KΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑΚΗ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΚΑΙ Ο ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

Άσκηση - Παράδειγμα #1-34

Κατέταξε τα στοιχεία Al, Na και P ως προς αύξουσα ατομική ακτίνα.

Λύση:

Τα στοιχεία βρίσκονται στην ίδια περίοδο του περιοδικού πίνακα. Εφαρμόζουμε την Μεθοδολογία #4 και την
Μέθοδο Α.
Η κατάταξη των στοιχείων ως προς αύξουσα ατομική ακτίνα είναι: P < Al < Na

Άσκηση - Παράδειγμα #1-35

Δίνονται τα χημικά στοιχεία 11Na και 17Cl.
α) Ποιες είναι οι ηλεκτρονιακές δομές των παραπάνω στοιχείων στην θεμελιώδη κατάσταση;
β) Ποιο από τα δύο αυτά στοιχεία έχει την μικρότερη ατομική ακτίνα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας
(Απολυτήριες Εξετάσεις Γ’ τάξης Ενιαίου Λυκείου 2004 – Xημεία Θετικής Κατεύθυνσης)

Λύση:

α) Οι ηλεκτρονιακές δομές είναι:

11Na 1s22s22p63s1
17Cl 1s22s22p63s23p5

β) Το Cl έχει την μικρότερη ακτίνα. Τα δύο στοιχεία βρίσκονται στην ίδια περίοδο (περίοδος 3 του περιοδικού
πίνακα) και ισχύει ότι καθώς μετακινούμαστε από τα αριστερά προς τα δεξιά (από τα μέταλλα προς τα
αμέταλλα) σε μία περίοδο η ατομική ακτίνα ελαττώνεται.
Η αιτιολόγηση για το γεγονός αυτό δίνεται στην Μεθοδολογία #4 και την Μέθοδο Α. Το δραστικό πυρηνικό
φορτίο που επιδρά στα ηλεκτρόνια των ατόμων αυξάνει καθώς μετακινούμαστε από το Na προς το Cl
(αυξάνει ο ατομικός αριθμός Z ενώ παραμένει σταθερός ο αριθμός των ενδιάμεσων ηλεκτρονίων). Το
αποτέλεσμα είναι τα ηλεκτρόνια να έλκονται ισχυρότερα προς τον πυρήνα στην περίπτωση του Cl.

Άσκηση - Παράδειγμα #1-36

Nα κατατάξετε τα στοιχεία Αr, K+, Cl-, S-2, Ca+2 ως προς αύξουσα ακτίνα (μεγαλύτερο μέγεθος).

Λύση:

Τα παραπάνω στοιχεία είναι ισοηλεκτρονικά και έχουν την ηλεκτρονιακή δομή 1s22s22p63s23p6
Εφαρμόζουμε την Μεθοδολογία #4 και την Μέθοδο Β για την κατάταξη των στοιχείων ως προς μεγαλύτερο
μέγεθος και προκύπτει: Ca+2 < K+ < Αr < Cl- < S-2
Το S-2 έχει το μεγαλύτερο μέγεθος καθώς έχει το μεγαλύτερο αρνητικό φορτίο και άρα τα
ηλεκτρόνια απωθούνται ισχυρότερα από ότι για παράδειγμα στο Cl- ή στο Αr. Αντίθετα το Ca+2 έχει το
μικρότερο μέγεθος καθώς έχει το μεγαλύτερο θετικό φορτίο με αποτέλεσμα τα ηλεκτρόνια να έλκονται
ισχυρότερα από ότι στα άλλα στοιχεία .

Όμοιες ασκήσεις: 148, 151

100
 Ενότητα 1.2.8 : Περιοδικός πίνακας και ενέργεια ιοντισμού

Άσκηση - Παράδειγμα #1-37

Τοποθετείστε τα στοιχεία ως προς αύξουσα ατομική ακτίνα: Ο, Cl, Se, Br

Λύση:

Τα στοιχεία ανήκουν σε δύο ομάδες του περιοδικού πίνακα. Το O και το Se ανήκουν στην ομάδα 16 ενώ το
Cl και Br στην ομάδα 17.
Εφαρμόζουμε την Μεθοδολογία #4 και την Μέθοδο Γ για την κατάταξη των στοιχείων.

