Tr­êng ®¹i häc b¸ch khoa hµ néi

viÖn ®µo t¹o vµ båi d­ìng sau ®¹i häc

viÖn vËt lý kü thuËt.

B¸o c¸o m«n:

C¸c ph­¬ng ph¸p phæ trong ph©n tÝch vµ ®o l­êng vËt lý.

Häc viªn : Vò §×nh Ph­íc.

Líp : VËt lý kü thuËt.
Kho¸ : 2006 – 2008.
ThÇy h­íng dÉn : TS. NguyÔn Ngäc Trung.
 §Ò tµi:

C¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch nhiÖt.

Néi dung b¸o c¸o:

I/ Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch nhiÖt lµ g×?
II/ C¬ së vËt lý cña ph­¬ng ph¸p.
III/ Ph©n tÝch nhiÖt vi sai (DTA)
IV/ QuÐt nhiÖt vi sai (DSC).
V/ Ph©n tÝch nhiÖt träng l­îng (TGA).
 I/ Ph­¬ng Ph¸p ph©n tÝch nhiÖt lµ g×?
Ph©n tÝch nhiÖt lµ ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch mµ trong ®ã,
c¸c tÝnh chÊt vËt lý, ho¸ häc cña mÉu, ®o mét c¸ch liªn tôc
nh­lµ nh÷ng hµm cña nhiÖt ®é ( nhiÖt ®é ®­îc thay ®æi cã
quy luËt). Trªn c¬ së lý thuyÕt vÒ nhiÖt ®éng häc, tõ sù thay
®æi c¸c tÝnh chÊt ®ã ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc c¸c th«ng sè
yªu cÇu cña viÖc ph©n tÝch.
C¸c tÝnh chÊt ®­îc x¸c ®Þnh nh­: NhiÖt ®é chuyÓn pha,
khèi l­îng mÊt ®i, biÕn ®æi vÒ kÝch th­íc.
Trong phÇn nµy ta ®i t×m hiÓu c¸c ph­¬ng ph¸p chÝnh
sau:
- Ph©n tÝch nhiÖt vi sai (DTA).
- QuÐt nhiÖt vi sai (DSC).
- Ph©n tÝch nhiÖt träng l­îng (TGA).
Dùa vµo ph­¬ng ph¸p nµy ta cã thÓ: KiÓm nghiÖm s¶n
phÈm, ph©n tÝch thµnh phÇn,…
 II/ C¬ së vËt lý cña ph­¬ng ph¸p.
Kü thuËt ph©n tÝch nhiÖt dùa trªn nguyªn lý vÒ nhiÖt ®éng
häc.
Khi cã ®é chªnh lÖch vÒ ®é lín, nhiÖt ®é sÏ chuyÓn tõ n¬i
nµy sang n¬i kh¸c vµ khi ®ã lµm cho c¸c ®¹i l­îng vËt lý kh¸c nh­
n¨ng l­îng chuyÓn pha , ®é nhít, entropy, … còng thay ®æi.

*Mèi quan hÖ gi÷a nhiÖt ®é vµ nhiÖt l­îng:

