﯾﻨﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫آن ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺴﮑﻮت ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺷﺎراﺗﯽ ﮐﻮﺗﺎه و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪآﻣﯿﺰ از ﮐﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮرات و ﻣﺴﻠّﻤﺎت اﻋﺘﻘﺎدي و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺸﻬﻮر از وﺣﯽ ﯾﺎ ﮐﺘﺎب ﯾﺎ ﺗﻨﺰﯾﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮ و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻮن ﻧﻈﺮﻫﺎ و ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﻗﻮام ﻣﯽﮔﯿﺮد و از آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ دوﺳﺘﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آن ﻣﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن آﻣﺪه ﻧﻤﯽﭘﺮدازﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﮥ دﯾﮕﺮ را ﮐﻪ در ﺗﻮﺿﯿﺢ آن ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﻧﻈﺮات ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪام و در ﺳﺎﯾﺖ داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﯾﺎ ﻧﺨﻮاﻧﺪهاﻧﺪ و ﯾﺎ آﻧﻬﺎ را ﻣﺴﮑﻮت ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ در آن ﻣﻘﺎﻻت ﺑﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﺌﻮاﻻت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺗﺨﺮﯾﺐ از ﻧﻮع ﺷﺸﻢ‪:‬‬
‫اﺧﯿﺮاً ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮔﻮﻧﻪاي دﯾﮕﺮ از ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﻢ رخ داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﮐﻪ ﺑﮑﯽ از ﻗﺮآن ﭘﮋوﻫﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »در ﻧﻘﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ از وﺣﯽ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻟﻬﯽ‬
‫ﯾﺎ اﻟﻬﯿﺎت ﻃﺒﯿﻌﯽ« در ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮ ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﺎﺻﺮان‪ ،‬از ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ارﮐﻮن و اﺑﻮزﯾﺪ و ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎم ﺑﺮدهاﻧﺪ و آﻧﺎن را ﻫﻢاﻧﺪﯾﺸﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻧﻈﺮﯾﻪاي را ﺑﻪ ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ و آن را‬
‫ﻧﻘﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﮔﺎه ﺟﺪﯾﺪ‪ ...‬در ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺣﯽ و ﻧﺒﻮ‪‬ت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻘﺮب‬
‫ﻋﻈﯿﻢ ﺣﻀﺮت)ص( ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﮑﻤﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺨﯿﻞ ﺧﻠّﺎق‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﺎﺻﻞ اﺣﻮال و ﺗﺠﺎرب و اﻧﮑﺸﺎﻓﺎت او در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺻﻮرت وﺣﯽ از درون‪،‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺑﯽواﺳﻄﻪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﯽواﺳﻄﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ ،‬ﺗﺪرﯾﺠﺎً ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻦ در ﻫﯿﭻﺟﺎ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪام وﺣﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻘﺮّب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮده‬
‫و از درون او ﻣﯽﺟﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ )ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ(‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﮔﻔﺘﻪام از ﻗﺮآن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺧﻮد را ﻣﺒﻌﻮث از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬وي‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﺮده ﮐﻪ اﻣﺪاد وﯾﮋهاي از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ از آن در ﻗﺮآن ﺑﻪ وﺣﯽ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻤﺎرة ‪ 2‬از ﻣﻮﺿﻊ دﯾﻦﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادهام ﮐﻪ در ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﻼم ﺧﺪا وﺟﻮد‬
‫دارد و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺧﺪا ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ وﻟﯽ ﺟﻨﺲ آن ﮐﻼم اﻟﻬﯽ از ﺟﻨﺲ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮدهام ﮐﻪ وﺣﯽ ﻣﺤﻤﺪي از ﺳﻮي ﺧﺪا ﻣﯽآﻣﺪه وﻟﯽ از ﺟﻨﺲ زﺑﺎن و ﮐﻼم اﻧﺴﺎن ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دﻋﻮي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﻦ در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﻣﻘﺎﻻت ﺑﻌﺪي اﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ )ﻗﺮآن( ﮐﻼم ﻧﺒﻮي‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن اﻣﺪاد وﯾﮋة اﻟﻬﯽ )وﺣﯽ( ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي اﺻﻠﯽ آن ﻫﻢ ﻗﺮاﺋﺘﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮي ﺗﻮﺣﯿﺪي از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻮﺗﺎه ﻣﻦ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﺤﺼﻮل‬
‫وﺣﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮد وﺣﯽ )ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ در آن ﻣﻘﺎﻻت رﺟﻮع ﮐﻨﻨﺪ( ﺣﺎل اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﮐﺠﺎ و آﻧﭽﻪ آن ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻧﺴﺒﺖ داده ﮐﺠﺎ؟ اﯾﻦ ﻫﻢ ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﺑﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهاي ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ او ﻧﮕﻔﺘﻪ و ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ آن را ﺑﺎ ﭼﻮب ﺗﺄدﯾﺐ ﻧﻘﺪ ﺑﻨﻮارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺗﺨﺮﯾﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد اﺷﺨﺎص ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻗﯿﻖ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺴﻤﻮﻋﺎت و ﺷﺎﯾﻌﺎت اﮐﺘﻔﺎء ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ راه و رﺳﻢ ﻧﻘﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ از ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﺤﺚ و ﻧﻈﺮ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪ دﯾﻨﯽ ﻫﻤﻪ آداب‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﻮﯾﯽ در ﻧﻘﺪ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫ﻣﻘﺎﻟﮥ »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن )‪ «(7‬درﺑﺎرة »اﻧﻮاع ﻫﺪﻓﻬﺎ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎ« )ﭘﯿﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫آزاد ﻗﺮآن ‪ (5‬در ﺷﻬﺮﯾﻮر ﻣﺎه ‪ 1387‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺟﺪﯾﺪ »زﻧﺪﮔﯽﻧﺎﻣﮥ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي« در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎﯾﺖ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫‪ .1‬اﺧﺘﻼف ﻓﮑﺮي ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪ دﯾﻨﯽ را اﻧﺤﺮاف ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻋﻠﻮم ﺣﻮزوي را ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻠﻢ و ﺣﺠ‪‬ﺖﻫﺎي ﺟﺎوداﻧﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ »ﻵﯾﺎﺗﯿﻪ اﻟﺒﺎﻃﻞ ﻣﻦ ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﻪ و ﻻﻣﻦ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺧﻠﻔﻪ«‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻘﯿﺪه اي درﺑﺎره آن ﻋﻠﻮم ﻧﺪارم ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﺮﭼﻪ ‪ 18‬ﺳﺎل ﺗﻤﺎم از ﻋﻤﺮم )‪ (1330-1348‬را‬
‫در ﺣﻮزة ﻋﻠﻤﯿﮥ ﻗﻢ ﺻﺮف ﺗﺤﺼﯿﻞ و ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻫﻤﺎن ﻋﻠﻮم آن ﻫﻢ در ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﻮح ﮐﺮدهام )ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﮥ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎﯾﺖ( و در ﭘﺎرهاي از درﺳﻬﺎي ﺧﺎرج اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﺗﻘﻠﯿﺪ وﻗﺖ‪ ،‬ﻋﺼﺮﻫﺎ در ﻣﺪرﺳﮥ ﺣﺠﺘﯿﻪ ﻗﻢ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺘﺮم ﮐﻪ از اﻧﺤﺮاف اﯾﻦ اﻓﮑﺎر ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ آن درس ﮔﻮش ﺳﭙﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻋﻠﻮم را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻠﻮم ﺑﺸﺮي‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺪ ﻣﯽداﻧﻢ و ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻓﻌﻼً از ﻣﺴﻠّﻤﺎت در آن ﻋﻠﻮم ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺘﻦ‬
‫ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ﻋﯿﻦ وﺣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﺠ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻇﻮاﻫﺮ ﮐﺘﺎب ﺣﺠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎب ﻋﻠﻢ ﻣﻔﺘﻮح‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﻗﺮآن ﺟﺎوداﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺠ‪‬ﺖ و ﺣﺠﯿﺖ ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺤﺼ‪‬ﻞ دارد و‪ (...‬ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﻢ‪ .‬اﯾﻦ آﻗﺎﯾﺎن اﮔﺮ از ﻗﻢ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﻟﻬﯿﺎت ﺟﺪﯾﺪ و ﺳﺎﯾﺮ داﻧﺸﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺸﺮي و‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﺗﻤﺎس واﻗﻌﯽ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﻧﺰدﯾﮏ آﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺮﺟﻌﯿ‪‬ﺖ دﯾﻨﯽ و ﻋﻘﺎﺋﺪ‬
‫ﻋﻮام ﺗﻔﮑﺮ و رﻓﺘﺎر آﻧﺎن را ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﮐﺮد دﯾﮕﺮ ﭼﻨﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﻓﮑﺮ و ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﮐﻪ در ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﭘﺎرهاي از ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺴﻠّﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﻋﻠﻮم‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻪ آراء و اﻓﮑﺎري رﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﻧﺸﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع از دﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺿﺮوري ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﻧﮕﯿﺰة ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﯿﺮاث و ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و ﻧﻪ ﮐﯿﺴﻪاي دوﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ آﻗﺎﯾﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي اﻧﺤﺮاف ﻧﺎﻣﯿﺪن اﻓﮑﺎر اﻣﺜﺎل ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ و دﻋﻮت ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض )ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺟﻬ‪‬ﺎل(‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ در ﻧﻘﺪ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ و ﺑﺎب ﺑﺤﺚ ﺑﮕﺸﺎﯾﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﯿﻞ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻘﺪور ﻧﯿﺴﺖ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﯿﺰان ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ دﯾﮕﺮان ﻣﻨﺤﺮف‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﺣﻖ دارد ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺣﻖ دارﯾﺪ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ و ﻣﻨﻄﻖ آن را ﻧﻘﺪ ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫داوري ﻫﻢ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﺎﻃﺮهاي ﺑﻪ ﯾﺎدم آﻣﺪ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎً ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﯾﮑﯽ از ﻣﺠﻼت ﺣﻮزوي‬
‫)ﻗﺒﺴﺎت( ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻮزة ﻋﻠﻤﯿﮥ ﻗﻢ ﮐﻪ در ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ روﯾﮑﺮد‬
‫ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨّﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﺮد درﺑﺎرة ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ در آن‬
‫ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎً آن ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺘﺮم ﻧﯿﺰ از اﻓﺮادي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﺎن درس ﺧﺎرج اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﮐﻪ از آن ﯾﺎد‬
‫ﮐﺮدم ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن در ﺑﺎب ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﮔﻔﺘﮕﻮي اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﺎ‬
‫اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯽﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ و ﺟﺰﻣﯿﺎت ﮐﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻫﺮﻣﻮﻧﺘﯿﮏ ﻓﻠﺴﻔﯽ از در آﺷﺘﯽ درﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ را‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺑﻪ ﻓﺮدي ﮐﻪ از ﺳﻮي ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬او ﮔﻔﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮ اﺻﺮار ﺧﻮد ﭘﺎﻓﺸﺎري ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻦ ‪ 6‬ﭘﺮﺳﺶ درﺑﺎرة ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺪاﯾﺶ‪ ،‬ﻫﻮﯾﺖ و اﺻﻮل و ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎي ﻋﻤﺪه ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ ﻃﺮح ﮐﺮدم و ﺑﻪ آن‬
‫واﺳﻄﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدم و ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻢ اﮔﺮ آن اﺳﺘﺎد ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﺟﻠﺴﮥ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دﻫﯿﻢ ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم در ﺟﻠﺴﮥ دوم دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬
‫را ﺑﺸﻨﻮم و ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻢ و ﺑﺤﺚ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪم ﺧﺒﺮي از ﺳﻮي آن ﻣﺠﻠﻪ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻨﯿﺪهام آن آﻗﺎ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻃﺮد و ﻧﻔﯽ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ و اﻋﻼم اﻧﺤﺮاف اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ آراء و اﻓﮑﺎر اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ و در ﺣﻖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻫﻢ‬
‫ﻓﺮاوان اﻇﻬﺎر ﻟﻄﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ!!‬
‫ﻣﻦ از ﻋﻠﻤﺎء ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻋﻮت ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖﺟﻮﯾﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻌﻒ و ﺷﻮق ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﺰارش ﻣﺮﮐﺰ داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي دوره ﺟﺪﯾﺪ درس ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي »ﻓﻠﺴﻔﮥ‬
‫دﯾﻦ« را آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪7‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻟُﺐ‪‬ﻟﺒﺎب ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺘﻌﺪدي را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻈﺮﯾﮥ »ﮐﻼم ﻧﺒﻮي« در ﻣﻘﺎﻻت ﯾﮑﻢ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﻢ از ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻻت »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن« آوردهام در ﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺎﺳﯽ زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻈﻮر از »ﮐﻼم« ﮐﻪ در آن ﻣﻘﺎﻻت اﻣﮑﺎن ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻔﯽ و اﻣﮑﺎن ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺪﯾﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻣﻘﺼﻮدي اداء ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ را اﻓﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻓﻬﻤﯽ از آن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﻧﺜﺮ ﻓﺼﯿﺢ‪ ،‬ﺑﻠﯿﻎ‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻓﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻘّﺪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﺲ‪ ،‬ﻏﺮﯾﺐ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺘﺼﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺎز و ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد‪ ،‬در آن ﺗﺸﺒﯿﻪ و اﺳﺘﻌﺎره و ‪ ...‬ﺑﻪ ﮐﺎر‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻣﯽرود و اﺟﺰاء ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺑﻪ ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ و ﻣ‪‬ﺴﻨﺪاﻟﯿﻪ و ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻔﻌﻮل و ﺣﺎل و ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎفاﻟﯿﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎي ﺻﺮﻓﯽ و ﻧﺤﻮي دارد و در ﭼﻬﺎرﭼﻮب دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪.2‬ﮐﻼم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﯾﮏ »ﭘﺪﯾﺪه زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و در ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﯽ‬
‫آﻧﺎن ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻓﻘﻂ در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﺮض وﺟﻮد آن ﺑﺎ ﻗﯿﺪ ﻣﻌﻨﺎدﻫﯽ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯿﺖ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از اﯾﻦ دو ﻗﯿﺪ ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ‪ ،‬در ﺧﺎرج از ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دﻻﺋﻞ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺷﻤﺎرة ‪ 3‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻓﻬﻢ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت اﯾﻤﺎن« ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬در ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﺧﺪا ﻣﺘﮑﻠّﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ او ﮐﻼم ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﮐﻼم‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺘﺄﻟﻬﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن اﯾﻦ ادﯾﺎن‪ ،‬ﻧﻈﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﻨﺪرج در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺷﻤﺎرة ‪ 3‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻼم ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎن ﮐﻼم ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺸﺨﺼﺎت آن را در ﭘﺎرﮔﺮاف ‪ 1‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آوردهام‪ .‬ﮐﻼم ﺧﺪا ﻣﻌﻨﺎ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺷﻤﺎرة ‪ 2‬ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از آنﻫﺎ اﺷﺎره ﮐﺮدهام‪.‬‬

