TF00970

DEPREM TASARIMINDA ÖTELENMENİN VE ENERJİ
TÜKETİMİNİN KONTROLÜ
Hamide TEKELİ
Danışman
Prof. Dr. Ergin ATIMTAY
II. Danışman
Y. Doç. Dr. Mustafa TÜRKMEN
DOKTORA TEZİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
ISPARTA – 2006
Hamide TEKELİ
DOKTORA TEZİ
ISPARTA – 2006
T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Hamide TEKELİ
DOKTORA TEZİ
ISPARTA- 2006
i
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER......................................................................................................... i
ÖZET ..................................................................................................................... iv
ABSTRACT .............................................................................................................v
TEŞEKKÜR ........................................................................................................... vi
Simgeler Dizini...................................................................................................... vii
Şekiller Dizini......................................................................................................... ix
Çizelgeler Dizini.................................................................................................. xvii
1. GİRİŞ ..................................................................................................................1
1.1. Çalışmanın Kapsamı ..........................................................................................5
1.2. Kaynak Bilgisi ...................................................................................................6
2. MATERYAL VE METOT .................................................................................8
2.1. Çerçeveli Yapıya Ait Kayma Rijitliği İfadesinin Elde Edilmesi.........................9
2.1.1. Çerçeveli Yapıların Kayma Rijitliğinin Belirlenmesi.....................................21
2.1.2. Kolon Yüksekliği Farklı Olan Yapılarda Kat Kesme Kuvvetinin Kolonlara
Dağıtılması .............................................................................................................24
2.2. Yatay Yüke Maruz Yapıların Ötelenme Hesabı İçin Analitik Denklemlerin
Türetilmesi .............................................................................................................31
2.2.1. Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapıların Ötelenme Hesabı İçin Analitik
Denklemlerin Türetilmesi .......................................................................................31
2.2.1.1. Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Almadan
Analitik Denklemlerin Türetilmesi..........................................................................31
2.2.1.1.1. Düzgün Yayılı Yatay Yük Altındaki Çerçeveli Yapılarda Kolon
Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Almadan Analitik Denklemlerin Türetilmesi ..34
2.2.1.1.2. Üçgen Yayılı Yatay Yük Altındaki Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel
Deformasyonlarını Dikkate Almadan Analitik Denklemlerin Türetilmesi................36
2.2.1.1.3. En Üstte Tekil Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel
Deformasyonlarını Dikkate Almadan Analitik Denklemlerin Türetilmesi................38
2.2.1.1.4. Herhangi Bir Seviyede Tekil Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapılarda
Kolon Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Almadan Analitik Denklemlerin
Türetilmesi .............................................................................................................39
2.2.1.2. Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Alarak
Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Alarak Analitik Denklemlerin Türetilmesi ......44
Deformasyonlarını Dikkate Alarak Analitik Denklemlerin Türetilmesi ...................46
Deformasyonlarını Dikkate Alarak Analitik Denklemlerin Türetilmesi ...................47
Kolon Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Alarak Analitik Denklemlerin
Türetilmesi .............................................................................................................48
2.2.2. Yatay Yüke Maruz Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapıların Ötelenme Hesabı
İçin Analitik Denklemlerin Türetilmesi...................................................................49
2.2.2.1. Düzgün Yayılı Yatay Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda
ii
2.2.2.2. Üçgen Yayılı Yatay Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda

2.2.2.3. En Üstte Tekil Yatay Yüke Maruz Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda
2.2.2.4. Herhangi Bir Seviye Tekil Yatay Yüke Maruz Perde Duvarlı-Çerçeveli
Yapılarda Analitik Denklemlerin Türetilmesi..........................................................66
2.3. Yatay Yüke Maruz Yapıların Ötelenme Hesabı İçin Geliştirilen Analitik
Denklemlerin Geçerliliğinin Kanıtlanması ..............................................................70
2.3.1. Çerçeveli Yapılar İçin Geliştirilen Analitik Denklemlerin Geçerliliğinin
Kanıtlanması...........................................................................................................71
2.3.1.1. Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel Deformasyonlarının Dikkate
Alınmaması Durumu...............................................................................................72
2.3.1.1.1. Üçgen Yayılı Yük Altındaki Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel
Deformasyonlarını Dikkate Almayan Analitik Denklemlerin Geçerliliğinin
Kanıtlanması...........................................................................................................72
2.3.1.1.2. Düzgün Yayılı Yük Altındaki Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel
Kanıtlanması...........................................................................................................81
Kanıtlanması...........................................................................................................90
Alınması Durumu ...................................................................................................96
Deformasyonlarını Dikkate Alan Analitik Denklemlerin Geçerliliğinin
Kanıtlanması...........................................................................................................97
Kanıtlanması.........................................................................................................106
Kanıtlanması.........................................................................................................115
2.3.1.3. Çerçeveli Yapılarda Farklı Kolon Boyutu ve Açıklıklar İçin Analitik
Denklemlerin Geçerliliğinin Araştırılması.............................................................124
2.3.2. Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılar İçin Geliştirilen Analitik Denklemlerin
Geçerliliğinin Kanıtlanması ..................................................................................135
2.3.2.1. Üçgen Yayılı Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda Analitik
Denklemlerin Geçerliliğinin Kanıtlanması ............................................................138
2.3.2.2. Düzgün Yayılı Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda
Analitik Denklemlerin Geçerliliğinin Kanıtlanması...............................................148
Analitik Denklemlerin Geçerliliğinin Kanıtlanması...............................................157
3. BULGULAR....................................................................................................166
3.1. Çerçeveli Yapılarda Ötelenme Problemleri.....................................................166
3.1.1. GA Kayma Rijitliğini ve Çatı Deplasmanını Etkileyen Faktörler .................166
3.1.2. Çerçeveli Yapılarda Yapının Yükseklik/Genişlik (H/B) Oranı Yanal
Ötelenmeyi Ne Kadar Etkiliyor? ...........................................................................172
3.1.3. Çerçeveli Yapılarda Stabilite İndeksi İçin Analitik İlişkinin Türetilmesi......176
iii
3.1.3.1. Üçgen Yayılı Yatay Yük Etkimesi Durumunda Stabilite İndeksi İfadesi...179
3.1.3.2. Düzgün Yayılı Yatay Yük Etkimesi Durumunda Stabilite İndeksi İfadesi.181
3.1.3.3. En Üstte Tekil Yatay Yük Etkimesi Durumunda Stabilite İndeksi İfadesi .181
3.1.3.4. Stabilite İndeksi Hesabı İçin Önerilen Formülün Geçerliliğinin
Kanıtlanması.........................................................................................................182
3.1.4. Çerçeveli Yapılarda Göreli Kat Ötelenmesi İçin Türetilen Analitik İlişki ....185
3.1.4.1. Düzgün Yayılı Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapıda Göreli Kat
Ötelenmesi............................................................................................................186
3.1.4.2. Üçgen Yayılı Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapıda Göreli Kat
Ötelenmesi............................................................................................................187
3.1.4.3. Yapının En Üstünde Tekil Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapıda Göreli
Kat Ötelenmesi .....................................................................................................188
3.1.5. Çerçeveli Yapılarda Doğal Periyot Hesabı İçin Analitik İfadelerin
Türetilmesi ...........................................................................................................188
3.2. Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda Ötelenme Problemleri..............................192
3.2.1. Perdelerin Enerji Tüketiminde Kesme Kırılmasının Önlenmesi ...................192
3.2.1.1. Düzgün Yayılı Yük Etkisindeki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapıda Oluşan
Moment, Kesme Kuvveti ve Yayılı Yük Dağılımı İlişkilerinin Türetilmesi ...........198
3.2.1.2. Üçgen Yayılı Yük Etkisindeki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapıda Oluşan
Moment, Kesme Kuvveti ve Yayılı Yük Dağılımı İlişkilerinin Türetilmesi ...........199
3.2.1.3. En Üstte Tekil Yatay Yüke Maruz Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapıda
Oluşan Moment, Kesme Kuvveti ve Yayılı Yük Dağılımı İlişkilerinin
Türetilmesi ...........................................................................................................201
3.2.1.4. Perdelerde Eğilme Kırılmasının Kesme Kırılmasından Önce
Oluştuğunun Kanıtlanması....................................................................................202
3.2.1.4.1. Perdelere Ait Moment, Kesme Kuvveti ve Yayılı Yük Dağılımının
Elde Edilmesi .......................................................................................................203
3.2.1.4.2. Perdelerin Moment ve Kesme Kapasitesinin Belirlenmesi .....................211
3.2.2. Deprem Yüklemesi Altında Perde Duvar Tabanında Oluşan Maksimum
Proje (Hesap) Momentinin Belirlenmesi ...............................................................214
3.2.3. Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda Stabilite İndeksi İçin Analitik İlişkinin
Türetilmesi ...........................................................................................................225
3.2.4. Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda Periyot Hesabı İçin Analitik İfadelerin
Türetilmesi ...........................................................................................................229
3.3. Analitik Yöntem İle Elastik Ötesi Sismik Performans İlişkisinin Saptanması
(Pushover Analizi) ................................................................................................232
3.3.1. Yeterli Süneklik Nasıl Ölçülür?...................................................................233
3.3.1.1. Eğrilik Sünekliği ......................................................................................234
3.3.1.2. Ötelenme Sünekliği ..................................................................................235
3.3.1.2.1. Eşit Ötelenme Prensibi (T>0,7 sn olan yapılar için) ...............................236
3.3.1.2.2. Eşit Enerji Prensibi (T<0,5 sn olan yapılar için).....................................237
3.3.2. Yapıların Deprem Güvenliğinin Belirlenmesi..............................................238
3.3.3. Yapıya Ait Kapasite Eğrisinin Adım Adım Elde Edilmesi ...........................248
4. SONUÇLAR....................................................................................................270
KAYNAKLAR ....................................................................................................274
iv
ÖZET
DEPREM TASARIMINDA ÖTELENME VE ENERJİ

Hamide TEKELİ
Yapıların tasarımı aşamasında yürürlükte bulunan yönetmelik ve şartname kriterlerinin

sağlandığına dair kontrolün yapılabilmesi için üç boyutlu yapının, kat ötelenmelerinin
bilinmesi gerekir. Günümüzde yapıların ötelenme miktarı, bilgisayar programları ile
yapılan analizler sırasında elde edilebilmektedir. Yapı ötelenmeleri bilgisayar
programları ile hesaplansa bile, tasarım aşamasında dizayn kesit boyutları henüz belli
değilken yönetmelik ve şartnamelerin gerektirdiği sınırlanmalar sağlanana kadar tekrarlı
çözümün yapılması gerekir. Öyleyse, uygulamacı mühendisin yapıların ötelenme hesabı
için çabuk ve gerçekçi bir çözüm yöntemine ihtiyacı vardır. Bu nedenle, çerçeveli ve
perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenmesinin hesabı için geliştirilen genel diferensiyel
denklemlerden yararlanılarak analitik ilişkiler türetilmiş ve yapıların ötelenmesinin
hesabı için oldukça basit bir yöntem geliştirilmiştir. Böyle bir çözüm yönteminin
ötelenme hesabı gerektiren birçok işlemi de kolaylaştıracağı açıktır.
1997 Deprem Yönetmeliği’ nde yeterli rijitliği sağlamak ve ikinci mertebe etkilerini en
aza indirebilmek için göreli kat ötelenmeleri sınırlandırılmıştır. Geliştirilen bu yöntem
ile göreli kat ötelenmesinin kontrolü ve sınırlandırılması kolayca yapılabilecektir. 1997
Deprem Yönetmeliği’ nde deprem yükü hesabının yapılabilmesi için yapının doğal
periyodunun bilinmesi gerekir. Doğal periyot hesabı için önerilen formülde ise üç
boyutlu yapının kat ötelenmeleri bir parametre olarak karşımıza çıkar. Ayrıca, kolon
narinlik hesabında yanal ötelenmenin önlenmiş olup olmadığını belirleyebilmek için TS
500/2000’ de hesaplanması önerilen stabilite indeksi ifadesi içerisinde de göreli kat
ötelenmesi yer almaktadır. Dolayısıyla tek bir kolonun narinlik hesabının yapılabilmesi
için üç boyutlu binanın yanal ötelenmelerinin hesap edilmesi gerekir. Bu da oldukça
külfetli bir işlemdir. Bu yüzden çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapılarda doğal
periyot ve stabilite indeksi ifadeleri yanal ötelenme teriminden kurtarılmış, böylece
uygulanması ve sonuç alınması kolay ifadeler elde edilmiştir.
Yapının, intikal eden deprem enerjisini başarı ile tükettiğini söyleyebilmek için
deplasman (ötelenme) sünekliğinin (4-5) arasında alınması yeterli şart olarak kabul
edilmektedir. Öyle ise, proje mühendisinin yapı için ∆y (akma deplasmanı) ve ∆u
(maksimum deplasman) değerlerini hesaplaması gerekmektedir. Son yıllarda, bilgisayar
teknolojisindeki gelişmeler sonucunda nonlineer deplasmana dayalı yöntemlerin
uygulaması yaygınlaşmıştır. Bu yöntemlerle elde edilen kapasite eğrisi yapının depreme
dayanımı hakkında önemli bilgiler verir. Günümüzde nonlineer statik itme analizi
(pushover), ancak bilgisayar programları ile yapılabilmektedir. Bunun için, perde
duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için türetilen analitik ilişkilerden
yararlanarak kapasite eğrisinin elde edilmesinde kullanılabilecek basit ve kolay
uygulanabilir bir işlem prosedürü geliştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Çerçeveli Yapılar, Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılar, Ötelenme,

Dönme, Eğrilik, Eğilme Kırılması, Kesme Kırılması, Stabilite İndeksi, Doğal Periyot,
Kapasite Eğrisi
v
ABSTRACT
CONTROL OF DRIFT AND ENERGY DISSUPATION IN EARTHQUAKE

DESIGN
Hamide TEKELİ
In the design stage of the structures, three-dimensional story drifts should be known
for controlling the criteria required in the design codes are provided. Nowadays,
computer programs are used to determine the drift in the structures together with
structural analysis. Even, structural drifts are calculated by computer programs, in
design stage, design section dimensions are not certain yet, analysis must be repeated
until providing the limitations required in codes. Consequently, engineer needs a
quick and realistic solution method. For this reason, analytical relations are derived
by utilizing the general differential equations developed for calculating the drift of
frame of structure and composite (frame-shear wall) buildings and a very simple
method is developed for calculating the drift of structures. It is definite that, this
solution method simplifies many processes which require drift calculations.
In Turkish Design Code-1997, for providing required stiffness and minimizing the
secondary structural effects, relative story drifts are limited. By this method,
controlling and limiting of story drift is very simple. In Turkish Design Code-1997,
natural period of the structure must be known for calculation of the earthquake loads.
In the suggested formulation for natural period, three dimensional story drifts must
be known as parameters. Besides, relative story drift is included in the stability index
statement that is suggested in Turkish Standart-TS 500/2000 for determining the
lateral drift is avoided or not in column slenderness calculations. Consequently, for
calculating the slenderness of a column, lateral drifts of a three dimensional building
must be calculated. But it is very inconvenient. Accordingly, frame and composite
(frame-shear wall) buildings, natural period and stability index statements are
delivered from shear force and lateral drift terms. In this way, a simple statement in
application is obtained.
If the earthquake energy is dissipated successfully in the structure, displacement

(drift) ductility must be between 4 - 5. Consequently, design engineer must calculate
∆y (yielding displacement) and ∆u (maximum displacement) for structure. Recently,
as a result of developments of computer technologies, nonlinear displacement
methods are growing up. By using these methods, capacity curve can be sketched
easily. These curves give earthquake resistance of the structure. Nowadays,
pushover analysis can be realised by using computer programs. Hence, by utilizing
the analytical relations obtained for drift calculation of composite (frame-shear wall)
buildings, a simple and applicable process is developed. Consequently, design
engineer can obtain capacity curve of composite (frame-shear wall) buildings by a
simple method instead of complex and interminable calculations.
Key Words: Frame Structures, Composite (frame-shear wall) Structures, Drift,

Rotation, Curvature, Bending Fracture, Shear Fracture, Stability Index, Natural
Period, Capacity Curve
vi
TEŞEKKÜR
Çalışmalarımda bana her zaman vakit ayıran ve her türlü desteği esirgemeyen
danışman hocam Sayın Prof. Dr. Ergin ATIMTAY’ a minnettarım.
Verdikleri destekten dolayı Y. Doç. Dr. Mustafa TÜRKMEN, Y. Doç. Dr. Mehmet
İNEL, Prof. Dr. Abdullah AVEY hocalarıma teşekkürlerimi sunarım.
Manevi desteklerini benden esirgemeyen ve çalışma ortamımı hazırlayan tüm

hocalarıma, arkadaşlarıma ve aileme çok teşekkür ederim.
Hamide TEKELİ
vii
Simgeler Dizini
Ac : Kolon kesit alanı

Ach : Perde kesit alanı
Ash : Depreme paralel donatıların toplam alanı
A(T) : Spektral ivme katsayısı
A1, A2 : En dıştaki kolonların en kesit alanları toplamı
a : Yayılı yükün en alttaki (x=0) değeri
b : Yayılı yükün en üstteki (x=Hw) değeri
bw : Kiriş gövde genişliği
c : Yayılı yük parabolünün kritik değeri
d : Yayılı yük parabolünün kritik noktasının temelden yüksekliği
db : Kullanılan donatı çapı
dfi : Binanın i. katında Ffi fiktif yüklerine göre hesaplanan yer değiştirme
Ec : Betonun elastisite modülü
F : Yatay tekil yük
fc, fck : Betonun karakteristik basınç dayanımı
fcd : Betonun hesap basınç dayanımı
fctd : Betonun çekme dayanımı
Ffi : Birinci doğal titreşim periyodunun hesabında i. kata etkiyen fiktif yük
fy, fyk : Donatı çeliğinin akma dayanımı
f(x) : Yayılı yatay yükün dağılımı
f(x)ç : Çerçeveli yapıya etkiyen yayılı yatay yükün dağılımı
f(x)p : Perdeli yapıya etkiyen yayılı yatay yükün dağılımı
g : Yerçekimi ivmesi
GA : Çerçevenin kayma rijitliği
H : Bina yüksekliği
Hx : Tekil yükün uygulandığı seviyenin temelden mesafesi
Hw : Perdenin yüksekliği
Ic : Kolon atalet momenti
Ib : Kiriş atalet momenti
K : Perdelerin eğilme rijitlikleri toplamı
Ko : Devrilme rijitliği
lc : Kolon kat yüksekliği
l′c : Hesap yapılan kısa kolonun yüksekliği
Lo : Perdenin moment sıfır noktası ile plastik mafsal arasındaki mesafe
Lp : Plastik mafsal boyu
mi : Binanın i’inci katının kütlesi
Mo : Toplam devrilme momenti
Mo(x) : Kayma kirişinin herhangi bir kesitinde dış yükün oluşturduğu moment
Mp : Plastik moment
n : Hareketli yük katsayısı
N : Kat sayısı
Σ Ndi : i. kata ait kolon tasarım eksenel yükü
p : Yayılı yükün en üstteki değeri
R : Toplam yatay yükün bileşkesi
Ra(T) : Yapı davranış katsayısı
viii
Rb : Kiriş redörü
Rc : Kolon redörü
S(T) : Spektrum katsayısı
T1 : Binanın birinci doğal titreşim periyodu
Vi, Vfi : i. kattaki toplam kesme kuvveti
Vr : Elemanın kesme kapasitesi
Vt : Taban kesme kuvveti
W : Binanın ağırlığı
y : Kat ötelenmesi
y′ : Kat yüksekliğince oluşan yanal ötelenmenin eğimi
y′′ : Kat yüksekliğince oluşan eğrilik
yHx : Bireysel tekil yükün uygulandığı seviyedeki (x=Hx) ötelenme
q : Hareketli yük
Q : Perde üzerindeki yayılı yükün bileşkesi
x′ : Yayılı yükün bileşkesinin temelden mesafesi
x : Toplam yükün bileşkesinin temelden mesafesi
ρ : Eğrilik yarıçapı
ρsh : Yatay donatı oranı
εy : Donatının akma şekil değiştirmesi
δ : F=1 ton yatay yüke maruz ardışık katlar arasında oluşan göreli ötelenme
∆i : Her katta Fi yatay yükü etkisinde oluşan göreli kat ötelenmesi
(∆i)max : Göreli kat ötelemelerinin kat içindeki en büyük değeri
∆y : Çatı katı akma ötelenmesi
∆u : Ulaşılan en büyük çatı katı ötelenmesi
ϕ : Stabilite indeksi
φy : Akma eğriliği
φu : Ulaşılan en büyük eğrilik
µφ : Eğrilik sünekliği
µ∆ : Ötelenme sünekliği
ix
Şekiller Dizini
Şekil 1.1. Analitik denklemlerin geçerliliğinin araştırılması için yapılan çözümler ....5
Şekil 2.1. Çerçeveli ve karma sistemli yapıların yer değiştirme şekilleri....................9
Şekil 2.2. Çok katlı çerçeve modeli .........................................................................10
Şekil 2.3. Çok katlı çerçeveli bir yapının düğüm noktası .........................................11
Şekil 2.4. Yatay yüke maruz çok katlı çerçeveli bir yapının düğüm noktası
ötelenmesi...............................................................................................................11
Şekil 2.5. Sistemin çözümü için By reaksiyonunun kaldırılması ..............................12
Şekil 2.6. B mesnedi kaldırılan sistemin dış yük altındaki moment diyagramı .........12
Şekil 2.7. Kaldırılan By reaksiyonunun yerine yapılan X1=1 kN yüklemesi ............13
Şekil 2.8. By reaksiyonunun yerine X1=1 kN yükleme yapılan sistemin moment
diyagramı................................................................................................................13
Şekil 2.9. Sistemin mesnet reaksiyonları .................................................................14
Şekil 2.10. Sistemin sonuç moment diyagramı ........................................................16
Şekil 2.11. D düğüm noktasına yatay X=1 kN yüklemesi ........................................16
Şekil 2.12. D düğüm noktasına yatay X=1 kN yükleme yapılan sistemin moment
diyagramı................................................................................................................17
Şekil 2.13. Çerçeveli yapı modeli............................................................................21
Şekil 2.14. Kolon yükseklikleri farklı olan yapı modeli...........................................25
Şekil 2.15. F=1 ton yatay yük altında ardışık katlar arasında oluşan yatay
ötelenme .................................................................................................................31
Şekil 2.16. Çok katlı çerçevenin kayma kirişi olarak modellenmesi.........................33
Şekil 2.17. Düzgün yayılı yatay yüke maruz çerçeveli yapı .....................................35
Şekil 2.18. Üçgen yayılı yatay yüke maruz çerçeveli yapı .......................................36
Şekil 2.19. En tepede tekil yatay yüke maruz çerçeveli yapı....................................38
Şekil 2.20. Herhangi bir seviyedeki tekil yatay yüke maruz çerçeveli yapı ..............40
Şekil 2.21. Herhangi bir seviyedeki tekil yüke maruz çerçeveli yapı .......................41
Şekil 2.22. Kolon eksenel deformasyonlarından oluşan birim eğrilik.......................42
Şekil 2.23. Dış kolon alanlarının oluşturduğu eğilme momenti................................43
Şekil 2.24. Perde-çerçeve etkileşimi........................................................................50
Şekil 2.25. Düzgün yayılı yatay yük altındaki perde duvarlı-çerçeveli yapılarda
herhangi bir x seviyesinde oluşan dış yük momenti.................................................55
Şekil 2.26. Üçgen yayılı yatay yük altındaki perde duvarlı-çerçeveli yapılarda
Şekil 2.27. En üstte tekil yatay yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli yapılarda
Şekil 2.28. Herhangi bir seviyedeki tekil yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli
yapı.........................................................................................................................66
Şekil 2.29. Herhangi bir seviyedeki tekil yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli
yapı.........................................................................................................................69
Şekil 2.30. Çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için geliştirilen analitik
denklemlerin geçerliliğinin kanıtlanması için seçilen bina modeli ...........................71
Şekil 2.31. 20 katlı çerçeveli yapıya üçgen yayılı yatay yük etkimesi durumunda
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan ötelenme sonuçları ..73
x
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan dönme sonuçları ......76
Şekil 2.39. Çerçeveli yapının modellenmesi............................................................78
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan eğrilik sonuçları ......79
Şekil 2.44. 20 katlı çerçeveli yapıya düzgün yayılı yatay yük etkimesi
durumunda kolon eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan
ötelenme sonuçları ..................................................................................................82
Şekil 2.47. 5 katlı çerçeveli yapıya düzgün yayılı yatay yük etkimesi durumunda
dönme sonuçları......................................................................................................85
dönme sonuçları......................................................................................................85
dönme sonuçları......................................................................................................86
durumunda kolon eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan eğrilik
sonuçları .................................................................................................................88
xi
sonuçları .................................................................................................................88
sonuçları .................................................................................................................89
Şekil 2.56. 20 katlı çerçeveli yapıya en üstte tekil yatay yük etkimesi durumunda
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan ötelenme sonuçları ......98
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan dönme sonuçları........101
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan eğrilik sonuçları ........104
xii
durumunda kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan
ötelenme sonuçları ................................................................................................107
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan ötelenme sonuçları ....108
durumunda kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan dönme
sonuçları ...............................................................................................................110
sonuçları ...............................................................................................................110
sonuçları ...............................................................................................................111
durumunda kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan eğrilik
sonuçları ...............................................................................................................113
sonuçları ...............................................................................................................113
sonuçları ...............................................................................................................114
xiii
Şekil 2.100. Çerçeve modeli .................................................................................124
Şekil 2.101. Model 1’ e ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000
ile hesaplanan ötelenme sonuçları .........................................................................128
Şekil 2.102. Model 2’ ye ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000
Şekil 2.106. Model 6’ ya ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000
Şekil 2.107. Model 7’ ye ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000
Şekil 2.109. Model 9’ a ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000
Şekil 2.110. Model 10’ a ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000
Şekil 2.112. Model 12’ ye ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP
2000 ile hesaplanan ötelenme sonuçları ................................................................133
Şekil 2.116. Perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için geliştirilen
analitik denklemlerin geçerliliğinin kanıtlanması için seçilen bina modeli.............136
Şekil 2.117. 20 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya üçgen yayılı yatay yük
etkimesi durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları.............................................140
xiv
etkimesi durumunda hesaplanan dönme sonuçları ................................................143
etkimesi durumunda hesaplanan eğrilik sonuçları.................................................146
Şekil 2.129. 20 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya düzgün yayılı yatay yük
Şekil 2.141. 20 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya en üst seviyesinde tekil yatay
yük etkimesi durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları.......................................158
xv
Şekil 2. 143. 10 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya en üst seviyesinde tekil

yatay yük etkimesi durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları .............................159
yük etkimesi durumunda hesaplanan dönme sonuçları ..........................................161
yük etkimesi durumunda hesaplanan eğrilik sonuçları...........................................164
Şekil 3.1. Kolon boyutları artışının GA ve çatı deplasmanı üzerindeki etkisini
incelemek için seçilen bina modeli........................................................................167
Şekil 3.2. Farklı çerçeve açıklıkları için Rc/Rb oranının GA üzerindeki etkisi ........170
Şekil 3.3. 20 katlı çerçeveli binada farklı çerçeve açıklıkları için Rc/Rb oranının
çatı deplasmanı üzerindeki etkisi...........................................................................170
Şekil 3.6. Çerçeve modeli .....................................................................................172
Şekil 3.7. Çerçeveli yapıdaki H/B oranı değişiminin çatı deplasmanına etkisi .......175
Şekil 3.8. Çerçeveli yapıdaki H/B oranı değişiminin çatı deplasmanına etkisi (%).175
Şekil 3.9. Kolonlarda oluşan narinlik etkisi ...........................................................177
Şekil 3.10. Çerçeveli yapılarda önerilen stabilite indeksi ifadesinin geçerliliğinin
kanıtlanması için seçilen bina modeli....................................................................183
Şekil 3.11. Çerçeveli yapıya ait stabilite indeksi....................................................184
Şekil 3.12. Çerçeveli yapıda oluşan göreli kat ötelenmesi .....................................185
Şekil 3.13. Çerçeveli yapının tek serbestlik dereceli sisteme dönüştürülmesi.........190
Şekil 3.14. Farklı taşıyıcı sistemlerde mafsallaşma mekanizmaları ........................193
Şekil 3.15. Yapıya etki eden yayılı yük dağılımı (Tip 1)........................................196
Şekil 3.16. Yapıya etki eden yayılı yük dağılımı (Tip 2)........................................197
Şekil 3.17. Kesme kırılmasının kontrolü için seçilen perde duvarlı-çerçeveli yapı .203
Şekil 3.18. Üçgen yayılı yük etkisindeki perde duvarlı-çerçeveli binada tüm
perdelerin aldığı toplam moment dağılımı.............................................................205
Şekil 3.19. Üçgen yayılı yük etkisindeki perde duvarlı-çerçeveli binada L=5 m
uzunluğundaki perdenin aldığı moment dağılımı...................................................205
uzunluğundaki perdenin aldığı moment dağılımı...................................................206
xvi
perdelerin aldığı toplam kesme kuvveti dağılımı ...................................................206
uzunluğundaki perdenin aldığı kesme kuvveti dağılımı .........................................207
uzunluğundaki perdenin aldığı kesme kuvveti dağılımı .........................................207
perdelerin üzerindeki toplam yayılı yük dağılımı...................................................208
uzunluğundaki perdenin üzerindeki toplam yayılı yük dağılımı.............................208
Şekil 3.26 Üçgen yayılı yük etkisindeki perde duvarlı-çerçeveli binada L=10 m
uzunluğundaki perdenin üzerindeki toplam yayılı yük dağılımı.............................210
Şekil 3.27. Perde kesitleri......................................................................................211
Şekil 3.28. 5 m uzunluğundaki perdeye ait moment-eğrilik grafiği........................213
Şekil 3.29. 10 m uzunluğundaki perdeye ait moment eğrilik grafiği ......................214
Şekil 3.30. Üçgen yayılı yatay yük altındaki perde davranışı.................................215
Şekil 3.31. Üçgen yayılı yatay yük altındaki perde sisteminin modellenmesi.........216
Şekil 3.32. Excel programı ile M=0 noktasının temelden olan mesafesinin hesabı.223
Şekil 3.33. Perde duvarlı-çerçeveli yapılarda stabilite indeksinin excel programı
ile hesaplanması....................................................................................................228
Şekil 3.34. Perde duvarlı-çerçeveli yapıya ait stabilite indeksi...............................229
Şekil 3.35. Perde duvarlı-çerçeveli yapının tek serbestlik dereceli sisteme
dönüştürülmesi .....................................................................................................230
Şekil 3.36. Kesite ait moment eğrilik ilişkisi .........................................................234
Şekil 3.37. Eşit ötelenme prensibi .........................................................................237
Şekil 3.38. Eşit enerji prensibi...............................................................................238
Şekil 3.39. Yapıya ait farklı kapasite eğrileri.........................................................240
Şekil 3.40. Belli bir eğrilik değeri için elemanın rijitliğinin belirlenmesi ...............242
Şekil 3.41. Yığılı plastik davranış hipotezi ............................................................243
Şekil 3.42. Perdeye ait eğrilik dağılımından plastik ötelenmenin hesabı ................244
Şekil 3.43. Perdenin etkili rijitliği .........................................................................245
Şekil 3.44. 10419 no’ lu tip proje modeli ..............................................................249
Şekil 3.45. 7,35 m uzunluğundaki perdeye ait moment- eğrilik ilişkisi ..................250
Şekil 3.46. 5,85 m uzunluğundaki perdeye ait moment- eğrilik ilişkisi ..................250
Şekil 3.47. 2,0 m uzunluğundaki perdeye ait moment- eğrilik ilişkisi ....................251
Şekil 3.48. Hesap yapılan adımların mafsallaşma durumu .....................................252
Şekil 3.49. Excel programı ile moment sıfır noktası mesafesinin elde edilmesi......254
Şekil 3.50. Yapıya ait kapasite eğrisi.....................................................................267
Şekil 3.51. Akma ve maksimum çatı deplasmanı değerlerinin belirlenmesi ...........268
xvii
Çizelgeler Dizini
Çizelge 2.1. Çerçeveli yapıya ait eleman ve yük bilgileri ........................................22

Çizelge 2.2. Kolon yüksekliği farklı olan yapıda kat kesme kuvvetinin kolonlara
dağıtılması ..............................................................................................................30
Çizelge 2.3. Çerçeveli yapıya ait eleman ve yük bilgileri ........................................71
Çizelge 2.4. Çerçeveli yapıya üçgen yayılı yatay yük etkimesi durumunda kolon
eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan ötelenme sonuçları ............72
eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan dönme sonuçları................75
eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan eğrilik sonuçları ................78
Çizelge 2.7. Çerçeveli yapıya düzgün yayılı yatay yük etkimesi durumunda
Çizelge 2.10. Çerçeveli yapıya en üstte tekil yatay yük etkimesi durumunda
Çizelge 2.13. Çerçeveli yapıya üçgen yayılı yatay yük etkimesi durumunda
Çizelge 2.22. Farklı kolon boyutu ve açıklıklara sahip çerçeveli yapıda analitik
yöntem ve SAP 2000 ile hesaplanan ötelenme sonuçlarının karşılaştırılması.........125
Çizelge 2.23. Perde duvarlı-çerçeveli yapıya ait eleman ve yük bilgileri ...............136
Çizelge 2.24. Perde duvarlı-çerçeveli yapıya üçgen yayılı yatay yük etkimesi
durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları...........................................................139
xviii
durumunda hesaplanan dönme sonuçları ..............................................................142
durumunda hesaplanan eğrilik sonuçları...............................................................145
Çizelge 2.27. Perde duvarlı-çerçeveli yapıya düzgün yayılı yatay yük etkimesi
durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları...........................................................148
durumunda hesaplanan dönme sonuçları ..............................................................151
durumunda hesaplanan eğrilik sonuçları...............................................................154
Çizelge 2.30. Perde duvarlı-çerçeveli yapıya en üst seviyesinde tekil yatay yük
etkimesi durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları .............................................157
Çizelge 3.1. Kolon boyutları artışının GA ve çatı deplasmanı üzerindeki etkisini
incelemek için seçilen bina modeline ait özellikler................................................168
Çizelge 3.2. Model binada farklı kat adedi ve Rc/Rb oranları için hesap edilen GA
ve çatı deplasmanı değerleri..................................................................................169
Çizelge 3.3. Çerçevenin özellikleri........................................................................173
Çizelge 3.4. Farklı H/B oranı için hesaplanan çatı deplasmanı...............................174
Çizelge 3.5. Stabilite indeksi hesabında kullanılan model binanın özellikleri ........183
Çizelge 3.6. Çerçeveli yapıya ait stabilite indeksi..................................................184
Çizelge 3.7. Çerçeveli yapının birinci moda ait doğal titreşim periyodu hesabı......191
Çizelge 3.8. Kesme kırılmasının kontrolü için seçilen perde duvarlı-çerçeveli
yapı modeline ait eleman ve yük bilgileri ..............................................................202
Çizelge 3.9. Üçgen yayılı yatay yük altında perdelerde oluşan moment, kesme
kuvveti ve yayılı yük dağılımı değerleri ................................................................204
Çizelge 3.10. Perde duvarlı-çerçeveli yapıdaki stabilite indeksi formülünün
uygulanması..........................................................................................................228
Çizelge 3.11. Perde duvarlı-çerçeveli yapının birinci moda ait periyot hesabı........231
Çizelge 3.12. 10419 no’ lu tip projeye ait bilgiler..................................................249
Çizelge 3.13. Perdelere ait belirlenen akma ve ezilme eğrilikleri...........................251
Çizelge 3.14. Analitik yöntem ile elde edilen taban kesme kuvveti- çatı
deplasmanı değerleri .............................................................................................267
1
1. GİRİŞ
Ülkemiz topraklarının, nüfusunun ve sanayisinin %90’ ından fazlası deprem bölgesi

içerisinde bulunmaktadır. Günümüzde önceden kestirilmesi ve önlenmesi mümkün
olmayan deprem afetine karşı alınacak en akılcı önlem biçimi, kuşkusuz depreme
dayanıklı yapıların inşa edilmesidir. Depreme dayanıklı yapı tasarımının temel
ilkeleri ise ilgili yönetmelik ve standartlarla belirlenmiştir. Bu yönetmelik ve
standartlarda yapılması öngörülen bazı hesaplamalarda kullanılmak üzere (TS
500/2000’ deki stabilite indeksi hesabı, 1997 Deprem Yönetmeliği’ nde göreli kat
ötelenmelerinin sınırlandırılmasının kontrolü, doğal periyot hesabı vs.), yapıların
yanal ötelenmesi, bilinmesi gereken bir parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu
yüzden, uygulamacı mühendis; daha tasarım aşamasında, elemanların kesit boyutları
belli değilken yapının ötelenme hesabını birkaç kez yapmak zorunda kalır.
Günümüzde yapıların ötelenme hesabı genellikle bilgisayar programları ile
yapılmaktadır. Öyleyse, uygulamacı mühendisin çabuk ve gerçekçi bir çözüm
yöntemine ihtiyacı vardır. Böyle bir çözüm yönteminin ötelenme hesabı gerektiren
birçok işlemi de kolaylaştıracağı açıktır.
1997 Deprem Yönetmeliği’ nde önerilen eşdeğer deprem yükü yönteminde, toplam
eşdeğer deprem yükünün belirlenebilmesi için yapının doğal titreşim periyodunun
bilinmesi gerekir. Dolayısıyla deprem hesabında, yapının doğal titreşim periyodunun
doğru olarak belirlenmesi önem taşımaktadır. 1997 Deprem Yönetmeliği’ne göre;
birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde HN≤25 m şartını sağlayan binaların,
üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ise Eşdeğer Deprem Yükü
Yöntemi’nin uygulandığı tüm binaların birinci doğal titreşim periyodu, yaklaşık
formüller kullanılarak hesaplanabilir. Yukarıda verilen şartları sağlamayan veya daha
kesin hesap yapılması istenen binaların, doğal titreşim periyodu hesabı için önerilen
formülde ise, kat ötelenme değerleri bir parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. O
halde daha tasarım aşamasında, doğal periyodun dolayısıyla deprem yükünün daha
gerçekçi olarak belirlenebilmesi için, yapının üç boyutlu ötelenme değerlerinin
bilinmesi gerekmektedir.
2
Ülkemizin ve daha birçok ülkenin deprem yönetmeliği, şiddetli depremler altında

yapının elastik kalamayacağı varsayımına göre hazırlanmıştır. Depreme dayanıklı
yapı tasarımında, elastik sınırlar ötesinde deformasyon olacağı varsayıldığından,
şiddetli depremlerde büyük yer değiştirmeler kaçınılmaz olacaktır. Yatay ötelenme
rijitliği küçük olan bir yapı, deprem etkisi altında büyük ötelenmeler yapar. Yatay
ötelenmenin büyük olması, ikinci mertebe momentlerinin oluşmasına yol açar. Kolon
uçlarındaki momentler, ikinci mertebe momentlerinin eklenmesi ile daha da büyür.
Buradan da anlaşılabileceği gibi, göreli kat ötelenmelerinin büyük olması, yapının
deprem davranışını olumsuz etkilemektedir. Göreli kat ötelenmelerinin büyük
olması, taşıyıcı olmayan elemanların da hasar görmesine yol açar. Bu hasarın
maliyeti taşıyıcı sistemin maliyetinden daha büyüktür. Hem yeterli rijitliği sağlamak
hem de ikinci mertebe etkilerinin oluşmasını önlemek amacıyla 1997 Deprem
Yönetmeliği, göreli kat ötelenmelerine sınırlanma getirmiştir. Dolayısıyla
ötelenmelerin sınırlandırılmasının kontrolünde göreli kat ötelenmesinin bilinmesi
gerekmektedir. Diğer taraftan, yapıların tasarımı aşamasında, narin kolon hesabı
yapılırken kolon uçlarının yanal ötelenmesinin önlenmiş olup olmadığının bilinmesi
önem kazanmaktadır. Bunun için, TS 500/2000 bir yaklaşım olarak, aşağıda verilen
şartlardan birinin sağlanması durumunda yanal ötelenmenin önlenmiş olduğunun
kabul edilebileceğini ifade etmektedir.
• Yapı sistemi içinde yatay kuvvetlere karşı yeterli rijitlik sağlayan perde duvar
veya benzeri elemanlar varsa,
• Doğrusal malzeme davranışı varsayımı ile yatay ve düşey yükler altında
yapılan ikinci mertebe yapısal çözümlemeden elde edilen kolon uç
momentlerinin, aynı varsayımlar ve yükler altında birinci mertebe
çözümlemesinden elde edilen kolon uç momentlerinden en çok %5 kadar
farklı olduğu durumlarda,
• İkinci mertebe çözümlemesi yapılmıyorsa, yapının herhangi bir katı için
taşıyıcı sistemin bütünü göz önünde tutularak hesaplanan stabilite indeksinin
%5 sınırını aşmadığı durumlarda,
3
o katta yeterli rijitlik bulunduğu ve yanal ötelenmenin önlenmiş olduğu varsayılabilir

(TS 500, 2000).
Ancak, TS 500/2000’ de hesaplanması istenen stabilite indeksinde, göreli kat

ötelenmesinin (∆i) bilinmesi gerekmektedir. Bunun anlamı ise, üç boyutlu yapının
yatay yükler altında ötelenme analizinin yapılması demektir. Göreli kat ötelenmesi
her bir kat için değişik olabilir. Bu durumda, i. katın kolonlarının tasarımı için (∆i)’
nin tekrar tekrar hesaplanması gerekir. Bunu yapabilmek için de, temelden çatıya
yapının ötelenme profilinin bilinmesi zorunludur.
Görüldüğü gibi yapının daha tasarım aşamasında kat ötelenmelerinin hesap edilmesi
gerekmektedir. Yapı sistemlerinin ötelenme hesabında genellikle paket bilgisayar
programları kullanılmaktadır. Bilgisayar programı bile olsa, daha avan proje
safhasında, üç boyutlu bir yapının bilgisayar modelini yapmak ve gerekli bilgisayar
girdilerini hazırlamak ta zaman alan bir işlemdir. Ayrıca, bu programların içeriği açık
olmadığı için çözümleme yöntem ve anlayışları kullanıcılar tarafından eksik ya da
yanlış anlaşılabilmektedir. Bu nedenle yapısal analizde kullanılan program ne kadar
mükemmel hazırlanırsa hazırlansın, kullanıcının hatalı veri girme veya hatalı
modelleme yapma olasılığı her zaman mevcuttur. Bu yüzden bilgisayar destekli yapı
tasarımından elde edilen her çözümün doğru olduğunu iddia etmek yanlıştır.
Dolayısıyla bilgisayar sonuçlarının da mutlaka yaklaşık yöntemler ile kontrol
edilmesi gerekir.
Öyle ise, üç boyutlu çerçeveli yapının matematik modeli yapılabilir ve herhangi bir
yatay yük altında oluşan ötelenme büyüklüklerini hesaplayabilecek bir yöntem
geliştirilebilirse, proje mühendisinin işinin ne kadar kolaylaşacağı açıktır. Böyle bir
yöntemin aşağıdaki şartları sağlaması gereklidir:
• Analitik yöntem sonuçları güvenilir olmalıdır; bilgisayar sonuçları ile uyum

göstermelidir.
• Yatay yüke maruz yapının genel davranışını yansıtmalıdır.
4
• Yapının ötelenmesini etkileyen parametreleri ve bu parametrelerin

ağırlıklarını açıkça içermelidir.
• Uygulaması kolay ve çabuk olmalıdır.
Böyle bir analitik yöntem ile, TS 500/2000 Stabilite İndeksinin hesaplanmasının yanı
sıra Türk Deprem Yönetmeliği’ nde verilen ötelenme kriterlerini sağlamak ve doğal
periyot hesabını yapmak son derece kolaylaşacaktır.
Ayrıca perde duvarlı-çerçeveli yapıların depremde tükettiği enerjinin belirlenmesinde

de analitik ilişkilerden yararlanılmaktadır. Bilindiği gibi, deprem yapıya bir enerji
yüklemesi yapar. Bu enerji elemanlarda oluşan plastik şekil değiştirmeler ile
tüketilmeye çalışılır. Can kaybı ve göçmenin olmaması için yapı enerji tüketimini
başarı ile gerçekleştirebilmelidir. Deprem enerjisinin başarı ile tüketildiğini
söyleyebilmek için, deplasman (ötelenme) sünekliğinin (4-5) arasında olması yeterli
şart olarak kabul edilmektedir (Atımtay, 2000). Ancak, yapıya ait deplasman
(ötelenme) sünekliğinin belirlenebilmesi için, taban kesme kuvveti-çatı deplasmanı
grafiğinin (kapasite eğrisinin) çizilmesi gerekir.
Günümüzde yapıya ait kapasite eğrisi ancak bilgisayar programları ile elde
edilebilmektedir. Henüz geliştirilmiş pratik ve uygulaması kolay bir yöntem mevcut
değildir. Üç boyutlu perde duvarlı-çerçeveli yapıların kapasite eğrisinin, basit ve
kolay uygulanabilir bir yöntemle çizilebilmesinin proje mühendisinin işini ne kadar
kolaylaştıracağı açıktır.
Bu çalışmada, çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için

geliştirilmiş olan yöntemlerden yararlanarak, göreli kat ötelenmesi, stabilite indeksi
ve doğal periyot hesapları kolayca uygulanabilir bir ifadeye dönüştürülmüş ve
uygulamacı mühendisin işi oldukça kolaylaştırılmıştır. Ayrıca, perde duvarlı-
çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için önerilen analitik ilişkilerden yararlanılarak,
kapasite eğrisinin çizilebileceği bir işlem prosedürü geliştirilmiştir.
5
1.1. Çalışmanın Kapsamı
Bu tez çalışması 4 bölümden oluşmaktadır. Bölümlerin içerikleri ile ilgili genel

bilgiler aşağıda özetlenmiştir.
Tezin 1. bölümünde; çalışmanın amacı ve kapsamı ile ilgili bilgiler verilmiştir.
Tezin 2. bölümünde; farklı yatay yüklere maruz çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli

yapıların ötelenmesinin hesabı için analitik ilişkiler türetilmiştir. Yapıların
ötelenmesinin hesabı için geliştirilen denklemin birinci türevi kat yüksekliği boyunca
oluşan eğim (dönme), ikinci türevi ise temelden çatı katına kadar oluşan eğrilik
dağılımı denklemlerini verir. Yapıların ötelenme hesabı; önerilen analitik yöntem ve
SAP 2000 analiz programı yardımıyla yapılmıştır. Sonuçlar karşılaştırılarak analitik
yöntemin kullanılabilirliği araştırılmıştır. Bunun için yapılan çözüm kombinasyonları
Şekil 1.1’ de gösterilmiştir.
Yatay Yüke Maruz Yapıların Ötelenme Hesabı İçin Geliştirilen

Analitik Denklemlerin Geçerliliğinin Kanıtlanması
Çerçeveli Yapılar Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılar
Kolon Eksenel Deformasyonları Kolon Eksenel Deformasyonları
Dahil İhmal Dahil
Üçgen Düzgün En Üstte

Yayılı Yük Yayılı Yük Tekil Yük
20 katlı 15 katlı 10 katlı 5 katlı
Şekil 1.1. Analitik denklemlerin geçerliliğinin araştırılması için yapılan çözümler

