Επιδημιολογία

Επιδημιολογία: η μελέτη της εμφάνισης, της κατανομής και του ελέγχου

μίας ασθένειας ενός πληθυσμού

Βασικοί όροι επιδημιολογίας

Επιπολασμός: το ποσοστό των ατόμων του πληθυσμού που νοσούν σε
δεδομένη χρονική στιγμή
Επίπτωση: ο αριθμός των κρουσμάτων της νόσου στον πληθυσμό
εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος
Επιδημία: εμφάνιση ασθένειας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό
ατόμων ενός πληθυσμού την ίδια στιγμή
Πανδημία: μία επιδημία που παρουσιάζει ευρύτατη κατανομή

Ενδημική νόσος:νόσος συνεχώς παρούσα σε έναν πληθυσμό, συνήθως σε

χαμηλή συχνότητα
 Κατάταξη ασθενειών με βάση τη συχνότητα

ενδημική νόσος επιδημική νόσος πανδημία

BIOΛOΓIA TΩN MIKPOOPΓANIΣMΩN – ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ

 Επιδημιολογία (συνέχεια)

Δεξαμενή μόλυνσης: θέσεις όπου διατηρούνται βιώσιμοι μολυσματικοί

παράγοντες από τους οποίους μπορεί να λάβει
χώρα μόλυνση ενός ατόμου
Σποραδικά περιστατικά: όταν υπάρχουν αναφορές για μεμονωμένα
κρούσματα σε γεωγραφικά απομονωμένες
περιοχές, τα οποία δεν σχετίζονται μεταξύ τους
Έξαρση κρουσμάτων: όταν παρατηρείται σχετικά μεγάλος αριθμός
κρουσμάτων, συνήθως σε μικρό χρονικό
διάστημα σε μία περιοχή που μέχρι πρότινος
εμφάνιζε σποραδικά περιστατικά της νόσου
Φορείς: άτομα που έχουν μολυνθεί, δεν παρουσιάζουν
κλινικές εκδηλώσεις αλλά μπορεί να μεταδώσουν
την ασθένεια (πιθανόν να εμφανίζουν ήπια
συμπτώματα)
Θνησιμότητα: η συχνότητα των θανάτων στον πληθυσμό
Νοσηρότητα: η συχνότητα μίας νόσου στον πληθυσμό
 Εξέλιξη μίας νόσου

1. Μόλυνση (ανάπτυξη του οργανισμού στον ξενιστή)

2. Περίοδος επώασης (χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της μόλυνσης
και της εμφάνισης των πρώτων συμπτωμάτων)
3. Οξεία περίοδος (η νόσος είναι στην κορύφωσή της – εμφάνιση
συμπτωμάτων νόσου)
4. Περίοδος ύφεσης (υποχώρηση συμπτωμάτων)
5. Περίοδος ανάρρωσης (ο ασθενής επανέρχεται σε φυσιολογική
κατάσταση)
 Μολυσματικότητα
Μολυσματικότητα: η σχετική ικανότητα παθογένεσης ως αποτέλεσμα
μεταβολών που επέρχονται στον ξενιστή με
διάφορους μηχανισμούς

Ξενιστής: οργανισμός που μπορεί να υποστηρίξει την

ανάπτυξη ενός ιού ή άλλου παρασίτου (οργανισμός που
κατά την διαβίωσή του προκαλεί βλάβες σε κάποιο άλλο
οργανισμό)

Η μολυσματικότητα μπορεί να μετρηθεί με μελέτη του LD50

(θανατηφόρος δόση: η δόση η οποία θανατώνει το 50%
των ζώων μίας ομάδας ελέγχου)

Βλάβες προκαλούνται μέσω α) τοξικότητας και β)

ικανότητας εισβολής)

Τοξικότητα: ικανότητα ενός οργανισμού να προκαλεί

παθολογικές καταστάσεις μέσω δημιουργίας τοξίνης που
αναστέλλει τη λειτουργία ή προκαλεί τον θάνατο των
κυττάρων του ξενιστή.
Ικανότητα εισβολής: η ικανότητα ενός οργανισμού να
αναπτύσσεται σε ξενιστικούς ιστούς και να φθάνει σε τόσο
μεγαλους αριθμούς ώστε να αναστέλλει μία η
περισσότερες λειτουργίες του ξενιστή.
 Επιδημίες

Επιδημία κοινής προέλευσης: οφείλεται σε μόλυνση μεγάλου αριθμού

ατόμων από την ίδια δεξαμενή μόλυνσης (τροφή, νερό). Συνήθως
εντερικές παθήσεις

Επιδημία από ξενιστή σε ξενιστή

BIOΛOΓIA TΩN MIKPOOPΓANIΣMΩN – ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ

 Επιδημίες κοινής προέλευσης (πηγή
μόλυνσης: νερό)

Πηγή
Νόσος Παθογόνος οργανισμός Δεξεμενές
μόλυνσης
Βακτηριακή δυσεντερία Shigella dysenteriae Νερό Άνθρωπος
Ηπατίτιδα Α Ιός της ηπατίτιδας Α Νερό Άνθρωπος
Λαμβλίαση (γιαρδίαση) Giardia spp. Νερό Άγρια θηλαστικά
Νόσος των λεγεωνάριων Legionella pneumophila Νερό Περιβάλλοντα με υψηλή υγρασία
Παρατυφοειδής πυρετός Salmonella paratyphi Νερό Άνθρωπος
Τροφική λοίμωξη από E. coli Esherichia coli Νερό Άνθρωπος, βοοειδή
Τυφοειδής πυρετός Salmonella typhi Νερό Άνθρωπος
Χολέρα Vibrio cholerae Νερό Άνθρωπος
 Θνησιμότητα λόγω λοιμωδών νόσων σε
παγκόσμια κλίμακα (1999)
Νόσος Θάνατοι Αιτιολογικοί παράγοντες
Οξείες αναπνευστικές λοιμώξεις 4.000.000 Βακτήριαν ιοί, μήκυτες
AIDS 2.700.000 Ιός
Διαρροϊκές ασθένειες 2.200.000 Βακτήρια, ιοί
Φυματίωση 1.700.000 Βακτήρια
Ελονοσία 1.100.000 Πρωτόζωα
Ιλαρά 875.000 Ιός
Τέτανος 377.000 Βακτήριο
Κοκκύτης 295.000 Βακτήριο
Βακτηριακή μηνιγγίτιδα 171.000 Βακτήριο
Σύφιλη 153.000 Βακτήριο
Ηπατίτιδα 124.000 Ιοί
Τρυπανοσωμίαση 66.000 Πρωτόζωα
Λεϊσμανίαση 57.000 Πρωτόζωα
Χλαμύδια 16.000 Βακτήριο
Εντερικές νηματοειδείς λοιμώξεις 16.000 Παρασιτικοί σκώληκες
Σχιστοσωμίαση 14.000 Παρασιτικός σκώληκας
Δάγγειος πυρετός 13.000 Ιός
Άλλες μεταδοτικές ασθένειες 1.700.000

ΠΟΥ 1999
Θνησιμότητα λόγω διαρροϊκών ασθενειών
(θάνατοι/100.000)

Ανγκόλα 370
Σιέρα Λεόνε 271
Νίγηρας 219
Κονγκό 219
Μαλί 180
Αφγνανιστάν 180
Μπουρκίνα Φάσο 173
Μαλάουι 164
Σομαλία 164
Μαζαμβίκη 163
Ρουάντα 160
Λιβερία 150
Ζάμπια 145
Μπουρούντι 141
Τσαντ 136
Μαυριτανία 128
Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής 123
Ουγκάντα 121
Τζιμπουτί 121
Γουινέα 113
 Κύριες αιτίες θνησιμότητας

ΠΟΥ 2008
 Κύριες αιτίες θνησιμότητας 1900-2000

BIOΛOΓIA TΩN MIKPOOPΓANIΣMΩN – ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ

 Παράγοντες θνησιμότητας

Πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό Πρόσβαση σε ασφαλή δίκτυα αποχέτευσης

Περιοχή ΠΟΥ Αστικές περιοχές Αγροτικές περιοχές Σύνολο Αστικές περιοχές Αγροτικές περιοχές Σύνολο
1990 2006 1990 2006 1990 2006 1990 2006 1990 2006 1990 2006
Αφρική 84 82 36 46 50 59 45 46 22 26 29 33
Αμερική 96 98 73 81 90 94 89 92 58 68 81 87
ΝΑ Ασία 91 94 66 84 72 87 53 58 14 27 24 37
Ευρώπη 98 100 87 92 95 97 97 97 84 85 93 92
Α. Μεσόγειος 96 93 77 75 86 82 81 85 31 43 51 60
Δ. Ειρηνικός 97 98 57 82 71 89 70 79 45 61 53 69

Πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό Πρόσβαση σε ασφαλή δίκτυα αποχέτευσης

