c
 

 
 
 




 



!

! ! 



 
 
 

   !"#
 $
 %
&
'( )*%&
(
 +
,(-
./0
 
1
 &
(
 +
,("
 
2)3).4 5 %
&
(


"#&
-" - +0

ü







Nơi hͱi tͽ d̽u tích nghìn năm văn hi͗n

Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long- Hà Nӝi là di tích có bӅ dày lӏch sӱ, trҧi dài hơn 10 thӃ kӹ, kӇ tӯ
thành Đҥi La tiӅn Thăng Long và nhҩt là tӯ thӡi vua Lý Thái Tә (thӃ kӹ thӭ X) đӃn thӡi đҥi Hӗ Chí Minh.
Khu di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long- Hà Nӝi có diӋn tích 18.395 m2, bao gӗm Khu di tích
Thành cә Hà Nӝi và di tích khҧo cә hӑc 18 Hoàng DiӋu (phưӡng ĐiӋn Biên, phưӡng Quán Thánh, quұn
Ba Đình). 
Theo Giáo sư Phan Huy Lê- Chӫ tӏch Hӝi Khoa hӑc- Lӏch sӱ ViӋt Nam, Hà Nӝi có khӕi lưӧng di tích đưӧc
xӃp hҥng quӕc gia rҩt lӟn, đӭng đҫu cҧ nưӟc vӟi gҫn 400 di tích. Nhưng trong các di tích này, Khu trung
tâm Hoàng thành Thăng Long có giá trӏ đһc biӋt quan trӑng, thӇ hiӋn ӣ 3 điӇm cӕt lõi sau: 
- Thӭ nhҩt, tҥi đây có các di tích trên mһt đҩt rҩt quí giá như: nӅn điӋn Kính thiên, Đoan Môn, Bҳc Môn,
cӝt cӡ Hà Nӝi, rӗi Tәng hành dinh cӫa Quân đӝi nhân dân ViӋt Nam cӫa thӡi đҥi Hӗ Chí Minh. HӋ thӕng
các di tích và hiӋn vұt đã khai quұt tҥi di tích khҧo cә hӑc 18 Hoàng DiӋu càng cho chúng ta thҩy trong
lòng đҩt ӣ khu vӵc này chӭa đӵng mӝt dòng chҧy văn hoá chҧy suӕt cҧ lӏch sӱ Thăng Long- Hà Nӝi, bao
gӗm cҧ thӡi kǤ tiӅn Thăng Long ngưӧc lên thành Đҥi La thӃ kӹ thӭ VII cho đӃn thӃ kӹ thӭ VIII, thӭ IX,
đһc biӋt tӯ khi Vua Lý Thái Tә đӏnh đô Thăng Long cho đӃn ngày nay. Như vұy giá trӏ đҫu tiên cӫa Khu
trung tâm Hoàng thành Thăng Long- Hà Nӝi thӇ hiӋn ӣ chӛ nó gҫn như là mӝt "bӝ lӏch sӱ sӕng" chҧy
suӕt theo cҧ chiӅu dài lӏch sӱ Thăng Long- Hà Nӝi.
- Thӭ hai, đây là kinh thành- nơi qui tө các di sҧn văn hoá cӫa cҧ nưӟc, tinh hoa cӫa nӅn văn hoá cӫa cҧ
nưӟc. Hơn thӃ nӳa, nơi đây không phҧi chӍ kӃt tinh nӅn văn hoá cӫa dân tӝc, toҧ sáng ra trong nưӟc,
mà còn là nơi hҩp thu các giá trӏ văn hoá cӫa khu vӵc và thӃ giӟi. Đây vӯa là nơi kӃt tinh, toҧ chiӃu nӅn
văn hoá lâu đӡi cӫa nưӟc Đҥi ViӋt trưӟc đây, ViӋt Nam hiӋn nay, vӯa là nơi biӃn các yӃu tӕ văn hoá
ngoҥi sinh thành nӝi sinh, làm phong phú và đa dҥng thêm cho nӅn văn hoá dân tӝc.
- Giá trӏ thӭ ba thӇ hiӋn ӣ chӛ nơi đây là trung tâm quyӅn lӵc, trung tâm chính trӏ cӫa đҩt nưӟc. Đây là
nơi các vương triӅu trưӟc đây, cũng như Đҧng và Nhà nưӟc trong thӡi hiӋn đҥi đã đưa ra các quyӃt sách
trong xây dӵng đҩt nưӟc, cũng như trong bҧo vӋ đҩt nưӟc, tҥo nên các thӡi kǤ huy hoàng cӫa lӏch sӱ,
vưӧt lên bao khó khăn, thӱ thách.
Qui mô vùng bҧo tӗn cӫa trung tâm Hoàng thành Thăng Long- Hà Nӝi, là toàn bӝ diӋn tích cӫa khu vӵc
khҧo cә hӑc 18 Hoàng DiӋu rӝng hơn 18 ha, cùng vӟi khu Thành cә đưӧc bao bӑc bӣi 4 con đưӡng:
phía Bҳc là đưӡng Phan Đình Phùng, phía Nam là đưӡng ĐiӋn Biên Phӫ, phía Đông là đưӡng NguyӉn
Tri Phương, phía Tây là đưӡng Hoàng DiӋu. Hai khu này đưӧc kӃt nӕi vӟi nhau. Cӭ hình dung trөc trung
tâm bao gӗm 4 mһt phӕ ӣ phía bên này như là bìa cӫa cuӕn sách nơi ta có thӇ cҧm nhұn khái quát nhҩt
vӅ trөc trung tâm cӫa cҩm thành Hoàng thành Thăng Long, thì lұt giӣ tӯng trang lӏch sӱ cӫa khҧo cә hӑc
tӯ thӡi Đҥi La, cho đӃn Lý, Trҫn, Lê, NguyӉn... đӅu có thӇ đӑc đưӧc nhӳng dҩu ҩn cӫa di tích, cӫa kiӃn
trúc, cӫa hiӋn vұt đӇ minh chӭng cho nhӳng điӅu mà chúng ta đã biӃt trong sӱ sách.
5



