Βήμα Ι: Ταξινομούμε τα στοιχεία που ανήκουν στην ίδια ομάδα ως προς αύξουσα ατομική ακτίνα και έτσι
έχουμε: Ο < Se και Cl < Br

Βήμα ΙΙ: Το Se και το Br ανήκουν στην ίδια περίοδο και ισχύει Se > Br

Βήμα ΙΙI: Mε βάση το Βήμα Ι και ΙΙ ταξινομούμε όλα τα στοιχεία: Ο < Cl < Br < Se

Άσκηση - Παράδειγμα #1-38

Ταξινομήστε τα στοιχεία S, Ge, P και Si ως προς αύξουσα ατομική ακτίνα.
Λύση:

Oρισμένα από τα στοιχεία βρίσκονται στην ίδια ομάδα και ορισμένα στην ίδια περίοδο. Εφαρμόζουμε την
Μεθοδολογία #4 και την Μέθοδο Ε για την κατάταξη των στοιχείων.

Βήμα Ι:
Τα στοιχεία Si, P, S, ανήκουν στην ίδια περίοδο (περίοδος 3)
Τα στοιχεία Si και Ge στην ίδια ομάδα (ομάδα 14)

Βήμα ΙΙ:
Ταξινομούμε τα στοιχεία που βρίσκονται στην ίδια περίοδο ως προς αύξουσα ατομική ακτίνα: S < P < Si
Ταξινομούμε τα στοιχεία που βρίσκονται στην ίδια ομάδα ως προς αύξουσα ατομική ακτίνα: Si < Ge

Βήμα ΙΙI:
Κοινό στοιχείο είναι το Si. Mε βάση το Βήμα ΙΙ ταξινομούμε όλα τα στοιχεία:
S < P < Si < Ge

Άσκηση - Παράδειγμα #1-39

Ποιο από τα παρακάτω στοιχεία έχει την μεγαλύτερη ακτίνα;
α) Κ β) Κ+ γ) Cl- δ) Cl ε) Ne

Λύση:

Η σωστή απάντηση είναι η (α) το K. Tα στοιχεία δεν είναι ισοηλεκτρονικά ώστε το φορτίο τους να καθορίζει
το μέγεθος (όπως στην Μεθοδολογία #4 - Μέθοδο Β) . To K βρίσκεται στην περίοδο 4 και έχει ηλεκτρόνια σε
εξωτερική στιβάδα με τον μεγαλύτερο κύριο κβαντικό αριθμό (4s) ενώ παράλληλα έχει το μικρότερο
δραστικό πυρηνικό φορτίο (ΖΔ ≈ 19-18 = +1).
Το Κ+ είναι μικρότερο του Κ αφού έχει χάσει ένα εξωτερικό ηλεκτρόνιο.
101
KΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑΚΗ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΚΑΙ Ο ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

Το Cl- και το Cl έχουν εξωτερικά ηλεκτρόνια στην στιβάδα 3p και παράλληλα σε αυτά τα ηλεκτρόνια επιδρά
μεγαλύτερο δραστικό πυρηνικό φορτίο σε σχέση με το Κ (ΖΔ ≈ 18-10 = +8 για το Cl- και ΖΔ ≈ 17-10 = +7
για το Cl).
Το Ne έχει εξωτερικά ηλεκτρόνια στην στιβάδα 2p και σε αυτά επιδρά το δραστικό πυρηνικό φορτίο ΖΔ ≈ 10-
2 = +8 και επομένως έχει το μικρότερη μέγεθος.

