omdat het moet

als je hem of haar raakt, dan gaa

at er iets gebeuren, hoe dan ook
Voorin de mond

R
aak me en ik voel. Tussen de ogen, in het hart. Raak me en ik lach of huil, grijns of wend
mijn hoofd af, word woedend of zacht, heb slapeloze nachten of geniet extra van een koud
witbier. Maar raak me, want anders wordt het allemaal van hetzelfde en val ik in slaap, word
ik gevoelloos, prikkelloos, ontzield. Een automatische piloot voelt niets maar doet omdat het
krijgt opgedragen. Maar word je geraakt, dan kan het alle kanten op gaan. Het hart is geen
wetmatigheid, gevoel geen rechte lijn, een impuls nooit voorspelbaar. Laten we onszelf meer raken, openstellen
voor de extremen in het leven en ons minder badderen in het warme, behaaglijke water waarin wij ons
bevinden. Van waaruit we vaak zeggen dat alles om ons heen beter moet en dat we wat moeten gaan doen om
vervolgens weer het hoofd in het lauwe water te laten zinken. Nee, laat het water pijnlijk heet worden door het
leed dat mensen om ons heen treft, of verfrissend koel door de pracht en praal van een wereld met betrokken
mensen.

Raak me. Dat deed een oude vrouw in Ugunda in oktober vorig jaar, vlakbij het stadje Masaka. In de maand
dat ik daar vrijwilligerswerk deed, kwam ik haar tegen bij haar huis. Haar huid vertelde het leven dat ze tot dan
toe had geleid. Taai. Gerimpeld. Geschilferd. Geleefd. Ze was ouder dan negentig en woonde alleen. Haar
man en kinderen waren allang gestorven. Aids. Als je geen kinderen hebt die voor je zorgen als je oud bent,
heb je het moeilijk in Uganda. Geen aanleunwoningen, geen tafeltje-dek-je, geen rustige oude dag. Soms kreeg
ze eten van buren, soms ook niet. Ze was mager, keek hol uit haar ogen, keek naar iets wat achter haar ogen
leefde. Toen ik wegging had ze met mij gesproken zonder letterlijk iets te zeggen. Het was een gesprek over de
onmogelijkheid om iedereen te helpen en tegelijkertijd de mogelijkheid om haar te helpen.

Geraakt worden in de mogelijkheden van alle en prachtige projecten hebben, zullen

onmogelijkheden. Het is mogelijk dat mensen in de goot
liggen terwijl anderen erover heen stappen met onmogelijke
passen. Dat er een genocide plaatsvindt in Birma en het
Westen zichzelf vervloekt door er veel te weinig aan te doen.
Het is mogelijk dat we ons materieel vermaak boven een
kind in Darfur stellen. En ja, het is verdoemend mogelijk
om te leven in een cocon van vrienden, gezin, werk en
vakantie en het daarbij te houden. Geraakt worden is niet zo
gemakkelijk als het klinkt. Ook organisaties die goede doelen
dit moeten beamen. Fondsenwerving en
communicatieplannen worden bedacht,
uitgevoerd, gemeten en geëvalueerd.
Aantallen, nummers, getallen, statistieken:
dat zijn de woorden die het raken
van mensen moeten aantonen. Meer
vrijwilligers? Dan zal de visie en missie
wel aanslaan! Meer fondsen gekregen?
Dan hebben we de juiste toon gevoerd!
En meer actieve ambassadeurs? Dan
moet de boodschap wel overgekomen
zijn! De goochelhoed van marketing,
communicatie, fondsenwerving,
draagvlakversterking en open sources
tovert veel successen tevoorschijn. Maar
hoe meten we de hartslag die langzamer
of sneller slaat bij een doel van het goede
doel, bij de vraag van de duurzame
 op zo’n manier dat jouw missie, jouw visie, jouw bewogenheid met je doel de
ander raakt. Want als je hem of haar raakt, dan gaat er iets gebeuren, hoe dan
ook. Dat is 1:1.

Johnny Cash zingt met een van zijn laatste zuchten in het nummer Hurt “I
hurt myself today, to see if I still feel”. Dat is pas waarheid, als je het mij vraagt:
raak maar eens opzettelijk de scherpe randen van het leven aan met je vingers,
snijd jezelf aan de haken en ogen die anderen weerhouden te leven, pijnig
je hersenen aan het onrecht dat bestaat, stoot je hoofd tegen de muur van de
onmogelijkheden om te helpen. Je zult zien dat je dan weer gaat voelen waar
het om gaat. Boos wordt, heilig verontwaardigd, huilt, ontploft.
Weet waarom je doet wat je doet. Waar het om moet gaan. Dat is
in eerste instantie niet om de cijfers, targets, hoeveelheid, bekende
namen, in the picture, keurmerken of prijzen. Er is wel eens gezegd
oplossing of bij de oproep om dat het goed is dat de non-profitorganisaties verzakelijken. Zeker,
echt om te kijken naar de man die op het gebied van organisatie en management is dit absoluut
eenzaam zijn laatste dagen slijt op een pluspunt. Maar laten we niet de aanbidding van de cijfers in
vierhoog? deze verzakelijking meenemen. Anders wordt duurzaamheid een
In fondsenwervingsplannen en in marketingtool, ontwikkelingshulp een industrie en de donateur een
bijna elke workshop die gaat over pinautomaat.
draagvlakversterking kunnen we
het hebben over instrumenten, Is dit een preek, moralistisch hiërarchisch gedonder? Ach, het
metingen, foefjes, trucs en de is geen preek en de donder zal persoonlijk geëvalueerd moeten
magische slogan om mensen te worden. Laten we zeggen dat het meer een oproep is aan mezelf
binden aan je organisatie en je en aan ons eigen bureau. We leven in een tijdperk waarin we alles
doel. Strategisch plannen, want we kunnen delen: Facebook, Twitter, Hyves, Linkedin, blogs, mails,
willen allemaal zo graag weten over smsjes, telefoontjes en het ouderwetse gesprek. Ik wil dit graag delen
hoeveel jaar het er allemaal zo gaat met jou. De slotzin laat ik over aan Leonard Cohen, iemand die
uit zien. Maar hoe plannen we de mij altijd raakt en verwoordt dat de actie van een boodschap bij de
hartsbetrokkenheid van mensen? ontvanger ligt:
Hoe halen we het hart van mensen “If it be your will, That I speak no more, And my voice be still,
binnenboord? Door allerlei boeken As it was before, I will speak no more, I shall abide until,
te lezen over hoe je mensen moet I am spoken for, If it be your will.”
bereiken? Door (wel) heel erg hip te
zijn met 2.0 als het gaat om social
networking? Hoe 2.0 we ook willen Folkert Rinkema,
zijn, het blijft uiteindelijk gaan om oprichter en mede-eigenaar van Frivista,
dat ene: het bereiken van hem of haar bureau voor communicatie en fondsenwerving.
pagina’s
86
6
5 columns
1 voorwoord
9 artikelen langer dan 3 pagina’s
6 advertenties
71 foto’s
24 boektitels
8 dvd’s
1 colofon
 in op de
emoties van
de
achterban
maar houd
ze niet voor
dom
 Als je aan Marieke vraagt wat draagvlak precies is, volgt er een uitgebreide defi-
nitie. Het begrip draagvlak is niet zo gemakkelijk te vatten en bovendien is het
heel breed. Maar het is niet alleen daarom dat Marieke de tijd neemt draagvlak
te definiëren; ze hecht ook groot belang aan het uitleggen van de complexiteit
in de relatie tussen ontwikkelingsorganisatie en achterban. Draagvlak is volgens
Marieke de betrokkenheid van overheid,
organisaties en burgers bij mondiale
Ze is een spraakwaterval vraagstukken. “En betrokkenheid bestaat

wanneer het over haar vak
gaat. Vol passie spreekt ze,
krachtig alsof iedere zin de
belangrijkste is. ‘Ze’ is
Marieke Hart (1979). Haar vak
dan uit kennis, houding en gedrag. Dan
gaat het er dus om dat je er iets vanaf
weet, dat je er positief tegenover staat en
dat je bereid bent om je er actief voor in
te zetten.”
Ze geeft een voorbeeld om de complexi-

is consultant draagvlak bij
Context, international
cooperation, een sociale
onderneming met als missie
capaciteitsversterking voor
teit te illustreren: “Ik heb wel eens een
organisatie gesproken die zei: we doen
een heleboel structurele opbouwdin-
gen in de derde wereld, maar dat is te
ingewikkeld om uit te leggen aan onze
achterban, dus we communiceren dat we
aan noodhulp doen. Dat is lekker mak-

ontwikkelingsorganisaties. Dus kelijk en verkoopt. Ik vind dat niet kun-

als iemand iets over draag-
vlakversterking kan vertellen,
is zij het wel. “Zo slecht is het
niet gesteld met de draagvlak-
nen. Ten eerste is het niet eerlijk dat de
achterban iets anders financiert dan hij
denkt. Maar veel belangrijker: je houdt je
achterban voor dom. Je houdt mensen in
de waan dat het met noodhulp alleen wel
goed komt, terwijl je juist moet uitleggen

versterkende activiteiten van dat als je niet aan structurele oplossingen

ontwikkelingsorganisaties,”
vertelt ze, “maar het kan
altijd beter.”
werkt, je ieder jaar aan noodhulp kunt
blijven doen maar dat dat over dertig jaar
nog geen zoden aan de dijk zet. Je moet
de balans vinden tussen het vertellen van
een concreet verhaal en het uitleggen van
de complexiteit.”

Koenders’ nota
Nee, we moeten niet denken dat Marieke vindt dat het zo slecht gesteld is met
de draagvlakversterkende activiteiten van ontwikkelingsorganisaties, zeker niet,
maar het kan altijd beter. Hetzelfde geldt voor de in 2009
verschenen beleidsnota van minister Bert Koenders van
ontwikkelingssamenwerking (op moment van schrijven af-
getreden minister, red.). Hij besloot de subsidie voor draag-
vlak te halveren en de functie van de Nationale Commissie
voor internationale samenwerking en Duurzame Ontwik-
keling (NCDO) te veranderen van subsidieverlener naar
kenniscentrum. De belangrijkste verandering in zijn beleid
is volgens Marieke dat hij vertrekt vanuit een mondiaal
perspectief en beargumenteert dat ook ‘hier’ veranderingen
nodig zijn om ‘daar’ ontwikkeling te stimuleren. “Daar-
mee geeft Koenders aan dat mondiaal burgerschap heel
belangrijk is in ontwikkelingssamenwerking. Bovendien
maakt hij in zijn nieuwe beleid scherp onderscheid tussen
de verschillende objecten van draagvlak, oftewel ‘waarvoor’
draagvlak wordt versterkt.” En die opheldering was hard
nodig, vindt Marieke.

Een andere verandering is dat meetbaarheid van het effect

van draagvlakversterking een criterium wordt voor subsidie-
verlening. Het doel daarvan, namelijk efficiënt werken en
je als organisatie meer bewust zijn van je doelen, is goed,
vindt ze, maar om daarvoor meetbaarheid als financierings-
criterium te hanteren - daarover is ze minder enthousiast.
“Ik denk dat het heel terecht is dat hij de conclusie trekt dat
evalueren van draagvlakversterking in de kinderschoenen
staat. Want dat is ook zo. Maar Koenders kondigt nu aan
dat hij alleen nog activiteiten gaat financieren die concrete,
meetbare resultaten opleveren. Hij zegt niet: je moet doen
wat je belangrijk vindt en daarna gaan we kijken of en hoe
we het kunnen meten. Nee, hij zegt: als je het niet kan
meten, dan financier ik het niet. Zo stimuleert hij dat orga-
nisaties kleine, simpele en concrete campagnes gaan doen,
en daar is op zich niets mis mee. Maar het risico bestaat
dat organisaties het meest complexe en noodzakelijke werk
links laten liggen. Terwijl dat uiteindelijk belangrijker is.”

Civic driven change

Als Marieke Hart het over draagvlak heeft, komt ze al snel
op de term civic driven change. Dat wordt gedefinieerd als
veranderingsprocessen die opgezet en geleid worden
door de mensen zelf. Niet de staat of de markt, maar
burgers zijn de belangrijkste ‘drijvers’ voor verande-
ring. “In feite gaat het er om dat burgers zich inzetten
voor solving common problems: gemeenschappelijke
problemen die het persoonlijke of individuele belang
overstijgen en die zowel ‘hier’ als ‘daar’ terug te zien
zijn en op te lossen zijn. Actieve mondiale betrokken-
heid van Nederlanders is dus ook een uiting van civic
driven change,” licht Marieke toe. Het is een ontwik-
keling die zich al enkele jaren voortzet, en die ze
alleen maar toe kan juichen. “Maar daardoor moet je
de rol van ontwikkelingsorganisaties ook anders gaan
zien. Mensen in ontwikkelingslanden zijn in staat om
hun eigen situatie te verbeteren. Dat betekent niet dat
je niet aan ontwikkelingssamenwerking moet doen,
maar dat je de rol ervan anders moet invullen en
actieve, lokale burgers moet ondersteunen.”
Dit is geen nieuwe ontwikkeling maar wel eentje die
Dat betekent niet
nog steeds actueel is en daarom de moeite van het
noemen waard. “We denken nog steeds teveel vanuit
ons oude referentiekader. Ook wanneer je het hebt
dat je niet aan
internationale
s a m e n we r k i n g
moet doen, maar
dat je de rol anders
moet invullen en
actieve, lokale
burgers moet
over draagvlak vind ik dat je het minder noord-zuid
moet bekijken. Context laat zich nu bijvoorbeeld
inspireren door E-Motive dat aan omgekeerde ontwik-
kelingssamenwerking doet. (E-Motive is een initiatief
van Oxfam Novib met als motto ‘Nederland leert
van ontwikkelingslanden’. Kennis en ervaring van
mensen uit ontwikkelingslanden worden ingezet om
Nederlandse organisaties verder te helpen, red.) In
Zuid-Afrika bijvoorbeeld, schijnen ze veel beter te
zijn in campagne voeren. Dus zorgt E-Motive ervoor
dat mensen uit Zuid-Afrika Nederlandse organisaties
adviseren en begeleiden over hoe wij campagnes
moeten voeren. Dat draagt bij aan een andere beeld-
vorming van ontwikkelingslanden. En dat is nodig,
want we blijven denken dat wij het beter weten. We
moeten ons eens bescheidener gaan opstellen.”
Houding en gedrag
Een andere belangrijke ontwikkeling is de rol van
kennis in draagvlakversterking, vertelt Marieke. Ze
haalt Patrick Develtere aan, onderzoeker bij de Katho-
lieke Universiteit van Leuven. Hij definieert draagvlak
als ‘de al dan niet door kennis gedragen houding en het gedrag’
ten aanzien van in dit geval ontwikkelingssamenwerking. “Hij zegt
hiermee,” legt Marieke uit, “dat de kern bij houding en gedrag ligt
Marieke Hart is sinds 2007
en niet bij kennis. Want allerlei onderzoek wijst uit dat meer ken-
werkzaam voor Context,
nis niet per definitie zorgt voor een gedragsverandering. international cooperation, een
In de jaren 70 draaide draagvlakversterking wel om educatie. Toen sociale onderneming die zich
was de gedachte dat als mensen er maar meer vanaf wisten ze van- voornamelijk bezighoudt met
onderzoek, facilitatie, training
zelf wel goede dingen gingen doen. Maar dat bleek niet te werken.
en publicatie op het gebied
Je moet zorgen dat je meer aansluit bij wat mensen raakt, op hun van internationale samenwer-
emotie inspelen en handelingsperspectief bieden zodat mensen king.
zelf iets kunnen doen. De Groene Sint van Oxfam Novib is een Marieke is onder andere
verantwoordelijk voor de Con-
goed voorbeeld. Je kocht een eerlijke chocoladereep met Sinter-
text MasterClass, een leer-
klaas en op de verpakking las je ook iets over cacao en problemen traject voor ontwikkelingsor-
met handelsbarrières. De volgorde is omgedraaid. Kennis is, en ganisaties op het gebied van
dat vind ik ook, nog steeds een belangrijk element, maar het wordt draagvlakversterking. Verder
doet ze onderzoek op dit ge-
niet langer gezien als voorwaarde voor draagvlakversterking.
bied. Hiervoor werkte Marieke
Het heeft wel een keerzijde. Persoonlijk vind ik dat kennis soms als onderzoeker en docent aan
wel erg achterwege gelaten wordt. Het draagvlak kan gaan uithol- de Universiteit van Utrecht bij
len als je helemaal van dat kennisverhaal wegblijft en je het de studie algemene sociale
wetenschappen en studeerde
oppervlakkig houdt. Mensen zouden in ieder geval de grote lijnen
ze af in de communicatiewe-
moeten weten van de fundamentele, structurele problemen in de tenschappen en op beleid,
wereld.” Hier komt de complexiteit waarover Marieke het al eerder organisatie en samenleving.
had, weer om de hoek kijken: “Het is allemaal leuk, zo’n chocola-
dereep kopen, maar uiteindelijk heb je het dan nog niet over waar
Zie verder:
het echt om gaat: wat er structureel mis is in de wereld. Daarom www.contextmasterclass.nl
www.developmenttraining.org
was bij de Groene Sint juist de koppeling met lobby richting cho-
colade fabrikanten zo sterk.”
 Onrecht
“Er is veel onrecht in de wereld,” plachtte mijn
onderwijzer in de vijfde klas met licht spottende
blik te antwoorden, wanneer wij - een jaar of tien
jong en al erg mondig - weer eens op hoge toon
betoogden dat we echt teveel huiswerk konden ma-
ken. Het bleek een uitermate effectieve manier om
ons de mond te snoeren. Zelfs wij begrepen dat de
honger in Biafra van een andere orde was dan een
half uurtje minder buitenspelen. Het leerde ons -
onbewust - ook relativeren, en zoals bekend: jong
geleerd is oud gedaan.

Er is inderdaad veel onrecht in de wereld en ik

heb inmiddels een beroep waarbij het berichten
daarover dagelijkse kost is. Nog letterlijker: het
is mijn broodwinning, ik eet ervan. En goed ook,
ik laat het mezelf smaken, ondanks alle honger in
de wereld. Er is, naast onrecht, overigens weinig
wat mij meer irriteert dan de vragen die de
redactie van dit blad mij vroeg te beantwoorden:
in hoeverre raak je als journalist afgestompt?
Hoe geef je het onrecht dat je in je werk tegen-
komt een plek? Ik ben meteen geneigd een tegen-
vraag te stellen: hoe zit dat eigenlijk met de
vragensteller, de krantenlezer, televisiekijker,
de lezer van ‘MAG’? Raakt die afgestompt? Hoe
presentatrice en journalist

Clairy Polak,

geeft die het een plek?

We hebben allemaal onze eigen manier om om te

gaan met ons schuldgevoel. Of met onze betrok-
kenheid. Of met het schuldgevoel dat we betrok-
kenheid noemen. Ik ben journalist geworden omdat
ik me interesseer voor de wereld om me heen, hoe
onrechtvaardig ook. Omdat ik me interesseer voor
de onder- of achterliggende machinaties en oorza-
ken van wat zich zoal afspeelt. En om die bloot te
(helpen) leggen, als dat even kan. Om ‘het pu-
bliek’ in staat te stellen zich daarover een me-
ning te vormen. En om bij te dragen aan een recht-
vaardiger wereld wellicht? Ach, mijn pretenties
zijn bescheiden. Mijn illusies nog bescheidener.
Er is tenslotte veel onrecht in de wereld.
Op 21 januari vond de eerste UZ plaats in Seats2Meet te Utrecht. Met
€ 0,- kregen de initiatiefnemers Be More, 1ProcentClub en Frivista ruim 200
bezoekers op dit event. Via vraag en aanbod en workshops konden orga-
nisaties en particulieren elkaar ontmoeten en helpen met vrijwilligerswerk,
ideeën en nieuwe inzichten. Visitekaartjes werden rondgedeeld, daarna het
bekende maar oh-zo leuke hapje en drankje en iedereen ging met een goed
gevoel en meer contacten naar huis. Ze hadden hun betere wereld ontmoet.
Check www.jijbent.uz wanneer er weer een UZ plaatsvindt.