!

"




#

$
%
$&

'

(
)
$&
*
+,
-.







)
/
"


$#
$0
-.




1)




2








3
'4





/


5
,6
2,

1






7.
8


$
%


(




-.


9

:1)
-.

1

:.
!

5- ông Trҫn Quang Dũng- Phó Giám đӕc Trung
tâm bҧo tӗn Khu di tích Cә Loa- Thành cә Hà Nӝi nhҩn mҥnh.
Nhͅn di͟n quy mô ki͗n trúc Hoàng thành Thăng Long
Khu di tích Hoàng thành Thăng Long tҥi 18 Hoàng DiӋu bҳt đҫu khai quұt tӯ tháng 12/2002 và đưӧc mӣ
rӝng như hiӋn nay vào giӳa năm 2003, vӟi mөc tiêu ban đҫu là khai quұt giҧi phóng mһt bҵng đӇ xây
dӵng Trung tâm Hӝi nghӏ Quӕc gia và Nhà Quӕc hӝi. Trong 5 năm qua, các nhà khҧo cә đã tә chӭc
nhiӅu cuӝc khai quұt lӟn, thu đưӧc rҩt nhiӅu di vұt quí giá.

;


.








9

:1


Ngay sau khi di tích đưӧc phát lӝ, giӟi Khҧo cә hӑc và Sӱ hӑc đã xác đӏnh sơ bӝ khu vӵc này nҵm trong
Trung tâm Hoàng thành Thăng Long và Cҩm thành Thăng Long thӡi Lý, Trҫn, Lê Sơ, Mҥc, Lê Trung
Hưng và thành Hà Nӝi thӡi NguyӉn. KӃt quҧ khai quұt cho thҩy đây là di tích cӫa nhiӅu triӅu đҥi liên tөc
kӃ tiӃp nhau trên mӝt phҫn thành cũ cӫa Cao Vương mà trong "ChiӃu dӡi đô" cӫa Lý Thái Tә vào mùa
thu năm 1010 đã nhҳc tӟi; vӟi nhiӅu kiӃn trúc cùng khӕi lưӧng đӗ sӝ cӫa nhiӅu loҥi di vұt cӫa nhiӅu thӡi
kǤ lӏch sӱ khác nhau đã thu hút sӵ quan tâm cӫa toàn xã hӝi và đһc biӋt là sӵ chú ý cӫa giӟi nghiên cӭu
trong nưӟc và quӕc tӃ.
Trong gҫn 5 năm qua, ViӋn Khҧo cә hӑc đã tұp hӧp nhiӅu nhà nghiên cӭu và hӧp tác vӟi chuyên gia
Nhұt Bҧn đã nhұn diӋn qui mô kiӃn trúc qua dҩu tích còn lҥi đã xuҩt lӝ. Theo PGS Tӕng Trung Tín, ViӋn
trưӣng ViӋn Khҧo cә hӑc ViӋt Nam, đó là các dҩu vӃt kiӃn trúc cӫa nhiӅu thӡi kǤ cӫa nghìn năm Thăng
Long:
- Lӟp dưӟi cùng là hӋ thӕng kiӃn trúc thӡi TiӅn Thăng Long thӇ hiӋn rõ qua hӋ thӕng các cӝt gӛ, các nӅn
móng kiӃn trúc, đưӡng cӕng tiêu thoát nưӟc, giӃng nưӟc và di vұt như gҥch "Giang Tây quân", đҫu ngói
ӕng trang trí hình thú thҫn, mһt hӅ và nhiӅu đӗ gӕm sӭ có niên đҥi tӯ thӃ kӹ VII đӃn thӃ kӹ IX.
- Lӟp kiӃn trúc thӡi Đҥi La là dҩu vӃt kiӃn trúc thӡi Lý- Trҫn (thӃ kӹ XI-XIV) biӇu hiӋn rõ qua hӋ thӕng mһt