6
Tezin 3. bölümünde; çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı

için geliştirilmiş olan analitik denklemlerin uygulanabileceği alanlar verilmiştir.
Bunlar aşağıda özetlenmiştir:
a.) TS 500/2000’ de stabilite indeksi ve 1997 Deprem Yönetmeliği’ nde birinci doğal
titreşim periyodu hesaplarının yapılabilmesi için yapının yanal ötelenmesinin
bilinmesi gerekir. Analitik denklemler yardımıyla, stabilite indeksi ve doğal periyot
hesapları yanal ötelenme ifadesinden kurtarılmış ve uygulanması oldukça basit bir
hale getirilmiştir.
b.) Farklı yanal yükleme durumları için, perde duvarlı-çerçeveli yapılarda, perde
üzerinde oluşan moment, kesme kuvveti ve yayılı yük dağılımı denklemleri
türetilmiştir. Bu denklemler yardımıyla, perdelerde moment kırılmasının kesme
kırılmasından önce oluşup oluşmadığının kontrol edilmesi kolaylaşmaktadır.
c.) Analitik ilişkilerden yararlanılarak, perde üzerinde oluşan moment sıfır noktasının
temelden yüksekliğinin hesaplanabileceği bir denklem türetilmiştir. Böylece,
perdenin tabanında oluşan maksimum moment değeri kolayca belirlenebilecektir.
d.) Yapıların ötelenme hesabı için geliştirilen yöntem yardımıyla, perde duvarlı-
çerçeveli yapıların kapasite eğrisinin elde edilebilmesi için izlenecek bir işlem
prosedürü oluşturulmuştur.
Tezin 4. bölümünde elde edilen sonuçlar maddeler halinde verilmiştir.
1.2. Kaynak Bilgisi
Murashev v.d. (1976), yatay yüke maruz çok katlı çerçeveli ve perde duvarlı-
çerçeveli binaların yanal ötelenme hesabı için genel diferensiyel denklemleri
türetmiştir. Bilyap (1979), bu genel diferensiyel denklemleri üçgen yayılı yük için
geliştirerek çeşitli bina modelleri üzerine uygulamıştır. Elde edilen bu genel
diferensiyel denklemler ile yapıda oluşan burulma etkileri dikkate alınamadığı için
7
Bilyap v.d. (1991) yaptıkları çalışmada, burulma etkilerini de dikkate alacak yeni
ifadeler türetmiştir. Tüken (2004), genel diferensiyel denklemlerden yararlanarak
farklı yatay yüklere maruz yapıların, ötelenme, dönme ve eğrilik denklemlerini elde
etmiş ve bu denklemlerin kolayca uygulanabilmesi için bilgisayar programı
geliştirmiştir.
Ertutar v.d. (1995) yaptıkları çalışmada, taşıyıcı sistemi çerçevelerden oluşan çok
katlı bir yapıda etki eden deprem kuvvetlerinin ve serbest titreşim durumunda birinci
moda ait periyodun hesabına ilişkin yaklaşık bir hesap şekli sunmuştur.
Gülay v.d. (2000), süneklik düzeyi yüksek perde tasarım momentinin hesabı ile ilgili
bir parametrik inceleme yaparak, yönetmelikte tanımlanan bu tasarım momenti
değerlerine bir alternatif öneri sunmuştur. Bu parametrik çalışmada, perde duvarlı-
çerçeveli 10, 16 ve 22 katlı burulma etkisi olmayan ve burulmalı betonarme yapı
sistemleri çözülerek, perde hesap ve tasarım eğilme moment diyagramları
karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Ayrıca her iki moment diyagramı için söz konusu
perdenin betonarme hesapları yapılarak, gerekli donatı miktarları karşılaştırılmıştır.
Karacan (1999), betonarme yapıların ikinci mertebe limit yükleri ve göçme

güvenliklerini belirlemek amacıyla geliştirilen yük artımı yönteminden yararlanmak
suretiyle, çerçeveler ve boşluklu perdelerden oluşan çok katlı betonarme yapıların
lineer olmayan davranışlarını ve süneklik düzeylerini incelemiştir.
Yüksel (2000), sistemin süneklik kapasitesini, eleman-sistem sünekliği ilişkilerini ve

sistem sünekliğinin yapısal davranışa etkisini araştırmıştır. Seçilen model binalara ait
kapasite eğrileri IDARC 2D bilgisayar programı kullanarak elde edilmiştir. Yapılan
çalışmada, kapasite eğrileri kullanılarak sistem sünekliğinin belirlenmesi için gerekli
olan akma deplasmanı noktasında belirsizlik olduğundan bu noktanın
belirlenebilmesi için bir yöntem önerilmektedir.
Pakdamar (2001), yaptığı tez çalışmasında nonlineer statik analiz ile performans
metodunu anlatmış ve bunlarla ilgili bilgisayar uygulamalarına yer vermiştir.
8
2. MATERYAL VE METOT
Bu çalışmada; çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenmelerinin hesabı

için mevcut diferensiyel denklemler türetilmiş ve seçilen model binalara ait elde
edilen ötelenme ve dönme sonuçları, SAP 2000 programı sonuçları ile
karşılaştırılmıştır.
SAP (Structural Analysis Program) ismi, 30 yıl öncesinden başlayarak SAP, SOLID
SAP, SAP IV, SAP 80, SAP 90 olarak sunulmuş ve analitik çözümler için tercih
edilen bir program olmuştur. SAP 2000 ile ekranda model üretme ve sonuçları alma
olanağı sağlamıştır. SAP 2000 programı, statik-dinamik analizleri lineer ve nonlineer
olarak yapabilen uluslararası bir sonlu eleman programıdır. Çelik ve betonarme yapı
modelinin üç boyutlu olarak hazırlanması, geliştirilmesi, analizi, boyutlandırılması
ve optimizasyonu Windows ortamında yapılabilir.
SAP 2000 ile taban izalatörleri, damperler, plastik mafsallar, prizmatik olmayan
çubuk (frame) elemanı, kabuk-plak (shell) elemanı, çarpık yapılar için çok sayıda
koordinat sistemleri, çok sayıda yeni ve farklı bağımlılık seçenekleri, ayrı olarak
tanımlanmış sonlu eleman modellerinin birleştirilmesi veya parçalanması gibi çok
sayıda modelleme olanakları sağlanmıştır. Analiz sonuçları, tablo ya da grafik olarak
elde edilebilir.
Bu çalışmada elemanlara ait moment-eğrilik grafikleri Response 2000 programı ile

elde edilmiştir. Response 2000 programı kesme kuvveti, moment ve eksenel yüke
maruz betonarme kesitlerin sünekliğinin ve mukavemetinin hesaplandığı kullanımı
kolay bir bilgisayar yazılımıdır. Bu program Toronto Üniversitesinde Evan Bentz
tarafından geliştirilmiştir. Response 2000 ile dairesel kolon ve değişken kesitli kiriş
tipleri de modellenebilmektedir. Elde edilen sonuçları grafik ortamda veren
Windows tabanlı bir bilgisayar programıdır. Response 2000 programı
http://www.ecf.utoronto.ca/~bentz/download.htm web sitesinden ücretsiz olarak
indirilebilir.
9
2.1. Çerçeveli Yapıya Ait Kayma Rijitliği İfadesinin Elde Edilmesi
Taşıyıcı sistemi çerçevelerden oluşan betonarme binalarda yatay yer değiştirme;

kolon ve kirişlerde meydana gelen eğilme sonucu ortaya çıkar. Çerçeveli binalarda
kayma kirişi davranışı (Şekil 2.1.a) gözlenirken, perdeli binalarda eğilme kirişi (Şekil
2.1.b) davranışı görülür.
(a)
(b)
(a) Kayma kirişi (b) Eğilme kirişi
Şekil 2.1. Çerçeveli ve karma sistemli yapıların yer değiştirme şekilleri
Görüldüğü gibi, “kayma kirişi” ötelenme türünde (Şekil 2.1.a), deformasyon eğrisi
yükün uygulandığı yüzeye göre içbükey bir durum almakta ve kiriş rijitliği GA
10
olmaktadır. Oysa, bir “eğilme kirişi” nde deformasyon eğrisi yükün uygulandığı
düzeye dışbükey olacak ve kiriş rijitliği EI olacaktır (Şekil 2.1.b).
Çok katlı çerçeveli yapı “kayma kirişi” olarak modellenmek istenirse, GA ifadesinin
bilinmesi gerekmektedir. Burada, kayma rijitliği ifadesi GA’ nın elde edilebilmesi
için kuvvet (enerji) yönteminden yararlanılmıştır.
lc
lc
lc
lc
A
lc
lc
lc
lc
l1 l2
Şekil 2.2. Çok katlı çerçeve modeli
Şekil 2.2’ deki çok katlı çerçeveli bir yapının, A düğüm noktası moment sıfır
noktalarından kesilerek çıkarılırsa Şekil 2.3 elde edilir. Burada, moment sıfır
noktalarının (büküm noktasının) kolon ve kirişlerin tam ortasında oluştuğu kabul
edilmiştir. Bu durumda sistem 2. derece hiperstatik olarak elde edilir. Hiperstatik
bilinmeyen olarak B ve D düğümlerindeki düşey reaksiyonlar seçilirse (By ve Dy), Dy
birim yüklemesi altında elde edilen moment diyagramı dolayısıyla Dy’ ye karşılık
gelen hiperstatik bilinmeyen sıfır olacaktır. Bu durumda sadece By hiperstatik
bilinmeyenin çözülmesi yeterlidir.
11
Büküm noktası M=0
lc/2
Ic
B A C
Büküm noktası M=0 Ib1 Ib2 Büküm noktası M=0
Ic
lc/2
E
Büküm noktası M=0
l1/2 l2/2
Şekil 2.3. Çok katlı çerçeveli bir yapının düğüm noktası
Yatay yüklere maruz çok katlı çerçeveli bir yapının tipik bir kolon-kiriş düğüm
noktası A, Şekil 2.4’ te gösterilmiştir.
D
F
Ic lc/2
B C
Ib1 A Ib2
lc/2
Ic
l1/2 E l2/2
Şekil 2.4. Yatay yüke maruz çok katlı çerçeveli bir yapının düğüm noktası
ötelenmesi
Şekil 2.4’ te görülen hiperstatik sistemin çözümü için, B mesnedinin düşey

reaksiyonu (By) kaldırılır (Şekil 2.5) ve sistem dış yük altında çözülerek Mo moment
diyagramı çizilir (Şekil 2.6).
12
Dy
F
D
lc/2
B A C
lc/2
Cy
Ex E
l1/2 l2/2
Ey
Şekil 2.5. Sistemin çözümü için By reaksiyonunun kaldırılması
∑ Fix = 0 Ex = F
F. l c F.l c l 2. F. l c
∑ MA = 0 + − Cy . 2 = 0 Cy = (2.1)
2 2 2 l2
D
lc/2
F.lc
(F.lc)/2 C
B
(F.lc)/2 A
lc/2
Mo
E
l1/2 l2/2
Şekil 2.6. B mesnedi kaldırılan sistemin dış yük altındaki moment diyagramı
Kaldırılan By reaksiyonunun yerine X1=1 kN yüklemesi yapılır (Şekil 2.7) ve M1

moment diyagramı çizilir (Şekil 2.8).
13
Dy
lc/2
B A C
X1=1 kN
lc/2
Cy
Ex E
l1/2 l2/2
Ey
Şekil 2.7. Kaldırılan By reaksiyonunun yerine yapılan X1=1 kN yüklemesi
∑ Fi x = 0 Ex = 0
Cy .l 2 1. l 1 l1
∑ MA = 0 + =0 Cy = (2.2)
2 2 l2
D
l1/2 l1/2 lc/2
B C
A
lc/2
M1
E
l1/2 l2/2
Şekil 2.8. By reaksiyonunun yerine X1=1 kN yükleme yapılan sistemin moment

diyagramı
Sisteme süreklilik denklemi (Denklem 2.3) uygulanırsa, By mesnet reaksiyonu

Denklem (2.4) olarak elde edilir.
14
δ10 + δ11 . X1 = 0 (2.3)
1 1 l2 l F. l c . l 1 . l 2
E . δ10 = − . . . F.l c . 1 = −
I b2 3 2 2 12 . I b 2
1 1 l1 l1 l1 1 1 l1 l1 l 2 l 13 l 12 . l 2
E . δ11 = . . . . . . . . . = +
I b1 3 2 2 2 I b 2 3 2 2 2 24 . I b1 24 . I b 2
F. l c . l 1 .l 2  l 3 2
l .l 
= X1 .  1 + 1 2 
12 . I b 2  24 . I 24 . I b 2 
 b1 
2 . F . l c . l 2 . I b1
B y = X1 = 2
(2.4)
I b 2 . l 1 + I b1 . l 1 . l 2
By mesnet reaksiyonu (2.4), elde edildikten sonra diğer mesnet reaksiyonları da

bulunabilir (Şekil 2.9).
Dy
F
D
lc/2
B A C lc/2
By Cy
E
Ex
l1/2 l2/2
Ey
Şekil 2.9. Sistemin mesnet reaksiyonları
∑ Fi x = 0 Ex = F
B y .l1 F.l c F. l c C y .l 2
∑ MA = 0 − − + =0 (2.5)
2 2 2 2
15
Denklem (2.4) ile bulunan By mesnet reaksiyonu, Denklem (2.5)’ te yerine yazılır ve
Cy çekilirse Denklem (2.7) elde edilir.
2 . F . l c . l 2 . I b1 l F.l c F.l c C y .l 2
. 1− − + =0 (2.6)
l 1 . (I b 2 . l 1 + I b1 . l 2 ) 2 2 2 2
2. F.l c 2 . F . l c . I b1
Cy = − (2.7)
l2 I b1 . l 2 + I b 2 . l 1
l1 2 . F . l c . l 2 . I b1 l
M AB = B y . = . 1
2 l 1 . (I b 2 . l 1 + I b1 . l 2 ) 2
F . l c . l 2 . I b1
M AB = (2.8)
(I b 2 . l 1 + I b1 . l 2 )
l 2  2. F. l c 2 . F . l c . I b1  l 2
M AC = C y . = − .
2  l2 I b1 . l 2 + I b 2 . l 1  2
F . l c . I b1 . l 2
M AC = F . l c − (2.9)
I b1 . l 2 + I b 2 . l 1
Böylece hiperstatik sistemin dış yükler altındaki sonuç moment diyagramı çizilebilir
(Şekil 2.10).
16
lc/2
MAC
B (F.lc)/2 A C
(F.lc)/2
lc/2
MAB
M
E
l1/2 l2/2
Şekil 2.10. Sistemin sonuç moment diyagramı
Kayma rijitliği ifadesini bulabilmek için, seçilen izostatik sisteme D noktasından

yatay 1 kN kuvvet uygulanır (Şekil 2.11) ve moment diyagramı çizilirse M elde
edilir (Şekil 2.12).
1 kN
D
lc/2
B A C
lc/2
Cy
E
Ex
l1/2 l2/2
Ey
Şekil 2.11. D düğüm noktasına yatay X=1 kN yüklemesi

17
∑ Fi x = 0 E x = 1,0 kN
1. l c 1. l c C y . l 2 lc
∑ MA = 0 + − =0 C y = 2. (2.10)
2 2 2 l2
lc/2
lc
lc/2 C
B
lc/2 A
lc/2
M
E
l1/2 l2/2
Şekil 2.12. D düğüm noktasına yatay X=1 kN yükleme yapılan sistemin moment
diyagramı
Ötelenme değerini elde etmek için, Şekil 2.10 ve Şekil 2.12’den yararlanarak; (2.11)
ifadesi uygulanırsa, (2.12)’deki denklem elde edilir.
1
∆= . ∫ M . M ds (2.11)
EI
1 1 l F. l c l c 1 1 l c F. l c l c 1 1 l2
Ec .∆ = . . c . . + . . . . + M AC . l c . . .
3 Ic 2 2 2 3 Ic 2 2 2 3 I b2 2
F . l c 3 M AC . l c . l 2
Ec .∆ = + (2.12)
12 . I c 6. I b2
(2.9) ifadesi (2.12)’ de yerine yazılırsa; ötelenme denklemi, (2.13) olarak elde edilir.
18
 F . l c . I b1 . l 2 
3F . l c −  .l c .l 2
F.l c  I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 
Ec .∆ = +
12 . I c 6 . I b2
F. l c 3 F. l c 2 .l 2 F . l c 2 . I b1 . l 2 2
Ec .∆ = + −
12 . I c 6. I b2 6 . I b 2 . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 )
F.l c 3  12 . l 2 . I c 12 . I c . I b1 . l 2 2 
∆= 1 + −  (2.13)
12 . E c . I c  6 . I b 2 . l c 6 . I b 2 . l c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 ) 
 
(2.13) denkleminde parantez içerisinde bulunan ifade A olarak tanımlanırsa; (2.15)

ifadesi elde edilir.
 12 . l 2 . I c 12 . I c . I b1 . l 2 2 
A = 1 + −  (2.14)
 6 . I b 2 . l c 6 . I b 2 . l c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 ) 
 
F.l c3
∆= .A (2.15)
12 . E c . I c
(2.15)’ te verilen denklemden F çekilirse; (2.16) ifadesi bulunur.
12 . E c . I c ∆
F= . (2.16)
l c3 A
∆=1 alınarak aşağıda hesaplanan (F) kuvvetinin değeri; bir kolonun, yapının toplam
ötelenme rijitliğine olan katkısını verir.
12 . E c . I c 1
F= 3
. (2.17)
lc A
(2.14)’ te verilen A ifadesi düzenlenirse; (2.18) ifadesi elde edilir.

19
 12 . l 2 . I c 12 . I c . I b1 . l 2 2 
A = 1+  − 
 6 . I b 2 . l c 6 . I b 2 . l c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 ) 
 
 12 . l 2 . I c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 ) − 12 . I c . I b1 . l 2 2 
A = 1+  
 6 . I b 2 . l c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 ) 
 
 12 . l 2 . I c . I b 2 . l 1 + 12 . I c . I b1 . l 2 2 − 12 . I c . I b1 . l 2 2 
A = 1+  
 6 . I b 2 . l c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 ) 
 
 12 . l 2 . I c . I b 2 . l 1  2. Ic .l1 .l 2
A = 1 +   = 1 +
 6 . I b 2 . l c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 )  l c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 )
l1 .l 2
2.Ic .
 12 . l 2 . I c . I b 2 . l 1  l1 .l 2
A = 1 +   = 1 +
 6 . I b 2 . l c . (I b1 . l 2 + I b 2 . l 1 )   I .l + I .l 
l c .  b1 2 b 2 1 
 l1 .l 2 
2.Ic
A = 1+ (2.18)
I I 
l c .  b1 + b 2 
 l1 l 2 
(2.18) ifadesi, (2.17)’ de yerine yazılırsa Denklem (2.19) elde edilir.
12 . E c . I c 1
F= . (2.19)
lc
3 2. I c
1+
I I 
l c .  b1 + b 2 
 l1 l 2 
Burada çerçeveli yapı sürekli bir kayma kirişi olarak modellenmiştir. Bu durumda, lc
uzunluğunda bir kolonun tüm yapı rijitliğine katkısı, sürekli hale dönüştürmek için
(F/lc) olarak ifade edilebilir (Murashev v.d., 1976).
20
F
GA = (2.20)
lc
F 12 . E c . I c 1
= . (2.21)
lc lc
3 2.Ic
1+
I I 
l c .  b1 + b 2 
 l1 l 2 
12 . E c . I c 1 (2.22)
GA = .
lc
2 2. Ic
1+
I I 
l c .  b1 + b 2 
 l1 l 2 
n
GA ( yapı) = ∑ (GA) i (2.23)
i =1
n: Kat içerisinde kalan kolonların toplam sayısı
Bir yapının yatay bir kat düzlemi içinde çok sayıda kolonu vardır. Yapının toplam
kayma rijitliğini bulmak için, (2.22) denkleminin kat içerisindeki tüm kolonlara
uygulanarak toplanması gerekir.
Buradan, çerçeveli yapıların kayma rijitliği ifadesinin kolon ve kiriş redörlerine bağlı
bir parametre olduğu görülebilir. Bu çalışmada yapılan hesaplarda, kolonların ve
kirişlerin çatlamamış kesit (brüt) rijitlikleri kullanılmıştır. Kiriş atalet momentleri
için, etkili tabla genişliği hesaplanmadan dikdörtgen kiriş rijitliğinin 2 katı olarak
alınmıştır.
b.h3
Ikiriş= α . α=2 (2.24)
12
Ikiriş : Kiriş atalet momenti

b : Kiriş eni
h : Kiriş yüksekliği
21
2.1.1. Çerçeveli Yapıların Kayma Rijitliğinin Belirlenmesi
Şekil 2.13’ te görülen 10 katlı çerçeveli yapının kayma rijitliği hesabını yapmak için
gerekli bina bilgileri Çizelge 2.1’ de verilmiştir. Hesaplamalar yapının zayıf yönü (y)
doğrultusunda yapılmıştır.
6×5m=30 m
y
10×5m=50 m
(a)
x
(b)
(a) Kat planı (b) Üç boyutlu görünüşü

Şekil 2.13. Çerçeveli yapı modeli
22
Çizelge 2.1. Çerçeveli yapıya ait eleman ve yük bilgileri
Kolonlar 50/50
Kirişler 25/45
hf 12cm
hkat 3m
gilave 2 kN/m2
qilave 3,5kN/m2
Yapıya Etkiyen Deprem Yükü Hesabı:
gdöş = 0,12 . 25 = 3 kN/m2

g = gdöş + gilave = 3 + 2 = 5 kN/m2
q = 3,5 kN/m2
wi = g + n . q = 5 + 0,3 . 3,5 = 6,05 kN/m2
wi : i. katın m2 ağırlığı
N : Kat adedi
A : Kat alanı
Wbina= wi . N . A
Wbina=6,05 . 10 . (50 . 30) = 90750 kN
W . A (T )
Vt = A (T) = A o . I .S(T) = 0,4 .1. 2,5 = 1,0 olarak alınsın.
R a (T )
90 750 .1
Vt = = 11343 kN
8
Çerçeveli yapıya üçgen yayılı yük etkimesi durumunda; yükün en üstteki değeri,
aşağıdaki gibi hesap edilebilir.
p.H
Vt =
2
2 . Vt 2 .11343
p= = = 756 kN / m
H 30
23
Kolon ve kirişe ait kesit atalet momentleri aşağıdaki gibi hesap edilebilir. Bunun için
tablalı kirişin atalet momenti, dikdörtgen kiriş atalet momentinin yaklaşık 2 katı
olarak alınabilir.
0,5 . 0,5 3
Ic = = 0,005208 m 4
12
0,25 . 0,45 3
Ib = 2. = 0,003797 m 4
12
Kenar Kolonlara Ait Kayma Rijitliği Hesabı:
12 . E c . I c 1
GA= .
lc 2 2.Ic
1+
I I 
l c .  b1 + b 2 
 l1 l 
 2 
12 . 28 500 000 . 0,005208 1

GA1= .
3 2 2 . 0,005208
1+
 0,003797 
3.  
 5 
GA1=35 517 kN
Orta Kolonlara Ait Kayma Rijitliği Hesabı:
12 . E c . I c 1
GA= .
lc 2 2.Ic
1+
I I 
l c .  b1 + b 2 
 l1 l 
 2 
12 . 28 500 000 . 0,005208 1

GA2= .
32 2 . 0,005208
1+
 0,003797 0,003797 
3.  + 
 5 5 
GA2=60 226 kN
24
Yapıya Ait Toplam Kayma Rijitliği Hesabı:
Yapıya ait toplam kayma rijitliği için, kat planı içerisindeki tüm kolonların kayma
rijitliği değerleri toplanır.
(GA)y yapı= 22 . GA1 + 55 . GA 2 = 4 093 797 kN

(GA)x yapı= 14 . GA1 + 63 . GA 2 = 4 291 476 kN
2.1.2. Kolon Yüksekliği Farklı Olan Yapılarda Kat Kesme Kuvvetinin

Kolonlara Dağıtılması
Deprem yüklerinin, yapılara genellikle yatay olarak döşeme seviyesinde etkidiği

kabul edilir. Deprem yükü, yapıya intikal ettiği zaman döşeme içerisinden geçerek
kolonlara rijitlikleri oranında aktarılır. Burada deprem yükünün, kolonlara GA
kayma rijitlikleri oranında dağıtılmasının ne kadar gerçekçi olacağı araştırılmıştır.
Bunun için Şekil 2.14’ te verilen ve değişik kat yükseklikleri bulunan yamaçtaki bir
bina model olarak seçilmiştir. Hesap edilen kat kesme kuvvetleri, kolonlara Muto,
Smith ve GA Kayma Rijitliği yöntemleri ile dağıtılmış, elde edilen sonuçlar SAP
2000 analiz programı sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Kısa kolon problemi
çözümünde, Muto, Smith ve GA Kayma Rijitliği yöntemleri ile hesaplanan kolon
rijitlikleri; (l c / l'c )2 ifadesi ile çarpılarak düzeltilmeli ve bu düzeltilmiş değerlerle

işleme devam edilmelidir.
lc : i. katta bulunan kolonların en büyük yüksekliği

l′c : i. katta hesap yapılan kısa kolonun yüksekliği
Şekil 2.14.a’ da planı verilen yapının; 1 aksı üzerinde bulunan kolonların

yükseklikleri 2 m, 2 aksı üzerindeki kolonların yükseklikleri 3 m ve 3 aksı üzerindeki
kolonların yükseklikleri 4 m’ dir. Binaya ait bilgiler Çizelge 2.1’ de verilen
değerlerle aynı alınmıştır.
25
1 2 3
S1 S2 S3
K1 K2
A A
2×5m=10 m
E
B B
C C
y 4m 5m
x
1 2 3
(a)
(b)
(c)
(a) Plan (b) Kesit (c) Üç boyutlu görünüş

Şekil 2.14. Kolon yükseklikleri farklı olan yapı modeli
26
Bu bilgilere göre; yapının taban kesme kuvveti,
W . A (T )
W=545 kN Vt = A (T) = A o . I .S(T) = 0,4 .1. 2,5 = 1,0
R a (T )
545 .1
Vt = = 68 kN
8
olarak bulunur.
Kolon ve kirişe ait kesit atalet momentleri aşağıdaki gibi hesap edilebilir.
0,5 . 0,5 3
Ic = = 0,005208 m 4
12
0,25 . 0,45 3
Ib = 2. = 0,003797 m 4
12
I-Muto Yöntemi
Kolon Redörlerinin Hesabı:
I c 0,005208
(k c ) Sx1 = = = 26,04 .10 −4 m 3
lc 2
I 0,005208
(k c ) Sx2 = c = = 17,36 .10 −4 m 3
lc 3
I 0,005208
(k c ) Sx3 = c = = 13,02 .10 − 4 m 3
lc 4
Kiriş Redörlerinin Hesabı:
I b 0,003797
(k b ) Kx 1 = = = 9,4925 .10 −4 m 3
lb 4
I 0,003797
(k b ) Kx 2 = b = = 7,594 .10 −4 m 3
lb 5
27
k Değerlerinin Hesabı:
k 1 + k 2 9,4925 .10 −4
k S1 = = = 0,3645
kc 26,04 .10 − 4
k 1 + k 2 9,4925 .10 −4 + 7,594 .10 −4

k S2 = = = 0,9842
kc 17,36 .10 −4
k 1 + k 2 7,594 .10 −4
k S3 = = = 0,58326
kc 13,02 .10 −4
a Değerlerinin Hesabı:
0,5 + k 0,5 + 0,3645

a S1 = = = 0,3656
2+k 2 + 0,3645
2 2
l 
 = 0,3656 .   = 1,46248
4
a 'S1 = a .  c
 l' c  2
0,5 + k 0,5 + 0,9842

a S2 = = = 0,49736
2+k 2 + 0,9842
2 2
l 
 = 0,49736 .   = 0,8842
4
a ' S2 = a .  c
 l' c  3
0,5 + k 0,5 + 0,58326

a S3 = = = 0,41934
2+k 2 + 0,58326
D Rijitlik Değerlerinin Hesabı:
( )
D'S1 = a 'S1 . k c = 1,46248 . 26,04 .10 −4 = 3,8083 .10 −3
D ' S 2 = a ' S2 . k c = 0,8842 . (17,36 .10 ) = 1,535 .10
−4 −3
D S3 = a S3 . k c = 0,41934 . (13,02 .10 ) = 0,54598 .10

−4 −3
Yapının Toplam Rijitliğinin Hesabı:
(
∑ D = 3 . D'S1 + D'S2 + D S3 )
−3
∑ D = 3 . (3,8083 + 1,535 + 0,54598).10 = 17,67 .10 −3
28
Kolonlara Kesme Kuvvetinin Dağıtılması:

D'S1 3,8083 .10 −3
VS1 = Vt . = 68 . = 14,66 kN
∑D 17,67 .10 −3
D ' S2 1,535 .10 −3

VS2 = Vt . = 68 . = 5,907 kN
∑D 17,67 .10 −3
D'S3 0,54598 .10 −3

VS3 = Vt . = 68 . = 2,1 kN
∑D 17,67 .10 −3
II-Smith Yöntemi
Düğüm Noktası Rijitliklerinin Hesabı:
Ib
∑
Ic lb
vx = .
lc I
∑ 
 l  tüm elemanlar
0,003797
0,005208 4
(v x )S1 = . = 6,9566 .10 −4 m 3
2 0, 005208 0, 003797
+
2 4
2 2
l 
 = 6,9566 .10 − 4 .   = 27,8264 .10 −4 m 3
4
(v' x )S1 = (v x )S1 .  c
 l' c  2
0,003797 0,003797
+
0,005208 4 5
(v x )S2 = . = 8,611.10 −4 m 3
3 0,005208 0,003797 0,003797
+ +
3 4 5
2 2
l  4
(v' x )S2 = (v x )S2 .  c  = 8,611.10 −4 .   = 15,308 .10 −4 m 3
 l' c  3
0,003797
0,005208 5
(v x )S3 = . = 4,7964 .10 −4 m 3
4 0,005208 0,003797
+
4 5
29
Yapının Toplam Rijitliğinin Hesabı:
−4 −4 3
∑ v x = 3 . (27,8264 + 15,308 + 4,7964 ).10 = 143,7924 .10 m
(v' x )S1 27,8264 .10 −4

VS1 = Vt . = 68 . = 13,16 kN
∑ vx 143,7924 .10 − 4
(v' x )S2 15,308 .10 −4
VS2 = Vt . = 68 . = 7,24 kN
∑ vx 143,7924 .10 −3
(v x )S3 4,7964 .10 − 4
VS3 = Vt . = 68 . = 2,27 kN
∑ vx 143,7924 .10 −3
III-GA Kayma Rijitliği Yöntemi
Kolonlara Ait Kayma Rijitliklerinin Hesabı:
S1 Kolonu:
12 . 28 500 000 . 0,005208 1

GA1= . =68 647 kN
2 2 2 . 0,005208
1+
 0,003797 
2 . 
 4 
2 2
l  4
GA1 ' = GA1 .  c  =68 647 .   = 274 588 kN
 l'c  2
S2 Kolonu:
12 . 28 500 000 . 0,005208 1

GA2= . =65 271 kN
32 2 . 0,005208
1+
 0,003797 0,003797 
3.  + 
 4 5 
2 2
l 
 =65 271 .   = 116 037 kN
4
GA 2 ' = GA2 .  c
 l' c  3
30
S3 Kolonu:
12 . 28 500 000 . 0,005208 1

GA3= .
4 2 2 . 0,005208
1+
 0,003797 
4 . 
 5 
GA3=25 134 kN
Yapının Toplam Kayma Rijitliğinin Hesabı:
Yapıya ait toplam kayma rijitliği için, kat planı içerisindeki tüm kolonların kayma
rijitliği değerleri toplanır.
ΣGA=(GA)x yapı= 3 . (GA 1 '+GA 2 '+ GA 3 ) = 1 247 277 kN

GA1 ' 274 588
VS1 = Vt . = 68 . = 14,97 kN
∑ GA 1 247 277
GA 2 ' 116 037

VS2 = Vt . = 68 . = 6,33 kN
∑ GA 1 247 277
GA 3 25134
VS3 = Vt . = 68 . = 1,37 kN
∑ GA 1 247 277
Çizelge 2.2’ deki sonuçlar incelendiğinde GA kayma rijitliği yönteminin; Muto,

Smith ve SAP 2000 programı ile yakın sonuçlar verdiği görülebilir. GA kayma
rijitliği yöntemi, kısa kolon problemleri için bile oldukça iyi sonuçlar vermektedir.
Çizelge 2.2. Kolon yüksekliği farklı olan yapıda kat kesme kuvvetinin kolonlara
dağıtılması
Kesme Kuvveti (kN)

Kolon
MUTO SMITH GA SAP 2000
S1 14,66 13,16 14,97 13,71
S2 5,907 7,24 6,33 6,7
S3 2,1 2,27 1,37 2,25
31
2.2. Yatay Yüke Maruz Yapıların Ötelenme Hesabı İçin Analitik Denklemlerin
Türetilmesi
2.2.1. Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapıların Ötelenme Hesabı İçin Analitik
Denklemlerin Türetilmesi
2.2.1.1. Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel Deformasyonlarını Dikkate

Almadan Analitik Denklemlerin Türetilmesi
Şekil 2.15’ te verilen sisteme ait iki kat arasında oluşan göreli ötelenme, (2.25)
ifadesi ile bulunabilir (Murashev v.d., 1976).
F=1
j katı
k katı
1 2 3 δ
Şekil 2.15. F=1 ton yatay yük altında ardışık katlar arasında oluşan yatay ötelenme
n 1
δ=∑ (2.25)
i =1  
 
 
12 . E c . I c  1 
3  2. I c 
lc 1 + 
  I b1 I b 2 
 l c .  +  
  l1 l 2 
δ : Göreli kat ötelenmesi

Ec : Betonun elastisite modülü
Ic : Kolon atalet momenti
32
lc : Kolon boyu
Ib1, Ib2 : Kiriş atalet momentleri
l1, l2 : Kiriş açıklıkları
Bütün katların (Fi) yüklerine maruz olması durumunda göreli ötelenme (∆i) olacaktır.
∆ i = δ . Voi (2.26)
Voi : (i) katında yüklerin oluşturduğu toplam kesme kuvveti
Herhangi bir (k) katının yatay ötelenmesi, (k) katına kadar oluşan göreli
ötelenmelerin toplamıdır.
k k
y = ∑ ∆ i =δ . ∑ Voi (2.27)
i =1 i =1
Çerçeveli yapının bir kayma kirişi oluşturacak şekilde sürekli olması ve yatay yükün
yapı yüksekliğince sürekli bir şekilde uygulanması durumunda, (2.27) denklemindeki
toplama işlemi integrasyona dönüştürülebilir.
δ x
y= ∫ Vo ( x )dx
lc 0
1 x
y= 3 ∫0 Vo ( x )dx (2.28)
∑ (GA) i
i =1
1 x
y= ∫ Vo ( x )dx
(GA) yapı 0
33
lc
lc
GA
lc
lc
f (x) f (x)
l1 l2 lc
lc
lc
lc
(a) (b)
(a) Çok katlı çerçeve (b) Kayma kirişi modeli

Şekil 2.16. Çok katlı çerçevenin kayma kirişi olarak modellenmesi
Şekil 2.16’ da gösterilen kayma kirişinin diferensiyel denklemi, ötelenme ifadesinin

türevi alınarak bulunabilir.
(GA) yapı = GA
1 x
y= ∫ Vo ( x )dx
GA 0
(2.29)
1
y' = Vo ( x )
GA
GA( y' ' ) = −f ( x )
Diferensiyel denklemin çözümü aşağıda gösterilmiştir (Murashev v.d., 1976).
1 x
y= ∫ Vo ( x )dx
GA 0
1
y=− (M o (x ) − M o (0))
GA
34
M o ( 0) − M o ( x )
y= (2.30)
GA
M o (0) : Çerçeve tabanında (x=0) dış yükün oluşturduğu moment
M o ( x ) : Kayma kirişinin herhangi bir kesitinde dış yükün oluşturduğu moment
(2.30) denklemi kullanılarak kayma kirişi olarak modellenen, süreklilik gösteren,

yatay yüke maruz ve kat yükseklikleri eşit (sabit GA), çok katlı çerçeveli bir yapının
yatay ötelenme profili kolayca bulunabilir. Dikkat edilirse, kayma kirişi rijitliğinin
çerçeve yüksekliğince sabit kaldığı kabul edilmiştir. Başka bir deyişle, kat planı ve
kat yükseklikleri değişmemektedir.
Ötelenme ifadesinin birinci türevi alındığında, kat yüksekliği boyunca oluşan eğim
(dönme), ikinci türevi alındığında ise temelden çatıya kadar oluşan eğrilik dağılımı
denklemleri elde edilebilir. Aslında yapıda oluşan eğrilik dağılımı, çerçeveli
yapılarda çokta önemli bir parametre olmamasına karşın, perde duvarlı-çerçeveli
yapılarda önem kazanmaktadır. Bu konu ile ilgili gerekli bilgilerden ilerideki
bölümlerde bahsedilecektir.

Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Almadan Analitik Denklemlerin
Türetilmesi
Şekil 2.17’ de gösterilen çerçeveli yapı f(x)=p şiddetinde düzgün yayılı yatay yüke
maruz ise, yatay ötelenme profili (2.31) denklemi ile elde edilebilir.
p.H 2
M o ( 0) =
2
2 2
p . (H − x ) p.H 2  H − x  p.H 2 2 x
M o (x ) = = .  = . (1 − k ) k=
2 2  H  2 H
35
f (x)=p
H-x
GA
x
x
Şekil 2.17. Düzgün yayılı yatay yüke maruz çerçeveli yapı
M o ( 0) − M o ( x )
y=
GA
1  p.H 2 p.H 2 2
y= .  − . (1 − k ) 
GA  2 2 
p.H 2 p.H2
y=
2 . GA
(
. 1 − (1 − k )2 =)2 . GA
( (
. 1 − 1 − 2.k + k 2 ))
p.H2
y=
2 . GA
(
. 1 − 1 + 2. k − k 2 )
p.H 2
y=
2 . GA
(
. 2k − k 2 ) (2.31)
Ötelenmenin birinci türevi alınırsa kat yüksekliğince oluşan yanal ötelenmenin eğimi
bulunmuş olur.
p . (H − x )
y' = (2.32)
GA
Ötelenmenin ikinci türevi alınarak oluşan eğrilik dağılımı elde edilebilir.

36
p
y' ' = − (2.33)
GA
Deformasyonlarını Dikkate Almadan Analitik Denklemlerin Türetilmesi
Şekil 2.18’ de gösterilen çerçeveli yapıya ait kayma kirişi modeli üçgen yayılı yatay
yüke maruz kalırsa yatay ötelenme profili (2.34) denklemi ile elde edilebilir.
p p
H-x
GA
M(x)
p(x/H)
x
y
Şekil 2.18. Üçgen yayılı yatay yüke maruz çerçeveli yapı
p.H 2.H p.H 2

M o ( 0) = . =
2 3 3
p.x H−x  p . x  H − x  2 . (H − x ) 
M o (x ) = . (H − x ). + p − . . 
H 2  H  2  3 
p.x  x  (H − x )2
M o (x) = . (H − x )2 + p . 1 −  .
2. H  H 3
M o (x) =
p.x
( ) 
. H 2 − 2 . H . x + x 2 + p . 1 −  .
(
x  H 2 − 2.H . x + x 2 )
2.H  H 3
 p. x .H 2 − p. x 2 .2.H + p. x 3  
M o ( x ) =   + p −
(
p. x  H 2 − 2.H . x + x 2
.
)
2.H   H  3
 
37
(
 p. x .H 2 − p. x 2 .2.H + p. x 3  p.H 2 − 2.p .H . x + p . x 2
M o ( x ) =  +
)
2 . H  3
 
2 2 3
p. x .H − 2.p.H . x + p. x
−
3. H
M o (x) =
(3. p . x . H 2
− 6 . p . H . x 2 + 3. p . x 3
+
) (
2. p .H 3 − 4. p . H 2 . x + 2. H . p . x 2 )
6.H 6.H
2. p . x . H 2 − 4.p . H . x 2 + 2. p . x 3
−
6.H
− 3. p . x . H 2 + p . x 3 + 2 . p . H 3
M o (x ) =
6.H
p.H 2  − 3. x x 3 2 . H  x
M o (x ) =   k=
6  H + H3 + H  H
 
p.H2 3
M o (x) =
6
(
k − 3× k + 2 )
M o ( 0) − M o ( x )
y=
GA
1  p.H 2 p.H 2 3
y= .
GA  3
−
6
(
k − 3. k + 2 )

1  2.p.H 2 p .H 2 3
y= .
GA  6
−
6
(
k − 3. k + 2 )

p . H 2  2  k 3 − 3. k + 2  
y= . − 
2 . GA  3  3 

p.H2  k3  x
y= .  k −  k= (2.34)
2 . GA  3  H
Ötelenmenin birinci türevi alınırsa kat yüksekliği boyunca oluşan ötelenmenin eğimi
bulunmuş olur.
p.H 2  1 x 2 
y' = . − 
2 . GA  H H 3 
38
p  x2 
y' = .  H −  (2.35)
2 . GA  H 
Ötelenmenin ikinci türevi alınarak oluşan eğrilik dağılımı elde edilebilir.
p  2. x 
y' ' = . − 
2 . GA  H 
p.x
y' ' = − (2.36)
H . GA
Deformasyonlarını Dikkate Almadan Analitik Denklemlerin Türetilmesi
Şekil 2.19’ da gösterilen çerçeveli yapının kayma kirişi modeli en üst noktasında
bireysel tekil yüke maruz kalırsa yatay ötelenme profili (2.37) denklemi ile elde
edilebilir.
F
F
H-x
GA
M(x)
x
x
Şekil 2.19. En tepede tekil yatay yüke maruz çerçeveli yapı
M o (0) = F × H
M o ( x ) = F . (H − x )
39
M o ( x ) = F . (H − x ) = F . H − F . x
M o ( 0) − M o ( x )
y=
GA
1
y= . (F . H − (F . H − F . x ))
GA
1
y= . F. x
GA
F. H x
y= .k k= (2.37)
GA H
Ötelenmenin birinci türevi alınırsa kat yüksekliği boyunca oluşan ötelenmenin eğimi
bulunmuş olur.
F.H 1
y' = .
GA H
F
y' = (2.38)
GA
Ötelenmenin ikinci türevi alınarak oluşan eğrilik dağılımı aşağıdaki gibi elde
edilebilir.
y' ' = 0 (2.39)
Kolon Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Almadan Analitik Denklemlerin
Türetilmesi
Şekil 2.20’ de gösterilen çerçeveli yapının kayma kirişi modeli; herhangi bir
seviyesinde bireysel tekil yüke maruz kalırsa yatay ötelenme profili iki ayrı durum
için hesap edilir.
1. Durum: x≤Hx olması durumu için Şekil 2.20’deki çerçeveli yapının ötelenme
denklemi (2.40) olarak elde edilir.
40
GA
F
H
Hx
x x
y
Şekil 2.20. Herhangi bir seviyedeki tekil yatay yüke maruz çerçeveli yapı
(x≤Hx olması durumu)
M o ( x ) = F . (H x − x ) = F . H x − F . x
M o (0) = F . H x
M o (0) − M o ( x )
y=
GA
1
y= . (F . H x − (F . H x − F . x ))
GA
1
y= . F. x (2.40)
GA
2. Durum: x>Hx olması durumu için Şekil 2.21’deki çerçeveli yapının ötelenme
denklemi (2.41) uygulanarak elde edilir.
y x = y H x + θ H x . (x − H x ) (2.41)
yx : x yüksekliğindeki yanal ötelenme

yH x : Bireysel yükün uygulandığı seviyedeki (x=Hx) ötelenme
θH x : Bireysel yükün uygulandığı seviyedeki (x=Hx) dönme

41
GA
F
H
x
Hx
x
Şekil 2.21. Herhangi bir seviyedeki tekil yüke maruz çerçeveli yapı
(x>Hx olması durumu)
x=Hx olması durumundaki ötelenme; x≤Hx için bulunan (2.40) denkleminde x yerine
Hx yazılarak elde edilir.
F. x F. H x
y Hx = = (2.42)
GA GA
F
θ H x = y' = (2.43)
GA
(2.42) ve (2.43) denklemleri (2.41)’ de yerine yazılır ve düzenlenirse, x>Hx olması

durumunda uygulanacak olan ötelenme denklemi (2.44) olarak elde edilir.
y x = y H x + θ H x . (x − H x )
F. H x F
yx = + . (x − H x )
GA GA
F. H x F. x F. H x
yx = + −
GA GA GA
F. x
yx = (2.44)
GA
42
2.2.1.2. Çerçeveli Yapılarda Kolon Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Alarak

Analitik Denklemlerin Türetilmesi
Yatay yüklere maruz çok katlı bir yapının yüksekliği arttıkça ve kayma rijitliği ile
eğilme rijitliğinin belli bir oranından sonra, kolonların eksenel deformasyonlarından
doğan ek yanal ötelenmeler önem kazanmaya başlar. Şekil 2.22’ de çerçevenin en dış
kolonlarının dikkate alınmasıyla oluşan birim eğrilik (φ) durumu gösterilmiştir.
l1
ε sol kolon φ
ε sağ kolon
Şekil 2.22. Kolon eksenel deformasyonlarından oluşan birim eğrilik
1 M o (x)
φ= = (2.45)
ρ Ko
Ko : Çerçevenin yatay düzlemde eğilme rijitliği

φ : Birim eğrilik
ρ : Eğrilik yarıçapı
Mo(x) : x yüksekliğinde dış kuvvetler altında oluşan eğilme momenti
43
Kolonların kesitleri ağırlık merkezi
Α1 Α2
a b-a
b
Şekil 2.23. Dış kolon alanlarının oluşturduğu eğilme momenti
A2 .b b
a= = (2.46)
A1 + A 2 A
1+ 1
A2
A1 ve A2 : En dıştaki kolonların en kesit alanları toplamı

b : En dıştaki kolonların merkezleri arasındaki uzaklık
I = A1 . a 2 + A 2 . (b − a )2 (2.47)
2 2
   
   
b  + A . b − b
I = A1 .   (2.48)
 A1  2 
A 
1 +   1+ 1 
 A2   A2 
(2.48) denklemi düzenlenirse, (2.49) elde edilir.
 