U Z ontmo
et jouw
bete
re w
ereld
De toeko
of illu
Er wordt steeds kritischer
naar de grootschalige
landbouw en veehouderij
gekeken. Het milieu en
het dierenwelzijn worden
belangrijker, en de af-
hankelijkheid van import
baart ons juist zorgen. Is
duurzame landbouw het
alternatief? Op bezoek bij
drie pioniers.
Pioniers in de duurzame landbouw,

Biefstuk van de Eemlandhoeve

Het is een druilerige woensdagmiddag. De mist wil maar niet weg-
trekken en met moeite kun je de Eemlandhoeve in het Utrechtse
Bunschoten zien liggen, de ‘brede’ boerderij van Jan Huijgen.
“Òf je werd heel groot, zoals mijn buurman, òf je redde het niet.
Het was in die tijd dat ik zei: nee, er moet ook nog een andere mo-
gelijkheid zijn.” En zo ontstond de Eemlandhoeve in Bunschoten.
Jan Huijgen, filosoof en boer van huis uit, wilde een boerderij waar
cultuur centraal zou staan. Cultuur in de vorm van zorg voor de na-
tuur en de bodem, en educatie aan kinderen en omwonenden. Dat
vertaalt zich praktisch in het houden van vleeskoeien, een boerderij-
omst
usie?
, vee- en fruitteelt

winkel, vergadercentrum voor bedrijven en een zorgboerderij voor

mensen die niet op de reguliere arbeidsmarkt aan de slag kunnen.
De boerderij krijgt zo weer een centrale rol in de omgeving. Inder-
daad, net als vroeger, al wil Huijgen niet teruggaan in de tijd. “Ik
ben niet alleen een idealist maar ook een pragmatist, een onder-
nemer. Ik wil breder kijken dan alleen productie en een directe
verbinding maken met de cultuur eromheen.”
Huijgen draagt een belangrijke reden aan om zijn hoeve op deze
wijze te houden en ieder jaar verder uit te breiden. Zo legt hij uit
dat het voedsel van Nederlandse boeren naar slechts drie inkopers
gaat, en van daaruit naar de consument. Een zeer smalle trechter,
‘van de zotte’ vindt hij het. “Boer en consument raken hierdoor
nog verder van elkaar verwijderd. Ook worden we
als consument meer en meer afhankelijk van de
grote partijen en dat is lang niet altijd positief,” zegt
Huijgen, “dat zagen we tijdens de economische crisis
ook op andere gebieden.”
De Eemlandhoeve is een voorbeeld voor veel andere
boerderijen op het gebied van multifunctionele en
duurzame landbouw. Zo krijgt Huijgen al sinds 1993
- het jaar dat de Eemlandhoeve van start ging - veel
politieke aandacht. Hij onderhoudt contact met
Arie Slob van de ChristenUnie en met voormalig
CDA-landbouwminister Cees Veerman, en heeft
inmiddels ook op Europees niveau contacten. In
2007 ontving Huijgen zelfs als eerste Nederlander de
internationale Mansholtprijs, een prijs voor belang-
rijke pioniers in de landbouw. En naast zijn werk-
zaamheden op de hoeve is Huijgen ook initiator van
de Taskforce Multifunctionele Landbouw, ingesteld
door Gerda Verburg (demissionair landbouwminister
op moment van schrijven). Doel van de Taskforce is
‘werken aan versnelling, verbinding en vernieuwing
van initiatieven in de multifunctionele landbouw’.
Je kunt wel stellen dat Huijgen een belangrijke speler
is in de huidige ontwikkelingen van de landbouw.
Wat denkt hij: heeft deze landbouw de toekomst?
Eten we straks alleen nog maar biologische koeien
uit de streek, of blijven we afhankelijk van de mas-
savleesproductie zoals we die van na de Tweede We-
reldoorlog kennen? “We moeten niet òf-òf denken.
De diversiteit van het levensweb is de kracht. Je kunt
niet alleen maar mikken op de grootschalige land-
bouw. Het is een kwestie van balans vinden tussen
regiospecifieke en grootschalige landbouw.”
Het contact met zijn buurman, die net nieuwe
schuren heeft gebouwd met ruimte voor vierhon-
derd melkkoeien en bij wie alles op de boerderij is
gemechaniseerd, is daar een goed voorbeeld van. De
boeren leven letterlijk naast elkaar en vullen elkaar
in bepaalde opzichten juist aan. Zo had Huijgen in
de zomer een grote grasmaaier nodig en kon hij die
lenen van zijn buurman, en andersom gebruikte de
buurman bij de opening van zijn uitgebreide boer-
derij de tientallen stoelen die Huijgen heeft staan
in zijn vergadercentrum. “En ik zat ook te denken,”
gaat Huijgen verder, “dat het een win-win-situatie
kan worden. De nieuwe schuren van mijn buurman
hebben enorme daken. Daar kunnen prima zonne-
panelen op.”
Appels van Willem & Drees
Twee mannen van begin dertig, voorheen werkzaam
bij Unilever waar ze zich dagelijks met eten bezig-
hielden, vroegen zich altijd al af: waar belanden al
die groenten die ik in het land zie staan eigenlijk? In
de winkel kunnen we vooral veel producten van over
de grens kopen, maar waarom kopen we niet meer
lokaal in? De twee mannen, Willem Treep en Drees
Peter van den Bosch, raakten er met elkaar over aan
de praat, en betrokken supermarkten bij hun ideeën.
Was het mogelijk om een schap met lokale produc-
ten te verkopen aan een supermarkt? Begin 2009
mochten ze dat acht weken proberen bij de Plus in
Amersfoort. In korte tijd sloten tien andere winkels
zich hierbij aan en sinds eind juni 2009 is het bedrijf
Willem & Drees een feit.
Voorafgaande klinkt nonchalanter dan het werkelijk
was. Want wat deze twee mannen deden was een
stabiele baan bij Unilever opgeven voor het onzekere
ondernemerschap. Het is dan ook niet zomaar een
bevlieging, maar vooral bevlogenheid die de man-
nen drijft. “Ik wil in mijn maatschappelijke carrière
een bijdrage leveren aan een betere wereld,” zegt
Drees Peter van den Bosch. “Mijn hart ligt bij de Ne-
derlandse landbouw en ik geloof in korte, overzichte-
lijke voedselketens. Die zijn namelijk goed voor het
milieu en zorgen voor een verbinding tussen boer en
burger.”
Het bedrijf Willem & Drees doet wat supermarkten
zelf niet kunnen: verse, lokale producten verkopen
We
in de supermarkt. Een te kleine markt voor de grote
moeten
ketens, en daarom een gat in de markt voor de twee
oud-Unilever-medewerkers. Drie keer per week
rijden ze naar de boeren en vertrekken ze met een
vrachtwagen vol groente en fruit naar de supermarkt.
Bestellen hoeft niet, want de medewerker van de
groenteafdeling kiest ter plekke. De eisen die Willem
& Drees stelt aan de producten zijn dat ze uit een
straal van maximaal veertig kilometer komen en van
het seizoen zijn, en dus niet uit een verwarmde kas
anders
komen. Daarbij moet de kwaliteit goed zijn, de boer
zichtbaar zijn en moet er rekening worden gehouden
met het milieu door bijvoorbeeld te denken aan
duurzame teeltwijzen. Een succesformule, want
inmiddels zijn ook de Jumbo, Spar en Super de Boer
aangesloten bij de groenteverkopers.
Wat het belang is van lokale landbouw? Daarover
hoeft Van den Bosch niet lang na te denken. “Toen
de aanslagen werden gepleegd op de metro in Lon-
gaan
den in 2005 vroegen mensen zich af: hoe kwetsbaar
zijn we eigenlijk? Als er bijvoorbeeld drie dagen
geen vliegtuigen kunnen landen is er niet voldoende
voedsel en krijgen de Britten honger.” Het is dan
ook niet voor niets dat Van den Bosch verwacht dat
supermarkten meer en meer aandacht zullen krijgen
voor de herkomst van producten op hun groente- en
fruitafdeling.
“Producten die je goed kunt bewaren, zoals sinaas-
denken
appels en bananen, en je dus milieuvriendelijk per
schip kunt vervoeren zullen gewoon blijven. Aardbei-
en uit Egypte in de winter zullen wel verdwijnen. Of
we nog vlees eten? Ik denk het wel, al zal het meer
een delicatesse zijn.” Volgens Van den Bosch moeten
we anders gaan denken, want als we zo verder gaan
overleven we het niet in de toekomst. “Ik geloof niet
dat we teruggaan in de tijd, maar ik geloof dat we
anders gaan eten. Want mensen willen niet terug in
hun welstandsniveau,” vult hij aan, “maar ze willen
wel bewuste keuzes maken. En daarvoor moet je het
ze gemakkelijk maken.”
Avocado uit Zuid-Afrika
Bananen uit Colombia, rijst uit Thailand en avo-
cado’s uit Zuid-Afrika. We zien ze allemaal regelma-
tig in de supermarkt liggen. Maar hoe zit het in die
landen nu precies? Is er in ontwikkelingslanden ook
sprake van lokale landbouw? Een interessante vraag,
zeker gezien de uitbreiding van lokale landbouw in
Nederland waardoor die landen misschien wel meer
concurrentie krijgen. Edith van Walsum, direc-
teur van Ileia, weet daar meer van af. Ileia is een
organisatie die zich bezighoudt met kleinschalige
landbouw in ontwikkelingslanden. Je zou Ileia een
kenniscentrum kunnen noemen, want de mensen
die er werken verzamelen en verspreiden kennis
over kleinschalige, duurzame landbouw. Zij geloven
namelijk in deze landbouwvorm, en niet alleen in
Nederland maar ook in bijvoorbeeld India, China,
Peru en Senegal.
Van Walsum vertelt: “Ileia heeft partnerorganisaties
op veel plaatsen in de wereld. We zien dat de moder-
nisering van de landbouw in de lift zit: schaalvergro-
ting, specialisatie, steeds meer export. Het heeft een
impuls gekregen door de globalisering, waar boeren
van kunnen profiteren. Maar tegelijkertijd is er ook
een grote groep die niet mee kan profiteren van deze
nieuwe kansen. Meer dan de helft van de ruim een
miljard kleine boeren op de wereld heeft geen of
slechte toegang tot markten en produceert op land
dat niet geschikt is voor moderne landbouwmetho-
den. Deze categorie boeren is gebaat bij een goede
toegang tot lokale afzetmarkten en bij het spreiden
van risico’s.” Bovendien is er ook van de consumen-
tenzijde weer vraag naar lokaal geproduceerd voed-
sel zagen we al bij Willem & Drees. Van Walsum
bevestigt dit. “Je ziet overal dat het contact tussen
consument en producent weer steeds belangrijker
wordt.”
Behalve dat grootschalige landbouw voor kleine
boeren vaak niet mogelijk is, moet je een land ook
steunen in het voorzien van eigen voedsel, vindt Van
Walsum. “Op die manier kun je een land uit de ar-
moede helpen. Kijk bijvoorbeeld naar Senegal, waar
twee jaar geleden voedselrellen waren. Het land is
afhankelijk van rijstimport uit Thailand. Vanwege
een slechte oogst in Thailand was de rijst in Senegal
ineens twee keer zo duur.”
Als Edith van Walsum praat, kun je niet om haar en-
thousiasme heen. Ze oefent haar vak duidelijk gepas-
sioneerd uit en bezit veel kennis over kleinschalige
landbouw. “Wij willen dan ook de discussie voeren:
wat voor landbouw willen we nu eigenlijk? In tegen-
stelling tot wat veel mensen denken, is kleinschalige
landbouw in principe efficiënter dan grootschalige
moderne landbouw en, mits goed gemanaged, beter
voor het milieu,” zegt Van Walsum.
Maar eerst nog even terug naar het probleem:
waarom maakt Senegal zich zo afhankelijk van
een ander land en is het niet zelfvoorzienend?
“Het landbouwbeleid van Senegal richt zich op het
vergroten van export, want de gedachte daarachter
is dat je met al die inkomsten weer goedkope rijst
in Thailand kunt kopen,” legt Van Walsum uit.
“Zo wordt er bijvoorbeeld niet geïnvesteerd in de
infrastructuur naar lokale voedselmarkten waardoor
boeren het niet redden. Onze insteek is om kleine
boeren in marginale gebieden de kans te geven
om hun kracht te benutten en om hen onder de
aandacht te brengen. Dan kun je zeggen: kleinscha-
lig, marginaal. Maar samen is dat heel groot, en dat
wordt vaak vergeten.”
En hoe zit het dan met Thailand, als belangrijke
exporteur voor Senegal in rijst, om weer even terug
te komen op het voorbeeld dat Van Walsum aan-
haalde. Wat is er nu precies mis met de export? “Je
ziet in Aziatische landen, waar op grote schaal rijst
en tarwe geproduceerd wordt met moderne produc-
tiemethoden, ook een stagnatie in de productie. Dat
heeft te maken met veelvuldig gebruik van pestici-
den en kunstmest. De grond is uitgeput. En steeds
meer pesten en plagen worden resistent tegen pesti-
ciden. Dat is eigenlijk het westerse productiemodel:
een enorme sprong in productie en een dip in de
diversiteit, landschapsschoonheid en het gemengde
bedrijf waar er steeds minder van over zijn.”
Goed, een duidelijk verhaal. Maar waarom zou
kleinschalige landbouw nog meer het alternatief
kunnen zijn? “Kleinschalige landbouw is per defini-
tie divers en dus worden de risico’s gespreid. En dat
laatste krijgt een extra belang bij sterke klimaatwis-
selingen.” Van Walsum haalt een voorbeeld aan van
lokale landbouw en klimaatveranderingen: “Veel
boeren uit tropische gebieden zijn al gewend aan
onvoorspelbare weersomstandigheden,” vertelt ze,
“hun strategie richt zich op het omgaan met risico’s.
Ik bezocht in Bangladesh eens een project. Daar
werd een mengvorm van landbouw met bomen sterk
gestimuleerd. Vrouwen hadden daar veel ideeën
over; behalve vruchtbomen en bomen die construc-
tiehout opleveren wilden zij ook een soort boom op
hun erf waar ze gemakkelijk in kunnen klimmen als
het water stijgt. Dat is iets waar wij nooit op waren
gekomen.”
Kleinschalige landbouw naast grootschalige land-
bouw. Het is wat Jan Huijgen ambieert en uitvoert,
idem dito voor Willem & Drees en Ileia. Een alter-
natief dus, maar dan wel een stevig en realistisch
alternatief met belangrijke pioniers voorop. “Want
de diversiteit van het levensweb is de kracht,” zei Jan
Huijgen. En Van den Bosch’ visie op de ontwikke-
lingen in het voedselaanbod: “Ik geloof niet dat we
teruggaan in de tijd, maar ik geloof dat we anders
gaan eten.” Edith van Walsum, tot slot, over klein-
schalige landbouw in ontwikkelingslanden: “Als je
op zoek gaat naar de mogelijkheden die er zijn zul
je er veel vinden. Kleinschalige en multifunctionele
landbouw heeft de toekomst.”
Meer weten? Kijk op www.eemlandhoeve.nl,
www.willemendrees.nl en www.ileia.org.
 De kledingindustrie
zit steeds meer op het
goede spoor qua
duurzaamheid
en fair trade.
Vier voorbeelden
die navolging
verdienen.
attuneshirts.com “We willen graag kleding maken die je
Wat : Attune gewoon naar je werk en naar een feestje
Wie : Erik Akse kunt dragen.”
Waarom : “Ik was bij de Jonge Socialisten (PvdA) al bezig met thema’s als eerlijke handel en ontwikkelings-
samenwerking. Toen ik daarmee moest stoppen omdat ik te oud werd voor de organisatie, dacht ik:
het wordt tijd voor concrete actie.”
Hoe : Met het leveren en bedrukken van promotiekleding die verantwoord is geproduceerd en vanaf 2010
ook met kleding voor de consument.
Sinds : 2005
suite69.eu “De ontwikkelingen zijn positief en dat maakt ons
Wat : Suite69 blij. De vraag stijgt explosief en duurzaamheid
Wie : Dennis van der Zande krijgt gelukkig steeds meer aandacht.”
Waarom : “Mijn partner Linda en ik werkten al in de kledingbranche en wilden graag iets voor onszelf begin-
nen. Er is veel mis in deze sector, dus we wilden het graag verantwoord doen.”
Hoe : De T-shirts, vesten en sweaters voor winkels en de Suite69-webshop zijn verantwoord geproduceerd.
Hetzelfde geldt voor de promotieshirts voor organisaties. Bovendien gaat van ieder kledingstuk 69
cent naar een goed doel.
Sinds : 2005
alchemist.cc “Het gaat goed, er zit een gestage en flinke groei
Wat : Alchemist in de verkoop. En het mooie is dat niet alleen
Wie : Caroline Mewe de eco-winkels bij ons inkopen.”
Waarom : “Het behoud van de planeet kan geen trend of hype zijn, en ik miste mooie én verantwoorde
kleding voor vrouwen.”
Hoe : Verantwoord geproduceerde dameskleding die zoveel als mogelijk van biologische materialen is
gemaakt.
Sinds : 2005
mudjeans.nl “Ik word er blij van als ik iets moois
Wat : Mud Jeans kan kopen dat ook verantwoord
Wie : Tim van Looijen is geproduceerd.”
Waarom : “Omdat groen niet saai en duur hoeft te zijn, maar ook modieus, bereikbaar en betaalbaar voor een
grote groep mensen.”
Hoe : Kleding voor mannen en vrouwen die op een verantwoorde manier geproduceerd is.
Sinds : 2008
 Advertentie