bҵng kiӃn trúc có các trө móng sӓi kê chân cӝt, các lӟp nӅn gҥch, chân tҧng đá hoa sen, sân gҥch,
đưӡng cӕng thoát nưӟc, đһc biӋt là các loҥi hình di vұt trang trí trên mái kiӃn trúc có kích thưӟc to lӟn và
đưӧc trang trí cҫu kǤ, tinh xҧo. Mӝt sӕ vӏ trí có dҩu tích văn hoá thӡi Đinh- TiӅn Lê (thӃ kӹ X).
- Phía trên cùng là lӟp kiӃn trúc thӡi Lê (thӃ kӹ XV-XVIII), vӟi dҩu tích cӫa các nӅn kiӃn trúc xây bҵng
gҥch vӗ, hӋ thӕng giӃng nưӟc, đһc biӋt là các loҥi ngói thanh lưu ly, hoàng lưu ly trang trí rӗng 5 móng
chuyên dùng đӇ lӧp trên mái cung điӋn cӫa nhà vua và các loҥi đӗ sӭ ngӵ dөng dành riêng cho nhà vua. 
Nhӳng dҩu tích công trình kiӃn trúc tiêu biӇu đã tìm thҩy như: ӣ khu A nҵm giáp đưӡng Hoàng DiӋu, đã
tìm thҩy dҩu tích "kiӃn trúc nhiӅu gian" thuӝc niên đҥi thӡi Lý- Trҫn, xuҩt lӝ trong khu vӵc có chiӅu dài
khoҧng hơn 70 mét, rӝng 18m, thӇ hiӋn rõ qua hӋ thӕng 40 móng trө sӓi kê chân tҧng đá cӝt, phân bӕ
thành 10 hàng, mӛi hàng 4 trө vӟi 9 gian nhà. Phía Tây cӫa kiӃn trúc này có hӋ thӕng 11 cөm nӅn móng
cӫa loҥi hình kiӃn trúc nhӓ, đưӧc suy đoán là cӫa 11 toà "lҫu lөc giác", chҥy theo hưӟng Bҳc- Nam, dài
82m.

Kӻ thuұt gia cӕ móng trө bҵng sӓi, gҥch, ngói và gӕm vӥ mang tính phә
biӃn ӣ thӡi Lý- Trҫn là mӝt nét điӇn hình trong kӻ thuұt gia cӕ móng trө khi
mà các công trình kiӃn trúc dӵa trên hӋ thӕng khung chӏu lӵc bҵng gӛ, sӭc
nһng cӫa công trình đưӧc dӗn nén vào hӋ thӕng chӏu lӵc, sӭc nһng cӫa
công trình cuӕi cùng dӗn nén xuӕng chân tҧng và hӋ thӕng móng trө đã
đưӧc gia cӕ bҵng nhӳng vұt liӋu sҹn có cӫa khu vӵc Thăng Long. Mһt
khác, nӅn móng cӫa các công trình kiӃn trúc thӡi Lý- Trҫn đưӧc xây dӵng
trên nӅn phù sa cә cӫa sông Tô Lӏch, sông Hӗng- đã đưӧc gia cӕ bҵng đҩt
sét có thӇ đưӧc chuyӇn tӯ nơi khác đӃn. Qua nghiên cӭu các dҩu tích
kiӃn trúc, các nhà Khҧo cә cho rҵng đây là nhӳng dҩu tích cung điӋn thӡi
Lý- Trҫn có qui mô to lӟn, chiӅu rӝng cӫa các bưӟc gian khá lӟn, tӯ 5,8m
đӃn 6m. Vұt liӋu xây dӵng các công trình kiӃn trúc này đưӧc chӃ tác ӣ
trình đӝ kӻ thuұt cao, gӗm các loҥi gҥch, ngói, đӗ gӕm, sӭ, đá... các di vұt 