 
2  1 
I = A1 . b . (2.49)
 A1 
1+ 
 A2 
 
 
2  1 
K o = E c . I = E c . A1 . b . (2.50)
 A1 
1+ 
 A2 
44
Simetrik bir çerçevede A1=A2 olacağından, Ko ilişkisi basitleşir.
Ec .A.b2
Ko = (2.51)
2
Çerçeveli yapılara ait kolon eksenel deformasyonlarını da dikkate alan diferensiyel

denklem (2.52)’ de verilmiştir (Murashev v.d., 1976).
 M (x) 
GA .  y' '+ o  = −f ( x ) (2.52)
 K o 
(2.52) denkleminin iki kez integrali alınırsa ötelenme denklemi (2.53) elde edilir
(Murashev v.d., 1976).
x
2
∫ ∫ M o ( x ) dx
M (0) − M o ( x )
y= o + 0
(2.53)
GA Ko
(2.53)’ te verilen ilişkiden de görülebileceği gibi, kolon eksenel deformasyonları,

x
∫ ∫ M o ( x ) dx
0
çerçeve yanal ötelenmesinin kadar artmasına neden olmaktadır.
Ko

Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Alarak Analitik Denklemlerin Türetilmesi
Düzgün yayılı yük altındaki çerçeveli yapılarda kolon eksenel deformasyonlarını da

dikkate alan yanal ötelenme denklemi (2.54)’ te verilmiştir.
x
2
∫ ∫ M o ( x ) dx
M o (0) − M o ( x ) 0
y= +
GA Ko
45
p.H 2 2 p.H2  x x2 
M o (x) = . (1 − k ) = . 1 − 2 . + 2 
2 2  H H 
p.H 2 p.H2  x 2 x3 x4 
y=
2 . GA
(
. 2.k − k 2 +) .  − +
2 . K o  2 3 . H 12 . H 2



p.H 2 p.H4  x 2 x3 x4  x
y=
2 . GA
(
. 2.k − k 2 +) .  − +
2 . K o  2 . H 2 3 . H 3 12 . H 4

 k=
H

p.H 2 p.H 4  k 2 k 3 k 4  x
y=
2 . GA
(
. 2.k − k 2 +) .
2 . K o  2
− + 
3 12 
k=
H
p . H 2  GA . H 2  k 2 k 3 k 4  
y= × 2.k − k 2 + .  − + 
2 . GA  Ko  2 3 12  
GA
λ = H.
Ko
p . H 2   k 2 k3 k 4 
y= × 2 . k − k 2 + λ2 .  − + 
2 . GA   2 3 12  
p.H2 
y=
2 . GA 
λ2
12
(
.  2 . k − k 2 + . 6 . k 2 − 4 . k 3 + k 4 ) (2.54)

Ötelenmenin birinci türevi alınırsa; dönme denklemi (2.55)’ deki gibi elde edilir.
p . H 2  2 2 . x λ2  12 . x 12 . x 2 4 . x 3  
y' = . − + . − + 4  (2.55)
2 . GA  H H 2 12  H 2 H3 H  
Ötelenmenin ikinci türevi alınırsa; eğrilik denklemi,
p . H 2  2 λ2  12 24 . x 12 . x 2  
y' ' = . − + . − 3 +  (2.56)
2 . GA  H 2 12  H 2 H H 4  
olarak elde edilir.

46
Deformasyonlarını Dikkate Alarak Analitik Denklemlerin Türetilmesi
Üçgen yayılı yük altındaki çerçeveli yapılarda kolon eksenel deformasyonlarını da

dikkate alan yanal ötelenme denklemi (2.57)’ de verilmiştir.
x
2
∫ ∫ M o ( x ) dx
M o (0) − M o ( x ) 0
y= +
GA Ko
p.H 2 3
M o (x ) =
6
(
k − 3. k + 2 )
x M o (x) 2 x p . H 2  x 3 x 
∫∫ dx = ∫ ∫ .  3 − 3 . + 2 dx 2
0 Ko 0 6. K o  H H 
x M o (x) 2 p . H 2  x 5 x3 2
∫∫ dx = .  − + x 
0 Ko 6 . K o  20 . H 3
2. H 

p.H 2  k3  p.H 2  x5 x3 
y= .  k −  + .  3
− + x 2 
2 . GA  3  6 . K o  20 . H 2.H 
p . H 2  k 3 GA . H 2  x 5 x3 x 2  
y= . k− + .  − + 
2 . GA  3 3 . K o  20 . H 5 2 . H 3 H 2  
GA x
λ = H. k=
Ko H
p . H 2  k 3 λ2  k 5 k 3 
y= . k− + .  − + k 2  
2 . GA  3 3  20 2 

p.H2 
y= .  k −
2 . GA 
k 3 λ2 5
(
+ . k − 10 . k 3 + 20 . k 2
3 60
) (2.57)

p . H 2  1 x 2 λ2  5 . x 4 30 . x 2 40 . x  
y' = . − + . − + 2  (2.58)
2 . GA  H H 3 60  H 5 H3 H  
47
p . H 2  2 . x λ2  20 . x 3 60 . x 40  
y' ' = . − + . − 3 + 2  (2.59)
2 . GA  H 3 60  H 5 H H  
olarak elde edilir.
Deformasyonlarını Dikkate Alarak Analitik Denklemlerin Türetilmesi
En üstte tekil yatay yüke maruz çerçeveli yapılarda kolon eksenel deformasyonlarını
da dikkate alan yanal ötelenme denklemi (2.60)’ ta verilmiştir.
M o ( x ) = F . (H − x ) = F . H − F . x
x M o (x) 2 x F . H − F. x 2 1  F. H . x 2 F. x 3 
∫∫ dx = ∫ ∫ dx = . − 
0 Ko 0 Ko K o  2 6 
x
2
∫ ∫ M o ( x ) dx
M o (0) − M o ( x ) 0
y= +
GA Ko
F. H x 1  F. H . x 2 F. x 3 
y= . + . − 
GA H K o  2 6 
F. H x F. H 3  x 2 x3 
y= . + .  − 
GA H K o  2 . H 2 6 . H 3 
x
k=
H
F. H F. H 3  k 2 k 3 
y= .k + . −  (2.60)
GA K o  2 6 
48
F F. H 3  x x2 
y' = + .  2 −  (2.61)
GA K o  H 2 . H 3 
F. H 3  1 x 
y' ' = . 2 − 3  (2.62)
Ko  H H 
olarak elde edilir.
Kolon Eksenel Deformasyonlarını Dikkate Alarak Analitik Denklemlerin
Türetilmesi
Herhangi bir seviyede bireysel tekil yüke maruz çerçeveli yapının ötelenme profili
aşağıdaki gibi iki ayrı durum için hesap edilir.
1. Durum: x≤Hx
M o ( x ) = F . (H x − x )
M o (0) = F . H x
x
2
∫ ∫ M o ( x ) dx
M o ( 0) − M o ( x ) 0
y= +
GA Ko
F. x 2
∫ M o (x) = F. H x . x −
2
F. H x . x 2 F. x 3
∫ ∫ M o (x ) = −
2 6
F.H x 1  F . H x . x 2 F . x 3 
y= . + . −
GA H K o  2 6 
49
F. x F. H x . x 2 F. x 3
y= + − (2.63)
GA 2. K o 6. K o
F F. H x . x F. x 2
y' = + − (2.64)
GA Ko 2.K o
2. Durum: x>Hx
Öncelikle kuvvetin etkime seviyesindeki (x=Hx), ötelenme ve dönme değerleri

hesaplanır. Bu değere θ H x . (x − H x ) ifadesi ilave edilir. x=Hx olması durumundaki
ötelenme ve dönme değerleri; (2.63) ve (2.64) denklemlerinde x yerine Hx yazılarak

elde edilir. Sonuç olarak x>Hx olması durumunda ötelenme denklemi (2.67) olarak
bulunur.
y x = y H x + θ H x . (x − H x )
3 3
F. H x F. H x F. H x
y Hx = + −
GA 2.K o 6.K o
3
F. H x F. H x
y Hx = + (2.65)
GA 3. K o
2 2
F F.H x F. H x
θ H x = y' H x = + −
GA Ko 2.K o
2
F F.H x
θ H x = y' H x = + (2.66)
GA 2 . K o
F. H x F. H x
3  F F. H x 2 
yx = + + +  . (x − H x ) (2.67)
GA 3. K o  GA 2 . K o 

2.2.2. Yatay Yüke Maruz Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapıların Ötelenme Hesabı

İçin Analitik Denklemlerin Türetilmesi
Binanın kat sayısı arttıkça yatay yükler etkili olmaya ve kolon boyutları aşırı
büyümeye başlar. Çok büyük kolon boyutları hem ekonomik olmaz hem de estetik
50
bakımdan sakıncalar doğurur. Bunun için perde duvar kullanımına geçilir. Yatay
kuvvetlerin büyük çoğunluğu perdeler tarafından karşılanır. Bu durum bina
yüksekliği/bina genişliği (H/B) oranı küçük olan yapılarda daha gerçekçi bir
yaklaşımdır. Yapı yüksekliği arttıkça perde ile çerçeve arasında yük paylaşımı başlar.
Bu işbirliğinin bir sonucu olarak, perde ve çerçeve yön değiştiren yatay kuvvetlere
maruz kalır.
Yatay yükü perde ve çerçeve ortaklaşa taşır. Perde yatay yükler altında “eğilme
kirişi” gibi davranacak, çerçeve ise “kayma kirişi” davranışı gösterecektir. Perde
duvarın deformasyon eğrisi “dışbükey” (Şekil 2.24.b), çerçevenin deformasyon eğrisi
ise “içbükey” (Şekil 2.24.a) olacaktır. Ancak perde duvarlı-çerçeveli yapılarda perde
ve çerçeve birlikte çalışacak, üst katlarda çerçeve perdeyi, alt katlarda perde
çerçeveyi sınırlandıracaktır (Şekil 2.24.c).
f(x)ç f(x)p f(x)
(a) (b) (c)

(a) Kayma kirişi (b) Eğilme kirişi (c) Perde-çerçeve etkileşimi
Şekil 2.24. Perde-çerçeve etkileşimi
Şekil 2.24.c’ deki perde duvarlı-çerçeveli yapıya etkiyen f(x) yayılı yatay yük; Şekil
2.24.a’ daki çerçeveli yapıya etkiyen f(x)ç ile Şekil 2.24.b’ deki perdeli yapıya
etkiyen f(x)p değerlerinin toplamına eşittir. Perde çerçeve sistemine etkiyen f(x)
yatay yükü, Denklem (2.68) ile elde edilebilir.
51
f (x) = f (x) ç + f (x ) p (2.68)
Şekil 2.24.a’ daki kayma kirişinin genel diferensiyel denklemi (2.70) ile verilmiştir
(Murashev v.d., 1976).
 K.y' '− M o ( x ) 
GA. y' '+  = −f ( x ) (2.70)
 Ko 
K.y' '−M o ( x ) : Çerçevenin aldığı moment
M o (x) : x yüksekliğinde dış yüklerin momenti

K. y ' ' : Perdeler tarafından taşınan moment
K.y' '− M o ( x )
: Çerçeve kolonlarının eksenel kısalmaları ile oluşan birim dönme
Ko
Şekil 2.24.b’ de verilen eğilme kirişinin genel diferensiyel denklemi ise Denklem
(2.69)’ daki gibi yazılabilir (Murashev v.d., 1976).
K.y IV = f ( x ) (2.69)
K = ∑ EI : Perdelerin eğilme rijitlikleri toplamı

f (x) : Yayılı yatay yük
Şekil 2.24.c’ de gösterilen eğilme-kayma kirişinin (perde-çerçeve) diferensiyel

denklemi (2.71)’ deki gibi kolayca yazılabilir (Murashev v.d., 1976).
 K.y' '−M o ( x ) 
K.y IV − GA. y' '+  = f ( x )
 Ko 
GA.M o ( x )
K.y IV − GA.v 2 .y' '+ − f (x ) = 0 (2.71)
Ko
52
K
v2 = 1 +
Ko
Denklemin yazımında yapılan kabuller aşağıda verilmiştir (Atımtay, 2000).
1. Döşemeler kendi düzlemleri içinde sonsuz rijittir.

2. Çerçevelerin kayma rijitliği yalnız kat düzeylerinde döşeme, kolon ve
kirişlerin bulunduğu göz önünde tutularak hesaplanmıştır. Ancak söz konusu
kat için bulunan kayma rijitliği kat yüksekliğine eşit olarak dağılmış, böylece
bir sürekli ortam oluşturulmuştur. Kat sayısı arttıkça yapılan kabulün doğru
olacağı açıktır.
3. Kat kirişlerinde ve yatay bağlantı elemanlarındaki eksenel kuvvetlerin etkisi
ihmal edilmiştir.
4. Perdelerin kayma gerilmelerinin oluşturduğu birim deformasyonlar ihmal
edilmiştir.
w = K.y
v2 −1
s 2 .w IV − w ' '+ 2
. M o ( x ) − s 2 .f ( x ) = 0 (2.72)
v
K
s2 = 2
v .GA
w = K.y ifadesinin iki defa türevi alınırsa, (2.73) denklemi elde edilir.
v2 −1
M(x ) = w ' ' s 2 .M ' ' ( x ) − M ( x ) + 2
.M o ( x ) − s 2 .f ( x ) = 0 (2.73)
v
(2.73) denkleminin çözümü tümler ve özel olarak iki şekilde düşünülür (Atımtay,
2000).
53
A.) Tümler çözüm, M(x)tüm
s 2 .M ' ' ( x ) − M( x ) = 0 (2.74)
Çözümün etx şeklinde olacağı kabul edilirse; (2.75) denklemi elde edilir.
1 x
(s .t
2 2
)
− 1 .M( x ) = 0 t=±
s
φ=
s
M ( x ) tüm = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ (2.75)
B.) Özel çözüm, M(x)öz
v2 −1 d2
(s .D
2 2
)
− 1 .M ( x ) öz = s 2 .f ( x ) −
v2
.M o ( x ) D2 =
dx 2
(2.76)
1  2 v2 −1 
M ( x ) öz = s .f ( x ) − .M o ( x ) 
s 2 .D 2 − 1  v2 
 v2 −1 
( )
M ( x ) öz = − 1 + s 2 .D 2 s 2 .f ( x ) − .M o ( x )  (2.77)
 v2 
Tümler ve özel çözümler kullanılarak sonuç denklemi;
M(x)=M(x)tüm+M(x)öz (2.78)
 v2 −1 
( )
M ( x ) = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ − 1 + s 2 .D 2 s 2 .f ( x ) − 2 .M o ( x )
v
(2.79)
 
olarak yazılabilir.
Denklemdeki A1 ve A2 bilinmeyenlerinin bulunması için iki sınır şartı yazılır.
H
1.)M′(0)=Q(0)=- ∫ f ( x )dx
0
54
Yayılı yükün toplamı taban kesme kuvvetine eşittir.
2.) M(H)=0
Yapının en üstünde moment sıfır olmalıdır.
Yanal ötelenme eğrisinin (w=Ky) bulunması için denklemin iki defa integralinin
alınması ve iki sınır şartının daha yazılması gereklidir.
x
w= ∫ ∫ M( x )dx 2 + A 3 .x + A 4
0
3.) w(0)=0
Temel kotunda ötelenme sıfırdır.
4.)w′(0)=0
Temel kotunda dönme sıfırdır.
Yukarıda elde edilen denklemlere, yatay yükün etkime şekline göre sınır şartları
uygulanır. Perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için geliştirilmiş olan
diferensiyel denklemler; çerçeve kolonlarının eksenel deformasyonlarından doğan ek
yanal ötelenme değerlerini de dikkate almaktadır. Eğer bu etkiler ihmal edilmek
istenirse; v2=1 olarak alınması yeterlidir.
2.2.2.1. Düzgün Yayılı Yatay Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda

Düzgün yayılı yük için, f(x)=p olarak alınabilir. Perde duvarlı-çerçeveli yapıların
(2.79)’ da verilen genel çözüm denklemi, düzgün yayılı yatay yük için düzenlenirse
(2.83) ifadesi elde edilir.
55
M ( x ) tüm = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ (2.80)
 v2 −1 
( )
M ( x ) öz = − 1 + s 2 .D 2 s 2 .p − 2
.M o ( x )
 v 
p
H-x
Şekil 2.25. Düzgün yayılı yatay yük altındaki perde duvarlı-çerçeveli yapılarda
herhangi bir x seviyesinde oluşan dış yük momenti
Toplam devrilme momenti Şekil 2.25’ ten Denklem (2.81)’ deki gibi yazılabilir.
p.(H − x ) 2
M o (x) = (2.81)
2
 v2 −1 v2 −1 2 
M ( x ) öz = − s 2 .p − 2
.M o ( x ) − 2
.s .p 
 v v 
v2 −1 1
M ( x ) öz = 2
.M o ( x ) − 2 .p.s 2 (2.82)
v v
Toplam moment; (2.83) denklemi ile elde edilebilir.
v2 −1 1
M ( x ) = M( x ) tüm + M( x ) öz = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + 2
.M o ( x ) − 2 .p.s 2 (2.83)
v v
(2.83) denklemindeki A1 ve A2 bilinmeyenlerini bulmak için, aşağıdaki sınır şartları

uygulanır.
1. M′(0)=-Q (0)=-p.H
Yapının taban kesme kuvveti, yayılı yükün toplamına eşittir.
56
2. M(H)=0
Yapının en üstünde moment sıfırdır.
Birinci sınır şartı uygulanırsa; A2 bilinmeyeni bulunabilir.
p.s.H H
A2 = − 2
λ=
v s
λ; rijitliğin göstergesi olduğundan A2 ifadesi λ cinsinden yazılır.
p.s 2 .λ
A2 = −
v2
İkinci sınır şartı uygulanırsa; A1 bilinmeyeni,
p.s 2  1 + λ. sinh λ 
A1 =  
v 2  cosh λ 
olarak elde edilir.
Yanal ötelenmeyi bulmak için, (2.83)’ te elde edilen moment denkleminin iki kat
integralinin alınması gerekir.
x
w= ∫ ∫ M( x )dx 2 + A 3 .x + A 4
0
v 2 − 1  p.H 2 .x 2.p.H.x 2 p.x 3  1

w ' = ∫ M( x ) = A1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ +  − + − .p.x.s 2 + A 3
2   2
v  2 4 6  v
w = ∫∫ M ( x )
v 2 − 1  p.H 2 .x 2 p.H.x 3 p.x 4  p.x 2 .s 2

2 2
w = A1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ +  − + − + A 3 .x + A 4
v 2  4 6 24  2.v 2
A3 ve A4 bilinmeyenleri için sınır şartları aşağıdaki gibi yazılır.

57
1. w(0)=0
v2 −1
w (0) = A1 .s 2 + (0) − 0 + 0 + A 4 = 0
v2
A4=-A1.s2
2. w’(0)=0
v2 −1
w ' (0) = 0 + A 2 .s + (0) − 0 + A 3
v2
A3=-A2.s
Sonuç olarak yanal ötelenme ifadesi,
w=K.y
1 v 2 − 1  p.H 2 .x 2 p.H.x 3 p.x 4  p.x 2 .s 2 

y= 2 2
A1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ +  − + − + A .x + A 
v 2   3 4
K  4 6 24  2.v 2 
olarak elde edilir.
Düzgün yayılı yatay yük altındaki perde duvarlı-çerçeveli yapı için elde edilen
ötelenme denklemi (2.84)’ te verilmiştir.
H x x K K
λ= k= φ= s2 = 2
v2 = 1+
s H s v .GA Ko
p.s 2  1 + λ. sinh λ  p.s 2 .λ

A1 =   A2 = − A3=-A2 .s A4=-A1.s2 (2.84)
v 2  cosh λ  v2
1 v 2 − 1 p.H 4  k 2 k 3 k 4  p.x 2 .s 2 
y= 2 2
A1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + .  
K  v2 2  2 − 3 + 12  − 2.v 2 + A 3 .x + A 4 
  
58
Ötelenme denkleminin birinci türevi alınırsa dönme denklemi, ikinci türevi alınırsa
eğrilik denklemi elde edilir.
1 v 2 − 1 p.H 4  x x2 x3  p.x.s 2 
y' = A
 1 .s. sinh φ + A .s. cosh φ + .  − + − + A 
K 
2
v2 2  H 2 H 3 3H 4  v 2 3
  
1 v 2 − 1 p.H 4  1 2.x x 2  p.s 2 

y' ' ( x ) = A
 1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + . . − + − 
K  v2 2  H 2 H 3 H 4  v 2 
2.2.2.2. Üçgen Yayılı Yatay Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda

Üçgen yayılı yük için, f(x)= p.x H olarak alınabilir. Perde duvarlı-çerçeveli yapıların
(2.79)’ da verilen genel çözüm denklemi, üçgen yayılı yatay yük için düzenlenirse
(2.85) ifadesi elde edilir.
v2 −1 p.s 2
M ( x ) = M( x ) tüm + M ( x ) öz = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + .M o ( x ) − .k (2.85)
v2 v2
Toplam devrilme momenti, Şekil 2.26’ dan Denklem (2.86)’ da görüldüğü gibi
yazılabilir.
p p(x/H) p(1-(x/H))
H-x = +
p(x/H)
Şekil 2.26. Üçgen yayılı yatay yük altındaki perde duvarlı-çerçeveli yapılarda
p.x (H − x )2  x  (H − x ) 2.(H − x )
M o (x) = . + p.1 − . .
H 2  H 2 3
59
p.(H − x )2  x (H − x )  p.H 2 3.H.p.x p.x 3

M o (x) =  + = − + (2.86)
H 2 3  3 6 6.H

uygulanır.
p.H
1. M' (0) = -Q(0) = -
2
Yapının taban kesme kuvveti, yayılı yükün toplamına eşittir.
2. M (H)=0
Yapının en üstünde moment sıfırdır.
A1 A v2 −1 p.s 2
M' (x ) = . sinh φ + 2 . cosh φ + .M ' o ( x ) −
s s v2 v 2 .H
A1 A v 2 − 1  p.H p.x 2  p.s 2

M' (x ) = . sinh φ + 2 . cosh φ + . − + −
s s v 2  2 2.H  v 2 .H

A 2 v 2 − 1  p.H  p.s 2 p.H

M ' (0) = + 2
− − 2 =−
s v  2  v .H 2
v 2 − 1  p . H  p . s 2 p.H p . H  1  p.s
2
A2 = .  + − = .  1 − − 1 +
v2  2  v2 .H 2 2  v2  v2 .H
p .s 2  H s H
A2 = − 2 
 −  λ=
v  2 .s H  s
p .s 2  λ 1 
A2 = −  − 
v2  2 λ 
İkinci sınır şartı uygulandığında ise, A1 bilinmeyeni,
v2 −1 p.s 2
M (H) = A1 . cosh λ + A 2 . sinh λ + × 0 − =0
v2 v2
60
p.s 2
M (H) = A1 . cosh λ + A 2 . sinh λ − =0
v2
p.s 2  λ 1  p.s 2
A1 . cosh λ −  − . sinh λ − =0
v2  2 λ  v2
p.s 2  λ 1 
A1 = − 2 1 +  2 − λ . sinh λ 
v . cosh λ    
olarak elde edilir.
Yanal ötelenmeyi bulmak için, (2.85)’ te elde edilen moment denkleminin iki kat
integralinin alınması gerekir.
v 2 − 1  p.H 2 p.H.x p.x 3  p.s 2

M ( x ) = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + . − + − .k
v2  3 2 6.H  v 2
x
w= ∫ ∫ M( x )dx 2 + A 3 .x + A 4
0
v 2 − 1  p.H 2 .x p.H.x 2 p.x 4  p.s 2 .x 2

w ' = ∫ M( x ) = A1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ + . − + − + A3
v2  3 4 24.H  2.H.v 2
w = ∫∫ M ( x )
v 2 − 1  p.H 2 .x 2 p.H.x 3 p.x 5  p.s 2 .x 3

w = A1 .s 2 . cosh φ + A 2 .s 2 . sinh φ + . − + − + A 3 .x + A 4
v2  6 12 120.H  6.H.v 2
v2 −1  x2 x3 x 5  p.s 2 .x 3
w = A 1 .s 2 . cosh φ + A 2 .s 2 . sinh φ + .p.H 4  − + − + A 3 .x + A 4
v2  6.H
2
12.H 3 120.H 5  6.H.v 2
x
k=
H
v2 −1  k 2 k 3 k 5  p.s 2 .x 3
w = A1 .s 2 . cosh φ + A 2 .s 2 . sinh φ + .p.H 4 . − + − + A 3 .x + A 4
v2  6 12 120  6.H.v
2
A3 ve A4 bilinmeyenlerini bulmak için sınır şartları aşağıdaki gibi yazılabilir.
1. w(0)=0
61
v2 −1
w (0) = A1 .s 2 + .p.H 4 .(0 ) − 0 + 0 + A 4 = 0
v2
A4=-A1.s2
2. w’(0)=0
v2 −1
w ' (0) = 0 + A 2 .s + .(0) − 0 + A 3
v2
A3=-A2.s
w=K.y
1 2 2 v2 − 1 4 k
2
k 3 k 5  p.s 2 .x 3 
y( x ) = A 1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + 2
.p.H . − + − 2
+ A 3 .x + A 4 
K  v  6 12 120  6.H.v 
olarak elde edilir.
Üçgen yayılı yatay yük altındaki perde duvarlı-çerçeveli yapı için elde edilen
ötelenme denklemi (2.87)’ de verilmiştir.
H x x K K
λ= k= φ= s2 = 2
v2 = 1+
s H s v .GA Ko
p.s 2  λ 1  p.s 2  λ 1 
A1 = 2 1 +  2 − λ . sinh λ  A2 = −  − 
v . cosh λ     v2  2 λ 
A3=-A2 .s A4=-A1. s2
(2.87)
1 2 2 v2 −1 4 k
2
k 3 k 5  p.s 2 .x 3 
y( x ) = A1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + .p.H . − +  − + A 3 .x + A 4 
K  v2  6 12 120  6.H.v
2

62
1 v2 −1 4  x x2 x 4  p.s 2 .x 2 
y' ( x ) = A 1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ + .p.H . − +  − + A 3 
K  v2  3.H
2
4.H 3 24.H 5  2.H.v 2 
1 v2 −1 4  1 x x 3  p.s 2 .x 
y' ' ( x ) = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + .p.H . − + − 
K  v2  3.H
2
2.H 3 6.H 5  H.v 2 

En üstte tekil yatay yük için, f(x)=0 olarak alınır. Perde duvarlı-çerçeveli yapıların
Denklem (2.79)’ da verilen genel çözüm denklemi, en üstte tekil yatay yük için
düzenlenirse (2.90) ifadesi elde edilir.
v2 −1
s 2 .w IV − w ' '+ 2
.M o ( x ) − s 2 .f ( x ) = 0 (2.88)
v
v2 −1
s 2 .w IV − w ' '+ .M o ( x ) = 0 (2.89)
v2
v2 −1
M(x ) = w ' ' s 2 .M' ' ( x ) − M ( x ) + .M o ( x ) = 0
v2
v2 −1
M ( x ) = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + .M o ( x ) (2.90)
v2
Şekil 2.27’ den bulunan devrilme momenti, (2.90) denkleminde yerine yazılırsa,
(2.91) elde edilir.
v2 −1
M ( x ) = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + .F.(H − x ) (2.91)
v2
63
H-x
Şekil 2.27. En üstte tekil yatay yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli yapılarda

uygulanır.
1. M′(0)=Q(0)=-F
2. M(H)=0
A1 A v2 −1
M' (x ) = . sinh φ + 2 . cosh φ − .F
s s v2
A2 v2 −1
M ' (0) = − .F = − F
s v2
F.s
A2 = −
v2
İkinci sınır şartı uygulanırsa; A1 bilinmeyeni,
v2 −1
M (H) = A1 . cosh λ + A 2 . sinh λ + .F.(H − H ) = 0
v2
64
F.s
A1 = . tanh λ
v2
olarak bulunur. Yanal ötelenmeyi bulmak için, (2.91)’ de elde edilen moment
denkleminin iki kat integralinin alınması gerekir.
v2 −1
M ( x ) = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + .F.(H − x )
v2
v2 −1 x2
w ' = ∫ M( x ) = A1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ + .F.( H.x − ) + A3
v2 2
w = ∫∫ M ( x )
v2 −1 x2 x3
w = A1 .s 2 . cosh φ + A 2 .s 2 . sinh φ + .F.( H. − ) + A 3 .x + A 4
v2 2 6
v2 −1 x2 x3
w = A1 .s 2 . cosh φ + A 2 .s 2 . sinh φ + .F.H 3
.( − ) + A 3 .x + A 4
v2 2.H 2 6.H 3
x
k=
H
v2 −1 3 k
2
k3
w = A1 .s 2 . cosh φ + A 2 .s 2 . sinh φ + .F.H .( − ) + A 3 .x + A 4
v2 2 6
1. w(0)=0
v2 −1
w (0) = A1 .s 2 + .p.H 4 .(0) + A 4 = 0
v2
A4=-A1. s2
2. w’(0)=0
65
v2 −1
w ' (0) = 0 + A 2 .s + .(0) + A 3 = 0
v2
A3=-A2 .s
w=K.y
1 v2 −1 3 k
2
k3  
y= 2 2
 A1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + .F.H . −  + A 3 .x + A 4 
K  v2  2 6 
 
olarak elde edilir.
En üstte tekil yatay yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli yapı için elde edilen
ötelenme denklemi (2.92)’ de verilmiştir.
H x x K K
λ= k= φ= s2 = 2
v2 = 1+
s H s v .GA Ko
F.s F.s
A1 = 2
. tanh λ A2 = −
v v2
A3=-A2 .s A4=-A1 .s2
1 v2 −1 3k
2
k3  
A1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + 2 .F.H . −  + A 3 .x + A 4 
2 2
y= (2.92)
K  v  2 6  
1 v2 −1 3  x x2  
y' ( x ) = A
 1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ + 2
.F.H . 2 + 3
+ A3 
K  v H 2.H  
1 v2 −1  1 x 
y' ' ( x ) = A
 1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + 2
.F.H 3 . 2 + 3 
K v H H 
66
2.2.2.4. Herhangi Bir Seviye Tekil Yatay Yüke Maruz Perde Duvarlı-Çerçeveli
Yapılarda Analitik Denklemlerin Türetilmesi
Yapının herhangi bir seviyesinde tekil yatay yük etkimesi durumunda f(x)=0 alınarak
çözüm yapılabilir.
v2 −1
s 2 .w IV − w ' '+ .M o ( x ) − s 2 .f ( x ) = 0
v2
v2 −1
s 2 .w IV − w ' '+ .M o ( x ) = 0
v2
2 v2 −1
M(x ) = w ' ' s .M' ' ( x ) − M ( x ) + .M o ( x ) = 0
v2
v2 −1
M ( x ) = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + .M o ( x )
v2
Herhangi bir seviyede bireysel tekil yüke maruz çerçeveli yapının ötelenme profili
aşağıdaki gibi iki ayrı durum için hesap edilir.
1. Durum: x≤Hx olması durumu için Şekil 2.28’deki perde duvarlı-çerçeveli yapının
çözümü yapılırsa, ötelenme denklemi (2.93) olarak elde edilir.
Hx
x
Şekil 2.28. Herhangi bir seviyedeki tekil yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli yapı
(x≤Hx olması durumu)
A1 ve A2 bilinmeyenlerini bulmak için, aşağıdaki sınır şartları uygulanır.

67
1.)M’(0)=Q(0)=-F
2.) M(H)=0
M o ( x ) = F.(H x − x )
M ' o ( x ) = −F
A1 A v2 −1
M' (x) = . sinh φ + 2 . cosh φ + .M' o ( x )
s s v2
A2 v2 −1
M ' ( 0) = − .F = − F
s v2
F.s
A2 = −
v2
İkinci sınır şartı uygulandığında ise, A1 bilinmeyeni,
v2 −1
M (H) = A1 . cosh λ + A 2 . sinh λ + .M o (H) = 0
v2
M(H)=0
A1 = −A 2 . tanh λ
F.s
A1 = . tanh λ
v2
olarak bulunur.
Yanal ötelenmeyi bulmak için elde edilen moment denkleminin iki kat integralinin
alınması gerekir.
68
v2 −1
M ( x ) = A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + .F.(H x − x )
v2
v2 −1 x2
w ' = ∫ M( x ) = A1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ + .F.(H x .x − ) + A 3
v2 2
w = ∫∫ M ( x )
v2 −1 x2 x3
w = A1 .s 2 . cosh φ + A 2 .s 2 . sinh φ + .F.( H x . − ) + A 3 .x + A 4
v2 2 6
1. w(0)=0
w (0) = A1 .s 2 + 0 + A 4 = 0
A4=-A1. s2
2. w’(0)=0
v2 −1
w ' (0) = 0 + A 2 .s + .(0) + A 3 = 0
v2
A3=-A2 .s
Sonuç olarak yanal ötelenme ifadesi; aşağıdaki gibi elde edilebilir.
w=K.y
1 2 2 v2 −1 x 2 x3 
y= A
 1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + 2
.F.( H x . − ) + A 3 .x + A 4 
K v 2 6 
Herhangi bir seviyede etkiyen tekil yatay yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli yapı
için elde edilen ötelenme denklemi (2.93)’ te verilmiştir.
69
H x K K
λ= φ= s2 = 2
v2 = 1+
s s v .GA Ko
F.s F.s
A1 = 2
. tanh λ A2 = − 2
A3=-A2.s A4=-A1.s2
v v
1  v2 −1 x2 x3 
y = A1 .s 2 . cosh φ + A 2 .s 2 . sinh φ + 2 .F.(H x . − ) + A 3 .x + A 4  (2.93)
K v 2 6 
(2.93)’ deki ötelenme denkleminin türevi alınarak dönme denklemi elde edilebilir.
1 v2 −1 x2 
y' = A
 1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ + 2
.F.( H x .x − ) + A3 
K v 2 
2. Durum: Öncelikle kuvvetin etkime seviyesindeki (x=Hx), ötelenme ve dönme

değerleri hesaplanır. Bu değere θ H x .(x − H x ) ifadesi ilave edilir. Sonuç olarak x>Hx
olması durumu için Şekil 2.29’daki perde duvarlı-çerçeveli yapının çözümü yapılırsa,
ötelenme denklemi (2.96) olarak elde edilir.
y x = y H x + θ H x .(x − H x )
yx : x yüksekliğindeki yanal ötelenme

yH x : Bireysel yükün uygulandığı seviyedeki (x=Hx) ötelenme
θH x : Bireysel yükün uygulandığı seviyedeki (x=Hx) dönme
Hx x
Şekil 2.29. Herhangi bir seviyedeki tekil yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli yapı
(x>Hx olması durumu)
70
x=Hx olması durumunda ötelenme ve dönme değerleri; sırasıyla denklem (2.94) ve

(2.95)’ te verilmiştir.
1 
2 3
2 2 v2 −1 Hx Hx
y Hx = A
 1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + .F.( H x . − ) + A 3 .H x + A 4 
K  v2 2 6 
1 
3
2 2 v 2 − 1 F.H x
y Hx = A
 1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + 2
. + A 3 .H x + A 4  (2.94)
K  v 3 
1 
2
v 2 − 1 F.H x
θ H x = y' H x = A
 1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ + . + A 3  (2.95)
K  v2 2 
y x = y H x + θ H x .(x − H x )
1 
3
2 2 v 2 − 1 F.H x
yx = A
 1 .s . cosh φ + A 2 .s . sinh φ + 2
. + A 3 .H x + A 4 
K  v 3  (2.96)
1  2
v − 1 F.H x
2 
+ A1 .s. sinh φ + A 2 .s. cosh φ + 2 . + A 3 .(x − H x )
K  v 2 
2.3. Yatay Yüke Maruz Yapıların Ötelenme Hesabı İçin Geliştirilen Analitik
Denklemlerin Geçerliliğinin Kanıtlanması
Yapıların ötelenmesi hesabı için geliştirilen denklemlerin geçerliliği, Bölüm 2.3.1’

de çerçeveli yapılar için, Bölüm 2.3.2’ de perde duvarlı-çerçeveli yapılar için
incelenmiştir. Her iki sistemin kat adedi; 5, 10, 15 ve 20 olarak alınmış ve kat sayısı
değişiminin etkisi gözlenmiştir. Üçgen yayılı yük, düzgün yayılı yük ve yapının en
üstünde tekil yatay yük etkimesi durumları için, yapılan tüm çözümlerde yapıda
oluşan ötelenme, dönme ve eğrilik değerleri hem analitik yöntemle hem de SAP
2000 programı yardımıyla hesaplanmıştır. Hesaplamalar yapının kısa yönü daha
zayıf olduğu için y yönünde yapılmıştır.
71
2.3.1. Çerçeveli Yapılar İçin Geliştirilen Analitik Denklemlerin Geçerliliğinin

Kanıtlanması
Yapıların ötelenme hesabı için geliştirilen diferensiyel denklemlerin geçerliliğini

araştırmak üzere Şekil 2.30’ da görülen bina model olarak seçilmiştir. Yapı modeline
ait bilgiler Çizelge 2.3’ te verilmiştir.
6×5m=30 m
10×5m=50 m
Şekil 2.30. Çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için geliştirilen analitik denklemlerin
geçerliliğinin kanıtlanması için seçilen bina modeli
Çizelge 2.3. Çerçeveli yapıya ait eleman ve yük bilgileri
Kolonlar 50/50
Kirişler 25/45
hf 12cm
hkat 3m
gilave 2 kN/m2
qilave 3,5kN/m2
Yatay yük etkisine maruz yapıların ötelenme, dönme ve eğrilik hesapları, Bölüm
2.3.1.1’ de kolon eksenel deformasyonları dikkate alınmadan, Bölüm 2.3.1.2’ de
dikkate alınarak yapılmış ve kat sayısı değişiminin etkisi incelenmiştir. Bölüm
2.3.1.3’ te ise, plandaki kolon boyutlarının ve çerçeve açıklıklarının birbirinden farklı
olması durumunda denklemin geçerliliğinin nasıl değişeceği araştırılmıştır.
72

Alınmaması Durumu

Kanıtlanması
Şekil 2.30’ da verilen model bina en üstte 756 kN/m değerinde üçgen yayılı yatay
yük etkisine maruz kalırsa; yapıda oluşan ötelenme değerleri Çizelge 2.4’ te, dönme
değerleri Çizelge 2.5’ te, eğrilik değerleri Çizelge 2.6’ daki gibi elde edilmiştir.
eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan ötelenme sonuçları
Ötelenme (mm)
20 katlı yapı 15 katlı yapı 10 katlı yapı 5 katlı yapı
Dif. SAP Dif. SAP Dif. SAP Dif. SAP
Kat Kat Kat Kat
Denk. 2000 Denk. 2000 Denk. 2000 Denk. 2000
20 221,6 230,9 15 124,7 129,2 10 55,4 56,7 5 13,9 13,6
19 220,8 229,1 14 123,8 127,4 9 54,6 55,0 4 13,1 12,1
18 218,4 225,9 13 121,5 124,2 8 52,3 52,0 3 11,0 9,5
17 214,5 221,1 12 117,7 119,7 7 48,7 47,8 2 7,9 6,2
16 209,2 215,0 11 112,5 113,8 6 43,9 42,4 1 4,1 2,5
15 202,6 207,5 10 106,2 106,7 5 38,1 36,0 0 0,0 0,0
14 194,7 198,7 9 98,7 98,5 4 31,5 28,9 - - -
13 185,6 188,8 8 90,3 89,3 3 24,2 21,2 - - -
12 175,5 177,7 7 80,9 79,2 2 16,4 13,0 - - -
11 164,4 165,7 6 70,8 68,4 1 8,3 5,0 - - -
10 152,4 152,8 5 60,0 56,9 0 0,0 0,0 - - -
9 139,5 139,0 4 48,7 44,8 - - - - - -
8 125,9 124,5 3 36,9 32,4 - - - - - -
7 111,6 109,3 2 24,8 19,7 - - - - - -
6 96,7 93,5 1 12,4 7,6 - - - - - -
5 81,4 77,2 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 65,6 60,5 - - - - - - - - -
3 49,5 43,5 - - - - - - - - -
2 33,1 26,4 - - - - - - - - -
1 16,6 10,1 - - - - - - - - -
0 0,0 0,0 - - - - - - - - -
73
Çizelge 2.4’ teki ötelenme değerleri Şekil 2.31’ de 20 katlı, Şekil 2.32’ de 15 katlı,
Şekil 2.33’ te 10 katlı, Şekil 2.34’ te 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0 50 100 150 200 250
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan ötelenme sonuçları
15
12
Kat seviyesi
0
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
74
10
Kat seviyesi
6
0
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
75
eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan dönme sonuçları
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00000 0,00037 15 0,00000 0,00036 10 0,00000 0,00035 5 0,00000 0,00031
19 0,00054 0,00069 14 0,00054 0,00067 9 0,00053 0,00064 4 0,00050 0,00056
18 0,00105 0,00111 13 0,00103 0,00108 8 0,00100 0,00101 3 0,00089 0,00084
17 0,00154 0,00151 12 0,00150 0,00145 7 0,00141 0,00134 2 0,00116 0,00100
16 0,00199 0,00189 11 0,00192 0,00180 6 0,00177 0,00162 - - -
15 0,00242 0,00225 10 0,00231 0,00212 5 0,00208 0,00187 - - -
14 0,00283 0,00258 9 0,00266 0,00240 4 0,00233 0,00206 - - -
13 0,00320 0,00289 8 0,00297 0,00266 3 0,00252 0,00221 - - -
12 0,00355 0,00318 7 0,00325 0,00289 2 0,00266 0,00226 - - -
11 0,00386 0,00344 6 0,00349 0,00308 - - - - - -
10 0,00416 0,00368 5 0,00369 0,00325 - - - - - -
9 0,00442 0,00390 4 0,00386 0,00338 - - - - - -
8 0,00465 0,00410 3 0,00399 0,00348 - - - - - -
7 0,00486 0,00427 2 0,00408 0,00346 - - - - - -
6 0,00504 0,00442 - - - - - - - - -
5 0,00519 0,00455 - - - - - - - - -
4 0,00532 0,00465 - - - - - - - - -
3 0,00542 0,00471 - - - - - - - - -
2 0,00548 0,00465 - - - - - - - - -
Çizelge 2.5’ te verilen dönme değerleri Şekil 2.35’ te 20 katlı, Şekil 2.36’ da 15 katlı,
Şekil 2.37’ de 10 katlı, Şekil 2.38’ de 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
76
20
18
16
14
Kat Seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,000 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005 0,006
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan dönme sonuçları
15
12
Kat Seviyesi
0
0,0000 0,0005 0,0010 0,0015 0,0020 0,0025 0,0030 0,0035 0,0040 0,0045
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
77
10
Kat Seviyesi
6
0
0,0000 0,0005 0,0010 0,0015 0,0020 0,0025 0,0030
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat Seviyesi
0
0,0000 0,0002 0,0004 0,0006 0,0008 0,0010 0,0012 0,0014
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
Çerçeveli yapıların SAP 2000 analiz programı ile yapılan çözümlerinde temel
kotunda oluşan dönme sıfır olarak bulunurken, geliştirilen denklemlerle yapılan
hesaplarda temel kotu seviyesinde de bir miktar dönme değeri elde edilmektedir.
Bunun nedeni, çerçeveli yapıların ötelenmesinin hesabı için geliştirilen
78
denklemlerde, çerçevenin sürekli bir kayma kirişi olarak modellenmiş olmasıdır

(Şekil 2.39). Bu yüzden birinci kat seviyesinde herhangi bir karşılaştırılmaya
gidilmemiştir.
(a) (b)
(a) SAP 2000 modeli (b) Sürekli kayma kirişi modeli
Şekil 2.39. Çerçeveli yapının modellenmesi
eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan eğrilik sonuçları
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
Denk. Denk. Denk. Denk.
20 -0,00018 15 -0,00018 10 -0,00018 5 -0,00018
19 -0,00018 14 -0,00017 9 -0,00017 4 -0,00015
18 -0,00017 13 -0,00016 8 -0,00015 3 -0,00011
17 -0,00016 12 -0,00015 7 -0,00013 2 -0,00007
16 -0,00015 11 -0,00014 6 -0,00011 - -
15 -0,00014 10 -0,00012 5 -0,00009 - -
14 -0,00013 9 -0,00011 4 -0,00007 - -
13 -0,00012 8 -0,00010 3 -0,00006 - -
12 -0,00011 7 -0,00009 2 -0,00004 - -
11 -0,00010 6 -0,00007 - - - -
10 -0,00009 5 -0,00006 - - - -
9 -0,00008 4 -0,00005 - - - -
8 -0,00007 3 -0,00004 - - - -
7 -0,00006 2 -0,00002 - - - -
6 -0,00006 - - - - - -
5 -0,00005 - - - - - -
4 -0,00004 - - - - - -
3 -0,00003 - - - - - -
2 -0,00002 - - - - - -
79
Çizelge 2.6’ da hesaplanan eğrilik değerleri, Şekil 2.40’ ta 20 katlı, Şekil 2.41’ de 15
katlı, Şekil 2.42’ te 10 katlı, Şekil 2.43’ te 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate almadan hesaplanan eğrilik sonuçları
15
12
Kat seviyesi
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
80
10
Kat seviyesi
6
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
Kat seviyesi
3
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
81

