2009 Kasım

www.guven-kutay.ch

KALDIRMA
MOTORU
40-1-4a

M. Güven KUTAY

40-1-4a-kaldirma-motoru.doc
 İÇİNDEKİLER
1 Kaldırma Sistemi ................................................................................................................. 1.3
1.4 Vinç motorları ............................................................................................................ 1.3
1.4.1 Kaldırma motoru ................................................................................................... 1.3
1.4.1.1 Kaldırma motorunun atalet (eylemsizlik) gücü............................................ 1.3
1.4.1.2 Kaldırma motorunun ivme gücü .................................................................. 1.5
1.4.1.2.1 Translasyon ivmesi gücü ........................................................................ 1.5
1.4.1.2.2 Rotasyon ivmesi gücü ............................................................................ 1.5
1.4.1.3 Kaldırma motoru seçimi, "Örnek 1, 100kNx20m Gezer köprü vinci........... 1.7
1.4.1.4 Kaldırma motoru seçimi, "Örnek 2, 32kN-2/1 Halatlı ceraskal" ................. 1.8
1.4.1.5 Kaldırma motoru seçimi, "Örnek 3, 5kN-2/1 Zincirli ceraskal" .................. 1.9

www.guven-kutay.ch
 Nasıl vinç yaparım 1.3

1 Kaldırma Sistemi
1.4 Vinç motorları
1.4.1 Kaldırma motoru
Kaldırma motorunun gücünü hesaplamak kaldırılacak yükün atalet (eylemsizlik) gücünün
hesaplanması yanında ivme gücününde hesaplanması demektir. Kaldırma motorunun
gücünü hesaplamak için önce genel olarak güç hesabını kaldırma tahriğinde ele alalım.

Gücün genel tarifi şöyledir: "Zaman biriminde yapılan işe güç denir."
İş
P=
t
Diğer taraftan iş "Kuvvet x Yol" olarak tanımlanır. Kaldırmada yol kaldırma yüksekliği "hKa"
dır.

İş = FYük ⋅ h Ka
1.4.1.1 Kaldırma motorunun atalet (eylemsizlik) gücü
F ⋅h
İş değerini güç formülüne yerleştirirsek; PAt = Yük Ka
t
Bu formülde zaman biriminde kaldırma yüksekliği hızdır; hKa/t = vKa . Bu değeride
formülde yerleştirelim:

PAt = FYük ⋅ v Ka F ( 1.1 )

PAt W=Nm/s Atalet (eylemsizlik) gücü
FYük N Kaldırılan yükün kuvveti
vKa m/s Kaldırma hızı
Böylece kaldırma motorunun teorik olarak gücünü hesaplayacak formülü bulmuş oluruz.
Fakat pratikte bu formülü kullanmak hatalı olur. Bu formül pratiğe göre düzeltilmelidir.
Kaldırma tahriğinin genel şemasını ele alırsak (Şekil 1.1); görürüz ki, motor ile yük arasında
kaldırma anında çalışan bir çok mekanik parça bulunmaktadadır. Bu parçalar çalışırken
çeşitli sepeblerden ötürü randıman kaybına sebep olurlar. Toplam randıman kaybını "ηTop"
şu şekilde hesaplayabiliriz:
ηTop = ηKaTa ⋅ ηTa ⋅ ηRe d F ( 1.2 )

ηTop 1 Toplam randıman kaybı

ηKaTa 1 Kanca takımı randıman kaybı
ηTa 1 Tamburda randıman kaybı
ηRed 1 Redüktörde randıman kaybı

www.guven-kutay.ch
1.4 Kaldırma Motoru

2
3
1 Kaldırma motoru
1 2 Fren
3 Kavrama ve fren kasnağı
6
4 Redüktör
5 5. Tambur
4 8 6 Limit şalter
7 Yük
v m/dak 8 Kaldırma takımı ve sapanlar
7