Linkervoet van David Hartog,

maat 41, directeur van drukkerij de Bunschoter.
Afrika is aan zet
Is ontwikkelingssamenwerking nog nodig? De laatste
tijd is er veel kritiek. Het Westen heeft sinds de Tweede
Wereldoorlog ruim 2.500 miljard dollar gestoken in hulp
aan de derde wereld. Maar met name in Afrika is de
meeste hulp op niets uitgedraaid. Daar zijn honderden
miljarden verspild. Grootschalige projecten die door (ook
de Nederlandse) overheden, werden uitgevoerd, misluk-
ten vaak omdat er te weinig oog was voor de specifieke
lokale context. De investeringen van IMF en Wereldbank
werden te vaak gedreven door westers eigenbelang,
zodat sommige Afrikaanse landen meer betalen aan rente
en aflossing van oude leningen dan ze aan hulp ontvan-
gen. Veel landen staan er nu slechter voor dan rondom
de jaren 60, toen zij onafhankelijk werden.
Critici geven de Afrikanen zelf de schuld omdat ze vol-
gens hen corrupt, lui en oorlogszuchtig zijn. Koren op de
molen van (voormalig) politici als Arend-Jan Boekesteijn
van de VVD, die de hulp wil halveren, of Geert Wilders,
die vindt dat we er maar helemaal mee moeten stoppen.
Maar ook de Zambiaanse econome Dambisa Moyo, die
aan de Harvard University en in Oxford studeerde, meent
in haar geruchtmakende boek ‘Dead Aid’ dat de hulp aan
Afrika moet worden stopgezet. Het continent is volgens
haar te afhankelijk geworden van donaties uit het Westen
en hulp werkt de corruptie alleen maar in de hand, zegt
zij.
Ik vind niet dat we moeten stoppen met de hulp aan
Afrika. Integendeel, we moeten onze inspanningen
opvoeren. Het moet alleen anders. Het Westen moet zich
niet langer superieur opstellen, en de Afrikanen moeten
zich niet langer opstellen als de ‘ontvangers’ van hulp
en dus werken aan een mentaliteitsverandering. Wat zijn
de alternatieven? Ik wil drie zaken noemen. Het privé-
initiatief, kleinschalige projecten die door Nederlandse
particulieren zijn opgezet, is het eerste alternatief. Dat is
de enige sector binnen de Nederlandse ontwikkelings-
samenwerking die echt succesvol is en groeit. Zij zijn
succesvoller dan de overheid en de grote hulpclubs,
omdat ze drijven op persoonlijke betrokkenheid en directe
contacten. Elke cent wordt direct in hulp omgezet.
Het tweede alternatief is het verstrekken van micro-
kredieten via plaatselijke banken, maar vooral ook door
particulieren via het internet. Zeer effectief. Kijk eens op
een site als www.myc4.com en er gaat een wereld voor
u open.
Ten derde wil ik ervoor pleiten op te houden met het
opleggen van westerse denkmodellen en juist meer reke-
ning te houden met de Afrikaanse traditie. In 2007 kocht
ik in Kaapstad een oude auto en reed ermee naar Cairo.
Zes maanden, 25.000 kilometer. Ik logeerde bij gewone
mensen en met hen praatte ik over de toekomst van hun
geliefde Afrika. Een aantal van hen kwam met zeer werk-
bare oplossingen die hun wortels hebben in de Afrikaanse
traditie. Oplossingen voor kleine, lokale problemen, maar
ook voor de grote kwesties op het gebied van oorlog, mi-
lieu, ziekte en corruptie die op het hele continent spelen.
Afrikaanse oplossingen voor Afrikaanse problemen zijn
een goede manier om het continent vooruit te helpen,
omdat zij aansluiten op de plaatselijke cultuur en worden
herkend en gedragen door de gewone bevolking.
Ik pleit ervoor dat westerse landen geld vrijmaken in hun
ontwikkelingsbudget om een gezamenlijk programma op
te zetten. De Afrikanen (antropologen, historici, journalis-
ten, politici maar ook dorpshoofden en stamoudsten) zul-
len het onderzoek en de uitvoering zelf moeten doen. Zij
zijn volwaardige partners en moeten zich ook als zodanig
gaan gedragen. De nieuwe generatie is hier absoluut toe
in staat en zullen dat de komende tijd moeten bewijzen.
Afrika is nu zelf aan zet.
Ton van der Lee (1956) woonde elf jaar in Afrika. Hij studeerde literatuurwetenschap-
pen in Amsterdam, werkte als journalist voor diverse kranten en tijdschriften en
schreef zeven boeken over Afrika. Ook maakte hij verschillende documentaires over
het continent voor binnen- en buitenlandse omroepen. Zijn boek ‘De Afrikaanse Weg’
kwam in 2007 uit bij uitgeverij Balans. Zie verder: www.tonvanderlee.nl
journalist en auteur
Ton van der Lee
Persona non grata Osama Hunger Fighting the Silence
Venezuela, 2007 Afghanistan, 2003 Engeland en Congo, 2007
Fabio Wuytack Siddiq Barmak Ierland, 2008 Femke en Ilse
Steve McQueen van Velzen

Negentig minuten lang Dit is de eerste Af- Met ‘Hunger’ levert kun- ‘Fighting the Silence’ is
kijk je niet naar, maar ghaanse film na de val stenaar Steve McQueen gemaakt door de twee-
belééf je het leven van van de Taliban en geeft een prachtige, artistie- lingzussen Femke en
priester, rebel en artiest de kijkers een kritisch ke, maar ook afschuwe- Ilse van Velzen (1980):
Frans Wuytack. De beeld van het leven lijke debuutfilm af. De selfmadedocumentaire-
documentaire, gemaakt onder dit regime. Alleen grotendeels in beelden makers met een passie.
door zijn zoon en film- daarom al de moeite vertelde film neemt je Geraakt door een korte
maker Fabio, brengt je van het kijken waard. mee naar de Noord- documentaire van het
vooral naar het Venezu- In de film moet een Ierse Maze-gevangenis, tv-programma Net-
ela van de jaren zestig, twaalfjarig meisje zich begin jaren tachtig. IRA- werk, reisden ze af naar
waar Frans als priester voordoen als jongen om gevangenen weigeren Congo en legden ze de
naar toe reisde om de te overleven. Ze heeft om gevangeniskleding schrijnende verhalen
mensen uit de sloppen- geen vader of broers, te dragen, zich te van verkrachte vrouwen
wijken te helpen. Niet en voor vrouwen is het wassen en hun haar te vast. De verkrachtingen
met een zak geld, maar ten tijde van de taliban laten knippen om op zijn een machtsmiddel
door de bevolking te streng verboden om die manier een status dat vrouwen niet alleen
leren kennen en samen naar school te gaan, als politiek gevangene immens vernedert, maar
met hen de strijd aan te werken of alleen de af te dwingen. De dat er ook voor zorgt
te gaan. Frans ontke- straat op te gaan. De bewaarders proberen dat hun mannen hen
tende een sociale en constante angst om ont- de gevangenen met verlaten en de samen-
culturele revolutie en dekt te worden is niet grof geweld te wassen leving hen verstoot.
werd door de regering geacteerd, aangezien en hun haar te knip- Het is een taboe, een
verbannen, maar liet de jonge actrice zelf op pen en dat leidt tot enorm taboe. En dat
zich de toegang tot wat de vlucht was voor de harde confrontaties. De moet worden doorbro-
hij ‘de universiteit van taliban. Erg indrukwek- gebeurtenissen in Abu ken, vinden steeds meer
het leven’ noemde niet kend neergezet, de Ghraib en Guantánamo Congolese vrouwen. De
ontzeggen. Bijzondere hopeloze blik van het Bay maken deze film in zussen ook: zij gebrui-
documentaire over een meisje houdt je tot het één klap actueel. In het ken deze documentaire
bijzondere man. einde vast. tweede deel van de film nu als voorlichtingsfilm
staat IRA-leider Bobby in Congo. In 2009
Sands centraal. Sands verscheen een vervolg
begint als eerste van de op deze documentaire,
groep een hongersta- ‘Weapon of War’ over
king, de volgende stap de motieven van de
in de strijd om een poli- daders.
tieke status. Je volgt de
aftakeling van Sands op
de voet en dit zijn zowel
gruwelijke, als prachtig
gefilmde beelden van
McQueen.
Sing for Darfur Das leben The Gods Burma VJ –
Spanje, 2008 der anderen must be crazy Reporting From a
Johan Kramer Duitsland, 2007 Botswana en Zuid- Closed Country
Florian Henckel von Afrika, 1980 Noorwegen, Zwe-
Donnersmarck Jamie Uys den, Denemarken,
Engeland, 2008
Anders Østergaard

Een Brit loopt over de Typisch zo’n film waar je Van een tijdje terug ‘Burma VJ’ toont het
straten van Barcelona niet over moet schrij- alweer, deze film, en dat werk van videojourna-
en belt met een vriend ven, maar die je moet zie je. Toch de moeite listen in Birma (Myan-
over het internationale zien. Het onderwerp, de van het kijken waard, mar), een land waar
concert vanavond in de grove lijn van het ver- want het schudt je weer de militaire dictatuur
stad: Sing for Darfur. haal en de acteurs moe- even wakker uit je druk- hard optreedt tegen
“Ja, ik ben het helemaal ten voldoende zijn om ke, westerse bestaan. alles en iedereen die
met je eens. De hele cri- je over te halen deze Xi, de hoofdrolspeler, het niet eens is met
sis in Darfur is afgrijse- goede film te kijken. is een Bosjesman en hen. Het verhaal speelt
lijk.” En of hij vanavond Onderwerp: de DDR heeft het met zijn stam zich grotendeels af in
tijd heeft? Nee, want hij in de jaren 80 en het prima voor elkaar in de september 2007 als de
moet twee facelifts en Ministerium für Staats- woestijn Kalahari. Tot monniken de straat op
een schaamhaarlaserbe- sicherheit (Stasi) en hun iemand een colaflesje gaan om te protesteren
handeling doen. “But afluisterpraktijken. uit het vliegtuig boven tegen het bewind. De
anyway, tell me, how are Grove lijn van het ver- hen laat vallen en dit VJ’s werken undercover
you?” Zijn gesprekspart- haal: Stasi-agent Wiesler onbekende, westerse voor de Democratic
ner blijkt onlangs ge- luistert de toneelschrij- voorwerp voor veel Voice of Burma, een
scheiden en peilt of zijn ver Georg Dreyman ophef zorgt. Veel slap- oppositiezender. De
vriend dan misschien en zijn geliefde af. Hij stickelementen en daar beelden zijn des te
een andere keer tijd raakt door het volgen moet je van houden, en aangrijpender omdat
heeft. “Nee volgende van hun leven in een ook niet elke verhaallijn bekend is hoe tragisch
week lukt echt niet, de moreel dilemma en is even interessant, maar het afloopt. Ook die
kliniek is zo druk. Maar vindt het steeds lastiger deze film moet je gezien afloop filmen de VJ’s:
mail mijn secretaresse zich loyaal op te stellen hebben. het brute neerslaan van
anders even.” tegenover de staat. de protesten door het
Het is een scène uit de Acteurs: Martina Ge- leger, de dood van een
speelfilm ‘Sing for Dar- deck als Christa-Maria Japanse toerist, politie
fur’, gemaakt door de Sieland, Ulrich Mühe - en knokploegen en de
reclameman Johan Kra- geschapen voor de rol overvallen op de kloos-
mer. Een film die onze van Stasi-agent Weisler ters. ‘Burma VJ’ is een
betrokkenheid bij Darfur - en Sebastian Koch als documentaire, maar ook
en daarmee ook andere de toneelschrijver (en een getuigenis van een
ontwikkelingsvraag- inderdaad van Zwart- opstand die de junta
stukken bekritiseert. boek). verborgen wilde houden
Prachtig gefilmd, fijne en die de wereld dankzij
muziek en bovendien de moed van de VJ’s
non-profit. Moet je zien. en vele andere Birmese
Kijk ook eens op www. journalisten en burgers
singfordarfur.org. toch te zien kreeg.
De naam Paul Rusesabagina zal bij veel mensen onbekend
zijn. Zijn daden niet. Rusesabagina is namelijk de man op wiens leven
de film Hotel Rwanda is gebaseerd. Tijdens de genocide in Rwanda in
1994 was Rusesabagina hotelmanager van Hôtel des Mille Collines.
Terwijl de strijd tussen de Hutu’s en de Tutsi’s weer oplaaide en
er een miljoen mensen werden vermoord, gaf Rusesabagina onderdak aan
zowel Hutu’s en Tutsi’s en heeft zo het leven van zo’n twaalfhonderd
mensen gered. Ten tijde van het interview woont Rusesabagina (1954)
alweer dertien jaar in Brussel. Omdat hij veel kritiek heeft op de
huidige Rwandese overheid en deze kritiek niet onder stoelen of
banken steekt, is een terugkeer naar Rwanda volgens Rusesabagina te
gevaarlijk.

De moed om uit te spreken dat je elkaar


“Ik mis mijn land. Ik mis de plek waar ik geboren en
getogen ben. De boerderij van mijn vader, met alle
dieren. De school waar ik naar toe ging, dertien jaar
lang. Ik mis de bergen waar ik vaak kwam en je een
prachtig uitzicht over het noorden hebt. Ik mis mijn
mensen, mijn familie, ik mis alles in Rwanda. Het
is mijn grote wens om terug te kunnen, maar ik ben
verbannen door de Rwandese overheid. Ik haat het
woord verbannen. Ik ga er tegenin, ik moet ervoor
vechten, want iemand anders heeft mijn rechten en ik
wil ze terug.”
Strijd
Paul Rusesabagina neemt de tijd om zijn verhaal te
vertellen. Met zijn wijsvinger in de lucht onderstreept
hij belangrijke woorden en de strijdlust glanst in zijn
ogen. Af en toe lacht hij zelfs, al geeft zijn verhaal
daar weinig aanleiding toe. Maar het laat zien dat
hij geen verbitterd man is, de strijdlust wint. Strijd
omdat er volgens hem nog veel dingen mis gaan in
Rwanda en ook in andere landen, en hij de situatie
wil verbeteren. Hij heeft daarvoor in 2005 The Hotel
Rwanda Rusesabagina Foundation opgericht, een
stichting die voort wil bouwen op de lessen die er
van de genocide in Rwanda geleerd zijn en zo in de
toekomst genocide wil voorkomen.
We zitten bij elkaar op witte, nepleren banken in
zijn sobere woonkamer in Brussel. Het huis van een
held, maar ook een huis dat je zo drie keer voorbij
zou lopen. Geen mooie auto voor de deur, nergens
overdreven luxe spullen. Alleen een grote foto van
hem en de voormalig president van de Verenigde
Staten, George W. Bush, valt op. De foto is genomen
in 2005 tijdens de uitreiking van de hoogste
burgeronderscheiding die er bestaat in de Verenigde
Staten: The Presidential Medal of Freedom. Een
contrast met de rest van het huis. Rusesabagina geeft
ons een rondleiding en laat meteen de sporen van
inbraak zien. Want er wordt met enige regelmaat
bij hem ingebroken, vertelt hij, waarschijnlijk door
vijanden uit Rwanda. Volgens Rusesabagina dezelfde
vijanden die hem van de weg probeerden te rijden
een paar jaar geleden. Hij vertelt het onbewogen. Er
is waarschijnlijk weinig wat hem nog bang maakt na
alle gebeurtenissen. Volgens Rusesabagina vinden
er ook twijfelachtige bijeenkomsten plaats tussen
Rwandese jongeren en de Rwandese ambassadeur
in Brussel. Bijna elke dag, vertelt hij, kun je tussen
tien en twaalf uur ’s avonds Rwandese jongeren
richting de ambassade zien lopen. Wat er besproken
wordt weet Rusesabagina niet. Maar al die zaken bij
elkaar zorgden er wel voor dat hij zijn kinderen naar
scholen in Amerika heeft gestuurd. Ook zelf is hij
een verhuizing aan het voorbereiden. Maar bang om
te praten over de situatie in Rwanda is Rusesabagina
zeker niet.
Boodschap
“Hotel Rwanda was een film, maar vooral een
boodschap. Elke dag werden er duizenden mensen
vermoord buiten de muren van ons hotel. Bijna een
miljoen mensen in drie maanden tijd; met zeven
miljoen inwoners is dat vijftien procent van de
Rwandese bevolking. Ik was getraumatiseerd door
alles wat ik had gezien, had last van nachtmerries.
Maar ik sprak niet over de situatie in Rwanda, dus
niemand schoot er iets mee op. De internationale
gemeenschap had ons verlaten, had ons overgeleverd
aan dieven, gangsters, criminelen. Ik was een
ooggetuige van wat er gebeurde, ik had een
boodschap te vertellen. Dus ik begon te praten. Veel
mensen wilden die boodschap ook horen, ze wilden
weten wat er gebeurd is in Rwanda. Dus nu reis ik
met mijn stichting de wereld rond om mijn verhaal te
vertellen.”
Moed
Rusesabagina is net terug van een van deze reizen.
Hij sprak in Belfast, Noord-Ierland, zijn hoop uit
dat de Hutu’s en Tutsi’s ooit zo ver komen als de
katholieken en protestanten daar. Volgens hem zijn
de problemen tussen deze groepen vergelijkbaar met
de situatie in zijn thuisland. “Ze vechten beiden al
eeuwen om de macht. Maar in Noord-Ierland hebben
ze nu een stap vooruit gezet. Ze zitten nu met elkaar
om de tafel, kijken elkaar in de ogen en hebben de
moed om uit te spreken dat ze elkaar haten, maar dat
ze wél met elkaar moeten leven. Daar proberen ze
een manier voor te vinden, voor de toekomst, voor
hun kinderen. In Rwanda, maar ook in Burundi,
Oost-Congo, Tanzania en West-Uganda, zijn we
nog lang niet zo ver. Je kunt nooit spreken over vrede
zolang er nog ongelijke rechten zijn. Of zolang er
nog meer dan twee miljoen mensen in ballingschap
leven in omringende landen. In 1959 waren
tweehonderdvijftigduizend Tutsi’s verbannen en die
kwamen dertig jaar later vechtend terug. Vandaag
hebben we twee miljoen verbannen mensen. Hoe
kun je dan spreken over vrede?”
Leugens
Hard is Rusesabagina in zijn oordeel over de
Rwandese overheid. “De Rwandese gemeenschap is
gebaseerd op leugens. Mensen worden de verkeerde
dingen verteld en ze vertellen de internationale
gemeenschap de verkeerde dingen. Tutsi’s zetten
zichzelf bijvoorbeeld na de genocide van ‘94 neer
als slachtoffer, maar Tutsi-rebellen begonnen al
eerder, op 1 oktober 1990, een burgeroorlog. Ze
vermoordden toen veel Hutu’s en lieten een leegte
achter. Massa’s mensen vertrokken, vluchtten. Een
ware exodus. Eind ’93 was Kigali, de hoofdstad
van Rwanda, omringd door meer dan een miljoen
vluchtelingen. Ze sliepen in de open lucht in de
meest vreselijke omstandigheden en die situatie
wakkerde de haat tegen de Tutsi’s aan. Toen de
Hutu-president Juvénal Habyarimana op 6 april
1994 werd vermoord laaide het vuur nog hoger op.
In de genocide die volgde zijn een miljoen mensen
afgeslacht, maar in Rwanda leven helemaal geen
miljoen Tutsi’s, dus veel onder hen waren Hutu’s.
Westerse media brachten het eenzijdig: Hutu’s
vermoorden Tutsi’s. Maar er was een burgeroorlog
gaande, zowel de Hutu’s als de Tutsi’s hadden een
eigen leger en waren aan het moorden. En de burgers
waren de slachtoffers. De Front Patriotique Rwandais
(FPR), de Tutsi-partij die nu aan de macht is, met
Tutsi Paul Kagame als president, accepteert het niet
als je dit hardop zegt. Dan noemen ze je de vijand
van het land. Ik verdedig de Hutu’s niet, en ontken
hun misdaden ook niet, maar we moeten ook laten
zien dat er al eerder misdaden plaatsvonden. Dit
waren óók oorlogsmisdaden tegen de mensheid, maar
die worden verzwegen. Ik sta niet aan één kant, ik sta
in het midden. Ik ben niet voor de overheid, ik ben
voor mensenrechten.”
Verenigde Naties-syndroom
Oorlogsmisdaden waar het Westen de ogen voor
sloot. Toen er in augustus 1993 sprake was van
een vredesakkoord tussen de Tutsi-rebellen en de
Rwandese overheid, stuurden de Verenigde Naties
vijfentwintighonderd soldaten. In Rwanda vertrouwde
Ik sta niet
aan één kant,
ik sta in het midden.
Ik ben niet voor de
overheid, ik ben
voor mensenrechten.