Q
T 
Trong ®ã C lµ nhiÖt dung phô thuéc vµo b¶n chÊt mC
khèi vËt
liÖu.
* Entropy lµ mét ®¹i l­îng g¾n bã chÆt chÏ víi n¨ng l­îng vµ
nhiÖt ®é cña hÖ trong c¸c qu¸ tr×nh thay ®æi tr¹ng th¸i.
* VËt chÊt th­êng tån t¹i ë ba tr¹ng th¸i: R¾n, láng, khÝ. Trong
®ã hiÖn t­îng chuyÓn pha lµ hiÖn t­îng rÊt quan träng.
 III/ Ph©n tÝch nhiÖt vi sai (DTA).
1/ C¬ së vµ tÝnh n¨ng cña ph­¬ng ph¸p.
Ph©n tÝch nhiÖt vi sai dùa trªn viÖc thay ®æi nhiÖt ®é cña
mÉu ®o vµ mÉu chuÈn vµ ®­îc xem nh­lµ mét hµm cña nhiÖt
®é mÉu.
C¸c tÝnh chÊt cña mÉu chuÈn lµ hoµn toµn x¸c ®Þnh vµ yªu
cÇu mÉu chuÈn ph¶i tr¬ vÒ nhiÖt ®é.
Víi mÉu ®o th× lu«n xÈy ra mét trong hai qu¸ tr×nh gi¶i phãng
vµ hÊp thô nhiÖt khi ta t¨ng nhiÖt ®é cña hÖ, øng víi mçi qu¸
tr×nh nµy sÏ cã mét tr¹ng th¸i chuyÓn pha t­¬ng øng.
* Ph­¬ng ph¸p nµy cho ta biÕt:
- Ph©n biÖt c¸c nhiÖt ®é ®Æc tr­ng.
- Hµnh vi nãng chÈy vµ kÕt tinh cña vËt liÖu.
- §é æn ®Þnh nhiÖt.
- ….
2/ ThiÕt bÞ ®o.
Mét hÖ ®o gåm: - Hai gi¸ gi÷ mÉu bao gåm cÆp nhiÖt, bé

phËn chøa mÉu.

- 1 lß nhiÖt.
- 1 thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn nhiÖt ®é.
- 1 hÖ ghi kÕt qu¶ ®o.
Bé khuÕch ®¹i