‫‪ .4‬اﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﻫﻤﮥ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت و ﻣﻌﺎﻧﯽ آن ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻼم در ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﯾﺎ ﺑﺎ واﺳﻄﻪ از ﺧﺪا درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده و ﻋﯿﻦ آن را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮاﻧﺪه و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ او ﻧﺎﻗﻞ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪاﺳﺖ ﯾﮏ ﻓﺮض ﻣﻌﻘﻮل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮض ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ‬
‫ﺻﺮﻓﺎً در ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ( وﺟﻮدي ﻫﻢ در‬
‫ﺧﺎرج از اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻣﯿﺎن »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري« )‪ (Speech act‬و ﻋﻤﻞ ﮔﻔﺘﻦ ‪ Speech act of‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻗﺎي‬
‫ﻫﻤﺘﯽ ﻣﻘﺪم آﻣﺪه و ﮐﺎﻣﻼً ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ دادن ﮐﻼم در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا را از ﻓﺮض ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮض ﻣﻌﻘﻮل ﻣﺒﺪل ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻓﺮض ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم )اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت(‬
‫ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮده ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺜﻼً ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة درﺟﻪ ‪ 2‬ﻋﯿﻦ ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة‬
‫درﺟﻪ ‪ 1‬را ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﻣﺜﺎل آﻗﺎي ﻫﻤﺘﯽ ﻣﻘﺪم( ﺑﺮاي‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﮐﺎﻣﻼً ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر و‬
‫ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ‪ 1‬ﺟﻤﻠﻪاي را ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ‪ 2‬ﻋﯿﻦ آن ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﺎ ﻗﺼﺪ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﻨﺘﻘﻞ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﮐﻨﺪ ﭼﻮن ﻫﻤﮥ اﯾﻨﻬﺎ در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﻋﯿﻦ ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت‬
‫ﺧﺪا« ﯾﮏ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺴﺖ در اﯾﻨﺼﻮرت ﻓﺮض ﻧﻘﻞ ﻋﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .6‬آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮري ﻣﻌﻘﻮل از آن داﺷﺖ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﮐﻼم )ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري( ﺑﻪ ﺧﺪا در ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آن را در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺷﻤﺎرة ‪ 2‬از ﻗﻮل ﻋﺎرﻓﺎن و ﻣﺘﺄﻟﻬﺎن ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ آوردهام آن ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺣﺘﯽ‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ اﺻﻮات ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ از ﺟﻨﺲ ﮐﻼم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت دال ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪهاي‬
‫ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺧﺪا ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ وﻟﯽ ﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮوف و‬
‫ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻋﻤﻞ ﮔﻔﺘﻦ و آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا را ﺑﺎ ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﺑﺎ ﻗﺼﺪ و ارادة‬
‫اﻓﻬﺎم و ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ و ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﻼم ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﮔﻮﯾﻨﺪه آن‬
‫ﮐﻼم ﮐﻪ از ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﯾﺎ ﺧﺪا؟ ﺷﮑﯽ در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﮐﻼم‪ ،‬ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﻧﻪ آن ﮐﻼم ﺧﺪا را ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﻟﻘﺎء ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﻣﻮرد آن ﻣﺜﺎل ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺳﺮﺑﺎزان ﮐﻪ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﻣﻨﻘﻮل ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ‪ 1‬را از زﺑﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة‬
‫‪ 2‬ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻼم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ‪ 2‬را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﻧﻪ ﮐﻼم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ‪ 1‬را‪ .‬ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻫﺴﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ‪ 2‬اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ ﮐﻪ آن ﮐﻼم ﮐﻪ از او ﺷﻨﯿﺪهاﻧﺪ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ‪ 1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻣﯽﺷﻨﻮد آن را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻔﻬﻤﺪ‪ ،‬ﺣﺎل اﮔﺮ آن‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ دﻋﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ او ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﭼﻮن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺨﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ او را ﻣﺜﻼً ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﺪا ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﮐﻼم ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺗﻮﻫﻢ‪ ،‬ﮐﻬﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺳﺤﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﻣﯽﺷﻤﺎرد ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﺼﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻢ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دﻋﻮﯾﻬﺎ را داﺷﺘﻨﺪ و در ﻫﺮ ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﺆﻣﻦ و ﻫﻢ ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻫﺮ دو آن را‬
‫ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ و ﯾﮑﯽ از آن دو ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻨﺸﺄ ﻧﻬﺎﯾﯽ آن ﺧﺪا اﺳﺖ و دﯾﮕﺮي آن را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﯿﻦ آن ﮐﻼم ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﺪا ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮض‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﻬﯿﭽﻮﺟﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﻞﮐﺮدن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﭼﯿﺰي را ﻣﯽﺗﻮان »ﻧﻘﻞ« ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن‬
‫آن در ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ و آن ﮐﻼم ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت را ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ .7‬ﭼﻮن در ﻧﻈﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺘﺴﺎب ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم از ﻣﺴﻠﻤﺎت و ﺿﺮورﯾﺎت اﺳﺖ و از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﯿﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﮐﻼﻣﯽ را ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎن ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻓﻬﻤﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد دارد و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را در ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ‬
‫ﻓﺮض ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻞاﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ »ﮐﻼم ﻧﺒﻮي« ﯾﮏ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻼﻣﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻗﺼﺪ و ارادة اﻓﻬﺎم و ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن و ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﻼم و ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن آن ﺑﺮاي‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺘﻔﺎوت‪.‬آن را اداء ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﻣﺮﮐﺐ از ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ‬
‫و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺪاﯾﻊ ادﺑﯽ و در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪة ﺻﺪﻫﺎ ﻣﺴﻨﺪ و ﻣﺴﻨﺪاﻟﯿﻪ و اﺿﺎﻓﻪﻫﺎ و ﺣﺎلﻫﺎ و اﺳﺘﻔﻬﺎمﻫﺎ و ﺗﺸﺒﯿﻪﻫﺎ و‬
‫اﺳﺘﻌﺎرهﻫﺎ و ‪ ...‬ﮐﻼم اﻧﺴﺎﻧﯽ او اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻟﻔﺎظ و ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ آن‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮض ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻮدن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫‪ .8‬در ﻣﻘﺎﻟﮥ »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن« ‪ 1‬ﮔﻔﺘﻪام آن ﺑﺨﺶ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽاﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻋﯿﻦ ﺣﺮوف و‬
‫ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼﺗﯽ را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪا ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﯿﺪه )ﻣﺜﻼً در ﺳﺎﻣﻌﻪ او ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺧﺪا‬
‫»ﺧﻠﻖ« ﻣﯽﺷﺪه( و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎن از "ﮐﻼم " ﻣﯽ ﻓﻬﻤﯿﻢ "ﮐﻼم ﺧﺪا " ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ و ﺿﺒﻂ ﺻﻮت و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻧﺎﻗﻞ اﺻﻮات ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﺎﺷﺪ »ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻮﯾﻨﺪه« اﺳﺖ )آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﻣﻘﺎﻻت ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن دﻋﻮي‬
‫ﮐﺮده و آﻗﺎي ﻫﻤﺘﯽ ﻣﻘﺪم ﻫﻢ ﻫﻤﺎن را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ( ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﻗﺼﺪ و‬
‫ارادة اﻓﻬﺎم و ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ و ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن آﻧﻬﺎ در ﻣﻌﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ از ﻗﺒﯿﻞ اﻣﺮ‪ ،‬ﻧﻬﯽ‪ ،‬ارﺷﺎد‪ ،‬اﺳﺘﻔﻬﺎم‪،‬‬
‫ﺗﺸﺒﯿﻪ‪ ،‬ﺗﻨﺬﯾﺮ‪ ،‬اﺧﺒﺎر و ‪ ...‬ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻨﺼﻮرت واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ و ﯾﺎ ﺿﺒﻂ ﺻﻮت‬
‫ﻓﺮض ﻧﻤﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺮط اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮض ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آن را ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎي ﻣﻌﻘﻮل اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺸﻮد )ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺴﯿﺎري از اﻫﻞ ﺑﺤﺚ و ﻧﯿﺰ‬
‫آﻗﺎي ﻫﻤﺘﯽ ﻣﻘﺪم اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ( و ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻼم را ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ اﺻﺮار ﺑﺮ آن‬
‫ﻓﺮض ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ ﯾﺎ ﺿﺒﻂ ﺻﻮت ﺑﻮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد آن ﻫﻢ ﻧﻪ ﺿﺒﻂ ﺻﻮت و‬
‫ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺸﺄ ﮐﻼم ﻣﺴﻤﻮع از آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺻﺪاي آﻧﻬﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ و ﺿﺒﻂ ﺻﻮﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺻﺪاي آن ﻣﻨﺸﺄ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ‬
‫وﺟﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻤﯽدﻫﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﻧﯿﺴﺖ)‪.(1‬‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي ارﺟﻬﺎن ‪ 1‬ﮔﻔﺘﻪام ﭼﻨﯿﻦ دﻋﻮياي ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮔﺮ ﭼﻪ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﺎ اﺑﺰارﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺷﻤﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻦ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم و ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﺮﮐﺐ از ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ را دارد ﮐﻪ اﮔﺮ در‬
‫ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎن و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ اﻧﺴﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ آن ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ را داﺷﺖ! در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادهام ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درﺑﺎرة‬
‫ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﭼﻨﯿﻦ دﻋﻮي ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺐ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﻓﺮاواﻧﯽ از ﺧﻮد ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن آوردهام ﮐﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻢ اﻣﺮوز ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﻫﻢ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .9‬اﻣﺎ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻘﺎﻻت »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن« داوري ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ درﺑﺎرة ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن در آﻧﭽﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﮐﺮدم ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 1‬ﮔﻔﺘﻪام ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت آﯾﺎت ﭘﺮﺷﻤﺎر از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‬
‫دﻋﻮي ﻣﯽﮐﺮده ﮐﻪ او ﺑﺎ اﻣﺪاد اﻟﻬﯽ ﮐﻪ آن را »وﺣﯽ« ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪه ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﯽﺷﻮد ‪.‬در‬
‫ﺗﺠﺮﺑﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻣﺤﺼﻮل وﺣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ )ﻧﻪ ﺧﻮد وﺣﯽ(‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺷﻤﺎره ‪ 2‬ﺑﻪ دﻋﺎوي ﭘﺎرهاي از اﻫﻞ‬
‫ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﻋﯿﻦ وﺣﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎﯾﯽ دادهام‪ .‬ﮐﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫آن در ﻣﻘﺎﻻت آﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪ .10‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 4‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻼﺻﺪرا در ﺑﺎب زﺑﺎن ﺗﻤﺜﻠﯽ وﺣﯽ ﻗﺮآﻧﯽ را ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪ 3‬از ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﻧﻘﺪ ﮐﺮدهام و ﮔﻔﺘﻪام اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺳﺎزد و در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻤﺎره ‪5‬‬
‫ﻧﺺﮔﺮاﯾﯽ )ﺟﺰﻣﯿﺖ( ﻓﻘﯿﻬﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﺎس ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺷﻤﺮدهام‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫‪ .11‬ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آوردم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن »ﮐﻼم ﻧﺒﻮي«‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﺷﺪن اﺑﻌﺎد اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﺎﻻت دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻮﺑﺖ آن‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ دوم اوﻟﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻘﺎﻻت »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن« را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻢ‪ .‬ﻣﺪﻋﺎي آن‬
‫ﺑﺨﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﮏ ادﺑﯽ اﺻﻠﯽ و ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺳﺒﮏ رواﯾﺖ و ﺣﮑﺎﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬رواﯾﺖ و ﺣﮑﺎﯾﺖ اﻓﻌﺎل ﺧﺪا و‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ادﻋﺎ ﻗﺮآن را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن داﻧﺴﺘﻪام‪ .‬ﺳﺒﮑﻬﺎي ادﺑﯽ دﯾﮕﺮ ﻗﺮآن در ﺧﺪﻣﺖ آن ﺳﺒﮏ اﺻﻠﯽ‬
‫و ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده دﻋﺎوي زﯾﺎدي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ و‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻢ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاي روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺻﺪاﻫﺎ )ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت( ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ و ﺑﺪون ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺑﺎ ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ را اﻓﺎده ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ وﯾﺘﮕﯿﻦﺷﺘﯿﻦ را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﻞ از ﻣﻘﺎﻟﮥ وﯾﻨﺴﺖ ﺑﺮوﻣﺮ )ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﯿﺪ ﻋﺪاﻟﺖﻧﮋاد( از ﮐﺘﺎب »دﯾﻦ در دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن« ﻧﺸﺮ ﭘﮋواك ﮐﯿﻮان‪ 1383 ،‬در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ آورم‪.‬‬

‫»ﻟﻮدوﯾﮓ وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ در ﺑﺎﻓﺘﯽ از »ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎي آن‬
‫از ﻧﻮع ﮐﺎرﮐﺮد آن ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ در درون آن »ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ از »ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ« و‬
‫»ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« ﭼﯿﺴﺖ؟ او ﺧﻮدش اﺻﻄﻼح ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ را ﻫﻤﭽﻮن »ﯾﮏ ﮐﻞّ ﻣﺮﮐﺐ از زﺑﺎن و اﻓﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﺑﺎن ﺑﺎ‬
‫آنﻫﺎ در ﻫﻢ ﺗﻨﯿﺪه اﺳﺖ« ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﺎﻧﯽ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺎﺳﺎً اﺷﮑﺎﻟﯽ از‬
‫ﻋﻤﻞاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﮐﺎرﺑﺮد زﺑﺎناﻧﺪ‪ .‬وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎدة او از اﺻﻄﻼح ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ »ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آدﻣﯽ ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ«‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺮاد او از »ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﺟﻮرج ﭘﯿﭽﺮ )‪ ( George Pitcher‬اﺻﻄﻼح »ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« را در ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮥ وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ ﮐﻪ »اﮔﺮ ﺷﯿﺮي ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻨﻈﻮرش را ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ« ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او در اﯾﻦﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﺷﯿﺮي ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﻻﻧﯽ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 3‬اﺳﺖ«‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺘﯽ ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ او اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و در واﻗﻊ ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً از روي ﺧﻮشﺷﺎﻧﺴﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﯿﻠﯽ‬
‫ﺧﻮب اﻻن ﺳﺎﻋﺖ ‪ 3‬اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺠﻠﻪ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺮاري دارم«‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻟﻤﯿﺪن و ﺧﻤﯿﺎزه ﮐﺸﯿﺪن‬
‫اداﻣﻪ دﻫﺪ و ﻫﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻋﺎدت ﺷﯿﺮﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ـ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد رﻓﺘﺎر ﮐﻠﯽ اﯾﻦ ﺷﯿﺮ از ﻫﺮ ﺣﯿﺚ دﻗﯿﻘﺎً ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻮان او در ﺑﯿﺎن‬
‫ﺟﻤﻼت اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺗﻌﺠﺐﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ ـ ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ او اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪ 3‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ او اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ او ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﺻﻼً ﭼﯿﺰي‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ــ زﯾﺮا ﻧﺤﻮة رﻓﺘﺎر او در اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻠﻤﺎت و ﺗﺄﻟﯿﻒ آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻧﺤﻮة رﻓﺘﺎر ﻣﺎ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ ــ ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ او را درك ﮐﻨﯿﻢ؛ زﯾﺮا او در ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺷﯿﺮ ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫در داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﮐﻮدﮐﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺘﺎب ﺑﺎد در درﺧﺘﺎن ﺑﯿﺪ )‪the The Wind in‬‬
‫‪ (Willows‬اﺛﺮ ﮐﻨﺚ ﮔﺮاﻫﺎم )‪ (Kenneth Grahame‬وﻗﺘﯽ آﻗﺎﻣﻮﺷﻪ‪ ،‬ﻣﻮشﮐﻮر و ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺣﺮف‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﺨﻦ آنﻫﺎ را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﺟﻤﻼت اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ را ادا ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ زﺑﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪﺳﺎن ﻣﻮشﻫﺎ و ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت زﺑﺎﻧﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در درون ﻧﺤﻮهاي از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رود ﮐﻪ در آن‪ ،‬آن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺪا از آن ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯽﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻘﻂ وﻗﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮔﻔﺘﮥ ﮐﺴﯽ را‬
‫ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﮥ او را در آن ﺑﺎﻓﺖ از ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ در آن اﻇﻬﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻤﻞ آدﻣﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه و‬
‫ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ آدﻣﯿﺎن در اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪدي از »ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« ﯾﺎ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﯽورزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﻮءﻓﻬﻢﻫﺎ درﺑﺎرة ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﮏ »ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ«‬
‫ﺧﺎص ﻓﻘﻂ در درون ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺎﺻﯽ از »ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« ﻣﻌﻨﺎ دار اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ آن را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ‬
‫دﯾﮕﺮي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬دﭼﺎر آﺷﻔﺘﮕﯽ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﯿﻠﺒﺮت راﯾﻞ در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻣﺎ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻣﺮﺗﮑﺐ »اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻘﻮﻟﻪاي« ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﯿﺮ وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ ادا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﮔﯿﺞ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا آنﻫﺎ‬
‫در »ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« ﺷﯿﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻪ در ﺑﺎﻓﺖ رﻓﺘﺎر آدﻣﯿﺎن ﮐﻪ در درون آن‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻌﻨﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎرة ﻫﺮ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ‪ :‬در ﮐﺪام »ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ« ﯾﺎ ﺑﺎﻓﺖ رﻓﺘﺎر آدﻣﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎزي‬
‫زﺑﺎﻧﯽ ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪Ludwig Wittgenstein, Philosophical Investigation (Oxford, 1958), 1. 7.‬‬

‫‪2.‬‬ ‫‪Wittgenstein, Investigations. 1. 23.‬‬

‫‪3.‬‬ ‫‪Wittgenstein, Investigations, II. P. 297‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪George pitchger, The philosophy of Wittgenstein (Englewood Cliffs 1965), p. 243.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪8‬‬

‫ﻗﺮآن )ﻣ‪‬ﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ( ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﯽ!‬