iedereen erop dat het moorden nu zou stoppen en

mensen die eerder gevlucht waren durfden weer terug
naar huis. Ook Rusesabagina keerde terug naar huis
nadat hij lange tijd in het Hôtel des Mille Collines,
het hotel waar hij manager was, had gelogeerd. Maar
toen werd de Rwandese president Habyarimana
vermoord en de dag erna tien Belgische VN-
soldaten die de nieuwe Hutu-president en voormalig
minister-president, Agathe Uwilingiyimana, moesten
beschermen. Rusesabagina: “Toen begon de genocide
pas echt, maar de hele wereld liet Rwanda in de
steek. Meer dan tweeduizend soldaten werden
teruggetrokken en tweehonderdzestig soldaten bleven
over. Terwijl we zeker vijfduizend soldaten nodig
hadden om de genocide te stoppen. Dat begrepen we
niet en zullen we nooit begrijpen. Ik noem het het
‘Verenigde Naties-syndroom’. Je kunt het vergelijken
met wanneer we een auto op een kind zien afrijden,
dan sluiten we onze ogen en oren, want we willen
het niet zien.” Rusesabagina laat foto’s zien van wat
er vermoedelijk gebeurde in april 1995. Tutsi-rebellen
hadden het land overgenomen en zouden in de
vluchtelingenkampen van Kigali vijfentachtighonderd
mensen hebben vermoord in vier dagen tijd. Op de
foto’s zie je VN-soldaten tussen de lijken staan. “Het
wordt stil gehouden. Maar de mensen die dit doen
zouden gestraft moeten worden. Deze lijken zijn
mensen. We kunnen dit niet voor altijd verborgen
houden. Het Internationale Gerechtshof kreeg de
missie om alle Rwandezen die zich schuldig hadden
gemaakt aan misdaden tegen de mensheid naar de
rechtbank te brengen. Maar de oorlogsmisdadigers
lopen nog vrij rond. Gerechtigheid heeft gefaald.”
Manipulatie
“Dit verhaal moet verteld worden. Wat je nu van
Afrika ziet is allemaal gemanipuleerd. We hebben
de media nodig om het hele plaatje aan de mensen
te laten zien zodat ze zich bewust worden van de
situatie en zodat de westerse overheid stopt met het
ondersteunen van dictators. Het zijn doodgewone
mensen die in Afrika de macht grijpen. Binnen drie
maanden zijn ze miljonair en binnen een paar jaar
biljonair. Ze durven te stelen van hun eigen mensen,
geld waarmee het Westen probeert te helpen. Dat
geld komt nooit op de juiste plek terecht. Er wordt
maar een kleine groep mensen mee geholpen
om andere mensen te onderdrukken. En na het
vermoorden van hun eigen mensen vluchten de
dictators en gaan ze relaxen aan de Côte d’Azur.
In het Westen leggen ze rode tapijten uit om ze te
verwelkomen. Dit is een schande voor de westerse
grootmachten. Dat mag niet kunnen, dictators
moeten weten dat ze niet boven de regels en wetten
staan, maar dat ze op een dag terecht zullen staan
voor hun misdaden.”
Empty suit
De rol van de Verenigde Naties laat Rusesabagina
niet los. Een rol waarin ze gefaald hebben volgens
hem. “De Verenigde Naties zijn een empty suit. Of
een maatpak voor één persoon, één of twee landen.
Want het zijn maar een paar landen die alles regelen
in de VN. En ze doen nooit het juiste. Heb je ze
ooit één conflict zien oplossen? Elf jaar na Rwanda
ging ik naar Darfur. De geschiedenis herhaalde zich.
Daar gebeurde precies hetzelfde. Mensen worden
verkracht, hebben geen onderdak, voedsel en geen
onderwijs. En dan hoor ik elke westerse leider tijdens
de herdenking van de Holocaust zeggen dat dit nooit
meer mag gebeuren. Never and again. Dat zijn de
meest misbruikte woorden ter wereld. Als ze wilden

De film Hotel Rwanda (2004) is gebaseerd op het leven van Paul Rusesabagina tijdens de genocide in Rwanda in 1994. Op 6
april dat jaar werd het vliegtuig neergeschoten waarin de presidenten van Rwanda en Burundi zaten. Tutsi’s werden verantwoordelijk
gehouden en de strijd tussen de Hutu’s en Tutsi’s, de twee grootste bevolkingsgroepen van Rwanda, laaide weer op. Honderd
dagen later waren bijna een miljoen mensen vermoord. Voor 1994 kende Rwanda al een lange geschiedenis van strijd om macht
tussen de Hutu’s en de Tutsi’s. Tijdens de kolonisatie van België, vanaf 1918, werden de Tutsi’s door de Belgen tot een elitegroep
verheven die de Hutu’s (die 85 procent van de Rwandese bevolking uitmaken) onderdrukten. Op 1 juli 1962 werd Rwanda
onafhankelijk, maar daarmee verdwenen de spanningen tussen de bevolkingsgroepen niet. De Hutu’s verdreven de Tutsi-elite en
namen de macht over. De Tutsi’s probeerden in de daaropvolgende jaren de macht terug te krijgen. In 1990 viel het door Tutsi’s
geleide Front Patriotique Rwandais Rwanda binnen om de macht over te nemen. Dit leidde tot gevechten, maar de Hutu-president
bleef overeind. Tot 6 april 1994. Hutu’s werden na de aanslag via de radio opgehitst tegen de ‘Tutsi-kakkerlakken’.
Rusesabagina was tijdens de volkerenmoord die er op volgde hotelmanager van Hôtel des Mille Collines en heeft in die positie
het leven van 1268 mensen veilig gesteld, zowel Hutu’s als Tutsi’s. Rusesabagina: “Ik zie mezelf niet als held. Ik zie mezelf als
een doodgewone man, iemand die in een buitengewone situatie geen partij koos maar zichzelf bleef en zijn taak als hotelmanager
volbracht. Ik had geen wapens, wel woorden. Daar vocht ik mee van het begin tot het eind.”
 Ik
geloof
nog
steeds
hadden ze de oorlog kunnen stoppen, maar dat
deden ze niet. De VN-soldaten komen geen vrede

in
bewaren, ze komen staan kijken hoe mensen elkaar
afmaken en sturen aan het eind van de dag een

Afrika.
verslag naar New York. Er mankeert heel veel aan
de VN. Ze moeten nodig hervormen en versterken,

Ik
de grootmachten moeten er weer deel van gaan
uitmaken. Nu kunnen de VN niet snel beslissen, ze

geloof
horen van een conflict maar de volgende vergadering
is pas een volgende maand. Dan wachten ze gerust en
besluiten pas tijdens die vergadering dat ze moeten

dat we
ingrijpen. Vervolgens vragen ze elk land om wat
soldaten en dan hebben ze bijvoorbeeld drieduizend

het
soldaten bij elkaar geraapt, maar die soldaten komen
uit minstens dertig verschillende landen, ze spreken

kunnen
verschillende talen, hebben nooit samengewerkt en
moeten dat dan ineens gaan doen. De VN moeten

maken,
veranderen willen zij echt van betekenis zijn.”

Nalatenschap

als we
“Het zal de mooiste dag uit mijn leven zijn als Hutu’s
en Tutsi’s op een dag rond de tafel gaan zitten, elkaar

de wil
in de ogen durven te kijken en elkaar de waarheid
zeggen. ‘Ik haat je en ik weet dat je mij haat, maar

maar
we moeten samenleven dus hoe gaan we dat doen?’
Net als in Noord-Ierland. Je hoeft niet van elkaar te

hebben.
houden, maar je moet wel goede buren zijn. Iedereen
heeft zijn rechten. Ik doe wat ik kan zodat never again

Als er
ook echt betekent: nooit meer. Met mijn stichting
organiseer ik deze gesprekken om ervoor te zorgen

de wil
dat er in de toekomst nooit meer burgeroorlogen zijn.
Om ervoor te zorgen dat er een stap vooruit wordt
gezet en er vrede kan zijn voor de volgende generatie.

is, dan
Ik heb mijn hele leven gevochten, ik wil niet dat
mijn kinderen dat gevecht aan moeten gaan en mijn

is er
kleinkinderen opgroeien met haat en gebrek aan
geloof in de ander. Ik wil iets nalaten. Ik geloof nog

een
steeds in Afrika. Ik geloof dat we het kunnen maken,
als we de wil maar hebben. Als er de wil is, dan is er
een weg.”
Shahied Badoella Michel Groenenstijn Ewout Suithoff Henk van Stokkom
(ChristenUnie) (Be More) (ZOA-Vluchtelingenzorg) (VanStokkom)

1. De Bijbel 1. Shadow of the sun 1. The Shack 1. Africa, a biography

Ryszard Kapuscinsk William P. Young of the continent
2. Eindelijk thuis John Reader
Henri Nouwen 2. How to be good 2. Dromen, Durven, Reader is de zoon van
Dit inspirerende boek Nick Hornby Doen een Londense taxi-
heeft mijn houding en Een ontzettend grappig Ben Tiggelaar chauffeur die in 1955
gedrag ten opzichte en herkenbaar boek, richting Afrika vertrekt
van naastenliefde en met een goede bood- 3. De 7 gewoonten en door wie dit boek in
sociale gerechtigheid schap over ‘doorschie- Stephen R. Covey 1997 is geschreven. Na
ingrijpend beïnvloed. ten’ in het goed doen. Voor iedereen die zich- veertig jaar schrijft hij
Geen oordeel, geen Ik wil in mijn enthou- zelf en zijn omgeving een doorwrochte bio-
verwijt en geen afkeu- siasme nog wel eens verder wil ontplooien grafie over Afrika; het
ring, maar juist bereid doorslaan in waar ik is dit een prachtig continent dat zo groot
zijn de ander hoger te mee bezig ben, maar boek, en een must voor is dat je het boek alleen
achten dan jezelf. Ik mede dankzij dit boek iedere manager die al moet hebben van-
wil iedereen aanraden let ik inmiddels veel be- leidinggeven serieus wege het fantastische
dit ontroerende boek ter op waar het uitein- neemt. Volgens Covey kaartje achterin. Daarop
te lezen en je te laten delijk echt om draait. moet je eerst jezelf wordt namelijk duidelijk
inspireren door de aanpakken voor je met dat de oppervlakte van
kracht van een ontmoe- 3. Lord of the Rings je omgeving aan de Afrika met gemak de
ting. Begroet elkaar Tolkien slag kunt. Het boek oppervlakte van China,
met open armen en leert je leiding te geven de Verenigde Staten,
ontmoet elkaar met af- aan jezelf zodat je een India, Europa, Argenti-
fectie, genegenheid en effectief leider van nië en Nieuw Zeeland
onbevangenheid. anderen kunt zijn. Prak- kan bevatten. Een must
tisch en goed toepas- read voor iedereen die
3. Wie heeft mijn kaas baar. Afrika als continent
gepikt beter wil leren kennen
Spencer Johnson & en doorgronden.
Kenneth Blanchard  
2. Binnen is het don-
ker, buiten is het licht
Dick Wittenberg
(fotografie Jan Ban-
ning)
 
3. Fooled by
randomness
Nassim Nicholas Taleb
Otto Kamsteeg Guido de Vries Hagar Prins Edith van Walsum
(Frivista) (ZOA-Uganda) (Frivista) (Ileia)

1. Wat is de wat 1. Guns, Germs and 1. Ik was een 1. The God of small
Dave Eggers Steel kindsoldaat things
Deze indrukwekkende Jared Diamond China Keitetsi Arundhati Roy
roman vertelt het Fascinerend boek over
levensverhaal van Va- hoe de mens zich heeft 2. De gifhouten bijbel 2. La parole aux
lentino Achak Deng. verspreid en ontwikkeld Barbara Kingsolver negresses
Valentino is een jongen in de afgelopen 13.000 Een dikke pil en in het Awa Thiam
die op zesjarige leeftijd jaar. Hoe wilde planten, begin is het even door- Dertig jaar geleden
op de vlucht sloeg voor zaden en dieren voor zetten, maar dit boek is kwam ik voor het eerst
de oorlog in Zuid- menselijk gebruik ge- oh-zo de moeite waard. in Afrika, en kocht in
Sudan. Shockerend en schikt werden gemaakt Op meeslepende wijze Lome (Togo) het boekje
confronterend om al en hoe dat uitmondde vertelt Kingsolver het ‘La parole aux négres-
lezend te ontdekken in Europese naties die verhaal van Nathan ses’. De journaliste Awa
welke genocide er heeft andere (wereld)delen Price die met zijn gezin Thiam had een dertigtal
plaatsgevonden onder veroverden en popula- afreist naar Belgisch vrouwen geïnterviewd
de ogen van mij en mijn ties uitroeiden. De titel Congo om de bevol- in verschillende West-
generatie. En welke verwijst naar de manie- king tot het christen- Afrikaanse landen. Over
verwachtingen Valen- ren waarop dat gebeur- dom te bekeren. Door elke vrouw schreef zij
tino van het Westen de; dat vooral geografi- zijn fanatieke gedrag een hoofdstuk in dit
had, en hoe ‘wij’ hem sche en klimatologische kan Nathan echter op prachtige en voor mij
hierin teleurstellen. Het omstandigheden hierbij weinig sympathie van schokkende boek.
verhaal is zo krachtig een doorslaggevende de bevolking rekenen. Verhalen van jonge
dat het de manier ver- rol speelden is een eye- Kingsolver groeide zelf en oude vrouwen, van
andert waarop je naar opener. op in Congo en dat vrouwen op het plat-
je eigen leven en dat merk je. Haar beel- teland en in de grote
van anderen in bijvoor- 2. Leven met Jezus dende beschrijvingen stad. Verhalen over
beeld Afrika kijkt. Groot van dag tot dag voeren je weg naar de relaties die deze
respect voor Dave Juan Carlos Ortiz Afrika, haar boosheid vrouwen hadden met
Eggers. over de politieke situ- hun mannen, kinderen,
3. The bottom billion atie in het land voel je familie. Over hoe het
2. Welvaart voor de Paul Collier en haar onbegrip over was om hun man te
wereld de westerse inmenging delen met vijf andere
Jeffrey D. Sachs begrijp je. Een boek dat vrouwen. Vrouwen die
mij leerde dat goed- verlaten en bedrogen
3. In alle redelijkheid doen helemaal niet zo waren, die kinderen
Tim Keller gemakkelijk is. in hun eigen armen
zagen sterven, die hun
3. Relationship dochters lieten besnij-
fundraising den. Maar de verhalen
Ken Burnett gingen ook over kracht,
solidariteit, wijsheid,
hoop, humor.

3. An unquiet mind
Kay Redfield-Jamison
 Advertentie

Wat een mooi blad, denkt u.

En zo goed geschreven ook.

Dat vinden wij ook. Elke druppel inkt moet de moeite

waard zijn. Een goede, mooie en foutloze tekst: daar
houden we van. Net als u. Met veel liefde werkten we mee
aan dit mooie blad. Omdat het mocht én omdat het moet.

An & Erica, tekstschrijvers

www.verzinsels.com

creatief tekstbureau

Erica Bouma
erica@verzinsels.com
06 29 14 20 00
 Bekend gezicht
Als je een beetje bekend bent van tv, word je heel vaak gevraagd voor goede
doelen. En het liefst hebben die je als ambassadeur. Dat je het gezicht
wordt van een organisatie. Ik vind dat altijd een beetje vreemd. Hoe kun je
nu het gezicht zijn van iets, wat je niet zelf bestuurt? Dat je bekende kop
niet weet wat de rest van je lijf doet. Is verrekte lastig. Moet je bij fietsen
eens proberen. Lig je zo op je bekende gezicht. Andersom lijkt me ook
onhandig trouwens. Dat je als organisatie opeens je gezicht in compromit-
terende toestand aantreft. Dan voel je je toch ook een kip zonder kop.
Toen ik gevraagd werd om mee te werken aan een spotje voor Cordaid,
heb ik dan ook gezegd dat ik dat graag wilde doen, maar dan wel eenmalig.
Voor één campagne dus. En dat ik mijn eigen gezicht voor mezelf mocht
houden.
Opeens vond ik mezelf terug in Malawi, in een heus Afrika van lemen
hutjes, rieten daken en vrouwen met een kruik op hun hoofd. Het rook ook
zo naar Afrika. Naar dampende grond. Iedereen was blij, en voor ik het wist
stond ik te dansen met stralende vrouwen in prachtig gebatikte doeken.
Ik voelde me Kuifje in Afrika. Iedereen was aardig, de projecten liepen gesmeerd, het leek bijna een aards paradijs. Achtervolgd
door een snelle crew, die almaar riep hoe prachtig het werd en hoe goed ik het deed, rausde ik over de Afrikaanse
markten en stofwegen. Ik leerde veel mensen kennen en het klikte met hen. Ik had bedongen dat we zo veel
mogelijk zouden filmen, zodat we niet de schijn tegen ons hadden dat we
decadent een beetje vakantie hielden. Achteraf vind ik het bijna jammer
dat we zo ijverig waren en alleen maar gewerkt hebben. Eigenlijk had ik
nog wel een tijd door dat land willen reizen. Het nog beter leren kennen.
Ook de slechte kanten zien. Het is nu een zoete herinnering, die langzaam
vervaagt. Maar goed, gelukkig heb ik het filmpje nog!

Joris Linssen, tv-presentator

 ‘Ik
Het is zaterdagochtend, kwart voor negen.
De meeste mensen genieten van hun vrije dag
en liggen nog in bed, maar voor een flat in het
Amersfoortse Liendert staan al vijf vrijwilligers
van Stichting Present klaar met emmers en
schoonmaakspullen. Klaar om een verwaarloos-
de flat weer leefbaar te maken. Straks zullen
ze de taken verdelen en gaan twee vrijwilligers
aan de slag in de keuken. Een ander zal zich
met schoonmaakspullen terugtrekken in de
badkamer en ook zal iemand met afval en af-
gedankte spullen heen en weer lopen tussen de
flat en de vuilniscontainer. Het opruimen van
de overgebleven spullen zal door vrijwilliger
nummer vijf worden gedaan. Later die dag zul-
len ze de kamers stofzuigen en dweilen zodat
de flat niet alleen opgeruimd, maar ook weer
schoon en fris is.