Kanıtlanması
Şekil 2.30’ da verilen model bina en üstte 756 kN/m değerinde düzgün yayılı yatay
yük etkisine maruz kalırsa; yapıda oluşan ötelenme değerleri Çizelge 2.7’ de, dönme
değerleri Çizelge 2.8’ de, eğrilik değerleri Çizelge 2.9’ daki gibi elde edilmiştir.
Çizelge 2.7. Çerçeveli yapıya düzgün yayılı yatay yük etkimesi durumunda kolon
Ötelenme (mm)
Kat Kat Kat Kat
20 332,4 334,1 15 187,0 184,8 10 83,1 79,4 5 20,8 17,9
19 331,6 332,9 14 186,1 183,6 9 82,3 78,2 4 19,9 16,7
18 329,1 330,3 13 183,7 180,9 8 79,8 75,5 3 17,5 14,0
17 324,9 325,8 12 179,5 176,5 7 75,6 71,1 2 13,3 9,7
16 319,1 319,7 11 173,7 170,3 6 69,8 64,9 1 7,5 4,2
15 311,6 311,8 10 166,2 162,4 5 62,3 57,0 0 0,0 0,0
14 302,5 302,1 9 157,1 152,8 4 53,2 47,4 - - -
13 291,7 290,7 8 146,3 141,3 3 42,4 36,0 - - -
12 279,2 277,5 7 133,8 128,2 2 29,9 23,0 - - -
11 265,1 262,6 6 119,7 113,2 1 15,8 9,3 - - -
10 249,3 245,9 5 103,9 96,5 0 0,0 0,0 - - -
9 231,9 227,4 4 86,4 78,1 - - - - - -
8 212,7 207,2 3 67,3 57,9 - - - - - -
7 192,0 185,2 2 46,5 36,3 - - - - - -
6 169,5 161,5 1 24,1 14,4 - - - - - -
5 145,4 136,0 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 119,7 108,8 - - - - - - - - -
3 92,2 79,9 - - - - - - - - -
2 63,2 49,5 - - - - - - - - -
1 32,4 19,4 - - - - - - - - -
0 0,0 0,0 - - - - - - - - -
82
Çizelge 2.7’ deki ötelenme değerleri, Şekil 2.44’ te 20 katlı, Şekil 2.45’ te 15 katlı,
Şekil 2.46’ da 10 katlı, Şekil 2.47’ de 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0 400,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
83
10
Kat seviyesi
6
0
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
84
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00000 0,00023 15 0,00000 0,00023 10 0,00000 0,00023 5 0,00000 0,00023
19 0,00055 0,00052 14 0,00055 0,00052 9 0,00055 0,00052 4 0,00055 0,00051
18 0,00111 0,00098 13 0,00111 0,00098 8 0,00111 0,00098 3 0,00111 0,00097
17 0,00166 0,00146 12 0,00166 0,00146 7 0,00166 0,00146 2 0,00166 0,00139
16 0,00222 0,00194 11 0,00222 0,00194 6 0,00222 0,00194 - - -
15 0,00277 0,00242 10 0,00277 0,00242 5 0,00277 0,00242 - - -
14 0,00332 0,00291 9 0,00332 0,00291 4 0,00332 0,00290 - - -
13 0,00388 0,00339 8 0,00388 0,00339 3 0,00388 0,00337 - - -
12 0,00443 0,00387 7 0,00443 0,00387 2 0,00443 0,00374 - - -
11 0,00499 0,00436 6 0,00499 0,00436 - - - - - -
10 0,00554 0,00484 5 0,00554 0,00484 - - - - - -
9 0,00609 0,00532 4 0,00609 0,00532 - - - - - -
8 0,00665 0,00581 3 0,00665 0,00578 - - - - - -
7 0,00720 0,00629 2 0,00720 0,00609 - - - - - -
6 0,00776 0,00677 - - - - - - - - -
5 0,00831 0,00725 - - - - - - - - -
4 0,00886 0,00773 - - - - - - - - -
3 0,00942 0,00818 - - - - - - - - -
2 0,00997 0,00844 - - - - - - - - -
Çizelge 2.8’ deki dönme değerleri, Şekil 2.48’ de 20 katlı, Şekil 2.49’ da 15 katlı,
85
20
18
16
14
Kat Seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,00000 0,00200 0,00400 0,00600 0,00800 0,01000 0,01200
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat Seviyesi
0
0,000 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005 0,006 0,007 0,008
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
86
10
Kat Seviyesi
6
0
0,000 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat Seviyesi
0
0,0000 0,0002 0,0004 0,0006 0,0008 0,0010 0,0012 0,0014 0,0016 0,0018
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
87
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
20 -0,00018 15 -0,00018 10 -0,00018 5 -0,00018
19 -0,00018 14 -0,00018 9 -0,00018 4 -0,00018
18 -0,00018 13 -0,00018 8 -0,00018 3 -0,00018
17 -0,00018 12 -0,00018 7 -0,00018 2 -0,00018
16 -0,00018 11 -0,00018 6 -0,00018 - -
15 -0,00018 10 -0,00018 5 -0,00018 - -
14 -0,00018 9 -0,00018 4 -0,00018 - -
13 -0,00018 8 -0,00018 3 -0,00018 - -
12 -0,00018 7 -0,00018 2 -0,00018 - -
11 -0,00018 6 -0,00018 - - - -
10 -0,00018 5 -0,00018 - - - -
9 -0,00018 4 -0,00018 - - - -
8 -0,00018 3 -0,00018 - - - -
7 -0,00018 2 -0,00018 - - - -
6 -0,00018 - - - - - -
5 -0,00018 - - - - - -
4 -0,00018 - - - - - -
3 -0,00018 - - - - - -
2 -0,00018 - - - - - -
Çizelge 2.9’ daki eğrilik değerleri, Şekil 2.52’ de 20 katlı, Şekil 2.53’ te 15 katlı,
88
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
15
12
Kat seviyesi
9
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
89
10
Kat seviyesi
4
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
Kat seviyesi 3
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
90
Kanıtlanması
Şekil 2.30’ da verilen model bina en üstte 1000 kN değerinde tekil yatay yük etkisine
maruz kalırsa; yapıda oluşan ötelenme değerleri Çizelge 2.10’ da, dönme değerleri
Çizelge 2.11’ de, eğrilik değerleri Çizelge 2.12’ de verildiği gibi elde edilir.
Çizelge 2.10. Çerçeveli yapıya en üstte tekil yatay yük etkimesi durumunda kolon
Ötelenme (mm)
Kat Kat Kat Kat
20 14,7 14,9 15 11,0 11,1 10 7,3 7,2 5 3,7 3,3
19 13,9 14,3 14 10,3 10,4 9 6,6 6,6 4 2,9 2,7
18 13,2 13,6 13 9,5 9,7 8 5,9 5,8 3 2,2 1,9
17 12,5 12,8 12 8,8 8,9 7 5,1 5,0 2 1,5 1,2
16 11,7 12,0 11 8,1 8,1 6 4,4 4,3 1 0,7 0,4
15 11,0 11,2 10 7,3 7,4 5 3,7 3,5 0 0,0 0,0
14 10,3 10,5 9 6,6 6,6 4 2,9 2,7 - - -
13 9,5 9,7 8 5,9 5,8 3 2,2 1,9 - - -
12 8,8 8,9 7 5,1 5,0 2 1,5 1,2 - - -
11 8,1 8,1 6 4,4 4,3 1 0,7 0,4 - - -
10 7,3 7,4 5 3,7 3,5 0 0,0 0,0 - - -
9 6,6 6,6 4 2,9 2,7 - - - - - -
8 5,9 5,8 3 2,2 1,9 - - - - - -
7 5,1 5,0 2 1,5 1,2 - - - - - -
6 4,4 4,3 1 0,7 0,4 - - - - - -
5 3,7 3,5 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 2,9 2,7 - - - - - - - - -
3 2,2 1,9 - - - - - - - - -
2 1,5 1,2 - - - - - - - - -
1 0,7 0,4 - - - - - - - - -
Çizelge 2.10’ daki ötelenme değerleri, Şekil 2.56’ da 20 katlı, Şekil 2.57’ de 15 katlı,
Şekil 2.58’ de 10 katlı, Şekil 2.59’ da 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
91
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,0 5,0 10,0 15,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
92
10
Kat seviyesi
6
0
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
93
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00024 0,00016 15 0,00024 0,00016 10 0,00024 0,00016 5 0,00024 0,00016
19 0,00024 0,00020 14 0,00024 0,00020 9 0,00024 0,00020 4 0,00024 0,00020
18 0,00024 0,00022 13 0,00024 0,00022 8 0,00024 0,00022 3 0,00024 0,00022
17 0,00024 0,00022 12 0,00024 0,00022 7 0,00024 0,00022 2 0,00024 0,00022
16 0,00024 0,00022 11 0,00024 0,00022 6 0,00024 0,00022 - - -
15 0,00024 0,00022 10 0,00024 0,00022 5 0,00024 0,00022 - - -
14 0,00024 0,00022 9 0,00024 0,00022 4 0,00024 0,00022 - - -
13 0,00024 0,00022 8 0,00024 0,00022 3 0,00024 0,00022 - - -
12 0,00024 0,00022 7 0,00024 0,00022 2 0,00024 0,00022 - - -
11 0,00024 0,00022 6 0,00024 0,00022 - - - - - -
10 0,00024 0,00022 5 0,00024 0,00022 - - - - - -
9 0,00024 0,00022 4 0,00024 0,00022 - - - - - -
8 0,00024 0,00022 3 0,00024 0,00022 - - - - - -
7 0,00024 0,00022 2 0,00024 0,00022 - - - - - -
6 0,00024 0,00022 - - - - - - - - -
5 0,00024 0,00022 - - - - - - - - -
4 0,00024 0,00022 - - - - - - - - -
3 0,00024 0,00022 - - - - - - - - -
2 0,00024 0,00022 - - - - - - - - -
Çizelge 2.11’ deki dönme değerleri, Şekil 2.60’ da 20 katlı, Şekil 2.61’ de 15 katlı,
Şekil 2.62’ de 10 katlı, Şekil 2.63’ te 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
94
20
18
16
14
Kat Seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat Seviyesi
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
95
10
Kat Seviyesi
6
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat Seviyesi
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030
Dönme (Rad)
Dif. Denk. SAP 2000
96
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
20 0,00000 15 0,00000 10 0,00000 5 0,00000
19 0,00000 14 0,00000 9 0,00000 4 0,00000
18 0,00000 13 0,00000 8 0,00000 3 0,00000
17 0,00000 12 0,00000 7 0,00000 2 0,00000
16 0,00000 11 0,00000 6 0,00000 1 0,00000
15 0,00000 10 0,00000 5 0,00000 0 0,00000
14 0,00000 9 0,00000 4 0,00000 - -
13 0,00000 8 0,00000 3 0,00000 - -
12 0,00000 7 0,00000 2 0,00000 - -
11 0,00000 6 0,00000 1 0,00000 - -
10 0,00000 5 0,00000 0 0,00000 - -
9 0,00000 4 0,00000 - - - -
8 0,00000 3 0,00000 - - - -
7 0,00000 2 0,00000 - - - -
6 0,00000 1 0,00000 - - - -
5 0,00000 0 0,00000 - - - -
4 0,00000 - - - - - -
3 0,00000 - - - - - -
2 0,00000 - - - - - -
1 0,00000 - - - - - -
0 0,00000 - - - - - -

Alınması Durumu
Şekil 2.30’ da planı verilen yapıya ait devrilme rijitliği (Ko), sadece en dış kolonlarda
hesaplanmıştır. İç kolonların etkisi ihmal edilmiştir. Yapının y yönündeki devrilme
rijitliği; aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.
( )
Koy= 28 500 000 . 0,5 . 0,5 . (15)2 .11. 2 = 35 268 750 000 kN / m 2
97

Kanıtlanması
Şekil 2.30’ da verilen model bina en üstte 756 kN/m değerinde üçgen yayılı yatay
yük etkisine maruz kalırsa; yapıda oluşan ötelenme değerleri Çizelge 2.13’ te, dönme
değerleri Çizelge 2.14’ te, eğrilik değerleri Çizelge 2.15’ te verildiği gibi elde edilir.
eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan ötelenme sonuçları
Ötelenme (mm)
Kat Kat Kat Kat
20 247,1 254,5 15 132,7 137,2 10 57,0 58,5 5 13,9 13,7
19 244,5 251,1 14 131,2 134,7 9 56,0 56,5 4 13,1 12,2
18 240,4 246,2 13 128,1 130,8 8 53,5 53,3 3 11,0 9,6
17 234,8 239,9 12 123,5 125,5 7 49,6 48,8 2 7,9 6,2
16 227,7 232,2 11 117,7 118,9 6 44,6 43,2 1 4,1 2,5
15 219,4 223,1 10 110,6 111,1 5 38,6 36,6 0 0,0 0,0
14 209,8 212,8 9 102,5 102,2 4 31,8 29,3 - - -
13 199,1 201,4 8 93,4 92,4 3 24,4 21,4 - - -
12 187,4 188,8 7 83,4 81,7 2 16,5 13,1 - - -
11 174,7 175,4 6 72,7 70,3 1 8,3 5,1 - - -
10 161,1 161,0 5 61,4 58,2 0 0,0 0,0 - - -
9 146,8 145,9 4 49,6 45,7 - - - - - -
8 131,8 130,1 3 37,4 32,9 - - - - - -
7 116,3 113,7 2 25,0 20,0 - - - - - -
6 100,3 96,8 1 12,5 7,7 - - - - - -
5 83,9 79,6 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 67,3 62,1 - - - - - - - - -
3 50,5 44,4 - - - - - - - - -
2 33,6 26,8 - - - - - - - - -
1 16,7 10,2 - - - - - - - -
0 0,0 0,0 - - - - - - - -
98
Çizelge 2.13’ teki ötelenme değerleri, Şekil 2.64’ te 20 katlı, Şekil 2.65’ te 15 katlı,
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0 50 100 150 200 250 300
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan ötelenme sonuçları
15
12
Kat seviyesi
0
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
99
10
Kat seviyesi
6
0
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
100
eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan dönme sonuçları
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00058 0,00114 15 0,00024 0,00075 10 0,00007 0,00049 5 0,00001 0,00034
19 0,00112 0,00132 14 0,00078 0,00098 9 0,00060 0,00075 4 0,00051 0,00058
18 0,00163 0,00176 13 0,00128 0,00140 8 0,00107 0,00112 3 0,00089 0,00085
17 0,00211 0,00216 12 0,00174 0,00176 7 0,00148 0,00145 2 0,00117 0,00102
16 0,00257 0,00254 11 0,00216 0,00211 6 0,00184 0,00173 - - -
15 0,00299 0,00289 10 0,00254 0,00242 5 0,00214 0,00196 - - -
14 0,00338 0,00322 9 0,00288 0,00270 4 0,00238 0,00214 - - -
13 0,00375 0,00352 8 0,00319 0,00294 3 0,00257 0,00228 - - -
12 0,00408 0,00380 7 0,00345 0,00315 2 0,00269 0,00231 - - -
11 0,00438 0,00404 6 0,00367 0,00333 - - - - - -
10 0,00465 0,00426 5 0,00386 0,00347 - - - - - -
9 0,00489 0,00445 4 0,00400 0,00357 - - - - - -
8 0,00509 0,00462 3 0,00410 0,00362 - - - - - -
7 0,00526 0,00475 2 0,00416 0,00357 - - - - - -
6 0,00540 0,00485 - - - - - - - - -
5 0,00551 0,00493 - - - - - - - - -
4 0,00558 0,00497 - - - - - - - - -
3 0,00562 0,00496 - - - - - - - - -
2 0,00563 0,00483 - - - - - - - - -
Çizelge 2.14’ te verilen dönme değerleri, Şekil 2.68’ de 20 katlı, Şekil 2.69’ da 15
katlı, Şekil 2.70’ de 10 katlı, Şekil 2.71’ de 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
101
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,000 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005 0,006
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan dönme sonuçları
15
12
Kat seviyesi
0
0,0000 0,0005 0,0010 0,0015 0,0020 0,0025 0,0030 0,0035 0,0040 0,0045
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
102
10
Kat seviyesi
6
0
0,0000 0,0005 0,0010 0,0015 0,0020 0,0025 0,0030
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0000 0,0002 0,0004 0,0006 0,0008 0,0010 0,0012 0,0014
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
103
eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan eğrilik sonuçları
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
20 -0,00018 15 -0,00018 10 -0,00018 5 -0,00018
19 -0,00018 14 -0,00017 9 -0,00017 4 -0,00015
18 -0,00017 13 -0,00016 8 -0,00015 3 -0,00011
17 -0,00016 12 -0,00015 7 -0,00013 2 -0,00007
16 -0,00015 11 -0,00013 6 -0,00011 - -
15 -0,00014 10 -0,00012 5 -0,00009 - -
14 -0,00013 9 -0,00011 4 -0,00007 - -
13 -0,00012 8 -0,00009 3 -0,00005 - -
12 -0,00011 7 -0,00008 2 -0,00003 - -
11 -0,00009 6 -0,00007 - - - -
10 -0,00008 5 -0,00005 - - - -
9 -0,00007 4 -0,00004 - - - -
8 -0,00006 3 -0,00003 - - - -
7 -0,00005 2 -0,00001 - - - -
6 -0,00004 - - - - - -
5 -0,00003 - - - - - -
4 -0,00002 - - - - - -
3 -0,00001 - - - - - -
2 0,00000 - - - - - -
Çizelge 2.15’ teki eğrilik değerleri; Şekil 2.72’ de 20 katlı, Şekil 2.73’ te 15 katlı,
104
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000 0,00005
Eğrilik (rad/m)
kolon eksenel deformasyonlarını dikkate alarak hesaplanan eğrilik sonuçları
15
12
Kat seviyesi
9
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
105
10
Kat seviyesi
6
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
Kat seviyesi
3
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
106

Kanıtlanması
Şekil 2.30’ da verilen model bina en üstte 756 kN/m değerinde düzgün yayılı yatay
yük etkisine maruz kalırsa; yapıda oluşan ötelenme değerleri Çizelge 2.16 ’da,
dönme değerleri Çizelge 2.17’ de, eğrilik değerleri Çizelge 2.18’ de verildiği gibi
elde edilir.
Ötelenme (mm)
Kat Kat Kat Kat
20 367,1 365,0 15 198,0 195,2 10 85,3 81,6 5 20,9 18,0
19 364,0 361,8 14 196,2 193,1 9 84,2 80,1 4 20,0 16,8
18 359,2 357,2 13 192,7 189,5 8 81,4 77,1 3 17,5 14,1
17 352,7 350,8 12 187,6 184,2 7 76,9 72,4 2 13,3 9,8
16 344,6 342,6 11 180,8 177,1 6 70,8 66,0 1 7,5 4,2
15 334,8 332,7 10 172,4 168,3 5 63,1 57,8 0 0,0 0,0
14 323,4 321,1 9 162,3 157,8 4 53,7 47,9 - - -
13 310,4 307,7 8 150,6 145,5 3 42,7 36,3 - - -
12 295,7 292,5 7 137,3 131,5 2 30,1 23,1 - - -
11 279,5 275,7 6 122,3 115,8 1 15,8 9,3 - - -
10 261,6 257,2 5 105,8 98,4 0 0,0 0,0 - - -
9 242,2 236,9 4 87,7 79,3 - - - - - -
8 221,2 215,0 3 68,1 58,7 - - - - - -
7 198,7 191,4 2 46,9 36,6 - - - - - -
6 174,6 166,2 1 24,2 14,4 - - - - - -
5 149,1 139,4 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 122,1 111,1 - - - - - - - - -
3 93,7 81,2 - - - - - - - - -
2 63,8 50,1 - - - - - - - - -
1 32,6 19,6 - - - - - - - - -
0 0,0 0,0 - - - - - - - - -
107
Çizelge 2.16’ daki ötelenme değerleri Şekil 2.76’ da 20 katlı, Şekil 2.77’ de 15 katlı,
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0 400,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
108
10
Kat seviyesi
6
0
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
109
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00077 0,00120 15 0,00033 0,00071 10 0,00010 0,00040 5 0,00001 0,00026
19 0,00133 0,00130 14 0,00088 0,00089 9 0,00065 0,00064 4 0,00057 0,00053
18 0,00188 0,00180 13 0,00143 0,00138 8 0,00120 0,00112 3 0,00112 0,00099
17 0,00243 0,00228 12 0,00198 0,00185 7 0,00176 0,00159 2 0,00167 0,00141
16 0,00298 0,00276 11 0,00254 0,00233 6 0,00231 0,00207 - - -
15 0,00353 0,00324 10 0,00308 0,00281 5 0,00285 0,00254 - - -
14 0,00407 0,00372 9 0,00363 0,00328 4 0,00340 0,00301 - - -
13 0,00462 0,00420 8 0,00417 0,00376 3 0,00394 0,00346 - - -
12 0,00515 0,00467 7 0,00471 0,00422 2 0,00448 0,00381 - - -
11 0,00569 0,00514 6 0,00524 0,00468 - - - - - -
10 0,00622 0,00560 5 0,00577 0,00513 - - - - - -
9 0,00674 0,00606 4 0,00629 0,00557 - - - - - -
8 0,00725 0,00650 3 0,00681 0,00598 - - - - - -
7 0,00776 0,00694 2 0,00732 0,00624 - - - - - -
6 0,00826 0,00737 - - - - - - - - -
5 0,00876 0,00778 - - - - - - - - -
4 0,00924 0,00818 - - - - - - - - -
3 0,00972 0,00854 - - - - - - - - -
2 0,01018 0,00869 - - - - - - - - -
Çizelge 2.17’ deki dönme değerleri, Şekil 2.80’ de 20 katlı, Şekil 2.81’ de 15 katlı,
Şekil 2.82’ de 10 katlı, Şekil 2.83’ te 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
110
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,000 0,002 0,004 0,006 0,008 0,010 0,012
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,000 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005 0,006 0,007 0,008
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
111
10
Kat seviyesi
6
0
0,0000 0,0010 0,0020 0,0030 0,0040 0,0050
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0000 0,0002 0,0004 0,0006 0,0008 0,0010 0,0012 0,0014 0,0016 0,0018
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
112
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
20 -0,00018 15 -0,00018 10 -0,00018 5 -0,00018
19 -0,00018 14 -0,00018 9 -0,00018 4 -0,00018
18 -0,00018 13 -0,00018 8 -0,00018 3 -0,00018
17 -0,00018 12 -0,00018 7 -0,00018 2 -0,00018
16 -0,00018 11 -0,00018 6 -0,00018 - -
15 -0,00018 10 -0,00018 5 -0,00018 - -
14 -0,00018 9 -0,00018 4 -0,00018 - -
13 -0,00018 8 -0,00018 3 -0,00018 - -
12 -0,00018 7 -0,00018 2 -0,00018 - -
11 -0,00018 6 -0,00018 - - - -
10 -0,00018 5 -0,00018 - - - -
9 -0,00017 4 -0,00017 - - - -
8 -0,00017 3 -0,00017 - - - -
7 -0,00017 2 -0,00017 - - - -
6 -0,00017 - - - - - -
5 -0,00016 - - - - - -
4 -0,00016 - - - - - -
3 -0,00016 - - - - - -
2 -0,00015 - - - - - -
Çizelge 2.18’ deki eğrilik değerleri, Şekil 2.84’ te 20 katlı, Şekil 2.85’ te 15 katlı,
113
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
15
12
Kat seviyesi
9
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
114
10
Kat seviyesi
6
0
-0,00020 -0,00015 -0,00010 -0,00005 0,00000
Eğrilik (rad/m)
Kat seviyesi 3
0
-0,000185 -0,000184 -0,000183
Eğrilik (rad/m)
115
Kanıtlanması
Şekil 2.30’ da verilen model bina en üstte 1000 kN değerinde tekil yatay yük etkisine
Ötelenme (mm)
Kat Kat Kat Kat
20 16,7 16,8 15 11,9 11,9 10 7,6 7,5 5 3,7 3,4
19 15,8 16,0 14 11,0 11,2 9 6,8 6,8 4 3,0 2,7
18 14,9 15,1 13 10,2 10,3 8 6,0 6,0 3 2,2 1,9
17 14,0 14,2 12 9,4 9,5 7 5,3 5,2 2 1,5 1,2
16 13,2 13,3 11 8,6 8,6 6 4,5 4,4 1 0,7 0,4
15 12,3 12,4 10 7,8 7,8 5 3,7 3,6 0 0,0 0,0
14 11,4 11,5 9 7,0 6,9 4 3,0 2,8 - - -
13 10,5 10,6 8 6,2 6,1 3 2,2 2,0 - - -
12 9,7 9,7 7 5,4 5,3 2 1,5 1,2 - - -
11 8,8 8,8 6 4,6 4,4 1 0,7 0,5 - - -
10 8,0 7,9 5 3,8 3,6 0 0,0 0,0 - - -
9 7,1 7,1 4 3,0 2,8 - - - - - -
8 6,3 6,2 3 2,2 2,0 - - - - - -
7 5,5 5,3 2 1,5 1,2 - - - - - -
6 4,6 4,5 1 0,7 0,5 - - - - - -
5 3,8 3,6 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 3,0 2,8 - - - - - - - - -
3 2,3 2,0 - - - - - - - - -
2 1,5 1,2 - - - - - - - - -
1 0,7 0,5 - - - - - - - - -
0 0,0 0,0 - - - - - - - - -
Çizelge 2.19’ daki ötelenme değerleri, Şekil 2.88’ de 20 katlı, Şekil 2.89’ da 15 katlı,
116
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
117
10
Kat seviyesi
6
0
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
118
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00030 0,00024 15 0,00027 0,00022 10 0,00026 0,00019 5 0,00025 0,00017
19 0,00030 0,00027 14 0,00027 0,00024 9 0,00026 0,00022 4 0,00025 0,00021
18 0,00029 0,00029 13 0,00027 0,00026 8 0,00026 0,00024 3 0,00025 0,00023
17 0,00029 0,00029 12 0,00027 0,00026 7 0,00026 0,00024 2 0,00025 0,00022
16 0,00029 0,00029 11 0,00027 0,00026 6 0,00025 0,00024 - - -
15 0,00029 0,00028 10 0,00027 0,00026 5 0,00025 0,00024 - - -
14 0,00029 0,00028 9 0,00027 0,00026 4 0,00025 0,00024 - - -
13 0,00029 0,00028 8 0,00027 0,00026 3 0,00025 0,00023 - - -
12 0,00029 0,00028 7 0,00026 0,00025 2 0,00025 0,00022 - - -
11 0,00028 0,00028 6 0,00026 0,00025 - - - - - -
10 0,00028 0,00027 5 0,00026 0,00025 - - - - - -
9 0,00028 0,00027 4 0,00026 0,00024 - - - - - -
8 0,00028 0,00027 3 0,00025 0,00024 - - - - - -
7 0,00027 0,00026 2 0,00025 0,00023 - - - - - -
6 0,00027 0,00026 - - - - - - - - -
5 0,00027 0,00025 - - - - - - - - -
4 0,00026 0,00025 - - - - - - - - -
3 0,00026 0,00024 - - - - - - - - -
2 0,00025 0,00023 - - - - - - - - -
Çizelge 2.20’ deki dönme değerleri Şekil 2.92’ de 20 katlı, Şekil 2.93’ te 15 katlı,
119
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030 0,00035
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
120
10
Kat seviyesi
6
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,0000 0,0001 0,0001 0,0002 0,0002 0,0003 0,0003
Dönme (rad/m)
Dif. Denk. SAP 2000
121
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
20 0,0000000 15 0,0000000 10 0,0000000 5 0,0000000
19 0,0000001 14 0,0000001 9 0,0000001 4 0,0000001
18 0,0000002 13 0,0000002 8 0,0000002 3 0,0000002
17 0,0000003 12 0,0000003 7 0,0000003 2 0,0000003
16 0,0000003 11 0,0000003 6 0,0000003 - -
15 0,0000004 10 0,0000004 5 0,0000004 - -
14 0,0000005 9 0,0000005 4 0,0000005 - -
13 0,0000006 8 0,0000006 3 0,0000006 - -
12 0,0000007 7 0,0000007 2 0,0000007 - -
11 0,0000008 6 0,0000008 - - - -
10 0,0000009 5 0,0000009 - - - -
9 0,0000009 4 0,0000009 - - - -
8 0,0000010 3 0,0000010 - - - -
7 0,0000011 2 0,0000011 - - - -
6 0,0000012 - - - - - -
5 0,0000013 - - - - - -
4 0,0000014 - - - - - -
3 0,0000014 - - - - - -
2 0,0000015 - - - - - -
Çizelge 2.21’ deki eğrilik değerleri, Şekil 2.96’ da 20 katlı, Şekil 2.97’ de 15 katlı,
122
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,0000000 0,0000005 0,0000010 0,0000015 0,0000020
Eğrilik (rad/m)
15
12
Kat seviyesi
0
0,0000000 0,0000005 0,0000010 0,0000015
Eğrilik (rad/m)
123
10
Kat seviyesi
6
0
0,0000000 0,0000005 0,0000010
Eğrilik (rad/m)
4
Kat seviyesi
0
0,00000000 0,00000010 0,00000020 0,00000030
Eğrilik (rad/m)
124
2.3.1.3. Çerçeveli Yapılarda Farklı Kolon Boyutu ve Açıklıklar İçin Analitik

Denklemlerin Geçerliliğinin Araştırılması
Çerçeveli yapıların yanal ötelenmesi için geliştirilen diferensiyel denklemlerin kat

adedi değişiminden etkilenmediği ve kat sayısı arttıkça daha iyi sonuçlar verdiği
Bölüm 2.3.1.1 ve 2.3.1.2’ de ispatlanmıştı. Fakat seçilen örnek modelde açıklıklar ve
kolon boyutları eşit olarak tasarlanmıştı. Peki kolon boyutları ve açıklıklar değiştikçe
denklemin geçerliliği nasıl etkilenmektedir? Bunu araştırmak için Şekil 2.100’ deki 2
boyutlu, 2 açıklıklı çerçeve model olarak seçilmiştir. Bu model üzerinde S1, S2 ve S3
kolon boyutları için çeşitli kombinasyonlar oluşturulmuştur. Bu kombinasyonlar
farklı L2/L1 oranları için tekrarlanmıştır. Çözümlemelerde kolon eksenel
deformasyonlarının ötelenmeye olan etkisi ihmal edilmiştir. Elde edilen sonuçlar;
Çizelge 2.22’ de SAP 2000 analiz programı ile karşılaştırılmış ve Şekil 2.101 ile
Şekil 2.115 arasında grafik olarak gösterilmiştir.
K1 K2
S1 S2 S3
L1 L2
Şekil 2.100. Çerçeve modeli

125
Çizelge 2.22. Farklı kolon boyutu ve açıklıklara sahip çerçeveli yapıda analitik
yöntem ve SAP 2000 ile hesaplanan ötelenme sonuçlarının karşılaştırılması
Kat Kolon Boyutları Kiriş Boyutları L1 L2 Ötelenme (mm) %

Model Kat
Sayısı S1 S2 S3 K1 K2 (m) (m) Dif. Denk. SAP 2000 hata
10 29,4 35,7 18
9 29,0 34,5 16
8 27,7 32,5 15
7 25,8 29,8 13
6 23,3 26,4 12
1 10 5 30/30 30/30 60/60 25/45 25/45 3 3 20,2 22,4 10
4 16,7 17,8 6
3 12,8 12,9 0
2 8,7 7,7 12
1 4,4 2,8 54
0 0,0 0,0 0
10 16,0 17,8 10
9 15,8 17,2 8
8 15,1 16,2 7
7 14,1 14,9 5
6 12,7 13,2 4
2 10 5 30/30 60/60 60/60 25/45 25/45 3 3 11,0 11,2 1
4 9,1 8,9 2
3 7,0 6,5 9
2 4,7 3,9 22
1 2,4 1,4 65
0 0,0 0,0 0
10 20,7 24,7 16
9 20,4 23,9 14
8 19,6 22,6 13
7 18,2 20,8 12
6 16,4 18,4 11
3 10 5 30/30 60/60 30/30 25/45 25/45 3 3 14,3 15,7 9
4 11,8 12,6 6
3 9,1 9,2 2
2 6,1 5,7 8
1 3,1 2,2 39
0 0,0 0,0 0
10 20,8 27,2 24
9 20,5 26,2 22
8 19,6 24,6 20
7 18,2 22,5 19
6 16,4 19,9 17
4 10 5 60/60 30/30 60/60 25/45 25/45 3 3 14,3 16,7 15
4 11,8 13,2 11
3 9,1 9,4 4
2 6,1 5,5 12
1 3,1 1,9 62
0 0,0 0,0 0
10 13,1 13,9 6
9 12,9 13,5 4
8 12,3 12,7 3
7 11,5 11,6 1
6 10,4 10,3 1
5 10 5 60/60 60/60 60/60 25/45 25/45 3 3 9,0 8,7 3
4 7,4 6,9 7
3 5,7 5,0 15
2 3,9 3,0 30
1 2,0 1,1 80
0 0,0 0,0 0
126
Çizelge 2.22. (devam)

Model Kat
10 36,1 41,0 12
9 35,6 39,6 10
8 34,1 37,3 9
7 31,7 34,2 7
6 28,6 30,2 5
6 10 5 30/30 30/30 60/60 25/45 25/45 3 4,5 24,8 25,5 3
4 20,5 20,3 1
3 15,8 14,6 8
2 10,7 8,7 23
1 5,4 3,1 73
0 0,0 0,0 0
10 19,4 20,8 7
9 19,1 20,1 5
8 18,3 19,0 4
7 17,0 17,4 2
6 15,3 15,4 0
7 10 5 30/30 60/60 60/60 25/45 25/45 3 4,5 13,3 13,0 2
4 11,0 10,3 7
3 8,5 7,4 14
2 5,7 4,4 29
1 2,9 1,6 80
0 0,0 0,0 0
10 23,3 26,9 13
9 23,0 26,1 12
8 22,0 24,6 11
7 20,5 22,6 9
6 18,5 20,1 8
8 10 5 30/30 60/60 30/30 25/45 25/45 3 4,5 16,0 17,1 6
4 13,2 13,7 3
3 10,2 10,0 2
2 6,9 6,1 13
1 3,5 2,4 48
0 0,0 0,0 0
10 23,9 29,9 20
9 23,5 28,8 18
8 22,6 27,1 17
7 21,0 24,8 15
6 18,9 21,8 13
9 10 5 60/60 30/30 60/60 25/45 25/45 3 4,5 16,4 18,3 10
4 13,6 14,4 6
3 10,4 10,2 2
2 7,1 5,9 19
1 3,6 2,0 74
0 0,0 0,0 0
10 15,2 15,7 3
9 15,0 15,2 1
8 14,3 14,3 0
7 13,4 13,1 2
6 12,0 11,6 4
10 10 5 60/60 60/60 60/60 25/45 25/45 3 4,5 10,4 9,7 7
4 8,6 7,7 12
3 6,6 5,5 20
2 4,5 3,3 38
1 2,3 1,2 94
0 0,0 0,0 0
127
Çizelge 2.22 (devam)

Model Kat
10 34,7 39,5 12
9 34,2 38,2 10
8 32,8 36,0 9
7 30,5 33,0 7
6 27,5 29,2 6
11 10 5 30/30 30/30 60/60 25/50 25/50 3 6 23,9 24,7 3
4 19,7 19,6 1
3 15,2 14,1 7
2 10,3 8,4 22
1 5,2 3,1 70
0 0,0 0,0 0
10 17,3 19,1 9
9 17,0 18,5 8
8 16,3 17,4 6
7 15,2 16,0 5
6 13,7 14,1 3
12 10 5 30/30 60/60 60/60 25/50 25/50 3 6 11,9 12,0 1
4 9,8 9,5 3
3 7,5 6,9 10
2 5,1 4,1 24
1 2,6 1,5 70
0 0,0 0,0 0
10 20,5 24,4 16
9 20,2 23,6 14
8 19,4 22,3 13
7 18,0 20,5 12
6 16,2 18,2 11
13 10 5 30/30 60/60 30/30 25/50 25/50 3 6 14,1 15,5 9
4 11,6 12,5 7
3 9,0 9,1 2
2 6,1 5,7 7
1 3,1 2,2 39
0 0,0 0,0 0
10 20,6 26,8 23
9 20,3 25,8 21
8 19,4 24,3 20
7 18,1 22,2 19
6 16,3 19,6 17
14 10 5 60/60 30/30 60/60 25/50 25/50 3 6 14,2 16,5 14
4 11,7 13,0 10
3 9,0 9,3 3
2 6,1 5,4 12
1 3,1 1,9 62
0 0,0 0,0 0
10 12,9 13,6 5
9 12,7 13,2 4
8 12,2 12,4 2
7 11,3 11,4 1
6 10,2 10,1 1
15 10 60/60 60/60 60/60 25/50 25/50 3 6
5 8,9 8,5 4
4 7,3 6,8 8
3 5,6 4,9 15
2 3,8 2,9 31
1 1,9 1,1 80
128
10
Kat Seviyesi
6
25/45 25/45
30/30 30/30 60/60

2
L1=3m L2=3m
0
0 10 20 30 40 50
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
Şekil 2.101. Model 1’ e ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000 ile
hesaplanan ötelenme sonuçları
10
8
Kat Seviyesi
6
25/45 25/45
30/30 60/60 60/60

2
L1=3m L2=3m
0
0 5 10 15 20 25
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
Şekil 2.102. Model 2’ ye ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000 ile
129
10
Kat Seviyesi
6
25/45 25/45
30/30 60/60 30/30

2
L1=3m L2=3m
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
10
8
Kat Seviyesi
6
25/45 25/45
60/60 30/30 60/60

2
L1=3m L2=3m
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
130
10
Kat Seviyesi
6
25/45 25/45
60/60 60/60 60/60

2
L1=3m L2=3m
0
0 5 10 15 20
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
10
8
Kat Seviyesi
6
25/45 25/45
30/30 30/30 60/60

2
L1=3m L2=4,5m
0
0 10 20 30 40 50
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
Şekil 2.106. Model 6’ ya ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000 ile
131
10
Kat Seviyesi
6 25/45 25/45
30/30 60/60 60/60

2
L1=3m L2=4,5m
0
0 5 10 15 20 25 30
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
10
8
Kat Seviyesi
6
25/45 25/45
30/30 60/60 30/30

2
L1=3m L2=4,5m
0
0 5 10 15 20 25 30 35
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
132
10
Kat Seviyesi
6 25/45 25/45
60/60 30/30 60/60

2
L1=3m L2=4,5m
0
0 10 20 30 40
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
Şekil 2.109. Model 9’ a ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000 ile
10
8
Kat Seviyesi
6
25/45 25/45
60/60 60/60 60/60

2
L1=3m L2=4,5m
0
0 5 10 15 20
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
Şekil 2.110. Model 10’ a ait çerçeveli yapının diferensiyel denklem ve SAP 2000 ile
133
10
Kat Seviyesi
6
25/50 25/50
30/30 30/30 60/60

2
L1=3m L2=6m
0
0 10 20 30 40 50
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
10
8
Kat Seviyesi
6 25/50 25/50
30/30 60/60 60/60

2
L1=3m L2=6m
0
0 5 10 15 20 25 30
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
134
10
Kat Seviyesi
6 25/50 25/50
30/30 60/60 30/30

2
L1=3m L2=6m
0
0 5 10 15 20 25 30
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
10
8
Kat Seviyesi
6
25/50 25/50
60/60 30/30 60/60

2
L1=3m L2=6m
0
0 5 10 15 20 25 30 35
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
135
10
Kat Seviyesi
6 25/50 25/50
60/60 60/60 60/60

2
L1=3m L2=6m
0
0 5 10 15 20
Ötelenme (mm)
Dif.Denk. SAP2000
Elde edilen grafiklerden kolon boyutlarının ya da açıklıkların birbirinden farklı

olması durumunda diferensiyel denklemin geçerliliğini koruduğu görülebilir.
Çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için geliştirilmiş olan diferensiyel denklemler;
yapının kat sayısı, kolon boyutu, açıklıklar ne olursa olsun SAP 2000 analiz
programı ile oldukça yakın sonuçlar vermektedir. Bu denklemlerin tasarımcı
mühendisin işini ne kadar kolaylaştıracağı açıktır. Burada diferensiyel denklemler
çıkarılırken, çerçeveli yapının sürekli bir kayma kirişi olarak modellendiği ve sabit
GA altında doğru sonuç verdiği unutulmamalıdır.
2.3.2. Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılar İçin Geliştirilen Analitik Denklemlerin

Geçerliliğinin Kanıtlanması
Perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenmesi için geliştirilen diferensiyel denklemin

geçerliliğini araştırmak üzere Şekil 2.116’ da görülen yapı modeli örnek olarak
seçilmiştir. Yapı modellerine ait bilgiler Çizelge 2.23’te verilmiştir.
136
6×5m=30m
10×5m=50m
Şekil 2.116. Perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için geliştirilen

analitik denklemlerin geçerliliğinin kanıtlanması için seçilen bina modeli
Çizelge 2.23. Perde duvarlı-çerçeveli yapıya ait eleman ve yük bilgileri
Kat Sayısı 10
Kolonlar 50/50
Kirişler 25/45
hf 12cm
hkat 3m
gilave 2kN/m2
qilave 3,5kN/m2
Ec 28 500 000 kN/m2
Kesitlerin Atalet Momenti Hesabı:
0,5 . 0,5 3
Ic = = 0,005208 m 4
12
0,25 . 0,45 3
Ib = 2. = 0,003797 m 4
12
0,25 .10 3 10 . 0,25 3
(Ip)y L=10m= = 20,83333 m4 (Ip)x L=10m = = 0,01302 m4
12 12
0,25 . 5 3 5 . 0,25 3
(Ip)y L=5m= = 2,60417 m4 (Ip)x L=5m = = 0,00651 m4
12 12
137
Çerçevenin Kayma Rijitliği Hesabı:
12 . E . I c 1
GA= .
lc 2 2.Ic
1+
I I 
l c .  b1 + b 2 
 l1 l 
 2 
Kenar Kolonlar
12 . 28 500 000 . 0,005208 1

GA1= .
3 2 2 . 0,005208
1+
 0,003797 
3. 
 5 
GA1=35 517 kN
Orta Kolonlar
12 . 28 500 000 . 0,005208 1

GA2= .
32 2 . 0,005208
1+
 0,003797 0,003797 
3.  + 
 5 5 
GA2=60 226 kN
Çerçevenin Toplam Kayma Rijitiliği;
(GA)y yapı= 4 . GA1 + 42 . GA 2 = 2 671 560 kN

(GA)x yapı= 6 . GA1 + 40 . GA 2 = 2 622 142 kN
Devrilme Rijitliği Hesabı:
Devrilme rijitliği (Ko), perdeler ve en dış akstaki kolonlar dikkate alınarak

hesaplanmış dolayısıyla iç kolonların etkisi ihmal edilmiştir.
[
Koyperde = E . (0,25 . 5). (15 − 2,5)2 . 4 + (0,25 . 5). (15)2 . 4 + (0,25 .10 ). (15)2 . 2 ]
Koy perde=3031,25 . 28 500 000 = 86 390 625 000 kNm2
Koy kolon=28 500 000 . (0,5 . 0,5 . 152) . 2 . 2 = 6 412 500 000 kNm2
138
Koy= Koy perde + Koy kolon = 86 390 625 000 +6 412 500 000 =92 803 125 000 kNm2
Eğilme Rijitliği Hesabı:
Perdelerin eğilme rijitliği kolonlara oranla çok büyüktür. Bu yüzden eğilme rijitliği
(K), sadece perdeler dikkate alınarak hesaplanmıştır. Kolonların etkisi ihmal
edilmiştir.
Ky=E . [4 . (Ip)y L=5m + 4 .(Ip)x L=5m + 3 . (Ip)y L=10m + 2 . (Ip)x L=10m]

Ky=28 500 000 . [4 . 2,60417 + 4 . 0,00651 + 3 . 20,83333 + 2 . 0,01302]
Ky=2 079 609 375 kNm2
Kx=E . [4 . (Ip)y L=5m + 4 . (Ip)x L=5m + 2 . (Ip)y L=10m + 3 . (Ip)x L=10m]

Kx=28 500 000 . [4 . 2,60417 + 4 . 0,00651 + 2 . 20,83333 + 3 . 0,01302]
Kx=1 486 228 375 kNm2
Şekil 2.116’ da planı verilen yapının, Bölüm 2.3.2.1’ de üçgen yatay yayılı yük,
Bölüm 2.3.2.2’ de düzgün yatay yayılı yük ve Bölüm 2.3.2.3’ te yapının en üstünde
tekil yük etkimesi durumlarına göre analizi yapılmıştır. Çözümlemeler, kolon eksenel
deformasyonları dikkate alınmadan yapılmıştır.
2.3.2.1. Üçgen Yayılı Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda Analitik

Denklemlerin Geçerliliğinin Kanıtlanması
Şekil 2.116’ da verilen model bina en üstte 1267,62 kN/m değerinde üçgen yayılı
yatay yük etkisine maruz kalırsa; yapıda oluşan ötelenme değerleri Çizelge 2.24’ te,
dönme değerleri Çizelge 2.25’ te, eğrilik değerleri Çizelge 2.26’ da verildiği gibi elde
edilir.
139
durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları
Ötelenme (mm)
Kat Kat Kat Kat
20 271,7 227,9 15 116,4 101,4 10 31,4 30,3 5 2,5 3,5
19 256,6 216,4 14 107,0 94,1 9 27,3 26,8 4 1,9 2,7
18 241,3 204,5 13 97,5 86,5 8 23,3 23,2 3 1,2 1,9
17 225,8 192,3 12 88,0 78,7 7 19,2 19,6 2 0,6 1,1
16 209,9 179,7 11 78,3 70,7 6 15,2 15,8 1 0,2 0,4
15 193,8 166,8 10 68,6 62,5 5 11,4 12,2 0 0,0 0,0
14 177,4 153,5 9 58,9 54,3 4 7,8 8,7 - - -
13 160,7 139,9 8 49,3 46,0 3 4,7 5,6 - - -
12 143,9 126,1 7 39,9 37,9 2 2,3 2,9 - - -
11 127,1 112,1 6 31,1 30,0 1 0,6 1,0 - - -
10 110,4 98,2 5 22,8 22,6 0 0,0 0,0 - - -
9 93,9 84,3 4 15,4 15,8 - - - - - -
8 77,9 70,8 3 9,2 9,9 - - - - - -
7 62,6 57,7 2 4,3 5,1 - - - - - -
6 48,3 45,3 1 1,1 1,7 - - - - - -
5 35,2 33,7 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 23,6 23,4 - - - - - - - - -
3 13,9 14,5 - - - - - - - - -
2 6,5 7,3 - - - - - - - - -
1 1,7 2,4 - - - - - - - - -
0 0,0 0,0 - - - - - - - - -
Çizelge 2.24’ teki ötelenme değerleri Şekil 2.117’ de 20 katlı, Şekil 2.118’ de 15
katlı, Şekil 2.119’ da 10 katlı, Şekil 2.120’ de 5 katlı bina için grafik olarak
verilmiştir.
140
20
18
16
Kat Seviyesi
14
12
10
8
6
4
2
0
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
Şekil 2.117. 20 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya üçgen yayılı yatay yük etkimesi
15
12
Kat Seviyesi
0
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
141
10
Kat Seviyesi
6
0
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat Seviyesi
0
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
142
durumunda hesaplanan dönme sonuçları
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00504 0,00369 15 0,00312 0,00237 10 0,00135 0,00113 5 0,00023 0,00027
19 0,00507 0,00383 14 0,00313 0,00244 9 0,00135 0,00116 4 0,00023 0,00027
18 0,00513 0,00393 13 0,00317 0,00252 8 0,00136 0,00120 3 0,00021 0,00026
17 0,00522 0,00403 12 0,00321 0,00258 7 0,00135 0,00122 2 0,00018 0,00025
16 0,00532 0,00415 11 0,00324 0,00264 6 0,00131 0,00121 1 0,00011 0,00020
15 0,00543 0,00426 10 0,00325 0,00268 5 0,00124 0,00117 0 0,00000 0,00000
14 0,00551 0,00436 9 0,00323 0,00269 4 0,00112 0,00108 - - -
13 0,00558 0,00444 8 0,00316 0,00266 3 0,00094 0,00095 - - -
12 0,00561 0,00450 7 0,00305 0,00260 2 0,00070 0,00075 - - -
11 0,00561 0,00451 6 0,00287 0,00248 1 0,00039 0,00053 - - -
10 0,00554 0,00449 5 0,00262 0,00230 0 0,00000 0,00000 - - -
9 0,00542 0,00442 4 0,00229 0,00206 - - - - - -
8 0,00523 0,00430 3 0,00187 0,00175 - - - - - -
7 0,00495 0,00411 2 0,00136 0,00133 - - - - - -
6 0,00459 0,00386 1 0,00074 0,00089 - - - - - -
5 0,00413 0,00353 0 0,00000 0,00000 - - - - - -
4 0,00356 0,00310 - - - - - - - - -
3 0,00288 0,00259 - - - - - - - - -
2 0,00206 0,00195 - - - - - - - - -
1 0,00111 0,00127 - - - - - - - - -
0 0,00000 0,00000 - - - - - - - - -
Çizelge 2.25’ teki dönme değerleri Şekil 2.121’ da 20 katlı, Şekil 2.122’ de 15 katlı,
143
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,000 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005 0,006
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,0000 0,0005 0,0010 0,0015 0,0020 0,0025 0,0030 0,0035
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
144
10
Kat seviyesi
6
0
0,0000 0,0002 0,0004 0,0006 0,0008 0,0010 0,0012 0,0014 0,0016
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
145
durumunda hesaplanan eğrilik sonuçları
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
20 0,000000 15 0,000000 10 0,000000 5 0,000000
19 -0,000016 14 -0,000009 9 -0,000002 4 0,000002
18 -0,000027 13 -0,000013 8 0,000000 3 0,000008
17 -0,000033 12 -0,000012 7 0,000007 2 0,000017
16 -0,000035 11 -0,000008 6 0,000018 1 0,000029
15 -0,000032 10 0,000001 5 0,000032 0 0,000042
14 -0,000027 9 0,000014 4 0,000049 - -
13 -0,000017 8 0,000029 3 0,000069 - -
12 -0,000005 7 0,000049 2 0,000092 - -
11 0,000011 6 0,000071 1 0,000116 - -
10 0,000030 5 0,000096 0 0,000143 - -
9 0,000052 4 0,000124 - - - -
8 0,000077 3 0,000155 - - - -
7 0,000105 2 0,000189 - - - -
6 0,000137 1 0,000226 - - - -
5 0,000171 0 0,000265 - - - -
4 0,000209 - - - - - -
3 0,000250 - - - - - -
2 0,000294 - - - - - -
1 0,000343 - - - - - -
0 0,000395 - - - - - -
Çizelge 2.26’ daki eğrilik değerleri Şekil 2.125’ te 20 katlı, Şekil 2.126’ da 15 katlı,
146
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
-0,0001 0,0001 0,0003 0,0005
Eğrilik (rad/m)
15
12
Kat seviyesi
0
-0,00005 0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025
Eğrilik (rad/m)
147
10
Kat seviyesi
6
0
-0,00004 0,00000 0,00004 0,00008 0,00012 0,00016
Eğrilik (rad/m)
4
Kat seviyesi
0
0,00000 0,00002 0,00004
Eğrilik (rad/m)
148
2.3.2.2. Düzgün Yayılı Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda

Şekil 2.116’ da verilen model bina en üstte 1267,62 kN/m değerinde düzgün yayılı
yatay yük etkisine maruz kalırsa; yapıda oluşan ötelenme değerleri Çizelge 2.27’ de,
dönme değerleri Çizelge 2.28’ de, eğrilik değerleri Çizelge 2.29’ da verildiği gibi
elde edilir.
Ötelenme (mm)
Kat Kat Kat Kat
20 187,2 162,4 15 79,9 72,7 10 21,5 22,1 5 1,7 2,7
19 177,3 154,7 14 73,7 67,7 9 18,8 19,7 4 1,3 2,1
18 167,4 146,8 13 67,5 62,6 8 16,1 17,2 3 0,8 1,5
17 157,2 138,7 12 61,2 57,3 7 13,4 14,6 2 0,4 0,9
16 146,9 130,4 11 54,8 51,9 6 10,7 12,0 1 0,1 0,4
15 136,3 121,7 10 48,3 46,3 5 8,1 9,4 0 0,0 0,0
14 125,4 112,7 9 41,8 40,6 4 5,6 6,9 - - -
13 114,3 103,5 8 35,2 34,8 3 3,5 4,5 - - -
12 103,1 94,0 7 28,8 29,0 2 1,7 2,5 - - -
11 91,7 84,4 6 22,6 23,4 1 0,5 0,9 - - -
10 80,2 74,6 5 16,8 17,9 0 0,0 0,0 - - -
9 68,8 64,7 4 11,5 12,8 - - - - - -
8 57,6 54,9 3 6,9 8,2 - - - - - -
7 46,7 45,3 2 3,3 4,3 - - - - - -
6 36,3 36,0 1 0,9 1,5 - - - - - -
5 26,7 27,2 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 18,1 19,2 - - - - - - - - -
3 10,8 12,1 - - - - - - - - -
2 5,1 6,3 - - - - - - - - -
1 1,3 2,1 - - - - - - - - -
0 0,0 0,0 - - - - - - - - -
149
Çizelge 2.27’ daki ötelenme değerleri Şekil 2.129’ da 20 katlı, Şekil 2.130’ da 15
katlı, Şekil 2.131’ de 10 katlı, Şekil 2.132’ de 5 katlı bina için grafik olarak
verilmiştir.
20
18
16
Kat Seviyesi
14
12
10
8
6
4
2
0
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
Şekil 2.129. 20 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya düzgün yayılı yatay yük etkimesi
15
12
Kat Seviyesi
0
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
150
10
Kat Seviyesi
6
0
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat Seviyesi
0
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
151
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00329 0,00255 15 0,00205 0,00167 10 0,00089 0,00082 5 0,00015 0,00021
19 0,00330 0,00257 14 0,00206 0,00167 9 0,00090 0,00083 4 0,00015 0,00021
18 0,00335 0,00265 13 0,00209 0,00173 8 0,00090 0,00085 3 0,00014 0,00021
17 0,00341 0,00272 12 0,00212 0,00177 7 0,00090 0,00086 2 0,00012 0,00019
16 0,00349 0,00281 11 0,00215 0,00182 6 0,00089 0,00087 1 0,00008 0,00017
15 0,00357 0,00290 10 0,00217 0,00186 5 0,00085 0,00085 0 0,00000 0,00000
14 0,00366 0,00298 9 0,00218 0,00189 4 0,00078 0,00081 - - -
13 0,00373 0,00306 8 0,00216 0,00190 3 0,00067 0,00073 - - -
12 0,00379 0,00313 7 0,00211 0,00188 2 0,00051 0,00060 - - -
11 0,00382 0,00318 6 0,00201 0,00183 1 0,00029 0,00040 - - -
10 0,00382 0,00321 5 0,00187 0,00173 0 0,00000 0,00000 - - -
9 0,00378 0,00320 4 0,00166 0,00158 - - - - - -
8 0,00369 0,00316 3 0,00138 0,00138 - - - - - -
7 0,00355 0,00307 2 0,00102 0,00108 - - - - - -
6 0,00334 0,00293 1 0,00057 0,00077 - - - - - -
5 0,00305 0,00273 0 0,00000 0,00000 - - - - - -
4 0,00267 0,00245 - - - - - - - - -
3 0,00219 0,00209 - - - - - - - - -
2 0,00160 0,00161 - - - - - - - - -
1 0,00087 0,00110 - - - - - - - - -
0 0,00000 0,00000 - - - - - - - - -
Çizelge 2.28’ deki dönme değerleri Şekil 2.133’ te 20 katlı, Şekil 2.134’ te 15 katlı,
Şekil 2.135’ te 10 katlı, Şekil 2.136’ da 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
152
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,000 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,0000 0,0005 0,0010 0,0015 0,0020 0,0025
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
153
10
Kat seviyesi
6
0
0,0000 0,0002 0,0004 0,0006 0,0008 0,0010
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
154
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
20 0,000000 15 0,000000 10 0,000000 5 0,000000
19 -0,000011 14 -0,000006 9 -0,000002 4 0,000001
18 -0,000019 13 -0,000010 8 -0,000001 3 0,000004
17 -0,000024 12 -0,000011 7 0,000002 2 0,000011
16 -0,000027 11 -0,000009 6 0,000008 1 0,000020
15 -0,000028 10 -0,000005 5 0,000017 0 0,000032
14 -0,000026 9 0,000002 4 0,000029 - -
13 -0,000022 8 0,000011 3 0,000044 - -
12 -0,000015 7 0,000024 2 0,000063 - -
11 -0,000006 6 0,000039 1 0,000084 - -
10 0,000006 5 0,000058 0 0,000110 - -
9 0,000020 4 0,000080 - - - -
8 0,000038 3 0,000106 - - - -
7 0,000059 2 0,000136 - - - -
6 0,000083 1 0,000170 - - - -
5 0,000111 0 0,000208 - - - -
4 0,000142 - - - - - -
3 0,000178 - - - - - -
2 0,000219 - - - - - -
1 0,000265 - - - - - -
0 0,000317 - - - - - -
Çizelge 2.29’ daki eğrilik değerleri Şekil 2.137’ de 20 katlı, Şekil 2.138’ de 15 katlı,
Şekil 2.139’ da 10 katlı, Şekil 2.140’ ta 5 katlı bina için grafik olarak verilmiştir.
155
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
-0,00005 0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020 0,00025 0,00030
Eğrilik (rad/m)
15
12
Kat seviyesi
0
-0,00005 0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020
Eğrilik (rad/m)
156
10
Kat seviyesi
6
0
-0,00002 0,00000 0,00002 0,00004 0,00006 0,00008 0,00010
Eğrilik (rad/m)
3
Kat seviyesi
0
0,000000 0,000005 0,000010 0,000015 0,000020 0,000025
Eğrilik (rad/m)
157

Şekil 2.116’ da verilen model bina en üstte 1000 kN değerinde tekil yük etkisine
etkimesi durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları
Ötelenme (mm)
Kat Kat Kat Kat
20 12,6 10,0 15 7,3 5,9 10 3,0 2,6 5 0,5 0,6
19 11,7 9,3 14 6,6 5,4 9 2,5 2,2 4 0,3 0,4
18 10,8 8,7 13 5,9 4,8 8 2,1 1,9 3 0,2 0,3
17 10,0 8,0 12 5,2 4,3 7 1,7 1,5 2 0,1 0,1
16 9,1 7,3 11 4,5 3,8 6 1,3 1,2 1 0,0 0,0
15 8,2 6,7 10 3,9 3,3 5 1,0 0,9 0 0,0 0,0
14 7,4 6,0 9 3,3 2,8 4 0,6 0,6 - - -
13 6,6 5,4 8 2,7 2,3 3 0,4 0,4 - - -
12 5,8 4,7 7 2,1 1,8 2 0,2 0,2 - - -
11 5,0 4,1 6 1,6 1,4 1 0,0 0,1 - - -
10 4,3 3,6 5 1,2 1,0 0 0,0 0,0 - - -
9 3,6 3,0 4 0,8 0,7 - - - - - -
8 2,9 2,5 3 0,5 0,4 - - - - - -
7 2,3 2,0 2 0,2 0,2 - - - - - -
6 1,7 1,5 1 0,1 0,1 - - - - - -
5 1,3 1,1 0 0,0 0,0 - - - - - -
4 0,8 0,8 - - - - - - - - -
3 0,5 0,5 - - - - - - - - -
2 0,2 0,2 - - - - - - - - -
1 0,1 0,1 - - - - - - - - -
0 0,0 0,0 - - - - - - - - -
Çizelge 2.30’ daki ötelenme değerleri Şekil 2.141’ de 20 katlı, Şekil 2.142’ de 15
katlı, Şekil 2.143’ te 10 katlı, Şekil 2.144’ te 5 katlı bina için grafik olarak
verilmiştir.
158
20
18
16
Kat Seviyesi
14
12
10
8
6
4
2
0
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
Şekil 2.141. 20 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya en üst seviyesinde tekil yatay yük
15
12
Kat Seviyesi
0
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
159
10
Kat Seviyesi
6
0
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
Şekil 2. 143. 10 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya en üst seviyesinde tekil yatay
yük etkimesi durumunda hesaplanan ötelenme sonuçları
4
Kat Seviyesi
0
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
Ötelenme (mm)
Dif. Denk. SAP 2000
160
etkimesi durumunda hesaplanan dönme sonuçları
Dönme (rad)
Kat Kat Kat Kat
20 0,00030 0,00034 15 0,00023 0,00027 10 0,00015 0,00016 5 0,00005 0,00006
19 0,00030 0,00034 14 0,00023 0,00027 9 0,00014 0,00016 4 0,00005 0,00006
18 0,00029 0,00034 13 0,00023 0,00026 8 0,00014 0,00016 3 0,00004 0,00006
17 0,00029 0,00033 12 0,00023 0,00025 7 0,00013 0,00015 2 0,00003 0,00005
16 0,00029 0,00033 11 0,00022 0,00025 6 0,00012 0,00014 1 0,00002 0,00003
15 0,00028 0,00032 10 0,00021 0,00024 5 0,00011 0,00013 0 0,00000 0,00000
14 0,00028 0,00032 9 0,00020 0,00023 4 0,00010 0,00011 - - -
13 0,00027 0,00031 8 0,00019 0,00021 3 0,00008 0,00009 - - -
12 0,00026 0,00030 7 0,00018 0,00020 2 0,00006 0,00007 - - -
11 0,00025 0,00029 6 0,00016 0,00018 1 0,00003 0,00005 - - -
10 0,00024 0,00028 5 0,00014 0,00016 0 0,00000 0,00000 - - -
9 0,00023 0,00026 4 0,00012 0,00014 - - - - - -
8 0,00021 0,00024 3 0,00009 0,00011 - - - - - -
7 0,00019 0,00023 2 0,00007 0,00008 - - - - - -
6 0,00017 0,00020 1 0,00004 0,00005 - - - - - -
5 0,00015 0,00018 0 0,00000 0,00000 - - - - - -
4 0,00013 0,00015 - - - - - - - - -
3 0,00010 0,00012 - - - - - - - - -
2 0,00007 0,00009 - - - - - - - - -
1 0,00004 0,00006 - - - - - - - - -
0 0,00000 0,00000 - - - - - - - - -
Çizelge 2.31’ deki dönme değerleri Şekil 2.145’ te 20 katlı, Şekil 2.146’ da 15 katlı,
161
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,0000 0,0001 0,0002 0,0003 0,0004
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
15
12
Kat seviyesi
0
0,0000 0,0001 0,0002 0,0003
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
162
10
Kat seviyesi
6
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
4
Kat seviyesi
0
0,00000 0,00005 0,00010 0,00015 0,00020
Dönme (rad)
Dif. Denk. SAP 2000
163
etkimesi durumunda hesaplanan eğrilik sonuçları
Eğrilik (rad/m)
Dif. Dif. Dif. Dif.
Kat Kat Kat Kat
20 0,000000 15 0,000000 10 0,000000 5 0,000000
19 0,000000 14 0,000001 9 0,000001 4 0,000001
18 0,000001 13 0,000001 8 0,000002 3 0,000003
17 0,000001 12 0,000002 7 0,000003 2 0,000004
16 0,000001 11 0,000002 6 0,000004 1 0,000005
15 0,000002 10 0,000003 5 0,000005 0 0,000007
14 0,000002 9 0,000004 4 0,000006 - -
13 0,000003 8 0,000004 3 0,000007 - -
12 0,000003 7 0,000005 2 0,000008 - -
11 0,000004 6 0,000006 1 0,000009 - -
10 0,000004 5 0,000007 0 0,000011 - -
9 0,000005 4 0,000008 - - - -
8 0,000005 3 0,000009 - - - -
7 0,000006 2 0,000010 - - - -
6 0,000007 1 0,000011 - - - -
5 0,000008 0 0,000012 - - - -
4 0,000009 - - - - - -
3 0,000010 - - - - - -
2 0,000011 - - - - - -
1 0,000012 - - - - - -
0 0,000013 - - - - - -
Çizelge 2.32’ deki eğrilik değerleri Şekil 2.149’ da 20 katlı, Şekil 2.150’ de 15 katlı,
164
20
18
16
14
Kat seviyesi
12
10
8
6
4
2
0
0,000000 0,000005 0,000010 0,000015 0,000020
Eğrilik (rad/m)
15
12
Kat seviyesi
0
0,000000 0,000005 0,000010 0,000015
Eğrilik (rad/m)
165
10
Kat seviyesi
6
0
0,000000 0,000005 0,000010
Eğrilik (rad/m)
4
Kat seviyesi
0
0,000000 0,000005 0,000010
Eğrilik (rad/m)
166
3. BULGULAR
3.1. Çerçeveli Yapılarda Ötelenme Problemleri
3.1.1. GA Kayma Rijitliğini ve Çatı Deplasmanını Etkileyen Faktörler
Çerçeveli yapıya ait kayma rijitliği denklemi daha önceki bölümlerde enerji
yöntemleri ile Denklem (3.1)’ deki gibi elde edilmişti.
12 . E c . I c 1
GA = . (3.1)
lc
2 2 . Ic
1+
I I 
l c .  b1 + b 2 
 l1 l 2 
(3.1) denklemi düzenlenirse, (3.2) ifadesi elde edilebilir.
I b1 I b 2
+
12 . E c . I c l1 l 2
GA = . (3.2)
lc
2 2 . I c I b1 I b 2
+ +
lc l1 l 2
(3.2) denkleminden de görüldüğü gibi GA kayma rijitliği; betonun elastisite

modülüne, kolon ve kiriş rijitliği parametrelerine bağlıdır. Kolon ve kiriş
rijitliğindeki değişimler, GA değerini yaklaşık aynı oranda etkilemektedir.
Yapıdaki kiriş boyutları, genellikle aşağıda belirtilen şartları sağlayacak şekilde

seçilir. Dolayısıyla, yapıya ait kiriş boyutları, kiriş açıklığına bağlı olarak kolaylıkla
belirlenebilmektedir (Atımtay, 2001).
L
h≥
12
bw ≥ h
2
167
L : Kiriş açıklığı
h : Kiriş yüksekliği
bw : Kiriş gövde genişliği
1997 Deprem Yönetmeliği’ nde; kolon boyutlarına, minimum bir sınırlama

getirilmiş, ancak tasarımın ekonomik olabilmesi için herhangi bir üst sınıra
dolayısıyla kolon boyutundaki artışın, yapının davranışına olan etkisinin ne zaman
azaldığı ile ilgili herhangi bir kritere yer verilmemiştir. Tezin bu bölümünde, kolon
boyutlarındaki artışın, GA ve çatı deplasmanı üzerindeki etkisini araştırmak üzere
Şekil 3.1’ deki bina model olarak seçilmiş ve bu bina modeline ait bilgiler Çizelge
3.1’ de verilmiştir. Çerçeve açıklıkları 3, 4, 5, 6 ve 7 m olarak ayrı ayrı ele alınmış ve
kiriş boyutları bu değerlere göre yukarıda verilen yaklaşımla hesap edilmiştir.
Açıklık değerlerinin her biri için, kolonlar 30/30 ile 70/70 arasında değişen
boyutlarda seçilmiş ve her bir durum için analizleri yapılmıştır.
6.L
10 . L
Şekil 3.1. Kolon boyutları artışının GA ve çatı deplasmanı üzerindeki etkisini

incelemek için seçilen bina modeli
168
Çizelge 3.1. Kolon boyutları artışının GA ve çatı deplasmanı üzerindeki etkisini

incelemek için seçilen bina modeline ait özellikler
Kat sayısı 5, 10, 20

hkat 3m
30/30-35/35-40/40-45/45-
Kolon boyutları 50/50-55/55-60/60-65/65-
70/70
L=3m için 25/35 (Tablalı)
Farklı açıklıklar L=4m için 25/40 (Tablalı)
ve seçilen kiriş L=5m için 25/45 (Tablalı)
boyutları L=6 m için 25/50 (Tablalı)
L=7 m için 25/60 (Tablalı)
p 200 kN/m
hf 12 cm
gilave 2 kN/m2
q 3,5 kN/m2
Ec 28 500 000 kN/m2
GA ve çatı deplasmanı ifadelerinde, kolon ve kiriş redörleri bir parametre olarak

karşımıza çıktığından, elde edilen sonuçların değerlendirilmesinde kolon redörünün
kiriş redörüne oranı (Rc/Rb) esas alınmıştır. Böylece tüm değişkenleri de içinde
bulunduran bir parametre elde edilmiştir.
Farklı kat adetleri ve Rc/Rb oranları için yapıya ait hesap edilen; GA ve çatı
deplasmanı sonuçları, Çizelge 3.2’ de verilmiştir. Elde edilen GA kayma rijitliği
sonuçları Şekil 3.2’ de, çatı deplasmanı sonuçları ise 20 katlı bina için Şekil 3.3’ te,
10 katlı bina için Şekil 3.4’ te ve 5 katlı bina için Şekil 3.5’ te grafik olarak
gösterilmiştir.
169
Çizelge 3.2. Model binada farklı kat adedi ve Rc/Rb oranları için hesap edilen GA ve
çatı deplasmanı değerleri
Kolon Kiriş Çatı deplasmanı (mm)

GA
Ic Rc=Ic/lc Ib lb Rb=Ib/lb Rc/Rb
Boyut Boyut 20 katlı 10 katlı 5 katlı
(dm4) (dm3) (dm4) (m) (dm3) (kN)
30/30 6,75 0,23 25/35 17,86 3 0,60 0,38 1 345 296 178,4 44,6 11,1
35/35 12,51 0,42 25/35 17,86 3 0,60 0,70 1 973 003 121,6 30,4 7,6
40/40 21,33 0,71 25/35 17,86 3 0,60 1,19 2 558 407 93,8 23,5 5,9
45/45 34,17 1,14 25/35 17,86 3 0,60 1,91 3 043 882 78,8 19,7 4,9
50/50 52,08 1,74 25/35 17,86 3 0,60 2,92 3 417 539 70,2 17,6 4,4
55/55 76,26 2,54 25/35 17,86 3 0,60 4,27 3 693 457 65,0 16,2 4,1
60/60 108,00 3,60 25/35 17,86 3 0,60 6,05 3 893 453 61,6 15,4 3,9
65/65 148,76 4,96 25/35 17,86 3 0,60 8,33 4 037 820 59,4 14,9 3,7
70/70 200,08 6,67 25/35 17,86 3 0,60 11,20 4 142 485 57,9 14,5 3,6
30/30 6,75 0,23 25/40 26,67 4 0,67 0,34 1 391 662 172,5 43,1 10,8
35/35 12,51 0,42 25/40 26,67 4 0,67 0,63 2 072 635 115,8 28,9 7,2
40/40 21,33 0,71 25/40 26,67 4 0,67 1,07 2 726 611 88,0 22,0 5,5
45/45 34,17 1,14 25/40 26,67 4 0,67 1,71 3 283 503 73,1 18,3 4,6
50/50 52,08 1,74 25/40 26,67 4 0,67 2,60 3 721 573 64,5 16,1 4,0
55/55 76,26 2,54 25/40 26,67 4 0,67 3,81 4 050 554 59,3 14,8 3,7
60/60 108,00 3,60 25/40 26,67 4 0,67 5,40 4 292 028 55,9 14,0 3,5
65/65 148,76 4,96 25/40 26,67 4 0,67 7,44 4 467 948 53,7 13,4 3,4
70/70 200,08 6,67 25/40 26,67 4 0,67 10,00 4 596 350 52,2 13,1 3,3
30/30 6,75 0,23 25/45 37,97 5 0,76 0,30 1 442 621 166,4 41,6 10,4
35/35 12,51 0,42 25/45 37,97 5 0,76 0,55 2 185 692 109,8 27,5 6,9
40/40 21,33 0,71 25/45 37,97 5 0,76 0,94 2 923 297 82,1 20,5 5,1
45/45 34,17 1,14 25/45 37,97 5 0,76 1,50 3 570 961 67,2 16,8 4,2
50/50 52,08 1,74 25/45 37,97 5 0,76 2,29 4 093 797 58,6 14,7 3,7
55/55 76,26 2,54 25/45 37,97 5 0,76 3,35 4 494 548 53,4 13,3 3,3
60/60 108,00 3,60 25/45 37,97 5 0,76 4,74 4 793 302 50,1 12,5 3,1
65/65 148,76 4,96 25/45 37,97 5 0,76 6,53 5 013 475 47,9 12,0 3,0
70/70 200,08 6,67 25/45 37,97 5 0,76 8,78 5 175 547 46,4 11,6 2,9
30/30 6,75 0,23 25/50 52,08 6 0,87 0,26 1 491 995 160,9 40,2 10,1
35/35 12,51 0,42 25/50 52,08 6 0,87 0,48 2 298 976 104,4 26,1 6,5
40/40 21,33 0,71 25/50 52,08 6 0,87 0,82 3 126 859 76,8 19,2 4,8
45/45 34,17 1,14 25/50 52,08 6 0,87 1,31 3 877 004 61,9 15,5 3,9
50/50 52,08 1,74 25/50 52,08 6 0,87 2,00 4 499 306 53,3 13,3 3,3
55/55 76,26 2,54 25/50 52,08 6 0,87 2,93 4 986 939 48,1 12,0 3,0
60/60 108,00 3,60 25/50 52,08 6 0,87 4,15 5 356 721 44,8 11,2 2,8
65/65 148,76 4,96 25/50 52,08 6 0,87 5,71 5 632 769 42,6 10,7 2,7
70/70 200,08 6,67 25/50 52,08 6 0,87 7,68 5 837 930 41,1 10,3 2,6
30/30 6,75 0,23 25/60 90,00 7 1,29 0,18 1 618 638 148,3 37,1 9,3
35/35 12,51 0,42 25/60 90,00 7 1,29 0,32 2 607 903 92,0 23,0 5,8
40/40 21,33 0,71 25/60 90,00 7 1,29 0,55 3 717 623 64,6 16,1 4,0
45/45 34,17 1,14 25/60 90,00 7 1,29 0,89 4 817 561 49,8 12,5 3,1
50/50 52,08 1,74 25/60 90,00 7 1,29 1,35 5 808 089 41,3 10,3 2,6
55/55 76,26 2,54 25/60 90,00 7 1,29 1,98 6 640 346 36,1 9,0 2,3
60/60 108,00 3,60 25/60 90,00 7 1,29 2,80 7.308.000 32,8 8,2 2,1
65/65 148,76 4,96 25/60 90,00 7 1,29 3,86 7 828 790 30,7 7,7 1,9
70/70 200,08 6,67 25/60 90,00 7 1,29 5,19 8 229 081 29,2 7,3 1,8
170
9.000.000
Kiriş 25/60
8.000.000
7.000.000
6.000.000 Kiriş 25/50
Kiriş 25/45
GA (kN)
5.000.000 Kiriş 25/40

Kiriş 25/35
4.000.000
(65/65) (70/70)
(55/55) (60/60)
(50/50)
3.000.000 (45/45)
(40/40)
2.000.000
(35/35)
1.000.000 (30/30)
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Rc/Rb
L=3 m L=4 m L=5 m L=6 m L=7 m
Şekil 3.2. Farklı çerçeve açıklıkları için Rc/Rb oranının GA üzerindeki etkisi
200
(30/30)
180
160
140
Çatı Dep. (mm)
(35/35)
120
100 (40/40)
(45/45)
80 (50/50)
(55/55) (60/60) (65/65) (70/70) Kiriş 25/35
60
Kiriş 25/40
40 Kiriş 25/50 Kiriş 25/45
Kiriş 25/60
20
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Rc/Rb
L=3 m L=4 m L=5 m L=6 m L=7 m
Şekil 3.3. 20 katlı çerçeveli binada farklı çerçeve açıklıkları için Rc/Rb oranının çatı
deplasmanı üzerindeki etkisi
171
50
45 (30/30)
40
35
Çatı Dep. (mm)

(35/35)
30
25 (40/40)
(45/45)
20 (50/50)
(55/55) (60/60) (65/65) (70/70) Kiriş 25/35
15
Kiriş 25/40
10 Kiriş 25/45
Kiriş 25/60 Kiriş 25/50
5
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Rc/Rb
L=3 m L=4 m L=5 m L=6 m L=7 m
12
(30/30)
10
Çatı Dep. (mm)
8 (35/35)
(40/40)
6
(45/45)
(50/50)
(55/55) (60/60) (65/65)
4 (70/70) Kiriş 25/35
Kiriş 25/40
Kiriş 25/45
2 Kiriş 25/50
Kiriş 25/60
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Rc/Rb
L=3 m L=4 m L=5 m L=6 m L=7 m
Model bina üzerinde yapılan çalışmada, kolon boyutundaki artışın, GA kayma

rijitliği ve yanal ötelenme üzerindeki etkisinin Rc/Rb>2 olması durumunda azaldığı
Şekil 3.2, Şekil 3.3, Şekil 3.4 ve Şekil 3.5’ te verilen grafiklerden görülmektedir.
172
Öyleyse kat sayısı ve açıklıklar ne olursa olsun kolon boyutlarının; Rc/Rb<2 olması
durumunda etkili olduğu söylenebilir. Kolon boyutları belirlenirken, kolon redörünün
tablalı kiriş redörüne oranının en fazla 2 katına eşit olacak şekilde tasarlanması
yeterlidir. Tablalı kiriş atalet momenti, dikdörtgen kiriş atalet momentinin 2 katı
olarak alınabilir. O halde yapıların tasarımı sırasında kolon boyutlarındaki artışın
ötelenmeye olan etkisi, Rc/Rb>2 olması durumunda azaldığından bu aşamadan sonra
perde duvar kullanımına geçilmesi gerektiği söylenebilir.
3.1.2. Çerçeveli Yapılarda Yapının Yükseklik/Genişlik (H/B) Oranı Yanal

Ötelenmeyi Ne Kadar Etkiliyor?
Yatay yüklere maruz çok katlı bir yapının yüksekliği arttıkça, kolonların eksenel
deformasyonlarından doğan ek yanal ötelenmeler önem kazanmaya başlar. Yapının
yükseklik/genişlik (H/B) oranının, yanal ötelenmeyi ne kadar etkilediğini araştırmak
için üçgen yayılı yatay yük etkisindeki 10 katlı çerçeve (Şekil 3.6) model olarak
seçilmiş ve bu modele ait özellikler Çizelge 3.3’te verilmiştir.
L L
B
Şekil 3.6. Çerçeve modeli

173
Çizelge 3.3. Çerçevenin özellikleri
Kat Sayısı 10
p 10 kN/m
hkat 3m
Kolonlar 50/50
Kirişler 25/45
5,0-4,5- 4,2- 4,0- 3,7- 3,5-
L(m) 3,3- 3,0- 2,8- 2,7- 2,6-2,5-
2,4- 2,3- 2,2- 2,0
Değişik H/B oranları elde etmek için yapı yüksekliği sabit tutulmuş, Çizelge 3.3’ te
verilen çerçeve açıklıkları (L) değiştirilmiştir. Her bir kombinasyon için diferensiyel
denklemler yardımıyla çatı deplasmanı hesaplanmıştır. Bunun için, önce kolon
eksenel deformasyonlarını dikkate almadan y1, sonra kolon eksenel
deformasyonlarından meydana gelen y2 ötelenmeleri hesap edilmiştir. Buradan; y1 ve
y2 ötelenmeleri toplanarak kolon düşey deformasyonlarını da dikkate alan toplam
ötelenme (y) bulunmuştur (Çizelge 3.4). Üçgen yayılı yatay yük altında çerçeveli
yapının kolon eksenel deformasyonlarını da dikkate alan ötelenme denklemi daha
önceki bölümlerde (2.57) ifadesiyle elde edilmişti. Bu denklemin y1 ve y2
ötelenmeleri aşağıdaki ifadeler ile elde edilebilir.
GA x
λ = H. k=
Ko H
p . H2  k3  p . H 2 λ2
y1 = .  k − 
2 . GA  3 
y2 =
2 . GA 60
(
. . k 5 − 10 . k 3 + 20 . k 2 )
p . H2 
y = y1 + y 2 = .  k −
2 . GA 
k 3 λ2
(
+ . k 5 − 10 . k 3 + 20 . k 2
3 60
)

Çizelge 3.4’ te elde edilen sonuçlar, Şekil 3.7 ve Şekil 3.8’ de grafik olarak
gösterilmiştir.
174
Çizelge 3.4. Farklı H/B oranı için hesaplanan çatı deplasmanı
Çatı Dep. (mm) y2/y1 y2/y

H/B L (m)
y1 y2 y (%) (%)
3,00 5,0 22,9 2,1 25,0 9 8
3,33 4,5 21,1 2,6 23,7 12 11
3,57 4,2 20,1 3,0 23,0 15 13
3,75 4,0 19,4 3,3 22,6 17 14
4,05 3,7 18,3 3,8 22,1 21 17
4,29 3,5 17,6 4,3 21,9 24 19
4,55 3,3 16,9 4,8 21,7 28 22
5,00 3,0 15,9 5,8 21,6 37 27
5,36 2,8 15,2 6,6 21,8 44 30
5,56 2,7 14,8 7,1 21,9 48 33
5,77 2,6 14,5 7,7 22,2 53 35
6,00 2,5 14,1 8,3 22,4 59 37
6,25 2,4 13,7 9,0 22,8 66 40
6,52 2,3 13,4 9,8 23,2 74 42
6,82 2,2 13,0 10,8 23,8 83 45
7,50 2,0 12,3 13,0 25,4 106 51
Şekil 3.7’ de H/B oranı değişiminin y1 ve y2 ötelenme değerlerine etkisi grafik olarak
gösterilmiştir. H/B oranı arttıkça, y1 ötelenme değeri azalmakta, y2 ötelenme değeri
ise artmaktadır. Dolayısıyla H/B oranı büyük olan yapılarda, kolon eksenel
deformasyonlarının ötelenmeye etkisi dikkate alınmaz ise büyük yanlışlıklar
yapılabilir.
Şekil 3.8’ de her bir kombinasyon için toplam ötelenme değeri %100 değerine
eşitlenerek y2 değerinin y ötelenmesini hangi mertebede etkilediği gösterilmiştir.
175
25
Çatı Katı Ötelenmesi (mm)

20
15
10
0
3,00
3,33
3,57
3,75
4,05
4,29
4,55
5,00
5,36
5,56
5,77
6,00
6,25
6,52
6,82
7,50
H/B
y1 y2
Şekil 3.7. Çerçeveli yapıdaki H/B oranı değişiminin çatı deplasmanına etkisi
100
90
80
Çatı Katı Ötelenmesi (%)
70
60
50
40
30
20
10
0
3,00
3,33
3,57
3,75
4,05
4,29
4,55
5,00
5,36
5,56
5,77
6,00
6,25
6,52
6,82
7,50
H/B
y1 y2
Şekil 3.8. Çerçeveli yapıdaki H/B oranı değişiminin çatı deplasmanına etkisi (%)
Şekil 3.7 ve Şekil 3.8’ e bakıldığında, yapının H/B oranının, yanal ötelenmesinde
önemli bir parametre olduğu görülebilir. H/B oranı arttıkça kolon eksenel
deformasyonlarının ötelenmeye etkisi önemli miktarda artmaktadır. Bu yüzden
tasarım sırasında ötelenmeler hesaplanırken H/B oranı mutlaka kontrol edilmelidir.
176
Kolon eksenel deformasyonlarının, yanal ötelenmeyi %20 kadar etkilediği zaman

dikkate alınması gerektiği söylenebilir. Şekil 3.8’ deki grafikten H/B oranının 4’ ten
büyük olması durumunda kolon eksenel deformasyonlarının etkili olmaya başladığı
görülebilir. Yapının uzun ve kısa yönleri için H/B oranı farklı olacağından, eksenel
kısalmaların dikkate alınması, binanın uzun yönü için gerekmeyebilirken, kısa yönü
için gerekli olabilir. Bu nedenle yapının her iki yönü için H/B oranı mutlaka kontrol
edilmelidir.
3.1.3. Çerçeveli Yapılarda Stabilite İndeksi İçin Analitik İlişkinin Türetilmesi
Deprem yapıya bir enerji yüklemesi yapar. Bu enerji yapı içerisinde tüketilerek
dengelenir. Deprem zorlamaları altında enerji tüketimi kiriş uçlarında plastik
moment mafsalları ile oluşmalı, kolonlarda hasar oluşmamalıdır. Kolonlar ayakta
kalırsa, yapı da ayakta kalır ve çökme oluşmaz. O halde depreme maruz yapıda,
kolonların hasarsız ayakta kalmaları yaşamsal önemdedir. Buradan hareketle, kolon
tasarımının çok iyi yapılması gerektiği sonucuna zorlanmadan ulaşılır.
Betonarme kolonun taşıma kapasitesi, maruz kaldığı eksenel yük ve moment

büyüklüklerine bağlı olarak saptanır. Kolonu etkileyen eksenel yük “yük alan payı”
yaklaşımı ile bulunabilir. Ayrıca, devrilme momenti etkisi ile oluşan (±∆N) eksenel
yükleri de dikkate alınmalıdır. Taşıyıcı sistemin çözümlenmesi sonucunda, kolonu
etkileyen yük etkileri (Nd, Md) olarak bulunur. Bulunan (Nd, Md) büyüklükleri,
birinci mertebe hesap sonuçları olarak tanımlanır. Ancak, betonarme kolonda
“narinlik etkisi” olarak bilinen bir ek parametre ortaya çıkar (Şekil 3.9).
Narinlik etkisini de içeren Mmax momentlerinin M1 ve M2 uç momentlerinden büyük

olduğu durumlar kritik olur ve kolon tasarımını kontrol eder. Ancak, Mmax
momentlerini bulmak için İkinci Mertebe Teorisi olarak tanımlanan yöntem ile hesap
yapmak gerekir. Uygulamada, karmaşık İkinci Mertebe Teorisi yerine, Moment
Büyütme Yöntemi olarak bilinen yöntem kullanılır.
177
N N
M2 M2 M2 M2 Mmax
Mmax
M1
M1 M1 M1
N N
Ötelenmesi engellenmiş kolon Ötelenme yapabilen kolon
Şekil 3.9. Kolonlarda oluşan narinlik etkisi
Moment Büyütme Yöntemi, Birinci Mertebe Teorisi ile bulunan kolon uç

momentlerini (β) olarak tanımlanan bir katsayı ile büyütülmesi esasına dayanır.
M max = β . M 2 (3.3)
M2 : Büyük kolon uç momenti

β : Moment büyütme katsayısı
TS 500/2000’ de β katsayısının hesaplanması ayrıntılı kurallara bağlanmıştır. Bu

kurallar, iki genel grup içinde düşünülebilir.
• Uçlarının ötelenmesi engellenmiş kolonlar

• Uçlarının ötelenmesi engellenmemiş kolonlar
Öyle ise, tasarımı yapılan bir kolonun uçlarının ötelenme yapıp yapmadığının
saptanması önem taşımaktadır. TS 500/2000 bir yaklaşım olarak sistemin yanal
ötelenmesinin önlenmiş olduğunun kabul edilmesi için aşağıdaki üç koşuldan birinin
sağlanmasını öngörmektedir:
178
1. Yapı sistemi içinde yatay kuvvetlere karşı yeterli rijitlik sağlayan perde duvar
ya da benzeri elemanlar varsa yanal ötelenmenin önlenmiş olduğu kabul
edilir.
2. Doğrusal malzeme davranışı kabulü ile yatay ve düşey yükler altında yapılan
ikinci mertebe yapısal çözümlemeden elde edilen kolon uç momentlerinin,
aynı varsayımlar ve yükler altında yapılan birinci mertebe çözümlemesinden
en çok %5 kadar farklı olduğu durumlarda yanal ötelenmenin önlenmiş
olduğu kabul edilebilir.
3. İkinci mertebe çözümlemesi yapılmıyorsa, yapının herhangi bir katı için
taşıyıcı sistemin bütünü göz önünde tutularak aşağıdaki bağıntıyla hesaplanan
stabilite göstergesi ϕ; 0,05 değerinden küçükse ötelenmenin önlenmiş olduğu
kabul edilebilir.
N
∑ di
li
ϕ=1,5 . (∆i) . ≤ 0,05 (3.4)
Vfi
∆i : Göreli kat ötelenmesi
Σ Ndi : i. kata ait toplam tasarım eksenel yükü
Vfi : i. kattaki toplam kesme kuvveti
li : i. katın kolon boyu
Görüldüğü gibi, kolon narinlik etkisini yansıtan β katsayısının bulunması için

hesaplanması istenen stabilite indeksinde göreli kat ötelenmesinin (∆i) bilinmesi
gerekmektedir. Bu ise, üç boyutlu yapının yatay yükler altında ötelenme analizinin
yapılması demektir. Göreli kat ötelenmesi her bir kat için değişik olabilir. Bu
durumda, i. katın kolonlarının tasarımı için (∆i)’ nin tekrar tekrar hesaplanması
gerekir. Bunu yapabilmek için, temelden çatıya yapının ötelenme profilinin bilinmesi
zorunlu olur.
179
Doğal olarak, üç boyutlu bir yapının ötelenmesi bilgisayar programları ile yapılabilir.
Ancak, tek bir kolonun narinlik hesabını yapabilmek için üç boyutlu bir yapının
bilgisayar modelini yapmak ve gerekli bilgisayar girdilerini hazırlamak çok vakit
alıcı bir iştir.
Bunun için; yatay yüklere maruz üç boyutlu çerçevelerin ötelenmesi için türetilmiş
olan formül, TS 500/2000’ deki stabilite indeksi ifadesinde kullanılarak, ötelenme ve
kat kesme kuvvetlerinden bağımsız basit bir ilişki haline getirilmiştir. Narin kolon
tasarımı için TS 500/2000’ deki stabilite indeksi yerine bu formülün kullanılması
önerilmektedir. Önerilen formül, çerçeveli yapının kat kolonlarındaki eksenel
kuvvetlerinin toplamına ve yapının ötelenme rijitliğine bağlıdır. Söz konusu
ötelenme rijitliği, yalnız kolon ve kiriş redörlerine bağlıdır. TS 500/2000’ deki şekli
ile, göreli kat ötelenmelerinin ve kat kesme kuvvetlerinin hesaplanmasına gerek
kalmamıştır.
Sürekli bir çerçeve içerisindeki kolonların narinlik etkisi hesabında gerekli ötelenme
var/yok koşulu çok basit ve proje mühendisi tarafından kolaylıkla anlaşılan bir
ilişkiye indirgenmiştir. Önerilen ilişki, TS 500/2000’ deki verildiği hali ile stabilite
indeksi ile karşılaştırılmış ve kanıtlanması yapılmıştır.
3.1.3.1. Üçgen Yayılı Yatay Yük Etkimesi Durumunda Stabilite İndeksi İfadesi
Üçgen yayılı yük altındaki çerçeveli yapılar için elde edilen ötelenme denklemi
(2.34)’ ün birinci türevi alınırsa; (3.5) ifadesi elde edilir.
p . H2  1 x2 
y' = . −  (3.5)
2 . GA  H H 3 
TS 500/2000’deki stabilite indeksi ifadesi (3.4)’ ten ∆i/li çekilirse (3.6) denklemi
elde edilir.
180
∆i ϕ . Vfi
= (3.6)
l i 1,5 . ∑ N di
p + (p . x / H) p . (H − x ) . (H + x )
Vfi = . (H − x ) =
2 2.H
Vfi =
(
p . H2 − x2 ) (3.7)
2.H
(3.7) ifadesi, (3.6)’ da yerine yazılırsa;
(
∆i ϕ . p . H 2 − x 2
=
) (3.8)
li 3 . ∑ Ndi . H
elde edilir.
Denklem (3.5) ile (3.8) birbirine eşitlenir ve denklem düzenlenirse, stabilite indeksi
(3.9)’ da verildiği gibi elde edilir.
(
ϕ. p . H2 − x2
=
)
p . H2  1 x2 
. − 
3 . ∑ N di . H 2 . GA  H H 3 
1,5 . ∑ N di
ϕi = (3.9)
GA
Böylece, i. kat için elde edilen stabilite indeksi ifadesi oldukça basit hale
dönüştürülmüş olur.
181
3.1.3.2. Düzgün Yayılı Yatay Yük Etkimesi Durumunda Stabilite İndeksi İfadesi
Düzgün yayılı yük altındaki çerçeveli yapılar için elde edilen ötelenme denklemi
(2.31)’ in birinci türevi alınırsa; (3.10) ifadesi elde edilir.
p . (H − x )
y' = (3.10)
GA
Vfi = p . (H − x ) (3.11)
∆ i ϕ . p . (H − x )
= (3.12)
li 1,5 . ∑ N di
(3.10) ve (3.12) denklemleri birbirine eşitlenirse; (3.13) elde edilir.
p . (H − x ) ϕ . p . ( H − x )
=
GA 1,5 . ∑ N di
1,5 . ∑ N di
ϕi = (3.13)
GA
3.1.3.3. En Üstte Tekil Yatay Yük Etkimesi Durumunda Stabilite İndeksi İfadesi
En üstte tekil yatay yük etkiyen çerçeveli yapılar için elde edilen ötelenme denklemi
(2.37)’ nin birinci türevi alınırsa; (3.14) ifadesi elde edilir.
182
F
y' = (3.14)
GA
Vfi=F (3.15)
F ϕ.F
= (3.16)
GA 1,5 . ∑ N di
1,5 . ∑ Ndi
ϕi = (3.17)
GA
(3.9), (3.13) ve (3.17) denklemlerinden görüldüğü gibi, çerçeveli yapılardaki stabilite

indeksi ifadesi yükleme şeklinden ve ötelenmeden bağımsız olarak kolayca
hesaplanabilmektedir. TS 500/2000’ de stabilite indeksi hesabı için, herhangi bir
yatay yük altındaki ötelenmelerin hesaplanmasının öngörülmesinin nedeni budur.
Üretilen diferensiyel denklem ifadelerinden de yararlanarak TS500’ de verilen
stabilite indeksi denklemi; tasarımcı mühendisin bilgisayar modelini oluşturmaya
gerek duymadan elle kolayca hesaplayabileceği bir ifadeye dönüştürülmüştür.
Böylece, stabilite indeksi ile yapının hangi katlarda yanal ötelenmesinin önlenip
önlenmediği elle yapılan çözümler sonucunda kolaylıkla belirlenebilecektir.
3.1.3.4. Stabilite İndeksi Hesabı İçin Önerilen Formülün Geçerliliğinin

Kanıtlanması
Stabilite indeksi hesabı için türetilen analitik çözümlerin ne kadar güvenilir sonuç
verdikleri, örnek bir yapı üstünde sınanmıştır. Yapı değişik yatay yükler altında,
önerilen formül ve SAP 2000 analiz programı ile çözülerek elde edilen sonuçlar
karşılaştırılmıştır. Şekil 3.10’ da verilen çerçeveli model binanın özellikleri
Çizelge 3.5’ teki gibi alınarak yanal ötelenmenin önlenmiş olup olmadığının kontrolü
yapılmıştır.
183
6 . 5m=30 m
10 . 5m=50 m
Şekil 3.10. Çerçeveli yapılarda önerilen stabilite indeksi ifadesinin geçerliliğinin

kanıtlanması için seçilen bina modeli
Çizelge 3.5. Stabilite indeksi hesabında kullanılan model binanın özellikleri
Kat Sayısı 10
Kolonlar 50/50
Kirişler 25/45 (Tablalı)
hkat 3m
hf 12 cm
gilave 3 kN/m2
qilave 3,5kN/m2
Ec 28.500.000 kN/m2
p 756 kN/m
gdöş = 0,12 . 25 = 3 kN/m2

g= gdöş + gilave + gkolon + gkiriş = 3 + 3 + 1 + 1 = 8 kN/m2
q = 3,5 kN/m2
Pd = g + q = 8 + 3,5 = 11,5 kN/m2
Nd = Ayapı . Pd=(50 . 30) . 11,5 = 17 250 kN
Stabilite indeksi, yapıya ait katlar için hem önerilen formül ile hem de SAP 2000
analiz programı ile hesaplanmıştır (Çizelge 3.6). Elde edilen sonuçlar Şekil 3.11’ de
grafik olarak gösterilmiştir. Değişik yatay yüklemeler altında SAP 2000 ile
hesaplanan göreli kat ötelenmesi değerleri kat kesme kuvvetine oranlandığında elde
edilen değerlerin yükleme şeklinden bağımsız olarak aynı bulunduğu görülmüştür.
184
Çizelge 3.6. Çerçeveli yapıya ait stabilite indeksi
GA Ndi SAP 2000 ϕ

Kat
(kN) (kN) ∆i (mm) / Vfi (kN) SAP 2000 Önerilen formül
10 17 250 0,0008 0,007 0,006
9 34 500 0,0008 0,013 0,013
8 51 750 0,0008 0,020 0,019
4 093 797
7 69 000 0,0008 0,026 0,025
6 86 250 0,0008 0,033 0,032
5 103 500 0,0008 0,040 0,038
4 120 750 0,0008 0,046 0,044
3 138 000 0,0008 0,052 0,051
2 155 250 0,0007 0,056 0,057
10
9 Yanal Ötelenmesi Yanal Ötelenmesi
Engellenmiş Engellenmemiş
8
7
SAP 2000
Kat Seviyesi
6
5
TS 500 sınırı
4 Önerilen
3 Denklem
2
1
0
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08
Stabilite İndeksi
Önerilen denklem SAP 2000 TS 500 sınırı
Şekil 3.11. Çerçeveli yapıya ait stabilite indeksi
Şekil 3.11’ e bakıldığında; stabilite indeksinin, %5 sınır değerini geçtiği 2. ve 3.