trang trí kiӃn trúc đưӧc chӃ tác cҭn thұn vӟi nhiӅu loҥi hình phong phú. 
+

.
7+

<=

>


Nhӳng di vұt trong khu khҧo cә hӑc Hoàng thành Thăng Long tҥi 18 Hoàng DiӋu là minh chӭng cө thӇ vӅ
trình đӝ phát triӇn cao cӫa kinh tӃ, văn hoá. Vӟi sӵ tôn sùng đҥo Phұt thӡi Lý- Trҫn, nhiӅu di vұt đã mang
dҩu ҩn cӫa Phұt giáo, tӯ mô hình tháp, chân tҧng đá hoa sen, chim, uyên ương... Rӗng nҵm trong lá đӅ
là di vұt mang dҩu ҩn biӇu tưӧng cӫa thҫn quyӅn kӃt hӧp vӟi vương quyӅn. NhiӅu tiӅn đӗng, đӗ gӕm sӭ
cӫa Trung Quӕc, Nhұt Bҧn, Tây Á... là bҵng chӭng cho thҩy Thăng Long là trung tâm giao lưu văn hoá
vӟi các nưӟc trong khu vӵc và tiӃp nhұn nhӳng giá trӏ tinh hoa cӫa nhân loҥi. 
Nghiên cӭu các dҩu tích công trình kiӃn trúc cӫa khu di tích Khҧo cә hӑc 18 Hoàng DiӋu cho thҩy sӵ kӃt
hӧp hài hoà giӳa các yӃu tӕ tӵ nhiên, dӵa theo tӵ nhiên trong khu vӵc bӕ trí hưӟng cӫa các công trình
kiӃn trúc và qui hoҥch khu Cҩm thành trên cơ sӣ lӧi dөng, tұn dөng điӅu kiӋn tӵ nhiên cӫa mӝt vùng đҩt
vӕn có nhiӅu sông, ngòi, hӗ, ao. Đó cũng chính là sӵ thӇ hiӋn mӝt truyӅn thӕng yêu thiên nhiên, gҫn gũi
thiên nhiên, nhҵm tҥo dӵng cҧnh quan môi trưӡng lý tưӣng trong điӅu kiӋn khí hұu nóng ҭm, mưa nhiӅu
vӅ mùa hè, khô và lҥnh vӅ mùa đông. Hưӟng các cung điӋn, lҫu gác đӅu tuân thӫ theo hưӟng Bҳc Nam
(cӱa quay vӅ hưӟng Nam theo hưӟng cӫa trөc chính tâm khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long).
Theo Giáo sư- TiӃn sĩ Đӛ Hoài Nam- Chӫ tӏch ViӋn Khoa hӑc Xã hӝi ViӋt Nam, giá trӏ nәi bұt và tính đӝc
đáo cӫa Khu di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long- Hà Nӝi là có nhiӅu tҫng văn hoá cӫa nhiӅu thӡi
kǤ nҵm chӗng xӃp, đan xen nhau, tiӃp nӕi nhau liên tөc, không đӭt đoҥn. Các di tích đó có mӕi quan hӋ
và sӵ kiên kӃt lүn nhau, tҥo thành mӝt tәng thӇ liên hoàn rҩt phӭc tҥp, nhưng phong phú và hҩp dүn,
phҧn ánh rõ mӕi quan hӋ vӅ qui hoҥch đô thӏ và không gian kiӃn trúc, cũng như sӵ tiӃp nӕi giӳa các triӅu
đҥi trong lӏch sӱ xây dӵng Kinh đô Thăng Long. 
Qua hơn 5 năm nghiên cӭu, các nhà khҧo cә hӑc và các nhà nghiên cӭu văn hoá - lӏch sӱ đã khҷng đӏnh
thêm và làm sâu sҳc hơn các giá trӏ cӫa Hoàng thành Thăng Long. NhiӅu kӃt quҧ nghiên cӭu mӟi đưӧc
công bӕ như: phát hiӋn kiӃn trúc Bát giác thӡi Lý đưӧc các chuyên gia ViӋt- Nhұt phán đoàn là công
trình kiӃn trúc kiӇu điӋn Thiên Khánh (nơi vua nghe chính sӵ) ghi trong chính sӱ. Các chuyên gia Nhұt
Bҧn nhiӅu kinh nghiӋm nghiên cӭu kinh thành cũng đã tìm ra đưӧc mӝt loҥi thưӟc đưӧc sӱ dөng thӕng
nhҩt trong xây dӵng Hoàng thành thӡi Lý, cho thҩy mһt bҵng kinh đô thӡi Lý có qui hoҥch rҩt rõ ràng, qui
cӫ trưӟc khi tiӃn hành xây dӵng... TiӃn sĩ Bùi Minh Trí đã nhұn ra đưӧc loҥi gӕm cao cҩp nhҩt trong thӃ
kӹ XV cӫa ViӋt Nam đưӧc sҧn xuҩt chính tҥi Thăng Long, vӟi mӝt kӻ thuұt rҩt cao, mӻ thuұt hoàn hҧo.
Đây cũng chính là gӕm sӭ cao cҩp xuҩt khҭu đi các nưӟc Đông Nam Á và mӝt sӕ nưӟc khu vӵc châu Á.
Nhӳng kӃt quҧ nghiên cӭu này càng khҷng đӏnh qui mô và các giá trӏ nәi bұt cӫa khu di tích trung tâm
Hoàng thành Thăng Long./.