Sociaal isolement
De flat is het thuis van Marianne van Veen, een alleenstaande vrouw van
37 jaar. Marianne heeft last van een laag zelfbeeld, depressieve gevoelens
en lichamelijke problemen die haar belemmeren goed te functioneren
in de maatschappij. Ze fladdert van het ene baantje naar het andere,
maar het lukt haar niet iets aan te pakken of vast te houden. Ze krijgt
hiervoor al vanaf haar vijftiende psychische hulp, maar werd telkens
zonder diagnose naar huis gestuurd. Tot twee jaar geleden, toen het echt
mis ging. Er werd door een instantie van de Gemeente Amersfoort een
verkeerde inschatting gemaakt waardoor Marianne weer aan het werk
moest. Marianne: “Ik ben toen helemaal ingestort. Ik wilde graag werken
schaam
Stichting Present ruimt op bij Marianne

me voor
mijn
huis’
 en deed heel erg mijn best maar
het lukte gewoon niet. De instantie
nam me niet serieus en ik raakte in
paniek. Ik begon dingen te zien die
er niet waren en wilde tegen een
boom rijden. Opnieuw kwam ik op
de psychiatrische afdeling van het
ziekenhuis terecht en weer werd ik
naar huis gestuurd met de bood-
schap dat ze niet wisten wat me
mankeerde. Dat werd me teveel. Ik
sloot me op in huis en nam de tele-
foon niet meer op. Gelukkig belden
vriendinnen de crisisdienst en na
meer onderzoek kwam er eindelijk
een diagnose. Ik bleek borderline te
hebben, een persoonlijkheidsstoor-
nis.”
Sinds maart zit Marianne full-
time in therapie en leert ze inzien
waarom ze dingen op een bepaalde
manier doet. En waarom ze dingen
niet doet, zoals het opruimen en
schoonmaken van haar huis. Door
haar psychische en lichamelijke
klachten heeft ze haar huis de
afgelopen jaren verwaarloosd. Afval
en spullen stapelden zich op terwijl
haar twee katten voor nog meer
rommel zorgden. Langzaam maar
zeker stond het hele huis vol. Zo
vol dat Marianne op de bank in de
woonkamer moest slapen. Marian-
ne: “Ik schaam me voor mijn huis.
Ik nodig ook nooit mensen uit want
dan moeten ze hink-stap-sprong
mijn huis door. Als het net is op-
geruimd wil het nog wel een tijdje
lukken om het zo te houden, maar
‘Het liefste zou ik zeggen ‘laat alle vuilniszak
op een gegeven moment wordt de berg te groot en gaat het weer mis.
Ik krijg het gewoon niet voor elkaar.” Anne Ettema van de Gemeente
Amersfoort helpt Marianne haar leven weer op de rit te krijgen. Ze
kennen elkaar goed. Zij was ook degene die Stichting Present inscha-
kelde om zo een stap in de goede richting te zetten.
Anne: “Als het huis straks op orde is kunnen we huishoudelijke
ondersteuning proberen te regelen zodat het schoon en netjes blijft.
Iemand die samen met Marianne de boel aanpakt en haar motiveert
zodat het niet bij deze dag alleen blijft.”
Nieuwe start
Terug naar zaterdag. Marianne staat in de deuropening en probeert
rustig te blijven als de groep binnenkomt en bezit neemt van haar
omgeving. Al snel worden er spullen heen en weer gesleept. De
spanning op haar gezicht neemt toe. De controle loslaten is moeilijk
voor haar. Straks gaan er dingen weg die niet weg mogen of stuk die
niet stuk mogen... De afgelopen dagen heeft ze een aantal dingen
gestickerd dat echt niet weg mag. Ook heeft ze het afval bij elkaar
proberen te verzamelen. Nu de groep binnen is pakt ze snel haar jas
om ergens anders heen te gaan. Ook voor morgen heeft ze wat leuks
op de planning staan zodat ze niet meteen alles gaat doorzoeken.
“Het liefste zou ik zeggen ‘laat alle vuilniszakken maar staan’ dan
kijk ik die nog even na. Maar ik moet het loslaten. Want ik ben heel
blij met de hulp. Heerlijk dat alles straks schoon is, dat is heel lang
geleden. Ik hoop echt op een nieuwe start.”
Een week later vertelt ze hoe het met haar gaat na de invasie van
afgelopen zaterdag. En is het huis nog steeds netjes? “Eh, het is al
iets rommeliger dan afgelopen weekend,” lacht ze, “want het was
wel heel leeg en ongezellig. Maar schoon is het nog wel. Ik probeer
het bij te houden maar de huishoudelijke ondersteuning laat nog
even op zich wachten.” Sommige dingen waren ook iets te goed
opgeruimd. “Ik heb me rot gezocht naar de afstandsbediening en er
waren ook wat dingen weggegooid die ik liever gehouden had. Maar
ik ben erg blij met de hulp. Ik vond het niet leuk, al die mensen over
de vloer, want zoals ik al vertelde schaam ik me voor mijn huis, maar
het scheelde dat het onbekenden waren, want die zie ik nooit meer
als het goed is,” lacht ze.
De naam Marianne is om privacyredenen gefingeerd
 Stichting Present
Stichting Present mobiliseert jaarlijks
honderden vrijwilligers die hun tijd en
mogelijkheden inzetten om mensen die
dat nodig hebben te helpen. Present
werkt samen met maatschappelijke orga-
nisaties omdat die weten welke mensen
in de samenleving de hulp van vrijwilli-
gers kunnen gebruiken. In het geval van
Marianne werkte Present bijvoorbeeld
samen met de Gemeente Amersfoort
en Stichting Altrecht. Leden van een Bij-
belstudiegroep van de christelijk gere-
formeerde kerk uit Amersfoort hadden
zich aangemeld als vrijwilligers. Zij doen
dit jaarlijks om iets te kunnen betekenen
voor hun naasten en tegelijkertijd elkaar
beter te leren kennen. André, één van de
vrijwilligers, was onder de indruk toen hij
bij Marianne binnenstapte: “Bizar dat het
in je eigen stad gebeurt dat iemand op
de bank moet slapen vanwege de rom-
mel in huis. Ik schrok er gewoon van en
ben blij dat we haar met deze dag op weg
kunnen helpen.”
Harmen van Zwol is coördinator bij Stich-
ting Present Amersfoort. Hij constateerde
dat er twee typen mensen actief waren
in het vrijwilligerswerk: de ‘geitenwollen-
sokkentypes’ en de mensen met veel tijd.
Maar voor de middengroep met mensen
die wel iets willen doen maar niet weten
hoe zij dat in hun drukke leven vorm moe-
ten geven, was er niets. Stichting Present
speelde daar op in. Harmen: “Ik zie dat
het past bij de moderne wereld dat je zelf
bepaalt wanneer je een dagje vrijwilli-
gerswerk kunt doen. Het zou mooi zijn als
het niet blijft bij een dagje goed-doen en
het echt een maatschappelijke beweging
wordt die vorm krijgt in de samenleving.
Het zijn namelijk niet alleen de klusjes,
maar ook het gevoel van eigenwaarde
dat de hulpontvangers terugkrijgen. Ze
zien zo dat er wel degelijk mensen zijn die
hen willen helpen en die hen belangrijk
vinden.”

kken maar staan’ dan kijk ik die nog even na’

‘Elke keer als ik wak
joh, we zijn
gewoon te
moeilijk bezig’
Wubbo Ockels: iedereen kent
hem als de eerste Nederlandse
ruimtevaarder. Maar dat was
1985. Vijfentwintig jaar later is
Ockels hoogleraar duurzame
technologie aan de TU Delft, en
zet hij zijn kennis en energie in
voor het bedenken en ontwikke-
len van duurzame ideeën. Dat is
nodig, aangezien Nederland qua
duurzaamheid een behoorlijke
achterstand heeft ten opzichte
van omringende landen. Toch
wordt Ockels door de regering
niet met open armen ontvangen.
“De laatste jaren ga ik me steeds
meer ergeren. In Nederland
heerst een zieke mentaliteit.”
Als je Wubbo Ockels vraagt naar
zijn beste duurzame ideeën -
die eigenlijk allang uitgevoerd
hadden moeten worden - is hij
wat terughoudend. “Ik kan veel
ideeën hebben, maar ik weet niet
of ze werken. Ik heb er natuurlijk
wel vertrouwen in, maar je kunt
gewoon niet goed inschatten of
het lukt, of het gebeurt. In de
jaren 50 dachten we bijvoorbeeld
dat we naar een atoomtijdperk
zouden gaan, dat is niet gebeurd.
In de jaren 80 zou er een water-
stofeconomie komen, dat is ook
niet gebeurd. Nu denken we al
veertig jaar lang dat kernfusie de
oplossing is, maar dat is ook nog
niet gebeurd. Dingen blijken toch
moeilijker te zijn dan ze in eerste
instantie lijken.”
Dat geldt ook voor zijn beste idee:
energie opwekken door middel van
vliegers. “Waarom weet ik eigen-
lijk niet. Elke keer als ik wakker
word denk ik: joh, we zijn gewoon
te moeilijk bezig. Kijk naar buiten,
zie hoe de wolken bewegen, wat
een energie! Als je daar een vlieger
hangt kun je er zoveel uithalen,
het is zonde dat we die energie
niet gebruiken.”
Er heerst een zieke mentaliteit
Het is moeilijk niet onder de
indruk te raken van Ockels. Hij
neemt de tijd om dingen uit te
leggen en maakt het niet nodeloos
ingewikkeld. Hij is zo inventief
en bevlogen bezig om Nederland
duurzamer te krijgen; daar word je
vanzelf enthousiast van. Maar dat
enthousiasme neemt de regering
nog niet over. Dus kaart Ockels de
klimaatproblematiek regelmatig
aan in de media. Het beleid van
de regering schommelt volgens
Ockels namelijk alle kanten op
door een gebrek aan kennis en een
heldere koers.
kker word denk ik:
Hoogleraar Wubbo Ockels over duurzaamheid
Ockels’ drie beste ideeën

1. Vliegerenergie
“Vliegers fascineren mij omdat ze zo
ontzettend veel mogelijkheden heb-
ben.” Dit is een innovatief idee om
gebruik te maken van windenergie op
grote hoogten, waar het over het alge-
meen harder waait en de luchtstroom
gelijkmatiger is. Dit gebeurt door mid-
del van een laddermolen met vliegers
eraan.

2. Ecolution
Een zeilboot die zijn eigen elektrici-
teit opwekt: dat is het zero-emission
zeilschip de Ecolution. Een dag zeilen
geeft vijf dagen levensenergie. Midden
juni 2010 gaat de boot het water in.
“Veel mensen denken: leuk zo’n bootje,
maar die hebben niet door dat dit een
expeditie is, een levensexpeditie.”

3. Superbus
Een combinatie tussen de flexibiliteit
van een auto en een hogesnelheids-
trein. Deze elektrische autobus biedt
plaats aan twintig à dertig personen en
rijdt buiten de steden op een betonnen
geleidingsbaan. De bus kan 250 kilo-
meter per uur en bestaat uit meerdere
compartimenten die elk via hun eigen
deur bereikbaar zijn. Het prototype is
bijna af. “De Superbus is waanzinnig!
Dat is echt wat ik noem een megaknal-
ler.”
“Kennis en innovatie worden
helemaal niet gestimuleerd in
Nederland. Dat is heel jammer.
Het aanvragen van subsidie voor
onderwijs en onderzoek is veel te
ingewikkeld gemaakt. Daarbij is
de waardering voor vernieuwing
niet groot, want er heerst eerder
angst voor vernieuwing, risico’s
worden gezien als slecht. Maar
iemand die vernieuwend bezig
is zoekt juist die risico’s op, daar
zit het spannende.” Dat innova-
tie niet wordt toegejuicht wordt
ook duidelijk als we Ockels’ idee
over vliegerenergie als voorbeeld
nemen. Ockels bedacht dit idee al
meer dan tien jaar geleden, maar
hij kreeg van het ministerie van
economische zaken geen subsidie.
Jaren later werd er in Duitsland
eenzelfde idee ontwikkeld, en toen
werd het idee serieuzer genomen.
Rotterdam kwam toen met een
miljoen euro over de brug.
“Ja, daar raak je soms wel een
beetje gefrustreerd van. De
laatste jaren ga ik me steeds meer
ergeren. In Nederland heerst een
zieke mentaliteit, en dat heeft
alles te maken met de insteek dat
je het eigenlijk niet weet, maar
er wel over mee wilt praten. Dat
gebeurt vooral in de politiek,
waardoor er dus een groot deel van
ons belastinggeld verkeerd wordt
uitgegeven. Ik kan er niet meer zo
goed tegen. Dat heeft misschien te
maken met die handelsmentaliteit.
Je hoeft niet eerlijk, oprecht of
verantwoord te zijn, als het maar
winst maakt.
Net als dat polderen. Dat is
prachtig voor sociale vraagstukken,
maar voor technische vraagstuk-
ken over duurzaamheid moet je
gewoon experts in huis hebben.
In de medische wetenschap doe je
ook alleen maar iets als je daarvoor
bewijs hebt. Hier hebben we een
doelstelling, dan een regel, en dan
gebeurt er wat, maar of het werkt!?
Dat doet er niet toe. En dat is niet
goed. We moeten evidence-based
gaan regeren. Want als we alleen
maar aan het polderen zijn en
iedereen mag zijn mening uiten,
dan komen we in een hele vlakke
maatschappij terecht. In zo’n maat-
schappij wordt het moeilijk een
zeker recht van spreken op te eisen
omdat jij het weet, omdat de ander
niet kan beoordelen of jij het weet
want die heeft weer geen kennis.
Ik heb geen respect voor onze re-
gering. Als je ziet hoe die mensen
zich uiten als ze het over duur-
zaamheid hebben, dan denk ik:
jongens waar haal je dat toch van-
daan? Waarom beweert voormalig
minister van onderwijs, cultuur en
wetenschap Maria van der Hoeven
(op moment van schrijven demis-
sionair minister van economische
zaken, red.) dat we kolencentrales
nodig hebben voor elektrisch
rijden, terwijl er rapporten zijn die
aangeven dat die niet nodig zijn?
Ze praat gewoon een lobbygroep
na. Er is wel kennis, maar er wordt
niet gestudeerd. Politici besteden
het gewoon uit aan een consultant
en kunnen dus ook geen verant-
woordelijkheid nemen. En zo wor-
den we een kennisloos land terwijl
we een kennisland wilden zijn.”
We hebben een leider nodig
Ockels zit ondertussen niet stil.
Al bijna twintig jaar is hij hoog-
leraar aan de Technische Uni-
versiteit Delft en in die tijd heeft
hij meerdere projecten bedacht
en uitgewerkt. Zo heeft Ockels
studenten geholpen de zonne-auto
Nuna te bouwen, en binnenkort
wordt de laatste hand gelegd aan
het zero-emission zeilschip de
Ecolution (zie kader voor toelich-
ting). “Ik denk regelmatig: wat is
dat een mooi project! Geweldig
interessant om op je eigen boot
onderzoek te doen en colleges te
geven. Dan plaats ik die filmpjes
weer op YouTube en zo wordt zo’n
schip een verhaal. En van het ene
verhaal komt het andere verhaal
en kun je je leven verrijken met
de dingen die op je pad komen.
Maar die dingen komen dus op je
pad omdat je ook op die manier
bezig bent. Dat klinkt een beetje
taoïstisch misschien,” lacht Ockels,
“maar het is in de praktijk wel zo.”
Naast de Ecolution is Ockels al
een tijd bezig met de zogenaamde
Superbus, een elektrische autobus.
“Het concept van de Superbus
is zo voor de hand liggend dat ik
denk: waarom is het er nog niet?
Je hoeft niet eerlijk, op
te zijn als je maar w
Ik heb er nooit een studie van
gemaakt, maar iets groots als het
openbaar vervoer, waar veel van
elkaar afhankelijk is, heeft een
hele sterke drager nodig. Daar-
voor is iemand nodig die zegt: wij
gaan dat doen en dat gaan we zo
financieren. Zoals John F. Ken-
nedy er toentertijd voor zorgde dat
Amerika naar de maan ging. Dat is
zo on-Nederlands, dat kennen wij
niet. Wij kunnen alleen maar en-
thousiast worden van buitenlandse
ideeën. We hebben een leider no-
dig als we onze achterstand willen
inhalen. Iemand die de echtheid
weer naar boven haalt. We hebben
in Nederland een hele intelligente
bevolking, dat is aangetoond, maar
waarom besteden we dan geen
aandacht aan het onderwijs en zijn
de leraren niet de belangrijkste
mensen in onze maatschappij? We
moeten meer gaan werken met
competities, bijvoorbeeld alle be-
drijven die zonnepanelen bouwen
uitdagen met een groot tv-pro-
gramma en 100.000 euro prijsgeld
van de regering voor wie de beste
en goedkoopste panelen bouwt.
Daar profiteren we van want het
wordt voor iedereen bereikbaar,
iedereen ziet het.
Het is ook belangrijk dat de jeugd
meer geld krijgt om dingen te
doen. Er bestaat ontzettend veel
wil. Ik heb daarom een voorstel
gedaan om tien procent van het
innovatiegeld naar de jeugd te
laten gaan, want we hebben het
toch over de toekomst? En de
jeugd ís de toekomst. Maar ik werd
door politici neergezet als een
sinterklaas die geld wilde strooien
over de jeugd. Nee, zei ik, ik ben
iemand die water geeft aan alle
zaadjes. Waar ben je mee bezig als
je in een rijk land als Nederland
denkt: ben ik wel goed bezig als je
geld geeft aan de jeugd? Iedereen
die een klein beetje nadenkt kan
hooguit zeggen dat die tien pro-
cent te weinig is, niet teveel.
Lokaal, regionaal en bij bedrijven
wordt er gelukkig ontzettend veel
gedaan aan duurzaamheid. Want
duurzaamheid leeft wel, er is veel
pit in Nederland, er zijn heel veel
mensen die heel veel doen. De
provincie Friesland is bijvoorbeeld
lekker aan de weg aan het tim-
meren, daar mankeert niets aan.
Wat er mankeert is dat de regering
het maar niet voor elkaar krijgt
om bestaande belangen en lob-
bies opzij te schuiven en met een
strakke strategie naar de toekomst
te gaan. Daarvoor hebben ze steun
nodig en dat kan maar van één
kant komen volgens mij: van de
burgers.”
En om die burgers te bereiken
heeft Ockels een beweging
opgericht die eist dat Nederland
in 2050 honderd procent schoon
is. “Ik geloof dat de mens wakker
gemaakt moet worden om door
te krijgen dat je recht hebt op een
schone toekomst, dat het een bur-
gerrecht is, zeker in zo’n welvarend
land als Nederland. De mensen
zijn zich wel bewust van het recht
op vrije meningsuiting en van het
recht op onderwijs, maar niet van
het recht op een duurzame toe-
komst. Iedereen wil het wel, maar
dat vertaalt zich nog niet in dat we
het eisen van de democratie. Ik
hoopte op één miljoen leden op 8
maart 2010 zodat ik daarmee naar
de regering kon stappen, maar er
hebben zich niet genoeg mensen
aangemeld.
Men vindt het te lastig. Ze kijken
wel op de site maar melden zich
niet aan. Ik ga nu naar andere
wegen zoeken om dezelfde bood-
schap te vertellen.
Ja, ik wil het ook!
In Nederland zijn we zo ver
weggeraakt van het gevoel van
democratie. Ik reis elke dag met
de trein en dan praat ik vaak met
mensen over de problematiek
en vraag ik hen of ze denken dat
ze daar wat aan kunnen doen.
Nou nee, dan moet je op partijen
precht of verantwoord
winst maakt
stemmen, hoor je dan, is er iets
anders? Misschien werkt het niet
meer, die partijen. Zeker niet ten
aanzien van duurzame ontwik-
keling, want die partijen zitten
tegen elkaar in te harken. Terwijl
de problematiek algemeen is en
niets te maken heeft met links of
rechts, of wel of niet religieus. Het
gevoel van democratie is weg. Ik
zou dolgraag een beetje van dat
gevoel terug zien. Zeker met de
huidige communicatiemiddelen
is het zo gemakkelijk. Morgen kan
iedereen zeggen: ja, ik wil het ook!
En als mensen dat zeggen heeft de
regering een opdracht. Maar ook
een kracht, want dan heb je het
ergens over, Nederland wil echt
dat we dit doen.”
Door deze uitspraken ontstaat
vanzelf de vraag of Ockels niet
zelf de politiek in wil. “Ik heb er
wel over nagedacht, maar ik ben
er bang voor. Ik ken veel politici
nog van voor ze de politiek in
gingen, en pff, je wordt gemangeld
in die wereld. Ik vraag me dan af
wanneer ik meer kan bereiken. En
misschien is dat wel op de manier
waarop ik mijn eigen ik ben met
mijn ideeën. Ik kan mensen
begeisteren als leider, maar heb
waarschijnlijk niet de bestuurlijk
eigenschappen die nodig zijn. Ik
ben geen Obama.”
 Leven
met het
van geen zingeving
 Bij Thailand denk je niet meteen aan vluchtelingen.
Eerder aan jungletochten, prachtige eilanden, blauwe
zee en snorkelen totdat je trek hebt in spicy food
and cold beer. Maar in het westen van Thailand, aan
de grens met Birma, zie je als je goed zoekt al snel
verschillende grote vluchtelingenkampen, tjokvol
mensen uit Birma. Bezaaid met huisjes van bamboe
die elkaar net niet raken en vergeven van een gif
dat mensen leeg maakt: het onbreken
van zingeving.