‫ﮐﻼم ﻧﺒﻮي در ﻧﮕﺎﻫﯽ دﯾﮕﺮ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫‪ .1‬دو ﺳﺎل از ﻧﺸﺮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن در ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﺬرد‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺿﺮوري ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻣﺪﻋﺎي اول آن ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎرهاي ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ ﮐﻪ در ﻧﻘﺪ آن ﺧﻮاﻧﺪهام ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻬﺎمﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺑﺎ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪ روﺷﻦ ﮐﻨﻢ و ﭘﺎرهاي از ﻧﻘﺪﻫﺎ را‬
‫ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻢ و ﺑﻌﻀﯽ از دﻋﺎوي را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ و ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ ﻧﺒﻮده ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻘﺎﻻت ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 7‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﻓﻘﻂ در اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﮐﺎرﻫﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪهام اﻣﺎ اﻣﺘﯿﺎز ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ اراﺋﻪ ﯾﮏ ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﺟﺪﯾﺪ از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﮐﻮﺷﺶﻫﺎ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻈﺮي ﺻﺎﺋﺐ در ﺑﺎب ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺗﮑﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺒﻮر از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﭘﺎرهاي از دوﺳﺘﺎن ﺗﺼﻮر ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮدﯾﺪي در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از آﯾﺎت ﻗﺮآن در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل )ص( و ﭘﺲ از آن ﯾﮏ ﻓﻬﻢ )و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮥ ﻣﺘﻮن زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﯾﺎ ﺧﺪاﺑﺎوران ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﮐﻨﻮن‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و ﯾﺎ ادﺑﯽ ﻏﯿﺮ دﯾﻨﯽ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﯾﺎ ﺧﺪاﻧﺎﺑﺎوران از ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اراﺋﻪ ﮐﺮد ﺑﺪون آن ﮐﻪ ﭘﺎي ﻓﻬﻢ دﯾﻨﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي‬
‫در ﻣﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ آن ﭼﻨﺎن ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻏﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن درﺑﺎره آﻧﭽﻪ از ﻗﺮآن‬
‫ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺪام از آﻧﺎن ﺑﺮاي دﻋﻮي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر و دﻻﻟﺖﻫﺎي ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺰ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻃﻨﯿﻪ و ﯾﺎ ﭘﺎرهاي از ﻋﺎرﻓﺎن ﺑﺮ ﻗﺮآن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻘﯿﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﻗﺮآن ﺑﺮ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮرم از اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺟﻤﻼت ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺮآن ﻣﺜﻼً ﺟﻤﻠﮥ »أﻗﯿﻤﻮا اﻟﺼ‪‬ﻠﻮة« را ﻫﻤﮕﺎن ﻓﻬﻤﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮرم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺬارﻫﺎ و‬
‫ﺗﺒﺸﯿﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖﮐﺮدنﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺮﻫﺎ و ﻧﻬﯽﻫﺎ‪ ،‬ارزشﮔﺬارﯾﻬﺎ‪ ،‬دﻋﺎﮐﺮدنﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺒﺮدادنﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻋﻈﻪﮐﺮدنﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦدادن ﺑﻪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت و ﺷﺒﻬﻪاﻓﮑﻨﯽﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ‪ ...‬ﮐﻪ ﺳﺮاﺳﺮ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫داده اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﮥ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻋﻢ از ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺷﺪ و ﭘﺲ از آن ﻫﻢ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺟﻤﻼت ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ و ﺑﺪون ﺷﮏ ﺑﺪون ﻣﻔﺮوض ﮔﺮﻓﺘﻦ ﯾﮏ ﻓﺎﻋﻞ‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ اﯾﻦ ﻓﻌﻞﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري و ﻓﻬﻢ ﻓﺎﻋﻠﯿﺖ آن ﻓﺎﻋﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .2‬ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 1‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ »ﻓﻬﻤﯿﺪن« ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯿﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫از ﻗﺮآن در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل )ص( ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ و ﺳﺎزوﮐﺎر آن ﭼﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺻﺪ در ﺻﺪ ﯾﮏ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ‪ Hermenutik‬اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ از ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﭘﺮﺳﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﻪ از‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﻬﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ آن را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ وﻟﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻏﯿﺮ ﺗﺠﺮﺑﯽ‬
‫»روﻧﺪ« اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺳﮑﻮت ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و راﺿﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮي ﻓﻬﻤﯿﺪن‬
‫ﻣﺘﻮن را ﯾﮏ »ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻘﻼﻧﯽ« ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﮔﺎﻫﯽ از دﺳﺘﻮر زﺑﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﭘﺎرهاي ﻣﻘﺪﻣﺎت‬
‫ﻏﯿﺮﺗﺠﺮﺑﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻫﻢ دارد ﮐﻪ در داﻧﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ از آن ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷﻮد و اﻧﺘﻈﺎر دارد درﺑﺎرة ﻓﻬﻢ ﻫﺮ ﻣﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﻮد‪.‬‬

‫در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺸﺎن دادهام ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و آﻧﮕﺎه ﭘﺮﺳﯿﺪهام آﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد آﯾﺎت‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻗﺮآن در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل ﺑﺪون ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آن ﺑﺎ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽرود ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﻢ و ﺑﺸﺎرت ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻋﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻋﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫‪...‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن ﮔﺮدد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ از اﯾﻦ اﻓﻌﺎل‬
‫ﮔﻔﺘﺎري ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﺮآن ﺟﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ واﻗﻌﺎً ﮔﻮﯾﻨﺪه آﯾﺎت ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻗﺮآن ﮐﻼم‬
‫اوﺳﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮده ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻢ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻮده و آن ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل ‪1400‬‬
‫ﺳﺎل وﺟﻮد داﺷﺘﻪ در درﺟﮥ ﻧﺨﺴﺖ در ﺳﺎﯾﻪ اﻧﺘﺴﺎب ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ ﺳﻄﻮر در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 1‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ وارد ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺎﻫﯿﺖ »ﮐﻼم اﻟﻬﯽ« ﺷﻮد اﯾﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫را ﻣﻄﺮح ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣ‪‬ﺼﺤﻒ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﺗﺪرﯾﺠﯽاﻟﺤﺼﻮل »ﺗﺎرﯾﺨﯽ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺸﺨﺺ و‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪدار در زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﯽ ﯾﮏ »اﻧﺴﺎن ﻧﺒﯽ« ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آنﺟﺎ ﮔﻔﺘﻪام ﻓﻬﻢ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻦ ﻣﮑﺘﻮب از آنﺟﺎ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﺪﻋﯽ ﻧﺒﻮت‬
‫آﯾﺎﺗﯽ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﺗﺠﺮﺑﮥ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﻧﺎﻣﺆﻣﻦ وي‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ و ﺑﻼواﺳﻄﻪ »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري« ﺧﻮد‬
‫او ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﻓﻬﻢ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي ‪2‬‬
‫آوردهام ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ در ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي آن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﯿﺮوي ﻣﻌﻨﻮي ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ )ﺧﺪاوﻧﺪ(‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﮥ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدة آن ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺮ روي ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ آن‬
‫ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ را ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺪا )ﮐﻼم ﺧﺪا( ﻧﯿﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮ ﭼﻪ از ﺣﻠﻘﻮم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻮد‬ ‫اﯾﻦ ﻫﻤﻪ آوازهﻫﺎ از ﺷﻪ ﺑﻮد‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪ 1‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ را روﺷﻦ ﺳﺎزم ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ در ﺑﺎب زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻃﺮﻓﺪار در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ را دارد اﺳﺘﺸﻬﺎد ﮐﺮدهام‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﭘﺮﻃﺮﻓﺪار از »زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ« آوردهام ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﺗﮑﺮار آن را ﺿﺮوري ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ‪» :‬زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ از ﺷﮑﻠﻬﺎي »اﻇﻬﺎرات« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ اﻧﺴﺎن‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﻮد را اﻇﻬﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮد ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ آن ﻧﻈﺎم ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و دﯾﮕﺮان را از آن آﮔﺎه ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﻮاع‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﮐﻨﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬زﺑﺎن )ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ از ﺷﮑﻠﻬﺎي اﻇﻬﺎرات( ﺑﺎ ﭘﻨﺞ‬
‫ﻣﺤﻮر ﻗﻮام ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻮر ﮔﻮﯾﻨﺪه ﮐﻪ زﺑﺎن از او ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺷﻨﻮﻧﺪه ﯾﺎ آدرس ﮐﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ او‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻮر زﻣﯿﻨﮥ ﻣﺘﻦ ﯾﺎ ﻣﺘﻦِﻣﺘﻦ ‪ cantext‬ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه زﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺟﻤﺎﻋﺖ و اﻫﻞ آن زﺑﺎن ﮐﻪ‬
‫زﺑﺎن در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﯾﮏ وﺳﯿﻠﮥ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و زﺑﺎن ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﻣﺤﻮر »ﻣﺤﺘﻮا« ﮐﻪ زﺑﺎن آن را ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪(1) .‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﻮمﻫﺎي ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن ﮔﻮﯾﻨﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻋﻠﯽاﻟﻘﺎﻋﺪه ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪﻧﯽ ﮔﻔﺘﺎر را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﯽ ﮐﻠﻤﻪ )ﻧﻪ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ ﯾﺎ ﺿﺒﻂ ﺻﻮت(‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪهاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري« ﺑﺎ ﻗﺼﺪ و اراده ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن روي آورده و ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﺨﻦ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ زﺑﺎﻧﯽ ﻣﻦ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ »ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻇﻬﺎرات« اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻫﻢ »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري« اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﮥ ‪ 1‬درﺑﺎره ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﺪادهام وﻟﯽ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪ 7‬ﺑﻪ آن‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﮐﺮدهام‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺿﺮوري ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﻣﻨﻈﻮر از ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري را ﺑﺎر دﯾﮕﺮ آﺷﮑﺎرﺗﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻢ‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ آﺳﺘﯿﻦ ‪ Austin‬ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮداز ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ‪ Esperchakt‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﯾﮏ ﻓﻌﻞ »ا‪‬ﻇﻬﺎر«‬
‫از او ﺻﺎدر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﺳﺘﯿﻦ آن را »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري« ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺳﺨﻨﮕﻮ در ﻫﺮ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺳﻪ‬
‫ﻓﻌﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ -1 :‬در اﻇﻬﺎر ﺧﻮد ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻼت ﻣﻌﻨﺎداري )ﻣﻌﻨﺎي ﺳﻤﺎﻧﺘﯿﮑﯽ( را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫)‪ -Lokalionäre Akt). 2‬اﻇﻬﺎر ﺧﻮد را اﺑﺰار ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮ ﮐﺮدن‪ ،‬ادﻋﺎ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻗﻮل دادن و‬
‫‪ ...‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ از اﻇﻬﺎر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺪون اداء ﺟﻤﻼت ﻫﻢ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺎره‪ ،‬ﺣﺮﮐﺎت ﺻﻮرت و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‬
‫)‪ – Illokutionäre Akt). 3‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻇﻬﺎر اﺛﺮي را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺜﻼً ﻋﻘﯿﺪهاي در ﻓﺮدي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪،‬‬
‫ﻓﺮدي را آرام ﯾﺎ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﯾﺎ ﺷﺎد‪ ،‬اﻣﯿﺪوار ﯾﺎ ﻣﺄﯾﻮس ﻣﯽﺳﺎزد )‪ .(Perlokutioaräer Akt‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺮ ﻓﻌﻞ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎري ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻓﻌﺎل و واﻗﻌﯿﺘﻬﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺎﻋﻞ ﻫﺮ ﮔﻔﺘﺎر و زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن ﮔﻔﺘﺎر رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ آﮔﺎه ﺷﺪن از زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬دﻻﻟﺖ ﺳﻤﺎﻧﺘﯿﮑﯽ )ﻟﻐﻮي و ﺗﺼﻮﯾﺮي( اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه در ﯾﮏ ﻓﻌﻞ‬
‫ﮔﻔﺘﺎري ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎي وﯾﮋه آنﻫﺎ و ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ زﻣﯿﻨﻪ و وﺿﻌﯿﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري در آن رخ ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﯾﺎ ﻧﺸﺪن ﯾﮏ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﺎ ﻋﺪم ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫آن ﻓﻌﻞ در ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد )ﻧﻪ از ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻓﻬﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن( ﻧﮕﺎه ﮔﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪John :‬‬
‫‪ Lanyshaw Austin, Zur Theorie der Sprachakt‬ﻫﻤﻪ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﻘﺪﻣﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ و دﻗﯿﻖ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﭼﺎپ ‪ 1985‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻟﻤﺎﻧﯽ آن ﮐﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 1‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎﻫﺎ ﮐﻪ ﭘﺎرهاي از آﻧﻬﺎ را در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ آوردهام و ﭘﺎرهاي را‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪام ﮐﻪ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎر ﻗﺮآﻧﯽ )آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ( ﭼﻨﺎن‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪهاي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ آن ﺑﯿﻢ و ﺑﺸﺎرتدادنﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺮ و ﻧﻬﯽﻫﺎ‪ ،‬دﻋﺎﮐﺮدنﻫﺎ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖﮐﺮدنﻫﺎ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦدادنﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺪالﮐﺮدنﻫﺎ و وﻋﻆﻫﺎ و… ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل آن آﯾﺎت ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﮔﺸﺖ و ﻧﻪ ﭘﺲ از آن‪ .‬ﻓﻬﻢ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﻓﻬﻢ ﭘﻨﺞ رﮐﻦ ﻣﻘﻮم ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻇﻬﺎرات‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﮑﺎك ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ از زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﻬﻤﯽ از ﻫﺮ ﭘﻨﺞ رﮐﻦ‬
‫ﻣﻘﻮم زﺑﺎن در ﻓﻬﻢ او از ﻣﺘﻦ ﺣﻀﻮر دارد‪ .‬روﻧﺪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﭼﯿﺰي ﻏﯿﺮ از روﻧﺪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي اﻧﺴﺠﺎم‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺗﺄﻟﯿﻔﯽ ﻓﻬﻢ آن ﻣﻘﻮمﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﻫﻤﺎن ﻓﻬﻢ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﻋﻠﯽاﻟﻘﺎﻋﺪه ﺗﺠﺮﺑﯽ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪة ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻣﺘﻦ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻫﻞ زﺑﺎن و ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﺘﻦ اﺳﺖ ﻧﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام از اﯾﻦ‬
‫ﻓﻬﻢﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﻋﻠﯽاﻟﻘﺎﻋﺪه ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﺷﻮد ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻢ در اﯾﻦ ﺑﺎب اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﻫﻤﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﻘﻮم زﺑﺎن اﻣﺮي ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﯾﺎ ﻋﻠﯽاﻟﻘﺎﻋﺪه‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﺜﻼً در ﻣﻮردي ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻣﺘﻦ ﮐﻪ از ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻮن ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻣﺎوراء اﻟﻄﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫ﻫﻤﮕﺎن اﻋﻢ از ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻣﺎوراء ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﻼﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮ آن ﻣﺒﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 3‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر و ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﯾﻦ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن را ﺑﻪ وﺿﻮح ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهام‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﮥ ‪ 1‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻓﻬﻤﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ )‪ (Objekt‬آن ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻧﺒﯽ اﺳﺖ آﯾﺎت ﻣﺴﻤﻮع از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم را »ﮐﻼم ﻧﺒﻮي«‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪهام‪ .‬در آن ﺟﺎ ﮔﻔﺘﻪام اﮔﺮ ﭘﺲ از ﻣﺪون ﺷﺪن ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ از آن وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻓﺮض ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻔﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻌﺎل ﮔﻔﺘﺎري ﻣﻮﺟﻮد در ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻣﮑﺘﻮب ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺎﻋﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﯽ ﮐﻠﻤﻪ‬
‫ﺑﺮاي آن آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﻔﺮوض ﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﻠﯽ )و ﻧﻪ اﻋﺘﻘﺎدي( ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺘﻦ ﮔﺮ ﭼﻪ از‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﻤﺒﻞﻫﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ ﺑﮑﺎرﺑﺮدن اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﻤﺒﻞﻫﺎ در ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ و در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻋﺮف و ﻗﻮاﻋﺪي ﻣﻌﯿﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﻓﺎﻋﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً اﻓﻌﺎل ﮔﻔﺘﺎري ﻣﻨﻌﮑﺲ در ﻣﺘﻦ را‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺮوف‪ ،‬ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﻣﺘﻦ ﻣﮑﺘﻮب ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آن دﻻﻟﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ ﮐﻪ دادم ﻣﻦ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺮآن را ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ در‬
‫ﻣﺮﺗﺒﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً و ﺑﻼواﺳﻄﻪ »ﻣﺘﻦ آﺳﻤﺎﻧﯽ« ﯾﺎ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ«‬
‫و ﮐﻼم ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﺧﺪا ﻓﺮض ﮐﺮد و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ اﻓﻌﺎل ﮔﻔﺘﺎري آن‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﺎن اﻋﻢ از ﻣﺆﻣﻦ و‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ و روﻧﺪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي آن‬
‫ﭼﯿﺴﺖ و ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﭘﯿﺸﯿﻦ آن ﮐﺪام اﺳﺖ؟ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آن ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﻏﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻌﻞ‬
‫ﮔﻔﺘﺎري ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ(‪ .‬و اﺻﻼً ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮك ادﻋﺎ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ ﺳﻄﻮر اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻬﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻪاي اﻣﮑﺎن دارد و واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﻫﯿﭽﮕﺎه ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﮐﻼم ﻧﺒﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن آن‬
‫را ﮐﻼم ﺧﺪا ﻧﯿﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ »ﻓﯽﻧﻔﺴﻪ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﯽ« را ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﮐﻼم اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﻧﺒﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ و در ﻓﻀﺎي اﯾﻤﺎﻧﯽ‬
‫آن ﭼﻨﺎن »ﺷﻔﺎف« ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻃﺮﯾﻖ آن ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺪا ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ و آن را »ﺳﺨﻦ ﻣﻄﻠﻖ« ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﺸﺮوط‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﮥ ﺑﺎرﯾﮑﺘﺮ از ﻣﻮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎدﺛﻪاي اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ اﻧﺘﺴﺎب ﮐﻼم‬
‫ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد و دﻋﻮي ﻣﺎ ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن در ﻣﺮﺗﺒﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي اﺳﺖ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ‬
‫ﻗﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪن ﺳﺨﻦ ﺧﺪا از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻨﯿﺪن ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 2‬ﯾﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻧﮕﻮﺋﯿﻢ ﻫﻤﺎن ﮐﻼم ﻧﺒﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻫﻢ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﺷﻮد واﻗﻌﺎً ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﮐﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت »ﻣﺘﻦ واﺣﺪ« )اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﮐﺮدنﻫﺎ ﺑﯿﻢ و ﺑﺸﺎرت دادنﻫﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ‬
‫و ﺗﺤﻘﯿﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدنﻫﺎ و‪ .«...‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻓﻌﺎل ﮔﻔﺘﺎري را ﻣﺸﺘﺮﮐﺎً ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ درﺑﺎرة‬
‫آن ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﻣﺘﻦ )ﻓﺎﻋﻞ ﮔﻔﺘﺎر( در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ )ص( اﺳﺖ و در ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻣﺆﻣﻦ ﺧﺪا! اﻧﺴﺠﺎم ﺗﺄﻟﯿﻔﯽ و ﻫﻢزﻣﺎن ﭘﻨﺞ رﮐﻦ ﻣﻘﻮم زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد؟‬

‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻏﺎﻟﺐ اﻫﻞ ﮐﻼم ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮان آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ را ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ‬
‫در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻼم ﻧﺒﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً و ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﻨﺎ از ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺘﺼﻮر‪،‬ﮐﻼم ﻧﺒﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻧﻈﺮ راﯾﺞ و‬
‫ﻣﻘﺒﻮل در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫اﻫﻞ ﮐﻼم ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن در ﺑﺎب ﺣﻘﯿﻘﺖ »ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﯾﻦ ﺳﺎز و ﮐﺎر و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﻓﻬﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﮐﻼم ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺑﻼواﺳﻄﮥ ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻦ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﯽ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ اﯾﻦ ﺑﺎور را ﺧﻄﺎ ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ آراء و ﻧﻈﺮات ﻋﻤﺪهاي را ﮐﻪ در ﺑﺎب ﺣﻘﯿﻘﺖ »ﺳﺨﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ« در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر از ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد ﮐﻪ آن ﻧﻈﺮات ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺎز و ﮐﺎر و ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺳﻮي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺪون وﺳﺎﻃﺖ ﮐﻼم‬
‫ﻧﺒﯽ ﭼﯿﺴﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا ﺟﺰ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻪ ﻗﺮآن‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﺎن ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﮐﻼم ﺧﺪا ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫آراء ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن درﺑﺎرة ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫‪ .3‬اﮐﺜﺮ ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﺷﯿﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺻﺪاﻫﺎﯾﯽ ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا‬
‫آنﻫﺎ را آﻓﺮﯾﺪه و ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮآن ﻫﻢ ﻋﯿﻦ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺻﺪاﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم آنﻫﺎ را‬
‫ﺷﻨﯿﺪه و ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن اﺷﺎﻋﺮه ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ازل ﺑﺎ ذات ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ )ﮐﻼم ﻧﻔﺴﯽ(‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻋﯿﻨﺎً ﺻﻮرت ﻟﻔﻈﯽ آن ﮐﻼم ﻧﻔﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ داده ﺷﺪه و او آنﻫﺎ را ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ )‪.(2‬‬

‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻧﻈﺮات ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻫﻢ آﻧﭽﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺰد ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎﻟﻤﺎن اﺳﻼم و‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿ‪‬ﻪ ﻣﻘﺒﻮلﺗﺮ از ﻧﻈﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻧﻈﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺮ ﻧﻬﺎﯾﯽ آن را ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﻬﯿﻦ ﺳﺎﻣﺎن‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 4‬آن ﻧﻈﺮ را از ﮐﺘﺎب ﮔﻮﻫﺮ ﻣﺮاد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﻻﻫﯿﺠﯽ‪،‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮد ﻣﻼﺻﺪرا ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﻧﻈﺮ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ آن »ﮐﻼم ﺗﻤﺜُﻠﯽ« اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آن را ﭘﺲ از ﻧﺰول آن از ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻢ ﺣﺲ ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‬
‫ﯾﮏ ﮐﻼم ﺗﻤﺜﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم در ﺳﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد آن را ﺷﻨﯿﺪه و ﺑﯽ ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ آن را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و ﮐﻼم ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﮐﻼم ﺗﻤﺜّﻠﯽ اﺳﺖ )‪.(3‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن در ﻣﻘﺎم »ﺟﻤﻊ اﻟﺠﻤﻊ« )ﮔﻮﻧﻪاي و ﻣﺮﺣﻠﻪاي‬
‫از اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﺧﺪا( ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﺳﺨﻦ ﺧﺪا ﺗﺠﻠﯽ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺨﻦ از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺮآن ﺳﺨﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم در ﻣﻘﺎم اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻪ و ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺗﺠﻠﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ )‪.(4‬‬

‫ﻧﻈﺮ ﻋﻤﺪة ﭘﻨﺠﻢ ﻧﻈﺮ ﭘﺎرهاي از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن و ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺘﻘﺪم اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا در واﻗﻊ آن ﻣﻌﺎرف و‬
‫ﻣﻌﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮔﺮ ﭼﻪ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﻣﻌﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﻌﺎرف ﻣﻮﺟﻮد در آن را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم از ﺧﺪا درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ )‪.(5‬‬

‫آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان در اﯾﻦ ﻧﻈﺮﻫﺎ ﺑﺮاي آن ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدم ﭘﺎﺳﺨﯽ ﯾﺎﻓﺖ؟ )ﭘﺮﺳﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺪون وﺳﺎﻃﺖ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﭼﮕﻮﻧﻪ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ( ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در آراء ﻓﻮق ﻫﯿﭻ ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺑﺮاي آن ﭘﺮﺳﺶ‬
‫ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫در اﯾﻦ ﻧﻈﺮﻫﺎ ﺗﻌﺪادي ﺗﺼﻮرات و ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت از ﺣﻘﯿﻘﺖ »ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ« اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﺪون اﻗﺎﻣﮥ دﻟﯿﻞ‬
‫ادﻋﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻣﺼﺪاق ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺗﺼﻮرات و ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻫﺎ اﺻﻼً ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان از آن ﺗﺼﻮرات و ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺘﮑﻠﻢ ﻣﻌﺘﺰﻟﯽ و ﺷﯿﻌﯽ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎن‬
‫»ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺨﻠﻮق« اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ از ﮐﺪام ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻘﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻋﻮي ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻗﺮآن ﻋﯿﻦ اﻟﻔﺎظ ﻫﻤﺎن ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ؟ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺘﮑﻠﻢ اﺷﻌﺮي ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮐﻼم ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ از ﮐﺪام ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻘﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻋﻮي ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺻﻮرت‬
‫ﻟﻔﻈﯽ ﻫﻤﺎن ﮐﻼم ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺻﺪراﯾﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﮐﻼم‬
‫ﺗﻤﺜﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ از ﮐﺪام ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﯾﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻘﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻋﻮي ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮآن ﯾﮏ‬
‫ﮐﻼم ﺗﻤﺜﻠﯽ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻋﺎرف ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ اﮔﺮ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن در ﻣﻘﺎم ﺟﻤﻊاﻟﺠﻤﻊ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ آن ﺳﺨﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ از ﮐﺪام ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻘﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻋﻮي ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮآن‬
‫ﺳﺨﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﺟﻤﻊاﻟﺠﻤﻊ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ و ﺑﺎﻷﺧﺮه ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‬
‫ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎرف و ﻣﻌﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ از‬
‫ﮐﺪام ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻘﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻋﻮي ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻣﻌﺎرف و ﻣﻌﺎﻧﯽاي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم اﻟﻘﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ﻧﻈﺮ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ دﻋﻮي ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن )ﻣﺼﺤﻒ ﻣﺪون‬
‫ﻣﻮﺟﻮد( ﻣﺼﺪاق ﺗﺼﻮرات و ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت آﻧﺎن از ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﺑﺮﻫﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﭼﻮن آن دﻋﻮيﻫﺎ درﺑﺎرة ﯾﮏ‬
‫اﻣﺮ ﺟﺰﺋﯽ و ﭘﺪﯾﺪة ﻣﺸﺨﺺ و ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﮥ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮاي اﻣﻮر ﺟﺰﺋﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان‬
‫ﺑﺮﻫﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻟﺠﺰﺋﯽ ﻻﯾﮑﻮن ﮐﺎﺳﺒﺎً و ﻻﻣﮑﺘﺴﺒﺎً‪ .‬آﻧﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻧﻪ ﺑﺮﻫﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮐﻼم ﺧﺪا ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺪﻋﺎي ﺧﻮد را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻨﺪ و ﻣﺪﻟﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺑﺎرة اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﮐﻼم ﺗﻤﺜﻠﯽ ﯾﺎ ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺨﻠﻮق و ﯾﺎ اﻟﻔﺎظ ﮐﻼم ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﺧﺪا و‪ ...‬ﻣﯽﺷﻤﺮﻧﺪ و آن را اﯾﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و راﻫﯽ ﺑﮕﺸﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ داﻧﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ )داﻧﺶ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن( ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺻﺎﺣﺒﺎن آن آراء ﺑﺎ ﻣﺘﻌﻠَﻖ ‪ Objekt‬ﻓﻬﻢ ﺧﻮد )ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن( ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺼﺪاق ادﻋﺎي‬
‫ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺴﻤﻮع‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﻼم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ذات اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﻼم ﺗﻤﺜّﻠﯽ ﯾﺎ ﮐﻼم در ﻣﻘﺎم اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ )ﻓَﻬﻤﯽ( ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و روﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪن آنﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً ﭘﺮﺳﺶ‬
‫ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ﻣﺎ در ﻣﺒﺎﺣﺚ آنﻫﺎ ﻏﺎﺋﺐ اﺳﺖ و ﺑﺮاي آنﻫﺎ اﺻﻼً ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﯾﺪ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺣﺴﺎب ﭘﺎرهاي از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻋﻘﻠﮕﺮا از دﯾﮕﺮان ﺟﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮرم آن دﺳﺘﻪ از‬
‫ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻋﻘﻞﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﺮدﻧﺪ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫»ﻓﯽﻧﻔﺴﻪ ﻣﻌﺠﺰه« اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﺎدي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮد و‬
‫ﻓﻌﻞ وﯾﮋة ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﻄﻠﻖ و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺻﺪ در ﺻﺪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از »ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت وﯾﮋة اﯾﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﻨﺸﺄ اﯾﻦ ﻓﻬﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎط ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ﺷﻨﻮﻧﺪه اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ آن ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻓﻬﻤﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﺪا )ﺳﺨﻦ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺪا( و اﻧﺴﺎن )‪.(6‬‬

‫ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ دﻋﻮي ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻋﻘﻠﮕﺮا را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ؟ اﯾﻦ دﻋﻮي اﻣﺮوز ﻫﻢ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﺤﻮر اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎي اﻋﺠﺎز ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬و اﺧﯿﺮاً ﭘﺎرهاي از ﻓﻀﻼي ﺣﻮزه آن را ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ« ﻣﻄﺮح ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ وارد ﻧﻘﺪ ﻓﻠﺴﻔﯽ درﺑﺎره اﻋﺠﺎز ﺷﻮم ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ آن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ دﻋﻮي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻣﯽﺷﻤﺮﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ را ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻓﯽﻧﻔﺴﻪ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻓﻌﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﺷﻤﺮﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﺑﻮدن ﻗﺮآن ﻫﻢﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و ﭼﻮن اﯾﻨﻄﻮر‬
‫اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻗﺮار داد ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻣﻨﺤﺼﺮاً و ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ دﻋﺎوي ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻗﺮآن‪ ،‬اﺧﺒﺎر ﻏﯿﺒﯽ آن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ را وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻣﯽﺷﻤﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭼﻮن اﯾﻦ اﺛﺒﺎت ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ دﻋﻮي ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺑﻼواﺳﻄﻪاي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻣﺪﻟﻞ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺎﺳﺨﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ )ﻗﺮآن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد( ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﻣﺎ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻪ »ﻓﻬﻤﯿﺪن‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ و ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ از ﻗﺮآن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺎد و ﻣﯽاﻓﺘﺪ و ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﭼﯿﺴﺖ« وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﺎرهاي از ﻧﻈﺮﻫﺎ و ﻧﻘﺪﻫﺎ‬