Şekil 1.1, Kaldırma tahriği, şematik

Böylece toplam randıman kaybı "ηTop" formülün paydasına konulur.
Formülde hız m/s olarak alınmaktadır. Fakat pratikte kardırma hızı m/dak olarak kullanılır
bunun içinde formülün paydasına saniye ve dakika farkı "60" sayısı gelir.
Formülde güç "W" vat olarak alınmaktadır. Fakat pratikte motor gücü "kW" olarak
kullanılır bunun içinde formülün paydasına kilo farkı "103" sayısı gelir. Bazı formüllerde bu
faktör kullanılmaz. Fakat yükün "N" yerine "kN" olarak alındığına dikkat edilmelidir.
Kaldırma takımı ve sapanlar Şekil 1.1 de Poz 8 olarak gösterilmiştir. Eğer kaldırma
takımınının ağırlık kuvveti "FkaTa" biliniyorsa (FYük +FKaTa) alınır. Fakat hesapların başında
bu ağırlık bilinmemektedir. Genel olarak tecrübelere dayanarak bu değer yükün %3 olarak
kabul edilir. Buda formülde 1,03 faktörü olarak alınır.
Bütün bu faktörleri F ( 1.1 ) de yerleştirirsek, pratikte kullanılan kaldırma motoru gücü
hesap formülünü elde ederiz.F ( 1.3 )
1,03 ⋅ FYük ⋅ v Ka
PAt = F ( 1.3 )
60 ⋅ 103 ⋅ ηTop

P kW Atalet (eylemsizlik) gücü

FYük N Kaldırılan yükün kuvveti
vKa m/dak Kaldırma hızı
ηTop 1 Toplam randıman kaybı

www.guven-kutay.ch
 Nasıl vinç yaparım 1.5

1.4.1.2 Kaldırma motorunun ivme gücü

Kaldırma motorunun ivme gücü, translasyon (düz boyuna hareket) ivmesi gücü ve rotasyon
(dönüş) ivmesi gücü olarak iki kısımdan oluşur.

1.4.1.2.1 Translasyon ivmesi gücü

Translasyon (düz, boyuna hareket) ivmesi gücü şu şekilde hesaplanır.

1,03 ⋅ FYük ⋅ v 2Ka

PİvTr = F ( 1.4 )
103 ⋅ g ⋅ t Ba ⋅ ηTop
PİvTr kW Translasyon ivmesi gücü
FYük N Kaldırılan yükün kuvveti
vKa m/s Kaldırma hızı
g m/s2 Yerçekimi ivmesi g = 9,81 m/s2
tBa s Hıza erişme zamanı
Hızın 0 dan vKa ya gelme zamanı
ηTop 1 Toplam randıman kaybı
Hızın 0 dan vKa ya gelme zamanı için tecrübelere göre şu değerler kabul edilir; Kaldırılan yük kuvveti 300 kN
a kadar tBa 2 ... 5 s, daha büyük yükler için tBa≈10 s olarak alınır.

1.4.1.2.2 Rotasyon ivmesi gücü

Rotasyon ivmesi (Dönen kütlelerin) gücü şu şekilde hesaplanır.
2 ⋅ π ⋅ M iv ⋅ n Mo
PİvRo = F ( 1.5 )
60 ⋅ 103 ⋅ ηTop
PİvRo kW Rotasyon ivmesi gücü
Miv Nm İvme momenti
nMo 1/dak Motor devir sayısı
ηTop 1 Toplam randıman kaybı

İvme momenti " Miv " şu şekilde hesaplanır;