Een dag in het kamp Ma Lae is als een

hele koude douche; je wordt lichamelijk
te snel wakker terwijl je geestelijk nog
niet aanwezig bent. Er lopen 40.000
Birmezen rond, maar ze zijn er met hun
gedachten niet bij. Die zijn elders, bij
hun thuisland, bij de wreedheden die
ze hebben gezien, bij het verlies van
geliefden. Het helpen van deze mensen is moeilijk
omdat ze getraumatiseerd zijn, heimwee hebben
naar huis en haard, vrij willen zijn, een leven willen
hebben waarin nut, blijdschap en perspectief
aanwezig zijn en dat op dit moment niet blijvend
verholpen kan worden. De Birmeze junta (sinds de
jaren zestig al in het zadel) zit niet te wachten op al
die minderheden die meer onafhankelijkheid willen.
Dus worden er grootschalige militaire campagnes
uit de kast gehaald, gecombineerd met een
wreedheid die het bloed doet stollen. Inwoners van
dorpjes worden verjaagd en gedwongen om door
hun eigen landerijen te lopen of rennen. Daarin
krioelt het van de landmijnen. Alle kampen kennen
dan ook een werkplaats voor het vervangen
en repareren van kunstarmen, kunstbenen en
kunstvoeten. Alles voor een gekunsteld bestaan.
Dat geldt ook voor de kinderen en jongeren die zijn
geboren in de kampen. Ver weg van het dorp van
hun ouders, moeten zij het doen met de glorieuze
droom van verzet, en hopen op een regering ergens
in deze wereld die hen een verblijfsvergunning wil
bieden. Amerika pikt alle intelligente mensen eruit,
dus als je dom bent heb je echt een probleem. Als je
dat al niet had. Want elke dag bedenken wat je met je leven moet doen
en daarop geen echt antwoord weten is slecht voor je geest. Dus gaan
de vluchtelingen maar massaal onderwijs volgen: beroepstrainingen en
landbouwklasjes. Maar als je al jaren en jaren in een kamp zit ben je òf heel
geleerd òf heel moe. En wat moet je met een IQ van boven het gemiddelde
wanneer je niet kunt excelleren? Wanneer je niet in vrijheid kunt gaan en
staan waar je wilt? Wanneer de wereld niet verder komt dan sancties, in Irak
en Afghanistan wel dictaturen wil omgooien, maar Birma ongemoeid laat
qua militaire interventie?
Nu is het Westen sowieso geestelijk en daadkrachtig gehandicapt als het
gaat om dictaturen, genocide en het verstaan van de schreeuw van mensen.
Mensen die schijnbaar die vraag om hulp niet samen met olie en andere
grondstoffen weten mee te brengen. Dus is de situatie van de Birmeze
vluchtelingen een status quo die henzelf het meeste treft. Want de wereld
draait wel door.

Meer informatie: www.burmacentrum.nl

 Advertentie

PROFIT
VOOR
NON PROFIT
persoonlijke aandacht in media-advies
www.svbmedia.nl

Onze verpakkingsfolie.

Focus op (groen) verzenden | www.euromail.nl

 Bond tegen
het vloeken
Wij behoren tot de eerste generatie die op een
indringende manier ervaart dat wij als wereldbe-
volking een gezamenlijk lot delen. In het Westen
en in Nederland beseffen wij meer en meer dat ons
individueel en collectief (consumptie)gedrag een
grote, mogelijk zelfs desastreuze invloed heeft op het
welzijn van de aarde en de bewoners ervan.
Maar dat lijkt nu nog vooral anderen aan te gaan
die ver weg wonen. En het raakt weliswaar bij tijd
en wijle ons hart en onze portemonnee, maar het
krenkt ons rechtvaardigheidsgevoel niet. We worden
ook niet in ons diepste mens-zijn geraakt. Hoe komt
dat? Gebrek aan kennis? Ik geloof er niets van. Het
verhaal is simpel en al eeuwenoud: de ene mens telt,
het andere niet. Some people are more equal than
others. Alle (internationale) solidariteit en naas-
tenliefde ten spijt: het evolutionaire proces lijkt de
gang te bepalen. The survival of the fittest. Of is the
survival of the lucky een betere benaming?
In de laatste decennia heeft dat in de westerse cul-
tuur bizarre vormen aangenomen. Was er eerst nog
het algemeen belang van de groep waartoe je be-
hoorde, nu gaat het in de kern om het belang van het
individu. Het leven is een project, een instrument
voor eigen geluk en gelijk. En dat dient beschermd
te worden. Tegen elke prijs. Zowel macro, maar dat
staat nog maar al te vaak voor ‘ver weg’, als micro:
als consument gaan voor de trends en de koopjes
op allerlei terreinen, dondersgoed wetend dat de
verborgen kosten moeten worden betaald door
mensen elders, zonder macht en invloed. De bonus-
en graaicultuur is niet begonnen op Wall Street,
maar in Main Street. In onze eigen straat. In ons
eigen huis. In ons eigen hart. Maar inmiddels weten
ons hoofd en hart dat dit consumptiegedrag ook
Marnix Niemeijer,
directeur Tear.
ons leven zal treffen, en dat van onze kinderen, de
volgende generaties. De voedselcrisis, de watercrisis,
de grondstoffencrisis, de klimaatcrisis en de financi-
ële crisis geven aan dat een aantal seinen op rood is
gesprongen langs onze hoge snelheidslijn.
Als christelijk wereldburger heeft bij mij niet
wanhoop maar hoop het laatste woord. Hoop is niet
maakbaar, je ontvangt het. Net als liefde. Naar mijn
overtuiging gaan hoop en liefde altijd samen met
de wil en de verantwoordelijkheid de ander recht te
doen. En daarvoor de prijs te betalen. Daarbij gaat
het niet in de eerste plaats om geld, maar om integri-
teit. Ben je uit één stuk en waar ga je dan voor?
Recht doen zijn woorden waaruit Bijbelse integriteit
spreekt. De toets daarbij is in hoeverre je recht doet
aan mensen die niet in tel zijn, die je eigenlijk alleen
maar wat lijken te kosten. Tegenover the survival of
the fittest zegt het Bijbelboek Spreuken dat God zich
juist in het bijzonder verbindt met de gemarginali-
seerden: “Wie een verschoppeling onderdrukt, bele-
digt zijn schepper, wie zich over een arme ontfermt,
eert hem.”
Kortom, met je houding ten opzichte van kwetsbaren
vloek je of eer je de schepper. ‘Kom op!’ zou ik tegen
een ieder willen zeggen, maar in het bijzonder tegen
christenen. Stop met vloeken op macro- en microni-
veau. Sluit wereldwijd een bond tegen het vloeken.
Doe recht, wees trouw, want dat zijn wegen waarop
God wandelt.
dit is voor hen die in onze were
eld onzichtbaar worden gemaakt
 Help
de donateur praat
terug, wat nu?
‘Loyale donateurs bestaan niet meer.’ Tegenwoordig zul je
bijna geen fondsenwerver meer tegenkomen die deze uit-
spraak niet in de mond neemt. Ook als we de vakmedia
moeten geloven behoren loyale donateurs tot een uitstervend
ras. Wat gaat er mis? Slagen goede doelen er niet meer in om
hun gevers aan zich te binden of zijn de donateurs van deze
tijd echt zo wispelturig? De ontwikkelingen vormen aanlei-
ding voor goede doelen om hun relatie met gevers eens goed
onder het licht te houden. Het moet en kan anders, maar dat
stelt goede doelen wel voor nieuwe uitdagingen. Vier profes-
sionals en hun visie op donateursloyaliteit.

Traditiegetrouw ligt er bij veel goede doelen een grote

focus op het werven van nieuwe donateurs. Nieuwe
donateurs worden vaak gezien als het instrument om
meer inkomsten te realiseren. Is de nieuwe donateur
eenmaal ‘binnen’, dan verdwijnt deze vaak uit het
zicht van het goede doel. Op een paar standaard
mailings per jaar na, lijkt de interesse om te bouwen
aan een (h)echte relatie met de gever ver te zoeken.
Relaties worden onderhouden op basis van eenrich-
tingsverkeer en dat resulteert op de lange termijn in
afstandelijke, niet betrokken relaties of relaties die te
vroeg eindigen. En dat is jammer, want het werven
van een nieuwe donateur kost vele malen meer dan
het behouden van een bestaande relatie. Bovendien
levert een trouwe donateur op de lange termijn altijd
meer op, in geld of andere vormen van betrokken-
heid. Daarnaast zijn het vaak de loyale donateurs
die hun goede doel onder de aandacht brengen bij
vrienden en bekenden en daarmee hun goede doel
ingangen bieden bij nieuwe doelgroepen. Genoeg
redenen, zou je zeggen, om ook te investeren in het
onderhouden van de relatie.
Authenticiteit
Volgens Edwin Venema, hoofdredacteur van FM,
tijdschrift voor filantropie en bestuur, en program-
mamanager van het Civil Society Congres voor
fondsenwervers, is de randvoorwaarde voor loyale
donateurs een authentieke organisatie. “Door de
crisis zijn we klaar met inhoudsloze massaconsump-
tie, communicatie waar je niet om gevraagd hebt.
Er is een brede maatschappelijke behoefte ontstaan
aan een terugkeer naar duurzame, oprechte en pure
dingen in het leven.” Volgens Venema moeten veel
goede doelen hun authenticiteit weer herontdek-
ken. “Een goed merk heeft een authentiek verhaal te
vertellen, een oprecht verhaal dat mensen aanspreekt
omdat ze in het verhaal iets van zichzelf herkennen of
omdat ze iets bewonderen of denken: ‘dat is goed’. Bij
veel goede doelen is authenticiteit vaak overwoekerd
door kenmerken die ze hebben overgenomen van
bedrijven en de overheid. Dan kun je denken aan de
eigenschappen groot, ambtelijk en log. Dat zie je ook
terug in de fondsenwerving. Goede doelen gebruiken
vaak instrumenten die ook door bedrijven worden
gebruikt, zoals telemarketing.” Volgens Venema heeft
dat een negatief effect op de relatie tussen goede
doelen en het publiek. “Mensen willen geen goed
doel steunen dat te veel op een bedrijf of de overheid
 Renée Steenbergen: adviseur, onderzoeker en publicist op het gebied
van Mecenaat en major donors in de kunsten
“In het bouwen aan een goede relatie met grotere gevers is dankzegging de alfa en de omega en
dat kan in allerlei vormen. Het is wel belangrijk om dankzegging zo symbolisch mogelijk te houden
en zo min mogelijk materiële tegenprestaties te beloven. De enige oplossing daarvoor is persoonlijke
aandacht, met daarbij als stelregel ‘hoe meer je geeft, des te persoonlijker de aandacht’. Het is een
vreemde aanname dat mensen niet bedankt zouden willen worden. Als je iets krijgt, zeg je netjes dan-
kuwel en als iemand afzegt dan zeg je ook ‘bedankt voor uw bijdrage’. Dat zijn gewoon beleefdheids-
vormen! Soms lijkt het wel alsof er bij goede doelen een angst is om persoonlijk contact te hebben met
de gever. Behalve goede omgangsvormen is het in de relatie met gevers ook belangrijk dat je ze kent.
Ik moet wel eens tegen mensen zeggen: een gever is niet de prins op het witte paard die toevallig met
een zak geld voorbij komt rijden. Het is meestal iemand die je al kent, maar die je nog niet als zodanig
hebt geïdentificeerd en aan wie nog niet op het juiste moment, door de juiste persoon of op het juiste
niveau - qua bedrag - de geefvraag is gesteld. Hij is misschien vriend, terwijl hij ook major donor kan
zijn. Zoiets weten vereist netwerkonderzoek. Iemand die daarbij voor jouw organisatie een soort am-
bassadeursrol wil vervullen is van net zo groot belang als gevers zelf. Zeker als kleine organisatie heb
je dat hard nodig, want je kunt het niet allemaal zelf.” www.ReneeSteenbergen.com

lijkt. Goede doelen die zich in zo’n positie gemanoeu-
vreerd hebben, hebben een groot probleem, want het
publiek wil zich herkennen in een burgerinitiatief.”
Venema is ervan overtuigd dat een betere balans tus-
sen professionaliteit en passie bij goede doelen leidt
tot loyalere donateurs. “Dat is de grootste uitdaging
voor goede doelen. Aan beide kanten is veel werk te
verzetten. Sommige organisaties moeten hun passies
van vroeger weer herontdekken, anderen moeten juist
op het gebied van professionaliteit enorme sprongen
maken.” In het opbouwen van een goede relatie met
de donateur vindt Venema het essentieel dat organisa-
ties steeds weer hun toegevoegde waarde laten zien.
Venema: “Ik vind dat een maatschappelijke organisa-
tie, en dat is een goed doel, maatschappelijke winst
moet maken. Als je alleen maar als een tussenstation
fungeert zonder dat je iets toevoegt aan de keten dan
doe je iets niet goed. Die maatschappelijke waarde
moet je elke keer heel scherp definiëren en bewaken.
Als je daarin namelijk een scherp en goed profiel
hebt, kun je ook je donateurs op langere termijn
borgen. Dat is heel belangrijk. Op het moment dat je
niet meer goed kunt uitleggen wat het verschil is of je
er nu wel of niet was, als je daar geen draagvlak voor
kunt creëren, dan werkt de markt ook heel simpel en
verdwijn je vanzelf.”
Kloof
Venema ziet naast het gebrek aan authenticiteit bij
goede doelen nog een factor die goede doelen kan
belemmeren in het opbouwen van een goede relatie
met hun donateurs: de kloof tussen goede doelen en
het publiek. “Het publiek verwacht van goede doelen
dat ze nog steeds opereren als vrijwilligersorganisatie.
De discussie van een aantal jaar geleden over het
salaris van de directeur van de Hartstichting vind ik

Goede doelen moeten in de

hoofden van donateurs op
de bekende pijndossiers
daarin heel kenmerkend. Ik denk dat toen pas duide-
lijk werd dat goede doelen soms hoge kosten moeten
maken om de kwaliteit van de organisatie in stand te
houden.” Venema vindt dat goede doelen beter hun
best moeten doen om deze kloof te dichten. Dat zorgt
uiteindelijk ook voor loyalere, meer betrokken dona-
teurs. “Ik ben groot voorstander van een sectorbrede
voorlichtingscampagne. Goede doelen moeten in de
hoofden van donateurs op de bekende pijndossiers
vooruitgang boeken. De strijkstok, salarissen, verspil-
ling, onderlinge concurrentie. Je hoort veel van dit
soort verhalen op feestjes omdat men vindt: dat hoort
niet met mijn geld. En daar hebben goede doelen
gewoon een goed antwoord op te formuleren.”
Illusie
De snel veranderende samenleving dwingt goede
doelen anders te kijken naar hun relatie met hun
gevers. “De donateur van deze tijd heeft andere
behoeftes, de loyale donateur is een uitstervend ras
geworden. Daar komt bij dat er veel veranderd is op
het gebied van communicatie door de opkomst van
web 2.0. Met de flexibiliteit en dynamiek die nu in
onze samenleving zit, hebben de goede doelen ook
te maken,” aldus Venema. “Het verbaast me dat veel
organisaties daar niet goed op zijn ingericht. Veel
goede doelen denken nog steeds ongelofelijk 1.0 over
hun taak in deze wereld. Als het er op aan komt,
weten ze eigenlijk niet wat ze terug moeten zeggen
tegen hun donateurs.” Venema wil het heersende
beeld over het groeiend aantal kritische donateurs
overigens wel nuanceren. “Ik denk dat een overgrote
meerderheid van donateurs nog steeds in de ‘trust
me-fase’ zit. Voor hen is het voldoende om een goed
gevoel te hebben bij hun gift. Verder willen ze er
niet teveel mee lastig worden gevallen. Volgens mij
is de kritische groep niet veel groter geworden, maar
wel veel manifester en luidruchtiger. De huidige mo-
gelijkheden op het internet bieden daar natuurlijk
alle mogelijkheden voor. De donateur kan op een
2.0 manier heel erg actief zijn in allerlei netwerken,
en informatie ophalen en uitwisselen.”
Die ontwikkeling is volgens Venema van grote
invloed op de relatie met de donateur: “De illusie van
totale regie over de relatie met je donateur zul je prin-
Hans Kramer: communicatiemanager
bij Dunck Loyalty Marketing en eind-
redacteur van kennisplatform Loyalty
Facts
“Spontane loyaliteit komt bijna niet voor. Wil je echt loyale
relaties hebben, dan moet je daar hard voor werken. Een
goed loyalityprogramma voldoet voor ons aan tenminste
drie voorwaarden: het programma is oprecht, passend bij
je merk en product en substantieel, het voegt wat toe.
Bij passend moet je denken aan: ‘is het logisch dat deze
organisatie mij dit aanbiedt?’
Voor goede doelen zit het verkrijgen van loyaliteit niet
in het weggeven van cadeautjes, eerder in programma’s
waarmee je emotionele betrokkenheid creëert via bij-
voorbeeld een community of club. We hebben onlangs
zoiets ontwikkeld voor NRC Media. Veel abonnees hou-
den van het goede leven en zijn lid van een wijnclub. Als
een soort exclusiviteit voor deze abonnees stelt NRC nu
informatie aan hun beschikbaar over goede wijnen. Zoiets
zal door deze ontvangers als substantieel worden ervaren,
ze hebben er echt iets aan. Veel marketeers bepalen of
iets passend of substantieel is op basis van hun eigen ge-
voel, maar meestal is dat geen goede graadmeter. Het
valt ons op dat veel organisaties hun klanten nauwelijks
kennen en al hun klanten hetzelfde behandelen. Maar
veel klanten willen gediscrimineerd worden, zeker als zij
in het topsegment zitten.
Ik geloof niet dat dit voor gevers anders ligt. Organisaties
kunnen, naast het geven van erkenning, ook investeren
in relaties door meer te luisteren naar hun klanten. Bij-
voorbeeld via Twitter en de sociale netwerken. Wat wordt
er over je organisatie gezegd en hoe reageer je daarop?
Ook dat is investeren in een relatie. Zie bedreigingen
daarbij ook als een mogelijkheid om te werken aan loyali-
teit, draai een negatieve ervaring om. Bijvoorbeeld als je
klachten ontvangt over het salaris van de directeur. Rea-
geer niet met een standaardreactie per brief, maar laat de
directeur bijvoorbeeld zelf bellen. Laat hem zijn kant van
het verhaal uitleggen en ga het gesprek aan. Daar win je
harten mee.”
cipieel moeten opgeven. De ontvangers zijn door de
nieuwe werking van het internet beslissers geworden,
dat is een omkering van de macht. Je kunt je daar
tegen verzetten en proberen om op een ouderwetse
manier die regie toch weer terug te pakken, maar dat
gaat je niet lukken. Je kunt beter zeggen ‘we accepte-
ren dat er een nieuwe realiteit is ontstaan en daarbin-
nen proberen we als organisatie overeind te blijven’.
Breng in kaart: hoe kunnen wij van mensen in ons
netwerk ambassadeurs maken? Hoe kunnen we onze
invloed doen gelden in die netwerken? En hoe kun-
nen we in die netwerken medespeler worden in plaats
van regisseur. Dat laatste is echt een verloren strijd.”
DNA
De donateur is veranderd en daarmee de relatie en
de wijze waarop een donateur betrokken wil zijn bij
een goed doel. Dat plaatst goede doelen voor nieuwe
uitdagingen, stelt Venema. “Gelukkig is het niet meer
zo dat als een donateur een organisatie belt omdat
hij iets wil doen de standaard reactie is ‘maak maar
geld over’. Je ziet steeds meer dat goede doelen op
zoek gaan naar manieren om deze mensen een plek
te geven in de organisatie of verder te helpen. Maar
wil je als organisatie de betrokkenheid van mensen
stimuleren, dan vraagt dat wel een wezenlijke andere
instelling dan een aantal jaar geleden. Het betekent
dat je als goed doel niet alleen om geld vraagt maar
mensen ook op andere niveaus betrekt. Dat heeft
gevolgen voor de manier waarop je je organisatie
opbouwt en het vraagt ook een andere organisatiecul-
tuur; een openheid om oprecht in dialoog te gaan en
niet te vervallen in een soort van kunstmatig beleefd
antwoorden. De vraag is: ben je echt bereid je anders
op te stellen, zit het in je DNA? Je moet het niet
alleen voor een mooie buitenkant doen. Bij veel orga-
nisaties zie je nog steeds reacties als ‘help de donateur
praat terug, wat nu?’. Het moet wel oprecht je intentie
zijn om op een andere manier aan draagvlak voor je
doelen te werken.”