Άσκηση - Παράδειγμα #1-40

Ποιο ιόν από τα παρακάτω έχει το μεγαλύτερο μέγεθος;
α) Νa+ β) Cl- γ) K+ δ) Al+3 ε) F-

Λύση:

Η σωστή απάντηση είναι η (β) το Cl-. Παρατηρούμε ότι τα στοιχεία K+ και Cl- είναι ισοηλεκτρονικά και έχουν
την ηλεκτρονιακή δομή του Ar (ηλεκτρόνια σε εξωτερική στιβάδα 3p). Τα στοιχεία Νa+, Al+3 και F- είναι
επίσης ισοηλεκτρονικά και έχουν την ηλεκτρονιακή δομή του Ne (ηλεκτρόνια σε εξωτερική στιβάδα 2p). To
δραστικό πυρηνικό φορτίο σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις είναι το ίδιο ΖΔ ≈ +8.
Επομένως το μεγαλύτερο σε μέγεθος ιόν θα είναι είτε το K+ είτε το Cl-. Εφαρμόζουμε την Μεθοδολογία #4
και την Μέθοδο Β για την κατάταξη των στοιχείων ως προς μεγαλύτερο μέγεθος και προκύπτει: K+ < Cl-.

Όμοιες ασκήσεις: 148, 151

Άσκηση - Παράδειγμα #1-41

Eξηγείστε με βάση τις ηλεκτρονιακές δομές τους γιατί η ελάττωση της ατομικής ακτίνας από το 20Ca προς
31Ga είναι μεγαλύτερη από ότι από το 12Mg προς το 13Al.

Λύση:

Δέκα επιπλέον πρωτόνια προστίθενται στον πυρήνα καθώς μετακινούμαστε από το 20Ca προς 31Ga ενώ μόνο
ένα πρωτόνιο από το 12Mg προς το 13Al. Επομένως οι ηλεκτροστατικές δυνάμεις (ελκτικές δυνάμεις πυρήνα –
ηλεκτρονίων) θα είναι μεγαλύτερες στα ηλεκτρόνια του 31Ga από ότι στα ηλεκτρόνια του 13Al. Αποτέλεσμα
είναι η ελάττωση της ατομικής ακτίνας από το 20Ca προς 31Ga να είναι μεγαλύτερη από ότι από το 12Mg προς
το 13Al.

Προσπαθήστε να εξηγήσετε τα παραπάνω και με βάση το δραστικό πυρηνικό φορτίο στο 31Ga και στο 13Al
(θεωρήστε ότι τα 3d ηλεκτρόνια στην περίπτωση του 31Ga συμπεριφέρονται ως ηλεκτρόνια εξωτερικής
στιβάδας και έτσι δεν ελαττώνουν το δραστικό πυρηνικό φορτίο όπως τα υπόλοιπα ηλεκτρόνια των
ενδιάμεσων στιβάδων.

Άσκηση - Παράδειγμα #1-42

Εξηγείστε γιατί η ατομική ακτίνα του 2He είναι μικρότερη από του 1Η.

Λύση:

Τα δύο στοιχεία έχουν εξωτερικά ηλεκτρόνια στην στιβάδα με κύριο κβαντικό αριθμό n=1.
Το δραστικό πυρηνικό φορτίο όμως στα ηλεκτρόνια του He είναι μεγαλύτερο από ότι στο μοναδικό
ηλεκτρόνιο του Η. Συγκεκριμένα ισχύει:

102
 Ενότητα 1.2.8 : Περιοδικός πίνακας και ενέργεια ιοντισμού

Για το 2He το δραστικό πυρηνικό φορτίο είναι ΖΔ ≈ +2-0 = +2 (δεν υπάρχουν ενδιάμεσα ηλεκτρόνια)

Για το 1H το δραστικό πυρηνικό φορτίο είναι ΖΔ ≈ +1-0 = +1 (δεν υπάρχουν ενδιάμεσα ηλεκτρόνια)
Επομένως τα ηλεκτρόνια στο He έλκονται ισχυρότερα από τον πυρήνα από ότι στην περίπτωση του Η και
έτσι έχει μικρότερη ατομική ακτίνα.

