Mӝt cách mӟi xác đӏnh kích thưӟc phân tӱ

Albert Einstein
"A New Determination of Molecular Dimensions"
Buchdruckerei K. J. Wyss, Bern, 1905. (30 April 1905)
Also: O
 
, h (1906), pp. 289-305.

a/ Bӕi cҧnh lӏch sӱ

-Ê Các công trình cӫa Antoine Lavoisier vӅ sӵ tӗn tҥi cӫa nguyên tӱ trưӟc đó mӝt thӃ
kӹ[1].
-Ê Các nhà vұt lý vүn chưa chҩp nhұn hoàn toàn rҵng nguyên tӱ tӗn tҥi thӵc sӵ vì
không có mӝt lý thuyӃt nào ӣ thӃ kӹ 19 có thӇ giҧi thích đҫy đӫ tính chҩt cӫa vұt
chҩt tӯ các tính chҩt cӫa nguyên tӱ.
-Ê Ludwig Boltzmann là nhà vұt lý nguyên tӱ dүn đҫu cӫa thӃ kӹ 19, ngưӡi đã đҩu
tranh nhiӅu năm đӇ thuyӃt phөc sӵ chҩp nhұn nguyên tӱ.
-Ê James Clerk Maxwell, mӝt nhà nguyên tӱ hӑc hàng đҫu khác, đã tìm ra sӵ phân bӕ
vұn tӕc cӫa các nguyên tӱ trong chҩt khí, và ông đi đӃn mӝt kӃt luұn ngҥc nhiên là
tính nhӟt cӫa chҩt khí có thӇ đӝc lұp vӟi mұt đӝ cӫa nó.
-Ê Tuy nhiên lý thuyӃt nguyên tӱ cũng vҩp phҧi nhӳng khó khăn không giҧi quyӃt
đưӧc. NhiӋt đӝ thҩp, nhiӋt dung riêng cӫa chҩt rҳn là 3NkB, mӝt kӃt quҧ cӫa đӏnh
luұt Dulong±Petit. Tuy nhiên đӏnh luұt đúng cho nhiӋt đӝ phòng, nhưng không
đúng đӕi vӟi nhiӋt đӝ lҥnh hơn. Tҥi gҫn 0K, nhiӋt dung riêng bҵng không.

b/ Công trình cӫa Einstein[2]

Nӝi dung nghiên cӭu cӫa Einstein trong luұn án tiӃn sĩ là nghiên cͱu s͹ khuy͇ch tán và
n͡i ma sát cͯa các ch̭t trung tính trong dung d͓ch loãng đ͋ xác đ͓nh kích thưͣc cͯa
nguyên t͵´.

Nghiên cӭu cӫa ông trong năm 1903 và 1904 tұp trung vào hiӋu ӭng kích thưӟc nguyên tӱ hӳu
hҥn tác đӝng đӃn hiӋn tưӧng tán xҥ. Giӕng như nghiên cӭu cӫa Maxwell, sӵ hӳu hҥn cӫa kích
thưӟc nguyên tӱ dүn đӃn các hiӋu ӭng có thӇ quan sát đưӧc. Nghiên cӭu này nҵm trong vҩn đӅ
chính cӫa vұt lý ӣ thӡi đҥi ông. Chúng cũng là nӝi dung chính trong luұn án tiӃn sĩ cӫa ông.

Phương pháp cӫa Einstein dӵa vào nhӳng quan niӋm đơn giҧn cӫa ông. Chҩt lӓng tinh
khiӃt có mӝt đӝ nhӟt nhҩt đӏnh nào đó xác đӏnh ³đӝ chҧy´ cӫa chҩt lӓng. Ví dө đӝ nhӟt
cӫa chҩt lӓng lӟn hay nhӓ thì dòng chҧy cӫa chҩt lӓng đó sӁ nhӓ hay lӟn hơn tương ӭng.
Bә sung đưӡng vào nưӟc đӇ làm tăng đӝ nhӟt cӫa nưӟc, Einstein cho rҵng, sӵ tăng đӝ
nhӟt cӫa chҩt lӓng phө thuӝc vào kích thưӟc cӫa phân tӱ đưӡng hoà tan vào chҩt lӓng,
chúng làm ³cҧn´ dòng chҧy tӵ do cӫa các phân tӱ chҩt lӓng. Công trình cӫa Einstein là
nghiên cӭu hiӋu ӭng ³cҧn´ dòng chҧy cũng như là giҧi quyӃt các bài toán trong chuyӇn
đӝng chҧy cӫa chҩt lӓng, và so sánh vӟi kӃt quҧ thí nghiӋm xác đӏnh đӝ nhӟt cӫa nưӟc
đưӡng, và bҵng cách đó đӇ đánh giá đӝ nhӟt N cӫa chҩt lӓng.