Ilja de Coster: adviseur Fondsenwerving EthiCom en redacteur van

vakblad Fondsenwerving
“Fondsenwervers praten nauwelijks met hun gevers. Veel organisaties denken dat ze hun fondsenwerving
goed geregeld hebben door enkel en alleen iemand achter de computer te zetten die alles aanstuurt
zonder dat ze daarbij persoonlijk contact hebben met gevers. Organisaties die zo denken hebben
een probleem. Fondsenwerving is tijdsintensief, je moet je daarin geen illusies maken. Het gaat over
mensen en het gaat over relaties. Echt luisteren naar en in gesprek gaan met de schenkers doen we
amper. Dat heeft consequenties voor de trouw van je donateur en de mate waarin zij zich herkennen
in je organisatie. Het verklaart deels ook de opkomst en het succes van de particuliere initiatieven:
daar zie je veel meer dat persoonlijke tussen de vrager en de gever en blijkt dat mensen dat echt wel
waarderen. Ik ben er van overtuigd dat het bouwen aan een goede relatie met je gevers niet kan zon-
der het kwalitatief inschakelen van vrijwilligers. Wat je bij veel organisaties ziet is dat vrijwilligers vaak
alleen maar goed zijn voor het plakken van postzegels, maar ik geloof dat het tijd wordt om die angst
te overwinnen. Ook bestuurders spelen een belangrijke rol. Ik adviseer bestuurders van organisaties
altijd om wekelijks vijf gevers te bellen, gewoon om hen te bedanken voor hun betrokkenheid. Dat is
misschien een uurtje werk, maar het verbetert de kwaliteit van de relatie enorm. Vaak loop ik met dit
advies tegen de mentaliteit aan van bestuurders en organisaties. Die zeggen ‘dat is toch niet onze taak’
of ‘mensen worden niet graag gebeld’, en meer van dat soort vooroordelen.

Fondsenwervers hebben vaak hun budget voor werven scherp gedefinieerd, maar wat mag het behoud
van een donateur kosten? Er wordt gezegd dat je van donateurbehoud moeilijk kunt voorspellen wat
het oplevert. Daar ben ik het niet mee eens. Wat dat betreft zit er niet zoveel verschil tussen werving
en behoud. Het is vooral experimenteren, acties naast elkaar testen, leren en veel met gevers praten:
hoe ervaren zij het contact? Na twee jaar testen en contacten onderhouden met je gevers kun je dan
echt wel een goed programma opzetten en inschatten wat je investering je oplevert.”
 Advertentie

de
juiste
ringtone


downloadable via www.christal.nl/ringtone
17 april 2010
Aan de muren van een oude kerk en een school in
het Ugandese dorpje Nakyenyi hingen op 17 april
2010 negentien grote foto’s van mensen uit dit dorp.
Organisatoren van deze expositie waren Frivista en
de Ugandese organisatie Lwengo Rural Development
and Support Organisation. Zo’n 1.500 mensen uit het
district Lwengo zagen de foto’s en kregen gratis te eten,
terwijl scholen en vrouwengroepen zongen, dansten,
kortom: zorgden voor een feestelijke stemming.

De foto’s zijn in oktober 2009 gemaakt door Folkert

Rinkema (zie foto). De geportretteerde mensen kregen
tijdens de opening van de expositie een ereplaats en
mochten als eerste de foto’s bekijken. Dit zorgde voor
verschillende emoties: sommigen lachten, anderen
huilden en vaker nog waren mensen stil. Stil, om naar
de foto’s kijken. Ja, het was een speciale dag, die 17e
april. Niet alleen omdat de foto’s op dezelfde dag ook
op het station in Amersfoort te zien waren, maar ook
omdat Frivista daarmee haar eerste stap zette om actief
aan de slag te gaan in Uganda. Missie: het opzetten van
een creatief ontmoetingscentrum in de stad Masaka,
samen met de organisatie Be More. Duurzaamheid,
uitwisseling van kennis en ervaring en innovatie zullen
in dit centrum centraal staan. Zo worden er in het
centrum onder meer workshops gegeven over onder-
werpen die lokaal worden aangedragen en zal Be More
met een toegesneden reisaanbod zorgen voor ontmoe-
tingen tussen vakgenoten uit Nederland en uit Uganda.
Denk bijvoorbeeld aan theater, kunst, landbouw en
geneeskunde. Daarnaast wil Frivista in Uganda een
nieuwe vestiging openen: Freevista Uganda, een
commercieel creatief communicatiebureau mét een
opleidingstak. Verschillende creatieve modules worden
nu op maat ontwikkeld voor groepen en organisaties in
Uganda. De winst uit Freevista Uganda wil Frivista in-
zetten voor het ondersteunen van onder andere lokale
organisaties die ouderen, HIV-patiënten en straatkinde-
ren helpen.

Meer informatie: www.exposeervooruganda.nl, www.frivista.com


Het commerciële
alternatief
Als je de vertrouwde roze 75
Verkade maakt eer-
grams-reep van Verkade uit het
lijke chocolade. Als
supermarktschap trekt, hoef je
eerste A-merk heeft je niet meer schuldig te voelen.
het bedrijf in 2008 de In elk geval niet over oneerlijke
grote stap gemaakt. handel. Chocoladefabrikant
Internationaal zie je Verkade stapte in 2008 namelijk
dezelfde beweging, als eerste A-merk over op het Max
want Mars en Cad- Havelaar-keurmerk. “Verkade
chocolade is met liefde gemaakt
bury hebben ook
van fair trade-ingrediënten. Heer-
beloofd fair trade te
lijk omdat deze fair trade Verkade
gaan. Maar wat zit chocolade nu nog lekkerder is.
daar nu precies ach- Honderd procent eerlijk omdat de
ter? Een idealistisch boeren in ontwikkelingslanden
hart of goed commer- een eerlijke prijs hebben gekregen
cieel inzicht? voor hun cacao en rietsuiker,”
lees ik op de verpakking. Ik word
daar blij van. Want ik kan nu met
een gerust hart de Verkade choco-
lade eten, zoveel ik wil.
Maar waarom deed Verkade dit,
vraag ik mij af. Waarom ging juist
deze fabrikant over op de eerlijke
(en duurdere!) cacaobonen? En
waarom pas in 2008 en niet
eerder? Want de misstanden in de
cacaosector zijn al jaren bekend.
Kortom: hoe eerlijk zijn de mo-
tieven van Verkade? Een lastige
vraag vind ik dat. Aan de ene
kant wil ik alleen maar aanmoe-
Eerlijke Verkade
digen dat een grote fabrikant als
Verkade dit risico neemt, aan de
andere kant wil ik kritisch blijven
en niet meegaan in de ‘hallelu-
jah-journalistiek’ van de meeste
kranten. Wie eerlijk pretendeert
te zijn, moet ook eerlijk zijn over
zijn motieven.
Ik besluit eens te bellen naar
Zaandam, waar de chocolade-
fabriek al sinds de start in 1886
gevestigd is. Ik wil een afspraak
maken met de directeur, maar dat
blijkt nog niet zo gemakkelijk. Di-
recteur Bart Merkus mag ik niet
rechtstreeks bellen en commu-
nicatiemedewerker Sylvia Brand
zit ‘in een meeting’. Ik word twee
dagen later teruggebeld. Een
lange discussie volgt, want een
afspraak maken of bellen blijkt
niet mogelijk. De oplage van
‘MAG, omdat het moet’ is te laag en
bovendien richt het zich niet op
dezelfde doelgroep als Verkade,
legt Brand uit. Mailen mag wel.
Uiteindelijk ga ik akkoord, ik
kan immers niet anders. Al weet
ik nu al dat mailcontact niet de
uitgebreide antwoorden op mijn
vragen zal opleveren die ik wil.
De juiste boon
Zo. Mail opgesteld en verstuurd
en in de tussentijd ga ik maar
eens verhaal halen bij Oxfam No-
vib en Max Havelaar. Met de eer-
ste partij werkte Verkade samen
voor de kennis en de publiciteit,
de tweede verleent het keurmerk
aan de chocoladefabriek.
Via de persvoorlichter van Oxfam
Novib heb ik na een paar dagen
Gine Zwart aan de telefoon. Zij
is beleidsmedewerker bij Oxfam
Novib en deed onderzoek naar
de cacaoboeren voor Verkade.
“Wij hebben kennis en contacten
met West-Afrika in huis. Zowel
Verkade als Max Havelaar heb-
ben concurrenten en wij konden
daarin dus een neutrale rol
spelen. Daarnaast hebben we een
rol gespeeld bij de communicatie
aan het einde van het traject. Het
was voor Verkade natuurlijk ook
prettig dat wij daarbij betrokken
waren.” Aha. Dus zo liggen de
verhoudingen. Oxfam Novib was
goed voor het imago van Verkade
en ging tegelijkertijd op zoek
naar de juiste cacaobonen. Las-
tige kwestie, want waar haal je
ineens jaarlijks 1500 ton eerlijke
cacao vandaan? Uit Ghana en
Ivoorkust blijkt, want daar was er
voldoende. “Er moet natuurlijk
wel een goede balans zijn tussen
vraag en aanbod,” licht Zwart
toe. “Ons belang is uiteindelijk,
als je het terugredeneert, armoe-
debestrijding. Feit is dat je in
cacaoproducerende landen veel
armoede ziet. En dat hoeft niet
nodig te zijn,” zegt ze. En wat
is volgens Zwart het belang van
Verkade? “Bij hen zal meespelen
dat het goed is voor het imago
van Verkade om zich duurzaam
neer te zetten. Consumenten, en
wij ook, stellen vragen als: hoe
weet je of de cacao eerlijk is? En
wat je kun je eraan doen eerlijker
te produceren? Verkade geeft
met het kiezen voor dit keurmerk
antwoord op deze vragen.”
Ja, dat is zeker waar. Maar wie
wordt er nu het rijkste van? Er
valt een lange stilte als ik Zwart
deze vraag stel. “De cacaoboe-
ren worden er beter van, maar
om nu te zeggen dat ze er rijk
van worden, dat is een stap te
ver. Verkade verdient met deze
stap wel geld, en het keurmerk
verbetert bovendien de concur-
rentiepositie.”
Gine Zwart is wel blij met de
stap van Verkade: “Het heeft veel
voeten in de aarde gehad, ik vind
het dapper.” Volgens Zwart is er
sprake van een nieuwe ontwik-
keling in de cacaosector. “Je ziet
het bijvoorbeeld ook bij Cadbury
(Engeland) en Mars (Verenigde
Staten). Zij beloven fair trade te
gaan. Het zullen geen directe
volgers zijn, maar ze letten wel
op elkaar. Kijk, als er één over de
streep is, volgen er waarschijnlijk
meer.”
Verkade is stoer
Goed nieuws dus. Wie weet is
over tien jaar alle chocolade
wel eerlijk. Ook eens bellen