katlarda yanal ötelenmenin engellenmemiş, diğer tüm katlarda engellenmiş olduğu
söylenebilir. Önerilen formülle elde edilen stabilite indeksi sonuçlarının SAP 2000
analiz programı sonuçlarıyla son derece yakın olduğu görülmektedir.
185
3.1.4. Çerçeveli Yapılarda Göreli Kat Ötelenmesi İçin Türetilen Analitik İlişki
Son yıllarda yaşanan depremler; depreme dayanıklı yapı tasarımının önemini bir kez
daha gözler önüne sermiştir. Depreme dayanıklı yapı tasarımının temel ilkeleri ise,
yönetmelik ve standartlarda verilmektedir.
Depreme maruz betonarme yapıların ne kadar ötelenme yaptığı, yapının deprem

güvenliği açısından, son derece önemli bir parametredir. Bu yüzden, 1997 Deprem
Yönetmeliği’ nde depreme maruz yapının ötelenmesi üzerine kısıtlamalar
getirilmektedir.
Öyle ise, Deprem Yönetmeliklerini (AY-97) uygulayabilmek için, deprem yükü

altında yapıda oluşan yanal ötelenmeleri hesaplayabilmek önem kazanmaktadır.
Depreme dayanıklı yapı felsefesinde, elastik sınırlar ötesinde deformasyon olacağı

varsayıldığından, şiddetli depremlerde büyük yer değiştirmeler kaçınılmaz olur.
Yapıya yeterli rijitliği kazandırmak amacıyla katlar arası yer değiştirmenin
sınırlandırılması gerekir (Ersoy, 1992).
Birbirine komşu olan iki katın yer değiştirmelerinin farkına göreli (rölatif) kat
ötelenmesi denilir (Şekil 3.12).
A A detayı
i. kat di
(i-1). kat
di-1 ∆i
Şekil 3.12. Çerçeveli yapıda oluşan göreli kat ötelenmesi

186
∆i=di-di-1 (3.18)
Deprem Yönetmeliği 1997’de; göreli kat ötelenmesi aşağıdaki şekilde

sınırlandırılmıştır.
(∆i)max / hi ≤ 0,0035 (3.19)
(∆i)max / hi ≤ 0,02 / R (3.20)
(∆i)max : Göreli kat ötelemelerinin kat içindeki en büyük değeri

hi : Kat yüksekliği
R : Yapı davranış katsayısı
Görüldüğü gibi ötelenmelerin sınırlandırılmasının kontrolünde göreli kat

ötelenmesinin bilinmesi gerekmektedir. Ötelenme değerlerini hesaplamak için
geliştirilmiş olan diferensiyel denklemler yardımıyla göreli kat ötelenmesini direkt
olarak elle hesabını sağlayan formüller elde edilmiştir. Bu formüller sadece kolon
eksenel deformasyonlarını ihmal eden analitik çözüm için geliştirilmiştir.
3.1.4.1. Düzgün Yayılı Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapıda Göreli Kat
Ötelenmesi
Düzgün yayılı yatay yüke maruz çerçeveli yapıların yanal ötelenme hesabı için
geliştirilmiş olan diferensiyel denklem (2.31) ile (3.18) denkleminden yararlanarak
göreli kat ötelenmesinin ifadesi (3.21)’ de verildiği gibi elde edilebilir.
p . H2
y=
2 . GA
(
. 2. k − k2 )
∆i=di-di-1
187
p . H2
∆i=
2 . GA
[( 2
) (
. 2 . k i − k i − 2 . k i −1 − k i −1
2
)]
p . H 2  x i x i   x i−1 x i −1 
2 2
∆i= . 2. − 2 − 2. − 2 
2 . GA  H H   H H 

p . H 2  x i − x i−1   x i − x i−1 
2 2
∆i= .  2 .  
− 
2 . GA  H   H2 

p
∆i=
2 . GA
[ (
. 2 . H . (x i − x i−1 ) − x i 2 − x i−12 )] (3.21)
3.1.4.2. Üçgen Yayılı Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapıda Göreli Kat
Ötelenmesi
Üçgen yayılı yatay yüke maruz çerçeveli yapıların yanal ötelenme hesabı için
göreli kat ötelenmesinin ifadesi (3.22)’ de verildiği gibi elde edilebilir.
p . H2  k3 
y= .  k − 
2 . GA  3 
∆i=di-di-1
p . H 2  k3  k 3 
∆i= .  k i − i  −  k i−1 − i −1 
2 . GA  3   3 
p . H 2  x i x 3  x x 3 
∆i= . − i 3  −  i−1 − i −1 3 
2 . GA  H 3 . H   H 3 . H 
p . H 2  x i − x i−1   x i − x i −1 
3 3
.  − 
∆i= 3
2 . GA  H   3. H 
188
p
∆i=
6 . H . GA
[ (
. 3 . H 2 . (x i − x i−1 ) − x i 3 − x i −13 )] (3.22)
3.1.4.3. Yapının En Üstünde Tekil Yatay Yüke Maruz Çerçeveli Yapıda Göreli
Kat Ötelenmesi
En üstte tekil yatay yüke maruz çerçeveli yapıların yanal ötelenme hesabı için
göreli kat ötelenmesinin ifadesi (3.23)’ te verildiği gibi elde edilebilir.
F.H x
y= .k k= ∆i=di-di-1
GA H
F.H
∆i= . (k i − k i−1 )
GA
F . H  x i x i−1 
∆i= . − 
GA  H H 
F
∆i= . (x i − x i−1 ) (3.23)
GA
3.1.5. Çerçeveli Yapılarda Doğal Periyot Hesabı İçin Analitik İfadelerin

Türetilmesi
1997 Deprem Yönetmeliği’ nde önerilen eşdeğer deprem yükü yönteminde, toplam
eşdeğer deprem yükünün belirlenebilmesi için yapının doğal titreşim periyodunun
bilinmesi gerekir. Dolayısıyla deprem hesabında, yapının doğal titreşim periyodunun
doğru olarak belirlenmesi önem taşımaktadır. 1997 Deprem Yönetmeliği’ne göre;
birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde HN≤25 m şartını sağlayan binaların,
üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ise Eşdeğer Deprem Yükü
Yöntemi’nin uygulandığı tüm binaların birinci doğal titreşim periyodu, yaklaşık
formüller kullanılarak hesaplanabilir. Yukarıda verilen şartları sağlamayan veya daha
kesin hesap yapılması istenen binaların, doğal titreşim periyodu hesabı için ise
(3.24)’ te verilen formül önerilmektedir. Önerilen formülde, kat ötelenme değerleri
189
bir parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. O halde daha tasarım aşamasında, doğal
periyodun dolayısıyla deprem yükünün daha gerçekçi olarak belirlenebilmesi için,
yapının üç boyutlu ötelenme değerlerinin bilinmesi gerekmektedir.
N 2
∑ m i . d fi
i =1
T1 = 2π N
(3.24)
∑ Ffi . d fi
i =1
T1 : Binanın birinci doğal titreşim periyodu

mi : Binanın i. katının kütlesi (mi= wi/g)
dfi : Binanın i. katında Ffi fiktif yüklerine göre hesaplanan yer değiştirme
Ffi : Birinci doğal titreşim periyodunun hesabında i. kata etkiyen fiktif yük
(3.24) denklemindeki karekök ifadesinin pay ve paydası dfi2 ile bölünürse; (3.26)’ da
verilen denklem elde edilir.
N m i . d fi 2
∑
i =1 d fi 2
T1 = 2π (3.25)
N Ffi . d fi
∑
i =1 d fi 2
N
∑ mi
T1 = 2π i =1 (3.26)
NF
∑ fi
i =1d fi
mi
T1 = 2π (3.27)
ke
Periyodu hesaplanacak olan yapı, tek serbestlik dereceli olarak modellenip, deprem
kuvvetinin bileşkesi tekil yük olarak etkitilebilir (Şekil 3.13).
190
Ffi m
Ffi
H
2H/3
GA 2H/3
Şekil 3.13. Çerçeveli yapının tek serbestlik dereceli sisteme dönüştürülmesi
(3.26) denklemindeki dfi ifadesinin yerine çerçeveli yapılarda herhangi bir seviyede
etkiyen yatay tekil yük denklemleri yazılırsa (3.28)’ de verilen ifade elde edilir.
N N
∑ mi ∑ mi
i =1 i =1 Wt . H x 2.H
T1 = 2π = 2π = 2π Hx =
N Ffi N GA GA . g 3
∑ ∑
i =1 fi . H x
F i =1 H x
GA
2 . Wt . H
T1 = 2π (3.28)
3 . GA . g
Wt : Yapının toplam ağırlığı
H : Bina yüksekliği
Hx : Kuvvetin etkime noktasının temelden mesafesi
g : Yerçekimi ivmesi
Deprem Yönetmeliğinde verilen doğal periyot hesabında yapının ötelenmesi bir

parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapının ötelenmesinin hesap edilebilmesi
191
için üç boyutlu olarak analizinin yapılması gerekir. Bu ise oldukça zor ve zaman alıcı
bir işlemdir. Çerçeveli yapıların ötelenmesinin hesabı için geliştirilmiş olan
diferensiyel denklemler, Deprem Yönetmeliğinde periyot hesabı için verilen
formülde yerine yazılarak, ötelenme ve kat kesme kuvveti terimlerinden
kurtarılmıştır. Yapının doğal periyodu için önerilen formül; yapının ağırlığı,
yüksekliği ve yapının ötelenme rijitliğine bağlıdır. Yapının ötelenme rijitliği ifadesi
ise, kolon ve kiriş redörlerini içermektedir. Böylece Deprem Yönetmeliğinde verilen
periyot hesabı oldukça basit bir şekle dönüşmüş ve ötelenme hesabından
kurtarılmıştır.
Periyot hesabı için, Şekil 3.10’ da verilen bina model olarak seçilmiş ve bu modele
ait kat sayısı 5, 10, 15 ve 20 olarak değiştirilmiştir. Binaya ait diğer bilgiler Çizelge
3.5’ te verildiği gibi seçilmiştir. Her bir yapının birinci moda ait doğal titreşim
periyodu, önerilen formül ve SAP 2000 analiz programı ile çözülerek sonuçlar
karşılaştırılmıştır (Çizelge 3.7).
Yapının x ve y yönleri için kayma rijitliği daha önceki bölümlerde sırasıyla

4 291 476 kN ve 4 093 797 kN olarak hesaplanmıştı. Birinci moda ait doğal
titreşim periyodunun bulunabilmesi için önerilen formülde GA yerine küçük olan
rijitlik değerinin yazılması gerekir.
Çizelge 3.7. Çerçeveli yapının birinci moda ait doğal titreşim periyodu hesabı
T (sn)
Kat Sayısı GA (kN) Wt (kN) H (m) Hx (m)
SAP 2000 Önerilen Formül Hata %
20 4 093 797 156 758 60 40 2,426 2,483 2
15 4 093 797 117 569 45 30 1,791 1,862 4
10 4 093 797 78 379 30 20 1,174 1,241 5
5 4 093 797 39 190 15 10 0,572 0,621 8
Çerçeveli yapıların birinci doğal periyodu hesabı için önerilen formül, SAP 2000
analiz programı ile son derece yakın sonuçlar vermektedir. Böylece uygulamacı
mühendis yanal ötelenmeleri hesaplamadan, daha doğru bir şekilde doğal periyodu
hesaplayabilecektir.
192
3.2. Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda Ötelenme Problemleri
3.2.1. Perdelerin Enerji Tüketiminde Kesme Kırılmasının Önlenmesi
Deprem yapıya bir enerji yüklemesi yapar. Bu enerji yapı içinde tüketilerek
dengelenmelidir. Yapının ötelenmesi, betonun çatlaması, donatının akması, eğilme
ve kayma çatlaklarının oluşması, vb. olayların hepsi bir miktar enerji tüketimidir.
Deprem enerjisinin tamamı yapı içinde başarı ile tüketilmelidir. Bu tüketim
sürecinde, yapı hasar görebilir, ancak can kaybına yol açacak kısmen veya tamamen
göçme önlenmelidir. Yapıdaki enerji tüketimi iki şekilde olabilir.
1-Kesme Kırılması
2-Eğilme Kırılması
Kesme kırılması ani ve gevrek bir kırılma türüdür. Enerji tüketimi çok azdır. Bu
nedenle kesme kırılmasının mutlaka önlenmesi gerekir. Kesme kırılmasının eğilme
kırılmasından önce oluşmasını önlemek için, kesme dayanımı eğilme dayanımından
büyük olacak şekilde tasarlanmalıdır. Buna Kapasite Tasarımı denilir. Depreme
dayanıklı yapı tasarımında Kapasite Tasarımının mutlaka uygulanması gerekir.
Kapasite Tasarımı ilkesi ile projelendirilen bir yapıda enerji tüketimi, uygun yerlerde
sünek moment mafsalı ile oluşacaktır.
Şekil 3.14.a’ da perde duvarda oluşan mafsallaşma gösterilmiştir. Perde duvarlı

sistemler çok rijit olduklarından, yanal ötelenmeleri çok küçüktür. Bu tür binalarda
taşıyıcı olmayan elemanlardaki hasar bu nedenle en alt düzeyde kalır. Duvarda
enerji, tabanda oluşan tek plastik mafsalla tüketilir. Bu nedenle perdelerin çerçeveye
oranla sünekliği ve enerji tüketme yeteneği azdır. Ancak perde duvarlı sistemlerde,
kesme kuvvetini alacak perde kesit alanı çok büyük olduğundan, sistemin elastik
sınırlar içinde kalma olasılığı çok yüksektir. Bu durumda sünekliğin önemi çerçeveye
oranla daha az olacaktır. Şekil 3.14.b’ deki boşluklu perdenin enerji tüketimi bağ
kirişlerinde oluşmaktadır. Yalnız genellikle küçük açıklıklı olduklarından gevrek
kesme kırılmaları kesinlikle önlenmelidir. Çerçeveli yapıda; kolon davranışı kirişe
193
göre çok daha gevrek olduğundan Şekil 3.14.c’ deki ilk hasar mekanizmasının
oluşması istenmez. İkinci olarak gösterilen mekanizmanın oluşmasının
sağlanmasının en emin yolu kolonları kirişlere oranla daha güçlü yapmaktır.
Çerçevede çok kiriş bulunduğundan ve plastik mafsalların oluştuğu kiriş uçlarında
bol enerji tüketildiğinden, çerçeve sistemlerin genelde süneklik ve enerji tüketimi
açısından bir problemi yoktur. Yalnız bunun için detaylandırılmanın uygun şekilde
yapılması gerekir. Çerçeve sistemlerinin en büyük dezavantajı yanal ötelenmelerin
büyük olmasıdır (Ersoy, 1992).
(a) (b)
(c)
(a) Perdeli yapı (b) Boşluklu perdeli yapı (c) Çerçeveli yapı
Şekil 3.14. Farklı taşıyıcı sistemlerde mafsallaşma mekanizmaları
Bir bina içerisine uygun şekilde yerleştirilen perde duvarların temel görevi yatay
yükü taşımak ve yatay ötelenmeyi sınırlandırmaktır. Bu görevleri yerine getiren
perde, hasar görebilir. Fakat hasar mutlaka sünek olmalıdır. Bu ancak, elemandaki
eğilme kırılmasının kesme kırılmasından önce oluşmasının sağlanması ile mümkün
olur. Yani elemanın kesme dayanımı, eğilme dayanımından daha büyük olmalıdır.
194
Perdelerin kesme dayanımı, betonun ve yatay gövde donatısının katkılarından

oluşmaktadır. Tersinir yükler altında kirişlerde, çatlak içi sürtünme ve donatının
kaldıraç etkisi kaybolmaktadır. Oysa, perde duvarlarda düşey ve yatay donatı ağları,
çatlakların genişlemesini engeller. Böylece betondaki sürtünme ve donatının kaldıraç
etkisi kaybolmaz (Atımtay, 2000). Perde duvarın kesme kapasitesi (3.29) formülü ile
hesaplanabilir (TS 500, 2000).
Vr = A ch . (0,65 . f ctd + ρ sh . f yd ) (3.29)
A sh
ρ sh = (3.30)
bw .s
Vr : Kesitin kesme kapasitesi

A ch : Perde kesit alanı
f ctd : Betonun eksenel çekme dayanımı
f yd : Donatı çeliğinin akma dayanımı
ρ sh : Yatay donatı oranı
A sh : Depreme paralel donatıların toplam alanı

s : Yatay donatı aralığı
Betonda çekme çatlaklarının oluşumu donatı ile engellenemez, ancak çekme

çatlaklarının kırılmaya yol açması ve çatlakların genişlemesi engellenebilir. Aynı
şekilde betonun eğik asal basınç kuvvetleri altında ezilmesi de donatı ile
engellenemez. Basınç ezilmesi oldukça gevrek bir kırılmadır. Mutlaka önlenmesi
gerekir. Betonda oluşan eğik asal basınç gerilmeleri, kesme kuvvetinin bir
fonksiyonudur. Öyleyse, kesme kuvvetinin sınırlandırılması, eğik asal basınç
kuvvetlerini de sınırlandıracaktır. TS 500/2000’ de kesme kuvvetine getirilen
sınırlandırma (3.31) ve (3.32) denklemleri ile verilmiştir.
Vd ≤ Vr (3.31)
Vd ≤ (0,22 . A ch . f cd ) (3.32)
195
Perde tabanındaki kesitin, belirli bir eksenel yük altında, moment kapasitesinin
hesabı iterasyon (deneme-yanılma) işlemi gerektirir. Pratikte bunu yapan bilgisayar
programları mevcuttur. Kesit içindeki tüm donatılar moment kapasitesi hesabında
dikkate alınmalıdır. Elde edilen moment kapasitesi, perdeye etkiyen yayılı yükün
bileşkesinin mesafesine bölünürse eğilmeden dolayı oluşan kesme kuvveti bulunur.
Moment kırılmasının kesme kırılmasından önce oluşması için, (3.29) denklemi ile
elde edilen kesme kapasitesinin; M-φ diyagramından elde edilen moment kapasitesi
ile bulunan kesme kuvvetinden büyük olması gerekir.
O halde perdede oluşmasını istemediğimiz kesme kırılmasını kontrol edebilmek için,

perdeye ait kesme ve moment kapasitesinin belirlenmesi gerekir. Moment
kapasitesinden elde edilecek olan kesme kuvvetinin bulunması, perdeye etki eden
yayılı yük bileşkesi mesafesinin bilinmesini gerektirir. Bu değeri belirleyebilmek
için, perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenmesi için geliştirilen diferensiyel
denklemler kullanılarak, perdelere ait moment, kesme kuvveti, yayılı yük
denklemleri elde edilmiştir. Bu denklemler, perdelerde moment kırılmasının mı
yoksa kesme kırılmasının mı önce oluştuğunun belirlenmesinde oldukça yararlı
olacaktır.
Perdeler için elde edilen yayılı yük dağılımları iki şekilde oluşabilir. Her iki durum
için kuvvet bileşkesinin nasıl bulunacağı aşağıda gösterilmiştir (Tüken, 2004).
1. DURUM
Şekil 3.15’ te perdeye etkiyen yayılı yükün bileşkesinin (Q), temelden olan
mesafesinin (x′) hesaplanması için (3.33)’ te verilen denklemin uygulanması gerekir
(Tüken, 2004).
196
Q
c Hw
x x'
x
d
a
Şekil 3.15. Yapıya etki eden yayılı yük dağılımı (Tip 1)
1 6 . c . H 2w + (a − c ) . d 2 + (b − c ) . (H w − d ) . (3 . H w + d )
x' = . (3.33)
4 3 . c . H w + (a − c ) . d + (b − c ) . (H w − d )
Şekil 3.15’ teki tüm yüklerin bileşkesi (x), (3.34) formülü ile hesaplanabilir.
Q= Vx=0+Vx=H V= Vx=H R= Vx=0
Q . x '−V . H w
x= (3.34)
R

c : Yayılı yük parabolünün kritik değeri
d : Yayılı yük parabolünün kritik noktasının temelden yüksekliği
Q : Yayılı yükün bileşkesi
R : Toplam yükün bileşkesi
197
2. DURUM
Şekil 3.16’ da perdeye etkiyen yayılı yükün bileşkesinin (Q), temelden olan
mesafesinin (x′) hesaplanması için (3.35)’ te verilen denklemin uygulanması gerekir
(Tüken, 2004).
b V
R
Q
Hw
x x'
x
Şekil 3.16. Yapıya etki eden yayılı yük dağılımı (Tip 2)
3  a+b 
x' = . Hw .  (3.35)
4  2a + b 
Şekil 3.16’ daki tüm yüklerin bileşkesi (x), (3.36) formülü ile hesaplanabilir.
Q= Vx=0+Vx=H V= Vx=H R= Vx=0
Q . x '−V . H w
x= (3.36)
R

Q : Yayılı yükün bileşkesi
198
R : Toplam yükün bileşkesi

3.2.1.1. Düzgün Yayılı Yük Etkisindeki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapıda Oluşan

Moment, Kesme Kuvveti ve Yayılı Yük Dağılımı İlişkilerinin Türetilmesi
Düzgün yayılı yatay yük altındaki perde duvarlı-çerçeveli yapının eğrilik denklemi
(3.37)’ de verildiği gibi elde edilmişti.
H x x K K
λ= k= φ= s2 = 2
v2 = 1 +
s H s v . GA Ko
p . s 2  1 + λ . sinh λ  p .s2 . λ
A1 =   A2= −
v 2  cosh λ  v2
(3.37)
1 v2 −1 p . H4  1 2 . x x2  p .s2 
y' ' ( x ) = A 1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + . .  − + − 2 
K  v2 2 H
2
H3 H4  v 
Moment denklemi, (3.37) denkleminin EI ile çarpılmasıyla kolayca bulunabilir.
M(x)= − EI . y' ' ( x )
EI  v2 −1 p.H 4  1 2 . x x 2  p .s 2 
M( x) = − . A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + . .  − + −  (3.38)
K  v2 2  H 2 H 3 H 4  v 2 
(3.38)’ de verilen moment denkleminin türevi alınarak, kesme kuvvetinin denklemi,

(3.39) elde edilir.
V(x)= − M' ( x ) = EI . y' ' ' ( x )

199
1  A1 A2 v2 −1 p . H4  2 2 . x 
y' ' ' ( x ) =  . sinh φ + . cosh φ + 2
. . − 3 + 4 
K s s v 2  H H 
EI  A1 A v2 −1  1 x 
V(x ) = .  . sinh φ + 2 . cosh φ + 2
. p . H 4 . − 3 + 4  (3.39)
K  s s v  H H 
Kesme kuvveti denkleminin türevi alınarak herhangi bir x seviyesindeki yayılı yük
denklemi (3.40) bulunabilir.
p( x ) = − V' ( x ) = −EI . y IV ( x )
1  A1 A2 v2 − 1 
y IV ( x ) =  2 . cosh φ + 2
. sinh φ + 2
. p . x
Ks s v 
EI  A1 A2 v2 −1 
p (x ) = −  2 . cosh φ + 2 . sinh φ + 2
.p . x (3.40)
K s s v 
3.2.1.2. Üçgen Yayılı Yük Etkisindeki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapıda Oluşan

Moment, Kesme Kuvveti ve Yayılı Yük Dağılımı İlişkilerinin Türetilmesi
Üçgen yayılı yatay yük altındaki perde duvarlı-çerçeveli yapının eğrilik denklemi
H x x K K
λ= k= φ= s2 = 2
v2 = 1 +
s H s v . GA Ko
p .s2   λ 1   p . s2 λ 1
A1 = 2 1 +  2 − λ  . sinh λ  A2 = − . − 
v . cosh λ     v2 2 λ
(3.41)
1 v2 −1 4  1 x x3  p .s2 . x 
y' ' ( x ) = A
 1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + . p . H .  − + − 
K  v2 3 . H
2
2 . H 3 6 . H 5  H . v 2 

200
M(x)= − EI . y' ' ( x )

(3.42)
EI  v2 −1 4  1 x x 3  p .s 2 . x 
M(x ) = − A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + . p . H .  − + − 
K  v2  3. H
2
2 . H 3 6 . H 5  H . v 2 
(3.42)’ de verilen moment denkleminin türevi alınarak, kesme kuvvetinin denklemi

(3.43) elde edilir.
V(x)= − M' ( x ) = EI . y' ' ' ( x )
1  A1 A2 v2 −1 4  1 x2  p .s2 
y' ' ' ( x ) =  . sinh φ + . cosh φ + . p . H .  − + − 
K  s s v2  2.H
3
2 . H 5  H . v 2 
EI  A 1 A2 v2 −1 4  1 x 2  p .s 2 
V(x ) =  . sinh φ + . cosh φ + . p . H .  − + −  (3.43)
K  s s v2  2.H
3
2.H5  H . v 2 
p (x)= − V' ( x ) = − EI . y IV ( x )
1  A1 A2 v2 − 1 x
y IV ( x ) =  2 . cosh φ + 2 . sinh φ + 2 . p . 
Ks s v H
EI  A1 A2 v2 −1 x 
p (x ) = −  . cosh φ + . sinh φ + .p.  (3.44)
K  s2 s2 v2 H
201
3.2.1.3. En Üstte Tekil Yatay Yüke Maruz Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapıda

Oluşan Moment, Kesme Kuvveti ve Yayılı Yük Dağılımı İlişkilerinin
Türetilmesi
En üstte tekil yatay yüke maruz perde duvarlı-çerçeveli yapının eğrilik denklemi
H x x K K
λ= k= φ= s2 = 2
v2 = 1 +
s H s v . GA Ko
F.s F.s
A1 = 2
. tanh λ A2 = −
v v2
1 v2 −1  1 x 
y' ' ( x ) = A 1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + 2
. F . H 3 .  2 + 3  (3.45)
K v H H 
M(x)= − EI . y' ' ( x )
EI  v2 −1 3  1 x 
M( x) = − A1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + . F . H .  +  (3.46)
K v2 H2 H3  
V(x)= − M' ( x ) = EI . y' ' ' ( x )
1  A1 A v2 − 1 
y' ' ' ( x ) =  . sinh φ + 2 . cosh φ + 2
. F . x
K s s v 
EI  A1 A2 v2 −1 
V(x ) =  . sinh φ + . cosh φ + 2
. F. x (3.47)
K s s v 
202
p (x)= − V' ( x ) = − EI . y IV ( x )
1  A1 A2 v2 − 1 
y IV ( x ) =  2 . cosh φ + 2 . sinh φ + 2 . F
K s s v 
EI  A1 A2 v2 −1 
p (x ) = −  . cosh φ + . sinh φ + . F (3.48)
K  s2 s2 v2 
3.2.1.4. Perdelerde Eğilme Kırılmasının Kesme Kırılmasından Önce

Oluştuğunun Kanıtlanması
Perde duvarlı-çerçeveli yapıların yanal ötelenmesinin hesabı için geliştirilen

diferensiyel denklemlerden yararlanarak, eleman ve yük bilgileri Çizelge 3.8’ de
verilen ve Şekil 3.17’ de görülen yapı modelinin y yönünde bulunan perdelere ait
öncelikle moment, kesme kuvveti ve yayılı yük diyagramları elde edilmiş, daha sonra
perdelerde eğilme kırılmasının kesme kırılmasından önce oluşup oluşmadığı kontrol
edilmiştir. Hesaplamalar; yapının y yönünde üçgen yayılı yatay yük etkimesi durumu
için yapılmış ve sonuçlar grafik olarak çizilmiştir.
Çizelge 3.8. Kesme kırılmasının kontrolü için seçilen perde duvarlı-çerçeveli yapı
modeline ait eleman ve yük bilgileri
Kat Sayısı 10
Kolonlar 50/50
Kirişler 25/45
Malzeme BS 20-S 420
hf 12 cm
hkat 3m
gilave 2 kN/m2
qilave 3,5 kN/m2
p 1267,62 kN/m
Ec 28 500 000 kN/m2
203
6×5m=30m
10×5m=50m
(a)
(b)
(a) Yapı planı (b) Üç boyutlu görünüş

Şekil 3.17. Kesme kırılmasının kontrolü için seçilen perde duvarlı-çerçeveli yapı
3.2.1.4.1. Perdelere Ait Moment, Kesme Kuvveti ve Yayılı Yük Dağılımının Elde
Edilmesi
Yapıya ait kayma, eğilme ve devrilme rijitlikleri daha önceki bölümlerde aşağıda
verildiği gibi elde edilmişti.
(GA)y yapı= 2 671 560 kN

Ko= 92 803 125 000 kNm2
K=2 079 609 375 kNm2
204
Yapıya ait elde edilen rijitlik değerleri ve Bölüm 3.2.1.2’ de verilen diferensiyel
denklemler kullanılarak elde edilen moment, kesme kuvveti ve yayılı yük dağılımları
Çizelge 3.9’ da verilmiştir. Elde edilen değerler perdelerin rijitlikleri oranında
(EI/K), her bir perdeye dağıtılabilir. Çizelgedeki değerlerin moment dağılımı
Şekil 3.18 ile Şekil 3.20 arasında, kesme kuvveti dağılımı Şekil 3.21 ile Şekil 3.23
arasında, yayılı yük dağılımı Şekil 3.24 ile Şekil 3.26 arasında grafik olarak
gösterilmiştir.
Çizelge 3.9. Üçgen yayılı yatay yük altında perdelerde oluşan moment, kesme
kuvveti ve yayılı yük dağılımı değerleri
Moment (kNm) Kesme (kN) Yayılı (kN/m)

Kat
Yapı M p (L=5 m) M p (L=10 m) Yapı V p (L=5 m) V p (L=10 m) Yapı q p (L=5 m) q p (L=10 m)
10 0,0 0,0 0,0 3 552,8 126,8 1 014,3 -1 267,6 -45,2 -361,9
9 5 159,7 184,1 1 473,2 -46,1 -1,6 -13,2 -1 133,9 -40,5 -323,7
8 104,4 3,7 29,8 -3 263,9 -116,5 -931,9 -1 013,3 -36,2 -289,3
7 -14 079,9 -502,5 -4 020,0 -6 137,9 -219,1 -1 752,4 -904,5 -32,3 -258,2
6 -36 412,5 -1 299,5 -10 396,2 -8 701,3 -310,5 -2 484,3 -806,1 -28,8 -230,2
5 -66 007,2 -2 355,7 -18 845,8 -10 983,9 -392,0 -3 136,0 -717,1 -25,6 -204,7
4 -102 061,9 -3 642,5 -29 139,7 -13 012,2 -464,4 -3 715,1 -636,4 -22,7 -181,7
3 -143 849,5 -5 133,8 -41 070,5 -14 809,6 -528,5 -4 228,3 -563,1 -20,1 -160,8
2 -190 709,5 -6 806,2 -54 449,5 -16 397,1 -585,2 -4 681,5 -496,3 -17,7 -141,7
1 -242 040,5 -8 638,1 -69 105,1 -17 793,2 -635,0 -5 080,1 -435,4 -15,5 -124,3
0 -297 293,6 -10 610,1 -84 880,4 -19 014,3 -678,6 -5 428,8 -379,5 -13,5 -108,4
SAP 2000 ile yapılan analiz sonucunda 5 m uzunluğundaki perdenin taban momenti
12 460 kNm, 10 m uzunluğundaki perdenin taban momenti 71 460 kNm olarak
bulunmuştur. Dolayısıyla perdelerin toplam momenti 264 220 kNm olarak
hesaplanmıştır. Önerilen diferensiyel denklem sonuçları, SAP 2000 program
sonuçları ile yaklaşık %10-15 hata ile tutturulmuştur.
205
perdelerin aldığı toplam moment dağılımı
uzunluğundaki perdenin aldığı moment dağılımı
206
uzunluğundaki perdenin aldığı moment dağılımı
perdelerin aldığı toplam kesme kuvveti dağılımı
207
uzunluğundaki perdenin aldığı kesme kuvveti dağılımı
uzunluğundaki perdenin aldığı kesme kuvveti dağılımı
208
V=3553 kN
10
9
8
7
Kat Seviyesi
6
5
Tüm Perdelerin 4
Yayılı Yük Dağılımı
3
2
1
0
-1400 -1200 -1000 -800 -600 -400 -200 0
Yayılı (kN/m)
perdelerin üzerindeki toplam yayılı yük dağılımı
V=126,8 kN
10
9
8
7
Kat Seviyesi
6
5
L=5 m Perdenin 4
Yayılı Yük Dağılımı 3
2
1
0
-50 -40 -30 -20 -10 0
Yayılı (kN/m)
uzunluğundaki perdenin üzerindeki toplam yayılı yük dağılımı
209
Üçgen yayılı yük etkisindeki perde duvarlı-çerçeveli binada L=5 m uzunluğundaki

perdenin üzerindeki toplam yayılı yük dağılımının bileşkesinin temelden olan
mesafesinin hesabı aşağıda yapılmıştır.
a=13,5 kN/m
b=45,3 kN/m
Yayılı yükün bileşkesinin temelden mesafesi;
3  a+b  3  13,5 + 45,3 

x ' = . H w .   x ' = . 30 .   = 18,3 m
4  2.a + b  4  2 .13,5 + 45,3 
olarak, toplam yükün bileşkesinin temelden mesafesi ise;
Q . x '−V . H w
x= Q=Vx=0+Vx=H=678,6+126,8=805,4 kN
R
V= Vx=H=126,8 kN R= Vx=0=678,6 kN
805,4 .18,3 − 126,8 . 30

x= = 16,11 m
678,6
olarak hesap edilmiştir.

210
V=1014,3 kN
10
9
8
Kat Seviyesi 7
6
5
L=10 m Perdenin 4
Yayılı Yük Dağılımı 3
2
1
0
-400 -300 -200 -100 0
Yayılı (kN/m)
Şekil 3.26 Üçgen yayılı yük etkisindeki perde duvarlı-çerçeveli binada L=10 m
uzunluğundaki perdenin üzerindeki toplam yayılı yük dağılımı
Üçgen yayılı yük etkisindeki perde duvarlı-çerçeveli binada L=10 m uzunluğundaki

perdenin üzerindeki toplam yayılı yük dağılımının bileşkesinin temelden olan
mesafesinin hesabı aşağıda yapılmıştır.
a=108,4 kN/m
b=361,9 kN/m
Yayılı yükün bileşkesinin temelden mesafesi;
3  a+b  3  108,4 + 361,9 

x' = . H w .  x ' = . 30 .   = 18,3 m
4  2a + b  4  2 .108,4 + 361,9 
olarak, toplam yükün bileşkesinin temelden mesafesi ise;
Q . x '−V . H w
x= Q=Vx=0+Vx=H=5428,8+1014,3=6443,1 kN
R
211
V= Vx=H=1014,3 kN R= Vx=0=5428,8 kN
6443,1.18,3 − 1014,3 . 30
x= = 16,11 m
5428,8
olarak hesap edilmiştir.
Perdeler üzerindeki hesaplanan toplam yayılı yük dağılımı perdelere rijitlikleri

oranında paylaştırıldığı için tüm perdelerin toplam yük bileşkesi, temelden aynı
mesafede oluşmaktadır. Burada da bunun ispatı yapılmış, 5 ve 10 m uzunluğundaki
perdeler için yayılı yükün bileşkesi aynı bulunmuştur.
3.2.1.4.2. Perdelerin Moment ve Kesme Kapasitesinin Belirlenmesi
Burada, Şekil 3.17’ de verilen yapının y doğrultusunda bulunan perdelerde eğilme

kırılmasının kesme kırılmasından önce oluşup oluşmadığı tahkik edilmiştir.
Perdelerin kesit özellikleri Şekil 3.27’ de verilmiştir.
25
18Ø14 24Ø14 18Ø14
500
(a)
34Ø14 50Ø14 34Ø14
25
1000
(b)
(a) L=5 m perde (b) L=10 m perde
Şekil 3.27. Perde kesitleri
Kesme Kapasitesi Hesabı
L=5 m perde için;
Vr = A ch . (0,65 . f ctd + ρ sh . f yd ) = 0,25 . 5 . (0,65 .1000 + 0,005 . 365000 )

212
Vr = 3094 kN
Vd ≤ Vr Vd ≤ 3094 kN
Vd ≤ (0,22 . A ch . f cd )
Vd ≤ (0,22 . 0,25 . 5 .13000 ) = 3575 kN
L=10 m perde için;
Vr = A ch . (0,65 . f ctd + ρ sh . f yd ) = 0,25 .10 . (0,65 .1000 + 0,005 . 365000 )
Vr = 6188 kN
Vd ≤ Vr
Vd ≤ 6188 kN
Vd ≤ (0,22 . A ch . f cd )
Vd ≤ (0,22 . 0,25 .10 .13000 ) = 7150 kN
Perdeye Ait Moment Kapasitesi Hesabı
Eleman sünek olarak kırılmaya ulaşmalıdır. Gevrek olarak kırılması engellenmelidir.

Bu şartın tasarımda mutlaka sağlanması gerekir. Bunun için sünek kırılmanın “ideal
malzeme” özellikleri ile hesaplanandan daha değişik olabileceği ihtimali dikkate
alınır. Betonarme elemanın sünek kırılması donatının akma gerilmesi ile doğrudan
ilgilidir. Bu yüzden çeliğin akmadan sonraki dayanım artışının (pekleşmenin)
mutlaka dikkate alınması gerekir. Ayrıca betonun basınç dayanımının da
amaçlanandan yüksek olma ihtimali vardır. Bu yüzden moment taşıma kapasitesi,
betonun ve çeliğin karakteristik dayanımları %25 artırılarak bulunmuştur. Moment
kapasitesi hesabında beton ve çelik dayanımı,
f c = 1,25 . f ck = 1,25 . 20 = 25 N / mm 2
f y = 1,25 . f yk = 1,25 . 420 = 525 N / mm 2

213
olarak alınmıştır. Response 2000 programı ile elde edilen 5 m uzunluğundaki

perdeye ait moment eğrilik grafiği Şekil 3.28’ de, 10 m uzunluğundaki perdeye ait
moment eğrilik grafiği ise Şekil 3.29’ da verilmiştir.
16000
14000
12000
Moment (kNm)
10000
8000
6000
4000
2000 RESPONSE 2000
0
0 2 4 6 8 10 12
Eğrilik (rad/km)
Şekil 3.28. 5 m uzunluğundaki perdeye ait moment-eğrilik grafiği
Moment kapasitesinden bulunacak kesme dayanımı; M-φ grafiğinden elde edilen

moment değerinin, yayılı yükün bileşkesine oranı ile elde edilir.
Mp=15 140 kNm (M-φ grafiğinden)

Mp 15 140
Vp = = = 939,79 kN
x 16,11
Kesme kapasitesi hesabından Vr = 3 094 kN olarak bulunmuştu. Eğilme

kapasitesinden bulunan Vp = 939,79 kN < Vr = 3 094 kN olduğundan, perde
elemanda kesme kırılması oluşmayacaktır. Kırılma sünek moment kırılması ile

oluşacaktır.
214
80000
70000
60000
Moment (kNm)
50000
40000
30000
20000
10000 RESPONSE 2000
0
0 1 2 3 4
Eğrilik (rad/km)
Şekil 3.29. 10 m uzunluğundaki perdeye ait moment eğrilik grafiği
Mp=67 554 kNm (M-φ diyagramından)

Mp 67 554
Vp = = = 4 193 kN
x 16,11
Kesme kapasitesi hesabından Vr = 6 188 kN olarak bulunmuştu. Eğilme

kapasitesinden bulunan Vp = 4 193 kN < Vr = 6 188 kN olduğundan, perde
elemanda kesme kırılması oluşmayacaktır. Kırılma sünek moment kırılması ile

oluşacaktır.
Sonuç olarak, perdelerin üzerindeki kesme kuvveti ve yayılı yük dağılımının

bilinmesi kesme kırılmasının kontrol edilmesinde büyük kolaylıklar sağlamaktadır.
Burada önerilen formüller ile perdelerin üzerindeki moment, kesme kuvveti ve yayılı
yük dağılımları kolaylıkla elde edilebilir.
3.2.2. Deprem Yüklemesi Altında Perde Duvar Tabanında Oluşan Maksimum

Proje (Hesap) Momentinin Belirlenmesi
Perdeler tek başlarına düşünüldüğünde bir konsol kiriş gibi davrandıkları halde,
taşıyıcı sistem içinde bağ kirişleri veya bu işlevi yapan döşeme elemanı varsa
215
çerçeve kolonları ile etkileşimi nedeni ile moment diyagramları bir konsolunkinden
farklı olur. Bu fark etkileşimi sağlayan elemanların etkisi ile değişir (Celep v.d.,
2005). Aralarındaki etkileşimden dolayı perde ve çerçeve birlikte çalışacak, üst
katlarda çerçeve perdeyi, alt katlarda ise perde çerçeveyi sınırlandıracaktır. Bu
nedenle perde tabanda ankastre, üstte sabit mesnetli bir kiriş gibi modellenebilir
(Şekil 3.30.a). Üçgen yayılı yük altındaki perdeye ait kesme kuvveti ve moment
diyagramı sırasıyla Şekil 3.30.b ve Şekil 3.30.c’ de verildiği gibi elde edilir.
H-x
V M
(a) (b) (c)
(a) Perdenin modellenmesi (b) Perdenin kesme kuvveti diyagramı

(c) Perdenin moment diyagramı
Şekil 3.30. Üçgen yayılı yatay yük altındaki perde davranışı
Şekil 3.30.a’ da görülen sistem dış yük altında moment sıfır noktasından ayrılarak,
basit kiriş ve konsol kiriş olarak çözülebilir (Şekil 3.31). Böylece perde tabanında
oluşan moment kolayca bulunabilir.
216
By
H-x
Ay
p'
p'
Ay
Şekil 3.31. Üçgen yayılı yatay yük altındaki perde sisteminin modellenmesi
O halde karma sistemli yapıda, perde tabanında oluşacak maksimum moment

değerini hesaplayabilmek için, sistemin momentinin sıfır olduğu mesafenin bilinmesi
gerekir. Perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenmesi için geliştirilen denklemlerden
yararlanılarak bulunan eğrilik denklemi sıfıra eşitlenir ve bu denklemden x mesafesi
çekilirse, moment sıfır noktasının temelden olan mesafesini veren denklem elde
edilmiş olur.
K . y' ' = 0 (3.49)

H x x K K
λ= k= φ= s2 = 2
v2 = 1 +
s H s v . GA Ko
p .s 2 λ 1  p .s 2  λ 1 
A1 = 2
. 1 +  −  . sinh λ  A2 = − . − 
v . cosh λ   2 λ   v2  2 λ 
(3.50)
1 2
v −1  1 x x  p .s . x 
3 2
y' ' ( x ) = A 1 . cosh φ + A 2 . sinh φ + 2
.p.H4 . 2
− 3
+ − =0
K  v 3. H 2. H 6 . H 5  H . v 2 
217
Denklem (3.50)’ de verilen eğrilik denklemindeki φ ifadesinin içerisinde x değişkeni

bulunduğundan, coshφ ve sinhφ değerlerinin x’ e bağlı olarak açılımlarının yazılması
gerekir.
x e φ + e −φ e φ − e −φ
φ= cosh φ = sinh φ = (3.51)
s 2 2
x2 x3 xn
ex = 1+ x + + + ...... + (3.52)
2! 3! n!
x 2 x3 xn
e− x = 1 − x + − + ...... + (3.53)
2 ! 3! n!
Dördüncü dereceden denklem çözümü için, ex ve e-x açılımlarının dördüncü dereceye

kadar alınması yeterlidir.
x
φ x x2 x3 x4
e =es = 1+ + + + (3.54)
s 2 s 2 6s 3 24s 4
x
−φ
−
s x x2 x3 x4
e =e = 1− + − + (3.55)
s 2 s 2 6s 3 24s 4
 x x2 x3 x 4   x x 2 x3 x 4 
1 + + + + + 1− + − +
e φ + e − φ  s 2 s 2 6s 3 24s 4   s 2 s 2 6s 3 24s 4 
cosh φ = =
2 2
x2 x4
cosh φ = 1 + + (3.56)
2s2 24s 4
 x x2 x3 x 4   x x 2 x3 x 4 
1 + + + + − 1− + − +
e φ − e − φ  s 2 s 2 6s 3 24s 4   s 2 s 2 6s 3 24s 4 
sinh φ = =
2 2
x x3
sinh φ = + (3.57)
s 6s 3
218
x’ e bağlı olarak bulunan (3.56) ve (3.57) denklemleri, (3.50) eğrilik denkleminde

yerine yazılırsa (3.58) elde edilir.
 x2 x4  x x 3  v 2 − 1 4  1 x x3 
y' ' ( x ) = A 1 . 1 + 2
+  + A2
 .  + 3 
+ . p . H .  − + 
 2.s 24 . s 4   s 6 .s  v2  3. H
2
2. H3 6. H5 
p .s 2 . x
− =0 (3.58)
H.v2
(3.58) denklemi düzenlenirse; (3.59) ifadesi bulunur.
A1  A2 p p  3 A1  A 2 p.H p.H s2 .p 
. x 4  .x + . x 2  
24 . s 4
+ + −
 6 .s 3 6 . H 6. H . v 2  2 .s 2
+  s − 2 + 2. v 2 − v 2 .H . x
   
 p.H 2 p.H 2 
+  A1 + − =0
 (3.59)
 3 3. v 2 
(3.59) denkleminin her iki tarafı x4 katsayısına bölünürse; (3.60)’ da verilen

denklem elde edilir.
 A2 p p  A1  A 2 p.H p.H s2 .p 
   
 6 .s3 + 6 . H − 6 . H . v 2   − + −
2 . v 2 v 2 . H 
 . x 3 + 2 .s . x 2 +  s 2
2
x4 +  .x
A1 A1 A1
24s 4 24 . s 4 24 . s 4
 p.H 2 p.H 2 
 A1 + − 
 3 3. v 2 
+   =0 (3.60)
A1
24 . s 4
Böylece, (3.60) denklemi, (3.61) şekline dönüşmüş olur.