11..22..88 Π
ΠΕΕΡΡΙΙΟ
Ο∆∆ΙΙΚΚΟ
ΟΣΣΠ
ΠΙΙΝ
ΝΑΑΚΚΑ
ΑΣΣ ΚΚΑ
ΑΙΙ ΕΕΝ
ΝΕΕΡΡΓΓΕΕΙΙΑ
Α ΙΙΟ
ΟΝΝΤ
ΤΙΙΣ
ΣΜΜΟ
ΟΥΥ

Στην προηγούμενη ενότητα παρουσιάσαμε τον επιτυχημένο τρόπο με τον οποίο το κβαντομηχανικό πρότυπο
για το άτομο ερμηνεύει την μεταβολή της ατομικής ακτίνας καθώς μετακινούμαστε σε μία περίοδο ή ομάδα
του περιοδικού πίνακα.
Η χρησιμότητα και η αξία κάθε προτύπου (μοντέλου που έχει αναπτυχθεί από τον άνθρωπο στις φυσικές
επιστήμες) είναι η ικανότητά του να ερμηνεύει πειραματικά δεδομένα. Στην ενότητα αυτή θα διαπιστώσουμε
πώς το κβαντομηχανικό πρότυπο ερμηνεύει εξίσου καλά πειραματικά δεδομένα που αφορούν την μεταβολή
στην ενέργεια ιοντισμού των ατόμων καθώς μετακινούμαστε σε μία ομάδα ή περίοδο του περιοδικού πίνακα.

Σκοπός σε αυτή την ενότητα είναι:

i. Να κατανοηθεί τι λέμε ενέργεια ιοντισμού και με ποιο τρόπο ένα άτομο αποβάλλει («χάνει»)
ηλεκτρόνια
ii. Να παρουσιασθεί πώς ο περιοδικός πίνακας και η ηλεκτρονιακή δομή των στοιχείων
(κβαντομηχανικό πρότυπο) μας επιτρέπουν να προβλέπουμε την μεταβολή της ενέργειας
ιοντισμού κατά μήκος μίας περιόδου ή ομάδας του περιοδικού πίνακα
iii. Να παρουσιασθεί η χρησιμότητα της ενέργειας ιοντισμού και η συσχέτισή της με φυσικές και
χημικές ιδιότητες του ατόμου

Η απάντηση στον σκοπό (i) παραπάνω δίνεται από τον ορισμό:

Ενέργεια ιοντισμού (Εi) ονομάζεται η ελάχιστη ενέργεια 63 που απαιτείται για την πλήρη
απομάκρυνση ενός ηλεκτρονίου από ελεύθερο άτομο που βρίσκεται σε αέρια φάση και
στην θεμελιώδη του κατάσταση.

Ενέργεια πρώτου ιοντισμού (Εi1) ονομάζεται η ελάχιστη ενέργεια που απαιτείται για την πλήρη απομάκρυνση
ενός ηλεκτρονίου από ελεύθερο άτομο που βρίσκεται σε αέρια φάση και στην θεμελιώδη κατάσταση.
Για παράδειγμα για το Na(g) η ενέργεια πρώτου ιοντισμού είναι η ενέργεια που χρειάζεται για την αντίδραση:

Na(g) > Na+(g) + e- Εi1 > 0

Αντίστοιχα για το Na(g) η ενέργεια δεύτερου ιοντισμού είναι η ενέργεια που χρειάζεται για την αντίδραση:

Na+(g) > Νa+2(g) + e- Εi2 > 0

Ως μονάδα μέτρησης για την ενέργεια ιοντισμού χρησιμοποιείται το kJ.mol-1

63
Το ασθενέστερα συνδεδεμένο με τον πυρήνα ηλεκτρόνιο απομακρύνεται πρώτα από το άτομο για τον λόγο αυτό ο
ορισμός αναφέρεται στην ελάχιστη ενέργεια. To ασθενέστερα συνδεδεμένο με τον πυρήνα ηλεκτρόνιο(α) είναι το
ηλεκτρόνιο(α) της εξωτερικής στιβάδας. Κατά τον ιοντισμό ατόμων πρώτα απομακρύνονται τα ηλεκτρόνια των υποστι-
βάδων που έχουν τον μεγαλύτερο κύριο κβαντικό αριθμό (που βρίσκονται στο υψηλότερο ενεργειακό επίπεδο).
103