Choc feiten
Een Nederland eet zo’n vijf kilo chocolade per jaar; dat is de helft van het aantal kilo’s dat een ge-
middelde Engelsman eet. Het Nederlandse bedrijf Verkade verkoopt ieder jaar 12 miljoen repen
chocolade (dat is ongeveer 900 ton chocolade) en daarvoor importeert de chocoladefabriek onge-
veer 1500 ton cacao per jaar. De cacao in Verkade-repen komt uit Ghana en Ivoorkust, dat is voor
Verkade altijd zo geweest. Verschil is dat de cacao nu van traceerbare boerderijen komt en de boer
een eerlijke prijs krijgt voor zijn cacao. Ivoorkust is, met 43 procent van de totale cacao, het land waar
de meeste cacao vandaan komt. En het is tegelijkertijd het land waar zich de grootste wantoestan-
den voordoen. Duizenden kinderen werken er onder slechte omstandigheden op de plantages en
helaas wordt ook kindslavernij vaak in verband verbracht met de cacao.
met Max Havelaar, waar ik na
veel telefoontjes en voicemails
de enthousiaste persvoorlichter
Jochum Veerman aan de telefoon
krijg. “Ik vind het heel stoer dat
Verkade duurzaam is geworden,”
zegt hij. “Wij hopen natuurlijk
dat er nog veel meer A-merken
zullen volgen en promoten dat
zelf ook bij bedrijven. Ja, we zijn
heel blij met deze stap.”
Max Havelaar is bij uitstek een
organisatie die inzicht heeft in de
cacaoleveranciers. Is hij niet bang
dat er straks onvoldoende cacao
is als iedereen fair trade gaat?
“Nee, want het kan. Er is genoeg
cacao.” En dan die ene vraag
die al lange tijd op mijn lippen
brandt: heeft Verkade deze stap
alleen gezet vanuit commercieel
oogpunt? “Het is een combinatie
van imagoversterking, duurzaam
ondernemen en een commercië-
le, slimme zet die goed is voor de  later zegt Brand dat ik alsnog
cacaosector in het algemeen.
Verkade doet deze investering
niet alleen omdat het hip is.”
Oxfam Novib gesproken en
ook de kant van Max Havelaar
gehoord. Nu graag die van Bart
Merkus. Want de Verkade-direc-
teur heeft na twee weken terug-
gemaild. Met een zeer vriendelijk
mailtje waarin hij alle vragen
beantwoordt. Maar inhoudelijk
geven ze me weinig bevrediging.
Hij gaat vooral in op wat Verkade
allemaal al deed voor een betere
wereld, het drinken van eerlijke
koffie op kantoor bijvoorbeeld.
Maar het motief om deze stap
te zetten vertelt hij me niet, net
zoals hij niets loslaat over de
keuze voor het jaar 2008 en niet
al eerder. Enigszins gefrustreerd
besluit ik het Verkade-verhaal
maar even te laten liggen.
Tot tien tellen
Er zijn alweer twee maanden
voorbij wanneer ik mijn aanteke-
ningen voor het Verkade-verhaal
er weer eens bij pak. Ik heb lang
getwijfeld over het slagen van dit
verhaal. Maar ik ben inmiddels
weer gemotiveerd en besluit nog
maar eens te bellen met commu-
nicatiemedewerker Brand. Mis-
schien kan ik na deze radiostilte
toch nog even langskomen of
bellen.
Vier telefoontjes en twee weken
vijftien minuten met hem mag
bellen. We plannen een afspraak
en ik heb mijn pen al in de hand
om zijn telefoonnummer te
noteren, wanneer ze zegt dat het
wel de bedoeling is dat hij mij
belt. Meneer Merkus is nogal
druk namelijk. Tot tien tellen,
dank je wel zeggen, en wachten
tot hij belt. Ja, dat is het enige wat
er in zit.
Hij belt. Exact op de afgesproken tijd en
ik krijg een goed gehumeurde, beleefde
heer aan de lijn.
Internationale
chocolade
Het Initiatief Duurzame Handel
(IDH) wil wereldwijd zorgen voor
eerlijke chocolade. Onder andere
Oxfam Novib, Utz Certified (ook
een keurmerk voor eerlijke produc-
ten, bijvoorbeeld voor Café Oké) en
Solidaridad (een organisatie voor
duurzame handel die onder andere
Max Havelaar oprichtte) hebben de
handen ineen geslagen om grote
stappen te zetten in de fair trade-
wereld. Binnen de IDH werken
bedrijven, brancheorganisaties,
vakbonden, maatschappelijke orga-
nisaties en de ministeries van ont-
wikkelingssamenwerking, economi-
sche zaken en landbouw, natuur en
voedselkwaliteit samen. Het heeft
een breed draagvlak dus. Net zoals
het inmiddels bij grote chocoladefa-
brikanten als Mars, Nestlé, Cargill,
Ecom, Heinz en Ahold draagvlak
heeft gevonden. Want die hebben
beloofd ook eerlijke chocolade te
gaan produceren.
 Meneer Merkus, we hebben weinig
tijd dus laat ik direct met de deur in
huis vallen. Wat was het moment
waarop u dacht: we gaan fair trade?
“Nou, u moet weten dat we in
ons bedrijf regelmatig met elkaar
spreken over plannen voor de
toekomst. We vragen ons dan
af: waarmee kunnen we onze
consumenten blij maken? En in de
zomer van 2006 spraken we over
de plannen voor 2007 en zeiden
...het is dus niet zo dat we
ineens een helder inzicht
hadden...
we: zou het niet mooi zijn als
we fair trade zouden gaan en we
eerlijke cacao in onze chocolade
kunnen verwerken? Het was voor
ons een logische vraag, want wij
zijn altijd al bezig geweest met
dit soort zaken. We willen als
bedrijf rekening houden met zowel
people, planet als profit. Daarom
drinken we hier ook alleen maar
eerlijke koffie, doen we er alles aan
om onze CO2-uitstoot te reduce-
ren en maakten we in november
bekend dat we helemaal overstap-
pen op duurzame palmolie. Maar
het is dus niet zo dat we ineens
een helder inzicht hadden, of
iets tegenkwamen waardoor we
deze keuze maakten. Het was een
logische vraag en het begin van
een reis.”
Het kostte dus twee jaar, maar in
de tussentijd was de chocolade nog
wel fout.
“Het lastigste was de smaak. We
wilden niet dat mensen de cho-
colade niet meer zouden kopen
omdat ze het niet meer lekker
vonden. De smaak is voor Verkade
altijd erg belangrijk geweest.”
En u wilt uw kinderen ook recht in
de ogen kunnen blijven kijken.
“Ja. Je wilt niet thuis komen en al-
leen maar zeggen: nou, papa heeft
weer heel veel chocoladerepen
verkocht vandaag. Want het is ook
mooi als je kunt zeggen dat papa
ook nog iets heeft gedaan voor een
eerlijke wereld.”
Maar blijft de vraag: waarom is
Verkade niet al veel en veel eerder
overgestapt op fair trade?
“Ik kan alleen maar zeggen dat wij
in 2006 de kansen reëel inschat-
ten. Het zou moeten kunnen,
dachten we toen. Want je moet je
bij dit soort zaken altijd afvragen
of het economisch haalbaar is.
Bovendien is het geen stap die je
zomaar even zet. Het enige wat wij
kunnen doen is zorgen dat zoveel
mogelijk mensen een chocolade-
reep van Verkade kopen. Dat ze
zeggen: heb jij geen chocoladelet-
ter van Verkade gekregen, want die
is eerlijk.”
En de vijftien minuten zijn om.
Directeur Merkus gaat weer
verder met het verkopen van zijn
eerlijke repen. En ik probeer mijn
conclusie te trekken. Dat vind ik
niet eenvoudig. Een commerci-
ële zet is het zeker, economische
haalbaarheid was belangrijk - zo
niet het belangrijkste. Ik vind
Verkade verder niet duidelijk over
de motieven, afgezien van Merkus’
uitspraak over people, planet en
profit. Goed doen hoef je blijk-
baar niet te verantwoorden. Maar
oké, laat ik me aansluiten bij het
enthousiasme van Max Havelaar,
en dit zien als een opening naar
fair trade als norm. Want een ver-
keerde stap is het zeker niet.
Duurzame
hulp
voor
Haïti?
Haïti schijnt een grotere
ramp te zijn dan de tsunami.
Nederland heeft 100,6 miljoen
opgehaald voor Haïti. Een
geweldig resultaat voor
zo’n klein land en daar ben
ik als Nederlandse trots
op. Maar tegelijkertijd
heb ik vraagtekens. Draagt
het geld bij aan duurzame
oplossingen voor Haïtianen?
Hebben wij nog oog voor deze
mensen wanneer de ‘gewone’
armoede weer terugkeert?
Wat dragen wij bij aan
hun duurzame ontwikkeling
tot ze ondernemend en
zelfvoorzienend worden?
Haïti is een land dat rijk
is aan vruchtbare grond,
maar Haïti was al voor de
ramp het op drie na armste
land ter wereld. Natuurlijk
heeft dit alles te maken met
schrijfster en directeur van 2Lead4Us
Anastasia Kellerman,
corrupt regeringsbeleid en
gebrek aan leiderschap, maar
los van de aardbeving zijn
ook wij onderdeel van het
armoedeprobleem.
En als wij onderdeel zijn
van dat probleem, zijn
wij ook onderdeel van de
oplossing. Wij consumeren
goederen en diensten op basis
van grondstoffen die vaak
oneerlijk worden ingekocht
in ontwikkelingslanden met
schending van het milieu.
Armen bijstaan met noodhulp
vanuit hulporganisaties is
geweldig, maar armoede echt
bestrijden vraagt om meer.
Een hulporganisatie kan
een groter verschil maken
door duurzaamheid in
haar kernactiviteiten te
integreren. Zij kan het
goede voorbeeld geven door
duurzaam in te kopen en door
effectiever in de keten samen
te werken met ondernemers
die duurzame oplossingen
kunnen bieden voor een
betere infrastructuur, of
door mensen te begeleiden
bij het deelnemen aan
het economische verkeer.
Hulporganisaties kunnen, net
als ondernemingen, met inkoop
en bedrijfsvoering in meer
of mindere mate bijdragen
aan duurzame ontwikkelingen.
Ik wil dat mijn geld niet
alleen naar noodhulp gaat,
maar ook wordt uitgegeven
door een organisatie die
zelf het goede voorbeeld
geeft in duurzaamheid. Mensen
die hun handen graag uit de
mouwen steken voor zwakkeren
en tegelijkertijd naar hun
eigen gedrag durven te kijken
en een positieve impact op
person (op henzelf), people
(andere betrokkenen zoals
leveranciers, collega’s),
planet (milieu) en prosperity
(welvaart, continuïteit
en organisatie) weten te
genereren. Duurzame hulp
aan anderen begint bij uw
organisatie!
Vindt u dat non-
profitorganisaties ook zelf
duurzaam moeten worden, en
waarom vindt u dat? Stuur
uw reactie naar Anastasia.
Kellermann@2lead4us.com.
 Het FSC-keurmerk is voor steeds meer
bedrijven, organisaties en overheden de
duurzame optie voor printpapier, brief-
papier en enveloppen. Het marktaandeel
van Forest Stewardship Council in Ne-
derland is de afgelopen tien jaar al van
drie naar twintig procent gestegen. Maar
hoe groen is FSC-papier nu echt? Papier
bestaat gemiddeld maar voor een kwart
uit nieuw hout, en tropisch hardhout is er
bovendien ongeschikt voor. Snijdt FSC-
papier wel hout?
De bomen in het bos van de papierindustrie;
Arjan Alkema, hoofd communicatie van FSC-Ne-
derland, vertelt hoe het allemaal is begonnen: “Tien
jaar geleden wilden we FSC in Nederland op de kaart
zetten voor de houtproductie in de bouw. Toen dat
eenmaal van de grond was gekomen, kwam de roep
vanuit het bedrijfsleven of het niet mogelijk was te
voorzien in een keurmerk voor eerlijk papier.” En na
vijf jaar FSC-Nederland was het zover. “We hebben
als belangrijkste doel dat het nieuwe hout traceerbaar
is. Een bijkomstig doel daarbij is het uitbreiden van
de naamsbekendheid van FSC, en daarmee het op
gang brengen van het bewustwordingsproces bij een
nieuwe, zeer grote doelgroep.”
Dat lukt steeds beter, want inmiddels is zo’n acht
procent van het papieraandeel FSC-gecertificeerd,
en voor hout is dat zelfs twintig procent. Over drie
jaar hoopt deze ambitieuze organisatie zelfs een derde
van de markt te kunnen certificeren. FSC richt zich
bewust op het bedrijfsleven omdat daar de grootste
afnemers zitten. “De particuliere markt is klein en
daardoor wordt het product in verhouding duur. Je
kunt dan alleen de zeer bewuste consument bereiken,
de consument die offers wil brengen.”
Duurzaam bosbeheer
Zijn die offers wel nodig? Want welke grondstoffen
worden er voor papier gebruikt en hoeveel kan er fout
gaan zonder het toepassen van het strenge FSC-keur-
merk? Een zoektocht op het internet leert dat voor de
papierproductie dunhout gebruikt wordt. Dat zijn bo-
welk h
men, dennen, sparren en loofbomen die niet geschikt
zijn om door te laten groeien omdat ze krom zijn, of
de kans niet krijgen groot te worden tussen alle an-
dere bomen. Ook houtafval wordt gebruikt. Het hout
dat voor Nederlands papier gebruikt wordt komt voor
driekwart uit Europese bossen. Hoe belangrijk is het
hiervoor een keurmerk in te stellen?
“Wij willen weten waar het vandaan komt en of het
onder goede omstandigheden is geproduceerd,” legt
Alkema uit. “Dat geldt voor alle import, want we
moeten niet denken dat Europa het altijd veel beter
doet dan de rest van de wereld. Ook hier moet wor-
den gewerkt aan duurzamer bosbeheer. In Rusland
bijvoorbeeld bestaat het risico dat oerbossen worden
weggekapt en langs de Barentszzee staan papierfabrie-
ken waar arbeiders onder zeer matige arbeidsomstan-
digheden hun werk doen. En de Scandinavische lan-
 den kunnen verbeteren op het punt van biodiversiteit.
Meer dode bomen voor dieren en planten en af en toe
een bosbrand zijn noodzakelijk voor het voortbestaan
van deze bossen. De natuur reguleert zichzelf, tenzij
de mens te veel ingrijpt en nette parkjes van het bos
maakt, en daar zet FSC zich wereldwijd voor in.”
Een ander argument voor een keurmerk vindt Alkema
het feit dat we te maken hebben met een vrije markt.
“Zowel de grondstoffen als het eindproduct - het enve-
lopje of printpapier - hoeven niet afkomstig te zijn van
Nederlandse of zelfs Europese bodem, maar komen
ook vaak uit China, Japan of Zuid-Amerika vanwege
de lage prijs. Het keurmerk biedt de consument de
hout snijdt FSC?
mogelijkheid te kiezen voor een gegarandeerd goede
afkomst.”
Alternatieven
Maar hoe duurzaam is het om papier te maken van
hout? Papier kan ook gemaakt worden van oud-papier,
wat misschien nog milieuvriendelijker is. Waar
staat FSC dan nog voor? “Inderdaad, FSC verkoopt
een volledig gerecyclede papiervariant. Het keur-
merk moet dan eigenlijk een wassen neus genoemd
worden,” geeft Alkema toe, “maar je wilt alle moge-
lijkheden kunnen aanbieden in het assortiment. Van
volledig nieuw hout tot mixed sources, tot volledige
recycling. De waarde van FSC bij de laatste variant
zit ‘m hooguit in de manier van produceren. Het is
overigens niet zo dat we oud-papier eeuwig kunnen
recyclen, want na zes keer moet er nieuw materiaal
bij. FSC hoopt door eerlijke, nieuwe vezels toe te voe-
gen, uiteindelijk de hele papierketen zuiver te krijgen.
Volgens de statistieken van de Vereniging Nederland-
se Papierindustrie vermindert het papiergebruik licht,
maar stijgt het gebruik van oud-papier. Het gaat dus
langzaam de goede kant op.”
Harald van den Akker, beheerder bij Natuurmonu-
menten in Gelderland, vraagt zich af of het inmiddels
niet tijd is andere vezels dan hout te gebruiken voor
papier- en kartontoepassingen. “Onze natuurterreinen
leveren een grote hoeveelheid grasafval die lang niet
altijd gebruikt kan worden voor agrarische doelein-
den,” legt Van den Akker uit. “Nu blijkt gras prachtige
vezels te bevatten die hout kunnen vervangen. Ik ben
in gesprek met een karton- en verpakkingsfabrikant
om deze vezels steeds meer in te gaan zetten. Het
heeft vele voordelen, want zo worden we minder af-
hankelijk van de ondoorgrondelijke markt voor de cel-
lulosevezels, produceren we op eigen bodem en wordt
er dus weinig CO2 uitgestoten. Bovendien maken we
zo van afval een duurzame grondstof, want grasvezel
blijkt ook nog eens sterk en waterafstotend te zijn.” En
het mooie is, volgens Van den Akker, dat dit financi-
eel uiteindelijk ook beter uitpakt. “Wat de portemon-
nee raakt, weegt voor de gemiddelde consument altijd
zwaarder dan welk milieuargument ook.”
Productieproces
Heeft FSC ook iets in te brengen als het gaat om
het productieproces? Alkema onderkent dat er geen
toezicht is op het proces tussen houtoogst en druk-
ker. “De meeste Europese fabrieken voldoen aan
de strenge, nieuwste Europese milieueisen, en we
hopen natuurlijk dat ons eerlijke papier niet met
chloor gebleekt wordt. Maar controleren doen we
dat niet. Onze verantwoordelijkheid houdt op bij het
certificeren van de grondstof.” Om zekerheid te krij-
gen over het duurzame productieproces zijn er weer
andere keurmerken, zoals Milieukeur of de Duitse
variant Der Blaue Engel. Deze worden dus bovenop
het FSC-keurmerk gegeven en geven aan dat er op
de reguliere productie van papier nog best wat aan te
merken valt.
Imago
Toch lijkt het erop dat heel duurzaam ondernemend
Nederland overtuigd is van de FSC-principes, ook
voor papier. Steeds meer grote bedrijven gaan over op
FSC-papier en op drukwerk van overheden, banken
en de spoorwegen prijkt nadrukkelijk het imagover-
stevigende FSC-keurmerk. Alkema is er trots op dat
FSC doordringt in het bedrijfsleven. “Maar het mag
niet zo zijn dat FSC het enige duurzaamheidaspect
van een bedrijf is. Gelukkig wordt greenwashing aan-
gepakt. En aan de andere kant is het prima je imago
te onderstrepen met een geaccepteerd keurmerk.”
Volgens Alkema zit de kracht van FSC in de combi-
natie van voorwaarden die aan de bosbouwer gesteld
worden. Niet alleen milieu, niet alleen fair trade,
en niet alleen arbeidsomstandigheden, maar het
hele pakket wordt aan strenge normen onderwor-
pen. “FSC is het enige keurmerk dat door allerlei
grote, internationale bedrijven en organisaties zoals
Greenpeace en WNF wordt geaccepteerd omdat het
een onafhankelijk en waterdicht certificeringsysteem
heeft. FSC controleert volgens het people-, planet-,
profit-gedachtegoed. Op die gebieden is nog veel
winst te behalen. Mede door het grote internationale
netwerk blijkt FSC de afgelopen jaren een veilig
merk te zijn geworden.”
Certificering in de praktijk
“FSC is zonder meer de strengst controlerende or-
ganisatie die ik ken,” zegt Harald van den Akker van
Natuurmonumenten. “Wij hebben ook te maken met
EKO en Milieukeur, maar FSC gaat veel verder.”
Vijf jaar geleden wilde Van den Akker Natuurmo-
numenten als één van de laatste grootgrondbezit-
tende natuurbeheerders van Nederland klaarstomen
voor FSC. De organisatie kon hierin natuurlijk niet
achterblijven, al was het maar vanwege haar voor-
beeldfunctie als natuurbeschermer. Van den Akker is
hier erg blij mee, want de stap heeft ook Natuurmo-
numenten gestimuleerd om nog duurzamer te werk
te gaan.
“Wij dachten dat wij strengere eisen stelden dan
FSC, maar dat ging alleen over onze visie op het bos
en de natuur. FSC komt ieder jaar de hele boekhou-
ding controleren en gaat daadwerkelijk het bos in.
FSC schrijft niets voor, maar wil wel controleren dat
wat wij zeggen, ook waar is. En er worden werkelijk
sancties opgelegd bij onderprestaties en die wil je
niet, want die zijn slecht voor je imago en dus voor
de natuur. Controleurs worden vervolgens ook op
hun beurt weer gecontroleerd. Ja, wij hebben door
FSC geleerd dat je moet doen wat je zegt en zeggen
wat je doet,” vertelt hij. Praktisch betekende dat: pro-
tocollen maken over personeelsbeleid en arbeidsom-
standigheden, en communicatie met de vrijwilligers,
leden en burgers over het beleid. “Daar zijn we veel
professioneler in geworden. Het kost een duit om tot
certificering te komen, maar uiteindelijk levert het
ons ook veel op,” aldus Van den Akker.
Nadeel van de certificering is dat de werkbaarheid
soms gevaar loopt, vindt hij. “Niet alleen wij, maar
ook onze zakenpartners moeten door onze certifice-
ring aan strengere eisen voldoen. Als reactie hierop
merken we dat onze partners zich gaan indekken
tegen eventuele calamiteiten. Dat is geen goede ont-
wikkeling waar FSC wel mee aan de slag moet.”
De gecertificeerde drukkerij
Veel papier komt uiteindelijk terecht bij de drukkerij.
David Hartog, directeur van drukkerij De Bun-
schoter, vertelt dat hij al ruim vijftien jaar geleden
is begonnen met verduurzamen. “Sinds 2007 hoort
daar ook het FSC-certificaat bij. In de jaren 90
ging de discussie over chloorvrij-papier en zijn we
begonnen te experimenteren met bio-inkten. Het was
duurder maar vooral kwalitatief veel minder goed,
het gaf bovendien ook extra troep in de drukkerij en
de machines slibden eerder dicht. We zijn er daarom
weer mee gestopt. Maar inmiddels hebben we de
draad weer opgepakt, mede vanwege de FSC-certi-
ficering. De ontwikkeling heeft niet stilgestaan en
nu gebruiken we alleen nog maar inkt op basis van
natuurlijke grondstoffen. Soms moet je dus even af-
wachten voordat duurzame ontwikkelingen ook echt
duurzaam worden. Je ziet dat het duurzaamheids-
denken de laatste jaren veel breder wordt gedragen.
Dat stimuleert. In eerste instantie lijkt duurzaam ook
duurder, maar na drie jaar FSC is de prijs gelijk aan
dat van keurloos papier. We moeten met z’n allen dus
overschakelen van het korte- naar het langetermijn-
denken.”
zien aan de voor- en achterkant van de totstand-
koming van papier strenge controle, want ook de
drukker van FSC-papier moet aan voorwaarden
voldoen. Dus waarom zou je dat ook niet vragen van
de verwerkende industrie? Want vooralsnog zijn ook
andere keurmerken voor milieu noodzakelijk, naast
het FSC-keurmerk.
De inzet van oud-papier blijft belangrijk, maar Van
den Akker gaf al aan dat ook andere vezels gebruikt
kunnen worden. Misschien moet FSC het keurmerk
voor papier in de toekomst uitbreiden naar andere
grondstoffen dan hout? Zaken om goed over na te
denken, want FSC heeft belangrijke invloed op het
duurzaamheidsdenken. Het is een merk dat aan de
weg timmert, betrouwbaarheid waarborgt en profes-
sionaliteit in werken bevordert.
Meer informatie
Forest Stewardship Counsil Nederland: www.FSC.nl
Vereniging voor de Nederlandse Papierindustrie:
www.vnp.nl
MVO-Nederland: www.mvonederland.nl
Natuurmonumenten: www.natuurmonumenten.nl

Duurzaamheidsdenken
FSC lijkt al met al een goed begin van het verkleinen
van onze ecologische voetafdruk. Het FSC-keurmerk
blijkt betrouwbaar voor wat betreft de herkomst van
hout. Strenge controles op bosbeheer, eerlijke han-
del, ecologische aspecten en milieuaspecten tijdens
de houtproductie zorgen voor balans in het proces.
Maar er wordt te gemakkelijk vanuit gegaan dat FSC
op alle fronten groen en oké is. Want het keurmerk
zegt niets over de kwaliteit van het papier, noch over
het productieproces.
Eisen stellen aan de houtindustrie en papierverwer-
kende industrie zorgt ervoor dat de hele productie-
keten waterdicht gecertificeerd zou kunnen worden
volgens dezelfde normen als de houtproductie. We
 Advertentie

Hoe wint u het hart van uw donateur?

Met een flinke

dosis passie
komt u ver.
Maar soms is
passie alleen
niet genoeg.
BUREAU VOOR COMMUNICATIE & ( FONDSEN )WERVING

Met de quick scan van Frivista krijgt u een objectieve analyse van de
opbouw van uw achterban, de sterktes en zwaktes van uw draagvlak-,
relatiebehoud- en wervingsactiviteiten en de organisatie van uw database
en inkoop. Daarmee krijgt u inzicht in nieuwe kansen, besparingsmogelijk-
heden en verbeterpunten.

Meer weten? Mail of bel met Hagar Prins: hagar@frivista.com, 033 448 00 00.
 omdat het moet
colofon is een uitgave van Frivista: bureau voor communicatie en [fondsen]werving

Redactie:
Folkert Rinkema (hoofdredacteur)
An Naezer en Erica Bouma van verZINsels (eindredactie)
Otto Kamsteeg
Hagar Prins

Aan dit nummer werkten verder mee:

Annemiek Nijeboer
Tineke Verhoeff
Ronald Smaal
Daniëlle Knot
Marieke Duijst
Luuk Janssen

Teksten:
Marieke Hart: interview Folkert Rinkema, tekst Erica Bouma | Duurzame landbouw: interviews Otto
Kamsteeg en Erica Bouma, tekst Erica Bouma | Duurzame kleding: interviews en tekst Erica Bouma |
Filmrecensies: An Naezer, Erica Bouma en Folkert Rinkema | Paul Rusesabagina: interview Folkert
Rinkema, tekst An Naezer | Stichting Present: interviews en tekst An Naezer | UZ: tekst Folkert Rinkema |
Wubbo Ockels: interview An Naezer en Folkert Rinkema, tekst An Naezer | Help, de donateur praat terug:
interviews en tekst Hagar Prins | Eerlijke Verkade: interviews en tekst Erica Bouma | FSC: interviews en
tekst Annemiek Nijeboer

Fotografie
Leendert Jan Bergwerff | www.eljee.com | fotografie duurzame mode
Jan Willem Groen | www.fotografiegroen.nl | fotografie UZ
Otto Kamsteeg | fotografie Folkert met geportretteerde in Uganda
verZINsels | www.verzinsels.com | fotografie opruimen huis Present
Folkert Rinkema | www.folkertrinkema.com | overige fotografie (min aangeleverde portretten
voor diverse columns en verhaal fondsenwerving)

Vormgeving:
Folkert Rinkema | www.frivista.com

Druk en techniek:
Drukkerij De Bunschoter | www.debunschoter.nl

Oplage:
MAG is een exclusieve uitgave in een gelimiteerde oplage van 500 exemplaren.

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door:

Drukkerij De Bunschoter | www.debunschoter.nl
Christal Teleservice | www.christal.nl
Euromail Den Bosch | www.euromail.nl
SVB Media | www.svbmedia.nl
Verzinsels | www.verzinsels.com

Wij danken de volgende personen voor hun gastbijdrage:

Anastasia Kellerman Ewout Suithoff
Ton van der Lee Edith van Walsum
Joris Linssen Shahied Badoella
Marnix Niemeijer Michel Groenestijn
Clairy Polak Guido de Vries
Henk van Stokkom
HELLELUJAH
omdat het mag