219
x 4 + a . x 3 + b. x 2 + c. x + d = 0 (3.61)
 A2 p p  A1
 
 6 .s3 + 6. H − 6 . H . v 2  2 .s 2
a=  b= = 12 . s 2 (3.62.a)
A1 A1
24 . s 4 24 . s 4
 A 2 p.H p.H s2 .p   p.H 2 p.H 2 

   A1 + 
 s − 2 + 2. v 2 − v 2 .H   3
−
3 . v 2 
c=   d=  (3.62.b)
A1 A1
24 . s 4 24 . s 4
Perde duvarlı-çerçeveli yapılarda, kolon eksenel deformasyonlarının yanal

ötelenmeye olan etkisi azdır. Bu etki, (3.60) denkleminde v2=1 alınarak ihmal
edilebilir. Böylece eksenel deformasyonları ihmal eden çözüm denklemi (3.63)’ te
verildiği gibi elde edilir.
p .s 2  λ 1  p .s 2  λ 1 
A1 = 2 1 +  2 − λ  . sinh λ  A2 = − . − 
v . cosh λ     v2  2 λ 
(3.63)
 A  3 24 . s 4  A 2 s 2 . p 
x 4 +  4 . s . 2  . x + 12 . s 2 . x 2 + .  −  . x + 24 . s 4 = 0
 A1  A1  s H 
(3.63) denklemindeki s2p ifadeleri sadeleştirilirse; moment sıfır noktasının temelden

olan mesafesini veren denklem (3.64) bulunur. Moment sıfır noktasının
bulunabilmesi için dördüncü derece denklemin çözümünün yapılması gerekir.
1 λ 1 1 λ
A1 = +  −  . tanh λ A2 = −
cosh λ  2 λ  λ 2
 A  3 24 . s 4  A 2 1 
x 4 +  4 . s . 2  . x + 12 . s 2 . x 2 + . −  . x + 24 . s 4 = 0 (3.64)
 A1  A 1  s H
220
A2
a = 4 .s . b = 12 . s 2 (3.65.a)
A1
24 . s 4  A 2 1 
c= . −  d = 24 . s 4 (3.65.b)
A1  s H
Burada (3.64)’ teki dördüncü derece denklemin köklerinin hesabı için izlenecek adım
adım bir işlem prosedürü verilmektedir. Böylece uygulamacı mühendis yapıya ait
kayma rijitliği ve eğilme rijitliği büyüklüklerini hesaplayarak aşağıda verilen işlem
basamaklarını sırası ile takip ettiğinde momentin sıfır olduğu noktanın mesafesini
kolayca bulabilecektir. Bu mesafenin bulunması tasarım aşamasında oldukça
önemlidir. Sistem; momentin sıfır olduğu noktadan Şekil 3.31’ de görüldüğü gibi
ikiye ayrılır ve çözümü yapılırsa, perde tabanında oluşacak Mmak. değeri kolayca
bulunabilir.
Moment sıfır noktasının temelden olan mesafesinin (x) hesabı için adım adım
izlenecek işlem prosedürü:
K H 1 λ 1 1 λ
1. s 2 = λ= A1 = +  −  . tanh λ A2 = −
GA s cosh λ  2 λ  λ 2
A2 24 . s 4  A 2 1 
2. a = 4 . s . b = 12 . s 2 c= . −  d = 24 . s 4
A1 A1  s H
b2 2 . b 3 b . (a . c + 8 . d )
3. p = − + a .c − 4.d q=− + − a 2 .d − c2
3 27 3
2 3 2 3
 q q p  q q p b
4. y = 3  −  +   +   + 3  −  −   +   +
 2 2 3  2 2 3 3
a2 y2
5. α = −b+y β= −d
4 4
2
q  q 
 − α  − α
6. x = − 
2  − 2  −  y − β
 
2 4 2 
221
Şekil 3.17’ de verilen model binaya ait kayma ve eğilme rijitliği sırasıyla
2 671 560 kN ve 2 079 609 375 kNm2 olarak elde edilmişti. Perdelerin moment sıfır
noktasının mesafesini hesaplayabilmek için yukarıda verilen işlem prosedürü izlenir.
Şekil 3.32’ de bu işlemlerin Excel programında hazırlanmış bir yazılımı
görülmektedir.
K 2 079 609 375

1. s2 = = = 778,425 s=27,9002
GA 2 671 560
H 30
λ= = = 1,075
s 778,425
1 λ 1 1  1,075 1 
A1 = +  −  . tanh λ = + −  . tanh 1,075 = 0,3007
cosh λ  2 λ  cosh 1,075  2 1,075 
1 λ 1 1,075
A2 = − = − = 0,39238
λ 2 1,075 2
A2 0,39238
2. a = 4.s . = 4 . 778,425 . = 145,6212
A1 0,3007
b = 12 . s 2 = 12 . 778,425 = 9341,1
c= . − =
(
24 . s 4  A 2 1  24 . 778,425  0,39238
.
)
4
1 
−  = −931 899,3549
A1  s H 0,3007  778,425 30 
d = 24 . s 4 = 24 . (778,425)2 = 14 542 695 ,48
b2
3. p=− + a .c − 4.d
3
2
p=−
(9341,1)
+ 145,6212 . (− 931 899,3549 ) − 4 .14 542 695 ,48 = −222 960 524
3
2 . b 3 b . (a . c + 8 . d )
q=− + − a 2 .d − c2
27 3
3
2 . (9341,1) 9341,1. (145,6212 . (− 931 899,355) + 8 .14 542 695,48)
q=− +
27 3
− (145,6212 )2 .14 542 695,48 − (− 931 899,355)2 = 1,2975 .1012

222
2 3 2 3
 q q p  q q p b
4. y = 3 −  +   +   + 3 −  −   +   +
 2 2 3  2 2 3 3
2
 − 1,2975.1012   − 1,2975.1012   − 222 960 524 3
y =  −
3 +



 +
  
 2   2  3 
2
 − 1,2975.1012   − 1,2975.1012   − 222 960 524 3 9341,1
+ 3  − −



 +
   +
 2   2  3  3
y = 20379,514
5. α=
a2
−b+y =
(145,6212)2 − 9341,1 + 20379,514 = 127,827
4 4
y2 20379,514 2
β= −d = − 14 542 695,48 = 9449,2566
4 4
2
q  q 
 − α  − α
6. x = −
2  − 2  −  y − β
 
2 4 2 

(
 − 1,2975 .1012 )

− 127,827 
 2
x = − 
2
2
(
 − 1,2975.1012
 − 127 ,
)
827


 2 
  −  20379,514 − 9449,2566 
−  
4  2 
x = 23,4826 m
223
Şekil 3.32. Excel programı ile M=0 noktasının temelden olan mesafesinin hesabı
p
B
H-x=6,52 m
A
p'
x=23,48 m
C
p 1267,62
p' = .x = . 23,48 = 992 kN / m
H 30
224
1267,62 B
By
H-x=6,52 m
Ay
992
A
∑ Fiy = 0
992 + 1267,62
A y + By = . 6,52 = 7366 kN
2
∑ MA = 0
6,52 2 (1267,62 − 992 ). 6,52 6,52 . 2

B y . 6,52 = 992 . + .
2 2 3
B y = 3833 kN
A y = 3533 kN
992 A
3533 kN
x=23,48 m
C
992 . 23,48 2 . 23,48

M c = 3533 . 23,48 + . = 265 255 kNm
2 3
SAP 2000 programı ile yapılan analizler sonucunda perde tabanında oluşan toplam
moment (Mc) 264 220 kNm olarak elde edilmiştir. Önerilen yöntemde sonuçlar,
% 0,3 hata payı ile bulunmuştur. Burada verilen adım adım işlem prosedürünü takip
eden uygulamacı mühendis, moment sıfır noktasının mesafesini elde edecek ve
tasarım aşamasında perde tabanında oluşan momenti büyük bir yaklaşıklıkla
hesaplayabilmektedir.
225
3.2.3. Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda Stabilite İndeksi İçin Analitik İlişkinin

Türetilmesi
Daha önceki bölümlerde de bahsedildiği gibi narin kolon tasarımı için yapının yanal
ötelenmesinin önlenmiş olup olmadığının bilinmesi önem kazanmaktadır. Yapının
yanal ötelenmesinin önlenmiş olup olmadığına karar verebilmek için TS 500/2000
bir yaklaşım olarak stabilite indeksinin hesaplanmasını öngörmektedir.
N di
∑
li
ϕ=1,5 . (∆i) . ≤ 0,05 (3.66)
Vfi
∆i : Göreli kat ötelenmesi
Σ Ndi : i. kata ait toplam tasarım eksenel yükü
Vfi : i. kattaki toplam kesme kuvveti
li : i. katın kolon boyu
Stabilite indeksinin 0,05 değerinden küçük olması durumunda yapıdaki yanal

ötelenmenin önlenmiş olduğu kabul edilebilir (TS 500, 2000). Stabilite indeksini
hesaplayabilmek için göreli kat ötelenmelerinin bilinmesi gerekir. Göreli kat
ötelemesinin elle hesabı zor ve zaman alıcıdır. Bir bilgisayar programında yapının üç
boyutlu olarak modellenmesini gerektirir. Fakat bir kolondaki narinlik hesabını
yapabilmek için tüm binanın bilgisayarda modellenmesi de oldukça külfetli bir
işlemdir. Bunun için perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için
geliştirilen diferensiyel denklemlerden yararlanarak stabilite indeksi ifadesi deprem
yükü ve göreli kat ötelenmesi ifadelerinden bağımsız bir hale getirilmiştir. Böylece,
stabilite indeksi ifadesi; tasarımcı mühendisin bilgisayar modelini oluşturmaya gerek
duymadan elle kolayca hesaplanabileceği bir ifadeye dönüştürülmüştür.
Stabilite indeksi ifadesi yüklemeden bağımsız olduğu için herhangi bir yükleme
durumu için hesap yapılması yeterlidir. Bu yüzden üçgen yayılı yük altındaki perde
226
duvarlı-çerçeveli yapıların yanal ötelenmesi için geliştirilmiş olan diferensiyel

denklemden yararlanılmıştır. Ötelenme denkleminin birinci türevi alındığında elde
edilen dönme denklemi (3.67)’ de verilmiştir.
H x x K K
λ= k= φ= s2 = 2
v2 = 1 +
s H s v . GA Ko
p .s 2
 λ 1  p .s 2  λ 1 
A1 = 2 1 +  2 − λ  . sinh λ  A2 = − . − 
v . cosh λ     v2  2 λ 
A3=-A2 . s A4=-A1 . s2
(3.67)
1 2
v −1 4  x
2
x x  p .s 2 . x 2
4 
y' ( x ) = A 1 . s . sinh φ + A 2 . s . cosh φ + 2
. p . H .  2
− 3
+ 5
− 2
+ A3 
K  v 3. H 4. H 24 . H  2 . H . v 
Kolonların eksenel deformasyonlarının ötelenmeye etkisini ihmal etmek için, v2=1

olarak alınması yeterlidir. O halde (3.67) denklemi, (3.68)’ e dönüşür.
H x x K
λ= k= φ= s2 =
s H s GA
p .s 2   λ 1   λ 1
A1 = . 1 +  −  . sinh λ  A 2 = −p . s 2 .  −  A 3 = -A 2 . s
cosh λ   2 λ   2 λ
1 p .s 2 . x 2 
y' ( x ) = A 1 . s . sinh φ + A 2 . s . cosh φ − + A3  (3.68)
K 2. H 
TS 500/2000’ de verilen stabilite indeksi ifadesi (3.66)’ dan, ∆i/li çekilirse; (3.69)
denklemi elde edilir.
∆i ϕ . Vfi
= (3.69)
l i 1,5 . ∑ N di
Üçgen yayılı yük için kesme kuvvetinin ifadesi (3.70); (3.69)’ da yerine yazılırsa
(3.71) denklemi elde edilir.
227
p + (p . x / H) p . (H − x ) . ( H + x )
Vfi = . (H − x ) =
2 2.H
Vfi =
(
p. H2 − x 2 ) (3.70)
2.H
(
∆ i ϕ.p . H 2 − x 2
=
) (3.71)
li 3 . ∑ N di . H
(3.68) ile (3.71) denklemleri birbirine eşitlenerek denklem düzenlenirse (3.72)

denklemi bulunur.
(
ϕ. p . H 2 − x 2
= 1
)
A . s . sinh φ A 2 . s . cosh φ p . s 2 . x 2 A 3
+ − +
3 . ∑ N di . H K K 2.K .H K (3.72)
(3.72) denkleminde A1, A2 ve A3 sabitleri yerine yazılır ve denklem düzenlenirse

(3.73) denklemi elde edilir.
H x x K
λ= k= φ= s2 =
s H s GA
sinh φ  2 . λ  3 . H . ∑ N di
A= . 2 + sinh λ  B=
cosh λ  λ − 2  H2 − x2
s2 .B   λ 1  x2 
ϕi = . s .  −  . (A − cosh φ + 1) −  (3.73)
K  2 λ 2.H 
Perde duvarlı-çerçeveli yapıların stabilite indeksi hesabı için türetilen formül, Şekil
3.17’ de verilen perde duvarlı-çerçeveli yapıya uygulanarak geçerliliği araştırılmıştır.
228
Yapının her bir kat seviyesindeki stabilite indeksi değeri önerilen formülle ve SAP
2000 analiz programı ile çözülmüş ve sonuçlar Çizelge 3.10’ da verilmiştir. Stabilite
indeksi hesabı için Excel programında bir yazılım yapılmıştır (Şekil 3.33).
Çizelge 3.10. Perde duvarlı-çerçeveli yapıdaki stabilite indeksi formülünün

uygulanması
Ndi ∆i/Vfi φ TS 500

Kat A B
(kN) (mm/kN) SAP 2000 Önerilen Formül sınırı
10 18 900 0,0012 -0,92628 19384,62 0,011 0,021 0,05
9 37 800 0,0006 -0,80212 13621,62 0,012 0,014 0,05
8 56 700 0,0004 -0,68724 12960,00 0,012 0,014 0,05
7 75 600 0,0003 -0,58032 13090,91 0,013 0,014 0,05
6 94 500 0,0003 -0,48012 13548,39 0,013 0,014 0,05
5 113 400 0,0002 -0,38547 14219,44 0,013 0,013 0,05
4 132 300 0,0002 -0,29528 15076,92 0,012 0,012 0,05
3 151 200 0,0001 -0,20850 16128,00 0,010 0,011 0,05
2 170 100 0,0001 -0,12414 17401,53 0,008 0,008 0,05
1 189 000 0,0000 -0,04122 18947,37 0,003 0,003 0,05
Şekil 3.33. Perde duvarlı-çerçeveli yapılarda stabilite indeksinin excel programı ile
hesaplanması
229
Çizelge 3.10’ da verilen stabilite indeksi değerleri Şekil 3.34’ te grafik olarak
gösterilmiştir. Elde edilen stabilite indeksi değerleri 0,05’ ten küçük olduğu için
yanal ötelenmenin tüm katlarda önlenmiş olduğu söylenebilir. SAP 2000 analiz
program sonuçları ile önerilen yöntemin çok yakın sonuçlar verdiği görülmektedir.
Ancak bu formüller perdelerin etkin olarak çalıştığı yapılarda iyi sonuç vermektedir.
Çok az perde yerleştirilerek perde davranışı görülmeyen yapılarda sonuçlar SAP
2000 programı sonuçlarından uzaklaşmaktadır.
10
9 SAP 2000 Yanal Ötelenmesi Yanal Ötelenmesi
8 Engellenmiş Engellenmemiş
7 Önerilen
Formül
Kat Seviyesi
6
5
4
3
2
1
0
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09 0,10
Stabilite İndeksi
Önerilen Denklem SAP 2000 TS 500 sınırı
Şekil 3.34. Perde duvarlı-çerçeveli yapıya ait stabilite indeksi
3.2.4. Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda Periyot Hesabı İçin Analitik İfadelerin

Türetilmesi
Daha önceki bölümlerde doğal titreşim periyodunun hesaplanması için Deprem

Yönetmeliğinde önerilen doğal periyot hesabı formülü düzenlenerek (3.73)
denklemine dönüştürülmüştü.
N
∑ mi
T1 = 2π i =1 (3.73)
NF
∑ fi
i =1d fi
230
T1 = Binanın birinci doğal titreşim periyodu

mi = Binanın i. katının kütlesi (mi = wi / g)
dfi = Binanın i. katında Ffi fiktif yüklerine göre hesaplanan yer değiştirme
Ffi = Birinci doğal titreşim periyodunun hesabında i. kata etkiyen fiktif yük
Yapı tek serbestlik dereceli bir sisteme dönüştürülüp, deprem kuvvetinin bileşkesi
tekil yük olarak etkitilebilir (Şekil 3.35).
m
Ffi Ffi
H
2H/3
GA 2H/3
Şekil 3.35. Perde duvarlı-çerçeveli yapının tek serbestlik dereceli sisteme

dönüştürülmesi
O halde (3.73) denkleminde bulunan ötelenme ifadesinin yerine perde duvarlı-

çerçeveli yapılarda herhangi bir seviyede etkiyen tekil yük için geliştirilen ötelenme
denklemi (kolon eksenel deformasyonlar ihmal edilerek) yazılır ve denklem
düzenlenirse, (3.74) ifadesi elde edilir.
H x K
λ= φ= s2 =
s s GA
A1 = F . s . tanh λ A 2 = −F . s
A4=-A1 . s2 A3=-A2 . s
N
∑ mi
i =1
T1 = 2π (3.74)
N Ffi
∑
1
i =1
K
[
A1 . s 2 . cosh φ + A 2 . s 2 . sinh φ + A 3 . x + A 4 ]
231
Denklemdeki A1, A2, A3 ve A4 ifadeleri yerine yazılır ve gerekli sadeleştirmeler

yapılırsa periyot formülü; (3.75) denklemi olarak elde edilir.
W .[s . (tanh λ . cosh φ − sinh φ − tanh λ ) + (2 . H / 3)]

T1 = 2π . (3.75)
g . GA
Görüldüğü gibi Deprem Yönetmeliğinde periyot hesabı için önerilen formül,

ötelenme ve deprem yükü terimlerinden kurtarılmıştır. Denklemin geçerliliğini
araştırmak üzere, Şekil 3.17’ de verilen model binanın 5, 10, 15 ve 20 katlı olarak
birinci moda ait periyotları önerilen formülle ve SAP 2000 analiz programı ile
çözülerek karşılaştırılmıştır (Binaya ait diğer bilgiler Çizelge 3.8’ de verilmişti).
(GA)y yapı= 4 . GA1 + 42 . GA 2 = 2 671 560 kN

Ky=2 079 609 375 kNm2
(GA)x yapı= 6 . GA1 + 40 . GA 2 = 2 622 142 kN

Kx=1 486 228 375 kNm2
Önerilen formül ile yapının doğal periyodu hesaplanırken, yapı rijitliğinin küçük
olduğu değer kullanılmalıdır. Bu değerlere göre elde edilen sonuçlar Çizelge 3.11’ de
verilmiştir.
Çizelge 3.11. Perde duvarlı-çerçeveli yapının birinci moda ait periyot hesabı
T (sn)
Kat Sayısı Wt (kN) H (m) x (m) Hata %
SAP 2000 Önerilen Formül
20 337 482 60 40 2,612 3,225 19
15 253 112 45 30 1,744 2,158 19
10 168 740 30 20 0,961 1,154 17
5 84 370 15 10 0,342 0,340 1
Perde duvarlı-çerçeveli yapıların birinci doğal periyodu hesabı için önerilen formül
ile hesap edilen değerler, SAP 2000 analiz programı sonuçlarına göre %20 hata ile
elde edilmiştir.
232
3.3. Analitik Yöntem İle Elastik Ötesi Sismik Performans İlişkisinin Saptanması
(Pushover Analizi)
Yapılar, depreme dayanıklı olarak tasarlanmalıdır. Ancak, depreme dayanıklı bir

yapı, her tür ve şiddette depremde hiç hasar görmeyecek yapı demek değildir.
Mühendislik bilgileri; en şiddetli depremlerde bile hiç hasar görmeyecek yapı
tasarlamaya yeterlidir. Ancak yapıların olası en büyük depremi hasarsız atlatacak
şekilde projelendirilerek inşa edilmesi hiçte ekonomik değildir. Yönetmeliklerin
amacı, ekonomik ömrü boyunca gerçekleşme olasılığı bir kereden fazla olan
depremlerde, yapının elasto-plastik davranış göstermesini sağlamaktır. Bunun için,
yapı elemanlarının elastik ötesi deformasyonlar yoluyla enerji tüketecek kadar sünek
olması gerekir.
Doğrusal davranış, yapının göstereceği tahmin edilen süneklik düzeyine bağlı olarak
belirlenen davranış katsayıları ile doğrusal olmayan davranışa dönüştürülür.
Doğrusal olmayan davranış çözümlerinin güvenilirliği yapı davranış (R) katsayısının
ne kadar doğru belirlendiğine bağlıdır. Sünek olmayan bir yapı tasarlanacak ise,
yönetmelikte verilen tasarım yükleri R ile çarpılmalıdır (Yüksel, 2000).
Ülkemizin ve daha birçok ülkenin deprem yönetmeliği şiddetli depremler altında

yapının elastik kalmayacağı varsayımına göre hazırlanmıştır. Yönetmeliklerin temel
felsefesi şudur;
• Meydana gelme ihtimali yüksek olan, hafif şiddetli depremlerde yapının taşıyıcı
ve taşıyıcı olmayan elemanları hiçbir hasar görmemelidir.
• Meydana gelme ihtimali düşük olan, orta şiddetteki depremlerde yapının taşıyıcı
elemanlarında önemli bir hasar olmamalıdır. Bu tür depremler altında taşıyıcı
olmayan elemanlarda hasar görülebileceği kabul edilmektedir.
• Meydana gelme ihtimali çok düşük, ender görülen şiddetli depremlerde taşıyıcı
elemanlarda da önemli hasarlar görülebileceği, belirli noktalarda donatının akma
sınırına ulaşacağı ve böylece yapının elastik olmayan bir davranış göstereceği
233
kabul edilmektedir. Böyle bir depreme maruz yapıdan beklenen, çökmenin

oluşmaması ve can kaybının olmamasıdır.
Bu ilkelere uygun olarak tasarlanıp inşa edilen yapılar yeterli mukavemet, rijitlik ve
sünekliğe sahip olmalıdır.
3.3.1. Yeterli Süneklik Nasıl Ölçülür?
Deprem, yapıya bir “enerji yüklemesi” yapar. Yapının maruz kaldığı bu enerji, yapı
içinde tüketilerek dengelenmelidir. Bu enerji tüketimi, yapının belirli bölgelerinde
sünek davranış gösteren hasara izin verilerek sağlanır. Yapının ötelenmesi, betonun
çatlaması, donatının akması, eğilme ve kayma çatlaklarının oluşması, vb. olayların
hepsi bir miktar enerji tüketimidir. Bu tüketim sürecinde, yapı hasar görebilir, ancak
can kaybına yol açacak kısmen veya tamamen göçme önlenmelidir (Atımtay, 2000).
Deprem enerjisini başarı ile tüketmek, ancak yapıya yeterli süneklik kazandırılarak
sağlanabilir.
Süneklik; bir malzemenin, yapı elemanının veya yapının tekrarlanan, tersinir yükler
altında taşıma kapasitesinde önemli bir azalma olmadan elastik ötesi
deformasyonlarla enerji tüketebilme yeteneğidir. Dolayısıyla “Sünek yapı” kavramı
ile depremin enerjisini, elastik ötesi deformasyon yaparak tüketen fakat yıkılmayan
yapı anlaşılmaktadır. Betonarme taşıyıcı sistemlerde, iki tür süneklikten
bahsedilebilir:
1. Eğrilik sünekliği
2. Ötelenme sünekliği
Eğrilik sünekliği taşıyıcı elemanların kesit özellikleri ile, öteleme sünekliği ise,
taşıyıcı sistemin bir bütün olarak ötelenme özelliği ile ilgilidir (Atımtay, 2000).
234
3.3.1.1. Eğrilik Sünekliği
Eğrilik sünekliği yapıyı oluşturan elemanların kesit özellikleri ile ilgilidir. Eleman
üzerinde geliştirilen M-φ ilişkisi ile belirlenebilir (Şekil 3.36). Pratikte bu ilişkiyi
elde eden bilgisayar programları mevcuttur. Bu çalışmada, M- φ ilişkisi Response
2000 programı kullanılarak elde edilmiştir.
My
φ
φy φu
Şekil 3.36. Kesite ait moment eğrilik ilişkisi
Elemanlar için eğrilik sünekliği, ulaşılan en büyük eğrilik (φu) değerinin, akma
anındaki eğriliğe (φy) oranı olarak hesap edilebilir.
φ
µφ = u (3.76)
φy
Eğrilik süneklik oranı, dönme süneklik oranından daha anlamlı bir endekstir. Çünkü
θy eleman özellikleri ve yükleme durumu parametrelerine bağlıdır ve daima geçerli
bir ifadesi yoktur (Yüksel, 2000).
Kiriş kesitlerinde, beton ve çelik sınıfı, donatı oranı, basınç donatısının miktarı,
ankraj durumu, sargı donatısı miktarı vs. sünekliği etkileyen faktörler arasındadır.
Kiriş kesitleri için elde edilen eğrilik sünekliği oranının µ φ ≅ 10 − 15 civarında
olması gerekir.
235
Kirişlerde çekme donatısının artması sünekliği azaltırken, basınç donatısının artması

sünekliği artırır. Kirişlerde sünek davranışın gözlenebilmesi için donatının denge altı
olması şarttır. 1997 Deprem Yönetmeliği’ nde, basınç donatı ile sünekliği artırmak
amacıyla, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde kiriş üst mesnet donatısının en
az %50’ sinin mesnet altında bulunması öngörülmektedir.
Kolon kesitlerinde ise, eksenel yük düzeyi, boyuna donatı miktarı, beton ve çelik
sınıfı, sargı donatısı miktarı sünekliği etkileyen faktörler arasındadır. Kolon
kesitlerinin moment taşıma kapasitesi eksenel yüke bağlı olarak değişmektedir. Bu
yüzden M-φ ilişkisi elde edilirken mutlaka eksenel yükün dikkate alınması gerekir.
Kolon üzerindeki eksenel yük arttıkça süneklik azalır. Bu nedenle 1997 Deprem
Yönetmeliği’ nde kolonların eksenel yük düzeyine (3.77)’ de verilen sınırlama
getirilmiştir.
N d ≤ A c . 0,5 . f ck (3.77)
Nd : Kolon eksenel yükü
Ac : Kolon kesit alanı
f ck : Beton karakteristik dayanımı
Bu çalışmada, uygulanan yöntemde, betonarme kesitlerin gerçek davranışını temsil

edilebilmek için eğilme rijitlikleri, Response 2000 programı ile çizilen moment-
eğrilik grafiklerinden elde edilmiştir.
3.3.1.2. Ötelenme Sünekliği
Depreme dayanıklı betonarme binaların tasarımında sistem süneklik kapasitesi

önemli bir parametredir. Betonarme yapılarda sistem sünekliğini etkileyen birçok
etken vardır. Kolon ve kiriş sünekliğini etkileyen parametreler dolaylı olarak sistem
sünekliğine de etki ederler.
236
Bir yapıda oluşabilecek süneklik oranı; yapı elemanlarında kullanılan malzemeye,

yapı taşıyıcı sistemine ve geometrisine, yükleme hızına, yapı elemanlarının bağlantı
durumlarına, yapı-zemin etkileşimine, dolgu ve perde duvarların etkisine, deprem
karakteristik özelliklerine bağlıdır (Yüksel, 2000).
Bir yapının bütünü için ötelenme sünekliği; yapının belli bir noktasındaki en büyük
yatay yer değiştirmesinin (∆u), akma başlangıcındaki yer değiştirmesine (∆y) oranı
olarak elde edilir. Elasto-plastik sistemin ötelenme sünekliğinin 4-5 civarında olması
istenir.
Deprem hareketleri yapıya bir enerji yüklemesi yapar. Bu enerjinin yapı tarafından,
çökme olmadan tüketilmesi gerekir. Bu kavramların anlaşılmasında iki prensipten
yararlanılabilir.
1. Eşit Ötelenme Prensibi

2. Eşit Deplasman Prensibi
3.3.1.2.1. Eşit Ötelenme Prensibi (T>0,7 sn olan yapılar için)
Doğrusal elastik taşıyıcı sistemde, eylemsizlik kuvveti ve yatay ötelenme arasındaki

ilişki de doğrusal elastiktir. Eylemsizlik kuvveti-ötelenme eğrisi altında kalan alan,
taşıyıcı sistemde depolanan (tüketilen) enerjiyi gösterir. Aynı deprem hareketi altında
elastik ve elasto-plastik sistemlerin göstereceği maksimum yatay ötelenmeler
yaklaşık birbirine eşittir (Şekil 3.37). Bu davranış “Eşit Ötelenme Prensibi” olarak
tanımlanır (Atımtay, 2000).
237
Fe
Fe/R
∆
∆y ∆u
Şekil 3.37. Eşit ötelenme prensibi
∆u FE ∆ u
µ∆ = = µ∆ = R (3.78)
∆y FE ∆ y
R
Eşit ötelenme prensibinde çok büyük ötelenme ve enerji tüketimi gerekli olmaz.
Dolayısıyla, histeresis eğrisinin şekli ve elemanda ne kadar enerji tükettiği büyük
önem kazanmaz.
3.3.1.2.2. Eşit Enerji Prensibi (T<0,5 sn olan yapılar için)
Eylemsizlik kuvveti-ötelenme eğrisi altında kalan alan, taşıyıcı sistemde depolanan

(tüketilen) enerjiyi gösterir. ∆u ötelenmesi, elasto-plastik ve elastik sistemlerin
tükettiği enerjinin eşitlendiği noktaya tekabül eden ötelenme değeri olarak belirlenir
(Şekil 3.38).
238
Fe
Fe/R
∆
∆y ∆E ∆u
Şekil 3.38. Eşit enerji prensibi
1 F F
2 R
(
U EP = . E . ∆ y + ∆ u − ∆ y . E
R
) (3.79)
1
UE = . FE . ∆ E (3.80)
2
∆u
U E = U EP ve ∆y = ilişkileri kullanılarak, (3.81) denklemi elde edilir.
R
∆u R 2 +1
µ∆ = = (3.81)
∆y 2
Eşit enerji prensibinde, ötelenmenin gerektirdiği enerjinin eşitlenmesi için büyük

ötelenmeler ve dolayısıyla büyük süneklik zorunlu olur. Histeresis eğrisinin şekli ve
elemanın ne kadar enerji tükettiği önem taşır.
3.3.2. Yapıların Deprem Güvenliğinin Belirlenmesi
Ülkemizde ve dünyada yapılarla ilgili yürürlükteki şartnameler, çoğunlukla, yeni

binaların, sismik etkiler altında can güvenliği problemi oluşturmayacak şekilde
tasarımıyla ilgili hükümler içermektedir. Oysa, mevcut binaların pek çoğu, bugün
için yürürlükten kalkmış yönetmeliklere göre veya hiçbir yönetmelik koşullarına tabi
olmaksızın yapılmıştır. Bu nedenle, mevcut yapıların gelebilecek etkileri güvenli
şekilde karşılayıp karşılayamayacağı sorusu inşaat mühendislerinin her zaman
239
önemsedikleri bir soru olmuştur. Özellikle, daha önce yürürlükte olan yönetmeliklere
göre yapılmış bir yapının yeni yönetmeliklere göre kendisine gelebilecek etkileri
karşılama kapasitesi hep merak edilmiştir. Ayrıca hasarlı bir yapının takviye
edildikten sonra hangi oranda güçlendiğinin belirlenmesi de merak edilen diğer bir
konudur.
Deprem yapıya bir enerji yüklemesi yapar. Bu enerji elemanlarda oluşan plastik şekil
değiştirmeler ile tüketilir. Yapı enerji tüketimini başarı ile gerçekleştirmeli, can kaybı
ve göçme kesinlikle önlenmelidir. Ancak, burada önemli bir sorunun cevabının
verilmesi gerekir. Bu yapının intikal eden deprem enerjisini başarı ile tükettiği
nereden bilinecektir? Bu sorunun cevabı, (3.82) denkleminde tanımlanan deplasman
sünekliği kavramı ile verilmektedir. Deprem enerjisinin başarı ile tüketildiğini
söyleyebilmek için, deplasman (ötelenme) sünekliğinin (4-5) arasında alınması
yeterli şart olarak kabul edilmektedir. Öyle ise, proje mühendisinin yapı için ∆y ve ∆u
değerlerini hesaplaması gerekmektedir.
∆u
µ∆= = 4−5 (3.82)
∆y
µ∆ : Ötelenme sünekliği
∆u : En büyük yatay yer değiştirme
∆y : Akma başlangıcındaki yer değiştirme
Bu işlem kesiti ve donatısı belli olan elemanlar için kolayca yapılabilir. Fakat üç
boyutlu yapı için düşünüldüğünde yapının sünekliğinin neye bağlı olarak
belirleneceği belirsizdir. Yapıdaki bazı elemanlarda betonda ezilme meydana
gelirken, bazı elemanlarda donatı yeni akmaya başlayabilir.
Ancak, bu aşamada bazı zorluklarda kendini göstermektedir. Değişik geometride ve

sayıda perde duvarlara ve çok sayıda kolon ve kirişlere sahip 3 boyutlu çok katlı bir
yapıda (∆y) nedir? Bu sorunun cevabı, ancak çok karmaşık non-lineer bilgisayar
programları ile verilebilmektedir.
240
Son yıllarda, bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler sonucunda nonlineer deplasmana

dayalı yöntemlerin uygulaması yaygınlaşmıştır. Yapının elastik ötesi davranışı
tahmin etmek için, elastik kuvvete dayalı yöntemlere güvenilmemesi, deplasmana
dayalı yöntemleri daha fazla tercih edilir hale getirmiştir.
Bu yöntemlerle elde edilen taban kesme kuvveti çatı deplasmanı eğrisi (kapasite
eğrisi) yapının depreme dayanımı hakkında önemli bilgiler verir. Eğrinin eğimi
sistemin rijitliğindeki değişimi verir. Eğrinin altında kalan alan ise yapının depremde
tükettiği enerjinin bir ölçüsüdür. Ayrıca akma ve çökme anına ait ötelenmeler
belirlendikten sonra, sistem sünekliği belirlenebilir. Böylece tasarım sırasında
kullanılan yük azaltma katsayılarının ne kadar gerçekçi olduğu görülebilir. Statik
itme analizi mevcut yapıların dayanım düzeylerinin belirlenmesine ve depreme
dayanıklı yapı sistemlerinin tasarlanmasına yardımcı olur.
Burada bir noktaya açıklık getirmek gerekir. Bir yapı elemanının yeterli sünekliğe
sahip olması, her zaman enerji yutma kapasitesinin de yeterli olduğu anlamına
gelmez. Aynı sünekliğe sahip sistemlerin enerji tüketme kapasiteleri daima eşit
değildir. Bu bağlamda sünekliğin enerji yutma kapasitesinin bir ölçütü olduğu
söylenemez. Ancak ideal elasto-plastik davranışa sahip veya yük-deplasman eğrisi
buna çok yakın olan sistemlerde, süneklik ile enerji tüketimi arasında bir paralellik
kurulabilir.
F
Fu 1
2
3
4
∆
∆y ∆u
Şekil 3.39. Yapıya ait farklı kapasite eğrileri

241
Şekil 3.39’ da görülen 1 numaralı eğri ideal elasto plastik davranışı, 2 numaralı eğri
ise betonarme bir elemanın gerçek davranışını göstermektedir. 1 ve 2 eğrilerinin
sünekliği, enerji yutma kapasitesinin bir ölçüsü olabilir. 3 numaralı eğride, taşıma
gücünde büyük bir düşüş olmaktadır ve kabul edilebilir bir davranış biçimi değildir.
Sünekliği diğer sistemlerle aynı olmasına rağmen, enerji tüketme kapasitesi çok
azdır. 4 numaralı eğride, daha yük düşük seviyelerde iken rijitlik kaybı büyüktür.
Fakat süneklik düzeyi diğer sistemlerle aynıdır. Görülüyor ki, süneklik ile enerji
tüketme kapasitesi arasında ilişki kurarken kapasite eğrisinin biçimine çok dikkat
etmek gerekmektedir (Yüksel, 2000).
Günümüzde nonlineer statik itme analizi (pushover), ancak bilgisayar programları ile
yapılabilmektedir. Henüz geliştirilmiş pratik ve uygulaması kolay bir yöntem mevcut
değildir. Bu programların içeriği açık olmadığı için çözümleme yöntem ve anlayışları
kullanıcılar tarafından eksik ya da yanlış anlaşılabilmektedir. Bu nedenle,
kullanıcının hatalı veri girme veya hatalı modelleme yapma olasılığı her zaman
mevcuttur. Bu yüzden kullanıcının basit, anlaşılabilir ve kolay uygulanabilir bir
çözüm yöntemine ihtiyacı vardır. Bu çalışmada, analitik yöntemlerden yararlanarak,
perde duvarlı-çerçeveli yapıların adım adım kapasite eğrisinin çizilmesi
gösterilecektir. Böylece, çok karmaşık ve uzun hesaplar yerine, uygulanması ve
sonuç alınması kolay bir yöntem geliştirilmiş olacaktır. Böyle bir yöntemin, proje
mühendisinin işini ne kadar kolaylaştıracağı açıktır.
Geliştirilen yöntem, perde duvarlı-çerçeveli yapıların kapasite eğrisinin elde

edilmesini sağlamaktadır. Bina içerisine uygun şekilde yerleştirilen perde duvarlar,
hem yapının yanal ötelenmesini büyük ölçüde sınırlandırır, hem de yapıya etki eden
kesme kuvvetinin çok büyük bir bölümünü taşırlar. Bu nedenle çerçeveye gelen yük
sıfıra yakın olduğu için yapılan analizde kolon ve kirişlerdeki enerji tüketimleri
ihmal edilerek yapıdaki enerji tüketiminin sadece perde tabanında oluştuğu kabul
edilmiştir.
Betonarme perde kesitlerine ait moment taşıma kapasiteleri Response 2000 programı
ile eksenel yük-moment-eğrilik ilişkilerinden elde edilmiştir. Bu moment eğrilik
242
ilişkilerinden perdelerin akma ve ezilme eğrilikleri belirlenerek işlemler belirlenen

bu eğrilik değerleri üzerinde yapılmıştır. İstenirse, ara değerler için de hesaplar
yapılabilir.
Belli bir eğrilik değeri için elemanın rijitliği (3.83) formülü ile elde edilmiştir (Şekil
3.40). Perdelerin eğilme rijitlikleri toplanarak, yapının toplam eğilme rijitliği
bulunabilir.
∆M M 2 − M1
K= = (3.83)
∆φ φ 2 − φ1
M2
M1 K
∆ M M 2 − M1
K= =
∆φ φ 2 − φ1
φ
φ1 φ2
Şekil 3.40. Belli bir eğrilik değeri için elemanın rijitliğinin belirlenmesi
Lineer olmayan malzemeden yapılmış sistemlerde, artan dış yükler altında iç

kuvvetler de artarak bazı kesitlerde lineer-elastik sınırı aşmakta ve plastik şekil
değiştirmeler meydana gelmektedir. Bu plastik şekil değiştirmelerin plastik kesit adı
verilen belirli bölgelerde toplandığı ve bu bölgeler dışında sistemin elastik
davrandığı varsayılabilir (Karacan, 1999). Bu varsayıma “yığılı plastik davranış
hipotezi” denilir (Şekil 3.41). Bu hipotez uyarınca kiriş, kolon ve perde türü taşıyıcı
sistem elemanlarındaki plastik şekil değiştirmelerin, iç kuvvetlerin kapasitelerine
eriştiği belli bölgelerde düzgün yayılı biçimde meydana geleceği varsayılabilir.
Eğilme davranışının hakim olmasından ötürü bu bölge “plastik mafsal boyu” (Lp)
243
olarak adlandırılır. Bu çalışmada, perdeler için plastik mafsal boyunun hesabında

(3.84) ile verilen denklem kullanılmıştır (Priestley v.d., 1996).
L p = 0,08 . L o + 0,02 . d b . f y (3.84)
Lp : Plastik mafsal boyu (m)
Lo : Perdenin moment sıfır noktası ile plastik mafsal arası mesafe (m)
db : Kullanılan donatı çapı (m)
fy : Çeliğin akma dayanımı (N/mm2)
Lp Lp
φu φy
Şekil 3.41. Yığılı plastik davranış hipotezi
Elastik kalan perdelerin ötelenme değerleri diferensiyel denklem yardımıyla

hesaplanmıştır. Plastikleşmenin başlamasıyla elde edilen plastik ötelenme değeri
elastik ötelenmeye ilave edilmiştir. Plastik ötelenme, denklem (3.85)’ te görüldüğü
gibi perde tabanında meydana gelen eğrilik artış bölgesinde bulunan alanın çatı
katına göre momentinin hesaplanması ile elde edilebilir (Şekil 3.42).
244
Lp
φ3 φ2 φy
Şekil 3.42. Perdeye ait eğrilik dağılımından plastik ötelenmenin hesabı
 Lp 
y plastik = (φ 3 − φ 2 ). L p . H −  (3.85)
 2 
Yapılan çalışmada, mafsallaşmalar oluşurken yapının üzerinde bulunan üçgen yayılı

yük dağılımının korunduğu kabul edilmiştir. Perde üzerinde oluşan kesme kuvveti
değişimi, yapının rijitliğindeki değişim oranından yararlanılarak bulunmuştur.
Perdeler ezildikten sonra taban kesme kuvvetinde meydana gelecek azalmayı

bulabilmek için, M-φ diyagramından her bir perdenin Şekil 3.43’ te görüldüğü gibi
etkili rijitlikleri hesaplanır. Ezilen perdenin etkili rijitliği, yapı için bulunan toplam
etkili rijitliğe oranlanarak, perdenin taşıdığı kesme kuvveti bulunur. Perdelerin
ezildikten sonra, üzerindeki tüm yükü boşaltmadığı ve bir yaklaşım olarak taşıdığı
yükün tahminen %40’ ını taşımaya devam ettiği kabul edilmiştir.
245
M1
e
Κ1 M1
K e1 =
φ1
φ
φ1
Şekil 3.43. Perdenin etkili rijitliği
M1
K e1 = (3.86)
φ1
K e ezilen perde
Vezilme = V . e
(3.87)
∑K
Üç boyutlu perde duvarlı-çerçeveli bir yapıya ait kapasite eğrisinin çizilebilmesi için
aşağıda verilen işlem prosedürü adım adım takip edilmelidir. Böylece uygulamacı
mühendisin bilgisayar programlarına gerek duymadan elle hesaplayabileceği bir
işlem prosedürü elde edilmiştir.
Kapasite Eğrisinin Çizilebilmesi İçin İzlenecek Olan İşlem Sırası
1. Yapıdaki tüm perdeler için üzerindeki eksenel yük dikkate alınarak M-φ
diyagramları çizilir.
2. Tüm perdelerin akma ve ezilme eğrilikleri belirlenir. Bu değerler sırasıyla analizin

işlem adımlarını oluşturmaktadır.
3. Bu madde, tüm perdelerin elastik olması durumunda yapılacak işlemleri

içermektedir.
246
3.1. Hesap edilen eğrilik değeri için her bir perdenin rijitliği (3.83) denklemi ile
hesap edilir. Çerçevenin eğilme rijitliği ihmal edilerek perdelerin rijitlikleri toplanır
ve yapının toplam eğilme rijitliği (K) bulunur.
3.2. Mevcut diferensiyel denklemlerde; üçgen yayılı yük için p=1 kN/m alınarak,
yapıya ait eğrilik (x=0 seviyesinde) ve ötelenme (x=H seviyesinde) değerleri hesap
edilir.
3.3. Hesap yapılan eğrilik değeri, 3.2’ de p=1 kN/m alınarak bulunan eğrilik değeri
ile oranlanarak üçgen yayılı yükün değeri p bulunur.
3.4. 3.2’ de bulunan ötelenme değeri ile 3.3’ te bulunan p çarpılırsa çatı katı
ötelenmesi elde edilmiş olur.
3.5. Yapının taban kesme kuvveti, 3.3’ te bulunan üçgen yayılı yatay yükün alanı
hesap edilerek elde edilir.
3.6. Yapının 3.2’ de bulunan toplam rijitlik değeri kullanılarak, (3.64) denklemi ile
moment sıfır noktasının mesafesi elde edilir. Bulunan bu değer daha sonraki
aşamalarda plastik mafsal boyunun hesabında kullanılacaktır.
Böylece yapıdaki tüm perdeler elastikken taşıdığı taban kesme kuvveti ve çatı
deplasmanı değerleri elde edilmiştir. Bu değerler, kapasite eğrisinin ilk koordinatını
oluşturmaktadır.
4. Mafsallaşmaların ilk başlamasından tüm perdelerin ezilmesine kadar hesap

yapılacak her eğrilik değeri için 4. maddedeki işlemler tekrarlanır.
4.1. Hesap yapılan eğrilik değeri için 3.1’ de belirtildiği gibi perdelerin ve yapının
toplam rijitliği hesap edilir.
247
4.2. Diferensiyel denklemlerde, yapının hesaplanan toplam rijitliği ve p=1 kN/m

değeri kullanılarak çatı katındaki ötelenme değeri elde edilir.
4.3. Kesme kuvvetindeki değişim, (3.88) denklemi ile elde edilebilir. Hesap yapılan
adımdaki kesme kuvvetini bulmak için; (3.89) denkleminde görüldüğü gibi, (3.88) ile
bulunan kesme kuvveti değişimi bir önceki adımda bulunan kesme kuvvetine ilave
edilir.
∑ Ki ∆Vi . 2
∆Vi = ∆Vi −1 . ∆p i = (3.88)
∑ K i−1 H
Vi = Vi −1 + ∆Vi (3.89)
4.4. Çatı katı ötelenmesi; bir önceki adımda bulunan ötelenme değerinin, elastik
kalan perdeler için diferensiyel denklemle hesap edilen elastik ötelenme artışı ve
plastikleşen perdeler için hesap edilen plastik ötelenme değerleriyle toplamı olarak
elde edilebilir. Plastik ötelenme, perde tabanında meydana gelen eğrilik artış
bölgesinde bulunan alanın çatı katına göre momentinin hesaplanması ile bulunur.
4.5. Hesap yapılan eğrilik değeri perdenin ezilerek devreden çıkması durumunu
temsil ediyorsa, yapının taban kesme kuvvetindeki düşme miktarını elde etmek için
perdelerin etkili rijitlikleri (3.86) denklemi ile hesaplanır (Şekil 3.43). Buradan
yapının toplam etkili rijitliği bulunur. Ezilen perdenin etkili rijitliği (3.90), yapı için
bulunan toplam etkili rijitliğe oranlanarak, perdenin taşıdığı kesme kuvveti bulunur.
Yapılan hesaplarda, perdelerin ezildikten sonra üzerindeki tüm yükü boşaltmadığı ve
bir yaklaşım olarak taşıdığı yükün tahminen %40’ ını taşımaya devam ettiği kabul
edilmiştir.
M ezilme
K e ezilen perde = (3.90)
φ ezilme
K e ezilen perde
Vezilme = V . e
(3.91)
∑K
248
Eğer hesap yapılan değer son perdenin ezilme eğriliği değilse, bir sonraki eğrilik
değeri hesabı için 4. maddeye dönülür.
5. Bulunan çatı deplasmanı ve taban kesme kuvveti değerleri grafik üzerinde

gösterilir. Böylece kapasite eğrisi elde edilmiş olur.
6. Yapının bütünü için ötelenme sünekliği; yapının en büyük yatay yer

değiştirmesinin (∆u), akma başlangıcındaki yer değiştirmesine (∆y) oranı olarak elde
edilir. Elasto-plastik sistemin yeterli enerji tüketebilmesi için ötelenme sünekliğinin
4-5 civarında olması istenir.
3.3.3. Yapıya Ait Kapasite Eğrisinin Adım Adım Elde Edilmesi
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından farklı bölgelerde okul binası olarak

uygulaması yapılmış 10419 no’ lu tip proje model olarak seçilmiştir (İnel v.d., 2006).
Okulun taşıyıcı sistemi, kısa yönde perde ve çerçevelerden, uzun yönde ise sadece
çerçevelerden oluşmaktadır. Yapının kısa yönünde, dış akslarda 30 cm kalınlığında
7,35 m ve 5,85 m uzunluğunda perde duvarlar kullanılmıştır. Yapılan çalışmada bu
perdelere ilaveten C ve I aksında bulunan kolon perdelerin de perde duvar olarak
çalıştığı kabul edilmiş ve bu elemanda da oluşan mafsallaşmalar dikkate alınmıştır.
Çalışmada kullanılan tip projeye ait plan Şekil 3.44’ te, plana ait bilgiler ise Çizelge
3.12’ de verilmiştir.
Hesaplamalar yapının sadece y yönünde yapılmıştır. Geliştirilen yöntem ile elde

edilen sonuçlar, SAP 2000 analiz programı sonuçları (İnel, 2006) ile karşılaştırılarak
verilmiştir.
249
Şekil 3.44. 10419 no’ lu tip proje modeli
Çizelge 3.12. 10419 no’ lu tip projeye ait bilgiler
Kat adedi 5
Normal kat yüksekliği (m) 3,4
Normal kat alanı (m2) 612,5
Yapı ağırlığı (ton) 4250
Beton sınıfı C16
Çelik sınıfı S220
Kirişler 30/80
1. Moment Eğrilik Grafiklerinin Elde Edilmesi
Öncelikle yapının y yönünde bulunan perdeler için, Moment-Eğrilik grafikleri