ĐӇ làm giҧm các khó khăn trong tính toán, Einstien xét dòng chҧy chuyӇn đӝng trên mӝt
trөc và hưӟng vào phân tӱ và sau đó chӋch hưӟng ra ngoài theo hưӟng khác. Dòng chҧy
sӁ bӏ cҧn trӣ bӣi phân tӱ đưӡng ӣ chính giӳa, và các phân tӱ đưӧc cho là hình cҫu. Vӟi sӵ
cҧn trӣ dòng chҧy, Einstein cho rҵng tính nhӟt cӫa chҩt lӓng đã tăng lên.

Hình 1. Giҧ thiӃt rҵng dòng chҧy hưӟng vào phân tӱ đưӡng hình cҫu nҵm tҥi tâm.

Sau nhiӅu phép toán phӭc tҥp, Einstein đã dүn đӃn kӃt quҧ. Gӑi k là đӝ nhӟt biӇu kiӃn cӫa
௄‫כ‬
chҩt lӓng, k* là đӝ nhӟt tăng lên. Khi đó Einstein thu đưӧc biӇu thӭc sau: ൌ ͳ൅߮
௞

Vӟi ߮ :
ߩ Ͷߨ ଷ
߮ൌ ܰ ‫݌‬
݉ ͵
ߩǣ khӕi lưӧng riêng cӫa đưӡng

m: khӕi lưӧng vӫa phân tӱ đưӡng

N : Sӕ phân tӱ đưӡng.

p: thӇ tích khӕi chҩt lӓng.

௄‫כ‬ ହ
(Tuy nhiên, Einstein đã nhҫm, công thӭc đúng là: ൌ ͳ ൅ ߮)
௞ ଶ

Tӯ hai công thӭc trên ta rút ra kӃt quҧ:

 ͵݉ ݇ ‫כ‬ ͳ
ܰൌ Ǥ ൬ െ ͳ൰ Ǥ ଷ
Ͷߨߩ ݇ ‫݌‬
ଵ
Vұy ta thҩy ̱ܰ య. Tuy nhiên công thӭc này chưa tính đӃn hiӋu ӭng
௣
hҩp dүn. Cө thӇ là , do trӑng lӵc, các phân tӱ đӯơng bӏ kéo xuӕng phía
đáy cӫa bình chӭa. Áp dөng đӏnh luұt Stokes cho vұt chuyӇn đӝng
trong chҩt lӓng dưӟi tác dөng cӫa trӑng lӵc[3]. Công thӭc Einstein áp
dөng cho trưӡng hӧp chҩt lӓng ӣ phía đáy cӫa bình chӭa như sau:
ܴܶ ͳ Hình 2: Các phân tӱ
ܰൌ Ǥ
͸ߨ݇‫݌ ܦ‬ đưӡng lҳng xuӕng
đáy do lӵc hҩp dүn
Vì vұy ta có đӗ thӏ biӇu diӉn sӵ phө thuӝc cӫa N vào p như sau:

Hình 3: Đӗ thӏ biӇu diӉn sӵ phө thuӝc cӫa N vào áp suҩt p

Và Einstein đã tính đưӧc N=2,1.1023, sau đó, vӟi công thӭc đúng cӫa mình, Einstein đã
thu đưӧc kӃt quҧ là N=6,6.1023. KӃt quҧ mà ngày nay chúng ta biӃt là 6,02.1023.
c/ Ý nghĩa cӫa công trình
-Ê Đây là luұn án tiӃn sĩ cӫa ông, là bài báo mӣ đҫu cho năm kǤ diӋu cӫa Einstein.
Trong đó ông cӕ gҳng giҧi thích các hiӋn tưӧng tӯ quan điӇm thӕng kê cӫa nguyên tӱ.
-Ê Mӣ đҫu cho các công trình sau này cӫa ông vӅ chuyӇn đӝng Brown.
 -Ê Góp phҫn làm cũng cӕ cho lý thuyӃt phân tӱ vӕn ít đưӧc các nhà khoa hӑc thӡi đó
chҩp nhұn.
[1]:ʗraité Élémentaire de Chimie, Antoine Lavoisier, xṷt b̫n năm 1789,

[2]: http://www.pitt.edu/~jdnorton/Goodies/Einstein_stat_1905/index.html

[3]: http://en.wikipedia.org/wiki/Stokes'_law