Bé ®iÒu khiÓn
0,10 C  100 C /phót S
100 C  2000 C /phót R

Bé ghi.
HÖ ®iÒu
khiÓn nhiÖt
®é.
a/ Lµ s¬ ®å cung cÊp nhiÖt cña thiÕt bÞ DTA.
b/ Mét hÖ ®o cña h·ng Orton.
3/ Ho¹t ®éng vµ ph©n tÝch kÕt qu¶.
- Sù thay ®æi nhiÖt ®é bªn trong c¸c mÉu ®­îc x¸c ®Þnh bëi c¸c cÆp
nhiÖt, ®é chªnh lÖch gi÷a c¸c cÆp nhiÖt sinh ra mét ®iÖn ¸p vµ sau ®ã
ta khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p nµy lªn.
* D­íi ®©y ta cã mét ®­êng cong cña hÖ DTA.
Ta thÊy diÖn tÝch phÇn bªn trªn hay
phÇn bªn d­íi cña c¸c ®Ønh cho ta biÕt
vÒ n¨ng l­îng øng víi c¸c qu¸ tr×nh xÈy ra
trong mÉu.
Khi T d­¬ng th× mÉu ®ang to¶ nhiÖt vµ
ng­îc l¹i.
Ta cã: mq , A: diÖn tÝch
A
gK ®Ønh.
K: ®é dÉn cña mÉu.
g : thõa sè h×nh d¹ng ®Ønh.
q: l­îng entanpy thay ®æi / 1 ®¬n vÞ khèi l­
îng.
Nh­vËy x¸c ®Þnh diÖn tÝch c¸c ®Ønh,
ta ®· x¸c ®Þnh n¨ng l­îng xÈy ra qu¸
tr×nh t­¬ng øng, tõ ®ã ta x¸c ®Þnh ®­îc
b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh vµ thêi ®iÓm xÈy
ra qu¸ tr×nh ®ã trong khi ph©n tÝch.
 IV/ QuÐt nhiÖt vi sai (DSC).
1/ C¬ së vµ tÝnh n¨ng cña ph­¬ng ph¸p.
* DSC lµ ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch mµ ë ®ã ®é chªnh lÖch
vÒ nhiÖt ®é gi÷a mÉu chuÈn vµ mÉu ®o lu«n b»ng kh«ng.
Trong qu¸ tr×nh chuyÓn pha cña mÉu, n¨ng l­îng sÏ ®­îc bæ
xung vµo mÉu hay cã thÓ mÊt ®i tõ mÉu, ta sÏ x¸c ®Þnh
n¨ng l­îng ®ã th«ng qua tÝnh diÖn tÝch giíi h¹n bëi ®å thÞ
mµ ta thu ®­îc.
* Ph­¬ng ph¸p DSC cho ta th«ng tin vÒ sù chuyÓn pha cña
vËt chÊt.
 2/ ThiÕt bÞ.
Khi xuÊt hiÖn sù chuyÓn pha trªn mÉu, n¨ng l­îng sÏ ®­îc thªm vµo hoÆc
mÊt ®i trong mÉu ®o hoÆc mÉu chuÈn, ®Ó duy tr× nhiÖt ®é ë mÉu
®o vµ mÉu chuÈn b»ng nhau. N¨ng l­îng c©n b»ng nµy ®­îc ghi l¹i vµ
cung cÊp kÕt qu¶ ®o trùc tiÕp cña n¨ng l­îng chuyÓn pha.
H×nh vÏ: (a): lµ s¬ ®å cung cung
cÊp nhiÖt cña DSC lo¹i th«ng l­
îng nhiÖt.
(b): lµ lo¹i bæ chÝnh c«ng
suÊt.
Ta thÊy lo¹i th«ng l­îng nhiÖt cã mét
lß nhiÖt cßn lo¹i bæ chÝnh c«ng
suÊt cã hai lß nhiÖt. Víi hai lß
nhiÖt nh­vËy ta cã thÓ ®o trùc
tiÕp c«ng suÊt cña c¸c lß tõ ®ã
suy ra ®é chªnh lÖch vÒ c«ng
suÊt, cßn víi mét lß nhiÖt th× ta
l¹i dùa vµo nhiÖt ®é.
* ThiÕt bÞ DSC cã c¸c bé phËn chÝnh sau:
- Gi¸ gi÷ mÉu gåm cÆp nhiÖt, bé phËn chøa mÉu.
- Lß nhiÖt.
- ThiÕt bÞ ®iÒu khiÓn nhiÖt ®é.
- HÖ ghi kÕt qu¶ ®o.
+ Sau ®©y lµ s¬ ®å khèi cña DSC bæ chÝnh c«ng suÊt.
 3/ Ho¹t ®éng vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ ®o.
Qu¸ tr×nh ph©n tÝch nhiÖt th­êng bÞ ¶nh h­ëng bëi c¸c yÕu
tè m«i tr­êng, ®iÒu kiÖn thÝ nghiÖm, kh¶ n¨ng chèng ¨n
mßn cña vËt liÖu, kh¶ n¨ng ph¶n håi cña thiÕt bÞ ghi,…
Khi ®Æt mÉu vµo vÞ trÝ lß, t¨ng dÇn nhiÖt ®é cña c¸c lß,