M iv = Θ Es ⋅ α F ( 1.6 )
ΘEs Ns2 Motor milindeki eşdeğer kütlesel eylemsizlik momenti
2
α m/s Açısal ivme
Motor milindeki eşdeğer kütlesel eylemsizlik momenti
  ni 
2 
Θ eş = ∑ Θi ⋅   ⋅ ηi  F ( 1.7 )
  n Mo  
 

www.guven-kutay.ch
1.6 Kaldırma Motoru

Açısal ivme
∆ω 2 ⋅ π ⋅ ∆n Mo
α= = F( 1.1)
t Ba t Ba
α m/s2 Açısal ivme
∆ω Ns2 Açısal hız
tBa s Hıza erişme zamanı
∆nFr 1/s Motor miliyle dönüş farkı
ni 1/s Dönen herhangi bir parçanın dönüş devir sayısı
nMo 1/s Motor milinin dönüş devir sayısı
ηi 1 Dönen parçanın motor miline randıman kaybı
ii 1 Dönen parçanın dönüş devir sayısının
motor devir sayısına oranı

Toplam ivme gücü bu iki gücün toplamı ile bulunur.

Pİv = PİvTr + PİvRo F ( 1.8 )

Pİv kW Toplam ivme gücü

PİvTr kW Translasyon ivmesi gücü
PİvRo kW Rotasyon ivmesi gücü

Genelde toplam ivme gücü " Pİv ", oldukça büyük kaldırma hızı ve kısa hıza erişme zamanı
olan tahriklerde hesaplanır.

Kaldırma motorunun "başlangıç gücü" motorun atalet (eylemsizlik) gücü ile toplam ivme
gücünün toplamı ile bulunur. Pratikte başlangıç gücü genel olarak eylemsizlik gücünün %10
ile %20 arası büyütülmesiyle bulunur.

PBaş = PAt + Pİv

F ( 1.9 )
PBaş = (1,1...1,2) ⋅ PAt

PBaş kW Başlangıç gücü

PAt kW Atalet (eylemsizlik) gücü
Pİv kW Toplam ivme gücü

Kaldırma motorunun gücünü hesaplamakta rüzgarın hiçbir etkisi olmaz.

Kaldırma motorunun hesabı yalnız atalet (eylemsizlik) gücü hesap edilerek yapılır ve motor
fabrikasına veya motor satıcısına istenilen başlangıç momenti ve devrilme momentinin
katsayıları bildirilir.

www.guven-kutay.ch
 Nasıl vinç yaparım 1.7

1.4.1.3 Kaldırma motoru seçimi, "Örnek 1, 100kNx20m Gezer köprü vinci

100 kN yükü kaldıracak motorun seçimi için, ilk önce motorun eylemsizlik gücü
F ( 1.3 ) ile hesaplanır.
1,03 ⋅ FYük ⋅ v Ka 1,03 ⋅ 100 ⋅ 6
PAt = = = 11,534154 PAt = 11,53 kW
60 ⋅ 103 ⋅ ηTop 60 ⋅ 0,893

Yük kuvveti FYük = 100 kN

Kaldırma hızı vKa = 6 m/dak
Toplam randıman ηTop = η1 . η2 . η3 = 0,893
Kanca takımı randıman kaybı η1 = 0,980
Tamburda randıman kaybı η2 = 0,980
Redüktörde randıman kaybı η3 = 0,930
ηTop = 0,980 . 0,980 . 0,930 ηTop = 0,893172

Bu hesaplanan motorun etiket güç değeridir. Siparişte aşağıda verilen doneler motoru tam
seçilebilmek için motor fabrikasına veya motor satıcısına verilmelidir.

Motor: 6-Kutuplu, kısa devre-asenkron motor

Tip büyüklüğü ≈ 160L
Motorun çalışma oranı ve yeri %25 ÇO, vinçte kaldırma motoru
Motor devir sayısı: nMo ≈ 940 dak−1
Motorun etiket gücü: PMo = 11 kW
Motorun başlangıç momenti: MBa ≈ 1,2 . MMo
Motorun devrilme momenti: MDe ≈ 2,5 . MMo
d

s
L w a b

Şekil 1.2, 11 kW lık kısa devre asenkron motor

Resimdeki ölçüler motor firmasının kataloğundan alınacaktır.