‫‪ .4‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻻزم ﻣﯽداﻧﻢ درﺑﺎرة ﭘﺎرهاي از اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﻫﺎ و ﻧﻘﺪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻋﺮض‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻣﺮﺟﻊ ﻋﺎﻟﯿﻘﺪر آﯾﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﻣﺪﻇﻠﻪ در رﺳﺎﻟﮥ »ﺳﻔﯿﺮ ﺣﻖ و ﺻﻔﯿﺮ وﺣﯽ« ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ ﻧﺎدﯾﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﻮرﻣﺜﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﺎوراء ﻇﺮف ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻗﻮه ﺧﯿﺎل او وﺟﻮد دارﻧﺪ ــ اﻋﻢ از اﯾﻦ ﮐﻪ آن ﺻﻮر‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺜﺎل اﮐﺒﺮ و ﻣﻨﻔﺼﻞ و ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺎي اﺷﺮاﻗﯽ و‬
‫ﭘﯿﺮوان ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﯿﻪ و ﻋﺮﻓﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻣﺜﺎل ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻔﻮس ﻋﺎﻟﯿﻪ ﻧﻈﺎم ﻫﺴﺘﯽ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آنﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺎي ﻣﺸﺎﺋﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ اﻣﮑﺎن ﮐﺸﻒ ﺻﻮري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺮ آن ﺻﻮر‪،‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي اﺷﮑﺎل در اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎن و ﮐﻼم و واژهﻫﺎ و ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي‬
‫ﺣﺎﮐﯽ از وﺣﯽ‪ ،‬ﻇﺮفﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻈﺮوفﻫﺎي وﺣﯿﺎﻧﯽ را در ﺧﻮد ﺟﺎي ﻣﯽدﻫﻨﺪ و وﺣﯽ در ﻗﺎﻟﺐ آنﻫﺎ‬
‫ﺗﻨﺰل ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﻮدن آنﻫﺎ و ﻟﺰوم اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدن آنﻫﺎ ﺑﺮاي اﻣﮑﺎن درك ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ )ﻗﺮآن(‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه آنﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻤﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻻزم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه آنﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮﺟﻮدي داراي ﺷﻌﻮر و اراده و آﮔﺎه ﺑﻪ ذﻫﻨﯿﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ اﻋﻢ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﯾﺎ ﻣﻮﺟﻮدي دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﯾﺸﺎن در دو ﺳﻄﺮ آﺧﺮ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﻘﺎﻟﻪﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮي اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در‬
‫ﻣﻘﺎﻻت ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻧﻤﻮدهام و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ آن ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ و ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺨﻦ اﻧﺴﺎن ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد ﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ اﻧﺴﺎن را ﺳﺨﻦ ﺧﺪا ﻧﯿﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﻧﺴﺎن‬
‫)ﻧﺒﯽ( را ﻧﻔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اوﺻﺎف ﻻزم ﺑﺮاي‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه‪ ،‬وﻟﯽ آن ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺮض ﮐﻨﻢ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ از آﻏﺎز ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﺳﺶ او ﯾﮏ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ اﺳﺖ و آن‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ وي اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻋﻘﻼً ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه آن اﻧﺴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ اﯾﻦ دو ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬دﻋﻮي‬
‫ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺟﺎ ﮐﻪ ﭘﺎي ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ از ﯾﮏ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﮐﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ــ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻣﻤﮑﻦ ــ اﻧﺘﺴﺎب آن ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن واﻗﻌﺎً ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ ﻧﻪ از‬
‫ﻫﯿﭻ راه دﯾﮕﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪاي از ﭼﻨﺎن ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ و ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﻧﺴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﺪارﯾﻢ و ﭼﻮن اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﻧﺪارﯾﻢ ﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ و ﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ در ﻓﻼن ﻣﻮرد ﻣﻌﯿﻦ ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ از زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺜﻼً ﮔﻮﯾﻨﺪه آن ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً و ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﮐﻼم ﻧﺒﯽ و ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﯽ او ﻫﻢ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ و آن را ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﭘﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدن ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ در‬
‫آن ﻣﻮرد ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ‪ .‬و ﭼﻮن درﺑﺎره ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺑﺪاﻫﺖ ﯾﮏ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻔﺮوض ﺷﺪن ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه واﻗﻌﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﺎ از آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺖ ﯾﮏ روﻧﺪ ــ ﻋﻠﯽ‬
‫اﻟﻘﺎﻋﺪه ــ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪﻧﯽ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﯾﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺻﻮر ﻣﺜﺎﻟﯽ و ﯾﺎ ﻫﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫در ﺑﺎب ﻗﺮآن‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺸﯽ در ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺮآن در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺒﻮل ﯾﺎ ﻋﺪم ﻗﺒﻮل آن ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻗﺮآن ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻣﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺎد ﻣﮑﺮم در ص ‪ 23‬از آن‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫رﺳﺎﻟﻪ آﻧﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادهاﻧﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﯾﺎت اﻟﻬﯽ ﺑﺎ ﺻﻮت و ﻃﻨﯿﻨﯽ ﻣﺎدي ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺑﺎ ﮔﻮش ﻣﺎدي ﻫﻢ ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽﮔﺮدد وﺣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﮑﺎﯾﺖ از وﺣﯽ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ و ﻗﺮآن ﺗﺒﻠﯿﻎ وﺣﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ« ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻼم ﻓﻮق‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﺎ ﺻﻮت و ﻃﻨﯿﻦ ﻣﺎدي ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺛﺮ ﻣﺎدي ﻫﻤﺎن ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﻫﻤﯿﻦ اﺛﺮ ﻣﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ و ﺟﺰ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻤﯿﺪهﺷﺪن ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع دﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﻫﻤﺎن اﺛﺮ ﻣﺎدي و ﯾﺎ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري او( اﺳﺖ ﻧﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي آن ﮐﻼم ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﻋﻘﺒﻪﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺎن ﮐﻼم ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻧﺴﺎن را ﮐﻼم ﺧﺪا ﻧﯿﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫‪ .5‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ از ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ دو ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﻫﯿﭻ ﻧﻮﺷﺘﻪاي‬
‫دﻋﻮي ﻧﮑﺮدهام ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﻧﻪ درﺻﺪد رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺪﻋﺎﯾﯽ ﺑﻮده و‬
‫ﻧﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﮐﻼم ﻧﺒﻮي« ﺑﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺪﻋﺎﯾﯽ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ )‪ .(7‬دوم اﯾﻦ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ و‬
‫ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ از ﯾﮏ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ و در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن ﯾﮏ روﻧﺪ ﻋﻠﯽاﻟﻘﺎﻋﺪه ﺗﺠﺮﺑﯽ )ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﯽاﻟﻘﺎﻋﺪة ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻫﻢ ﺑﺨﺸﯽ از آن اﺳﺖ( ﺑﺎﺷﺪ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ »ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﮐﻪ وﺣﯽ ﻣﻠﻔﻮظ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎت‬
‫ﺑﺸﺮي دارد آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻼم ﺑﺸﺮي ﮔﻮﯾﻨﺪه را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ و ﮐﻼم او را ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﺑﺎ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ و ﯾﺎ اﺑﺰار ﺗﮑﻠﻢ او آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ در ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪه را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻢ و ﺳﺨﻦ او را از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺘﻤ‪‬ﺪ و ﻣﺼﺪ‪‬ق )در ﺻﻮرت اﺛﺒﺎت ﺻﺪق( ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ و ﭼﻮن آن ﮐﻠﻤﺎت ﺗﻤﺎم ﺿﻮاﺑﻂ و ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫زﺑﺎن ﺑﺸﺮي )ﻋﺮﺑﯽ( را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ و درك اﺳﺖ« )‪ .(8‬در اﯾﻦ ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﺷﺪه‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اﻋﻢ از ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻋﻠﯽاﻟﻘﺎﻋﺪه »اﺛﺒﺎت« ﮐﺮد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﻧﺒﯽ آن‬
‫را ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ واﻗﻌﺎً ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﻧﺎﺗﻤﺎم و ﺧﻄﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻞ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﮐﺮد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﻧﺒﯽ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻊ ﻫﻢ واﻗﻌﺎً ﺳﺨﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ آﻧﭽﻪ دﻻﯾﻞ ﻧﺒﻮت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﮐﻨﺪ )اﮔﺮ‬
‫ﺑﺘﻮان در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﺗﻌﺒﯿﯿﺮ اﺛﺒﺎت را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد( اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻧﺒﻮت در ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﺻﺎدق اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﺗﺠﺮﺑﻪ او واﻗﻌﺎً ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺷﮑﺎل ﻣﻨﺘﻔﯽ ﺷﺪن ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺳﺨﻦ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم‬
‫اﻧﺘﺴﺎب ﮐﻼم ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﻓﻬﻢﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ از ﻗﺮآن‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺎرهاي از اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﻗﺮآن را ﻃﻮري ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺧﺪا ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﭘﺎرهاي از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي را ﭼﻨﺎن در ﺧﻮد زﻧﺪه ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫آن آﯾﺎت را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻤﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﻬﺬب وﻗﺘﯽ ﻗﺮآن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي‬
‫آنﻫﺎ ﻓﻬﻢ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ دﯾﮕﺮي ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺤﺚ ﺑﻄﻮن ﻋﺪﯾﺪه ﻗﺮآن را ﻣﻄﺮح ﮐﺮد و ‪ .(9)..‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ و ﭘﯿﺸﺘﺮ آنﻫﺎ را در ﻣﻘﺎﻻت ﻋﻨﻮان ﮐﺮدهام‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻢ ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫اﯾﻦ ﻓﻬﻢﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﺿﻤﻨﯽ و ﭘﯿﺸﯿﻨﯽ آن ﻓﻬﻢ از ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار و‬
‫ﺳﻮارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﻬﻢﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎﺋﯽ از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮐﻪ آﯾﺎت اﺣﮑﺎم ﻫﻢ ﺟﺰء آن اﺳﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰاﻧﻨﺪه ﭼﻨﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي و‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ ﺳﻄﻮر وﻗﺘﯽ از ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را در ﻧﻈﺮ دارد و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ آﯾﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﯾﺎ وﺟﻮدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻗﺮآن را‪ ،‬ﭘﺎرهاي از دوﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻗﺮآن را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻓﻘﻂ درﺑﺎره ﺑﺨﺶ ﻣﺤﺪودي از ﻗﺮآن ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺻﺪق دارد‬
‫ﻧﻪ درﺑﺎره ﻫﻤﻪ ﻗﺮآن‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﺪ ﺷﺎﯾﻊ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫‪ .7‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﺪ ﺷﺎﯾﻊ دﯾﮕﺮ اﺷﺎره ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻋﺪه زﯾﺎدي از اﻫﻞ ﻧﻈﺮ ﺗﺼﻮر ﮐﺮدهاﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ‬
‫آوردﯾﻢ ﺑﺎ دﻋﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﻪ او آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﻣﯽﺷﻨﻮد و آنﻫﺎ را ﻋﯿﻨﺎً ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ )ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ(‬
‫ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ ﻧﻘﺪ ﺗﺼﻮر ﮐﺮدهاﻧﺪ اﮔﺮ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﺜﻼً ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺴﻤﻮع ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻬﻢ آﯾﺎت ﻓﻬﻢ آن ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺴﻤﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻓﻬﻢ ﮐﻼم ﻧﺒﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎﻗﺪان ﺑﻪ آﯾﺎت‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي از ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﭘﺎرهاي از ﻣﻨﻘﻮﻻت اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ آن دﻋﻮي‬
‫دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﻧﻘﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ اوﻻً آن آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ و رواﯾﺎت ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﻧﺎﻗﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻮ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﺪاﻗﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آن آﯾﺎت و رواﯾﺎت ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪ آن ﻣﺪﻋﺎ ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻣﻦ در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺷﺒﻬﻪ را ﻗﻮي ﻣﯽﮔﯿﺮم و ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﭼﻨﺎن‬
‫ادﻋﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از آن ادﻋﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪه و‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد واﻗﻌﯿﺘﯽ ﻏﯿﺮ از »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري« ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از آﯾﺎت ﻣﺴﻤﻮع ﺑﺮ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪاي از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت آﻧﭽﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﺎن‬
‫ﻋﻤﻞ »ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدن« اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت )آﯾﺎت ﻗﺮآن( ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ و ﻧﻪ ﺧﻮد اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت آﯾﺎت‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﺪﻋﯽ ﻧﺒﻮت در ﺟﻬﺎن زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي‬
‫زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﺑﺮ او ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﺟﻤﻼت ﻣﻌﯿﻨﯽ را ﺑﺮاي او‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ او ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً در ﺣﺲ ﺷﻨﻮاﯾﯽ ﺧﻮد ﺟﻤﻼﺗﯽ را ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﻼت‬
‫از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻪ او داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ او ﭘﺎرهاي ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺒﻬﻢ ﻣﯽﺷﻨﻮد و آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﺻﺪاﻫﺎ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ‪ .‬آنﮔﺎه وي آن ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺴﻤﻮع ﯾﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ آنﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ دﻋﻮي ﮐﻪ‬
‫آنﻫﺎ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﯿﻢ ﯾﺎ ﺑﺸﺎرت دادن ﺑﺎ آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺛﺮ ﮔﺬاري ﻋﻤﯿﻖ در‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺴﯿﺮ زﻧﺪﮔﯽ آنﻫﺎ از ﺷﺮك ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬او ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﯾﮑﺴﺮه وﻗﻒ آن ﻣﯽﺳﺎزد و ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮده آﻧﭽﻪ در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺻﺤﻨﻪاي از ﺟﻬﺎن زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽدﻫﺪ آن ﺟﻤﻼت ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪاي از ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ذﻫﻨﯽ و ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري« ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ و آن ﺟﻤﻼت ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﯽ از آن اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻢ در داﺧﻞ ﺷﺮاﺋﻂ و زﻣﯿﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل )ص( و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن در آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﯾﻦ دﻋﻮي ﮐﻪ ﻗﺮآن‬
‫»ﺣﮑﺎﯾﺖ« آﯾﺎت ﻣﺴﻤﻮع ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ رﺳﻮل اﺳﺖ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ را ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﻮده ﮐﻪ‬
‫ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ آن را ﻣﻔﺮوض ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ رﺳﻮل ﺑﻮده ﮐﻪ رﮐﻦ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫»ﮔﻮﯾﻨﺪه« از ﭘﻨﺞ رﮐﻦ ﻣﻘﻮم ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻇﻬﺎرات زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ را ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪهاﻧﺪ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري )ﮐﻼم( رﺳﻮل ﺑﻮده ﻧﻪ ﻧﻔﺲ آن ﺟﻤﻼت ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺷﺪه‪.‬‬

‫‪ .8‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻋﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﻬﻢ ﺗﺠﺮﺑﯽ وي از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪا ﺑﺎ او )وﺣﯽ( ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد از‬
‫ﺟﻨﺲ ﻓﻬﻢ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺠﺮﺑﻪ وي ﺣﺎدﺛﻪاي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫»ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ« اﺗﻔﺎق ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬اﮔﺮ از ﻋﺎرﻓﺎن ﮐﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي را از ﺳﺮ ﻣﯽﮔﺬراﻧﻨﺪ ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ آن ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻧﺒﻮي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺪﯾﻊ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ در ﺗﻌﺮﯾﻒ وﺣﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬در وﺣﯽ‪،‬‬
‫»ﻓﻬﻢ« و »ا‪‬ﻓﻬﺎم« و »ﻣﻔﻬﻮم« ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻬﻤﯽ ﮐﻪ از ﮔﻔﺘﺎر در ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻓﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﻧﺎﺷﯽ از »ﻋﺒﺎرت« ﮐﻪ »ﺗﮑﺜﺮ ﺟﻬﺎت« دارد اﻣﺎ ﻓﻬﻢ وﺣﯿﺎﻧﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ )‪ (10‬اﮔﺮ ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ‬
‫درﺑﺎره وﺣﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﻣﻘﺎم ﺗﺠﺮﺑﻪ وﺣﯽ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫اﻧﺴﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮ در ﺻﺤﻨﻪ ﻓﻬﻢ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ از آن ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻻت ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪام )‪ (11‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻟﻔﺎظ‬
‫و ﺟﻤﻼت و اﺻﻮات ﻫﻢ در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺒﻮي ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﺣﻀﻮر اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ در ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻧﺒﻮي ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺶ را دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن ﻓﻬﻢ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻧﻘﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﯾﺎ ﺳﻤﺒﻞ و ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ و ‪....‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﯿﻦ اﻟﻔﺎظ و ﺟﻤﻼت ﻣﺴﻤﻮع را ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ او‬
‫ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا ﺑﺎ وي را ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪا در ﻣﻘﺎم ﺗﺠﺮﺑﻪ وﺣﯿﺎﻧﯽ اﮔﺮ اﺻﻮات و‬
‫اﻟﻔﺎظ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮﺑﻪﺗﺮ از ﺧﻮد آن ﺟﻤﻼت و اﺻﻮات ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﯾﺎ ﺳﻤﺒﻞ و ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪا ﺑﺎ رﺳﻮل اﺻﻼً ﻗﺎﺑﻞ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آن ﺳﺨﻦ ﭼﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﺎﻟﻢ ارﺗﺒﺎﻃﺎت زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎن ﺗﺮﺟﻤﺎن آن ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﯿﻦ آن را ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان ﻧﻘﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ از آن »آﺗﺶ وﺣﯿﺎﻧﯽ« ﺑﻪ ﺟﺎي‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .9‬ﺣﺎل اﮔﺮ اﯾﻦ دﻋﻮي را ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم آﯾﺎت ﻣﺴﻤﻮع را ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻈﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮي در‬
‫ﺑﺎب ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن اراﺋﻪ داد‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﺑﺨﺶ دوم از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 1‬از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻧﻮع‬
‫ادﺑﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮ ﻗﺮآن و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ ﻣﺤﻤﺪي در ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را »ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي‬
‫از ﺟﻬﺎن« داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﮑﺎﯾﺖ آﯾﺎت ﻣﺴﻤﻮع‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﻗﺮاﺋﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻋﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ اﻣﺪاد ﻏﯿﺒﯽ اﻟﻬﯽ‬
‫)وﺣﯽ( ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﯿﺪوارم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﻓﯿﻖ دﻫﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﺷﺮح دﻫﻢ‪ ،‬زواﯾﺎي‬
‫ﻣﺒﻬﻢ آن را روﺷﻦ ﺳﺎزم و دﻻﺋﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮ آن اﻗﺎﻣﻪ ﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ اﻫﺘﻤﺎم ﻣﯽورزم؟‬

‫‪ .10‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻗﺮار اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را ﭼﻪ‬
‫در ﻧﻈﺮﯾﻪ آﯾﺎت ﻣﺴﻤﻮع و ﭼﻪ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺴﻮب ﮐﻨﯿﻢ اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮآن ﺑﻼواﺳﻄﻪ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﯾﺎ ﻣﺘﻦ ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﻓﻌﻞ‬
‫ﮔﻔﺘﺎري ﻣﺤﻤﺪ )ص( اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا ﭼﻪ ﺛﻤﺮه و ﻧﺘﯿﺠﻪاي دارد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻄﺮح‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روش ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﻏﯿﺮ از روش‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻋﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻪ ﻋﻮاﻗﺐ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﺑﺎ ﭘﯿﺮاﻣﻮن و زﻣﯿﻨﻪ ﺧﻮد ﺻﺪ در ﺻﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ و‬
‫ﺗﻨﺎﻇﺮ دارد‪ .‬از ﭼﻨﺎن ﭘﺪﯾﺪهاي ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد و اﻋﺘﺒﺎر و ﯾﺎ ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎري ﭼﻨﺎن‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮي را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻋﯿﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا‬
‫ارﺗﺒﺎط دﯾﺎﻟﮑﺘﯿﮑﯽ آن ﺳﺨﻦ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ روﻧﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﻮﻗﻮف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻘﺪان ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﻌﺒﺪي و ﻏﯿﺮﻋﻘﻼﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﯿﺎري ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ آن در دﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﻋﺪهاي ﻣﺘﻮﻟﯽ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﺪ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ آﻧﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻫﻞ ﻧﻈﺮ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آن ارﺗﺒﺎط‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫دﯾﺎﻟﮑﺘﯿﮑﯽ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﻏﯿﺮ از ﻣﺴﺄﻟﮥ ارﺗﺒﺎط آﯾﺎت ﺑﺎ اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻋﻤﺪه ﭼﯿﺰي ﻏﯿﺮ از ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻓﻠﺴﻔﯽ‪،‬‬
‫ﮐﻼﻣﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ در ﻣﻘﺪﻣﻪ »اﻟﻤﯿﺰان ﻓﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮاﻟﻘﺮآن« ﺑﺎ درك ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را »ﺗﻄﺒﯿﻖ« ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪه ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺗﻨﻬﺎ روﺷﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺻﺎﺋﺐ اﺳﺖ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫آري‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻄﺒﯿﻘﺎت را ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ دادهﻫﺎي داﻧﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫»ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي« ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫‪ .11‬ﺧﻼﺻﮥ ﺳﺨﻦ در ﺑﺎب »ﮐﻼم ﻧﺒﻮي«‪ :‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن )ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ( ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻤﯿﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آﻣﺪه از ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ﮐﻼم ﻧﺒﻮي( )ص( اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺤﻒ )آﻧﭽﻪ ﺑﯿﻦاﻟﺪﻓﺘﯿﻦ ﻗﺮاردارد( »ﻓﯽﻧﻔﺴﻪ« ﯾﮏ‬
‫»ﻣﻮﺟﻮد ﺗﺎرﯾﺨﯽ« )ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ( اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺴﺘﺮ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن و زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺳﭙﺲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒ‪‬ﯿﻌﯽ! ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫اﻧﺴﺎن و ﻓﻬﻢ زﺑﺎن اﻧﺴﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﺪﻋﯽ ﻧﺒﻮ‪‬ت و ﭼﻮن‬
‫ﭘﺪﯾﺪهاي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ‪ Kontext‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮلﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻗﺮآن را ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻪ ﺗﻼوت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي‬
‫دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ و در اﯾﻦ ﺗﻼوت ﺧﻮد را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺪا و ﻣﺘﻦ را ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﮥ‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺘﻨﯽ اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﻗﺮاﺋﺘﻬﺎي )ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﻓﻬﻤﯽ( ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي ﻣﻤﮑﻦ در ﺑﺨﺶ دوم از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 1‬ﺑﻪ رﺷﺘـﮥ ﺗﺤﺮﯾﺮ‬
‫درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ اد‪‬ﻋﺎ ﮐﺮده ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﺤﻤﺪ )ص( از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﻣﺤﻤﺪ )ص( اﻇﻬﺎر‬
‫ﮐﺮده ﮐﻪ وي در ﭘﺮﺗﻮ »وﺣﯽ« ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 1‬ﺗﺎ ﺣﺪودي‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺘﺎﺋﺞ و ﻋﻮاﻗﺐ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬آن‬
‫ﺑﺨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ راه را ﺑﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬

‫‪1. Keller. Alberto, Sprachphilosophie, 2 bearb. Auflaye, 1989 s 45-48‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫‪ .2‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻼم و ﺗﮑﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ در »ﻣﻘﺎﻻت اﻻﺳﻼﻣﯿﯿﻦ« اﺷﻌﺮي؛ »ﻧﻬﺎﯾﮥاﻻﻗﺪام ﻓﯽ‬
‫ﻋﻠﻢ اﻟﮑﻼم« ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﯽ و »ﺷﺮح اﻟﻤﻮاﻗﻒ« ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ‪.‬‬

‫‪» .3‬ﮔﻮﻫﺮ ﻣﺮاد« ﺑﺎب وﺣﯽ و ﻧﺒﻮت‬

‫‪ .4‬ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺟﯿﻠﯽ‪ ،‬اﻻﻧﺴﺎن اﻟﮑﺎﻣﻞ‪ ،‬اﻟﺒﺎب اﻟﺮاﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻘﺮآن‪.‬‬

‫‪ .5‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﻼم و ﺗﮑﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ در »ﻧﻬﺎﯾﮥاﻻﻗﺪام ﻓﯽ ﻋﻠﻢ اﻟﮑﻼم« ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﯽ‬

‫‪ .6‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ »ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﮑﺮة اﻋﺠﺎز اﻟﻘﺮآن ﻣﻨﺬُ اﻟﺒﻌﺜﻪ اﻟﻨﺒﻮﯾﮥ ﺣﺘﯽ ﻋﺼﺮﻧﺎ اﻟﺤﺎﺿﺮ«‪ ،‬اﺛﺮ ﻧﻌﯿﻢ اﻟﺤﻤﺼﯽ؛ ﮐﺘﺎب‬
‫»اﻋﺠﺎز اﻟﻘﺮآن« از ﻗﺎﺿﯽ ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر؛ و ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻋﺠﺎز ﻗﺮآن در ج ‪ 7‬ﺷﺮح اﻟﻤﻮاﻗﻒ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ؛ ج ‪» 2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﯿﺰان«‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ‪.‬‬

‫‪ .7‬ﻓﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ؛ ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﺻﻔﺎت ﺑﺎري‪ ،‬ﮐﻼم ﺑﺎري«‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﮥ آﯾﯿﻦ‪ ،‬آذر و دي ﻣﺎه ‪.1387‬‬

‫‪ .8‬ﯾﻮﺳﻔﯽ اﺷﮑﻮري‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪا«‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ آﯾﯿﻦ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪ ‪.1386‬‬

‫‪ .9‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﮔﺸﻮدن اﻓﻖ اﻧﺴﺎن از ﮐﺘﺎب »ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻤﯽ از دﯾﻦ«‪ ،‬اﺛﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي؛ ﻓﺼﻞ »آداب ﺗﻼوةاﻟﻘﺮآن« از ﮐﺘﺎب »اﺣﯿﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪ‪‬ﯾﻦ« اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﯽ؛ ﻓﺎﺗﺤﻪ دوم از‬
‫ﻣﻔﺘﺎح دوم از ﮐﺘﺎب ﻣﻔﺘﺎح اﻟﻐﯿﺐ‪ ،‬ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ ﺷﯿﺮازي‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫‪ .10‬اﻟﻔﺘﻮﺣﺎت اﻟﻤﮑﯿﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،2‬ص ‪ ،78‬ﭼﺎپ داراﻟﻘﺮﺑﯿﻪ‪.‬‬

‫‪ .11‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي در ﺟﻬﺎن ‪) 2‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ(‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪9‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‪ :‬در ﻣﻘﺎﻻت ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدهام‪ .‬در آﻧﻬﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدهام ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﺪون ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮك اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن »ﻓﻬﻢ واﺣﺪ« از ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‬
‫آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻬﻢ واﺣﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻦ از اﯾﻦ ﻓﻬﻢ‪ ،‬در واﻗﻊ آن اﻧﻮاع ﻓﻬﻤﯿﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺆﻣﻦ و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻦ ﻣﺸﺘﺮﮐﺎْ ﺑﻪ آنﻫﺎ روي ﻣﯽآورﻧﺪ ﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﻬﻤﯿﺪنﻫﺎي آنﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﻮاع ﻓﻬﻤﯿﺪنﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ واژه ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﮑﻤﯿﻞ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازم‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻓﻬﻤﯿﺪن اﻧﺴﺎن ﯾﺎ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪن ﺧﺪا؟‬

‫واژه »ﻓﻬﻤﯿﺪن« در ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﻌﻨﺎي ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ از ﯾﮏ زﺑﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً »ﭘﻨﺠﺮه‬
‫ﺑﺎز اﺳﺖ« ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻣﺮﮐﺐ از ﺣﺮوف زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻗﻮاﻋﺪ ﺻﺮف و‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻧﺤﻮ ﻓﺎرﺳﯽ اداء ﺷﺪه ﻣﻌﻨﺎي »ﺗﺤﺖاﻟﻠﻔﻈﯽ« آن را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ واﻗﻌﺎً ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺎز اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻬﻤﯿﺪن راﺳﺖ ﯾﺎ دروغ‬
‫ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻘﺪر ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﻼً ﺑﺎز ﺑﻮدن ﯾﮏ ﭘﻨﺠﺮه ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺎز ﺑﻮدن ﯾﮏ در‬
‫ورودي‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﯽ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن‪ ،‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺑﺨﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﻣﺘﻦ در ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﻮﻗﻮف‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ آﮔﺎﻫﯽ از دﺳﺘﻮر زﺑﺎن و ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﺑﯿﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺜﻼً زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﯾﺎ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﯾﺎ ﻋﺮﺑﯽ و ‪....‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﺣﺎﻓﻆ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻨﺪد ﻃﺮف وﺻﻞ از ﺣﺴﻦ ﺷﺎﻫﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﺸﻖ ورزد ﺟﺎوداﻧﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻬﻤﻨﺪه آن ﻋﻼوه ﺑﺮ آﮔﺎﻫﯽ از دﺳﺘﻮر زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ از ﻇﺮاﺋﻒ ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﺑﯿﺎن و ﺑﺪﯾﻊ ﻧﯿﺰ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺟﻤﻠﻪاي ﮐﻪ در ﯾﮏ »وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻠﯽ« ﺧﺎص‪ ‬ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﯾﺎ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﻔﻬﻤﺪ ﯾﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ و ﭼﻪ ﻣﻀﻤﻮﻧﯽ در آن‬
‫وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﺧﺎص‪ ‬ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬آن وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻠﯽ را ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﮐﺮده ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺷﻨﻮﻧﺪه ﯾﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ارﺟﺎع‪ ،‬ﯾﺎ ﯾﮏ اﺷﺎره ﺑﻪ ﯾﮏ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎﺋﯽ ﮐﻪ در دوﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮد آﺷﮑﺎرا‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﺻﺪق و ﮐﺬب ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻠﮥ »ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺎز اﺳﺖ« ﺑﺮﮔﺮدﯾﻢ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪ اول و دوم از ﻓﻬﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮدن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ و ﺳﺎﺧﺘﺎر آن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﺪ ﻓﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﻫﻢ از اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻠﻪاي ﮐﻪ ارﺟﺎع و اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻣﺜﻼً ﺑﻔﻬﻤﺪ آن ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺎز ﭘﻨﺠﺮه اﻃﺎق ﻧﺸﯿﻤﻦ اﺳﺖ ﯾﺎ ﭘﻨﺠﺮه اﻃﺎق‬
‫ﺧﻮاب‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آن وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ را ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ و ﺻﺪق و ﮐﺬب ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﯾﮏ »اﻇﻬﺎر زﺑﺎﻧﯽ« را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻌﻞ ﮔﻮﯾﻨﺪهاي ﻓﻬﻤﯿﺪن‪:‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﻨﻈﻮر از ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻧﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻓﻌﻞ )‪ (act‬ﯾﮏ ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اداء ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻮﯾﻨﺪه از ﮔﻔﺘﻦ ﯾﺎ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﯾﻌﻨﯽ او ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ »ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺎز اﺳﺖ« ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮑﻨﺪ! آﯾﺎ ﻣﺜﻼً ﺑﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺠﺮه را ﺑﻪ ﺑﻨﺪد؟ )ﭼﻮن ﻫﻮا ﺳﺮد اﺳﺖ( ﯾﺎ ﻣﺜﻼً ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﯾﮏ ﻧﮕﺮاﻧﯽ از ﺷﻨﻮﻧﺪه را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ؟‬
‫)ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻮي ﺑﺪ در اﻃﺎق ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ از آن ﻧﮕﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺎن ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻣﻬﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺎز اﺳﺖ«‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻮي ﺑﺪ از اﻃﺎق ﺑﯿﺮون ﻣﯽرود و ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮان ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ و ﯾﺎ ﻣﻨﻈﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﻤﮑﻦ دﯾﮕﺮ‪...‬‬

‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻫﻢ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻻزم اﺳﺖ ﺷﻨﻮﻧﺪه از ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﻫﻮاي ﺳﺮد ﯾﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺑﻮي ﺑﺪ اﻃﺎق ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻮﯾﻨﺪه را ﺑﻔﻬﻤﺪ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﯾﮏ »اﻇﻬﺎر زﺑﺎﻧﯽ« را ﺑﯿﺎن ﯾﮏ وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ رواﻧﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪن‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺳﺎﻟﺨﻮرده و ﺑﯿﻤﺎر از ﺳﺮدي ﻫﻮاي اﻃﺎق ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺎزﺑﻮدن ﭘﻨﺠﺮه ﻧﮕﺮان ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫و از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﺋﯽ اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﺑﻪ ﺑﺎز ﺑﻮدن ﭘﻨﺠﺮه را ﻫﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او ﺑﺎ ﺻﺪاي ﻏﻀﺐ آﻟﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‬
‫»ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺎز اﺳﺖ!« در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﺮﺟﻤﺎن وﺿﻌﯿﺖ رواﻧﯽ آن ﻣﺮد ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺼﺒ‪‬ﺎﻧﯿﺖ او از ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﺋﯽ‬
‫اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻤﯿﻖ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﻤﻖ واﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﻤ‪‬ﻖ واﻓﺮ در ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﮐﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ از ﺷﻨﯿﺪن ﯾﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﯾﮏ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع از ﻓﻬﻤﯿﺪن در ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻮن دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪن در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻋﻤﯿﻖ و ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫»ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل در ﮐﻼم ﺧﻮد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬واﻋﺒﺪواﷲ و ﻻﺗﺸﺮﮐﻮا ﺑﻪ ﺷﯿﺌﺎء )ﻧﺴﺎء‪ :(36 ،‬ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و ﻫﯿﭻ‬
‫ﭼﯿﺰي را در ﻋﺒﺎدت ﺷﺮﯾﮏ او ﻗﺮار ﻣﺪﻫﯿﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻧﻬﯽ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﺖﻫﺎﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬واﺟﺘﻨﺒﻮا اﻟﺮﺟﺲ ﻣﻦ اﻻوﺛﺎن« )ﺣﺞ‪ :(30 ،‬دوري ﮔﺰﯾﻨﯿﺪ از ﭘﻠﯿﺪيﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺖﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖﻫﺎ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻀﻮع و ﻓﺮوﺗﻨﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﯿﺮ ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﺖ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﻌﺒﻮد ﻧﯿﺰ ﺧﺼﻮﺻﯿﺘﯽ ﻧﺪارد ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﭘﯿﺮوي از ﺷﯿﻄﺎن را ﻋﺒﺎدت او ﺷﻤﺮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻟﻢ‬
‫اﻋﻬﺪ اﻟﯿﮑﻢ ﯾﺎ ﺑﻨﯽ آدم ان ﻻﺗﻌﺒﺪوا اﻟﺸﯿﻄﺎن« )ﯾﺲ‪ :(60 ،‬آﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪادم ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اي ﺑﻨﯽآدم ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن را‬
‫ﻣﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﻃﺎﻋﺖ و ﮔﺮدنﮔﺬاري اﻧﺴﺎن ﻣﯿﺎن ﺧﻮد و ﻏﯿﺮ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ از ﻏﯿﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮد از ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻧﻔﺲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻃﺎﻋﺖ و ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮد ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬اﻓﺮاﯾﺖ ﻣﻦ اﺗﺨﺬ اﻟﻬﻪ ﻫﻮاه« )ﺟﺎﺛﯿﻪ‪ :(23 ،‬آﯾﺎ دﯾﺪي ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮد‬
‫را ﺧﺪاي ﺧﻮد ﻗﺮار داده‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﺤﯿﻠﯿﻞ دﻗﯿﻖﺗﺮي ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺻﻼً ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻟﺘﻔﺎت داﺷﺖ‬
‫و از وي ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻤﻮد زﯾﺮا ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﻫﻤﺎن اﺳﺘﻘﻼل دادن ﺑﻪ او و ﺧﻀﻮع و ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻧﺸﺎن دادن در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اوﺳﺖ )واﯾﻦ اﯾﻤﺎن و روح ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﻟﻘﺪ ذرأﻧﺎ ﻟﺠﻬﻨﻢ ﮐﺜﯿﺮاً ﻣﻦ‬
‫اﻟﺠﻦّ و اﻻﻧﺲ« ــ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ــ »اوﻟﺌﮏ ﻫﻢ اﻟﻐﺎﻓﻠﻮن« )اﻋﺮاف‪ :(179 ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرم ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﺑﺮاي ﺟﻬﻨﻢ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ‪ ...‬آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻏﻔﻠﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد از آﯾﮥ‬
‫ﮐﺮﯾﻤﮥ‪» :‬و ﻻ ﺗﺸﺮﮐﻮا ﺑﻪ ﺷﯿﺌﺎً اﺑﺪاً« ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺖﻫﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﻧﻈﺮي وﺳﯿﻊﺗﺮ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اذن ﺧﺪا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﮑﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﻈﺮي وﺳﯿﻊﺗﺮ از آن اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺣﺘﯽ از دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﻈﺮ وﺳﯿﻊﺗﺮ از آن اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺧﺪا ﻏﻔﻠﺖ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ او اﻟﺘﻔﺎت داﺷﺖ« )‪ .(1‬ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي‬
‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ درﺑﺎره آﯾﻪ ‪ 36‬از ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﻗﺮآن ﻣﺼﺪاق ﮐﺎﻣﻼً روﺷﻦ از ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻤﯿﻖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .7‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻫﻤﺪﻻﻧﻪ‪:‬‬

‫وﻗﺘﯽ دو اﻧﺴﺎن در ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖﻫﺎ و‪ ...‬ﺷﺒﯿﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻫﻤﺪﻻﻧﻪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ روﻣﯽ »ﻫﻤﺪﻟﯽ از ﻫﻤﺰﺑﺎﻧﯽ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﯾﻦ ﻓﻬﻢ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽرود ﮐﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز زﯾﺴﺘﻦ آدﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺜﻼً در ﻣﻮرد ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺤﺚ و ﮐﻨﮑﺎش درﻣﯽﮔﯿﺮد و‪...‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮك دو اﻧﺴﺎن اﺳﺖ از ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﻣﺎ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﻬﻢ دو اﻧﺴﺎن از‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪن آنﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﯾﮏ اﻓﻖ ﻣﺸﺘﺮك و در ﯾﮏ ﺟﻬﺎن ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ در ﻣﻘﺎم‬
‫ﺷﮑﺎﯾﺖ از ﻋﺠﺰ زاﻫﺪان از ﻓﻬﻢ ﻫﻤﺪﻻﻧﻪ وي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫زاﻫﺪ ﻇﺎﻫﺮﭘﺮﺳﺖ از ﺣﺎل ﻣﺎ آﮔﺎه ﻧﯿﺴﺖ‬

‫در ﺣﻖ ﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﻮﯾﺪ ﺟﺎي ﻫﯿﭻ اﮐﺮاه ﻧﯿﺴﺖ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫اﻣﺎ ﻫﻢ او در ﻣﻘﺎم رﺿﺎﯾﺖ و ﺧﻮﺷﺪﻟﯽ از ﻓﻬﻢ ﻫﻤﺪﻻﻧﻪ ﻣﻌﺸﻮق از وي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫ﻫﻮا ﺧﻮاه ﺗﻮأم ﺟﺎﻧﺎ و ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯽ‬

‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ و ﻫﻢ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯽ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﺘﻮن دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺘﻦ از ﺳﻨﺦ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن اﺳﺖ )‪.(2‬‬

‫ﻣﻔﺮوﺿﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﮔﻮﯾﻨﺪه در اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪنﻫﺎ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺠﺪداً ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن )ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﯾﻒ( در ﻫﺮ ﮐﺪام از‬
‫ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﻓﻬﻤﯿﺪن ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ آوردم ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺘﻦ ﻣﺘﻮﻗﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد ﻓﻬﻤﯿﺪن از ﻧﻮع ‪ 4-3‬و ‪ 5‬و ‪ 7‬ﻣﻄﻠﺐ ﮐﺎﻣﻼً واﺿﺢ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ در ﯾﮏ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﺧﺎص )ﻓﻬﻤﯿﺪن ‪ (3‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻢ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾﮏ اﻇﻬﺎر رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ »ارﺟﺎع« »ﯾﺎ ﯾﮏ اﺷﺎره« اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪآﻣﺪن ارﺟﺎع و اﺷﺎره ﺑﺪون ارﺟﺎع دﻫﻨﺪه و اﺷﺎره‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ارﺟﺎع و اﺷﺎره را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ارﺟﺎع دﻫﻨﺪه و اﺷﺎره ﮐﻨﻨﺪه )ﮔﻮﯾﻨﺪه‬
‫ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه( در ﻓﻬﻢ ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫در ﺑﺎب ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻓﻌﻞ ﯾﮏ ﻓﺎﻋﻞ )ﮔﻮﯾﻨﺪه ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه( )ﻓﻬﻤﯿﺪن ‪ (4‬ﻣﻄﻠﺐ واﺿﺢ ﺗﺮ‬
‫از ﻣﻮرد ﭘﯿﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن‪ ،‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻓﻌﻞ ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ و ﺑﺪون ﺷﮏ ﻓﺮض وﺟﻮد ﻓﺎﻋﻞ از اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﻔﮑﺎك ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫در ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾﮏ اﻇﻬﺎر رﺑﺎﻧﯽ )ﺟﻤﻠﻪ( ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ وﺿﻌﯿﺖ رواﻧﯽ )ﻓﻬﻤﯿﺪن ‪ (5‬ﻫﻢ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫روان )ﻫﻤﺎن ﮔﻮﯾﻨﺪه ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه( ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﻔﺮوض اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺑﺎب ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻫﻤﺪﻻﻧﻪ )ﻓﻬﻤﯿﺪن ‪ (7‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻢ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪن دو اﻧﺴﺎن در ﯾﮏ اﻓﻖ‬
‫ﻓﻬﻢ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دو اﻧﺴﺎن ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و ﺷﻨﻮﻧﺪه و ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﻔﺮوض ﻧﺒﺎﺷﺪ اﺻﻼً ﻧﻤﯽﺗﻮان از اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﻬﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورد‪ .‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻫﻤﺪﻻﻧﻪ از‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻫﻮﯾﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ زﺑﺎن ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﺤﻘﻖ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺟﺰ ﺑﺎ ذﻫﻦ )دو اﻧﺴﺎن( ﻣﺘﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ در ﺑﺎب اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ از ﻓﻬﻤﯿﺪن )ﻓﻬﻤﯿﺪن از ﻧﻮع ‪ 2- 1‬و ‪ (6‬ﻋﺪهاي ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮر ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪنﻫﺎ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪهاي ﻣﻔﺮوض ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ دﻻﻟﺖ ﺟﻤﻼت ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ آنﻫﺎ در ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع از ﻓﻬﻤﯿﺪنﻫﺎ‪ ،‬دﻻﻟﺖ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دال ﺑﺮ ﻣﺪﻟﻮلﻫﺎ )ﻣﻌﻨﺎ( اﺳﺖ و ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪهاي ﻣﻔﺮوض ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﺧﻄﺎﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎﯾﺪ آن را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬دﻻﻟﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﻗﻮف ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﺎري اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﯿﺎم دﻫﻨﺪهاي ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﭘﯿﺎم ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﮔﻔﺘﺎر و ﭘﯿﺎم دﻫﻨﺪه‪،‬‬
‫ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻫﯿﭻ دﻻﻟﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻓﺮدﯾﻨﺎن دوﺳﻮﺳﻮر ‪ ،Ferdinand de Soussure‬ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺰار اﺻﻠﯽ داﻧﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫وﺟﻮد زﺑﺎن ﺑﺮاي اﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮد را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻻزم اﺳﺖ وﻟﯽ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺮاي آن ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫زﺑﺎن اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﺪﯾﺪه ﮔﻔﺘﺎر ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﻓﮑﺮ را ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ داد اﮔﺮ در آﻏﺎز‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ در ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﮔﻔﺘﺎر ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫زﺑﺎن ﻣﺎدري ﺧﻮد را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن دﯾﮕﺮان را ﺷﻨﯿﺪه ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬زﺑﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ درﯾﺎﻓﺖ و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺑﯿﺸﻤﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﺟﺎي ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎن را ﺑﻪ ﺗﺤﻮل وا ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺻﺤﺒﺖ دﯾﮕﺮان را ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات درﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﺎدت زﺑﺎﻧﯽ ﻣﺎ را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻮﻋﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن زﺑﺎن و ﮔﻔﺘﺎر وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﺑﺎن در آن واﺣﺪ اﺑﺰار و دﺳﺘﺎورد ﮔﻔﺘﺎر اﺳﺖ وﻟﯽ‬
‫ﺗﻤﺎم اﯾﻦﻫﺎ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ دو دﻗﯿﻘﺎً از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ« )‪.(3‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻮﺳﻮر ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ زﺑﺎن ﺑﺪون ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻪ ﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ و ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻫﻤﯿﺸﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ زﺑﺎن ﺑﺪون ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﻫﺮ ﺟﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ روﺑﺮو ﺷﻮﯾﻢ‬
‫ﺑﺎواﺳﻄﻪ ﯾﺎ ﺑﯽواﺳﻄﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﻫﻢ روﺑﺮو ﺷﺪهاﯾﻢ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر دارد وﻟﯽ ﮔﻔﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﯽ واﺳﻄﻪ ﯾﺎ ﺑﺎواﺳﻄﻪ در ﻣﻌﻨﺎدﻫﯽ آن‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﻣﻔﺮوض ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در آﺛﺎر ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮاي دﯾﮕﺮ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﺼﺮﯾﺤﺎت‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺮﻣﯽﺧﻮرﯾﻢ‪:‬‬

‫»زﺑﺎن را ﺑﺎﯾﺪ در ﻫﻤﮥ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎﯾﺶ ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار داد‪ .‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ درﺑﺎرة ﮐﺎرﮐﺮد ﺷﻌﺮي زﺑﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻦ ﮐﺎرﮐﺮد را در ﻣﯿﺎن دﯾﮕﺮ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي زﺑﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺪوﯾﻦ‬
‫ﻃﺮﺣﯽ ﺧﻼﺻﻪ از ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ اﺟﺰاء ﻣﺘﺸﮑﻠﻪاي ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره درﮔﻔﺘﺎر ﯾﺎ ارﺗﺒﺎط ﮐﻼﻣﯽ‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻮﯾﻨﺪه‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﯽ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﺑﺮاي ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿﻨﻪاي دﻻﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )اﺻﻄﻼح ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﻣﺒﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﺮاي »زﻣﯿﻨﻪ« ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪» ،‬ﻣﺪﻟﻮل«‬
‫اﺳﺖ(‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪاي ﮐﻪ ﯾﺎ ﮐﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺑﻪ روﺷﻨﯽ درﯾﺎﺑﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﻪ رﻣﺰي ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻫﻢ ﻣﺨﺎﻃﺐ )ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎم را ﺑﻪ رﻣﺰ درﻣﯽآورد و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻫﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ رﻣﺰ را ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ( آن را ﮐﺎﻣﻼً ــ ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺟﺰﺋﺎً ــ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ؛ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺗﻤﺎس ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﺮاﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ و ﭘﯿﻮﻧﺪي رواﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو آﻧﺎن اﻣﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﮐﻼﻣﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ و آن را اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ اﺟﺰاء را ــ ﮐﻪ ﺧﺎص ارﺗﺒﺎط ﮐﻼﻣﯽاﻧﺪ ــ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬

‫زﻣﯿﻨﻪ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ‬ ‫ﭘﯿﺎم‬ ‫ﮔﻮﯾﻨﺪه‬
‫‪......................‬‬

‫ﺗﻤﺎس‬

‫رﻣﺰ‬

‫ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺷﺶ ﺟﺰء‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪة ﮐﺎرﮐﺮد ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در زﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﺶ وﺟﻪ ﻋﻤﺪة زﺑﺎن ﻓﺮق ﻗﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺘﻮان ﭘﯿﺎﻣﯽ ﮐﻼﻣﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﮐﺎرﮐﺮد واﺣﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻮدن‬
‫ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﯾﮏ ﭘﯿﺎم در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﮐﺎرﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻘﺸﯽ اﻧﺤﺼﺎري در آن ﭘﯿﺎم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﯾﻦ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﻼﻣﯽ ﭘﯿﺎم در درﺟﮥ اول ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ دارد ﮐﻪ ﮐﺪام ﮐﺎرﮐﺮد ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺗﻔﻮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻪ وﻇﯿﻔﮥ اﺻﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ‬
‫ﭘﯿﺎمﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﻟﻮل ﻣﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮيﺷﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﮔﺮ‬
‫ﭼﻪ ﭘﯿﺎمﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ارﺟﺎﻋﯽ‪» ،‬ﺻﺮﯾﺢ« و »ادراﮐﯽ« دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل زﺑﺎﻧﺸﻨﺎس ﺗﯿﺰﺑﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺸﯽ ﺗﺴﻬﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪه در اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﭘﯿﺎمﻫﺎ دارﻧﺪ« )‪.(4‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﺻﺮﯾﺢ دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺳﺨﻦ وﯾﺘﮕﯿﻦ ﺷﺘﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬او در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻫﺮ‬
‫»ﻧﺸﺎﻧﻪ« ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﻣﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ آن را زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؟ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮي آن زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﯾﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﻔَﺲ زﻧﺪﮔﯽ را در ﺧﻮد دارد ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻧﻔَﺲ زﻧﺪﮔﯽ آن ﻫﻤﺎن ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ؟« )‪(5‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﺗﻌﺮﯾﻒ زﺑﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮا ﺑﺎﺷﯿﻢ و زﺑﺎن را ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ از »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ« ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ )ﺳﻮﺳﻮر و‬
‫دﯾﮕﺮان( و ﭼﻪ اﻫﻞ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺑﺎﺷﯿﻢ و زﺑﺎن را ﺑﯿﺶ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ و ﻣﺜﻼً ﭼﻮن ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ آن را »ﺧﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎن« و ﯾﺎ‬
‫»ﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد« ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﯾﺘﮕﯿﻦ ﺷﺘﯿﻦ و آﺳﺘﯿﻦ زﺑﺎن را ﻧﺤﻮهاي از ﺑﺎزيﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﺸﻤﺮﯾﻢ در‬
‫ﻫﻤﻪ ﺣﺎل‪ ،‬وﻗﺘﯽ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﺘﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻣﺎ در ﻣﻘﺎم ﻓﻬﻢ آن ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﯿﺎم‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫دﻫﻨﺪه ﯾﺎ ﯾﮏ ﻃﺮف ﮔﻔﺘﮕﻮ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺑﺎزﯾﮕﺮ زﺑﺎﻧﯽ )ﻓﺎﻋﻞ ﮔﻔﺘﺎري( روﺑﺮو ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺎ از آن ﺑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه واﻗﻌﯽ‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻓﻼن ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺎ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫ﻓﻬﻢ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن اﻧﻮاع ﻓﻬﻤﯿﺪنﻫﺎ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ آوردم‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎت ﺗﺠﺮﺑﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﯿﻦاﻻذﻫﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎم دﻫﻨﺪه و ﯾﺎ ﻃﺮف ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﯾﺎ ﺑﺎزﯾﮕﺮ زﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻔﺮوض در آنﻫﺎ ﻏﯿﺮ از ﯾﮏ ﻣﻔﺮوض ﺗﺠﺮﺑﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺻﺎﺣﺐ »ذﻫﻦ« ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن دو‬
‫ذﻫﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﺷﻨﻮﻧﺪه )‪ (6‬ﺻﺎﺣﺐ ذﻫﻦ ﻫﻢ ﭘﺪﯾﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻄﻦ و ﻣﺘﻦ واﻗﻌﯿﺎت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫داﻧﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎ داﻧﺶ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﯾﺎ داﻧﺶ ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ داﻧﺶﻫﺎﺋﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮ‬
‫ﭼﻪ در ﭘﺎرهاي از آﻧﻬﺎ ﺻﺒﻐﻪ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪ .‬در داﻧﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ زﺑﺎﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫از ﻣﺤﯿﻂ ﺗﺠﺮﺑﯽ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و در ﻣﻘﺎم دﻻﻟﺖ از آن ﻣﺤﯿﻂ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﮑﺎك ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺨﺸﯽ دﯾﮕﺮ از آن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﯾﺎﮐﻮﺑﺴﻦ درﺑﺎره آن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺗﻤﺎس ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﺮاﺋﯽ ﺟﺴﻤﯽ و ﭘﯿﻮﻧﺪي رواﺋﯽ ﺑﯿﻦ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دوي آﻧﺎن اﻣﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﮐﻼﻣﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ و آن را اداﻣﻪ‬
‫دﻫﻨﺪ« )ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼ از وي ﻧﻘﻞ ﺷﺪ( در داﻧﺶ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در داﻧﺶ ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﻣﻄﻠﺐ واﺿﺤﺘﺮ از ﺻﻮرتﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻣﻮﺿﻮع آن اﺳﺎﺳﺎً‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺷﮑﺎرا ﯾﮏ روﻧﺪ ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ داﻧﺶﻫﺎ راه ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮض ﮔﻮﯾﻨﺪهاي ﻏﯿﺮ از ﺻﺎﺣﺐ ذﻫﻦ )اﻧﺴﺎن( ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ دﯾﻨﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺪود اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮدي ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن ﭘﺎرهاي از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺣﺎل ﻣﻌﻨﻮي ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح در‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺒﻮي ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪار ﻓﻬﻤﯽ‪ ،‬ﯾﮏ اﺗﻔﺎق ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آن را‬
‫از ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺷﻤﺎره ‪ 7‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﯿﺎورﯾﻢ و آن را ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺮآن ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )اﻧﺴﺎن ﻧﺒﯽ( ﮐﻪ‬
‫داراي ذﻫﻦ ﺑﻮد ﺑﺸﻤﺮﯾﻢ ﻧﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺳﺨﻦ اﻧﺴﺎن ﻧﺒﯽ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺳﺨﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮ‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﭼﻪ ﺗﻔﺎوت دارد و آن ﺳﺨﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻪ ﻟﻮازم و آﺛﺎري ﺑﺮ ﻓﻬﻢ ﺳﺨﻦ ﻧﺒﻮي ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﺷﺪن اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪار اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺤﺼﻮل ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﭘﻞ رﯾﮑﻮر از ﻣﺘﻦ را در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪:‬‬

‫»رﺳﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ روﯾﮑﺮدي ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﺪود اﯾﺪهي ﻣﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪاي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي را ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آنﻫﺎ‪ :‬ﻣﻨﺶﻫﺎي ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟ ﻣﻘﺼﻮد‬
‫ﻣﻦ از ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ رو زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻞ ﭘﯿﺎمﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎ آزاداﻧﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﯿﺎد و ﺳﺎﺧﺘﺎر زﺑﺎن ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﯿﻨﺶ وﯾﮋهاي از ﺳﺨﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮐﻪ در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ زﺑﺎن‪،‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖ اﺑﮋهي ادﺑﯽ را ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬از ﻣﯿﺎن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﺨﻦ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ آن اﻣﮑﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺗﻘﺪﯾﺮي ﯾﺎﺑﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺆﻟﻔﺶ‪ .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﯽﻣﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺘﻦ ﮐﺎر او را اداﻣﻪ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و در دورهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺄﺛﯿﺮﻫﺎي آن ﮐﺎر را ﭘﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ‪ ،‬دورهﻫﺎﯾﯽ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از زﻣﺎن‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ .‬ﺑﺎري اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﺳﺨﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﺧﻮد را از ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺪﯾﺪآﻣﺪﻧﺶ ﻣﯽرﻫﺎﻧﺪ و ﺑﯿﺶ از رﺧﺪاد ﮔﻔﺘﺎر زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از ﻧﺴﺒﺖ ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﻣﻦ ـ ﺗﻮ ﻣﺤﺼﻮر ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐﻫﺎﯾﯽ دارد ﻧﺎﻣﺤﺪود‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ ﻧﺴﺒﺘﯽ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﺑﻪ روي ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪهي ﺑﺎﻟﻘﻮهي آن‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﻪ اﺛﺮ ادﺑﯽ اﻣﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺛﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن ﺧﻮاﻧﺪنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺧﻮاﻧﺪنﻫﺎ رﺧﺪادي اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎزه در ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺘﻦ را در ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻃﺮﯾﻖ آﺷﮑﺎرﮔﺮي ﺳﺎﺣﺘﯽ از واﻗﻌﯿﺖ از راه ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ‬
‫ﺑﺎ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺎن ﻧﺴﺒﺘﯽ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ وﺟﻮد دارد ﻣﯿﺎن آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬آن‬
‫ﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و ﺟﻬﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻪ از آن ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻨﯿﺎن اﺻﻠﯽ ﻧﻘﺎدي ادﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا آن ﭼﻪ در ﺳﺨﻨﯽ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺟﻬﺎن و‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺣﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ارﺗﺒﺎط ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ؟ اﯾﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﻠﻪ اﺳﺖ در روﯾﮑﺮدي ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻣﺘﻦ‬