ta dïng mét detector vi sai c«ng suÊt ®Ó ®o sù kh¸c nhau vÒ
c«ng suÊt cña c¸c lß. TÝn hiÖu ®­îc khuÕch ®¹i vµ chuyÓn
lªn bé phËn ghi d÷ liÖu.
Trong phÐp ph©n tÝch DSC ®­êng cong thu ®­îc th­êng thay
®æi xung quanh trôc nhiÖt ®é, vµ suÊt hiÖn c¸c ®Ønh thu
nhiÖt vµ to¶ nhiÖt øng víi c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn pha cña
mÉu.
 * Sau ®©y ta ®i xem xÐt mét vÝ dô ®Ó x¸c ®Þnh c¸c
®iÓm chuyÓn pha cña polyme.
Tg: lµ nhiÖt ®é chuyÓn pha
thuû tinh, lóc nµy nhiÖt
dung cña mÉu t¨ng do
vËy dßng nhiÖt t¨ng lªn.
Tc: NhiÖt ®é kÕt tinh, khi
nhiÖt ®é t¨ng c¸c sîi
polyme sÏ nhËn ®ñ
n¨ng l­îng vµ s¾p xÕp cã
trËt tù h¬n (tinh thÓ). Qu¸
tr×nh nµy mÉu gi¶i
phãng n¨ng l­îng.
Tm: NhiÖt ®é tan cña mÉu,
lóc nµy tinh thÓ polyme
tan ra, c¸c sîi polyme
chuyÓn ®éng tù do, v×
vËy chóng ®· hÊp thô
mét nhiÖt l­îng.
 V/ Ph©n tÝch nhiÖt träng l­îng (TGA).
1/ C¬ së vµ tÝnh n¨ng cña ph­¬ng ph¸p.
* Ph­¬ng ph¸p nµy dùa trªn c¬ së x¸c ®Þnh khèi l­îng cña mÉu
vËt chÊt bÞ mÊt ®i (hay nhËn vµo) trong qu¸ tr×nh chuyÓn pha
nh­mét hµm cña nhiÖt ®é.
TGA cho ta x¸c ®Þnh khèi l­îng chÊt bÞ mÊt ®i trong qu¸ tr×nh
chuyÓn pha.
§­êng phæ TGA ®Æc tr­ng cho mét hîp chÊt hoÆc mét hÖ do thø
tù cña c¸c ph¶n øng ho¸ häc xuÊt hiÖn t¹i mét kho¶ng nhiÖt ®é
x¸c ®Þnh lµ mét hµm cña cÊu tróc ph©n tö.
C¸c ®­êng d÷ liÖu liªn quan tíi nhiÖt ®éng häc vµ ®éng n¨ng
cña d¹ng ph¶n øng ho¸ häc, c¬ chÕ ph¶n øng,…
* C¸c th«ng tin ta nhËn ®­îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh thµnh phÇn khèi
l­îng c¸c chÊt cã mÆt trong mÉu. Ngoµi ra ta x¸c ®Þnh ®­îc
thµnh phÇn dung m«i, chÊt phô gia,…
 2/ ThiÕt bÞ.
HÖ ®o TGA cã cÊu t¹o t­¬ng tù nh­DTA, nh­ng TGA cã thªm
phÇn sensor khèi l­îng.
MÉu ®­îc c©n liªn tôc vµ nung nãng ®Õn nhiÖt ®é bay h¬i,
mÉu ®­îc ®Æt trªn ®Üa vµ g¾n víi bé c©n b»ng ghi tù
®éng, bé c¶m biÕn tù ®éng chän ®iÓm c©n b»ng.
Bé biÕn n¨ng lµ c¸c tÕ bµo quang ®iÖn, khi vÞ trÝ c©n
b»ng ban ®Çu ®­îc thiÕt lËp, sù thay ®æi khèi l­îng cña mÉu
sÏ ®­îc lµm c©n b»ng.
NhiÖt ®é cña lß ®­îc thay ®æi liªn tôc vµ ®iÒu khiÓn bëi
cÆp nhiÖt.
Khèi l­îng thay ®æi ®­îc ®o so víi tÝn hiÖu vµo ban ®Çu.
S¬ ®å cÊu t¹o cña mét thiÕt bÞ TGA (a).
Mét hÖ TGA cña h·ng Orton (b).
 3/ Ho¹t ®éng vµ ph©n tÝch kÕt qu¶.
Ban ®Çu, c©n ë vÞ trÝ c©n b»ng. ThiÕt bÞ ®iÒu
khiÓn lµm t¨ng nhiªt ®é, trong qu¸ tr×nh ®ã c¸c qu¸ tr×nh
lý, ho¸ xÈy ra lµm thay ®æi khèi l­îng cña mÉu, nhê ®ã
c¸c sensor khèi l­îng chuyÓn tÝn hiÖu vÒ m¸y tÝnh vµ
chuyÓn ®æi thµnh phÇn tr¨m khèi l­îng cña vËt liÖu bÞ
mÊt ®i.
VD: MÉu ph©n tÝch TGA cña
CaC2O4 .H 2O
Bµi tr×nh bµy cña em ®Õn ®©y lµ kÕt
thóc.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!