Κατηγορία
Αστικές περιοχές Αγροτικές περιοχές Σύνολο Αστικές περιοχές Αγροτικές περιοχές Σύνολο
εισοδήματος
1990 2006 1990 2006 1990 2006 1990 2006 1990 2006 1990 2006
Χαμηλό 88 89 58 73 65 78 47 53 11 26 20 34
Χαμηλό-μέσο 95 96 60 81 72 88 71 78 46 60 54 68
Μέσο-Υψηλό 95 98 73 83 88 95 86 89 54 63 77 83
Υψηλό 100 100 97 98 99 100 100 100 99 99 100 100
Παγκοσμίως 95 96 62 78 76 86 76 78 34 44 51 60

ΠΟΥ 2008
 Γεωγραφική κατανομή αιτιών θνησιμότητας

BIOΛOΓIA TΩN MIKPOOPΓANIΣMΩN – ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ

 Περιπτώσεις εμφάνισης κρουσμάτων ή επιδημιών
χολέρας στην περίοδο 2006-2008

ΠΟΥ 2008
 Ιοί

BIOΛOΓIA TΩN MIKPOOPΓANIΣMΩN – ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ

 Αναγκαιότητα χρήσης δεικτών παθογένειας

Με την υφιστάμενη γνώση στην επιδημιολογία είναι δύσκολο να εκτιμηθεί ο

κίνδυνος μετάδοσης μίας λοιμώδους ασθένειας σε συνάρτηση με την παρουσία του
αντίστοιχου παθογόνου μικροοργανισμού στο νερό. Ο κίνδυνος αυτός εξαρτάται
από την ενεργότητα του παθογόνου μικροοργανισμού και το ανοσοποιητικό
σύστημα του καταναλωτή. Συνεπώς για λόγους ασφαλείας θα έπρεπε να θεωρηθεί
ότι το μόνο ασφαλές νερό είναι αυτό που δεν περιέχει παθογόνους
μικροοργανισμούς. Κατά συνέπεια απαιτείται ένας συστηματικός έλεγχος του νερού
για την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών.

Είναι αποδεκτό ότι ένας τέτοιος συστηματικός και μαζικός έλεγχος είναι πρακτικά
ανέφικτος για την περίπτωση συστημάτων ύδρευσης όχι μόνο λόγω του
υπερβολικά υψηλού κόστους αλλά και του εξειδικευμένου χαρακτήρα και σε
ορισμένες περιπτώσεις της περιορισμένης αξιοπιστίας των απαιτούμενων
αναλύσεων

Χρήση δεικτών παθογένειας

 Δείκτες παθογένειας

Χαρακτηριστικά ενός ιδεατού δείκτη

1. Θα πρέπει να μπορεί να αναλυθεί για κάθε τύπο υδάτινου δείγματος

(εμφιαλωμένα, υπόγεια, επιφανειακά, θαλασσινά, νερά κολύμβησης,
λύματα)
2. Θα πρέπει να είναι παρών στο νερό όταν είναι παρόντα τα εντερικά
παθογενή
3. Θα πρέπει να επιβιώνει περισσότερο από τα πιο ανθεκτικά εντερικά
παθογόνα
4. Δεν θα πρέπει να αναπαράγεται
5. Η μέθοδος ανάλυσης θα πρέπει να είναι εύκολη, όχι χρονοβόρα,πολύ
ειδική για το συγκεκριμένο δείκτη και με πολύ χαμηλό όριο ανίχνευσης
6. Ο αριθμός των κυττάρων του σε ένα δείγμα νερού θα πρέπει να
σχετίζεται με τον αριθμό των παθογόνων στο ίδιο δείγμα
 Δείκτες παθογένειας (συνέχεια)

Κολοβακτηρίδια (Coliforms): αερόβια και προαιρετικώς αερόβια, gram αρνητικά,

μη σποριογονικά, ραβδόμορφα βακτήρια τα οποία εκτελούν ζύμωση της λακτόζης
παράγοντας αέριο εντός 48 ωρών στους 35oC. Αυτός είναι ένας λειτουργικός παρά
ταξινομικός ορισμός αφού η ομάδα των κολοβακτηριδίων περιλαμβάνει αρκετούς
μικροοργανισμούς οι περισσότεροι από τους οποίους ανήκουν στην ομάδα των
εντεροβακτηριδίων (Enterobacteriaceae). Τα κολοβακτηρίδια αποτελούν το 10%
των εντεροβακτηριδίων των ανθρώπων και των ζώων.
Περιττωματικά κολοβακτηρίδια (Feacal Coliforms) και Εscherichia coli (E.
coli): Κατηγορία κολοβακτηριδίων που προέρχονται από το πεπτικό σύστημα των
ανθρώπων και των ζώων).