www.guven-kutay.ch
1.8 Kaldırma Motoru

1.4.1.4 Kaldırma motoru seçimi, "Örnek 2, 32kN-2/1 Halatlı ceraskal"

32 kN yükü kaldıracak motorun seçimi için, ilk önce motorun eylemsizlik gücü
F ( 1.3 ) ile hesaplanır.
1,03 ⋅ FYük ⋅ v Ka 1,03 ⋅ 32 ⋅ 6,5
PAt = = = 3,9985068 PAt = 4 kW
60 ⋅ 103 ⋅ ηTop 60 ⋅ 0,893

Yük kuvveti FYük = 32 kN

Kaldırma hızı vKa = 6,5 m/dak
Toplam randıman ηTop = η1 . η2 . η3 = 0,893
Kanca takımı randıman kaybı η1 = 0,980
Tamburda randıman kaybı η2 = 0,980
Redüktörde randıman kaybı η3 = 0,930
ηTop = 0,980 . 0,980 . 0,930 ηTop = 0,893172
Bu hesaplanan motorun etiket güç değeridir. Siparişte aşağıda verilen doneler motorun tam
seçilebilmek için motor fabrikasına veya motor satıcısına verilmelidir.
Motor: 4-Kutuplu, kısa devre-asenkron motor
Tip büyüklüğü ≈ 112M
Motorun çalışma oranı ve yeri %25 ÇO, Halatlı ceraskal kaldırma motoru
Motor devir sayısı: nMo ≈ 1420 dak−1
Motorun etiket gücü: PMo = 4 kW
Motorun başlangıç momenti: MBa ≈ 1,2 . MMo
Motorun devrilme momenti: MDe ≈ 2,5 . MMo
D
d

L s

Şekil 1.3, 4 kW lık flanşlı kısa devre asenkron motor

Resimdeki ölçüler motor firmasının kataloğundan alınacaktır.
www.guven-kutay.ch
 Nasıl vinç yaparım 1.9

1.4.1.5 Kaldırma motoru seçimi, "Örnek 3, 5kN-2/1 Zincirli ceraskal"

5 kN yükü kaldıracak motorun seçimi için, ilk önce motorun eylemsizlik gücü
F ( 1.3 ) ile hesaplanır.
1,03 ⋅ FYük ⋅ v Ka 1,03 ⋅ 5 ⋅ 6,5
PAt = = = 0,636891 PAt = 0,75 kW
60 ⋅ 103 ⋅ ηTop 60 ⋅ 0,876

Yük kuvveti FYük = 5 kN

Kaldırma hızı vKa = 4,6 m/dak
Toplam randıman ηTop = η1 . η2 . η3 = 0,876
Zincir makarası contasız η1 = 0,960
Kavaletanın randıman kaybı η2 = 0,950
Redüktörde randıman kaybı η3 ≈ 0,9954.0,992 = 0,96
4 Adet rulman yatak, 2 dişli kademesi
ηTop = 0,960 . 0,950 . 0,96 ηTop = 0,87552
Bu hesaplanan motorun etiket güç değeridir. Siparişte aşağıda verilen doneler motorun tam
seçilebilmek için motor fabrikasına veya motor satıcısına verilmelidir.
Motor: 4-Kutuplu, kısa devre-asenkron motor
Tip büyüklüğü ≈ 80
Motorun çalışma oranı ve yeri %25 ÇO, Zincirli ceraskal kaldırma motoru
Motor devir sayısı: nMo ≈ 1430 dak−1
Motorun etiket gücü: PMo = 0,75 kW
Motorun başlangıç momenti: MBa ≈ 1,2 . MMo
Motorun devrilme momenti: MDe ≈ 2,5 . MMo

Şekil 1.4, 0,75 kW lık özel yapım kısa devre asenkron motor
Resimdeki ölçüler motor firmasının kataloğundan alınacaktır.

www.guven-kutay.ch