Response 2000 analiz programı yardımıyla elde edilmiştir. 7,35 m uzunluğundaki
perde için Şekil 3.45’ te, 5,85 m uzunluğundaki perde için Şekil 3.46’ da ve 2,0 m
uzunluğundaki perde için Şekil 3.47’ de Moment-Eğrilik grafikleri verilmiştir.
250
25000
20000 3 layers of
2
Moment (kNm) As = 1060 mm
15000
35 layers of
7350
2
As = 226 mm
10000
3 layers of
5000 As = 1060 mm
2
300 RESPONSE 2000
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16
Eğrilik (rad/km)
Şekil 3.45. 7,35 m uzunluğundaki perdeye ait moment-eğrilik ilişkisi
12000
10000 As = 942 mm
2
8000
Moment (kNm)
6000 29 layers of
5850
2
As = 228 mm
4000
2000
As = 942 mm
2 RESPONSE 2000
300
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16
Eğrilik (rad/km)

251
2000
1800
2
1600 As = 628 mm
Moment (kNm) 1400

1200
1000
2000
10 layers of
2
As = 226 mm
800
600
400
As = 628 mm
2 RESPONSE 2000
200 300
0
0 5 10 15 20 25 30 35
Eğrilik (rad/km)
2. Perdelerin Akma ve Ezilme Eğriliklerinin Belirlenmesi
Her bir perdeye ait belirlenen akma ve ezilme eğrilikleri Çizelge 3.13’ te verilmiştir.
Bu eğrilik değerleri, hesaplamalarda yapılacak işlem adımlarını oluşturmaktadır
(Şekil 3.48).
Çizelge 3.13. Perdelere ait belirlenen akma ve ezilme eğrilikleri
Eğrilik (rad/m)
L (m)
φy φu
7,35 0,00031 0,00744
5,85 0,00033 0,00998
2 0,00094 0,031
252
1. ADIM 2. ADIM 3. ADIM
A-A ve K-K Aksları A-A ve K-K Aksları A-A ve K-K Aksları
P1 (30/735) P2 (30/585) P1 (30/735) P2 (30/585) P1 (30/735) P2 (30/585)
C-C ve I-I Aksları C-C ve I-I Aksları C-C ve I-I Aksları
P3 (30/200) P3 (30/200) P3 (30/200)
4. ADIM 5. ADIM 6. ADIM
A-A ve K-K Aksları A-A ve K-K Aksları A-A ve K-K Aksları
P1 (30/735) P2 (30/585) P1 (30/735) P1 (30/735) P2 (30/585)
C-C ve I-I Aksları C-C ve I-I Aksları C-C ve I-I Aksları
P3 (30/200) P3 (30/200) P3 (30/200)
Donatıda akma Donatıda akma ile beton basınç Beton basınç bölgesinde ezilme
bölgesi ezilmesi arasında
Şekil 3.48. Hesap yapılan adımların mafsallaşma durumu
3. 1. ADIM (φy)7,35 m =0,00031 rad/m
İlk olarak L=7,35 m boyundaki perde akma sınırına ulaşmaktadır. Diğer perdeler
elastik bölgededir.
L=7,35 m perde L=5,85 m perde L=2,0 m perde
φ1=φy φ1 φ1
253
3.1. Perde Rijitliklerinin Belirlenmesi

M
K1
∆M 15 596,43 − 0
(K1 )7,35 m = = = 50 311 065 kNm 2
∆φ 0,00031 − 0 φ
M
K2
5,85 m ∆M 8234,15 − 0
(K 2 ) = = = 26 561 774 kNm 2
∆φ 0,00031 − 0 φ
M
2,0 m ∆M 1065 − 0 K3
(K 3 ) = = = 3 435 484 kNm 2
∆φ 0,00031 − 0
φ
[
∑ K 1 = 2 . (K 1 )
7, 35 m 5,85 m
+ (K 2 ) + (K 3 ) 2, 0 m
]
2
∑ K1 = 160 616 646 kNm
3.2. Diferensiyel Denklemler İle p=1 kN/m Alınarak Yapıda Oluşan Ötelenme ve
Eğrilik Değerlerinin Elde Edilmesi
Üçgen yayılı yükün en tepedeki değeri p=1 kN/m alınarak diferensiyel denklem
çözümleri yapılırsa;
x=H seviyesindeki ötelenme değeri y=0,01455346 mm

x=0 seviyesindeki eğrilik değeri y′′=2,8948 . 10-7 rad/m
olarak elde edilir.
3.3. p’nin Gerçek Değerinin Elde Edilmesi
Hesaplamanın yapıldığı eğrilik değerinin, p=1 kN/m alınarak 3.2’ de bulunan eğrilik
değeri ile oranı p’ nin gerçek değerini verir.
∆φ 0,00031 − 0
∆p = = = 1070,9 kN / m
y' ' 2,8948 × 10 − 7
p1 = ∆p = 1070,9 kN / m
254
3.4. Çatı Katı Ötelenmesinin Elde Edilmesi
Ötelenmenin gerçek değerinin hesaplanabilmesi için, p=1 kN/m alınarak 3.2’ de

bulunan ötelenme değeri ∆p ile çarpılır.
∆1 = ∆p × y = 1070,9 . 0,01455346 = 15,58 mm
3.5. Taban Kesme Kuvvetinin Elde Edilmesi
Yapının taban kesme kuvvetindeki değişim, 3.3’ te elde edilen ∆p değeri ile üçgen
yayılı yükün alanı bulunarak hesap edilir.
∆p . H 1070,9 .17
V1 = = = 9103 kN
2 2
3.6. Moment Sıfır Noktası Mesafesinin Elde Edilmesi
Moment sıfır noktasının mesafesi (3.64) denklemi ile hesap edilebilir. Bu denklemin
çözümü için izlenecek işlem prosedürleri daha önceki bölümlerde verilmişti. Burada
moment sıfır noktasının mesafesi, Excel ile hazırlanan programda yapının elastik
eğilme rijitliği kullanılarak x=9,665 m olarak elde edilmiştir. Bu değer daha sonraki
aşamalarda plastik mafsal boyunun hesaplanmasında kullanılacaktır.
Şekil 3.49. Excel programı ile moment sıfır noktası mesafesinin elde edilmesi
255
Böylece yapıdaki tüm perdeler elastikken taşıdığı taban kesme kuvveti ve çatı
deplasmanı değerleri elde edilmiştir. Bu değerler, kapasite eğrisinin ilk koordinatını
oluşturmaktadır.
4. 2. ADIM (φy)5,85 m =0,00033 rad/m
İkinci olarak 5,85 m boyundaki perde akma sınırına ulaşmaktadır. Bu arada 2,0 m
uzunluğundaki perde hala elastik bölgede iken 7,35 m uzunluğundaki perde
plastikleşmeye başlamıştır.

M
K1
∆M 15 681 − 15 596,43
(K1 )7,35 m = = = 4 250 000 kNm 2 φ
∆φ 0,00033 − 0,00031
M
K2
5,85 m ∆M 8289 − 8234,15
(K 2 ) = = = 2 750 000 kNm 2
∆φ 0,00033 − 0,00031 φ
M
K3
(K 3 )2,0 m = ∆M = 1095 − 1065
= 1 500 000 kNm 2
∆φ 0,00033 − 0,00031
φ
[
∑ K 2 = 2 . (K 1 )
7 ,35 m
+ (K 2 )5,85 m + (K 3 )2,0 m ]
2
∑ K 2 = 17 000 000 kNm
4.2. Diferensiyel Denklemler İle p=1 kN/m Alınarak Yapıda Oluşan Ötelenme
Değerinin Elde Edilmesi

256
olarak elde edilir.
∑ K2 17 000 000
∆V2 = ∆V1 . = 9103 . = 963 kN
∑ K1 160 616 646
2 . ∆V2 2 . 963
∆p = = = 113 kN / m
H 17
V2 = V1 + ∆V2 = 9103 + 963 = 10 066 kN
Çatı katı ötelenmesi; bir önceki adımda bulunan ötelenme değerinin, elastik kalan
perdeler için diferensiyel denklemle hesap edilen elastik ötelenme artışı ve
plastikleşen perdeler için hesap edilen plastik ötelenme değerleriyle toplamı olarak
elde edilebilir.
Elastik ötelenme artışı, aşağıdaki gibi bulunur.
∆y elastik = ∆p . y = 113 . 0,02275204 = 2,57 mm
Plastik ötelenme hesabı için gerekli olan perde plastik mafsal boyu; aşağıdaki formül
ile hesaplanmıştır (Priestley v.d., 1996).
L p = 0,08 . L o + 0,02 . d b . f y
L o =9,665 m (Moment sıfır noktasının mesafesi x= 9,665 m olarak elde edilmişti)
d b =0,012 m
f y =220 N/mm2
257
L p = 0,08 . 9,665 + 0,02 . 0,012 . 220 = 0,826 m
Plastik ötelenme, perde tabanında meydana gelen eğrilik artış bölgesinde bulunan
alanın çatı katına göre momentinin hesaplanması ile elde edilebilir.
H
2. Adım Plastik
Ötelenme
Lp
φ2 φ1=φy φ2=φy φ2
 Lp 
y plastik = ∆φ . L p .  H − 
 2 
 0,826 
y plastik = (0,00033 − 0,00031). 0,826 . 17 − = 0,00027 m = 0,27 mm
 2 
∆ 2 = ∆1 + ∆y elastik + y plastik = 15,58 + 2,57 + 0,27 = 18,42 mm
5. 3. ADIM (φy)2,0 m =0,00033 rad/m
Üçüncü olarak 2,0 m boyundaki perde akma sınırına ulaşmaktadır.
M
∆M 17 263 − 15 681 K1
7,35 m
(K1 ) = = = 2 511 111 kNm 2
∆φ 0,00094 − 0,00031
φ
M
K2
5,85 m ∆M 9079 − 8289
(K 2 ) = = = 1 253 968 kNm 2
∆φ 0,00094 − 0,00033 φ
258
M
2,0 m ∆M 1543 − 1095 K3
(K 3 ) = = = 711 111 kNm 2
∆φ 0,00094 − 0,00033
φ
[
∑ K 3 = 2 . (K 1 )
7 ,35 m
+ (K 2 )5,85 m + (K 3 )2,0 m ]
2
∑ K 3 = 8 952 380 kNm

olarak elde edilir.
∑ K3 8 952 380
∆V3 = ∆V2 . = 963 . = 507 kN
∑ K2 17 000 000
2 . ∆V3 2 . 507
∆p = = = 59,65 kN / m
H 17
V3 = V2 + ∆V3 = 10 066 + 507 = 10 573 kN
Elastik ötelenme;
259
∆y elastik = ∆p . y = 59,65 . 0,02412298 = 1,44 mm
olarak hesap edilir.
H
3. Adım Plastik 3. Adım
Ötelenme
Lp
φ3 φ2 φ1=φy φ3 φ2=φy φ3=φy
 Lp 
y plastik = (φ 3 − φ 2 ). L p . H − 
 2 
 0,826 
y plastik = (0,00094 − 0,00033). 0,826 . 17 − = 0,00836 m = 8,4 mm
 2 
∆ 3 = ∆ 2 + ∆y elastik + y plastik = 18,42 + 1,44 + 8,4 = 28,22 mm
6. 4. ADIM (φu)7,35 m =0,00744 rad/m
Dördüncü adımda 7,35 m boyutundaki perde ezilme sınırına ulaşmaktadır.

M
K1
20 059 − 17 263
(K1 )7,35 m = ∆M = = 430 154 kNm 2
∆φ 0,00744 − 0,00094 φ
M
(K 2 )5,85 m = ∆M = 10 600 − 9 079 = 234 000 kNm 2

K2
∆φ 0,00744 − 0,00094 φ
260
M
K3
∆M 1825 − 1543
(K 3 )2,0 m = = = 43 385 kNm 2
∆φ 0,00744 − 0,00094 φ
[
∑ K 4 = 2 . (K 1 )
7 ,35 m
+ (K 2 )5,85 m + (K 3 )2,0 m ]
2
∑ K 4 = 1 415 078 kNm

olarak elde edilir.
∑ K4 1 415 078
∆V4 = ∆V3 . = 507 . = 80 kN
∑ K3 8 952 380
V4 = V3 + ∆V4 = 10 573 + 80 = 10 653 kN
 Lp 
y plastik = (φ 4 − φ 3 ). L p . H − 
 2 
261
H
Ötelenme
Lp
φ4=φu φ3 φ1=φy φ4 φ3 φ2=φy φ4 φ3=φy
 0,826 
y plastik = (0,00744 − 0,00094 ). 0,826 . 17 − = 0,08906 m = 89,1 mm
 2 
∆ 4 = ∆ 3 + y plastik = 28,22 + 89,1 = 117,28 mm
6.5. Perdenin Ezilmesi Durumunda Taban Kesme Kuvvetinde Meydana Gelen

Azalma
M
( )
e M
K 7,35 m = 1 =
20 059
φ1 0,00744
= 2 696 102 kNm 2
Ke1
φ
M
(K e )5,85 m = Mφ 2 = 010,00744
600
= 1 424 731 kNm 2 Ke2
2 φ
(K e )2,0 m = Mφ 3 = 01,00744
825
= 245 296 kNm 2 Ke3
3 φ
e 2
∑ K = 8 732 257 kNm
Vezilme =V .
(K ) e
7 ,35 m
= 10 653 .
2 696 102
= 3289 kN
4 e
∑K 8 732 257
262
Perdelerin ezildikten sonra, üzerindeki tüm yükü boşaltmadığı ve bir yaklaşım olarak
taşıdığı yükün tahminen %40’ ını taşımaya devam ettiği kabul edilmiştir.
V4u = V4 − 0,6 . Vezilme . 2 a det = 10 653 − 0,6 . 3 289 . 2 = 6 706 kN
7. 5. ADIM (φu)5,85 m =0,00998 rad/m
Beşinci adımda 5,85 m boyutundaki perde ezilme sınırına ulaşmaktadır.
(K1 )7,35 m = 0 (Ezildi)

M
10 600 − 10 600
(K 2 )5,85 m = ∆M = = 0 (Momentte artış yok) K2=0
∆φ 0,00998 − 0,00744 φ
M
∆M 1 836 − 1 825
(K 3 )2,0 m = = = 4 330 kNm 2 K3
∆φ 0,00998 − 0,00744
φ
[
∑ K 5 = 2 . (K 1 )
7,35 m 5,85 m
+ (K 2 ) + (K 3 )
2, 0 m
]
2
∑ K 5 = 8 661 kNm

olarak elde edilir.

263
∑ K5 8 661
∆V5 = ∆V4 . = 80 . = 0,5 kN
∑ K4 1 415 078
V5 = V4 + ∆V5 = 6 706 + 0,5 = 6 707 kN

EZİLDİ
H
Ötelenme
Lp
φ5=φu φ4 φ2=φy φ5 φ4 φ3=φy
 Lp 
y plastik = (φ 5 − φ 4 ). L p . H − 
 2 
 0,826 
y plastik = (0,00998 − 0,00744 ). 0,826 . 17 − = 0,034 m = 34,8 mm
 2 
∆ 5 = ∆ 4 + y plastik = 117,28 + 34,8 = 152,08 mm

Azalma
(K e )7,35 m = 0
M
(K e )5,85 m = Mφ 2 = 010,00998
600
= 1 062 124 kNm 2 Ke2
2 φ
264
(K e )2,0 m = Mφ 3 = 01,00998
840
= 184 368 kNm 2 Ke3
3 φ
e 2
∑ K = 2 492 985 kNm
Vezilme = V5 .
(K ) e
5,85 m
= 6 707 .
1 062 124
= 2 857 kN
e
∑K 2 492 985
V5u = V5 − 0,6 . Vezilme . 2 a det = 6 707 − 0,6 . 2 857 . 2 = 3 278 kN
8. 6. ADIM (φu)2,0 m =0,031 rad/m
Altıncı adımda 2,0 m boyutundaki perde ezilme sınırına ulaşmaktadır.
(K1 )7,35 m = 0 (Ezildi)
(K 2 )5,85 m = 0 (Ezildi) M
K3=0
(K 3 )2,0 m = 0 (Momentte artış yok)
φ
∑ K6 = 0
265

olarak elde edilir.
Yapının rijitliği sıfır olduğundan, taban kesme kuvveti sabit kalacaktır.
V6 = 3 278 kN

EZİLDİ EZİLDİ
H
6. Adım Plastik
Ötelenme
Lp
φ6=φu φ5 φ3=φy
 Lp 
y plastik = (φ 6 − φ 5 ). L p . H − 
 2 
 0,826 
y plastik = (0,031 − 0,00998). 0,826 . 17 − = 0,288 m = 288 mm
 2 
266
∆ 5 = ∆ 4 + y plastik = 152,08 + 288 = 440,08 mm

Azalma
(K e )7,35 m = 0 (Ezildi)
(K e )5,85 m = 0 (Ezildi)
(K e )2,0 m = Mφ 3 = 10,619
031
= 52 226 kNm 2 Ke3
3 φ
e 2
∑ K = 104 452 kNm
Vezilme =V .
(K ) e
2,0 m
= 3 278 .
52 226
= 1 639 kN
6 e
∑K 104 452
V6u = V6 − 0,6 . Vezilme . 2 a det = 3 278 − 0,6 .1 639 . 2 = 1 311 kN
9. Kapasite Eğrisinin Çizilmesi
Analitik yöntem ile, belirlenen her bir eğrilik değeri için elde edilen çatı deplasmanı
ve taban kesme kuvveti değerleri Çizelge 3.14’ te verilmiştir. Önerilen yöntem ve
SAP 2000 analiz programı ile elde edilen kapasite eğrileri Şekil 3.50’ de grafik
olarak görülmektedir.
267
Çizelge 3.14. Analitik yöntem ile elde edilen taban kesme kuvveti- çatı deplasmanı
değerleri
Taban Kesme Çatı Deplasmanı

Adım
Kuvveti (ton) (m)
0 0 0
1 910,3 0,01558
2 1007 0,01842
3 1057 0,02822
4 1065 0,11728
Ezilme 670,6 0, 11728
5 670,7 0,15208
Ezilme 327,8 0, 15208
6 327,8 0,44008
Ezilme 131 0, 44008
1400
Taban Kesme Kuvveti (ton)
1200
1000
800 SAP 2000 (İnel, 2006)
600
Analitik Yöntem
400
200
0
0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50
Çatı Deplasmanı (m)
SAP 2000 Analitik Yöntem
Şekil 3.50. Yapıya ait kapasite eğrisi
Şekil 3.50’ de analitik yöntem ile elde edilen kapasite eğrisinin, SAP 2000 analiz
programı sonuçlarına çok yaklaştığı görülebilir. Böylece, uygulamacı mühendis,
bilgisayar programlarına gerek duymadan kapasite eğrisini büyük yaklaşıklıkla
kolayca elde edebilecektir.
268
10. Yapının ötelenme sünekliğinin hesaplanması
Yapının bütünü için ötelenme sünekliği; yapının en büyük yatay yer değiştirmesinin
(∆u), akma başlangıcındaki yer değiştirmesine (∆y) oranı olarak elde edilir. Elasto-
plastik sistemin ötelenme sünekliğinin 4-5 civarında olması istenir. Ötelenme
sünekliğinin hesaplanabilmesi için ∆y ve ∆u ötelenme değerlerinin belirlenmesi
gerekir. Bunun için çizilen kapasite eğrisinden yararlanılır. Maksimum taban kesme
kuvveti değerinin %75’ine ulaştığı nokta ile orijin birleştirilir. Bu bölüm elastik
bölümü oluşturur. Plastik bölüm ise seçilen modele bağlı olarak belirlenebilmektedir.
Bu iki doğrusal çizginin kesiştiği noktaya tekabül eden deplasman değeri akma
deplasmanıdır. Yani akma deplasmanı; eğri üzerinde 0,75.Vmak=0,75.1065=798,75
kN değerine karşılık gelen noktanın orijin ile birleştirilmesiyle elde edilen çizginin,
plastik bölgenin çizgisi ile kesiştiği noktaya tekabül eden deplasman değeridir. ∆u
ise, oluşan maksimum taban kesme kuvveti değerinin en fazla %15 düşüş gösterdiği
noktaya tekabül eden (0,85.Vmak.) ötelenme değeri olarak alınabilir. O halde ∆u için
0,85.Vmak.=0,85.1065=905,25 kN değerindeki ötelenme değeri dikkate alınmalıdır.
1400
1200
Taban Kesme Kuvveti (ton)
Vy
1000
0,85 Vmak.
800 0,75 Vmak.
600
400
200
0
∆y ∆u
0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50
Çatı Deplasmanı (m)
Şekil 3.51. Akma ve maksimum çatı deplasmanı değerlerinin belirlenmesi

269
∆y = 0,01843 m ∆u = 0,119 m
∆ u 0,119
µ∆ = = = 6,6 > 5
∆ y 0,018
Yapı y yönünde yeterli sünekliğe sahiptir. Önerilen bu yöntem sadece perde duvarlı-
çerçeveli yapılarda, perdelerdeki mafsallaşmaları dikkate almaktadır. Yapının x yönü
sadece çerçevelerden meydana geldiği için x yönüne ait kapasite eğrisi bu yöntem ile
elde edilememektedir. Yapının x doğrultusunda hiç perde bulunmadığı için oldukça
zayıf kaldığı söylenebilir.
270
4. SONUÇLAR
Tez çalışmasında elde edilen sonuçlar aşağıda verilmiştir:
1. Yapının tasarım aşamasında ötelenme profilinin elde edilmesi gerekir.
2. Üç boyutlu çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapıların, düzgün yayılı, üçgen

yayılı, yapının en üstünde ve herhangi bir seviyesindeki tekil yatay yük etkimesi
durumlarında ötelenme profilini veren analitik ilişkiler türetilmiştir.
3. Analitik ilişkiler ile hesaplanan ötelenme profillerinin, SAP 2000 ile

hesaplananlarla, hemen hemen özdeş sonuçlar verdiği grafiklerle gösterilmiştir.
4. Denklemler, çerçevenin sürekli bir kayma kirişi olarak modellenmesi ile elde
edilmiştir. Bu yüzden denklemlerin kullanım alanı da sabit GA’ nın olması ile
sınırlanmaktadır.
5. Kolon boyutlarının ya da açıklıkların birbirinden farklı olması durumunda

diferensiyel denklemin geçerliliğini koruduğu görülmüştür. Çerçeveli yapıların
ötelenme hesabı için geliştirilmiş olan diferensiyel denklemler; yapının kat sayısı,
kolon boyutu, açıklıklar ne olursa olsun SAP 2000 analiz programı ile oldukça yakın
sonuçlar vermektedir. Diferensiyel denklemin kat adedi arttıkça çok daha iyi
sonuçlar verdiği görülmektedir.
7. Çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için geliştirilen

diferensiyel denklemin birinci türevi alınarak kat yüksekliği boyunca oluşan dönme,
ikinci türevi alınarak eğrilik denklemleri elde edilmiştir.
8. Yapıya ait kiriş boyutları, kiriş açıklığına bağlı olarak kolaylıkla

belirlenebilmektedir. Kolon boyutları ile ilgili ise, 1997 Deprem Yönetmeliği’ nde,
minimum bir sınırlama getirilmiş, ancak tasarımın ekonomik olabilmesi için
herhangi bir üst sınıra dolayısıyla kolon boyutundaki artışın, yapının davranışına olan
271
etkisinin ne zaman azaldığı ile ilgili herhangi bir kritere yer verilmemiştir. Bunun
için kolon boyutlarındaki artışın, GA ve çatı deplasmanı üzerindeki etkisi
araştırılmıştır. Model bina üzerinde yapılan çalışmada, kolon boyutundaki artışın,
GA kayma rijitliği ve yanal ötelenme üzerindeki etkisinin Rc/Rb>2 olması
durumunda azaldığı Şekil 3.2, Şekil 3.3, Şekil 3.4 ve Şekil 3.5’ te verilen
grafiklerden görülmektedir. Öyleyse kat sayısı ve açıklıklar ne olursa olsun kolon
boyutlarının; Rc/Rb<2 olması durumunda etkili olduğu söylenebilir. O halde tasarım
aşamasında kolon boyutları belirlenirken, kolon redörünün tablalı kiriş redörüne
oranının en fazla 2 katına eşit olacak şekilde tasarlanması yeterlidir. Bundan sonra
ise artık perde duvar kullanımına geçilmelidir.
9. Yapının H/B oranı yanal ötelenme hesabı için önemli bir parametredir. H/B oranı
arttıkça kolon eksenel deformasyonlarının ötelenmeye olan etkisi önemli miktarda
artmaktadır. Kolon eksenel deformasyonlarının, yanal ötelenmeyi %20 kadar
etkilediği zaman dikkate alınması gerektiği düşünülürse, H/B oranının 4’ ten büyük
olması durumunda kolon eksenel deformasyonlarının etkili olmaya başladığı
söylenebilir. Yapının uzun ve kısa yönleri için H/B oranı farklı olacağından, yapının
her iki yönü için H/B oranı kontrol edilmelidir. H/B>4 olan yapılarda kolon eksenel
deformasyonlarının ötelenmeye etkisi dikkate alınmaz ise büyük yanlışlıklar
yapılabilir.
10. Kolon narinlik hesabı için yanal ötelenmenin önlenmiş olup olmadığını
belirleyebilmek önemli bir parametredir. Bunun için TS 500/2000’ de hesaplanması
önerilen stabilite indeksi ifadesi, diferensiyel denklemler yardımıyla göreli kat
ötelenmesi ve kesme kuvveti terimlerinden kurtarılmış ve uygulanması oldukça basit
bir hale getirilmiştir. Narin kolon tasarımı için TS 500/2000’ de verilen stabilite
indeksi ifadesi yerine bu formülün kullanılması önerilmektedir. Böylece, stabilite
indeksi ile yapının hangi katlarda yanal ötelenmesinin önlenip önlenmediği elle
yapılan çözümler sonucunda kolaylıkla belirlenebilecektir.
11. Yapılan ötelenme hesaplarında, ∆i/Vfi oranı yüklemeden bağımsız olarak sabit
kalmaktadır.
272
12. Düzgün yayılı, üçgen yayılı ve tekil yük için stabilite indeksi formülü aynı
çıkmaktadır. TS 500/2000’deki φ’yi bulmak için (∆i) hesabında herhangi bir yatay
yükün kullanılabileceği böylece kanıtlanmış olmaktadır.
13. Stabilite indeksi, türetildiği şekliyle, herhangi bir kata kolayca uygulanabilir ve
yapı yüksekliğince değişimi çizilebilir. ϕ=0,05 ile karşılaştırılınca, hangi
katta/katlarda ötelenme yapabilir kolon olduğu kolayca anlaşılır.
14. 1997 Deprem Yönetmeliği’ nde, yapıya yeterli rijitliği kazandırmak ve ikinci
mertebe etkilerini azaltmak amacıyla katlar arası ötelenmeye sınırlandırma
getirilmiştir. Ötelenmelerin sınırlandırılmasının kontrolünde göreli kat ötelenmesinin
bilinmesi gerekmektedir. Ötelenme değerlerini hesaplamak için geliştirilmiş olan
diferensiyel denklemler yardımıyla göreli kat ötelemesinin direkt olarak elle hesabını
sağlayan formüller elde edilmiştir. Bu formüller sadece kolon eksenel
deformasyonlarını ihmal eden analitik çözüm için geliştirilmiştir.
15. 1997 Deprem Yönetmeliği’ nde önerilen eşdeğer deprem yükü yönteminde,
toplam eşdeğer deprem yükünün belirlenebilmesi için yapının doğal titreşim
periyodunun bilinmesi gerekir. 1997 Deprem Yönetmeliği’ nde periyot hesabı için,
önerilen yaklaşık formüllerin yanında daha kesin hesap yapılmak istenmesi durumu
için de bir formül verilmektedir. Daha kesin hesaplamanın yapılabileceği bu
formülde ise, yapının ötelenmesi bir parametre olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yapıların ötelenmesinin hesabı için geliştirilmiş olan diferensiyel denklemler
yardımıyla, periyot hesabı ötelenme ve deprem kuvveti terimlerinden kurtarılmıştır.
16. Elde edilen diferensiyel denklemlerden yararlanılarak yapıya ait moment, kesme
kuvveti, yayılı yük dağılımı ve yayılı yükün bileşkesinin mesafesini veren ilişkiler
türetilmiştir. Yapıya ait moment, kesme kuvveti ve yayılı yük değerleri, gerekirse
perdelere rijitlikleri oranında paylaştırılabilir. Perdede moment kırılmasının mı yoksa
kesme kırılmasının mı etkin olduğunu anlayabilmek için perdeye ait moment ve
kesme kapasitesinin belirlenmesi gerekir. Moment taşıma kapasitesi genellikle M-φ
diyagramları ile belirlenebilir. Elde edilen moment kapasitesi; perdeye etki eden
273
yayılı yükün ağırlık merkezinin temelden mesafesine bölünürse eğilmeden dolayı

oluşan kesme kuvveti bulunur. Moment kırılmasının önce oluşmasının
sağlanabilmesi için; kesitin kesme kapasitesinin, moment kapasitesinden bulunan
kesme kuvvetinden büyük olması gerekir. Dolayısıyla yayılı yük dağılımının ve
bileşkesinin temelden mesafesinin bilinmesi, tasarımı yapılan perdelerde moment
kırılmasının önce oluşmasının kontrolü için yapılacak işlemleri çok
kolaylaştırmaktadır.
17. Karma sistemli yapıdaki perde tabanında oluşacak tasarım (hesap) moment
değerini hesaplayabilmek için, sistemin momentinin sıfır olduğu mesafenin bilinmesi
önemli bir parametredir. Perde duvarlı-çerçeveli yapının eğrilik denklemi sıfıra
eşitlenerek, denklemden x mesafesi çekilmiş ve moment sıfır noktasının temelden
olan mesafesini veren denklem elde edilmiştir. Dördüncü derece olarak elde edilen
denklemin çözümü için adım adım işlem prosedürü verilmiştir. Uygulamacı
mühendis yapıya ait kayma rijitliği ve eğilme rijitliği büyüklüklerini hesaplayarak
verilen işlem prosedürünü sırası ile takip ettiğinde momentin sıfır olduğu noktanın
mesafesini kolayca bulabilecektir. Bu mesafenin bulunması tasarım aşamasında
oldukça önemlidir. Önerilen işlem prosedürü ile elde edilen perde tasarım
momentinin, SAP 2000 programı ile çok yakın sonuçlar verdiği görülmüştür.
18. Yapının intikal eden deprem enerjisini başarı ile tükettiğini söyleyebilmek için
deplasman (ötelenme) sünekliğinin (4-5) arasında olması yeterli şart olarak kabul
edilmektedir. Öyle ise, yapı için ∆y ve ∆u değerlerinin hesaplanması gerekmektedir.
Son yıllarda, bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler sonucunda nonlineer deplasmana
dayalı yöntemlerin uygulaması yaygınlaşmıştır. Bu yöntemlerle elde edilen taban
kesme kuvveti çatı deplasmanı eğrisi (kapasite eğrisi) yapının depreme dayanımı
hakkında önemli bilgiler verir. Çalışmada ayrıca, perde duvarlı-çerçeveli yapıların
kapasite eğrisinin elde edilebilmesini sağlayacak basit ve kolay uygulanabilir bir
işlem prosedürü geliştirilmiştir.
274
KAYNAKLAR
ACI 318, 2002. Building Code Requirements for Structural Concrete.
Deprem Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, 1997. Bayındırlık ve

İskan Bakanlığı, Ankara.
Deprem Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik-Taslak 1, 2005.
Akbaş, B., 2003. Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı ve Enerji Kavramı, İMO Teknik
Dergi, 2877-2901, Yazı 192.
Archer, C. A., 2001. A Constant Displacement Iteration Algorithm for Nonlinear

Static Push-Over Analyses, Electronic Journal of Structural Engineering.
ATC-40, 1996. Applied Technology Council, “Seismic Evaluation and Retrofit of

Concrete Buildings”, Vol 1. Washington, DC. USA.
Atımtay, E., 1998. Reinforced Concrete, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
Atımtay, E., 2001. Çerçeveli ve Perdeli Betonarme Sistemlerin Tasarımı: Temel

Kavramlar ve Hesap Yöntemleri,Bizim Büro, Ankara.
Atımtay, E., 2000. Açıklamalar ve Örneklerle Deprem Bölgelerinde Yapılacak

Yapılar Hakkında Yönetmelik (Betonarme Yapılar), Bizim Büro Basımevi, Ankara
Atımtay, E., Tuna, M.E., 2001. “Designing the concrete dual system”, Structural
Engineering, Mechanics and Computation, Vol. 2.
Aydın, R., 2002. 1998 ABYYHY İle İlgili Yorumlar, İMO Antalya Bülteni, Sayı:33,
Sayfa 13-15.
Bilyap, S., 1979. Betonarme Yüksek Yapılarda Perde-Çerçeve Sistemlerinin Yatay

Yüklere Göre Hesabı, E.Ü. İnşaat Fakültesi Yayınları No. 2, İzmir.
Bilyap, S., Çelebi, Ü., 1991. Burulmalı Perde Çerçeve Sistemlerinin Hesabında
Sürekli Burulma Çubuğu Analojisi Yöntemi, Konferans Notları, İMO İzmir Şubesi.
Bilyap, S., Çelebi, Ü., 1991. Burulmalı Perde Çerçeve Sistemlerinin Hesabında Üç
Diferensiyel Denklem Yöntemi, Konferans Notları, İMO İzmir Şubesi.
Bilyap, S., 1992. Betonarme Yüksek Yapılarda Burulmasız Perde-Çerçeve

Sistemlerinin Yatay Kuvvetlere Göre Yaklaşık Hesap Yöntemleri ve Dinamik
Karakteristikleri, Teknik Yayınevi, İzmir.
Bozorgnia, Y., Bertero, V. V., 2004. Earthquake Engineering From Engineering

Seismology to Performance Based Engineering, CRD Pres LLC.
275
Building Code Requirements For Structural Concrete (ACI 318-02) And

Commentary (ACI 318R-02)
Chopra, A.K., 1996. Dynamics of Structures: Theory and Applications to Earthquake

Engineering , Prentice Hall International.
Celep, Z. and Kumbasar, N., 2000. Deprem Mühendisliğine Giriş, İstanbul Teknik
Üniversitesi, İstanbul.
Celep, Z. and Kumbasar, N., 2005. Betonarme Yapılar, İstanbul Teknik Üniversitesi,
İstanbul.
CSI, SAP2000 V-8, 2002. Integrated Finite Element Analysis and Design of
Structures Basic Analysis Reference Manual, Computers and Structures, Inc.,
Berkeley, California, USA.
Deprem Şurası, 2004. Mevcut Yapıların İncelenmesi ve Yapı Denetimi Komisyonu

Raporu, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Ankara.
Ersoy, U., 1986. Depreme Dayanıklı Betonarme Yapılarda Temel İlkeler, TMMOB
İnşaat Mühendisleri Odası, İzmir Şubesi Haber Bülteni, Sayı: 7, İzmir.
Ersoy, U., 1992. Binaların Deprem Dayanımında Mimarinin Önemi, Yapı, Sayı:125
Sayfa 58-69.
Ersoy, U., Özcebe, G., 2001. Betonarme, Evrim Yayınevi, Bizim Büro Basımevi,
Ankara.
Ertutar, Y., Çatal, H. H., Bilyap, S., 1995. Çok Katlı Yapılarda Yatay Kuvvetlerin
Hesabı İçin Bir Yöntem, İMO İzmir Şubesi Haber Bülteni, Sayı.62, Sayfa 3-5.
Feghali, H. L., Seismic Performance of Flexible Concrete Structures, PhD, The

University of Texas, Austin.
FEMA-356, 2000. Prestandart and Comentary for the Seismic Rehabilation of

Buildings, prepared by American Society of Civil Engineers for the Federal
Emergency, Washington, D.C.
Gülay, F. G., Özmen, G., Gençay, İ., 2000. Deprem Yükü Etkisindeki Çok Katlı
Yapılarda Perde Tasarım Momentinin Hesabı İçin Bir Öneri, İnşaat Mühendisliğinde
Gelişmeler, IV. Uluslararası Kongre, Cilt 1, Sayfa 495-504, Doğu Akdeniz
Üniversitesi, Gazimogusa, KKTC.
İnel, M., Bilgin, H., Özmen, H. B., 2006. Mevcut Kamu Yapılarının Doğrusal Ötesi
Analiz Yöntemleriyle Değerlendirilmesi, Teknik Dergi (İncelemede).
276
Karacan, M. A., 1999. Boşluklu Perdeler İçeren Çok Katlı Betonarme Yapı
Sistemlerinin Lineer Olmayan Davranışlarının İncelenmesi ve Süneklik Düzeylerinin
Belirlenmesi, İTÜ, FBE, Y. L. Tezi, İstanbul.
Kasap, H., Akyüncü, V., 2002. Perde Boyut Oranı Değişiminin Perdeler ve Çerçeve
Arasında Kesme Kuvveti Dağılımına Etkisi, Sakarya Üniversitesi, FBE Dergisi,
Cilt.6, Sayı.1, Sayfa 51-57.
Kırçıl, M. S., Hancıoğlu, B., Polat, Z., 2003. Geleneksel Yöntemlerle Güçlendirilmiş
Bir Yapının Doğrusal Olmayan Statik Analiz İle Değerlendirilmesi, Beşinci Ulusal
Deprem Mühendisliği Konferansı, İstanbul.
Miranda, E., 2005. Seismic Evaluation of Existing Reinforced Concrete Buildings,

Earthquake Engineering: Essentials And Applications, Earthquake Engineering
Research Center Middle East Technical University.
Munshi, J. A., Ghosh, S. K., 1997. Analyses of Seismic Performance of A Code

Designed Reinforced Concrete Building, Engineering Structures, Vol:20, No:7,
pp.608-616.
Murashev, V., Sigalov, E., and Baikov, V. N., 1976. “Design of Reinforced Concrete
Structures”, Mir Publishers, Moscow.
Pakdamar, F., 2001. Performans Metodunun Mevcut Betonarme Binaların

İncelenmesi İçin Kullanılması ve Uygulamaları, İTÜ, FBE Y. L. Tezi, İstanbul.
Paulay, T. and Priestley, M.J.N., 1992. “Seismic Design of Reinforced Concrete and
Masonry Buildings”, John Wiley and Sons Inc.
Paulay, T., 2002. An Estimation of Displacement Limits for Ductile Systems,

Earthquake Engineering And Structural Dynamics, Earthquake Engng Struct. Dyn.,
31:583–599 (DOI: 10.1002/Eqe.157)
Priestley M. J. N., Seible F., Calvi G. M. S., 1996. Seismic Design and Retrofit of
Bridges, John Wiley & Sons, Inc., New York.
Priestley, M. J. N., 2000. Performance Based Seismic Design, Proc. 12th World
Conference on Earthquake Engineering, New Zealand, Paper No: 2831.
Response 2000. Reinforced Concrete Sectional Analysis Computer Program, 2000.

http://www.ecf.utoronto.ca/~bentz/download.htm
Sucuoğlu, H., 1999. Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı, Bilim ve Teknik, Sayı. 384
Sayfa 58-62.
Tekeli, H., Tüken, A., Türkmen, M., Atımtay, A., 2005. Depreme Maruz Yapının
Ötelenmesinin Basit Hesabı: Kapalı Çözüm, Antalya Yöresinin İnşaat Mühendisliği
Sorunları Kongresi, Cilt 1, Sayfa 190-203, Antalya.
277
TS 498, 1987. Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap

Değerleri, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS-500, 2000. Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları, Türk Standartları

Enstitüsü, Ankara.
Tüken, A., 2004. Quantifying Seismic Design Criteria For Concrete Buildings, PhD,
METU, Ankara
Tüken, A., Tuna, M. E., Atımtay, E., 2004. “Analysis and assessment of seismic drift
of concrete framed structures”, SEMC 2004: The Second International Conference
on Structural Engineering, Mechanics and Computations, Cape Town, South Africa.
Yüksel, İ., 2000. Betonarme Binalarda Sistem Sünekliğinin Belirlenmesi, YTÜ, FBE
Doktora Tezi, İstanbul.
Whittaker, A., Constantinou, M., Tsopelas, P., 1998. Displacement Estimates for
Performance Based Seismic Design, Journal of Structural Engineering, Vol. 124,
No.8
278
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı : Hamide TEKELİ

Doğum Tarihi : 21/03/1978
Doğum Yeri : Güneykent/ ISPARTA
Medeni Hali : Bekar
Yabancı Dili : İngilizce
Eğitim ve Akademik Durumu:
Lise 1992-1995 : Isparta ŞAİK Lisesi

Lisans 1995-1999 : S. D. Ü. Müh. Mim. Fak. İnş. Müh. Böl.
Y. Lisans 1999-2003 : S. D. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü İnş. Müh.-Yapı ABD
İş Deneyimi:
2000-… : S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Araştırma Görevlisi

TF00970

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TF00970

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DEPREM TASARIMINDA ÖTELENMENİN VE ENERJİ

DEPREM TASARIMINDA ÖTELENMENİN VE ENERJİ

2.2.2.2. Üçgen Yayılı Yatay Yük Altındaki Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılarda

DEPREM TASARIMINDA ÖTELENME VE ENERJİ

Yapıların tasarımı aşamasında yürürlükte bulunan yönetmelik ve şartname kriterlerinin

Anahtar Kelimeler: Çerçeveli Yapılar, Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılar, Ötelenme,

CONTROL OF DRIFT AND ENERGY DISSUPATION IN EARTHQUAKE

If the earthquake energy is dissipated successfully in the structure, displacement

Key Words: Frame Structures, Composite (frame-shear wall) Structures, Drift,

Manevi desteklerini benden esirgemeyen ve çalışma ortamımı hazırlayan tüm

Ac : Kolon kesit alanı

Şekil 2. 143. 10 katlı perde duvarlı-çerçeveli yapıya en üst seviyesinde tekil

Çizelge 2.1. Çerçeveli yapıya ait eleman ve yük bilgileri ........................................22

Ülkemiz topraklarının, nüfusunun ve sanayisinin %90’ ından fazlası deprem bölgesi

Ülkemizin ve daha birçok ülkenin deprem yönetmeliği, şiddetli depremler altında

o katta yeterli rijitlik bulunduğu ve yanal ötelenmenin önlenmiş olduğu varsayılabilir

Ancak, TS 500/2000’ de hesaplanması istenen stabilite indeksinde, göreli kat

• Analitik yöntem sonuçları güvenilir olmalıdır; bilgisayar sonuçları ile uyum

• Yapının ötelenmesini etkileyen parametreleri ve bu parametrelerin

Ayrıca perde duvarlı-çerçeveli yapıların depremde tükettiği enerjinin belirlenmesinde

Bu çalışmada, çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı için

1.1. Çalışmanın Kapsamı

Bu tez çalışması 4 bölümden oluşmaktadır. Bölümlerin içerikleri ile ilgili genel

Tezin 1. bölümünde; çalışmanın amacı ve kapsamı ile ilgili bilgiler verilmiştir.

Tezin 2. bölümünde; farklı yatay yüklere maruz çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli

Yatay Yüke Maruz Yapıların Ötelenme Hesabı İçin Geliştirilen

Çerçeveli Yapılar Perde Duvarlı-Çerçeveli Yapılar

Kolon Eksenel Deformasyonları Kolon Eksenel Deformasyonları

Dahil İhmal Dahil

Üçgen Düzgün En Üstte

20 katlı 15 katlı 10 katlı 5 katlı

Şekil 1.1. Analitik denklemlerin geçerliliğinin araştırılması için yapılan çözümler

Tezin 3. bölümünde; çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenme hesabı

Tezin 4. bölümünde elde edilen sonuçlar maddeler halinde verilmiştir.

1.2. Kaynak Bilgisi

Karacan (1999), betonarme yapıların ikinci mertebe limit yükleri ve göçme

Yüksel (2000), sistemin süneklik kapasitesini, eleman-sistem sünekliği ilişkilerini ve

Bu çalışmada; çerçeveli ve perde duvarlı-çerçeveli yapıların ötelenmelerinin hesabı

Bu çalışmada elemanlara ait moment-eğrilik grafikleri Response 2000 programı ile

2.1. Çerçeveli Yapıya Ait Kayma Rijitliği İfadesinin Elde Edilmesi

Taşıyıcı sistemi çerçevelerden oluşan betonarme binalarda yatay yer değiştirme;

Şekil 2.2. Çok katlı çerçeve modeli

Büküm noktası M=0

Şekil 2.3. Çok katlı çerçeveli bir yapının düğüm noktası

Şekil 2.4’ te görülen hiperstatik sistemin çözümü için, B mesnedinin düşey

Şekil 2.5. Sistemin çözümü için By reaksiyonunun kaldırılması

Kaldırılan By reaksiyonunun yerine X1=1 kN yüklemesi yapılır (Şekil 2.7) ve M1

Şekil 2.7. Kaldırılan By reaksiyonunun yerine yapılan X1=1 kN yüklemesi

Şekil 2.8. By reaksiyonunun yerine X1=1 kN yükleme yapılan sistemin moment

Sisteme süreklilik denklemi (Denklem 2.3) uygulanırsa, By mesnet reaksiyonu

δ10 + δ11 . X1 = 0 (2.3)

By mesnet reaksiyonu (2.4), elde edildikten sonra diğer mesnet reaksiyonları da

Şekil 2.10. Sistemin sonuç moment diyagramı

Kayma rijitliği ifadesini bulabilmek için, seçilen izostatik sisteme D noktasından

Şekil 2.11. D düğüm noktasına yatay X=1 kN yüklemesi

(2.13) denkleminde parantez içerisinde bulunan ifade A olarak tanımlanırsa; (2.15)

(2.15)’ te verilen denklemden F çekilirse; (2.16) ifadesi bulunur.

(2.14)’ te verilen A ifadesi düzenlenirse; (2.18) ifadesi elde edilir.

(2.18) ifadesi, (2.17)’ de yerine yazılırsa Denklem (2.19) elde edilir.

n: Kat içerisinde kalan kolonların toplam sayısı

Ikiriş : Kiriş atalet momenti

2.1.1. Çerçeveli Yapıların Kayma Rijitliğinin Belirlenmesi

(a) Kat planı (b) Üç boyutlu görünüşü

Çizelge 2.1. Çerçeveli yapıya ait eleman ve yük bilgileri