Προβλήματα λόγω της χρήσης των FC ή ΕC ως δείκτες

Αναλογία μεταξύ της συγκέντρωσης FC ή EC και επιμέρους παθογόνων δεν ισχύει
πάντα (κυρίως σε περιπτώσεις επιδημιών) → υποεκτίμηση δυνητικής παθογένειας
του νερού.
Βαθμός απομάκρυνσης και καταστροφής των κολοβακτηριδίων (με συμβατικές
μεθόδους διύλισης και απολύμανσης) είναι μικρότερος από τον βαθμό
απομάκρυνσης και καταστροφής ιών, πρωτοζώων και κυστών.
 Άλλοι δείκτες παθογένειας

Περιττωματικοί στρεπτόκοκκοι (Feacal Streptococci): χρησιμοποιούνται σε νερά με

αυξημένη αλατότητα (παράκτια ύδατα, θαλασσινό νερό), γιατί σε περιβάλλον με υψηλή
αλατότητα εμφανίζουν μικρότερους ρυθμούς καταστροφής από τα περιττωματικά
κολοβακτηρίδια. Ο λόγος FS/FC μας δίνει πληροφορίες για την πηγή της ρύπανσης
(ανθρώποι 4,4, ζώα 0,1-0,6).
Εντερόκοκκοι (Enterococci): έχουν συμπεριληφθεί στις υποχρεωτικές μικροβιολογικές
παραμέτρους ελέγχου της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για το πόσιμο νερό (Οδηγία 98/83/ΕΕ).
Κλωστρίδιο (Clostridium perfringens): κατάλληλος δείκτης για το κρυπτοσπορίδιο και
προτείνεται η κατά περίπτωση (όταν η υδροδότηση γίνεται από επιφανειακά νερά)
χρήση του στην Οδηγία 98/83.
Ελμίνθες (Helminths): αντιπροσωπεύουν παρασιτικούς σκώληκες του πεπτικού
συστήματος (Ascaris lumbricoides, Trichuris trichiura κ.α). Επειδή δεν εμφανίζονται κατά
κανόνα στις αναπτυγμένες χώρες, δεν έχουν συμπεριληφθεί στις παραμέτρους ελέγχου
της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Θολότητα: δείκτης που χρησιμοποιείται για πρακτικούς λόγους για online
παρακολούθηση (λόγω καλής συσχέτισης με παρουσία παθογόνων).
 Μέθοδοι μέτρησης κολοβακτηριδίων

Μέθοδος πιθανότερου αριθμού (MPN): Υγρό θρεπτικό υλικό προστίθεται μαζί

με το δείγμα του νερού σε δοκιμαστικούς σωλήνες. Η αύξηση των
μικροοργανισμών στους σωλήνες καλλιέργειας υποδεικνύει την μικροβιακή
μόλυνση του δείγματος. Για την μέτρηση της παρουσίας των περιττωματικών
κολοβακτηριδίων άλλο test MPN στους 44,5 οC (θερμοκρασία στην οποία
αντέχουν και αναπτύσσονται μόνο τα κολοβακτηρίδια του εντέρου).

Μέθοδος του μεμβρανικού φίλτρου (MF): 100 ml

δείγματος νερού διηθούνται μέσω αποστειρωμένης
μεμβράνης η οποία συγκρατεί τα βακτηρίδια. Η
μεμβράνη τοποθετείται στη συνέχεια στην επιφάνεια
τρυβλίου που περιέχει άγαρ ηωσίνης – κυανού του
μεθυλενίου το οποίο αποτελεί επιλεκτικό θρεπτικό
υλικό για τα κολοβακτηρίδια. Στη συνέχεια μετρούνται
οι αποικίες των κολοβακτηριδίων και έτσι
προσδιορίζεται ο συνολικός τους αριθμός στο δείγμα
νερού.

BIOΛOΓIA TΩN MIKPOOPΓANIΣMΩN – ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ

Η περίπτωση της Φιλαδέλφειας
Οριακές τιμές κατάταξης επιφανειακών υδάτων που προορίζονται
για παραγωγή πόσιμου νερού (Οδηγία 75/440)
Οριακές τιμές μικροβιολογικών παραμέτρων για την διασφάλιση
της ποιότητας του πόσιμου νερού (Οδηγία 98/83)
Οριακές τιμές μικροβιολογικών παραμέτρων για την διασφάλιση
των νερών κολύμβησης (Οδηγία 76/160)