‫دوﻣﯿﻦ ﭘﻠﻪ ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﯿﺎن آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬آن ﮐﺲ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬و واﻗﻌﯿﺖ ﻣﮑﺸﻮف ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در آﻏﺎز از راه ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﺳﺨﻦ‬
‫از ﮔﻮﯾﻨﺪه رﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻧﯿﺮوي ﺣﻔﻆ ﺳﺨﻦ را ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ؛ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪن ﮔﻮﯾﻨﺪه‪ ،‬دارد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﺘﻦ در ﻣﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ روﯾﺪاد ﺳﺨﻦ ارﺗﺒﺎط دارد‪ ،‬از آﻏﺎز در ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي آن ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺘﻦ اﻣﮑﺎن داده ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﺑﺪان ﻓﻌﻠﯿﺘﯽ ﺗﺎزه ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﭘﻠﻪ در روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦﺳﺎن ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮد اﻓﻘﯽ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن دارد‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ در ﺟﻬﺎن ﮔﻔﺘﺎري واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه‪ .‬ادﺑﯿﺎت‪ ،‬دﻧﯿﺎي ﺣﮑﺎﯾﺖ را ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن‬
‫اﻣﮑﺎﻧﺎت را‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﻓﻘﯽ از واﻗﻌﯿﺖ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﺲ و ادراك ﻣﺎ از واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﺣﮑﺎﯾﺖ و‬
‫اﻣﮑﺎﻧﺎت‪ ،‬ﺗﻨﻮع و ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮕﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬دوﻣﯿﻦ روﯾﺎروﯾﯽ ﻣﺎ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪي واﻗﻌﯿﺖ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺘﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟« )‪.(7‬‬

‫آﻧﭽﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎزﯾﻬﺎي زﺑﺎﻧﯽ و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﻞ رﯾﮑﻮر از ﻣﺘﻦ در اﯾﻨﺠﺎ آوردﯾﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون ﻣﻔﺮوض ﮔﺮﻓﺘﻦ ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ‬
‫زﺑﺎﻧﯽ را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ در ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺎﻻت ﺧﻮد از ﻓﻬﻤﯿﺪن »اﻧﺴﺎن« ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻢ و ﺳﺎز و ﮐﺎر و ﻟﻮازم و ﻣﻔﺮوﺿﺎت‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫آن را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﻓﺮادي ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺧﺪا ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ او ﮔﻮﯾﻨﺪه‬
‫ﻣﺘﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻓﺮض از ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺪﻋﺎ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺎ ﺑﯿﺮون اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ از ﻓﻬﻤﯿﺪن اﻧﺴﺎن ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻢ و ﻧﻪ از‬
‫ﻓﻬﻤﺎﻧﺪن ﺧﺪا‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪن ﺧﺪا ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻏﯿﺮ از ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻻت‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﺎرهاي دﯾﮕﺮ از ﻧﻘﺪﻫﺎ‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﭘﺎرهاي دﯾﮕﺮ از ﻧﻘﺪﻫﺎ ﻣﯽاﻧﺪازم ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره از ﺳﻮي ﺗﻌﺪادي از اﻫﻞ ﺑﺤﺚ و ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺮاﻣﻮن‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮض ﮔﻮﯾﻨﺪهاي از اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﻃﺮح ﮐﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫‪ .1‬آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺜﻼً آﯾﻪ إن اﷲ ﯾﺄﻣﺮ ﺑﺎﻟﻌﺪل واﻹﺣﺴﺎن‪) ...‬ﻧﺤﻞ‪ (90 ،‬ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه آن ﺧﺪا ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪن ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از دوﺳﺘﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮐﻼم‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا ﯾﮏ ﺑﺤﺚ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﯾﮏ ﺑﺤﺚ دﻻﻟﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻟﻮﻻت ﻗﺮآن ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﭘﯿﺶﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺪﻟﻮﻻت ﺳﺨﻦ ﺧﺪاﺳﺖ ﯾﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻌﻨﺎي واژهﻫﺎي ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ واژهﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻟﻐﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﻌﺎﻧﯽ آﯾﺎت ﻗﺮآن در ﮔﺮو ﻓﺮض ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻧﯿﺴﺖ )اﻃﻼع از ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻟﻐﻮي اﯾﻦ واژهﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻓﻬﻢ آنﻫﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ(‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﺪ را ﯾﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن در ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ ﺣﻀﻮري ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﻄﺮح ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎْ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺪ ﭘﯿﺸﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬در ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ )ﮔﺎداﻣﺮ و رﯾﮑﻮرو‪ (...‬اﺻﻼً ﺳﺨﻨﯽ از ﮔﻮﯾﻨﺪه )ﻣﺆﻟﻒ( در ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهاي ﺑﺮاي آن ﻓﺮض ﺷﻮد ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﮐﻪ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﮔﻮﯾﻨﺪه‬
‫ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﻣﺘﻦ ﺿﺮورت دارد ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ از ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺣﺮاز‬
‫ﻧﯿ‪‬ﺖ ﻣﺆﻟﻒ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮد اﮔﺮ ﻓﺮدي ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﺪﻋﯿ‪‬ﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﮐﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﺿﺮورت ﻣﻔﺮوﺿﯿ‪‬ﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺿﺮورت ﻣﻔﺮوﺿﯿﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ آن ﮔﻮﻧﻪ از ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ را »ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫اﻇﻬﺎرات اﻧﺴﺎﻧﯽ« ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ آن وﺟﻮد ﭘﻨﺞ رﮐﻦ ﻣﻘﻮ‪‬م ﮔﻮﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺷﻨﻮﻧﺪه‪ ...‬را ﺿﺮوري‬
‫ﻣﯽﺷﻤﺮد )ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪ 1‬آﻣﺪه اﺳﺖ( اﮔﺮ در ﺗﻌﺮﯾﻒ زﺑﺎن ﻣﺜﻼً ﻧﻈﺮات ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﻼك‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ زﺑﺎن ﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد اﺳﺖ و زﺑﺎن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﻘﺪم دارد‪ ،‬و اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي زﺑﺎن اﺳﺖ و ﻧﻪ زﺑﺎن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن و‬
‫‪ ...‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﺿﺮورت ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﮐﻮﺷﺶﻫﺎي ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﻘﺎﻻت ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺪﯾﺪي از‬
‫وﺣﯽ داده ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﮐﻮﺷﺶﻫﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻮﺟ‪‬ﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﭘﯿﺸﯿﻦ و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﺳﻨﺘﯽ از وﺣﯽ دﭼﺎر اﺷﮑﺎﻻت اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻬﻢ ﺳﻨﺘّﯽ از وﺣﯽ ﺑﺎ ﭼﻪ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آن‬
‫را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ؟ آن ﻓﻬﻢ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة ﻣﻘﺎﻻت ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﭼﻮن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ راه را ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮﯾﺶ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻋﺼﺮي‬
‫ﻫﻤﻮار ﺳﺎزد ﻗﺮآن را ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺨﻦ از ﺑﺸﺮي ﺑﻮدن ﮐﻼم ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآورد‬
‫او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻗﺮآن ﻧﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﻞ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﻮدن اﺣﮑﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮآن را زﯾﺮ ﺳﺌﻮال‬
‫ﺑﺒﺮد و راه را ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻋﺼﺮي ﺑﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻣﺴﺄﻟﻪ ﮐﻼم ﻧﺒﻮي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ از آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آوردم ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻘﺪﻫﺎي ﻓﻮق روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت زﯾﺮ را ﺑﺮ‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻪ ﻓﻼن آﯾﮥ ﻗﺮآن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا ﯾﺎ ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع و ﻓﺮار از ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﯾﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ و ﯾﺎ ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﯾﻦﻫﺎ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻓﺮار از ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﺴﺎﺋﻞ »ﻓﻬﻢ« اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻦ ﻫﻤﯿﺸﻪ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺎز و ﮐﺎر ﻓﻬﻤﯿﺪه‬
‫ﺷﺪن ﺟﻤﻼت ﻗﺮآن )ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻗﺮآن( ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺟﻤﻼت ﻗﺮآن ﯾﮏ ﻓﻬﻢ اﺑﺘﺪاﺋﯽ از آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﻧﻪ و اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﻣﺪﻟﻮل دارد ﯾﺎ ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد از ﻃﺮح‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ و ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﮔﺮﯾﺰي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻫﻢ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ‬
‫ﻗﺮآن ﺟﺰ ﺑﺎ ﻓﺮض ﯾﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮض ﺧﺪا‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠﻤﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن اﯾﻦ ﻣﺘﻦ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ دﻻﻟﺖ آن ﺑﺮ‬
‫ﻣﺪﻟﻮﻻت ﻫﯿﭻ ﺟﺎﺋﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻓﺮض ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و آن‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﯾﮏ اﻧﺴﺎن )ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم( اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮ ﭼﻪ واژهﻫﺎ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻟﻐﺖ ﻣﻌﻨﺎ دارﻧﺪ وﻟﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن آن ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ از آن‬
‫واژهﻫﺎ در ﯾﮏ ﻣﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻮﻗﻮف ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮي آﻧﻬﺎ وارد ﯾﮏ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼً از‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫ﭘﺎرهاي از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻧﻘﻞ ﮐﺮدم‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﻘﺪ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ وﻗﺘﯽ از ﺿﺮورت ﻣﻔﺮوﺿﯿﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﭘﯿﺶ از ﮔﺎداﻣﺮ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺼﻮري ﺧﻄﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﺆﻟﻒ ﻧﺪارد و ﺑﺪون ﻣﻔﺮوض‬
‫ﺑﻮدن ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر و ﮔﻮﯾﻨﺪه در ﻣﺒﺎدي ﻗﺮﯾﺒﻪ ﯾﺎ ﺑﻌﯿﺪه آن‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان آن را ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎر و ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫ﻣﻔﺮوض ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺘﻦ در ﮐﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد )ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﭘﻞ رﯾﮑﻮر ﻧﻘﻞ ﺷﺪ(‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺘﻦ دﯾﻨﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﺪا ﻣﻄﺮح ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ ﻧﻪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ‬
‫را ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻓﺮاوان ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻧﻪ از ﺑﺎب اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻧﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﯾﺎ ﻧﯿﺖ ﺧﺪا را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد )آﻧﭽﻪ‬
‫در ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﮔﺎداﻣﺮ و ﯾﺎ رﯾﮑﻮر ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ( ﺑﻠﮑﻪ از اﯾﻦ ﺑﺎب ﮐﻪ راه را ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪن ﺧﻮد ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻓﺎرغ از‬
‫ﭘﯿﺶﻓﺮﺿﻬﺎي دﮔﻤﺎﺗﯿﮏ اﻋﺘﻘﺎدي و ﻣﻤﮑﻦ ﺷﺪن ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎز ﮐﻨﺪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن را ﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ ﺳﻄﻮر روﺷﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ وﺟﺎﻫﺖ ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ و راه ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را‬
‫ﻣﯽﺑﻨﺪد و اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ را در ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻫﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺜﻞ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ زﺑﺎن ﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد اﺳﺖ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺿﺮورت‬
‫ﻧﺪارد ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻫﻢ ﭼﻮن ﮔﺎداﻣﺮ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ دارد‪» :‬ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﺘﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻌﻘﯿﺐ و اداﻣﻪ آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﺎ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ )‪ .(8‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ‬
‫از ﻣﺎ آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪام ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﮥ اﺻﻠﯽ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ در ﺑﺎب ﮐﻼم ﻧﺒﻮي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﮔﺮدد؟ اﺳﺖ و ﻧﻪ اراﺋﮥ ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﺟﺪﯾﺪ در ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎي ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻋﯿﻦ وﺣﯽ اﺳﺖ رد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎي وﺣﯽ را ﻫﻢ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬آﯾﺎ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﻮدن ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﺳﻨﺘﯽ وﺣﯽ ﻧﯿﺴﺖ و آﯾﺎ ﺟﺰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻘﺎﻻت ‪ 9‬ﮔﺎﻧﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ﻫﻢ دﻻﺋﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﯿﺖ ﻗﺮآن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻼم ﻧﺒﻮي را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻢ اﺷﮑﺎﻻت ﻣﻌﻨﺎي ﺳﻨﺘﯽ وﺣﯽ )ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪاﺳﺖ( را ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ؟‬

‫اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﺎ ﮐﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ و ﻏﺮض ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﻮار ﮐﺮدن راه ﺑﺮاي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮﯾﺶ اﯾﻦ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻠﺴﻔﯽ ـ‬
‫ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻋﺼﺮ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن دل ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎ ﻣﺘﻮن دﯾﻨﯽ از ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪن ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻧﭙﺮﺳﺪ؟ درد ﻣﻦ ﯾﮏ درد ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ و اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻢ ارج ﻓﺮاوان ﻣﯽﻧﻬﻢ و وﻗﺘﯽ درﻣﯽﯾﺎﺑﻢ ﮐﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﻋﻤﯿﻖ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻣﺘﻮن‬
‫دﯾﻨﯽ راه را ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﻫﻤﻮاره‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻣﮑﺎﻧﺎت زﻧﺪﮔﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ را ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻣﯽﺳﺎزد ﺑﺮ اداﻣﻪ راه‬
‫ﺧﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﺷﻮم‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

 ‫در ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺨﻨﻢ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻻت از »ﻓﻬﻤﯿﺪن اﻧﺴﺎن« ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ و ﻧﻪ از »ﻓﻬﻤﺎﻧﺪن‬
‫ﺧﺪا« )ﮐﻪ ﻣﺪﻋﺎي ﭘﺎرهاي از اﻫﻞ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را آن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﮐﻼم ﺳﻨﺘﯽ آﻣﺪه ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان »ﮐﻼم ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺪا« ﯾﺎ ﻣﺘﻦ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﺪه ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺧﺪا )‪ (9‬ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮآن ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬در‬
‫داﻧﺶﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮي‪ ،‬ﮔﺎداﻣﺮي و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ درﺑﺎره ﻣﺘﻦﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ )ﺗﺎرﯾﺨﯽ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ( ﮐﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ راﻫﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﺳﺎز و ﮐﺎر ﻓﻬﻤﯿﺪن ﻣﺘﻦ‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﺪه ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن« در ﭘﯿﺶ ﭘﺎي ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ داﻧﺶﻫﺎ‬
‫از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﺘﻦ« در اﯾﻦ داﻧﺶﻫﺎ ﺟﺰ ﻣﺘﻦ زﻣﯿﻨﯽ و‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﭼﻨﺎن ﻣﺘﻨﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺠﻠﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ )‪ (10‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺎز و ﮐﺎر و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽﻫﺎي ﻓﻬﻤﯿﺪن آن ﻣﺘﻦ را ﻫﻢ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺎز و ﮐﺎر و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﻓﻬﯿﻤﺪه ﺷﺪن ﭼﻨﺎن »ﻣﺘﻦ ﻣﻔﺮوض« ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻫﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻢ اﯾﻦ راه‬
‫ﻣﺴﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎرهاي از ﻧﻮاﻧﺪﯾﺸﺎن ﻫﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن )ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺗﺠﻠﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ( از ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ و ‪ ...‬ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ دﭼﺎر ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮔﻮﺋﯽ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن از »ﻏﯿﺐ« ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ و او آن را ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ در اﯾﻨﺼﻮرت آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﯽﺷﻮد »ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺣﮑﺎﯾﺘﯽ«‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺎري ﺧﺪا ﮐﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﻔﺮض ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از آن آﮔﺎه ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ :‬ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن ‪.(8‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻋﺎﻗﺒﺖ اﯾﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎ از آﻧﺠﺎ ﺳﺮدرآورد ﮐﻪ اﻓﺮادي ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ »ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺧﺪا ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن را‬
‫ﻣﯽﻓﻬﻤﺎﻧﺪ« در اﯾﻨﺼﻮرت از ﻗﻠﻤﺮو داﻧﺶﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬آﻧﺠﺎ دﯾﮕﺮ ﻓﻬﻤﯿﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و‬
‫ﻣﺎ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﻬﻤﯿﺪن اﻧﺴﺎن ﮔﺎم ﻣﯽزﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫____________________________________‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲﻫﺎ‪:‬‬

‫)‪ (1‬ﻗﺮآن در اﺳﻼم‪32 -30 ،‬‬

‫)‪ (2‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﯿﻼت اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪:‬‬

‫‪Herder ,Werner Strube, Analyse des Verstehensbegriffs, Hermeneutik, 2003‬‬

‫)‪ (3‬ﻓﺮدﯾﻨﺎﻧﺪ ﺳﻮﺳﻮر‪ ،‬زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻮرش ﺻﻔﻮي‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪ 1378 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪29‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫)‪ (4‬روﻣﻦ ﯾﺎﮐﻮﺑﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ و ﺷﻌﺮ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ و ﻧﻘﺪ ادﺑﯽ ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪،‬‬
‫‪1381‬ش‬

‫)‪Philosophishe untersuchungen, 432 ,Ludwig Wittgenstein (5‬‬

‫)‪Theologie, Herder, 1975, S59 Bernhard Casper, Sprache und (6‬‬

‫)‪ (7‬ﭘﻞ رﯾﮑﻮر‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ در ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﺑﮏ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ‪ ،1373 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪22‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ‬

‫)‪Philosophische Hermeneutik, 1991, S150 Jean Grondin, Einfuhrung in die (8‬‬

‫)‪ (9‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﻗﺎﺋﻤﯽ ﻧﯿﺎ‪ ،‬وﺣﯽ و اﻓﻌﺎل ﮔﻔﺘﺎري‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫)‪ (10‬ﻫﻤﺎن‬

‫‪--------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪1389/4/14‬‬

‫‪WWW.ABOUTPHILOSOPHY.IR‬‬

‫ﺑﺎ ﻟﯿﻨﮏ ﮐﺮدن اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ از اﻫﺪاف و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﻧﺠﻤﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ اﺛﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﭙﯽ راﯾﺖ اﻧﺠﻤﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪Copyright © 2010 Aboutphilosophy.ir - All Rights Reserved‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺒﻮي از ﺟﻬﺎن – ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي‬